SŁOWNICZEK WYRAZÓW I ZWROTÓW ŁACIŃSKICH ub antiquo — od dawna ab caricas Atticas — dla fig attyckich ab extra — z zewnątrz ab invicem — wzajemnie abominationem naturalem — wrodzony wstręt abrennuntiat — odmawia absolute — kategorycznie, stanowczo, na pewno absolutissime — najzupełniej absolutum dominium — rządy absolutne ab utrinque — przez obie strony; cokolwiek ab utrimgue praetensionum wy- nikać mogło — jakiekolwiek pretensje mogłyby wynikać z obu stron. ab utriuque — z obu stron accelerare — przyśpieszyć accesserunt — przystąpili accessit — przystąpił accessit crudelitas — przyłączyło się okrucieństwo accessus — wstęp accussat — obwinia a consortio — od towarzystwa actiones — uczynki activitas — dzielność (activitatem — 4 przypadek) actus meritorius — czyn chwalebny, zasługa aemulabantur — współzawodniczyli a cunabulis — od kolebki ad altiora — do wyższych spraw adamantina corda — serca diamentowe ad Carthaginem — do Kartagi ad communem societatem — do wspólnej społeczności ad complementum — dla uzupełnienia ad concilia — do rad ad conferenduin — na rozmowę ad cras — do jutra ad cras de mane — do jutra rana ad cursum anno — do wydarzeń roku ad debitam formam — do właściwego kształtu ad decursum anni — do końca roku ad dispositionem consiliorum — do kierownictwa rad addo — dodaję ad effectum — do skutku adeo regum stipator inseparabilis amor est, cui stipendium clementia pendi- tur — miłość jest nieodłącznym strażnikiem królów, której żołd wypłaca łaskawość ad essentiam — do treści ad eum finem, per quem — do tego końca, przez który by ad eventum — do wypadku ad feliciora tempora — do szczęśliwszych czasów ad Galii cantum —— przy śpiewie koguta ad gradum et perfectionem — do stopnia i doskonałości ad gubernium — do kierowania ad humilitatem et submissionem — do upokorzenia i poddania ad hunc actum — na ten akt ad instantiam — za wstawieniem się ad inmcem — nawzajem ad iustum valorem — do słusznej wartości; adlaborabunt — będą dążyć ad locum electionis — na miejsce elekcji ad locum facti — na miejscu uczynku ad manus — do rąk ad meridiem — na południe ad metam — do celu ad minimum — najmniej ad modernum statum — do obecnego stanu ad munditiem — ku ochędóstwu ad mutuum amplexum — dla wzajemnego powitania ad oboedientiam — do posłuszeństwa ad occidentem — na zachodzie ad oppugnationem — do oblężenia ad opus belli — na wojnę ad personami perditio tua ex te — do osoby: zguba twoja z ciebie ad pinguem glaebam — do tłustej roli ad praefixum locum — do naznaczonego miejsca ad praesens — obecnie ad praesens elucescunt — teraz wyjaśniają się ad primam requisitionem — na pierwsze żądanie ad primum —- po pierwsze ad propria — do swoich ad rationem — na rachunek ad recognoscentiam — do rozpoznania ad regnandum — do panowania ad regressum — do powrotu ad rem — do rzeczy ad secundam illationem — co do drugiego wniosku ad septembrem — do września ad societatem — do towarzystwa ad societatem belli — do uczestnictwa w wojnie ad statum anni liuius — do stanu tego roku ad sufficientiam — w dostatecznej ilości ad testimonium — do świadectwa ad tot instantias — na tyle domagań adulterium — cudzołóstwo ad usum — do użytku advena — przybysz adversa — przeciwności adversitas — przeciwność adversitates — przeciwności adversitates fortunae et iniurias caeli — przeciwności losu i srogość klimatu adverso pectore — piersią naprzeciw ad victum — do jedzenia, pożywienie ad violentia media — do gwałtownych środków ad vitae tempora proposueram — do końca życia zamierzałem avocare et ad societatem — odwołać i do wspólnego ad votum — do ślubu ad votum in freąuentia — do ślubu w obecności aegrotus, quam diu animam habet, spem habet — chory dopóki ma duszą, ma nadzieją affectus populi — uczucia ludu afficiunt — dotyczą afflictio — zmartwienie ifflictio afflictionem — utrapienie utrapionemu afflictio supra afflictiones — zmartwienie nad zmartwieniami a fine — od końca agere — czynić agitur — zapowiada się aleam — kostkę Alexander! aut mores, aut nomen mulą — Aleksandrze, albo obyczaje, albo imię odmień alias — czyli, albo alias haeres — czyli dziedzic alias in forma — raczej z postaci alliciebat dulcedo — nęciła słodycz a loci ordinario — u miejscowego biskupa alterationes — zgryzoty, zmartwienia alter rex — drugim królem alterum — po wtóre alterum tantum, altero tanto — drugie tyle amplecti — ogarnąć a natura crudeles — z natury okrutni a naturom locorum — w naturze miejsca anni — roku anno — w roku annihilat — niweczy annuebat — przystawał annuere — potakiwać anteacta — przeszłość antecedenti saeculi — dawnego wieku ante fores — przed drzwiami antemurale Christianitatis — przedmurze chrześcijaństwa ante omnia — przede wszystkim ante saecula — przed wiekami ante sessionem —— przed posiedzeniem ante triduum — przed trzema dniami antichristus — antychryst anticipative prophetia — poprzednio proroctwo antiąuitates — starożytności antiguo usu practicatum — dawnym zwyczajem przyjęte antistes — biskup a partibus nostris — po naszej stronie apostrophe — odezwa, zwrot do kogoś a potentioribus oppressu desiderat iustitiam — uciśniony przez możnych pra- gnie sprawiedliwości apparet — widać apponemus curam — dołożymy statania apprecando felicem eventum — życzenie szczęśliwego skutku aequaliter — równo Arcades — Arkadowie archiepiscopatu Ripensi — arcybiskupstwem rypeńskim a Republica — od Rzeczpospolitej argenti — srebra arma — broń, oręż armis experiri — bronią doświadczyć artis amandi magister — mistrz sztuki kochania a sacrificio missae — od ofiary mszy a septentrione — od północy aspirare — wzdychać aspirat — dąży assistere — towarzyszyć, asystować assueverunt — przywykli assumpsit similitudinem animalis — przybrało podobieństwo zwierzęcia astra — gwiazdy asylum — schronienie attendentiam — strzeżenie, czuwanie attendere — uważać, pilnować auctores — sprawcy auctor lamentorum, profusionum sanguinis et universae in regno miseriae sprawca płaczu, rozlewu krwi i powszechnej nędzy w królestwie 16 Augusti — 16 sierpnia auri — złota autor mali — sprawca zła aversionem — odwrócenie, coś przeciwnego aversionem belli — odwrócenie wojny a vindici manii Dei — mściwą ręką Boga axioma — zdanie barbarus — barbarzyńca bellandi — wojowania belli civilis — wojny domowej belli vicissitudinem — niestateczność wojny benae mentis — dobrej myśli bene meritorum — dobrze zasłużonych bene meritum — dobrze zasłużonego blandientis fortunae ab ore populi — pochlebiającej fortuny z ust lud» bonae spei — dobrej nadziei bonae voluntatis — dobrej myśli, dobrej woli, radzi bona licita — dobra dozwolone bona regalia — dobra królewskie bonarum partium — za dobrą stroną, dobrego sposobu myślenia bonis modis — w dobry sposób bonis regalibus — dobrami królewskimi bono eventu — dobrym skutkiem bonorum fortunae — majątki bonuni —— dobre bonum patriae — dobro ojczyzny bonus animus in re mala dimidium est mali — dobra myśl w przeciwnoś- ciach to połowa zła bonus interpres — dobry tłumacz C caeca — ślepa caesariani — cesarscy caetera fusius — o innych (dom. rzeczach) obszerniej cancellariatus — kancelaryjny capere — objąć capita — głowy capitale — zbrodnia gardłowa captivare — schwytać captivatio ex concilio — porwanie za radą causavit — spowodowała, sprawiła causis principalitatis in integrum restitutis — przy zupełnym przywróceniu spraw do pierwotnego stanu cedant in commodum Reipublice — ustąpili na rzecz Rzeczpospolitej cedere reputationi — przypaść dobremu imieniu celeriorem .cursum consultationum publicarum — o prędszym przebiegu narad publicznych celeritas — szybkość censuram grubianitatis — w naganę grubiaństwa centimanos — sturękich certa legę — pewnym prawem charisma — daru charitativum subsidium — dobrowolny zasiłek cicatrices — blizny cicatrices adverso pectore — blizny na piersiach circa dispositionem — przygotowując się (na śmierć) circa hoc spectaculum — koło tego widowiska circa inaugurationem — co do ogłoszenia circiter — około circumcirca — wokoło, ze wszystkich stron circumspecte — oględnie circumvenire — okrążyć, otoczyć circumventus multitudine — otoczony tłumem cives — obywateli civis oppressus — obywatel uciemiężony dam vel aperte, directe vel indirecte — skrycie lub jawnie, wprost lub ubocznie classica Gradivi — trąby Gradywa clementiam — łaskę clenodia regni cum scitu — klejnoty koronne z wiedzą climacter — przypadek, fatalny czas collaterales — krewni po kądzieli colligati principes — książęta sprzymierzeni collocare Rempublicam — postawić Rzeczpospolitą combinatur — składa się comestibilium — rzeczy do jedzenia comilitones meruerunt — towarzysze zasłużyli communem iniuriam et commune bonum — wspólne krzywdy i wspólne dobro communis regula —— wspólne prawo comparere — stanąć comparuit — stanął compellere — zmusić, wciągnąć competens — odpowiednia complices — wspólnicy concernit notitiam — należy do wiadomości concernunt notitiam — dochodzą wiedzy concludetur — postanowi się conclusum — wniosek, ostateczne postanowienie, także — postanowiono condigne — godnie conditionaliter — pod warunkiem conferre in ulteriori tractu — pomówić o dalszym biegu confessata authentica — autentyczne zeznania confoederati — sprzymierzeni conformiter — podobnie coniunctio armorum — złączenie broni conscientia mille testes — sumienie to tysiąc świadków conscii — świadomie conscios facti obstrinxerat iuramento — świadomych czynu zobowiązał przysięgą consentire — przystać conseguenter — w następstwie, następnie, z kolei consegui — nastąpić conserrare — zachować conservatio — zachowanie conservationem — zachowanie (4 przyp.) consilia — rady consiliarii placentini — pochlebni doradcy consiliarorum subiecta — doradców (dosł. — podmioty rad) consilii generalis — rady głównej consiliis — radom consilio — radą consilium — radę consilium bellicum — rada wojenna consilium malum consiliori pessimum — zła rada najgorsza dla doradcy cołisilium salubre — rada zbawienna conspirationes — związki constantiam — stałość constantissimum propositum — niezmienny zamiar consternati — zatrwożeni consternatus — strapiony, zmartwiony constituemus — ustanowimy constituere — postanowić constitutum — postanowione consulere — radzić, obmyśleć consuluit — poradził consultor — doradca consurgunt — powstają contemnebat — pogardziła contemptor mortis — gardzący śmiercią contemptum — obelgi continuationem operis — kontynuowanie dzieła continue — ustawicznie, bez przerwy contra —— przeciwnie contra absentem — przeciw nieobecnemu contra calumniatores — przeciw oszczercom contra constitutum — wbrew postanowieniu contra coronatum caput — przeciwko głowie koronowanej contra fidem — przeciwko wierze contrahentes etiam obligatorii — dzierżawcy nawet zastawni contra hostem patriae procedemus — przeciw nieprzyjacielowi ojczyzny wy- stąpimy contra iura gentium — wbrew prawu narodów contra iura gentium, contra regulam iustitiae — wbrew prawu narodów, wbrew przepisom sprawiedliwości contra maiestatem et matretn oboedientiam — przeciw majestatowi i matce contra modernas inventiones oppugnationum — wobec teraźniejszych sposobów zdobywania contra ordinem equestrem — przeciw stanowi rycerskiemu contra patriam — przeciw ojczyźnie contra rationem — sprzeczne z rozumem, wbrew rozumowi contrarii — przeciwnicy contrarium sentiebant — przeciwnie myślały contra Rempublicam — przeciw Rzeczypospolitej contra tot Varos — przeciwko tylu Warusom contraxit — zawarł umową contumelia Harpagi consumpsit coronam Astyagis, Contumelia Narsetis inun- davit sanguine Italiom — krzywda Harpaga pozbawiła Astyagesa korony, krzywda Narsesa krwią zalała Italią contumeliam — zniewagę contumeliam et diminuationem — zniewagę i ujmę contumeliis — zniewagami, obelgami convalescere —— wracać do zdrowia convaluit — wyzdrowiał convicia — obelgi convincere — przekonać cooperabatur — współdziałała coronadonis — koronacyjny correspondere — komunikować się crescere disordo — zwiększać (dosł. wzrastać) nieporządek crimen atro carbone notandum — zbrodnia, którą należy zapisać czarnym węglem cruciatus — męki crude — ostro, surowo crudele — okrutnie crudelissime — najokrutniej cum aedificatione — ku zbudowaniu cum approbatione — z potwierdzeniem cum assecuratione — z zapewnieniem, z poręczeniem cum assistentia — w obecności cum attinetiis — z przyległościami cum Caesarianis — z cesarskimi cum consensu totius Reipublicae etiam non obstante legę de incompatibilibus quoad personom — za zgodą całej Rzpltej także bez względu na prawo o nieposiadanie (dom. — kilku urzędów), co do jego osoby cum conservatione — z zachowaniem cum detrimento Reipublicae seąuuntur clades instabunt — gdy klęski nastę- pują ze szkodą Rzpltej, będą nalegać cum facunda oratione — z piękną mową cum gratulatione — z powinszowaniem cum his et his gualitatibus — z takimi a takimi zaletami cum inscriptionibus — z napisami cum invocatione — z wzywaniem cum plenitudine — w obfitości cum potenti et victrici populo res est — z potężnym i zwycięskim ludem jest sprawa cum regressu — zastrzegając powrót cum regressum praecedentibus tot contestationibus et spe — z zapewnieniami przyjaźni przed odjazdem i z nadzieją cum re parata — z rzeczą gotową cum stupore — ze zdumieniem cum sua non saeviat hostilitate —nie srożył się swą zawziętością cum summo Reipublicae detrimento —— z największą szkodą Rzpltej cum suspiriis — z westchnieniem cum tota argentea supellectili — z wszystkimi naczyniami srebrnymi cum toto dero — z całym duchowieństwem cum toto negotio — z całą sprawą cumulabat — obsypywał cunctando — zwlekając curae erit — będzie troską curae nostrae — naszą troską curam — opiekę, troskę curam boni publici — troskę o dobro publiczne cura salutis — troska o zdrowie curiosus — ciekawy cursum, — bieg custodes — stróże, strażnicy custodiae corporis — straży osoby custos legum — stróż praw D damnificatio Reipublicae — szkoda Rzeczypospolitej da pacem, Domine! — daj pokój, Panie! dat pretium servata salus potiorąue metallo est — ocalone zbawienie nadaje wartość i jest droższe niż kruszec de anteactis — o dawnych sprawach debetur — należy się debiliores aemulos — słabszych nieprzyjaciół debilitatem rnentis — słabość umysłu dębiłam gratificationem — należnej ,nagrody debile — słusznie 1-ma Decembris — l grudnia decet eos laudare defunctos qui res arduas praeclarasąue fecerunt — przy- stoi chwalić po śmierci takich, którzy rzeczy trudnych i sławnych do- konali de contrario rerum successu — o przeciwnym obrocie rzeczy de crimine laesae maiestatis — o zbrodnię obrazy majestatu de domo — z domu deesse — opuścić defensionis patriae — obrony ojczyzny defensive — odpornie, obronnie deformitatem — zniekształcenie defraudator regum — zdrajca królów Dei proprium est protegere quos dignos indicat — właściwością Boga jest popierać tych, których uzna za godnych de iure debetur — z prawa należało się deliberatissime — najrozmyślniej deliciae generis humani — rozkoszą rodzaju ludzkiego de mane consilium — z rana rada (dom. będzie) de methodo contribuendi — o sposobie zebrania pieniędzy de necessitate — z konieczności, koniecznie denegare — odmawiać de nervo belli — o funduszu wojennym denuntiando — oznajmiając denuntiando imminentia, pericula — z oznajmieniem o grożących niebezpieczeństwach dennuntio — oznajmiam depauperatio — zubożenie dependentias — zależność de periculo dantis et accipientis — o niebezpieczeństwo dającego i przyjmującego depopulatores totius mundi et possessores guadraginta regnorum — łupieżcy całego świata i posiadacze czterdziestu królestw de praeteritis — o sprawach przeszłych deprecor primum — najpierw przepraszam deputatos administratores — wybranych administratorów derelicta vidua — pozostała wdowa de sangvine gentis — z krwi narodu desertor castrorum — zbiegiem z obozu desiderabilem praesentiam — pożądanej obecności desideriis — życzeniom, do życzeń desideriis nostris — żądaniom naszym desiderium — życzenie de statu rerum — o stanie rzeczy de super — z góry de tempore — o czasie de throno — z tronu detrimenta — straty aetrimentum — szkoda detulit — doniósł deturbare — strącić de tutela — z opieki de ulterioribus — o dalszym Deus avertat, ne nobis a sinistris appareat civitas, a dextris debet esse no- stra civitas — uchowaj, Boże, nie na lewo od nas ukaże się miasto, ale na prawo powinno być nasze miasto de vestra ąuidem laude melius est tacere, quam pauca loqui — o waszej sławie lepiej milczeć niż mało co powiedzieć devotissime — najpobożniej dextram porvigere — podać prawicę dextre — zręcznie dicas, quia sumus piscatores — powiedz, że jesteśmy rybakami dictabat — dyktował dicterium tritum — przysłowie pospolite die XVI Augusti — dnia 16 sierpnia V. die Januarii futuri — 5 dnia przyszłego stycznia die 1-ma Februarii anno 1662 — dnia l lutego roku 1662 dies expirationis — dzień skończenia difficile est ex animo resipiscere — trudno się szczerze opamiętać diffidebant — nie ufali diffidis et maiestatem laedis — nie dowierzasz i majestat obrażasz dignitatem — godność dignissima gęsta — najgodniejsze czyny diligenter — pilnie diligentissime — najpilniej dimittere — puścić directe — wprost director monoculus — jednooki dyrektor discernere — rozróżniać displicere — nie podobać się dispositae — przygotowane distulerunt — odłożyli ditescant — wzbogacili się ditiones imperii et conseguenter — obszary cesarstwa, a w następstwie diutius accusare fata possujnus, mutare non possumus — możemy skarżyć się na srogi los, zmienić nie możemy divertere — wstąpić docebit — pouczy docet — uczy domicilium — siedziba domi leones, foris rulpeculae — w domu lwy, za domem — liszki dominari — panować domini — panowie dominium — panowanie Dominus dedit, Dominus abstulit — Pan dał, Pan wziął dubiae fidei — dowodem powątpiewania dulcedine — słodyczą dulcedo — słodycz dulcem recordationem — miłe wspomnienie dulcis locus patriae — słodkie miejsce ojczyste dulcis recordatio — słodka pamięć Dum annus ter sex numerabit, Marcus Alleluja cantabit, Joannes in corpore stabit — gdy rok policzy trzy szóstki, Marek zawoła Alleluja, Jan stanie w ciele (tzn. uroczystość Bożego Ciała przypadnie w dzień św. Jana) Dum vitia prosunt, peccat qui recte fach — grzeszy, kto dobrze czyni, dopóki występki popłacają duorum cognominum — dwóch nazwisk duplici lingua praeditus, mel et victus uno spirans ore et habitu — dwoisty język mający i miód, i truciznę, ziejący jedną paszczą durum contra dur u m — upór na upór dux Parmensis contra Belgos foederatos — książę parmeński przeciw stanom belgijskim E ea intentione — w tym zamiarze ecce ibi videtis, quia ibi est Harusen, ubi iaculantur — oto tam widzicie, gdzie strzelają, to jest Aarhusen ecce in sinistris apparct forte civitas — oto na lewo widać właśnie miasto e contra — przeciwnie e converso — a przeciwnie effecerunt — wymogli effectum — skutek effeminarunt — zniewieściały effeminati Ula diuturna pace, molles et imbelles facti — zriJewieściawszy owym długim pokojem, stali się miękkimi i niewojowniczymi ego saluto Dominationem Vestram — witam Waszmość Pana eiusdem — tegoż eiusdem sensus — tego samego zdania eiusdem spiritus — tegoż ducha eius saevuli — tego wieku, także przenośnie — tego czasu electionis — wyborczym elicuit — wyjaśnił elucescet — wyjaśni się elucescet et interim — wyjaśni się, a tymczasem encomia — pochwały eminentiam — wyższość emolumentum — korzyść, zysk eodem anno — tego roku eo fine — w tym celu eo ipso — tym samym erat — było erudite — uczenie essentiam — treść, istotę et ad ultimam egestam — i do ostatniej nędzy et alacritate — iż ochotą et auctoritati — i powadze et certitudine — i zapewnieniem et civibus — a obywatelom et connectiojies — i związki et consensit — i przystał et consequenter — a zatem et crimen laesae maiestatis — i zbrodnia obrazy majestatu et cum summo periculo — iż największym niebezpieczeństwem et felices rerum successum — i szczęśliwego powodzenia spraw et felices successus — i szczęśliwego powodzenia et in operę btlll — i w działaniu wojennym etiam — także, nawet et Instabimus — i będziemy nalegać et interim — a w międzyczasie et mens et gens — i umysł, i ród et multis curis — i wieloma troskami et nonnis urgebant — i niezbyt przyśpieszali et non revclationem — i niewyjawianie et nullo clementiae loco relicto — i nie nająć żadnego miejsca łaskawości et post impletas conditiones — i po wypełnieniu warunków et polisniinus — a nade wszystko et praecipue — a osobliwie et prodesse et obesse — i pomóc, i zaszkodzić et securitatis ab impetitione et insldiis malecontentorum — i zabezpieczenie i od napaści i zasadzek malkontentów etsi caeluni ruet, impavidum ferient ruinae — choćby niebo runęło, ruiny przywalą nieulękłego et similia — i podobnie et sine consensu ordinum — i bez pozwolenia stanów et specialiter — a szczególnie, a specjalnie et sufficientem expeditionem — i wystarczającą ekspedycję et supellectili per subordinatos — i ruchomości przez nasłanych ludzi et toties exprobrabant — i tylekroć wyrzucali et totius christianitatis — i całego chrześcijaństwa et usus coknbitandi — i nawyknienie pożycia et varia — i różne rzeczy evasirmis de manibus unius hostis, alter imrnlnet /eroceor, nempe tempestas. Orandum et laborandum est — umknęliśmy z rąk jednego nieprzyja- ciela, grozi nam drugi sroższy, mianowicie burza. Trzeba się modlić i pracować eventus acta probat — wynik chwali czyny cvictiones in fundo — zabezpieczenie na majątku evidenter — widocznie ex albo — z księgi exarsit — uniósł się ejc asse satisfacti — gotówką zaspokojeni ex abundanlia malitiae — z wygórowanej złości ex bene placito — samowolnie ex carceribus — z więzienia excelsum vitium — górującą wadę excepto casu urgentis necrssitatis — z wyjątkiem wypadku nagłej potrzeby excessivos — wykraczających, dopuszczających się wykroczeń exclamavit — wykrzyknął excludit — rozłącza exlusis nonullis — z nielicznymi wyjątkami ex commiseratione — ze współczucia, z ubolewania ex concilio generali — na wspólnej naradzie cxcusat — uniewinnia exequi mandata — wykonać rozkazy ex equo Troiano — z konia trojańskiego ex faucibus — z paszczy ex gremio — z grona ex liis qualitalibus —z tych przymiotów exilium — wygnanie exilium, luctus, dolor tributa sunt ista vivendi — wygnanie, płacz, ból są| obowiązkami życia ex invidia — z nienawiści ex magistratu — z urzędu miejskiego ex magnatibus — z magnatów, wielmożów ex mari Baltico — z Morza Bałtyckiego ex mente — po myśli ex nativo sanguine — z rodowitej krwi ex necessilate — z konieczności ex nutic — natychmiast ex oboedientia — z posłuszeństwa ex occasione — z przypadku, przy sposobności, z powodu ex occasione regnandi — ze sposobności panowania ex ore Apollinis — z ust Apoliina ex officio suae etninentis dignitatis — z urzędu swojej wysokiej godności expedit — przystoi, wypada cxpeditis — układacie experientia — doświadczenie experiri — mierzyć się exprimere — wyrażać exprimere de verbo ad verbum — Wyrazić słowo w słowo ex privatis — z prywatnych (dom. - obywateli) exprobrationcm — wymówki exprobrationis competentem — zarzutów odpowiednią ex profundo — z głębiny ex ratione — z powodu przyczyny ex ratione duplici — z podwójnej przyczyny ex re — z rzeczy ex regno Daniae — z kiólestwa duńskiego ex semine viri cum ursa — z nasienia człowieka i niedźwiedzicy extemporaneos discursus — nieprzygotowanych rozmów ex temperę — natychmiast extra orbitam ordinationis — poza obrąb ordynacji extremis laborans — robiąca ostatkami (sił) extremis laborantem — ostatecznie ginącą exuere — zdjąć ex volo promisti — z uczynionej obietnicy F facile credo — łatwo wierzę facilius cst consolari afflictum, quam sustinere — łatwiej jest pocieszać stra- pionego niż cierpieć factiosus — intrygujący facultatem — wolność, swobodę facultates — zasoby facunde — wymownie facundla — wymowa facundissima oratione — wytworną mową fama — wieść, pogłoska fata simul et semel — losy razem i naraz 7 Februarii — 7 lutego feliciori tetnpore — w szczęśliwszych czasach ferrens Mars, aureos calcat contemnitąue fastus — Żelazny Mars depce i lek ceważy złote przepychy f ide, honorem et conscientia — wiarą, honorem i sumieniem f idem Reipublicae — kredyt, zaufanie Rzpltej figuraliler — przenośnie filialem amorem — miłość synowską filiis — synami firmare tirannidem — wzmacniać tyranię firmissime negat — najmocniej zaprzecza firmiter — mocno fłectere persuusionibus — skłonić namową, perswazją jlexibilis — ulegający florem — kwiat florem aetatis — kwiat wieku florem aetatis cum dispendio — kwiat wieku z utratą floruit — kwitła foederati — sprzymierzeni fomes — zarzewie, tu podżegacz formastis — złożyliście formidine poene — z obawy kary forsan abeundum est in civilatcm — może należy wam wrócić do miasta fortcs creantur fortibus et bonis, est in iurencis, est in equis patrum virtus neque imbellem feroces piogenerant aquilac columbam — silni rodzą sil- nych i dobrych, dzielność ojców jest w byczkach i źrebcach, dzikie orły nie urodzą niewaleczncgo (łagodnego) gołębia forlitudo — odwaga; jonltudo bcllica — odwaga wojenna fortuna — szczęście, los fortunae — majątku fraterne — po bratersku fremebat popularitas — sarkał ogół fremilut — hałas, krzyk fretjuentia — napływ, udział fretum navigabile — cieśnina żeglowna fretus inteęritate conscientiae snae — ufny w nieskalaność swego sumienia Fridericus Daniae rex — Fryderyk, król Danii fructifera — drzewa owocowe fructum — owoc, także korzyść frustra Pygmaeus in Gigantem pugnat — próżno miałby walczyć karzeł z olbrzymem fugientes — uciekający fugiendo pugnat, fugiendo vincit — uciekając walczy, uciekając zwycięża fui in Galia, vidi niililps — byłem we Francji, widziałem rycerzy fui in Germania, vidi principes — byłem w Niemczech, widziałem książąt fui in Italia, vidi praesnlcs — byłem we Włoszech, widziałem biskupów fui in Polonia, vidi nobiles — byłem w Polsce, widziałem szlachtę funnii vota — okłada śluby fuse — obszernie fusius — obszerniej Galii cantum non timet iste leo — ten lew nie boi się piania koguta (dwu- znaczność wyrazu — kogut i Francuz) genem — rodzaje, gatunki generaliter — ogólnie generatio — wylęg generose aquilae pulli - pisklęta szlachetnego orła generositas— zacność, szlachetność generoso pectori — szlachetnemu sercn gloriabantur — chwalili się gloriatur — chwali się gloriosa Domina — chwalebna Pani gloriose — cbwalebnie, sławnie gloriosissime — najchwalebniej gloriosius occumbere in opere — chwalebniej polec w walce gloriosnm opus — chwalebne dzieło gratiarum actiones — modły dziękczynne grutiilntiones — życzenia, powinszowania gratnlor — winszuję gravatam — obrażoną gubernia — rządy; gubernium — rząd H habetis legem et prophetas — macie prawo i proroków haeredissam — dziedziczkę haeret — tkwi haeret in pectore — tkwi w piersiach, w sercu hanc ideam — tego sposobu hanc suscipere pronunciam — podjąć się tego obowiązku Hectorem quis nosset, felix si Troia fuisset — któż by znał Hektora, gdyby Troja była szczęśliwa Heldonoriam et Cronoburgum — Helsingor i Kronburg hibernorum — Żołdu zimowego hic est piscis, quem sua Dominatio diabolum nominavit — oto jest ryba, któ- rą Waszmość nazwał diabłem hilari fronte — z pogodnym czołem, pogodnie hoc bonuni — to dobro hoc mihi pietas, hoc pia lingua odit — tego mi cnota, tego wzdraga się uczciwy język hominem iniuratum — człowieka skrzywdzonego homo est imbecilitalis exemplum temporis spolium, fortunae lusus, inconstan- tiae imago, invidiae et calamitatis trutina — człowiek jest wzorem bez- silności, łupem czasu, igraszką losu, obrazem niestałości, szalą zawiści, i niedoli homo proponit, Deus disponit — człowiek projektuje, Bóg decyduje honoraria — wynagrodzenie honorifice — chlubnie, uroczyście honoris palmam — palmę chwały, zaszczytu hostiliter — po nieprzyjacielsku hostis patriae et reus criminis laesae maiestatis — wrogiem ojczyzny i win- nym zbrodni obrazy majestatu hucusque — dotąd huic operi humilime — najuniżeniej hunc et non alium — tego a nie innego iactantia — chełpliwość iactura — strata ideam — wzór idiota — głupiec ille enim magnus et nobilis est, ąui morę magnae ferae scit latrutus canum securus exaudire — ten bowiem wielki i szlachetny, kto zwyczajem wiel- kiego zwierza umie spokojnie słuchać szczekania psów illi vere sunt nobiles, qui non soluni genere, sed etiam virtute aunt nobiles— owi są prawdziwymi szlachcicami, którzy są szlachetni nie tylko urodze- niem, lecz także cnotą imbelles — niewojowniczy imbibere — nasiąknąć, przen. skorzystać immarcescibilem — niezwiędłe immediate — bezpośrednio impedimenta — przeszkody imperiose — hardo imperiosus mulier — popędliwa niewiasta imperium — cesarstwo imperium potissimum floret — państwo najbardziej kwitnie imponere — wmówić in absentia — podczas nieobecności in aocessu — w przystępie in adversis et prosperis cum conservalione — w okazjach złych i dobrych z zachowaniem in aemulam — w wrogą in aequa lance — na równej szali, na równi in aleam — na szaniec in aleam fortunae — na los szczęścia in anno — w roku in anno 1662 et tertio in obsequio — w roku 1662 i trzecim w posłuszeństwie in anno praetorito — w przeszłym roku in armis — pod bronią in armis existit — jest pod bronią in armis pro parte — pod bronią po stronie inaudito exemplo — niesłychanym przykładem inauguratus — obwołany in Augusta — w sierpniu in bhio — na rozdrożu in capita — na głowy in casu saevientis fortunae — na wypadek srożącego się losu in censuram — w podejrzenie in collatcralitate — w sąsiedztwie, blisko in commissis — z polecenia in conjuso — w zamieszaniu incolae — mieszkańcy incolas — mieszkańców iucolis — mieszkańcom in consiliis proponendis — w przedkładaniu rad in consilio — w radzie in consilio generali constituerc — na walnej naradzie postanowić in consilio impiorum — w radzie bezbożnych in consilium — w radę in contignitate — w zetknięciu in continuo belli operę; verbo dicam — w ciągłej sprawie wojny; słowem in contrarium — przeciwnie inconvenientia — nieprawidłowości in crifninae laesae maiestatis — co do zbrodni obrazy majestatu in cubiculo — w komnacie in cuius sinu — na której łonie inculpare — winić, obwiniać incumbit — należy, trzeba incuriam — niedbałość incusando — oskarżając in debila methodo — w najlepszym porządku in decursu Augusti — w końcu sierpnia in departitionem — na spłacenie indicant — wskazują indicat vestis quales intrinsecus estis - szata wskazuje jakimi jesteście wewnątrz indigne — niegodnie indignitatem — niegodność in disciplina militari — w karności wojskowej in discrimen vitae — na niebezpieczeństwo życia indolem — naturę in domum luctus — w domu żałoby induccre gallicismum — wprowadzać francuski dom. — zwyczaj (francuską formę rządu) in dulci recordatione — we wdzięcznym wspomnieniu in duplo — podwójnie in cudem ąualilate — w tym stanie in clectione — w wyborze in eo passu — w tym stanie in eundrm sensum — w tej samej myśli in facie publica — na zebraniu publicznym infallibiliter —— niewątpliwie, niechybnie infamia, exilium, privatio — niesława, wygnanie, pozbawienie in Filtru ario — w lutym infelicitati temporis — nieszczęśliwym czasom in/erius — niżej in fidem Reipublicae -na wierność Rzpltej in forma — w kształcie in forma amplissima — w najszerszej formie in frefquentia — w obecności in fructum Reipublicae — na korzyść Rzpltej in fuga — w ucieczce in Junctione — w urzędzie, służbowo in genere — w ogóle in gradu absoluto — w najwyższym stopnia in gratiam — dzięki ingratitudinem — niewdzięczność in habitu Minori Sancli Francisci — w habicie braci mniejszych św. Fran ciszka in hac palaestra — w tej szkole in hnec verba — w te słowa, tymi słowy in hostico — w kraju nieprzyjacielskim in hofitico ostentari — u nieprzyjaciela (na ziemi nieprzyjaciebkiej) okazać inhumaniter — nieludzko inibunt operom — dołożą starania in Januario — w styczniu in illo fervore — w owym zapale inimicus homo — człowiek wrogi initia — zaczątki iniunctum — polecone iniungimus — powierzamy in Iunio id est — w czerwcu to jest iniuriam — krzywdę iniurias — krzywd ininstiiinm — niesprawiedliwość in integro — w całości in Inncem considrrntionis — na szalę rozwagi in landem Dominicae nativitatis — na chwałę narodzenia Bożego in legem perpftuam et irrevocabilem — za prawo wieczne i nieodwołalne in Maio — w maju in maiori — w większym in mniam partem — na złą stronę in manibus bene meritornm — w rękach dobrze zasłużonych in mań Baltico — w Morzu Bałtyckim in memoriam — na pamiątkę in mente lieipnblicae — po myśli, z woli Rzpltej innatus — wrodzony in necessitate — w potrzebie innoccntiae — niewinności innociius — niewinny innocuits lapidor — niewinny, jestem kamienowany innotescet — będzie wiadomo innotitit — wiadomo innovare — wznawiać in hounnbre — w listopadzie in oboedientia — w posłuszeństwie in omni loro — w każdym sądzie in opere belli — w działaniu wojennym in oppigncratione — w zastaw, tutaj — jako zakładników in opprobrium — w pośmiewisko in ordine equestri — w stanie rycerskim in parte — w części in partem — na stronę, na część in partes — na części in perpetuum silentium — na wieczne milczenie in persona — w osobie in persona sua — we własnej osobie, osobiście in partes — na równinie in plono — zupełnie in plurali — w liczbie mnogiej in posterum — na przyszłość in postscripta in haec verba — w dopisku w te słowa in praedam — jako łup in praesentia — w obecności in praesenti termino — w obecnych okolicznościach in procinctu — w gotowości in profundo - w głębi in promotione — w popieraniu in prospectu - w obliczu in pubtico foro — na placu publicznym in publicum — na jaw in pugna — w bitwie in pugna stataria — we wstępnym boju in quantum — jeśli, o ile in quo gradu — w jakim stopniu in quorum manibus arma sunt, in eorum potestate et conservfire et perdere Rempublicam — w czyich rakach jest broń, w tych mocy jest ocalić lub zgubić Rzeczpospolitą in recenti — za świeża in recompensam — dla odwzajemnienia, odwdzięczenia in regno — w królestwie in regno Galliae — w królestwie francuskim in rem — na korzyść, na rzecz in reprobum sensum — w złe rozumienie in Republica meretur — w Rzpltej zasługuje inscriptionem — napis in scripto in ąuantum — na piśmie, o ile in seruitio — w służbie insignia — oznaki; in signis Zodiaci — w znakach Zodiaku in singulari — w liczbie pojedynczej in sinuni — na łono, do serca insolescit — rozzuchwala się in spe — w nadziei instabunt — będą nastawać instantanee — nagle in statera iudicii — na szali sądu, rozsądku in stalu moderno — w obecnym stanie in status — o polityce instrumenta — narzędzia insultum populi — napaść ludu insultus — napaści in superlativo publicissime — w najwyższym stopniu, najbardziej publicznie in suum caput — na swoją głowę intaminata fides — nieskalana wiara in tanto Reipublicae passu — w takim położeniu Rzpltej intendebant — zamyślali intendis — zamyślasz intendit — zamyśla intendo — zamyślam intentionaliter — w zamiarze integritas conscientiae — nieskazitelność sumienia intentio pro facta — zamiar za uczynek inter confinia — w granice inter domesticas parietes — między domowymi ścianami inter gentes — między narodami interim — tymczasem interim consilia — tymczasem narady inter incudem et malleum — między młotem a kowadłem inter moenia — w murach inter octavas Corpori Christi — podczas oktawy Bożego Ciała inter patres patriae — między ojcami ojczyzny interponitur — zachodzi interpres — tłumacz interpretes — tłumaczami interregnum — bezkrólewie inter rudera — w ruinach interrumpit — przerwał inter spem et metum — między nadzieją a trwogą inter sympatriotas — między wspołkrajowcow inter tot anfractus — w tylu okolicznościach inter tot moderni collegii sinistras opiniones — spośród tylu wrogich opinii obecnego zgromadzenia inter viscera — dosł. we wnętrzu, tutaj — w granicach inter viscera motus — rozruchy wewnątrz ktaju in triduo — w trzy dni in testimoniis — w świadectwach intestina — wnętrzności in theatro publico — na widoku publicznym in toga et sago — w pokoju i wojnie in toto — w zupełności, w całości in toto satisfactus — zupełnie zadowolony in tractu — w drodze intulerunt — wnieśli intuli — wypowiedziałem intulit — wniósł in turbido — w zamęcie, zamieszaniu intus — wewnątrz in ulteriori tractu — w przyszłości in unum — w jedno in utramque aurem — na oba uszy in usum — w zwyczaj invasor a se ipso occiditur — napastnik zabity przez siebie samego invehebant — oburzano się invehere — przymawiać in veste peregrina — w odzieży cudzoziemskiej investigarunt — doszli in vicinitate inimicitias nactus occasionem — między sąsiadami waśnie korzy- stając z okazji in victoria — w zwycięstwie in victualibus — dosł. w żywności, tutaj — pod względem żywności invidia bonorum noverca — zazdrość jest macochą dobrych invidii — zazdrośni, nienawistni in visccra Reipublicae — w głąb Rzpltej invita Rcpublica — wbrew woli Rzpltej in rita — za życia in volumen legum — w księgę praw ipso die festi Bcatissimae Mariae Virginis — w sam dzień święta Najświętszej Marii Panny irritari — gniewać, drażnić iste est interpres meoruni et vestrorum desideriorum — oto jest tłumacz moich i waszych życzeń isti duo nobis prandium non impedient — te dwa nie przeszkodzą nam w obiedzie ita semper illustribus viris animo vivere longe ant:quius /wif, quam corpo- re — przeto zawsze sławni mężowie woleli żyć duchem nie ciałem iteratis — powtórnie iterum — znów iudicia — sądy iudicium — sąd iugia arma — ustawiczna broń iugulatur virtus — ginie cnota iugum serritutis — jarzmo niewoli iunctis viribus — połączonymi siłami iura caduca auctoritate publica — prawa na dobra, które do nas wróciły powagą sejmową (dosł. publiczną) iure ecclesiastico gaudere, intestabunt — prawem kościelnym wyzyskać, będą nalegać iussit delatores fustibus et flagcllls caescs deportari fer castra et plateas — donosicieli kazał ćwiczyć kijami i biczami i oprowadzać po obozach i ulicach iustam calculationem et relalioncm, In quantum — słuszną liczbą i sprawę, o ile iusturn dolorem — słuszny żal J 24 Januarii — 24 stycznia Joannes Casimirus regnabit — Jan Kazimierz Lądzie panował Joannes Tertius — Jan Trzeci 7 Julii — 7 lipca L labefactari — słabnąć labefactata — osłabiona Lacaenae — Spartanki laconice — krótko, zwięźle laborant — pracują laesio — ujma, obraza laesionem — obrazę lapis Lydius — kamień lidyjski, probierczy Lares — bogi domowe, czczone przez Rzymian largitionibus, officiis — szczodrobliwością, przysługami laudabatur ab illo, qui erat inililum docfssimiis et rotundo ore — był chwa- lony przez tego, kto był w wojsku najbardziej wykształcony i wymowny legę non retitum — nie wbrew prawu lege publica — prawem publicznym leges lego, reges rego iudices iudico — ustanawiam prawa, władam królami, sądzę sędziów legitima haeredissa — prawa dziedziczka legitimo tutori — prawnemu opiekunowi libere — dobrowolnie liberum accessum — wolny dostęp liberum aditnm — wolny dostęp liberius — otwarciej licentia — swoboda, swawola licentia a loci ordinario — pozwolenie od biskupa licentiose — ostrzej licita dcfensio — wolna obrona llmites iustitiae — granic sprawiedliwości lineam — linię lingua nativa — językiem ojczystym lingua usilata — język dobrze znany, zwyczajny litigia — kłótnie, spory locus fatalis — miejsce nieszczęśliwe, fatalne longe lategue — długo i szeroko luctam — walkę luminare minus — mniejsze światło M magis in elucidationem — raczej na uświetnienie magis inriti quam invitati — raczej zmuszani niż zaproszeni magnae mentes in ardua quaeque obstinatus — wielkie dusze tym bardziej zaciekłe, im większe trudności magnam partem — wielką część magnam popularitatem — wielką popularność, wziętość magnis itineribus — szybkimi pochodami magno motu — z wielkim poruszeniem magno motu et deliberatione cum imperia et Republica Veneta contra potentiam Ottomanicum — po wielkich zgiełkach i naradach z cesarstwem i rzeczpospolitą wenecką przeciw potędze tureckiej magno praesuli — wielkiemu biskupowi magnorum nominum — wielkich imion magnorum non est laus sed admiratio — wielkich ludzi należy podziwiać, nie chwalić maiestas — powaga maiestatem — majestat malaciam in malitiam — łagodność w złość mala consilia ordinis intermedi — złe rady stanu pośredniego (tj, senatu) male oleantem — źle pachnące, cuchnące malevolentia — nieżyczliwość malevoli — źli malevolis consiliis — złymi radami malevolorum conalus — usiłowanie źle myślących malo eventu — ze złym skutkiem malum supra omne malum — zło ponad wszystkie zła maneant posteritati pro testimoniis vitae meae — zostały dla potomności jako świadectwa mego życia manebimus adhuc — zostaniemy jeszcze manu, consilio, operę et oratione — ręką, radą, czynem i modlitwą 15 Manii — 15 marca Manis arenam — Pole Marsowe, pole walki massam — masę materias consultationis — tematy obrad malrimonii — małżeństwa maximum solatium est vacare culpa — największą pociechą jest być wolnym od winy me inscio — bez mojej wiedzy melin sest praevcnire quam praeveniri — lepiej uprzedzić niż być uprze dzonym melius in semente guam in segete bella excindere — łatwiej tłumić wojny w nasieniu niż w rozkwicie (dosł. w zbożu) memor es — pamiętasz memoria actionum nostramm bene a nobis gestarum — pamięć naszych czynów dobrze przez nas spełnionych mens — myśl mens et gloria non queunt hitmari — duch i sława nie zstępują do grobu merentur perennitatem — zasługują na trwałość meretur — zasługuje merita — zasługi merito debetur saluis tamen iuribus — słusznie należy jednak z zachowaniem praw meruit — zasłużył meruit gratitudinis — zasłużył na wdzięczność metan — cele metenda est seges, sic iubet necessitas — trzeba żąć Żniwo, tak każe ko- nieczność methodum — sposób meum est — do mnie należy mllitabat pro nobis — walczyła za nas militans — walcząca minatur bellum et non fert: sic gens tota Polona facit — grozi wojną, lecz jej nie prowadzi, tak czyni cały naród polski ministri status — ministrowie państwa minutissima quaeque arcana — najmniejsze nawet tajemnice minutissima stipula — drobnym źdźbłem mirabile — dziwnie mirabilia — cudów mirnbilitar — przedziwnie mitius — łagodniej modeste — skromnie modestia — skromność modestissime — najskromniej modestius — skromniej modo obligatorio — prawem zastawnym modulumina suspncta — podejrzana melodia modurn concludendl — sposób zawierania molem — ciężar molfstum — uciążliwe, przykre moliri — wyrządzić moll tips — miękkość moiioculnn — jednooki mora nova — nowa zwłoka morsum conscientiae — wyrzuty sumienia morte renasci — odrodzić przez śmierć muneris de lege — obowiązkiem według prawa munus — urząd murrnur — szmer, szemranie murmurabant — szemrali mutilatio — okaleczenie, uszkodzenie N natione — rodem natura jormavit — przyroda utworzyła naturalcm dcfensionem — naturalną obronę naturaliter — z przyrodzenia, naturalnie necessaria — rzeczy niezbędne necessitas — konieczność necessitas acuit ingenium — potrzeba zaostrza rozum necessitas misera, cum vel dvi ob patriam, vel patriae a cive mors inferen da est — smutna to konieczność, gdy albo ojczyzna obywatelowi, albo obywatel ojczyźnie winien zadawać śmierć necessitatem ferre quam flere decet — konieczność przystoi znosić, nie opłakiwać nec nuntius cladis — ani zwiastun klęski negabat — przeczył negat, contradicit — przeczy, sprzeciwia się negotiurn — zajęcie, tu — sprawa neminern civiuni laesit — żadnego obywatela nie skrzywdził nemine reclamente — bez żadnego oporu, bez sprzeciwu nemo est condemnendus, in quo aligua virtvtis significatio apparet — nikogo nie należy lekceważyć w kim objawia się jakiś ślad cnoty nemo sapiens, nisi patiens — ten mądry, kto cierpliwy nescit vox missa reverti — nie można cofnąć słowa wypowiedzianego ne sis rex super Israel — nie bądź królem nad Izraela Nicolae, aut mores, aut locus muta — Mikołaju, albo obyczaje zmień, albo miejsce nihil adeo malum est, qui boni mixturam habeat — nie ma tego złego, co by nie miało przymieszki dobra nihilominus — wszakże, jednakże nihil interest utrum ferro, an verbo, occidas — nie ma różnicy, czy zabijasz żelazem, czy słowem nil restat — nic nie pozostaje nobile — szlachetne nobili — szlachcicowi nobilitas — szlachta nobilitas duplicate — podwójne szlachectwo. nobilitas, non certus numerus personarum — szlachta, nie pewna liczba osób nobilitatem —— szlachtę nobilitati — szlachcie nobilitatis — szlachty nocturnum imperium — nocne panowanie nodus gordius — węzeł gordyjski nomina — imiona nomina cognomina — imiona i nazwiska nomen coronati capitis — imienia głowy koronowanej tiomine — w imieniu nomine omnium —— w imieniu wszystkich nominis recordatio — wspomnienie imienia non ab intra — nie z wewnątrz non abiuravi — nie wyrzekłem się (nie wyprzysiągłem się) non adiurando — nie sprzysięgając się non alia methodo — nie inaczej non capiat — nie brał non desinam — nie przestanę non erubescam — nie zarumienię się non expedit — nie wypada non gens sed mens — nie ród, lecz rozum non genus, non genius, non gens, si credere fas est, sed mens nobilitat nobili tata virum — nie pochodzenie, nie geniusz, nie ród, jeśli należy wierzyć, lecz umysł szlachetny uszlachetnia męża non in opressionem libertatum — nie na ucisk swobód non in tante paucitate — nie w tak małej liczbie non in toto — niezupełnie non irritare crabrones — nie drażnić szerszeni non item — nie tak non minus pungit — niemniej przeszywa non neglexi — nie zaniedbałem non obsianie legalitate — bez względu na prawomocność non oppressa — nie zgnieciona, nie ujarzmiona non per intervalla — nie dorywczo non peto vindictam, supponendo — nie żądam zadośćuczynienia, przypuszczając non praeclusa via — nie wyłączając drogi non regulator error — nie odnosi się błąd non reprobo — nie ganię non resipiscet — nie opamięta się non sine suspicione veneni — nie bez podejrzenia otrucia non sub regimine — nie pod rozkazami non substitam — nie wydołam non supererant — nie pozostały non tam numerose — nie tak licznie non totus moriar, multaque pars mei uitabit Libitinam — nie cały umrę, więk- sza część moja uniknie Libitiny (cytat z Horacego niedokładnie powtó- rzony, bo zaczyna się od słów „non omnis moriar") non urgebat — nie nalegał non urget proper bonum pacis — nie naciska dla miłego pokoju non vi sed formidine — nie siłą, lecz postrachem nos numerus sumus et fruges consumere nati — jesteśmy stworzeni dla liczby i zjadania chleba 10 Novembris — 10 listopada noviciam et perniciosam non arripio — szkodliwej i zgubnej nie chwytam się novitatem — nowości noviter — świeżo nugator — plotkarz, łgarz nullum dominium nisi benevolentia tutum esse — każde panowanie jest bez- pieczne tylko przez łaskawość numero — który z rzędu numerosissime — jak najliczniej nummosus - pieniężny, zasobny w pieniądze nutare coepit - zaczyna się chwiać O ob metum — dla strachu oboedientia — oboedientiam (4 przyp.) — posłuszeństwo ob rationes — z przyczyn obstaculum — przeszkoda observatis conditionibus his — pod tymi warunkami obviam — naprzeciw occasionaliter — przypadkiem occasionem — przyczynę occidit angeum, e cuius collo guttae cadentes innumeros gennere colubros — zabił węża, z którego szyi spadające krople zrodziły niezliczone mnóstwo wężów occurent — zabiegną 9 Octobris — 9 października o desiderabilis — o upragniony o devotionem supra devotiones alter orat, alter forat — o pobożność nad po- bożności, jeden się modli, drugi kradnie o dii mediocre aliquod infortunim tot tantisque meis felicitatibus apponatis oro — o, bogowie, modlę się, abyście dali jakieś mierne niepowodzenie tylu i tak wielkim moim pomyślnościom odium — nienawiść odoratus — wonie offensa maiestatis — obraza majestatu omen victoris — hasło zwycięzcy omnibus modis — wszelkimi sposobami omnibus modis proponendo utilitatem — wszelkimi sposobami przedkładając pożytek omnibus persuasionibus — wszelkimi namawianiami omni cura et operę providebunt — najmocniej będę się starać omni destituta succursu — pozbawiona wszelkiej pomocy omni destitutus succursu — pozbawiony wszelkiej pomocy omni necessitate — w każdej potrzebie omnis generis — wszelkiego rodzaju omnis mercenarius sua dignus mercede — każdy najemnik godzien swej za- płaty omni spe et consilio destitutum — pozbawionych wszelkiej rady i nadziei omnium animi sunt immortales, sed bonum fortiumąue divini — dusze wszyst- kich są nieśmiertelne, ale dobrych i. walecznych boskie omnium malorum medicus — lekarz wszystkiego złego onus — ciężar o, per Deum! non Harusen sed Kopenhagen est, circa obsidionem iaculantur — o, na Boga! to nie jest Aarhusen. ale Kopenhaga, przy oblężeniu strze- lają oppignorando — dając w zastaw opponere — przeciwstawić opponere offensive — stawić zaczepnie opponunt — przeciwstawiają opposito radio — przeciwnym promieniem oppressa gloriosior — sławniejsza uciśniona oppressit — przycisnął oppressor nobilitatis et raptor substantiarum — ciemiężycielem szlachty i wy- dziercą majątków opprimere et bene meritos — uciskać i na dobrze zasłużonych oppugnationem — zdobywanie optandum — należy Życzyć optimum est memorabilem mori alique opere virtutis — najlepiej jest, gdy sławny mąż umiera po jakimś czynie męstwa oratione — modlitwą orator — mówca orbare omni praesidio et custodia corporis — pozbawić wszelkiej obrony i stra- ży osobistej ordines Reipublicae — stany Rzeczypospolitej ore omnium — w imieniu wszystkich ore proprio — własnymi ustami origine et meritis — urodzeniem i zasługami originem praetensionis — powód urazy oris confessionem — ustne zeznanie os de ossibus — kość z kości os de ossibus nostris — kość z kości naszych o virtus, ego te dominant putabat et tu es serva fortunae — o, cnoto, ja uwa- żałem cię za panią losu, a ty jesteś służebnicą P pacta — układy pacifice — spokojnie pactum — pakt, przymierze, umowa palant — jawnie palestram — szkołę palmam — palmę (dom. pierwszeństwa) Parcam falcitenentem minaci manu superbam — wyniosłą Parkę trzymającą kosę w groźnej ręce parere - być posłusznym pań passu ambulat — równym krokiem chodzi pars regalis — stronnik królewski partem — część partes secuti — stron chwycili partinuculam in oboedientia — cząstkę w posłuszeństwie partus — owoc pater patriae — ojciec ojczyzny paucis complecti — krótko zawrzeć per absentiam — przez nieobecność per amorem gentis nostrae — przez miłość do naszego narodu per appellationem — przez apelację per ardua — przez trudy per arendom — dzierżawą per bellum intestinum — przez wojnę wewnętrzną per cerom erosem — przez zeskrobanie wosku per certum numerum personarum — przez pewną liczbę osób per curiositatem — przez ciekawość per deputatos — przez deputatów perditionis — zguby peregrinationis — podróżowanie per exdivisionem — przez podział perfectionem — zupełnego periclitanti patriae — zagrożonej ojczyźnie periculose — niebezpiecznie periculosissime — najniebezpieczniej periculosissima incendia — najniebezpieczniejsze pożary periculum libertatis — niebezpieczeństwo wolności per importunas instantias — przez natrętne prośby per instrumentu —— przez narzędzia per litteras brevibus denuntiare — zawiadomić krótkim listem per modum — na sposób, w postaci per modum humanitatis — przez grzeczność per necessitatem — przez konieczność per nexum sanguinis — dla związków krwi per nimiam mollitiem et voluptatem — przez zbytnią miękkość i rozkosz per nuntios terrestres — przez posłów ziemskich per parabolas — przez podobieństwa perpetuitas — na zawsze perpetuitati recordationem — potomności wspomnienie perpetuum silentium — wieczne milczenie perpetuum silentium sub poenis criminalibus — wieczne milczenie pod karą gardła per portiones —— częściowo per promotionem — za sprawą per rationem — dlatego, z powodu per regulam — dla zasady per respectum — przez wzgląd persiftit — trwa personaliter — osobiście persuasiones — namowy persuasiones continuae — ciągłe namowy perversa capita — przewrotne głowy perversis delatorum consiliis — przewrotnymi radami donosicieli perversionem status Reipublicae, fabricationem malitiosam iudiciorum - od- mianę ustroju Rzpltej, złośliwą wytwórnię świadectw per vim - siłą pestilentiam — powietrze morowe petit consilium — prosi rady physim — twarz pia vota nostra — pobożne głosy nasze pie defunctis — pobożnie zmarłym pignora — skarby, kosztowności piscari in turbido — łowić ryby w mętnej wodzie plane — zupełnie planetae eo tardius moventur, quo sunt in sublimiori sphaera, ita quanto maior est principum auctoritas, tanto magis suos affectus moderare eosąue tem- perare debent — planety tym wolniej poruszają się, im są wyżej, przeto im większą powagę posiadają panujący, tym bardziej powinni hamować i łagodzić swoje wzruszenia plebeiorum — plebejuszów plenarie — zupełnie plenis buccis — wyraźnie, także — ~całą gębą pleno numero — w pełnej liczbie plenus dierum placida morte — pełen dni (w późnym wieku) łagodną śmiercią plus quam satis — więcej niż trzeba poenam — karę poenam colli — karę gardła pollicitationes- obietnice pollicitationibus - obietnicami Poloniia vae! vae! ingeminabit — Polska wyrzekać będzie biada! biada! Poloni sunt genitores Germałiiae — Polacy są rodzicami Niemiec politius — przyzwoicie], politycznie], grzeczniej popularitatem — popularność portionem — część portorium — opłatę portową post absoluta vota — po oddaniu głosów post bellum auxilium — pomoc po wojnie posteritatem — potomstwo posteritati — potomności posteritatis — potomstwa post fata — po śmierci post fata deplorata — po zgonie opłakanym post fata regnantis — po śmierci panującego post fundatam ordinationem — po ustanowieniu ordynacji post multas deliberationes — po wielu namysłach postremitatem — ostateczność post sterilem decessu — po bezpotomnej śmierci postulatu et desideria — żądania i pragnienia potens mann et consilio — możny ręką i radą potentia — potęga potentiores — możniejsi potentissime — potężnie, mocno potentissimos impetus — najpotężniejsze natarcie potioritas — lepsza część practicatum axioma — doświadczone zdanie, wypróbowane, pewnik practicatum axioma: rex erat Helizabeth rerum, regina Jacobus, imperiosus mulier — powtarzane zdanie: królem wszystkiego była Elżbieta, chciwa niewiasta, królową Jakub praecedentia saecula patres calumniarum — dawne wieki ojcami oszczerstw praecipue — zwłaszcza praeconceptum odium — powziętą nienawiść praeccursores — straż przednią praecustodio — przeczuwam praefixionem — oznaczenie praeiudicata — przykłady praeiudicata antecedentia —— poprzednie przykłady praeiudicatum — przykład prae oculis — przed oczami prae oculis timorem Dei — przed oczami bojaźń hożą praepostere — za późno praesagia — wróżby, przepowiednie praesens — obecny praesentes in publicis — obecni na sejmie praesentis contractus — obecnego układu praesentit — przeczuwa praesidia — załogi praesidiarii — członkowie załogi, obrońcy praesidium — załoga praetensionem — pretensję praetensiones — żądania praevalui — przemogłem praevenire — uprzedzić pretia — ceny pretia rerum — ceny towarów pressa — ściśniona prima fronte — na czele prima Martii — pierwszego marca primis diebus lulii — w pierwszych dniach lipca primo congressu — w pierwszym zetknięciu primo instanti — w pierwszej chwili primo vere — na początku wiosny primum caput — pierwsza głowa primum vacans — za pierwszym wakansem princeps Auriacus — książę Oranii principes Imperii — książęta cesarstwa principio genus acre leonum saevaque saecula tutata est virtus - na po- czątku zażarty rodzaj lwów i srogie wieki broniły się męstwem privato — prywatnemu privatus — prywatny pro aequitate — ze słusznością pro basi et angulari lapide — za podstawę i kamień węgielny probationes — dowody probitas — zacność, cnota probitatem — cnoty pro bono ominę — za dobrą wróżbę processionaliter — w procesji pro custodia corporis — dla straży ciała proditorem patriae — zdrajcą ojczyzny pro et contra — za i przeciw pro exemplari speculo (non sine invidia) - za wzorowe zwierciadło (nie bez zazdrości) pro exemplo boni amici — za przykład dobrego przyjaciela profes — nauczyciel profunditates — głębie, głębokości pro gloria gentis — dla chwały narodu progredi — postąpić, iść naprzód proice lapidem — niech rzuci kamieniem proiecisti sermonem Dei, proiecit te Dominus - wzgardziłeś słowem Bożym, wzgardził tobą Pan pro innocentia iudicium — zdanie za niewinnością pro memento — dla przestrogi pro me militat — za mnie walczy promotiones — poparcie promotionibus — popieraniem promotores abdicationis — sprawcy abdykacji promovebunt — będą popierać pro parte mea militantes — za moją stroną walczące pro patria — dla ojczyzny prophetico spiritu — duchem proroczym propinat — przepija proponendo — przedkładając, wystawiając propanendo laesionem maiestatis — wystawiając obrazę majestatu proponendo novum electionem stante vita — proponując nowy wybór za życia proponent — proponują propositum — zamiar proposui — postanowiłem proposuimus explere votum — postanowiliśmy wypełnić ślub proposuit benevolam regni abdicationem — postanowił dobrowolnie złożyć koronę pro posse meo — według możności mojej pro posse meo cum conditione — według moieh możliwości pod warunkiem propria virtute — własnym męstwem propria virtute et consilio — własnym męstwem i radą proprietatem — własność propter bonum Reipublicae — dla dobra Rzeczypospolitej propter casum — na wypadek propter cras — z powodu jutra propter meliorem certitudinem — dla lepszej pewności propter meliorem ordinem — dla lepszego porządku propter meliorem ordinem et disciplinam solidam — dla lepszego porządku i dobrej karności propter offensam — dla obrazy propter msibilem desolationem — dla widomego spustoszenia propugnaculum — tarczą pro Republica — dla Rzeczypospolitej pro serio — poważnie, usilnie prospera — pomyślności prospiciendo — zaradzając, zabiegając protegere — osłaniać pro tempore — na czas protestor — protestuję protractione litigiorum — przeciąganie procesów protulit — napisał protunc — wówczas, wtedy protunc temerario ausu — wówczas z płochej nierozwagi pro ultima siti — na ostateczną provisionis — procentowe provocatus — prowokowany, tu — wzywany publica persona — osoba publiczna publice — publicznie publiciter bonum — publicznym dobrem pugna stataria — we wstępnym boju pusillus grex — małe stado quaedam secretiora — co bardziej sekretna quae sunt mei muneris — które należą do mego urzędu quo intentione — w jakim zamiarze qualitatem — własność qualitates — przymioty quam felicissime, diutissime regnet — oby jak najszczęśliwiej i najdłużej panował quantum potui — co mogłem quantum privato licuit — jak wiele godziło się prywatnemu quantum satis — dość quarta Februarii — 4 lutego quasi — jakoby quasi supremum caput — niejako wódz naczelny quem amo, castigo — kogo kocham, chłoszczę quia incertum est, quo loco te mors expectet, tu eam omni loco expecta - ponieważ nie wiadomo w jakim miejscu śmierć cię czeka, ty jej czekaj wszędzie qui cito dat, bis dat — dwa razy daje, kto prędko daje quidem — niby quidem incarcerata — niby uwięziona qui Deum colat qui kominem laedit —- kto Boga czci, kto krzywdzi bliźniego? quid mali feci — co złego uczyniłem quidquid non disentitur iustitia non putatur — nie może być sprawiedliwe, co nie było roztrząsane (dyskutowane) qui facile credit, facile decipitur — kto łatwo wierzy, łatwo bywa oszukany qui facit foveam incidit in eam — kto dół kopie, sam weń wpada qui manum opponat — kto by się oparł quis nescit longas regibus esse manus — któż nie wie, że królowie mają długie ręce qui nescit orare, discedat in marę — kto nie umie się modlić, niech wy- ruszy na morze qui sapis, ad vitam sapias; gere conscia recti. Pectora nec strepitu commo- veare levi — kto mądry używaj mądrości na życie, zachowaj serce wierne prawości i nie wzruszaj się lada hałasem quis est, qui de manibus meis eripere possit populum hunc — kto jest, kto mógłby wydrzeć ten lud z moich rąk quisque suae fortunae faber — każdy jest sprawcą swojego losu quisquis ad vitam editur ad mortem destinatum — ktokolwiek przychodzi na świat, jest przeznaczony na śmierć quis acit — kto wie qui vult amari, languida reget manu — kto chce być kochany, niech rządzi łagodnie (dosł. — łagodną ręką) quo animo — z jakim umysłem quocumque praetextu — pod jakimkolwiek pretekstem quocumque praetextu et titulo — z jakiegokolwiek powodu i tytułu quocumque titulo — pod jakimkolwiek tytułem quod peto, da Cai non peto consilium — daj Kajusie, czego żądam, o radę nie proszę quo fine — jakim końcem quo motivo — dlatego quoquo modo — żadnym sposobem quorum iniuriis in profundissimo Democriti puteo — w najgłębszej Demo- kryta studni quorum machinationibus — których knowaniu quot capita, tot sensus — ile głów, tyle zdań. quotquot sunt inimici vestri, cum omnibus in kac arena certabit — soluta sessio ad cras — ilukolwiek macie nieprzyjaciół, ze wszystkimi będzie walczył na tym polu — odroczono posiedzenie do jutra quot rerba, tot miseriae — ile słów, tyle pogróżek quovis praetextu — z jakiegokolwiek powodu R raritas — rzadkość rationaliter — dowodnie ratione — z przyczyny ratione iuris bonorum terrestrium — na podstawie prawa dóbr ziemskich rationem — sprawę rationes — dowody, przyczyny rationes competentes — słuszne dowody rationes cum Republica inibit — z sejmem (dosł. z Rzpltą) obmyśli sposoby rationibus — dowodami recentem iniuriam — świeżo doznaną krzywdę recesserunt ab anteriori intentione et conformiter — odstąpiły od poprze dniej myśli i zgodnie recognoverunt — zeznali recompensa — nagroda recordationem — pamiątkę recordationem passionis Domini — pamiątkę męki Pańskiej recurro suplex — udaję się proszący reddant rationem — zdadzą sprawę, wyliczą się redde — oddaj reddet rationem — zda sprawę reddite rationem — zdajcie sprawę reducere in memoriam — przypomnieć redundat — spływa refugium — ucieczka regna — państwa regnante Galio — przy panującym Francuzie regnum — państwo regnum amplissimum — największe królestwo regnum Moreae — królestwo morejskie (Grecja południowa) regnum Sueticum — królestwo szwedzkie regulam vitae — na prawidło życia regulantur qualitates — stosują się przymioty Republicae emolumentum — korzyść Rzeczypospolitej religuias — szczątki rem — rzecz renovo propositum — wznawiam postanowienie reąuisitus — wezwany res non patiebatur morom — rzecz nie cierpiała zwłoki res non patitur morom — rzecz nie cierpi zwłoki resistendi modum — sposobu oporu respectum — wzgląd, przychylność respectu machinationis — z powodu knowań respirium — wytchnienie resurrectionis Domini — zmartwychwstanie Pana sacerdos de una missa — kapłan jednej mszy tzn. taki, który tylko mszę umie odprawić sacrilegam manum — świętokradzką rękę sacrilegum iudicium — świętokradzki sąd saevientis fortunae ferocitas — dzikość srogiej fortuny saevit atrox Volscens — sroży się waleczny Wolski saevire — godzić saemre fortuna et cuncta miscere coepit — los zaczął się srożyć i mieszać wszystko sagina — sytość salue — witaj sane non multum poterit obesse fortuna, qui sibi firmius in tirtute quam in casu, praesidium collocavit — zaprawdę los niewiele zaszkodzić może temu, który mocniejszą zasłonę uczynił sobie z cnoty niż z przypadku (cytat z Cycerona) sano mente et corpore — zdrów na umyśle i na ciele sapiens et circumspectus animus etiam minutissimos praevidet cuniculos, incantus etiam in visibilem incidit Charybdium — umysł mądry i prze- zorny najdrobniejsze nawet postrzega dołki, niebaczny w widoczną nawet runie przepaść satisfactus — zadowolony satis, superąue — dosyć, nadto scandala — zgorszenia scandalum — bluźnierstwo scaturiat — wypływa scelera — zbrodnie scientiam — wiedzę, naukę scientibus loąuor — mówię do świadomych srripta — pisma scripta lauda — pisma sejmikowe secretarius legationis — sekretarz poselstwa secretiora — rzeczy bardziej tajemne secunda Decembris devotissime — 2 grudnia najpobożniej secure — bezpiecznie securitas — pewność securus — pewny sedem — siedzibę, rezydencję sedem belli —— siedlisko wojny senatus consulta — uchwały senatu sensim — nieznacznie sentiebat — myślał sentiunt — czują 17 Septembris — 17 września septima Septembris — 7 września sequela — następstwo sequentia — kolej serio — poważnie, naprawdę serio promoveram in hosticum — serio wytoczyłem przeciw nieprzyjacielowi sero molunt deorum molae — późno mielą bogów młyny serpens, occulte mordens — wąż skrycie kąsający servire Deo regnare est — służyć Bogu jest to królować servire ob [panem] domini — służyć dla chleba pańskiego si — jeżeli significant — oznaczają significat — znaczy signum — znak simpliciter — po prostu simulacrum — tablice, na których malowano podbite miasta i narody simul et semel — naraz i jednocześnie simultates, reconciliabitur — waśnie, nastąpi zgoda sine activitate — bez czynności sine bannis — bez zapowiedzi sine comprobatione iuratoria — bez potwierdzenia przysięgą sine contradictione — bez sprzeciwu sine effectu — bez skutku sine fuco adulationis — bez barwy pochlebstwa sine legali impedimento — bez przeszkody prawnej sine maiori motu — bez większego zamętu sine misteria —— bez ukrytej przyczyny sine ramis et remis — bez drągów i wioseł sine sodo doloris — bez towarzysza smutku sine successione — bez następstwa sine successore — bez następcy singillatim — szczegółowo si potest fieri — jeśli być może sive — czyli si veritatem loquor, cur me caedis — jeżeli prawdę mówię, dlaczego mnie bijesz si virtus profligatur, omnia pereunt — jeśli prześladuje się cnotę, wszystka ginie soda — pomoc solenniter — najmocniej, gorąco solenniter super Romanorum pernidem — uroczyście na zgubę Rzymian soluta sessione — po zamknięciu sesji sors —— los sortem —— cząstkę sparsim — osobno specialiter — szczególnie species —— kształty spectaculum — widowisko spoliare — pozbawić spiritus familiares — duchami rodzinnymi spiritu prophetico — duchem proroczym spiritus ubi vult, spiral — duch tchnie, gdzie chce stabiliendo ulteriorem cursum — ustalając dalszy bieg stanie abdicatione — na wypadek abdykacji statuitis — nakładacie statum vitae meae non statum Reipublicae — bieg życia mego, nie sprawy Rzeczypospolitej status — polityka status minister — minister stanu status caelestis terrenos status — rząd niebieski ziemskie rządy status imperii Ottomanici — stan państwa otomańskiego stilum — stylu stricte — dokładnie strictus — dokładny studere — starać się studium — staranie stupebant — dziwili się suae religionis — swojej religii subiectum — podmiot, tu człowieka, osobę subit — powstaje subiungam — załączę subordinatas personas — podporządkowanych ludzi sub poenas criminales — pod kary gardłowe sub praetexto sub praetextu — pod pozorem sub regimine — pod dowództwem, pod rozkazami subsecutum — nastąpiło subseguentur — nastąpią subseguetur — nastąpi subsequi — nastąpić subsequi in silentio — nastąpić w milczeniu subsellia — dostojeństwa, ale i -sądy sub sigillo confessionis - pod tajemnicą spowiedzi subsistere — wytrwać subsit — niech podlega subsolanea — świat podsłoneczny sub specie — pod pozorem subterfugiebam — wymigiwałem się sub titulo — pod tytułem sub umbra — pod pozorem subvenire oppresso — pomóc uciśnionemu succedaneus — następca successores — spadkobiercy succubam — ulegnę sufficere — wystarczyć, wydołać sufficit — dość suffragia — pomoc suffragari — dopomóc suggessit — namawiał summa levitas — największa lekkomyślność summa proveniens — suma należna super fidelitatem — na wierność super fidelitionem — na wierność superioris et inferioris Hungariae — górnych i dolnych Węgier super nonrerelationem — na niewyjawianie superstites — pozostali przy życiu supplices — prośby supponebam — przypuszczałem supponebant — przypuszczali supponebat — przypuszczał supponendo — przypuszczają. mppono — przypuszczam supra usum — nad zwyczaj supremi et directi domini et ultimae instantiae iudicit — najwyższego i pośredniego pana i sędziego ostatniej instancji surdis fabula narratus — do głuchych się mówi suspicio veneni — podejrzenie trucizny suspitionis — podejrzenia suum effectum sortiri — swój skutek wziąć symbola amititiae — znaki przyjaźni symbolum — godło tacite — milcząco taediosum — nieprzyjemnie tam in prosperit ąuam in advcrsis — tak w pomyślnych, jak i niepo ayśl- nych (dom. okolicznościach) tam vite sanguinis perltum — tak błaha cena krwi tantae activitatis — tak wielkiej działalności landem — na koniec tandem aliąuando — nareszcie tandem offecerunt — na koniec osiągnęli tanta aemulatione — przy takim współzawodnictwie tanta festinatione — z tak wielkim pośpiechem tantummodo — tylko tela — pociski tela ore intrepido —- pociski nieustraszoną twarzą tertium non datur — trzeciej możliwości nie ma testantur — świadczą testimonia vitae — świadectwa życia testimonium — świadectwo tesiimonium recedendo a sacrificio missae — świadectwo po odprawieniu mszy św. tibi vindictam (relinquo) — tobie zemstę poruczam tiro — uczeń titulum — tytuł totaliter — zupełnie, całkowicie tota Respublica — cała Rzeczpospolita tot conflictus — tyle utarczek toties — tyle razy tolissimum — całkowicie totius nobilitatis — całej szlachty tot saecula — tyle wieków tot scomata — tyle drwin tumulandi — schodzący do grobu tuum tam spectatum ezemplum, tenaci saeculorum mcmoriae traditum, in ipsa astra sublirne, pennata fama fert — twój tak zdumiewający przykład, podany trwałej pamięci wieków, skrzydlata sława uniosła wysoko między gwiazdy tyrannidem inducere in Rempublicam — tyranię wprowadzić do Rzpltej tyrannis — tyrania Tyriis in locis — w miejscach niebezpiecznych (wyrażenie przysłowiowe) U aberu suxit — pierś ssało ubi miles contemptor opum et divitiarum, bella gerit disciplina et pauperate magistra; fatigato humus cubile, cibus cjuern occupat, satiat, tempora sonini arctiora quam totius noctis — gdzie żołnierz gardząc bogactwem i dostatkiem walczy w karności i ubóstwie, znużonemu ziemia jest łożem, pokarmem to, co ma, a sen trwa krócej nic noc ullatenus — pod żadnym pozorem ultimarie — ostatecznie ultimum in linea domus regiae, domus Jugiellonicae — ostatniego w linii domu królewskiego, domu Jagiellońskiego ullimus diebus Octobris excepto legali impedimento — w ostatnich dniach października, z wyjątkiem prawnej przeszkody ultimus domu Jagiellonicus pullus — ostatnie pisklę domu Jagiellonów ultro — sam, z własnej woli unanimi voto — jednomyślnie unanimi voce — jednomyślnie unus homo nobis cunctando restituit rem — jeden człowiek zwlekaniem ocalił sprawę urgeant — mają przynaglić urgebat abdicationem — nalegał na zrzeczenie, się usi omnibus populi commenti — powołując się aa wszystkie plotki ogółu usum — według zwyczaju utergue — obie strony utinam diutissime regnet pro gloria Dei et utilitale Reipublicac Christianae—oby jak najdłużej panował na chwałę Boga i pożytek Rzeczypospolitej chrześcijańskiej utinam feliciter — oby szczęśliwie utinam in sancta pace reąuiescat — oby spoczywała w świętym pokoju utinam sim falsus vates — obym był fałszywym prorokiem utraque civis — podwójniem obywatel utrumque — jedno i drugie utrunique necessarium — jedno i drugie konieczne uva acerba — cierpka jagoda V vacuus — pozbawiony, próżen vale! — żegnaj! Vare, legiones redde — Warusie, oddaj legiony vectigal constitutum — ustanowione cło vel peccantibus virlutis species prima iucunda est —nawet grzeszącym pozór cnoty jest miły trnerabunt — złożą hołd reniam — przebaczenie teniet iterum, qui nos reponat in lucern, dies — nadejdzie znowu dzień, który nas powróci na światło vcni, vidi, sed non vici — przybyłem, zobaczyłem, lecz nie zwyciężyłem verba pro verbis — słowa za słowa vere nobilis — prawdziwy szlachcic vergit ad latus Oceani versus Fioniam — od strony oceanu, który oblewa bok Fionii verius — prawdziwie verius dicam — prawdę mówiąc verius dicendo: potni sed nolui — prawdę mówiąc: mogłem, lecz nie chciałem restigia — ślady vestimenta — ubrania vestimentorum — odzież vice-regem — wicekrólem vicinarum gentium — sąsiednich narodów vicissim — wzajemnie vicissitudinem — przemianę ricissitudincs adverso pectore — odmiany śmiałym sercem vicissitudo — odmiana victima — ofiara victimam, non indago — ofiarę, nie badam victoria uti — wykorzystać zwycięstwo victor triumphator — zwycięzca tryumfator victualia — żywność videre faciem domini — widzieć oblicze pana (tj. króla) videtur — eda się, wydaje vigilantia — czujność vigor — siła vincere — zwyciężyć vincere et victoria uti non idem est — zwyciężyć a wykorzystać zwycięstwo nie jest to samo vindica honorem Filii Tui — broń czci Syna Twego vindices scelerum poenas — karę za zbrodnię vinctas manus — związane ręce violentia — gwałt vir activus — mąż dzielny virescit vulncre virtus — męstwo hartuje się ranami viri namąue prudentes statuunt victoriam de ciribus reportatam silentio obrui, non triumpho decorari debere; quae enim gloria fratricidis coniuncta esse possit? — bo mężowie rozumni uważają, że zwycięstwo odniesione nad obywatelami należy pokryć milczeniem a nie ozdabiać tryumfem; jakaż bowiem może być chwała z bratobójstwa? viri proprium est maxime fortitudo; duś niunera dno potissimum sunt: mortis dolorisgue contemptus — waleczność najbardziej cechuje męża; ona obdarza go dwoma darami: pogardą śmierci i cierpienia virtute — cnotą virum fortem, virum bellicosum — męża dzielnego, męża walecznego nisibiliter — widocznie ritac innocentia certissimum est corporis praesidium — najpewniejszą obroną jest niewinność Życia vitia et praecipue — wady a szczególnie vitium —- błąd, wada vitulum - cielątko, byczek vivat Piast! — niech Żyje Piast! vivat rex — niech żyje król! vivat rex Daniae! — niech żyje król Danii! vivat rex Michael! — niech żyje król Michał! vive et reiponde — Żyj i odpowiadaj vivitp fortes fortiaąue adversis opponite pectora rebus — żyjcie silni i mężnie nadstawiajcie piersi przeciwnościom vix, vix spirabat — ledwie, ledwie dyszał vocatio — powołanie volui, sed non potui- chciałem, ale nie mogłem rota — Śluby, głosy votum. — ślub votum solenni — uroczysty Ślub vulnera dum sanas dolor est medicina doloris - gdy rany leczysz, ból jest lekarstwem bólu Z zelabant pro parte coronati capitis — opowiadali że przy głowie koronowanej zelando in rem — gardłując na rzecz zelose — gorliwie zelose pro patria et maiestate — gorliwie za ojczyzną i majestatem.