WILH. P. ACKERMANN Chiropraktyka ukierunkowana. Diagnoza i technika. BADANIA NAD KR�GOS�UPEM W OPISIE I ILUSTRACJI 290 ilustracji cz�ciowo w du�ym formacie MEDICA NATURA T�umaczenie Agnieszka Firlik Recenzja medyczna dr n. med. Zbigniew Arkuszewski Zbigniew Arkuszewski - neurolog, wybitny znawca medycyny manualnej ze �l�skiej Akade- mii Medycznej w Katowicach z katedry neurolo- gii prof. Andrzeja Wajgta. Redakcja Zbigniew Wasilewski Od Wydawcy Wydawnictwo nie ponosi odpowiedzialno�ci za niezgodne z intencj� Autora ksi��ki wykorzysta- nie podanych w niej informacji. Osoby wymaga- j�ce opieki medycznej powinny zwr�ci� si� po porad� do wykwalifikowanego specjalisty - praktyka lub lekarza. � Copyright for the Polish by Wydawnictwo Natura Medica Zbigniew Wasilewski, Pozna� 9, Box 97 Materia� tekstowy i zdj�ciowy zawarty w niniej- szej ksi��ce jest chroniony prawem autorskim. Zabrania si� powielania go w jakiejkolwiek for- mie, w ca�o�ci lub cz�ciowo bez odr�bnej umo- wy z Natura Medica. Zakaz ten dotyczy ka�dej formy powielania, np. poprzez fotografowanie, kopiowanie, t�umacze- nie lub wykorzystanie materia�u do cel�w szko- leniowych. DR WILH. P. ACERMANN CHIROPRAKTYKA SKUTECZN� POMOC� W LECZENIU NABYTYCH PRZEMIESZCZE� KO��CA Zak�ad naukowy nowoczesnych metod leczenia kr�gos�upa ACKERMANN INSTITUTET - STOCKHOLM KOREKTA 23 - w tek�cie cz�sto zamiennie u�ywa si� okre- �lenia �ko�� biodrowa" i �ko�� miednicza". Po- winien by� zwrot �ko�� biodrowa" lub �lewa po�owa miednicy" 69 - j/w - zamiast �wyrostek sutkowy" nale�y stosowa� terminologi� �wyrostek stawowy" jak np. na str. 99 85, 87, 89, 93, 94, 109 itd. - zamiast �wyrostki boczne" nale�y stosowa� termin �wyrostki po- przeczne" 95 - l symetrycznie - to powierzchnie stawowe 2 - trzon kr�gu obrotowego 107 - Rys. 101: III axis w prawid�owym po�o�e- niu... 114 - (3) prawid�owy kr�g obrotowy 117 - zabiegi s� ukierunkowane na segmenty C/Th (a nie na Cl-atlas) 133 - weryfikacja tekstu, zgodnie ze wsp�czesn� wiedz�: �Przyczyn� zaburze� odruchu ze �ci�gna Achillesa mog� by� przemieszczenia na poziomie Sl. B�le rozchodz� si� po tylnej stronie nogi w kierunku ma�ego palca. Kiedy pacjent nie mo�e unie�� du�ego palca no- gi, przyczyna le�y na poziomie L5. B�le promie- niuj� w d� po zewn�trznej stronie nogi, w kierunku du�ego palca. 137 = 138 (powt�rzenie) Dzi�kuj� Karolowi Grabskiemu, Jackowi i Joannie Krawczyk za pomoc przy wydaniu niniejszej publikacji. Wydawca i l Spis tre�ci Rozdzia� I: Znajomo�� mechaniki staw�w podstaw� kontroli statyki szkieletu........................................................................................................ 13 Szkielet jako czynnik powoduj�cy zaburzenia w funkcjonowaniu nerw�w....................................................................................................... 14 Rozdzia� II: Prawid�owe i patologiczne ustawienie miednicy...................................................................................................................................... 17 Miednica........................................,................................... 1 8 Ko�ci miedniczne i ko�� krzy�owa.................................................................................................................................................................... 19 Ko�� krzy�owa.............................................................................. Powierzchnie stawowe ko�ci miednicznych i ko�ci krzy�owej......................................................................................................................... 21 Przemieszczenie ko�ci miednicznej i jego wp�yw na d�ugo�� ko�czyn........................................................................,..................................... 22 Przemieszczenie ko�ci miednicznej i jego wp�yw na kr�gos�up....................................................................................................................... 23 Pozorne skr�cenie ko�czyny........................................................... Powsta�e napi�cia mi�ni i ich konsekwencje.............................................................................,...................................................,................. 25 Patologiczny tonus mi�niowy spowodowany zablokowaniem ko�ci miednicznej......................................................................................... 26 Patologiczny tonus mi�niowy wywo�any skr�ceniem ko�ci miednicznych...................................................................................................... 27 Wady postawy....................................................................................................................................................................................... .............. 28 Przemieszczenia w dolnych partiach kr�gos�upa............................................................................................................................................... 29 Rozdzia� III: Diagnostyka radiologiczna miednicy........................................ Dostosowywanie si� kr�gos�upa do uko�ne ustawionej miednicy................................................................................................................... 32 Mierzenie por�wnawcze odleg�o�ci w miednicy........................................................................................................................................ 33 Uko�ne ustawienie miednicy wskutek skr�cenia ko�ci miednicznej............................................................................................................... 34 Uko�ne ustawienie miednicy wskutek skr�cenia ko�ci miednicznej............................................................................................................... 35 Uko�ne ustawienie miednicy wskutek skr�cenia ko�ci miednicznej przyczyn� kr�gozmyku......................................................................... 36 Kr�gozmyk - czynniki ryzyka........................................................................... 37 Obci��one przez torsje kr��ki mi�dzykr�gowe jako nast�pstwo nabytego przemieszczenia ko�ci miednicznej........................................... 38 Przemieszczenie ko�ci miednicznej z nieprawid�owym ustawieniem ko�ci krzy�owej................................................................................... 39 Uko�ne ustawienie miednicy wskutek skr�cenia ko�ci miednicznej............................................................................................................... 40 Uko�ne ustawienie miednicy wskutek przemieszczenia ko�ci miednicznej.................................................................................................... 41 Skolioza spowodowana uko�nym ustawieniem miednicy................................................................................................................................ 42 Starte kr�gi l�d�wiowe jako nast�pstwo kr�gozmyku..................................................................................................................................... 43 �agodzenie b�lu poprzez starcie kr�g�w.....................;................................................................................................................................... 44 Rozdzia� IV: Mechaniczne skutki nabytych przemieszcze� ko�ci miednicznych...................................................................................................... 45 Prawid�owo ustawione stawy krzy�owo-biodrowe.................................................................. r....................................................................... 46 Nieprawid�owe po�o�enie obydw�ch staw�w krzy�owo - biodrowych (przekr�j)............,.,..,........................................................................ 47 Dalsze skutki pozornego skr�cenia ko�czyny.................. Zmiany po�o�enia ko�ci wyst�puj�ce przy skr�ceniu ko�czyny........................................................................................................................ 49 Mierzenie por�wnawcze d�ugo�ci ko�czyn po��czone z badaniem radiologicznym....................................................................................... 50 Pozorne skr�cenie ko�czyny - mierzenie por�wnawcze.................................................................................................................................. 51 Przemieszczenie ko�ci miednicznej analiza radiologiczna............................................................................................................... 52 Rozdzia� V: Ukierunkowana diagnoza i technika odzia�ywania na miednic� i odcinek l�d�wiowy kr�gos�upa.................................................... 53 Diagnoza: ogl�dziny pacjenta................................................................................................................................................................... 54 Ogl�dziny i palpacja............................................................................................................................................................................ 53 Palpacja g�rnych kolc�w biodrowych.......................................................................................................................................................... 56 Mierzenie por�wnawcze d�ugo�ci ko�czyn dolnych........................................................................................................................................ 57 Kierunek obrotu przy wyd�u�aniu lub skracaniu ko�czyny dolnej.................................................................................................................. 58 Powierzchnie kontaktowe d�oni przy skracaniu lub wyd�u�aniu ko�czyny dolnej........................................................................................... 59 Wa�ne wskaz�wki dla terapeuty..................................................................................................................................................................... 60 Mechanika ruchu staw�w podczas oddzia�ywania na miednic�..........................................................................................................:........... 61 'Przed�u�anie' pozornie kr�tszej ko�czyny dolnej............................................................................................................................................. 62 U�o�enie pacjenta i dotyk d�oni przy ukierunkowanym 'przed�u�aniu' ko�czyny dolnej............................................................................... 63 'Skracanie' pozornie d�u�szej ko�czyny dolnej............................................................................................................................................... 64 U�o�enie pacjenta i dotyk d�oni przy 'skracaniu' ukierunkowanym ko�czyny dolnej..................................................................................... 65 Stabilizacja miednicy....................................................... 66 Okre�lenie kierunk�w obrotu kr�g�w.............................................................................................................................................................. 67 Kr�g l�d�wiowy w prawid�owym po�o�eniu (widziany od strony n�g pacjenta)............................................................................................ 68 Ukierunkowana palpacja odcinka l�d�wiowego............................................................................................................................................... 69 Wyznaczony kierunek repozycji przy oddzia�ywaniu na odcinek l�d�wiowy.................................................................................................. 70 Po�o�enie staw�w kr�gowych w stosunku do siebie........................................................................................................................................ 71 Zabieg w odcinku l�d�wiowym: 'chwyt od g�ry'........................................................................................................................................... 72 Zabieg w odcinku l�d�wiowym: 'chwyt od do�u'......................................................................................................................................... 73 Nastawianie ko�ci miednicznej przesuni�tej w bok i do �rodka...................................................................................................................... 74 Rozci�ganie mi�ni, staw�w i kr��k�w mi�dzykr�gowych.........,,..................,.........................................................:..................................... 75 Skutek zabiegu osi�gni�ty w sekund�............................................................................................................................................................. 76 Przyczyna, dzia�anie i leczenie..................................................................................................................................................................... 77 Konsekwencje ruch�w obrotowych miednicy................................................................................................................................................. 78 Rozdzia� VI: Odcinek piersiowy i szyjny kr�gos�upa: Diagnoza i leczenie ukierunkowane.................................................................................... 79 Kr�g piersiowy w prawid�owym po�o�eniu...................................................................................................................................,,............... 80 Palpacja odcinka piersiowego kr�gos�upa...................................................................................................................................................... 81 Odcinek piersiowy kr�gos�upa - palpacja ukierunkowana.............................................................................................................................. 82 Odcinek piersiowy kr�gos�upa - diagnoza ukierunkowana........................................................................................................................... 83 Po�o�enia kr�g�w piersiowych i staw�w mi�dzy �ukami kr�gowymi............................................................................................................ 84 Odcinek piersiowy kr�gos�upa - technika zabiegu ukierunkowanego........................................................................................................... 85 Rozci�ganie stawu kolanowego-chwyt odwodz�cy........................................................................................................................................ 86 Odcinek piersiowy kr�gos�upa-chwyt obrotowy............................................................................................................................................. 87 Palpacja g�rnej cz�ci odcinka piersiowego kr�gos�upa................................................................................................................................. 88 G�rna cz�� odcinka piersiowego kr�gos�upa: ukierunkowana technika leczenia....................................................................................... 89 Wyr�wnawcze �wiczenia gimnastyczne........................................................................................................................................................... 90 Rozdzia� VII: Diagnoza i technika ukierunkowana przy leczeniu g�rnego odcinka B�ahe przyczyny-powa�ne skutki...................................................................... Kr�g obrotowy w prawid�owym po�o�eniu (widziany z g�ry)......................... Kr�g obrotowy w prawid�owym po�o�eniu (widziany z do�u)........................ Palpacja odcinka szyjnego kr�gos�upa.............................................................. Kr�gi szyjne................................................................................................. ...... Ukierunkowana palpacja kr�gu obrotowego i pozosta�ych kr�g�w szyjnych.. Axis: palpacja i diagnoza ukierunkowana....................................................... Axis: ukierunkowana technika leczenia.......................................................... Axis: ukierunkowana technika leczenia.......................................................... Zabieg nieudany z powodu niew�a�ciwego u�o�enia r�ki................................ Axis: technika ukierunkowana z wykorzystaniem przedramienia..........,.,... Axis: ukierunkowana technika leczenia.......................................................... Odcinek szyjny kr�gos�upa: technika ukierunkowana nastawianie kr�g�w sz Po��czenie stawowe atlas- axis.......................................................................... Podstawa czaszki - atlas-axis, t�tnice kr�gowe nadwichni�cia atlasu............. Atlas-axis w prawid�owym i nieprawid�owym po�o�eniu................................ Palpacja wyrostka bocznego kr�gu szczytowego............................................. �uk kr�gu szczytowego w prawid�owym po�o�eniu oraz przechylony............ Technika zabiegu na przechylonym �uku kr�gu szczytowego.......................... Atlas: ukierunkowana technika zabiegu................................................ Powierzchnie stawowe podstawy czaszki - k�ykcie potyliczne........................ Podstawa czaszki-w prawid�owym po�o�eniu i przechylona............................. Patologiczne po�o�enie podstawy czaszki- zabieg.............................................. U�o�enie r�ki podczas zabiegu na potylicy........................................................ Mobilizacja staw�w kr�gu szczytowego............................................................ Skuteczna pomoc przy dolegliwo�ciach w karku.............................................. Rozdzia� VIII: Og�lnie wypr�bowane metody zabieg�w............................................... Pozosta�e metody zabiegu na miednicy........................................................... Naci�ganie miednicy i odcinka piersiowego kr�gos�upa................................ Zabieg na miednicy i ko�ci krzy�owej............................................................... Mobilizacja ko�czyn dolnych............................................................................. Chwyty ukierunkowane przy zabiegu na ko�ciach stopy.................................. Mobilizacja odcinka szyjnego, piersiowego i l�d�wiowego............................ Zabieg na stawach skroniowo-�uchwowych, promieniowo-nadgarstkowych i Rozdzia� IX: Wytyczne diagnozy r�nicowej pomoc� dla terapeuty........................... O czym powinno si� wiedzie� przy leczeniu manualnym................................. Diagnozowanie poszczeg�lnych odcink�w kr�gos�upa..................................... Zestaw pyta� do wywiadu................................................................................. Bezbolesne niebezpiecze�stwa w okresie dzieci�stwa..................................... Zmiany w kr�gos�upie widoczne na zdj�ciach rentgenowskich...................... Rozdzia� X: Prawid�owe i nieprawid�owe siedzenie i le�enie......................................... Pozycja siedz�ca - problemem wsp�czesnego cz�owieka................................ Pomoc biotechnologii przy leczeniu nabytych przemieszcze� miednicy........... Siedzenie bez oparcia......................................................................................... Wrodzona sk�onno�� do nieprawid�owej postawy siedz�cej............................. Twardy czy mi�kki materac?............................................................................. Rozwi�zanie problemu materaca....................................................................... S�owo ko�cowe................................................................................................................ ...... Bibliografia......................................................................................................................... kr�gos�upa............................................................................ 91 ................................................................................................ 92 ................................................................................................ 94 ................................................................................................ 95 ................................................................................................ 96 ................................................................................................ 97 ................................................................................................ 98 .............................:................................................................. 99 .............................. A............................................................. 100 ............................................................................................. 101 ............................................................................................. 102 ............................................................................................. 103 ............................................................................................. 104 yjnych-od 3 do 7................................................................. 105 ............................................................................................. 106 ............................................................................................. 107 ............................................................................................. 108 ............................................................................................. 109 .........................................................:................................... ............................................................................................. 111 ............................................................................................. 112 ............................................................................................. 113 ............................................................................................. 114 ............................................................................................. 115 ............................................................................................ 116 ............................................................................................. 117 ............................................................................................. 118 ............................................................................................ 119 ............................................................................................. 120 ............................................................................................. 121 ........................................................................................... 122 ............................................................................................ 123 ............................................................................................ 124 ............................................................................................. 125 kr�gu guzicznym............................................................... 126 ............................................................................................ 127 ............................................................................................ 128 ............................................................................................ 132 ............................................................................................ 134 ............................................................................................ 137 ............................................................................................ 138 ............................................................................................ 141 ............................................................................................ 142 ............................................................................................ 153 ............................................................................................ 154 ............................................................................................ 155 ............................................................................................ 156 ...................................................................................... .... 157 ............................................................................................ 159 ............................................................................................ 161 Przez badania ko��ca do chiropraktyki przysz�o�ci Odblokowanie staw�w nowym �yciem dla tkanek. Dr of Naturopathy ACKERMANN COLLEGE OF CHIROPRACTIC ACKERMAN - INSTITUTET, STUREGATAN 50, 114 36 STOCKHOLM. DIAGNOZA UKIERUNKOWANA - TERAPI�! �wier� wieku temu, jako pocz�tkuj�cy chirurg otrzyma�em polecenie wykonania �chwytu cholewkowego" i skorygowania przemieszczonego stawu skokowego. Zabieg ten by� dla mnie du�ym prze�yciem... Takie samo wra�enie - �e wreszcie dowiedzia�em si� czego� cennego dla mojego wy- kszta�cenia - odnios�em jako ucze� doktora Ackermann'a. To niezwyk�e do�wiadczenie, gdy mo�na nauczy� si� rozpoznawania przemieszcze� staw�w krzy�owo-biodrowych, gdy widzi si� ich skutki w postaci skolioz wyr�wnawczych biegn�cych wzd�u� ca�ego kr�- gos�upa. A przeprowadzanie manipulacji, kt�re w spos�b naturalny koryguj� - niekiedy ca�kowicie - powsta�e przemieszczenia, okazuje si� niezwykle wdzi�cznym zadaniem. W niniejszej ksi��ce doktor Ackerman - po prawie czterdziestu latach studi�w teore- tycznych, praktycznych bada� i �mudnej pracy - prezentuje z w�a�ciwym mu wyczuciem i powag� ukierunkowan� diagnostyk� i technik� chiropraktyczn�. Zainteresowany tym tematem terapeuta wreszcie ma mo�liwo�� dowiedzenia si�, jak leczy� kr�gos�up i zadowoli� pacjent�w bez potrzeby zbyt cz�stego si�gania po �rodki farmakologiczne, kt�re przecie� tylko u�mierzaj� b�l. Dlatego gor�co polecam niniejszy podr�cznik lekarzom, piel�gniarkom, fizjoterapeutom i wielu innym. Tor Lindgren i lek. med. UKIERUNKOWANA DIAGNOSTYKA I TECHNIKA CHIROPRAKTYCZNA PREZENTACJA TERAPII PRZYCZYNOWEJ W TEORII I PRAKTYCE wed�ug dr Ackermann'a, w oparciu o usystematyzowany materia� zdj�ciowy i tekstowy. Niniej- sza ksi��ka, bazuj�ca na wynikach trzydziestoletnich prac badawczych i praktycznych do�wiad- czeniach w kontaktach z pacjentami, powsta�a w celu przedstawienia sposob�w zapobiegania b�lowi. Materia� uj�to w formie podr�cznika. SZANOWNI KOLEDZY ! Istnieje du�e zapotrzebowanie na zwi�z�y, napisany w przyst�pny spos�b podr�cznik z zakre- su diagnostyki i techniki leczenia ko��ca. Literatura standardowa z tej dziedziny jest przewa�- nie tak dalece skupiona na kwestiach teoretycznych, �e nie mo�e stanowi� dla fachowc�w dostatecznego oparcia w ich praktyce. Z tego powodu w niniejszej ksi��ce g��wny nacisk po�o�ono na praktyczn� stron� diagnosty- ki i techniki leczenia. Autor przedstawia swoje do�wiadczenia i efekty bada� w celu niesienia pomocy osobom maj�cym problemy z kr�gos�upem. Osobi�cie do�wiadczywszy, co oznacza �ycie z nabytym w dzieci�stwie, nie leczonym przemieszczeniem kr�gos�upa i wszystkimi jego nast�pstwami, wie on z autopsji, �e bardzo wielu ludzi niepotrzebnie cierpi z powodu dokuczliwych b�l�w podczas chodzenia, stania, siedzenia, a czasem nawet le�enia. B�le te odbieraj� rado�� z pracy, zak��caj� sen, przyczyniaj� si� do utraty ch�ci do �ycia. Niezale�nie od tego, ile razy zmienia�oby si� lekarza, z regu�y rzadko otrzymuje si� skuteczn� pomoc. Nawet najlepszy terapeuta nie jest bowiem w stanie pom�c pacjentowi nie znaj�c zale�no�ci obowi�zuj�cych w biomechanice cz�owieka. Przedstawiaj�c wyniki swoich bada� w formie podr�cznika autor chcia�by - dla dobra pa- cjent�w - podzieli� si� do�wiadczeniami z szerszym kr�giem odbiorc�w. Szczeg�ln� uwag� zwr�cono przy tym na zapobieganie ukrytym wadom ko��ca wraz z ich wszystkimi nast�p- stwami. Cz�� po�wi�cona terapii nie opisuje wszystkich mo�liwych schorze�. Zaprezentowane przypadki chorobowe mog� jednak by� punktem odniesienia w leczeniu dolegliwo�ci spowo- dowanych podobnymi przemieszczeniami. Teoria niejednokrotnie ust�puje tu miejsca prak- tycznym radom - du�o miejsca przeznaczono na opisy nabytych wad postawy, ich diagnozo- wania i leczenia. Tekst uzupe�niono szeregiem schematycznych rysunk�w instrukta�owych oraz fotografiami, stanowi�cymi istotn� cz�� sk�adow� mniejszej ksi��ki. Niezale�nie od tego, jak prosto i obiecuj�co brzmi to wszystko - przysz�emu chiropraktykowi nie wolno zapomnie�, i� podstaw� dobrych efekt�w leczenia jest prawid�owo postawiona * diagnoza. W oparciu o tak� ukierunkowan� diagnoz�, lekarz przed rozpocz�ciem leczenia powinien posiada� rozeznanie w kwestii rozleg�o�ci danej wady oraz wiedzie�, co chce osi�- gn�� poprzez terapi�. Aby terapeuta m�g� lepiej opanowa� sztuk� diagnozowania i rozumie- nia poszczeg�lnych detali w technice leczenia, zamieszczony materia� zdj�ciowy jest obszerny i stosunkowo szczeg�owy. Z tego samego powodu niekt�re ilustracje zosta�y silnie uprosz- czone, pewne przemieszczenia przedstawione V przesadny spos�b, a zdj�cia rentgenowskie w wielu przypadkach zast�pione czytelniejszymi od nich rysunkami. Cz�� opisanych w ksi��ce sposob�w leczenia jest z pewno�ci� znana, lecz ponadto autor prezentuje tu r�wnie� materia� oparty na w�asnych do�wiadczeniach i spostrze�eniach. Terapia manualna nie jest medycyn� uniwersaln�. Stosowana we w�a�ciwy spos�b okazuje si� jednak niezwykle skuteczna i cz�sto daje natychmiastowe efekty. Mimo tego ci�gle jeszcze brak dostatecznej wiedzy na temat technik manipulacyjnych. Poniewa� obecnie istniej� do- godne mo�liwo�ci nauczenia si� stawiania w�a�ciwych diagnoz, terapia manualna jest godna polecenia i nie powinno jej zabrakn�� w �adnej praktyce lekarskiej. Uzyskiwane dzi�ki niej rezultaty w wielu wypadkach chroni� pacjenta przed leczeniem �rodkami farmakologicznymi, kt�re zazwyczaj i tak nie przynosi po��danych skutk�w. Du�� wag� nale�y przy�o�y� r�w- nie� do profilaktyki. Terapeuta z wykszta�ceniem chiropraktycznym powinien zawsze zaleca� pacjentom aby co najmniej kilka razy w roku udawali si� na chiropraktyczn� kontrol� statyki ko��ca. Mo�e to zapobiec wielu cierpieniom ! Na ko�cu chcia�bym z�o�y� serdeczne podzi�kowania moim kolegom i przyjacio�om z grona lekarskiego za ich cenn� wsp�prac�. Sztokholm 1991 Z kole�e�skimi pozdrowieniami Dr Wilh. P. Ackermann * * ROZDZIA� I ZNAJOMO�� MECHANIKI STAW�W PODSTAW� KONTROLI STATYKI SZKIELETU 14 SZKIELET JAKO CZYNNIK POWODUJ�CY ZABURZENIA W FUNKCJONOWANIU NERW�W Zdrowie - prawid�owe funkcjonowanie wszystkich organ�w i czynno�ci �yciowych - uwa- runkowane jest niezak��conym przebiegiem proces�w biologicznych w ciele cz�owieka. Za- burzenia pracy nerw�w, b�d�cych ��cznikami mi�dzy poszczeg�lnymi organami a �central�", mog� negatywnie wp�ywa� na ka�d� kom�rk� organizmu. Kluczow� rol� w zaopatrywaniu r�nych cz�ci cia�a przez w��kna nerwowe odgrywa kr�gos�up. Stanowi on ochron� (lub czasami zagro�enie) dla nerw�w rdzeniowych przebiegaj�cych wewn�trz kana�u kr�gowego. Z kolei kr�gos�up uzale�niony jest od swojej podstawy - ko�ci krzy�owej, podtrzymywanej przez dwie ko�ci miedniczne. Ich po�o�enie wzgl�dem siebie oraz wzgl�dem p�aszczyzny horyzontalnej ma decyduj�ce znaczenie dla zdrowia cz�owieka. 15 Coraz wi�cej badaczy i specjalist�w zaczyna obecnie interesowa� si� przyczynami zaburze� proces�w biomechanicznych w uk�adzie kostnym cz�owieka. Dawno ju� zaobserwowano, i� nieprawid�owe po�o�enie poszczeg�lnych cz�ci szkieletu wzgl�dem siebie mo�e prowadzi� do stan�w patologicznych. Decyduj�c� rol� odgrywaj� w takich wypadkach przesuni�cia ko- �ci krzy�owej i przemieszczenia w obr�bie miednicy (zw�aszcza tzw. uko�ne ustawienie miednicy), co w dalszej cz�ci podr�cznika zosta�o pokazane w oparciu o zdj�cia rentgenow- skie. Ze wzgl�du na indywidualny charakter oraz r�nice wiekowe przebadanych pacjent�w, trud- no jest sporz�dzi� powszechnie obowi�zuj�cy opis mo�liwych przemieszcze� i ich nast�pstw. Niekt�re badania mo�na wykona� tylko przy silnym napromieniowaniu pacjenta promieniami RTG, z czego zrezygnowali�my. Jednocze�nie cz�� przemieszcze� widocznych na zdj�ciach rentgenowskich okaza�a si� by� trudna do przedstawienia w spos�b graficzny. Podane w ni- niejszej publikacji cechy charakterystyczne konkretnych wypadk�w chorobowych wyznaczaj� jednak pewien kierunek post�powania, kt�ry obowi�zuje r�wnie� przy leczeniu innych pa- cjent�w. Prawid�owa pozycja miednicy jest warunkiem niezak��conego przebiegu funkcji biologicz- nych w ciele cz�owieka. Poniewa� uko�nie ustawiona miednica powoduje wadliwe u�o�enie ca�ego kr�gos�upa a� do podstawy czaszki, mo�emy stwierdzi�, i� leczenie odcinka szyjnego kr�gos�upa niejednokrotnie dopiero wtedy przynosi spodziewane efekty, gdy wpierw przy- wr�ci si� prawid�ow� pozycj� miednicy. Rysunek na nast�pnej stronie przedstawia schematycznie poszczeg�lne odcinki kr�gos�upa i zaopatrywane przez nie w nerwy cz�ci cia�a. Jednocze�nie ukazano r�ne mo�liwo�ci pato- logicznych nast�pstw przemieszcze� w obr�bie tych odcink�w. T 16 Przysadka m�zgowa M�zg, b�le g�owy, bezsenno�� Oko Skurcze, epilepsja zawroty g�owy Zatoki, s�aby s�uch Twarz Z�by, tr�dzik Polipy uszy Migda�ki Barki �okcie Przedrami� d�o�, palce Serce Oskrzela, p�uca �ledziona Anemia �o��dek Trzustka Przepona Nerki Drogi moczowe Nos Prze�yk, chrypka Kark, rami� Tarczyca Astma Choroby serca P�pasiec W�troba Zgaga Cukrzyca ��� Alergia, zm�czenie Egzema Gruczo�y limfatyczne reumatyzm Biegunka Jama brzuszna Impotencja Rwa kulszowa Nogi, stopy z�e kr��enie konwulsje Jelito cienkie wytwarzanie gaz�w Jelito grube zatwardzenia Wyrostek robaczkowy P�cherz moczowy moczenie nocne b�le kolan Kiszka stolcowa Odbyt J�dra Prostata Dolegliwo�ci kobiece Hemoroidy Ko�� guziczna t ROZDZIA� II PRAWID�OWE I PATOLOGICZNE USTAWIENIE MIEDNICY 18 MIEDNICA Dzisiejszy tryb �ycia cz�owieka nara�a miednic� na obci��enia, do kt�rych nie jest ona przy- stosowana pod wzgl�dem swojej budowy. Miednic�, kt�ra w pozycji stoj�cej utrzymuje si� na g�owach obu ko�ci udowych, tworz� dwie ko�ci miedniczne i ko�� krzy�owa. Wklinowana mi�dzy grzebienie ko�ci biodrowych ko�� krzy�owa stanowi podstaw� dla reszty kr�gos�upa i tym samym - dla ca�ego tu�owia. Miednica m�czyzny z pi�tym kr�giem l�d�wiowym, widok z przodu W terapii manualnej najwa�niejszymi po��czeniami stawowymi w obr�bie miednicy s� stawy krzy�owo - biodrowe oraz przej�cie w pi�ty kr�g l�d�wiowy. Ko�ci miedniczne przechodz� od przodu w ko�ci �onowe po��czone chrz�stkowatym spojeniem �onowym. Ko�� krzy�owa (os sacrum) stanowi mechaniczny punkt �rodkowy kr�gos�upa i na jej podstawie (promontorium) spoczywa kr�gos�up i ci�ar ca�ego tu�owia. KO�CI MIEDNICZNE I KO�� KRZY�OWA 19 (1) Po��czenie stawowe prawej ko�ci miednicznej z ko�ci� krzy�ow� (2) Spojenie �onowe mi�dzy ko��mi �onowymi (3) Lewa powierzchnia stawowa ko�ci krzy�owej (z tej perspektywy trudno pokaza� praw� powierzchni� stawow� ko�ci krzy�owej). Te pionowe powierzchnie stawowe o nieznacznych mo�liwo�ciach ruchowych, podtrzymuj�- ce ca�y tu��w, a ponadto koordynuj�ce ruchy kr�gos�upa i ko�czyn dolnych, nie maj� - pr�cz mi�ni i wi�zade� - �adnych dodatkowych wzmocnie�. Dlatego stawy krzy�owo - biodrowe nara�one s� na utrat� stabilno�ci przy przeci��eniach. KO�� KRZY�OWA 20 Ko�� krzy�owa przedstawiona schematycznie w dw�ch rzutach (z g�ry i z ty�u) z zakre�lo- nymi powierzchniami stawowymi. Na �rodku podstawa ko�ci krzy�owej przechodz�ca w pi�ty kr�g l�d�wiowy. Uwaga: Ko�� krzy�owa ma w przybli�eniu kszta�t podw�jnego klina zw�aj�cego si� w d� i ku ty�owi i zajmuje - w pionowej postawie cia�a - po�o�enie sko�ne w kierunku od przodu i g�ry ku ty�owi i do�owi. Nale�y o tym pami�ta� aby lepiej zrozumie�, na czym mo�e polega� nieprawid�owe ustawienie miednicy. 21 POWIERZCHNIE STAWOWE KO�CI MIEDNICZNYCHI KO�CI KRZY�OWEJ Prawa ko�� miedniczna z ko�ci� krzy�ow� i stawem krzy�owo-biodrowym w prawid�owym po�o�eniu. (1) Lewa powierzchnia stawowa ko�ci krzy�owej (2) Prawa ko�� �onowa i jej powierzchnia spojeniowa Stawy krzy�owo-biodrowe maj� bardzo ograniczone mo�liwo�ci ruchowe. Nadaj� one mied- nicy w�a�ciwo�ci amortyzuj�ce np. podczas chodzenia. Na ruch staw�w krzy�owo- biodrowych sk�ada si� moment skr�tu i moment �lizgu. r 22 PRZEMIESZCZENIE KO�CI MIEDNICZNEJ I JEGO WP�YW NA D�UGO�� KO�CZYN 44 mm 32 mm W wyniku dzia�ania si�y zewn�trznej lub nag�ego, gwa�townego przeci��enia mo�e doj�� do skr�tu ko�ci miednicznej w kierunku zgodnym lub przeciwnym do ruchu wskaz�wek zegara (patrz strza�ki), przez co znajduj�ca si� po tej stronie cia�a noga ulega skr�ceniu lub wyd�u�e- niu. Linia przebiegaj�ca mi�dzy panewk� ko�ci miednicznej a stawem krzy�owo-biodrowym jest w�wczas nachylona pod wi�kszym lub mniejszym k�tem (a), jak r�wnie� zwi�ksza si� lub zmniejsza odst�p (b) mi�dzy tymi dwoma punktami (c i d). Skr�cenie ko�ci miednicznej prowadzi do napi�cia mi�ni, kt�re unosz� ko�� miedniczn� ku g�rze, nasilaj�c pozorne skr�cenie nogi. W stanie obci��enia, tzn. gdy pacjent znajduje si� w pozycji stoj�cej, miednica przechyla si� na stron� kr�tszej nogi. Powsta�e napi�cie mi�ni unosi - gdy miednica jest odci��ona - t� cz�� miednicy ponownie ku g�rze. Fakt ten umo�- liwia zmierzenie r�nicy d�ugo�ci ko�czyn u le��cego pacjenta. Przy jednostronnym pierwot- nym skr�ceniu ko�ci miednicznej, druga ko�� miedniczn� jest na og� zmuszona do wykona- nia kompensacyjnego ruchu skr�tu i �lizgu w przeciwnym kierunku. PRZEMIESZCZENIE KO�CI MIEDNICZNEJ I JEGO WP�YW NA KR�GOS�UP 23 Przyk�ad: Prawa ko�� miedniczna skr�ci�a si� swoj� g�rn� cz�ci� ku ty�owi. Podczas palpacji pacjenta w pozycji stoj�cej stwierdza si�, i� prawy tylny g�rny kolec biodrowy (crista iliaca superior posterior) przesun�� si� do ty�u i znajduje si� znacznie ni�ej ni� kolec po lewej stro- nie. Specyficzne jest r�wnie� po�o�enie po�ladk�w i bruzdy po�ladkowej. Rysunek pokazuje: (1) Kontury prawid�owo po�o�onych obu stron miednicy (2) Kontury skr�conej ku ty�owi prawej po�owy miednicy (3) Lewa po�owa miednicy przesun�a si� ku przodowi i ku g�rze wraz ze swoj� cz�ci� ko�ci biodrowej. W spojeniu �onowym powstaj� napi�cia. �rodek przemieszczenia si� obu cz�ci miednicy wzgl�dem siebie znajduje si� w przybli�eniu w stawie biodrowym. Schodz�ce si� tutaj, dzia- �aj�ce w przeciwnych kierunkach si�y napi�� powoduj� pochylenie si� ko�ci krzy�owej. I tu, przy przej�ciu w pi�ty kr�g l�d�wiowy, rozpoczyna si� szkodliwe oddzia�ywanie na ca�y kr�gos�up. 24 POZORNE SKR�CENIE KO�CZYNY W tym wypadku g�rna cz�� prawej ko�ci miednicznej przesun�a si� ku ty�owi. W stanie odci��enia (gdy pacjent le�y na brzuchu) ko�� krzy�owa jest jeszcze ustawiona prosto, nato- miast prawa ko�� miedniczna zostaje uniesiona ku g�rze, w kierunku czaszki. Dzi�ki temu mo�na zmierzy� r�nic� d�ugo�ci ko�czyn pacjenta. Przy prawostronnym skr�ceniu ko�czyny spojenie �onowe zazwyczaj przesuwa si� w prawo. W tak powsta�ym obszarze napi�� cz�sto pojawia si� bolesno�� na ucisk. Prawa po�owa miednicy Lewa po�owa miednicy Obszar napi�� A pokazuje wynikaj�c� z opisanej sytuacji, daj�c� si� zmierzy� r�nic� w d�ugo�ci ko�czyn, kt�r� chiropraktyk powinien umie� stwierdzi� w swojej diagnozie. Widoczna tu niezgodno�� kszta�t�w wyrysowanych stron miednicy spowodowana jest ich po�o�eniem w r�nych p�asz- czyznach (zniekszta�cenie perspektywiczne). Uwaga: Stwierdzona r�nica w d�ugo�ci n�g jest zarazem miar� zmiany odleg�o�ci mi�dzy stawami krzy�owo-biodrowymi, a g�owami ko�ci udowych. 25 POWSTA�E NAPI�CIA MIʌNI I ICH KONSEKWENCJE Czynnym elementem narz�d�w ruchu s� mi�nie sterowane impulsami nerwowymi. 40% tka- nek ca�ego cia�a stanowi� mi�nie poprzecznie pr��kowane, kt�rych skurcze odbywaj� si� pod wp�ywem bod�c�w p�yn�cych z kom�rek uk�adu nerwowego. Mi�nie szkieletowe sk�a- daj� si� z licznych, dochodz�cych do 50 cm d�ugo�ci w��kien. Poprzez palpacj� mo�na zba- da� tylko powierzchniow� warstw� mi�ni, b�d�c� jednak wa�nym �r�d�em informacji o przemieszczeniach ko�ci. Nale�y r�wnie� zwr�ci� uwag�, i� cz�� mi�ni warstwy g��bokiej tak�e reaguje przykurcza- mi na podra�nienia nerw�w wywo�ane przemieszczeniami ko�ci. Np. skr�cenie ko�ci mied- nicznej i zwi�zane z nim dra�nienie nerw�w prowadzi do przykurczu mi�ni, kt�rego konse- kwencj� jest pozorne skr�cenie nogi. W tym wypadku reaguj� przede wszystkim mi�nie l�- d�wiowe (psoas major i psoas minor). Niekiedy wystarczy nieznaczne przesuni�cie ko�ci miednicznej aby skr�cenie nogi by�o tak du�e jak przy zablokowaniach stawu krzy�owo- biodrowego. Koryguj�c przemieszczenia (subluksacje) mo�na jednak osi�gn�� ca�kowite wyr�wnanie d�u- go�ci n�g. Podczas zabiegu znikaj� w�wczas podra�nienia nerw�w odpowiedzialnych za prac� mi�ni. Takie wywo�uj�ce przykurcz� mi�ni, podra�nienia mog� wyst�powa� wzd�u� ca�ego kr�gos�upa. Np. przemieszczenia w odcinku szyjnym kr�gos�upa mog� - poprzez mi�- sie� najd�u�szy ( musculus longissimus) - wp�ywa� na zaburzenia w pozosta�ych cz�ciach kr�gos�upa. Przy d�ugo utrzymuj�cych si� przemieszczeniach organizm broni si� tworz�c wyros�a (osteofity) na tkance kostnej, kt�re maj� unieruchomi� niestabilne stawy i tym samym zlikwi- dowa� podra�nienia dr�g nerwowych. Inn�, r�wnie istotn� form� oddzia�ywania neurolo- gicznego s� segmentarne przykurcz� mi�ni z bolesno�ci� na ucisk, maj�ce swoje �r�d�o w zaburzeniach pracy narz�d�w wewn�trznych. Podra�nienia spowodowane przemieszczenia- mi kr�gos�upa mog� tak�e oddzia�ywa� na mi�nie g�adkie i tym samym wywo�ywa� objawy chorobowe w danym narz�dzie. Stosuj�c terapi� manualn� nale�y zawsze zdawa� sobie spraw� z tego, i� wsp�czesny chiro- praktyk nie tylko zajmuje si� statyk� cia�a pacjenta. Podczas diagnozowania i leczenia musi on bowiem zwr�ci� r�wnie� uwag� na uk�ad nerwowy i zachodz�ce w nim zale�no�ci. 26 PATOLOGICZNY TONUS MIʌNIOWY SPOWODOWANY ZABLOKOWANIEM KO�CI MIEDNICZNEJ Skutkiem przemieszcze� w stawie krzy- �owo-biodrowym s� mniej lub bardziej rozleg�e zaburzenia w uk�adzie mi�nio- wym. Taki zwi�zek przemieszcze� z po- dra�nieniami mi�ni nazywamy �zablokowaniem". Na uwag� zas�uguje przy tym wzajemne oddzia�ywanie mi�dzy napi�ciem a os�abieniem wyst�puj�ce wzd�u� ca�ego kr�gos�upa. Do�wiadczenie wykaza�o, i� obszarom z przykurczami mi�ni (tu zaznaczonym jako +) odpowia- daj� obszary nadmiernego rozci�gni�cia mi�ni ( zaznaczone jako -). Jednocze�nie istotn� rol� odgrywaj� tu podra�nienia nerw�w spowodowane przemieszczeniami kr�gos�upa - a zw�aszcza obszary chro- nicznych zaburze�, kt�re powstaj� gdy organizm pr�buje kompensowa� prze- mieszczenie poprzez wygi�cia kr�gos�upa. Patrz poni�ej: Poni�szy rysunek pokazuje jak pozorne skr�cenie nogi uwidacznia si� w stanie odci��enia. Napi�cia grup mi�ni psoas major i minor oraz musculus iliacus (mi�sie� biodrowy) prowadz� do skr�cenia tej strony cia�a. Pierwotne skr�cenie nogi ulega nasileniu wskutek jednostronnych przykurcz�w mi�ni. Obszary skurcz�w i rozci�gni�� powsta�e w wyniku skr�cenia miednicy, przy kt�rym ko�ci miedniczne ustawione s� w przeciw- ne strony. Kiedy prawa noga ulega pozor- nemu skr�ceniu, odcinek l�d�wiowy kr�- gos�upa wykonuje zazwyczaj przeciwwy- gi�cie wyr�wnawcze w stron� d�u�szej nogi. Wp�yw g��bokich, bocznych mi�ni na pozorne skr�cenie nogi. (A) Musculus psoas major (B) Musculus psoas minor (C) Musculus iliacus 27 PATOLOGICZNY TONUS MIʌNIOWY WYWO�ANY SKR�CENIEM KO�CI MIEDNICZNYCH M. PSOAS MAJOR . PSOAS MINOR 37mm Prawa 1 Rysunek l pokazuje prawid�owo ustawio- n� miednic�, odcinek l�d�wiowy kr�gos�u- pa oraz ko�czyny dolne. Prawid�owy to- nus mi�ni psoas major i minor. Rysunek 2 pokazuje ko�ci miedniczne skr�cone w przeciwnych kierunkach, z pierwotnym przemieszczeniem po prawej stronie. W momencie przemieszczenia dochodzi do reakcji mi�ni po prawej stronie cia�a, kt�- re unosz� praw� cz�� miednicy wraz z nog� ku g�rze, aby odzyska� prawid�owy tonus mi�niowy. Rysunek 3 pokazuje wygi�cie si� odcinka l�d�wiowego kr�go- s�upa na stron� d�u�szej nogi. Po lewej stronie powstaj� napi�cia mi�niowe, kt�re jednak zostaj� zr�wnowa�one skr�tem kompensacyjnym lewej ko�ci miednicznej ku przodowi i ku g�rze. W stanie odci��e- nia, mimo obustronnego skr�tu ko�ci miednicznych, tonus mi�niowy wraca do normy. 28 WADY POSTAWY Niehigieniczny tryb �ycia i pochodz�ce z zewn�trz nadmierne obci��enia powoduj� u wi�k- szo�ci wsp�czesnych ludzi wykszta�cenie si� wad postawy, kt�re w nast�pstwie na og� po- wa�nie wp�ywaj� na ich zdrowie. Istotn� kwesti� jest informowanie pacjent�w, i� tego typu cierpienia mog� by� z�agodzone poprzez przeprowadzon� w odpowiednim czasie terapi� manualn�, �wiczenia ruchowe oraz stosown� diet�. 1 Rysunek l i 2 schematycznie przedstawia prawid�ow� statyk� cia�a doros�ego cz�owieka. 2 i 3 ukazuje pocz�tek kszta�towania si� wady postawy np. na skutek nabytego uko�nego ustawie- nia miednicy lub z�ej pozycji podczas pracy. Do nieprawid�owej postawy przyczyniaj� si� r�wnie� niew�a�ciwy spos�b od�ywiania si�, zatwardzenia i nadwaga. Na tym etapie nale�y niezw�ocznie poczyni� kroki zapobiegaj�ce powstaniu nieodwracalnych zmian. 3-6: Ograniczenie ruchowe i b�le zmuszaj� pacjenta do podj�cia dzia�a�. Poniewa� panuje przekonanie, i� korekta chiropraktyczna mo�e czyni� cuda, pacjenci tacy maj� nadziej� na ca�kowite odzyskanie zdrowia ju� po kilku zabiegach. Niestety, nie zawsze tak si� dzieje. Rysunek 3: Hiperlordoza szyjna i opadni�ty brzuch - typowa wada postawy spowodowana pochyleniem miednicy. Opadni�ty brzuch przenosi punkt ci�ko�ci cia�a powy�ej ko�czyn dolnych, tak by pacjent m�g� utrzyma� r�wnowag� w pozycji stoj�cej. Prowadzi to do zwi�k- szonej lordozy kompensowanej przez nadmiern� kifoz�, wskutek kt�rej powstaj� plecy okr�- g�e. Mi�nie karku zostaj� zmuszone do napinania si� i dochodzi do powstania wzmo�onej lordozy szyjnej. Je�eli mamy przy tym r�wnie� do czynienia z uko�nie ustawion� miednic�, kt�ra spowoduje skolioz�, w�wczas wszystkie kr��ki mi�dzykr�gowe znajduj� si� w zagro- �eniu. 29 PRZEMIESZCZENIA W DOLNYCH PARTIACH KR�GOS�UPA PO�O�ENIE KO�CI KRZY�OWEJ: Powsta�a ze zro�ni�cia pi�ciu kr�g�w krzy�owych ko�� krzy�owa oraz dwie ko�ci miedniczne tworz� pier�cie� kostny - miednic�. G�rna powierzchnia stawowa ko�ci krzy�owej, promontorium, stanowi podstaw� ca�ego kr�gos�upa. Z tego po- wodu prawid�owe po�o�enie ko�ci krzy- �owej jest niezwykle istotne dla harmonij- nej statyki szkieletu. Wszystkie formy patologicznych prze- mieszcze� ko�ci krzy�owej prowadz� wskutek jednostronnego obci��enia cia�a do trwa�ych uszkodze�, o ile w odpowied- nim czasie nie zostanie podj�te leczenie. Jak wiadomo, prawid�owy k�t nachylenia podstawy ko�ci krzy�owej powinien wy- nosi� ok. 30 stopni. Patologiczne ustawienie ko�ci krzy�owej. Lewa strona przesuni�ta do ty�u. \ Obrz�k kr��ka mi�dzykr�gowego Na rysunku po lewej stronie wida� wyra�ny stan zapalny kr��ka mi�dzykr�gowego mi�dzy L5 - S1. Kr��ek naciska od ty�u na korzenie nerw�w staj�c si� siedliskiem ostrego b�lu. W tym wypadku zaleca si� odpoczynek - le�enie na twardym ��ku. Na prawym rysunku wida� nieprawid�owy k�t nachylenia ko�ci krzy�owej, powsta�o rozwarcie mi�dzy L5 a S1. Kr��ek ulega jednostronnemu obci��eniu i z czasem �ciera si�, powoduj�c zw�enie otwor�w mi�- dzykr�gowych, co prowadzi do degeneracji nerw�w. UKIERUNKOWANA TECHNIKA LECZENIA ZA POMOC� CHIROPRAKTYKI OTWIERA NOWE DROGI TERAPEUTOM ROZDZIA� III DIAGNOSTYKA RADIOLOGICZNA MIEDNICY 32 DOSTOSOWYWANIE SI� KR�GOS�UPA DO UKO�NE USTAWIONEJ MIEDNICY Przemieszczenie miednicy z nieprawid�owym ustawieniem ko�ci krzy�owej prowadzi - w stanie obci��enia - r�wnie� do uko�nego ustawienia kr�g�w l�d�wiowych. Trzony kr�g�w skr�caj� si� wykonuj�c jednocze�nie ruch �lizgowy. Dzieje si� tak, poniewa� ustawione pionowo po- wierzchnie stawowe kr�g�w l�d�wiowych hamuj� skr�canie si� �uk�w kr�gu. B�le wyst�puj� zazwyczaj po stronie d�u�szej nogi, gdzie - wskutek przykurczu mi�ni po stronie kr�tszej nogi - ziej� szpary stawowe. Przy prawostronnym skr�ceniu nogi