S�OWNICZEK WYRAZ�W I ZWROT�W �ACI�SKICH ub antiquo � od dawna ab caricas Atticas � dla fig attyckich ab extra � z zewn�trz ab invicem � wzajemnie abominationem naturalem � wrodzony wstr�t abrennuntiat � odmawia absolute � kategorycznie, stanowczo, na pewno absolutissime � najzupe�niej absolutum dominium � rz�dy absolutne ab utrinque � przez obie strony; cokolwiek ab utrimgue praetensionum wy- nika� mog�o � jakiekolwiek pretensje mog�yby wynika� z obu stron. ab utriuque � z obu stron accelerare � przy�pieszy� accesserunt � przyst�pili accessit � przyst�pi� accessit crudelitas � przy��czy�o si� okrucie�stwo accessus � wst�p accussat � obwinia a consortio � od towarzystwa actiones � uczynki activitas � dzielno�� (activitatem � 4 przypadek) actus meritorius � czyn chwalebny, zas�uga aemulabantur � wsp�zawodniczyli a cunabulis � od kolebki ad altiora � do wy�szych spraw adamantina corda � serca diamentowe ad Carthaginem � do Kartagi ad communem societatem � do wsp�lnej spo�eczno�ci ad complementum � dla uzupe�nienia ad concilia � do rad ad conferenduin � na rozmow� ad cras � do jutra ad cras de mane � do jutra rana ad cursum anno � do wydarze� roku ad debitam formam � do w�a�ciwego kszta�tu ad decursum anni � do ko�ca roku ad dispositionem consiliorum � do kierownictwa rad addo � dodaj� ad effectum � do skutku adeo regum stipator inseparabilis amor est, cui stipendium clementia pendi- tur � mi�o�� jest nieod��cznym stra�nikiem kr�l�w, kt�rej �o�d wyp�aca �askawo�� ad essentiam � do tre�ci ad eum finem, per quem � do tego ko�ca, przez kt�ry by ad eventum � do wypadku ad feliciora tempora � do szcz�liwszych czas�w ad Galii cantum �� przy �piewie koguta ad gradum et perfectionem � do stopnia i doskona�o�ci ad gubernium � do kierowania ad humilitatem et submissionem � do upokorzenia i poddania ad hunc actum � na ten akt ad instantiam � za wstawieniem si� ad inmcem � nawzajem ad iustum valorem � do s�usznej warto�ci; adlaborabunt � b�d� d��y� ad locum electionis � na miejsce elekcji ad locum facti � na miejscu uczynku ad manus � do r�k ad meridiem � na po�udnie ad metam � do celu ad minimum � najmniej ad modernum statum � do obecnego stanu ad munditiem � ku och�d�stwu ad mutuum amplexum � dla wzajemnego powitania ad oboedientiam � do pos�usze�stwa ad occidentem � na zachodzie ad oppugnationem � do obl�enia ad opus belli � na wojn� ad personami perditio tua ex te � do osoby: zguba twoja z ciebie ad pinguem glaebam � do t�ustej roli ad praefixum locum � do naznaczonego miejsca ad praesens � obecnie ad praesens elucescunt � teraz wyja�niaj� si� ad primam requisitionem � na pierwsze ��danie ad primum �- po pierwsze ad propria � do swoich ad rationem � na rachunek ad recognoscentiam � do rozpoznania ad regnandum � do panowania ad regressum � do powrotu ad rem � do rzeczy ad secundam illationem � co do drugiego wniosku ad septembrem � do wrze�nia ad societatem � do towarzystwa ad societatem belli � do uczestnictwa w wojnie ad statum anni liuius � do stanu tego roku ad sufficientiam � w dostatecznej ilo�ci ad testimonium � do �wiadectwa ad tot instantias � na tyle domaga� adulterium � cudzo��stwo ad usum � do u�ytku advena � przybysz adversa � przeciwno�ci adversitas � przeciwno�� adversitates � przeciwno�ci adversitates fortunae et iniurias caeli � przeciwno�ci losu i srogo�� klimatu adverso pectore � piersi� naprzeciw ad victum � do jedzenia, po�ywienie ad violentia media � do gwa�townych �rodk�w ad vitae tempora proposueram � do ko�ca �ycia zamierza�em avocare et ad societatem � odwo�a� i do wsp�lnego ad votum � do �lubu ad votum in fre�uentia � do �lubu w obecno�ci aegrotus, quam diu animam habet, spem habet � chory dop�ki ma dusz�, ma nadziej� affectus populi � uczucia ludu afficiunt � dotycz� afflictio � zmartwienie ifflictio afflictionem � utrapienie utrapionemu afflictio supra afflictiones � zmartwienie nad zmartwieniami a fine � od ko�ca agere � czyni� agitur � zapowiada si� aleam � kostk� Alexander! aut mores, aut nomen mul� � Aleksandrze, albo obyczaje, albo imi� odmie� alias � czyli, albo alias haeres � czyli dziedzic alias in forma � raczej z postaci alliciebat dulcedo � n�ci�a s�odycz a loci ordinario � u miejscowego biskupa alterationes � zgryzoty, zmartwienia alter rex � drugim kr�lem alterum � po wt�re alterum tantum, altero tanto � drugie tyle amplecti � ogarn�� a natura crudeles � z natury okrutni a naturom locorum � w naturze miejsca anni � roku anno � w roku annihilat � niweczy annuebat � przystawa� annuere � potakiwa� anteacta � przesz�o�� antecedenti saeculi � dawnego wieku ante fores � przed drzwiami antemurale Christianitatis � przedmurze chrze�cija�stwa ante omnia � przede wszystkim ante saecula � przed wiekami ante sessionem �� przed posiedzeniem ante triduum � przed trzema dniami antichristus � antychryst anticipative prophetia � poprzednio proroctwo anti�uitates � staro�ytno�ci antiguo usu practicatum � dawnym zwyczajem przyj�te antistes � biskup a partibus nostris � po naszej stronie apostrophe � odezwa, zwrot do kogo� a potentioribus oppressu desiderat iustitiam � uci�niony przez mo�nych pra- gnie sprawiedliwo�ci apparet � wida� apponemus curam � do�o�ymy statania apprecando felicem eventum � �yczenie szcz�liwego skutku aequaliter � r�wno Arcades � Arkadowie archiepiscopatu Ripensi � arcybiskupstwem rype�skim a Republica � od Rzeczpospolitej argenti � srebra arma � bro�, or� armis experiri � broni� do�wiadczy� artis amandi magister � mistrz sztuki kochania a sacrificio missae � od ofiary mszy a septentrione � od p�nocy aspirare � wzdycha� aspirat � d��y assistere � towarzyszy�, asystowa� assueverunt � przywykli assumpsit similitudinem animalis � przybra�o podobie�stwo zwierz�cia astra � gwiazdy asylum � schronienie attendentiam � strze�enie, czuwanie attendere � uwa�a�, pilnowa� auctores � sprawcy auctor lamentorum, profusionum sanguinis et universae in regno miseriae sprawca p�aczu, rozlewu krwi i powszechnej n�dzy w kr�lestwie 16 Augusti � 16 sierpnia auri � z�ota autor mali � sprawca z�a aversionem � odwr�cenie, co� przeciwnego aversionem belli � odwr�cenie wojny a vindici manii Dei � m�ciw� r�k� Boga axioma � zdanie barbarus � barbarzy�ca bellandi � wojowania belli civilis � wojny domowej belli vicissitudinem � niestateczno�� wojny benae mentis � dobrej my�li bene meritorum � dobrze zas�u�onych bene meritum � dobrze zas�u�onego blandientis fortunae ab ore populi � pochlebiaj�cej fortuny z ust lud� bonae spei � dobrej nadziei bonae voluntatis � dobrej my�li, dobrej woli, radzi bona licita � dobra dozwolone bona regalia � dobra kr�lewskie bonarum partium � za dobr� stron�, dobrego sposobu my�lenia bonis modis � w dobry spos�b bonis regalibus � dobrami kr�lewskimi bono eventu � dobrym skutkiem bonorum fortunae � maj�tki bonuni �� dobre bonum patriae � dobro ojczyzny bonus animus in re mala dimidium est mali � dobra my�l w przeciwno�- ciach to po�owa z�a bonus interpres � dobry t�umacz C caeca � �lepa caesariani � cesarscy caetera fusius � o innych (dom. rzeczach) obszerniej cancellariatus � kancelaryjny capere � obj�� capita � g�owy capitale � zbrodnia gard�owa captivare � schwyta� captivatio ex concilio � porwanie za rad� causavit � spowodowa�a, sprawi�a causis principalitatis in integrum restitutis � przy zupe�nym przywr�ceniu spraw do pierwotnego stanu cedant in commodum Reipublice � ust�pili na rzecz Rzeczpospolitej cedere reputationi � przypa�� dobremu imieniu celeriorem .cursum consultationum publicarum � o pr�dszym przebiegu narad publicznych celeritas � szybko�� censuram grubianitatis � w nagan� grubia�stwa centimanos � stur�kich certa leg� � pewnym prawem charisma � daru charitativum subsidium � dobrowolny zasi�ek cicatrices � blizny cicatrices adverso pectore � blizny na piersiach circa dispositionem � przygotowuj�c si� (na �mier�) circa hoc spectaculum � ko�o tego widowiska circa inaugurationem � co do og�oszenia circiter � oko�o circumcirca � woko�o, ze wszystkich stron circumspecte � ogl�dnie circumvenire � okr��y�, otoczy� circumventus multitudine � otoczony t�umem cives � obywateli civis oppressus � obywatel uciemi�ony dam vel aperte, directe vel indirecte � skrycie lub jawnie, wprost lub ubocznie classica Gradivi � tr�by Gradywa clementiam � �ask� clenodia regni cum scitu � klejnoty koronne z wiedz� climacter � przypadek, fatalny czas collaterales � krewni po k�dzieli colligati principes � ksi���ta sprzymierzeni collocare Rempublicam � postawi� Rzeczpospolit� combinatur � sk�ada si� comestibilium � rzeczy do jedzenia comilitones meruerunt � towarzysze zas�u�yli communem iniuriam et commune bonum � wsp�lne krzywdy i wsp�lne dobro communis regula �� wsp�lne prawo comparere � stan�� comparuit � stan�� compellere � zmusi�, wci�gn�� competens � odpowiednia complices � wsp�lnicy concernit notitiam � nale�y do wiadomo�ci concernunt notitiam � dochodz� wiedzy concludetur � postanowi si� conclusum � wniosek, ostateczne postanowienie, tak�e � postanowiono condigne � godnie conditionaliter � pod warunkiem conferre in ulteriori tractu � pom�wi� o dalszym biegu confessata authentica � autentyczne zeznania confoederati � sprzymierzeni conformiter � podobnie coniunctio armorum � z��czenie broni conscientia mille testes � sumienie to tysi�c �wiadk�w conscii � �wiadomie conscios facti obstrinxerat iuramento � �wiadomych czynu zobowi�za� przysi�g� consentire � przysta� conseguenter � w nast�pstwie, nast�pnie, z kolei consegui � nast�pi� conserrare � zachowa� conservatio � zachowanie conservationem � zachowanie (4 przyp.) consilia � rady consiliarii placentini � pochlebni doradcy consiliarorum subiecta � doradc�w (dos�. � podmioty rad) consilii generalis � rady g��wnej consiliis � radom consilio � rad� consilium � rad� consilium bellicum � rada wojenna consilium malum consiliori pessimum � z�a rada najgorsza dla doradcy co�isilium salubre � rada zbawienna conspirationes � zwi�zki constantiam � sta�o�� constantissimum propositum � niezmienny zamiar consternati � zatrwo�eni consternatus � strapiony, zmartwiony constituemus � ustanowimy constituere � postanowi� constitutum � postanowione consulere � radzi�, obmy�le� consuluit � poradzi� consultor � doradca consurgunt � powstaj� contemnebat � pogardzi�a contemptor mortis � gardz�cy �mierci� contemptum � obelgi continuationem operis � kontynuowanie dzie�a continue � ustawicznie, bez przerwy contra �� przeciwnie contra absentem � przeciw nieobecnemu contra calumniatores � przeciw oszczercom contra constitutum � wbrew postanowieniu contra coronatum caput � przeciwko g�owie koronowanej contra fidem � przeciwko wierze contrahentes etiam obligatorii � dzier�awcy nawet zastawni contra hostem patriae procedemus � przeciw nieprzyjacielowi ojczyzny wy- st�pimy contra iura gentium � wbrew prawu narod�w contra iura gentium, contra regulam iustitiae � wbrew prawu narod�w, wbrew przepisom sprawiedliwo�ci contra maiestatem et matretn oboedientiam � przeciw majestatowi i matce contra modernas inventiones oppugnationum � wobec tera�niejszych sposob�w zdobywania contra ordinem equestrem � przeciw stanowi rycerskiemu contra patriam � przeciw ojczy�nie contra rationem � sprzeczne z rozumem, wbrew rozumowi contrarii � przeciwnicy contrarium sentiebant � przeciwnie my�la�y contra Rempublicam � przeciw Rzeczypospolitej contra tot Varos � przeciwko tylu Warusom contraxit � zawar� umow� contumelia Harpagi consumpsit coronam Astyagis, Contumelia Narsetis inun- davit sanguine Italiom � krzywda Harpaga pozbawi�a Astyagesa korony, krzywda Narsesa krwi� zala�a Itali� contumeliam � zniewag� contumeliam et diminuationem � zniewag� i ujm� contumeliis � zniewagami, obelgami convalescere �� wraca� do zdrowia convaluit � wyzdrowia� convicia � obelgi convincere � przekona� cooperabatur � wsp�dzia�a�a coronadonis � koronacyjny correspondere � komunikowa� si� crescere disordo � zwi�ksza� (dos�. wzrasta�) nieporz�dek crimen atro carbone notandum � zbrodnia, kt�r� nale�y zapisa� czarnym w�glem cruciatus � m�ki crude � ostro, surowo crudele � okrutnie crudelissime � najokrutniej cum aedificatione � ku zbudowaniu cum approbatione � z potwierdzeniem cum assecuratione � z zapewnieniem, z por�czeniem cum assistentia � w obecno�ci cum attinetiis � z przyleg�o�ciami cum Caesarianis � z cesarskimi cum consensu totius Reipublicae etiam non obstante leg� de incompatibilibus quoad personom � za zgod� ca�ej Rzpltej tak�e bez wzgl�du na prawo o nieposiadanie (dom. � kilku urz�d�w), co do jego osoby cum conservatione � z zachowaniem cum detrimento Reipublicae se�uuntur clades instabunt � gdy kl�ski nast�- puj� ze szkod� Rzpltej, b�d� nalega� cum facunda oratione � z pi�kn� mow� cum gratulatione � z powinszowaniem cum his et his gualitatibus � z takimi a takimi zaletami cum inscriptionibus � z napisami cum invocatione � z wzywaniem cum plenitudine � w obfito�ci cum potenti et victrici populo res est � z pot�nym i zwyci�skim ludem jest sprawa cum regressu � zastrzegaj�c powr�t cum regressum praecedentibus tot contestationibus et spe � z zapewnieniami przyja�ni przed odjazdem i z nadziej� cum re parata � z rzecz� gotow� cum stupore � ze zdumieniem cum sua non saeviat hostilitate �nie sro�y� si� sw� zawzi�to�ci� cum summo Reipublicae detrimento �� z najwi�ksz� szkod� Rzpltej cum suspiriis � z westchnieniem cum tota argentea supellectili � z wszystkimi naczyniami srebrnymi cum toto dero � z ca�ym duchowie�stwem cum toto negotio � z ca�� spraw� cumulabat � obsypywa� cunctando � zwlekaj�c curae erit � b�dzie trosk� curae nostrae � nasz� trosk� curam � opiek�, trosk� curam boni publici � trosk� o dobro publiczne cura salutis � troska o zdrowie curiosus � ciekawy cursum, � bieg custodes � str�e, stra�nicy custodiae corporis � stra�y osoby custos legum � str� praw D damnificatio Reipublicae � szkoda Rzeczypospolitej da pacem, Domine! � daj pok�j, Panie! dat pretium servata salus potior�ue metallo est � ocalone zbawienie nadaje warto�� i jest dro�sze ni� kruszec de anteactis � o dawnych sprawach debetur � nale�y si� debiliores aemulos � s�abszych nieprzyjaci� debilitatem rnentis � s�abo�� umys�u d�bi�am gratificationem � nale�nej ,nagrody debile � s�usznie 1-ma Decembris � l grudnia decet eos laudare defunctos qui res arduas praeclaras�ue fecerunt � przy- stoi chwali� po �mierci takich, kt�rzy rzeczy trudnych i s�awnych do- konali de contrario rerum successu � o przeciwnym obrocie rzeczy de crimine laesae maiestatis � o zbrodni� obrazy majestatu de domo � z domu deesse � opu�ci� defensionis patriae � obrony ojczyzny defensive � odpornie, obronnie deformitatem � zniekszta�cenie defraudator regum � zdrajca kr�l�w Dei proprium est protegere quos dignos indicat � w�a�ciwo�ci� Boga jest popiera� tych, kt�rych uzna za godnych de iure debetur � z prawa nale�a�o si� deliberatissime � najrozmy�lniej deliciae generis humani � rozkosz� rodzaju ludzkiego de mane consilium � z rana rada (dom. b�dzie) de methodo contribuendi � o sposobie zebrania pieni�dzy de necessitate � z konieczno�ci, koniecznie denegare � odmawia� de nervo belli � o funduszu wojennym denuntiando � oznajmiaj�c denuntiando imminentia, pericula � z oznajmieniem o gro��cych niebezpiecze�stwach dennuntio � oznajmiam depauperatio � zubo�enie dependentias � zale�no�� de periculo dantis et accipientis � o niebezpiecze�stwo daj�cego i przyjmuj�cego depopulatores totius mundi et possessores guadraginta regnorum � �upie�cy ca�ego �wiata i posiadacze czterdziestu kr�lestw de praeteritis � o sprawach przesz�ych deprecor primum � najpierw przepraszam deputatos administratores � wybranych administrator�w derelicta vidua � pozosta�a wdowa de sangvine gentis � z krwi narodu desertor castrorum � zbiegiem z obozu desiderabilem praesentiam � po��danej obecno�ci desideriis � �yczeniom, do �ycze� desideriis nostris � ��daniom naszym desiderium � �yczenie de statu rerum � o stanie rzeczy de super � z g�ry de tempore � o czasie de throno � z tronu detrimenta � straty aetrimentum � szkoda detulit � doni�s� deturbare � str�ci� de tutela � z opieki de ulterioribus � o dalszym Deus avertat, ne nobis a sinistris appareat civitas, a dextris debet esse no- stra civitas � uchowaj, Bo�e, nie na lewo od nas uka�e si� miasto, ale na prawo powinno by� nasze miasto de vestra �uidem laude melius est tacere, quam pauca loqui � o waszej s�awie lepiej milcze� ni� ma�o co powiedzie� devotissime � najpobo�niej dextram porvigere � poda� prawic� dextre � zr�cznie dicas, quia sumus piscatores � powiedz, �e jeste�my rybakami dictabat � dyktowa� dicterium tritum � przys�owie pospolite die XVI Augusti � dnia 16 sierpnia V. die Januarii futuri � 5 dnia przysz�ego stycznia die 1-ma Februarii anno 1662 � dnia l lutego roku 1662 dies expirationis � dzie� sko�czenia difficile est ex animo resipiscere � trudno si� szczerze opami�ta� diffidebant � nie ufali diffidis et maiestatem laedis � nie dowierzasz i majestat obra�asz dignitatem � godno�� dignissima g�sta � najgodniejsze czyny diligenter � pilnie diligentissime � najpilniej dimittere � pu�ci� directe � wprost director monoculus � jednooki dyrektor discernere � rozr�nia� displicere � nie podoba� si� dispositae � przygotowane distulerunt � od�o�yli ditescant � wzbogacili si� ditiones imperii et conseguenter � obszary cesarstwa, a w nast�pstwie diutius accusare fata possujnus, mutare non possumus � mo�emy skar�y� si� na srogi los, zmieni� nie mo�emy divertere � wst�pi� docebit � pouczy docet � uczy domicilium � siedziba domi leones, foris rulpeculae � w domu lwy, za domem � liszki dominari � panowa� domini � panowie dominium � panowanie Dominus dedit, Dominus abstulit � Pan da�, Pan wzi�� dubiae fidei � dowodem pow�tpiewania dulcedine � s�odycz� dulcedo � s�odycz dulcem recordationem � mi�e wspomnienie dulcis locus patriae � s�odkie miejsce ojczyste dulcis recordatio � s�odka pami�� Dum annus ter sex numerabit, Marcus Alleluja cantabit, Joannes in corpore stabit � gdy rok policzy trzy sz�stki, Marek zawo�a Alleluja, Jan stanie w ciele (tzn. uroczysto�� Bo�ego Cia�a przypadnie w dzie� �w. Jana) Dum vitia prosunt, peccat qui recte fach � grzeszy, kto dobrze czyni, dop�ki wyst�pki pop�acaj� duorum cognominum � dw�ch nazwisk duplici lingua praeditus, mel et victus uno spirans ore et habitu � dwoisty j�zyk maj�cy i mi�d, i trucizn�, ziej�cy jedn� paszcz� durum contra dur u m � up�r na up�r dux Parmensis contra Belgos foederatos � ksi��� parme�ski przeciw stanom belgijskim E ea intentione � w tym zamiarze ecce ibi videtis, quia ibi est Harusen, ubi iaculantur � oto tam widzicie, gdzie strzelaj�, to jest Aarhusen ecce in sinistris apparct forte civitas � oto na lewo wida� w�a�nie miasto e contra � przeciwnie e converso � a przeciwnie effecerunt � wymogli effectum � skutek effeminarunt � zniewie�cia�y effeminati Ula diuturna pace, molles et imbelles facti � zriJewie�ciawszy owym d�ugim pokojem, stali si� mi�kkimi i niewojowniczymi ego saluto Dominationem Vestram � witam Waszmo�� Pana eiusdem � tego� eiusdem sensus � tego samego zdania eiusdem spiritus � tego� ducha eius saevuli � tego wieku, tak�e przeno�nie � tego czasu electionis � wyborczym elicuit � wyja�ni� elucescet � wyja�ni si� elucescet et interim � wyja�ni si�, a tymczasem encomia � pochwa�y eminentiam � wy�szo�� emolumentum � korzy��, zysk eodem anno � tego roku eo fine � w tym celu eo ipso � tym samym erat � by�o erudite � uczenie essentiam � tre��, istot� et ad ultimam egestam � i do ostatniej n�dzy et alacritate � i� ochot� et auctoritati � i powadze et certitudine � i zapewnieniem et civibus � a obywatelom et connectiojies � i zwi�zki et consensit � i przysta� et consequenter � a zatem et crimen laesae maiestatis � i zbrodnia obrazy majestatu et cum summo periculo � i� najwi�kszym niebezpiecze�stwem et felices rerum successum � i szcz�liwego powodzenia spraw et felices successus � i szcz�liwego powodzenia et in oper� btlll � i w dzia�aniu wojennym etiam � tak�e, nawet et Instabimus � i b�dziemy nalega� et interim � a w mi�dzyczasie et mens et gens � i umys�, i r�d et multis curis � i wieloma troskami et nonnis urgebant � i niezbyt przy�pieszali et non revclationem � i niewyjawianie et nullo clementiae loco relicto � i nie naj�� �adnego miejsca �askawo�ci et post impletas conditiones � i po wype�nieniu warunk�w et polisniinus � a nade wszystko et praecipue � a osobliwie et prodesse et obesse � i pom�c, i zaszkodzi� et securitatis ab impetitione et insldiis malecontentorum � i zabezpieczenie i od napa�ci i zasadzek malkontent�w etsi caeluni ruet, impavidum ferient ruinae � cho�by niebo run�o, ruiny przywal� nieul�k�ego et similia � i podobnie et sine consensu ordinum � i bez pozwolenia stan�w et specialiter � a szczeg�lnie, a specjalnie et sufficientem expeditionem � i wystarczaj�c� ekspedycj� et supellectili per subordinatos � i ruchomo�ci przez nas�anych ludzi et toties exprobrabant � i tylekro� wyrzucali et totius christianitatis � i ca�ego chrze�cija�stwa et usus coknbitandi � i nawyknienie po�ycia et varia � i r�ne rzeczy evasirmis de manibus unius hostis, alter imrnlnet /eroceor, nempe tempestas. Orandum et laborandum est � umkn�li�my z r�k jednego nieprzyja- ciela, grozi nam drugi sro�szy, mianowicie burza. Trzeba si� modli� i pracowa� eventus acta probat � wynik chwali czyny cvictiones in fundo � zabezpieczenie na maj�tku evidenter � widocznie ex albo � z ksi�gi exarsit � uni�s� si� ejc asse satisfacti � got�wk� zaspokojeni ex abundanlia malitiae � z wyg�rowanej z�o�ci ex bene placito � samowolnie ex carceribus � z wi�zienia excelsum vitium � g�ruj�c� wad� excepto casu urgentis necrssitatis � z wyj�tkiem wypadku nag�ej potrzeby excessivos � wykraczaj�cych, dopuszczaj�cych si� wykrocze� exclamavit � wykrzykn�� excludit � roz��cza exlusis nonullis � z nielicznymi wyj�tkami ex commiseratione � ze wsp�czucia, z ubolewania ex concilio generali � na wsp�lnej naradzie cxcusat � uniewinnia exequi mandata � wykona� rozkazy ex equo Troiano � z konia troja�skiego ex faucibus � z paszczy ex gremio � z grona ex liis qualitalibus �z tych przymiot�w exilium � wygnanie exilium, luctus, dolor tributa sunt ista vivendi � wygnanie, p�acz, b�l s�| obowi�zkami �ycia ex invidia � z nienawi�ci ex magistratu � z urz�du miejskiego ex magnatibus � z magnat�w, wielmo��w ex mari Baltico � z Morza Ba�tyckiego ex mente � po my�li ex nativo sanguine � z rodowitej krwi ex necessilate � z konieczno�ci ex nutic � natychmiast ex oboedientia � z pos�usze�stwa ex occasione � z przypadku, przy sposobno�ci, z powodu ex occasione regnandi � ze sposobno�ci panowania ex ore Apollinis � z ust Apoliina ex officio suae etninentis dignitatis � z urz�du swojej wysokiej godno�ci expedit � przystoi, wypada cxpeditis � uk�adacie experientia � do�wiadczenie experiri � mierzy� si� exprimere � wyra�a� exprimere de verbo ad verbum � Wyrazi� s�owo w s�owo ex privatis � z prywatnych (dom. - obywateli) exprobrationcm � wym�wki exprobrationis competentem � zarzut�w odpowiedni� ex profundo � z g��biny ex ratione � z powodu przyczyny ex ratione duplici � z podw�jnej przyczyny ex re � z rzeczy ex regno Daniae � z ki�lestwa du�skiego ex semine viri cum ursa � z nasienia cz�owieka i nied�wiedzicy extemporaneos discursus � nieprzygotowanych rozm�w ex temper� � natychmiast extra orbitam ordinationis � poza obr�b ordynacji extremis laborans � robi�ca ostatkami (si�) extremis laborantem � ostatecznie gin�c� exuere � zdj�� ex volo promisti � z uczynionej obietnicy F facile credo � �atwo wierz� facilius cst consolari afflictum, quam sustinere � �atwiej jest pociesza� stra- pionego ni� cierpie� factiosus � intryguj�cy facultatem � wolno��, swobod� facultates � zasoby facunde � wymownie facundla � wymowa facundissima oratione � wytworn� mow� fama � wie��, pog�oska fata simul et semel � losy razem i naraz 7 Februarii � 7 lutego feliciori tetnpore � w szcz�liwszych czasach ferrens Mars, aureos calcat contemnit�ue fastus � �elazny Mars depce i lek cewa�y z�ote przepychy f ide, honorem et conscientia � wiar�, honorem i sumieniem f idem Reipublicae � kredyt, zaufanie Rzpltej figuraliler � przeno�nie filialem amorem � mi�o�� synowsk� filiis � synami firmare tirannidem � wzmacnia� tyrani� firmissime negat � najmocniej zaprzecza firmiter � mocno f�ectere persuusionibus � sk�oni� namow�, perswazj� jlexibilis � ulegaj�cy florem � kwiat florem aetatis � kwiat wieku florem aetatis cum dispendio � kwiat wieku z utrat� floruit � kwit�a foederati � sprzymierzeni fomes � zarzewie, tu pod�egacz formastis � z�o�yli�cie formidine poene � z obawy kary forsan abeundum est in civilatcm � mo�e nale�y wam wr�ci� do miasta fortcs creantur fortibus et bonis, est in iurencis, est in equis patrum virtus neque imbellem feroces piogenerant aquilac columbam � silni rodz� sil- nych i dobrych, dzielno�� ojc�w jest w byczkach i �rebcach, dzikie or�y nie urodz� niewaleczncgo (�agodnego) go��bia forlitudo � odwaga; jonltudo bcllica � odwaga wojenna fortuna � szcz�cie, los fortunae � maj�tku fraterne � po bratersku fremebat popularitas � sarka� og� fremilut � ha�as, krzyk fretjuentia � nap�yw, udzia� fretum navigabile � cie�nina �eglowna fretus inte�ritate conscientiae snae � ufny w nieskalano�� swego sumienia Fridericus Daniae rex � Fryderyk, kr�l Danii fructifera � drzewa owocowe fructum � owoc, tak�e korzy�� frustra Pygmaeus in Gigantem pugnat � pr�no mia�by walczy� karze� z olbrzymem fugientes � uciekaj�cy fugiendo pugnat, fugiendo vincit � uciekaj�c walczy, uciekaj�c zwyci�a fui in Galia, vidi niililps � by�em we Francji, widzia�em rycerzy fui in Germania, vidi principes � by�em w Niemczech, widzia�em ksi���t fui in Italia, vidi praesnlcs � by�em we W�oszech, widzia�em biskup�w fui in Polonia, vidi nobiles � by�em w Polsce, widzia�em szlacht� funnii vota � ok�ada �luby fuse � obszernie fusius � obszerniej Galii cantum non timet iste leo � ten lew nie boi si� piania koguta (dwu- znaczno�� wyrazu � kogut i Francuz) genem � rodzaje, gatunki generaliter � og�lnie generatio � wyl�g generose aquilae pulli - piskl�ta szlachetnego or�a generositas� zacno��, szlachetno�� generoso pectori � szlachetnemu sercn gloriabantur � chwalili si� gloriatur � chwali si� gloriosa Domina � chwalebna Pani gloriose � cbwalebnie, s�awnie gloriosissime � najchwalebniej gloriosius occumbere in opere � chwalebniej polec w walce gloriosnm opus � chwalebne dzie�o gratiarum actiones � mod�y dzi�kczynne grutiilntiones � �yczenia, powinszowania gratnlor � winszuj� gravatam � obra�on� gubernia � rz�dy; gubernium � rz�d H habetis legem et prophetas � macie prawo i prorok�w haeredissam � dziedziczk� haeret � tkwi haeret in pectore � tkwi w piersiach, w sercu hanc ideam � tego sposobu hanc suscipere pronunciam � podj�� si� tego obowi�zku Hectorem quis nosset, felix si Troia fuisset � kt� by zna� Hektora, gdyby Troja by�a szcz�liwa Heldonoriam et Cronoburgum � Helsingor i Kronburg hibernorum � �o�du zimowego hic est piscis, quem sua Dominatio diabolum nominavit � oto jest ryba, kt�- r� Waszmo�� nazwa� diab�em hilari fronte � z pogodnym czo�em, pogodnie hoc bonuni � to dobro hoc mihi pietas, hoc pia lingua odit � tego mi cnota, tego wzdraga si� uczciwy j�zyk hominem iniuratum � cz�owieka skrzywdzonego homo est imbecilitalis exemplum temporis spolium, fortunae lusus, inconstan- tiae imago, invidiae et calamitatis trutina � cz�owiek jest wzorem bez- silno�ci, �upem czasu, igraszk� losu, obrazem niesta�o�ci, szal� zawi�ci, i niedoli homo proponit, Deus disponit � cz�owiek projektuje, B�g decyduje honoraria � wynagrodzenie honorifice � chlubnie, uroczy�cie honoris palmam � palm� chwa�y, zaszczytu hostiliter � po nieprzyjacielsku hostis patriae et reus criminis laesae maiestatis � wrogiem ojczyzny i win- nym zbrodni obrazy majestatu hucusque � dot�d huic operi humilime � najuni�eniej hunc et non alium � tego a nie innego iactantia � che�pliwo�� iactura � strata ideam � wz�r idiota � g�upiec ille enim magnus et nobilis est, �ui mor� magnae ferae scit latrutus canum securus exaudire � ten bowiem wielki i szlachetny, kto zwyczajem wiel- kiego zwierza umie spokojnie s�ucha� szczekania ps�w illi vere sunt nobiles, qui non soluni genere, sed etiam virtute aunt nobiles� owi s� prawdziwymi szlachcicami, kt�rzy s� szlachetni nie tylko urodze- niem, lecz tak�e cnot� imbelles � niewojowniczy imbibere � nasi�kn��, przen. skorzysta� immarcescibilem � niezwi�d�e immediate � bezpo�rednio impedimenta � przeszkody imperiose � hardo imperiosus mulier � pop�dliwa niewiasta imperium � cesarstwo imperium potissimum floret � pa�stwo najbardziej kwitnie imponere � wm�wi� in absentia � podczas nieobecno�ci in aocessu � w przyst�pie in adversis et prosperis cum conservalione � w okazjach z�ych i dobrych z zachowaniem in aemulam � w wrog� in aequa lance � na r�wnej szali, na r�wni in aleam � na szaniec in aleam fortunae � na los szcz�cia in anno � w roku in anno 1662 et tertio in obsequio � w roku 1662 i trzecim w pos�usze�stwie in anno praetorito � w przesz�ym roku in armis � pod broni� in armis existit � jest pod broni� in armis pro parte � pod broni� po stronie inaudito exemplo � nies�ychanym przyk�adem inauguratus � obwo�any in Augusta � w sierpniu in bhio � na rozdro�u in capita � na g�owy in casu saevientis fortunae � na wypadek sro��cego si� losu in censuram � w podejrzenie in collatcralitate � w s�siedztwie, blisko in commissis � z polecenia in conjuso � w zamieszaniu incolae � mieszka�cy incolas � mieszka�c�w iucolis � mieszka�com in consiliis proponendis � w przedk�adaniu rad in consilio � w radzie in consilio generali constituerc � na walnej naradzie postanowi� in consilio impiorum � w radzie bezbo�nych in consilium � w rad� in contignitate � w zetkni�ciu in continuo belli oper�; verbo dicam � w ci�g�ej sprawie wojny; s�owem in contrarium � przeciwnie inconvenientia � nieprawid�owo�ci in crifninae laesae maiestatis � co do zbrodni obrazy majestatu in cubiculo � w komnacie in cuius sinu � na kt�rej �onie inculpare � wini�, obwinia� incumbit � nale�y, trzeba incuriam � niedba�o�� incusando � oskar�aj�c in debila methodo � w najlepszym porz�dku in decursu Augusti � w ko�cu sierpnia in departitionem � na sp�acenie indicant � wskazuj� indicat vestis quales intrinsecus estis - szata wskazuje jakimi jeste�cie wewn�trz indigne � niegodnie indignitatem � niegodno�� in disciplina militari � w karno�ci wojskowej in discrimen vitae � na niebezpiecze�stwo �ycia indolem � natur� in domum luctus � w domu �a�oby induccre gallicismum � wprowadza� francuski dom. � zwyczaj (francusk� form� rz�du) in dulci recordatione � we wdzi�cznym wspomnieniu in duplo � podw�jnie in cudem �ualilate � w tym stanie in clectione � w wyborze in eo passu � w tym stanie in eundrm sensum � w tej samej my�li in facie publica � na zebraniu publicznym infallibiliter �� niew�tpliwie, niechybnie infamia, exilium, privatio � nies�awa, wygnanie, pozbawienie in Filtru ario � w lutym infelicitati temporis � nieszcz�liwym czasom in/erius � ni�ej in fidem Reipublicae -na wierno�� Rzpltej in forma � w kszta�cie in forma amplissima � w najszerszej formie in frefquentia � w obecno�ci in fructum Reipublicae � na korzy�� Rzpltej in fuga � w ucieczce in Junctione � w urz�dzie, s�u�bowo in genere � w og�le in gradu absoluto � w najwy�szym stopnia in gratiam � dzi�ki ingratitudinem � niewdzi�czno�� in habitu Minori Sancli Francisci � w habicie braci mniejszych �w. Fran ciszka in hac palaestra � w tej szkole in hnec verba � w te s�owa, tymi s�owy in hostico � w kraju nieprzyjacielskim in hofitico ostentari � u nieprzyjaciela (na ziemi nieprzyjaciebkiej) okaza� inhumaniter � nieludzko inibunt operom � do�o�� starania in Januario � w styczniu in illo fervore � w owym zapale inimicus homo � cz�owiek wrogi initia � zacz�tki iniunctum � polecone iniungimus � powierzamy in Iunio id est � w czerwcu to jest iniuriam � krzywd� iniurias � krzywd ininstiiinm � niesprawiedliwo�� in integro � w ca�o�ci in Inncem considrrntionis � na szal� rozwagi in landem Dominicae nativitatis � na chwa�� narodzenia Bo�ego in legem perpftuam et irrevocabilem � za prawo wieczne i nieodwo�alne in Maio � w maju in maiori � w wi�kszym in mniam partem � na z�� stron� in manibus bene meritornm � w r�kach dobrze zas�u�onych in ma� Baltico � w Morzu Ba�tyckim in memoriam � na pami�tk� in mente lieipnblicae � po my�li, z woli Rzpltej innatus � wrodzony in necessitate � w potrzebie innoccntiae � niewinno�ci innociius � niewinny innocuits lapidor � niewinny, jestem kamienowany innotescet � b�dzie wiadomo innotitit � wiadomo innovare � wznawia� in hounnbre � w listopadzie in oboedientia � w pos�usze�stwie in omni loro � w ka�dym s�dzie in opere belli � w dzia�aniu wojennym in oppigncratione � w zastaw, tutaj � jako zak�adnik�w in opprobrium � w po�miewisko in ordine equestri � w stanie rycerskim in parte � w cz�ci in partem � na stron�, na cz�� in partes � na cz�ci in perpetuum silentium � na wieczne milczenie in persona � w osobie in persona sua � we w�asnej osobie, osobi�cie in partes � na r�wninie in plono � zupe�nie in plurali � w liczbie mnogiej in posterum � na przysz�o�� in postscripta in haec verba � w dopisku w te s�owa in praedam � jako �up in praesentia � w obecno�ci in praesenti termino � w obecnych okoliczno�ciach in procinctu � w gotowo�ci in profundo - w g��bi in promotione � w popieraniu in prospectu - w obliczu in pubtico foro � na placu publicznym in publicum � na jaw in pugna � w bitwie in pugna stataria � we wst�pnym boju in quantum � je�li, o ile in quo gradu � w jakim stopniu in quorum manibus arma sunt, in eorum potestate et conservfire et perdere Rempublicam � w czyich rakach jest bro�, w tych mocy jest ocali� lub zgubi� Rzeczpospolit� in recenti � za �wie�a in recompensam � dla odwzajemnienia, odwdzi�czenia in regno � w kr�lestwie in regno Galliae � w kr�lestwie francuskim in rem � na korzy��, na rzecz in reprobum sensum � w z�e rozumienie in Republica meretur � w Rzpltej zas�uguje inscriptionem � napis in scripto in �uantum � na pi�mie, o ile in seruitio � w s�u�bie insignia � oznaki; in signis Zodiaci � w znakach Zodiaku in singulari � w liczbie pojedynczej in sinuni � na �ono, do serca insolescit � rozzuchwala si� in spe � w nadziei instabunt � b�d� nastawa� instantanee � nagle in statera iudicii � na szali s�du, rozs�dku in stalu moderno � w obecnym stanie in status � o polityce instrumenta � narz�dzia insultum populi � napa�� ludu insultus � napa�ci in superlativo publicissime � w najwy�szym stopniu, najbardziej publicznie in suum caput � na swoj� g�ow� intaminata fides � nieskalana wiara in tanto Reipublicae passu � w takim po�o�eniu Rzpltej intendebant � zamy�lali intendis � zamy�lasz intendit � zamy�la intendo � zamy�lam intentionaliter � w zamiarze integritas conscientiae � nieskazitelno�� sumienia intentio pro facta � zamiar za uczynek inter confinia � w granice inter domesticas parietes � mi�dzy domowymi �cianami inter gentes � mi�dzy narodami interim � tymczasem interim consilia � tymczasem narady inter incudem et malleum � mi�dzy m�otem a kowad�em inter moenia � w murach inter octavas Corpori Christi � podczas oktawy Bo�ego Cia�a inter patres patriae � mi�dzy ojcami ojczyzny interponitur � zachodzi interpres � t�umacz interpretes � t�umaczami interregnum � bezkr�lewie inter rudera � w ruinach interrumpit � przerwa� inter spem et metum � mi�dzy nadziej� a trwog� inter sympatriotas � mi�dzy wspo�krajowcow inter tot anfractus � w tylu okoliczno�ciach inter tot moderni collegii sinistras opiniones � spo�r�d tylu wrogich opinii obecnego zgromadzenia inter viscera � dos�. we wn�trzu, tutaj � w granicach inter viscera motus � rozruchy wewn�trz ktaju in triduo � w trzy dni in testimoniis � w �wiadectwach intestina � wn�trzno�ci in theatro publico � na widoku publicznym in toga et sago � w pokoju i wojnie in toto � w zupe�no�ci, w ca�o�ci in toto satisfactus � zupe�nie zadowolony in tractu � w drodze intulerunt � wnie�li intuli � wypowiedzia�em intulit � wni�s� in turbido � w zam�cie, zamieszaniu intus � wewn�trz in ulteriori tractu � w przysz�o�ci in unum � w jedno in utramque aurem � na oba uszy in usum � w zwyczaj invasor a se ipso occiditur � napastnik zabity przez siebie samego invehebant � oburzano si� invehere � przymawia� in veste peregrina � w odzie�y cudzoziemskiej investigarunt � doszli in vicinitate inimicitias nactus occasionem � mi�dzy s�siadami wa�nie korzy- staj�c z okazji in victoria � w zwyci�stwie in victualibus � dos�. w �ywno�ci, tutaj � pod wzgl�dem �ywno�ci invidia bonorum noverca � zazdro�� jest macoch� dobrych invidii � zazdro�ni, nienawistni in visccra Reipublicae � w g��b Rzpltej invita Rcpublica � wbrew woli Rzpltej in rita � za �ycia in volumen legum � w ksi�g� praw ipso die festi Bcatissimae Mariae Virginis � w sam dzie� �wi�ta Naj�wi�tszej Marii Panny irritari � gniewa�, dra�ni� iste est interpres meoruni et vestrorum desideriorum � oto jest t�umacz moich i waszych �ycze� isti duo nobis prandium non impedient � te dwa nie przeszkodz� nam w obiedzie ita semper illustribus viris animo vivere longe ant:quius /wif, quam corpo- re � przeto zawsze s�awni m�owie woleli �y� duchem nie cia�em iteratis � powt�rnie iterum � zn�w iudicia � s�dy iudicium � s�d iugia arma � ustawiczna bro� iugulatur virtus � ginie cnota iugum serritutis � jarzmo niewoli iunctis viribus � po��czonymi si�ami iura caduca auctoritate publica � prawa na dobra, kt�re do nas wr�ci�y powag� sejmow� (dos�. publiczn�) iure ecclesiastico gaudere, intestabunt � prawem ko�cielnym wyzyska�, b�d� nalega� iussit delatores fustibus et flagcllls caescs deportari fer castra et plateas � donosicieli kaza� �wiczy� kijami i biczami i oprowadza� po obozach i ulicach iustam calculationem et relalioncm, In quantum � s�uszn� liczb� i spraw�, o ile iusturn dolorem � s�uszny �al J 24 Januarii � 24 stycznia Joannes Casimirus regnabit � Jan Kazimierz L�dzie panowa� Joannes Tertius � Jan Trzeci 7 Julii � 7 lipca L labefactari � s�abn�� labefactata � os�abiona Lacaenae � Spartanki laconice � kr�tko, zwi�le laborant � pracuj� laesio � ujma, obraza laesionem � obraz� lapis Lydius � kamie� lidyjski, probierczy Lares � bogi domowe, czczone przez Rzymian largitionibus, officiis � szczodrobliwo�ci�, przys�ugami laudabatur ab illo, qui erat inililum docfssimiis et rotundo ore � by� chwa- lony przez tego, kto by� w wojsku najbardziej wykszta�cony i wymowny leg� non retitum � nie wbrew prawu lege publica � prawem publicznym leges lego, reges rego iudices iudico � ustanawiam prawa, w�adam kr�lami, s�dz� s�dzi�w legitima haeredissa � prawa dziedziczka legitimo tutori � prawnemu opiekunowi libere � dobrowolnie liberum accessum � wolny dost�p liberum aditnm � wolny dost�p liberius � otwarciej licentia � swoboda, swawola licentia a loci ordinario � pozwolenie od biskupa licentiose � ostrzej licita dcfensio � wolna obrona llmites iustitiae � granic sprawiedliwo�ci lineam � lini� lingua nativa � j�zykiem ojczystym lingua usilata � j�zyk dobrze znany, zwyczajny litigia � k��tnie, spory locus fatalis � miejsce nieszcz�liwe, fatalne longe lategue � d�ugo i szeroko luctam � walk� luminare minus � mniejsze �wiat�o M magis in elucidationem � raczej na u�wietnienie magis inriti quam invitati � raczej zmuszani ni� zaproszeni magnae mentes in ardua quaeque obstinatus � wielkie dusze tym bardziej zaciek�e, im wi�ksze trudno�ci magnam partem � wielk� cz�� magnam popularitatem � wielk� popularno��, wzi�to�� magnis itineribus � szybkimi pochodami magno motu � z wielkim poruszeniem magno motu et deliberatione cum imperia et Republica Veneta contra potentiam Ottomanicum � po wielkich zgie�kach i naradach z cesarstwem i rzeczpospolit� weneck� przeciw pot�dze tureckiej magno praesuli � wielkiemu biskupowi magnorum nominum � wielkich imion magnorum non est laus sed admiratio � wielkich ludzi nale�y podziwia�, nie chwali� maiestas � powaga maiestatem � majestat malaciam in malitiam � �agodno�� w z�o�� mala consilia ordinis intermedi � z�e rady stanu po�redniego (tj, senatu) male oleantem � �le pachn�ce, cuchn�ce malevolentia � nie�yczliwo�� malevoli � �li malevolis consiliis � z�ymi radami malevolorum conalus � usi�owanie �le my�l�cych malo eventu � ze z�ym skutkiem malum supra omne malum � z�o ponad wszystkie z�a maneant posteritati pro testimoniis vitae meae � zosta�y dla potomno�ci jako �wiadectwa mego �ycia manebimus adhuc � zostaniemy jeszcze manu, consilio, oper� et oratione � r�k�, rad�, czynem i modlitw� 15 Manii � 15 marca Manis arenam � Pole Marsowe, pole walki massam � mas� materias consultationis � tematy obrad malrimonii � ma��e�stwa maximum solatium est vacare culpa � najwi�ksz� pociech� jest by� wolnym od winy me inscio � bez mojej wiedzy melin sest praevcnire quam praeveniri � lepiej uprzedzi� ni� by� uprze dzonym melius in semente guam in segete bella excindere � �atwiej t�umi� wojny w nasieniu ni� w rozkwicie (dos�. w zbo�u) memor es � pami�tasz memoria actionum nostramm bene a nobis gestarum � pami�� naszych czyn�w dobrze przez nas spe�nionych mens � my�l mens et gloria non queunt hitmari � duch i s�awa nie zst�puj� do grobu merentur perennitatem � zas�uguj� na trwa�o�� meretur � zas�uguje merita � zas�ugi merito debetur saluis tamen iuribus � s�usznie nale�y jednak z zachowaniem praw meruit � zas�u�y� meruit gratitudinis � zas�u�y� na wdzi�czno�� metan � cele metenda est seges, sic iubet necessitas � trzeba ��� �niwo, tak ka�e ko- nieczno�� methodum � spos�b meum est � do mnie nale�y mllitabat pro nobis � walczy�a za nas militans � walcz�ca minatur bellum et non fert: sic gens tota Polona facit � grozi wojn�, lecz jej nie prowadzi, tak czyni ca�y nar�d polski ministri status � ministrowie pa�stwa minutissima quaeque arcana � najmniejsze nawet tajemnice minutissima stipula � drobnym �d�b�em mirabile � dziwnie mirabilia � cud�w mirnbilitar � przedziwnie mitius � �agodniej modeste � skromnie modestia � skromno�� modestissime � najskromniej modestius � skromniej modo obligatorio � prawem zastawnym modulumina suspncta � podejrzana melodia modurn concludendl � spos�b zawierania molem � ci�ar molfstum � uci��liwe, przykre moliri � wyrz�dzi� moll tips � mi�kko�� moiioculnn � jednooki mora nova � nowa zw�oka morsum conscientiae � wyrzuty sumienia morte renasci � odrodzi� przez �mier� muneris de lege � obowi�zkiem wed�ug prawa munus � urz�d murrnur � szmer, szemranie murmurabant � szemrali mutilatio � okaleczenie, uszkodzenie N natione � rodem natura jormavit � przyroda utworzy�a naturalcm dcfensionem � naturaln� obron� naturaliter � z przyrodzenia, naturalnie necessaria � rzeczy niezb�dne necessitas � konieczno�� necessitas acuit ingenium � potrzeba zaostrza rozum necessitas misera, cum vel dvi ob patriam, vel patriae a cive mors inferen da est � smutna to konieczno��, gdy albo ojczyzna obywatelowi, albo obywatel ojczy�nie winien zadawa� �mier� necessitatem ferre quam flere decet � konieczno�� przystoi znosi�, nie op�akiwa� nec nuntius cladis � ani zwiastun kl�ski negabat � przeczy� negat, contradicit � przeczy, sprzeciwia si� negotiurn � zaj�cie, tu � sprawa neminern civiuni laesit � �adnego obywatela nie skrzywdzi� nemine reclamente � bez �adnego oporu, bez sprzeciwu nemo est condemnendus, in quo aligua virtvtis significatio apparet � nikogo nie nale�y lekcewa�y� w kim objawia si� jaki� �lad cnoty nemo sapiens, nisi patiens � ten m�dry, kto cierpliwy nescit vox missa reverti � nie mo�na cofn�� s�owa wypowiedzianego ne sis rex super Israel � nie b�d� kr�lem nad Izraela Nicolae, aut mores, aut locus muta � Miko�aju, albo obyczaje zmie�, albo miejsce nihil adeo malum est, qui boni mixturam habeat � nie ma tego z�ego, co by nie mia�o przymieszki dobra nihilominus � wszak�e, jednak�e nihil interest utrum ferro, an verbo, occidas � nie ma r�nicy, czy zabijasz �elazem, czy s�owem nil restat � nic nie pozostaje nobile � szlachetne nobili � szlachcicowi nobilitas � szlachta nobilitas duplicate � podw�jne szlachectwo. nobilitas, non certus numerus personarum � szlachta, nie pewna liczba os�b nobilitatem �� szlacht� nobilitati � szlachcie nobilitatis � szlachty nocturnum imperium � nocne panowanie nodus gordius � w�ze� gordyjski nomina � imiona nomina cognomina � imiona i nazwiska nomen coronati capitis � imienia g�owy koronowanej tiomine � w imieniu nomine omnium �� w imieniu wszystkich nominis recordatio � wspomnienie imienia non ab intra � nie z wewn�trz non abiuravi � nie wyrzek�em si� (nie wyprzysi�g�em si�) non adiurando � nie sprzysi�gaj�c si� non alia methodo � nie inaczej non capiat � nie bra� non desinam � nie przestan� non erubescam � nie zarumieni� si� non expedit � nie wypada non gens sed mens � nie r�d, lecz rozum non genus, non genius, non gens, si credere fas est, sed mens nobilitat nobili tata virum � nie pochodzenie, nie geniusz, nie r�d, je�li nale�y wierzy�, lecz umys� szlachetny uszlachetnia m�a non in opressionem libertatum � nie na ucisk swob�d non in tante paucitate � nie w tak ma�ej liczbie non in toto � niezupe�nie non irritare crabrones � nie dra�ni� szerszeni non item � nie tak non minus pungit � niemniej przeszywa non neglexi � nie zaniedba�em non obsianie legalitate � bez wzgl�du na prawomocno�� non oppressa � nie zgnieciona, nie ujarzmiona non per intervalla � nie dorywczo non peto vindictam, supponendo � nie ��dam zado��uczynienia, przypuszczaj�c non praeclusa via � nie wy��czaj�c drogi non regulator error � nie odnosi si� b��d non reprobo � nie gani� non resipiscet � nie opami�ta si� non sine suspicione veneni � nie bez podejrzenia otrucia non sub regimine � nie pod rozkazami non substitam � nie wydo�am non supererant � nie pozosta�y non tam numerose � nie tak licznie non totus moriar, multaque pars mei uitabit Libiti