Zofia Mrzewi�ska PO OBU KO�CACH SMYCZY Warszawa 1998 Projekt graficzny serii Witold Minkowski Redakcja Marcin Jan Gorazdowski Redakcja techniczna Ma�gorzata Gucman Zdj�cie na ok�adce Marcin Jan Gorazdowski D Copyright by Agencja Wydawnicza "Egros" s.c. (c) Copyright by Zofia Mrzewi�ska Wydanie I ISBN 83-86268-92-1 Wydawca Agencja Wydawnicza "Egros" s.c. Warszawa, ul. E. Orzeszkowej 14/16 tel. 823 48 78 Nie kupuj sobie psa... Nie kupuj sobie psa. Coraz trudniej w mie�cie cieszy� si� zwierzakiem. Tereny spacerowe kurcz� si� raptownie. Na pewno wejd� w �ycie przepisy, zwi�kszaj�ce odpowiedzialno�� w�a�cicieli za zachowanie zwierz�t (a trzeba przyzna�, �e wielu psiarzy starannie na niech�� niepsiarzy zapracowa�o). Ka�dy pies - nie tylko ten �le wychowany - b�dzie m�g� swobodnie biega� po w�asnym, dobrze ogrodzonym terenie, ale nie przed blokiem. Pies w mie�cie to przede wszystkim obowi�zek, potem dopiero przyjemno��. Trzy wyj�cia dla fizjologii, dodatkowy d�u�szy spacer rano i wieczorem, niezb�dna nauka prawid�owych zachowa� - lekko licz�c w pierwszych dw�ch latach �ycia naszego Reksa musimy zarezerwowa� dla niego do czterech godzin dziennie - prawdziwe p� etatu... To nieprawda, �e ka�dego psa mo�na w dowolny spos�b ukszta�towa� niczym plastelin�. Je�li kto� twierdzi inaczej, niech spr�buje odwo�a� teriera dopadaj�cego w�a�nie szczura. Przez tysi�ce lat kojarzono psy tak, aby nasili� wyst�powanie cech szczeg�lnie przez cz�owieka po��danych, dlatego rozmaite psie rasy r�ni� si� nie tylko wygl�dem, ale i usposobieniem, i specyficznymi zdolno�ciami. Oczywi�cie dobry treser potrafi niemal ka�dego psa wyszkoli� w zakresie podstawowego pos�usze�stwa, jednak nie zrobi z husky str�a czy obro�cy, z jamnika psa przydatnego przy stadzie owiec ani z charta przewodnika niewidomego. Nie ka�dego psa mo�na ukszta�towa� w dowolny spos�b, ale naprawd� ka�dego mo�na zepsu� nieodpowiednim wychowaniem lub brakiem kontaktu z cz�owiekiem. Je�eli nie masz do�wiadczenia w uk�adaniu ps�w, lepiej aby Tw�j pierwszy by� przedstawicielem rasy mi�kkiej, plastycznej, ch�tnej do wsp�pracy. Tymczasem niemal we wszystkich psich encyklopediach wzorce ras przypominaj� koncert pobo�nych �ycze�, ka�dy opisywany pies jest najwierniejszy, jednocze�nie samodzielny, nieustraszony i �atwy w szkoleniu, nieufny, a odwa�ny, pewny siebie, a str�uj�cy. Takie psy istniej� tylko w reklamach... Nie szukaj psa z dobrym charakterem w masowych hodowlach kojcowych, to fabryki ps�w s�u��cych do wygrywania wystaw. Ale nawet najm�drzejsze, najlepiej wybrane szczeni�, kupione tam, gdzie w�a�ciciel suki-matki w dobrze przemy�lany spos�b bawi si� z czterotygodniowymi maluchami nie rozwi��e Twoich problem�w �yciowych, nie wychowa za Ciebie dzieci, nie zagwarantuje w przysz�o�ci stuprocentowego bezpiecze�stwa Tobie i domowi. Po prostu b�dziesz mia� jeszcze jednego domownika przez najbli�sze 10 lat - wi�cej obowi�zk�w, mniej czasu i pieni�dzy - nie kupuj sobie psa! Je�eli nie da�e� si� zniech�ci� - witaj w klubie. I nie narzekaj, gdy w okresie zmiany sier�ci k�aki ukochanego pieseczka znajdziesz nawet w nie otwartej puszce piwa, przyniesionej przed chwil� ze sklepu. Jedyne zwierz� Jedyn� istot� na �wiecie, kt�ra s�u�y cz�owiekowi swoimi mo�liwo�ciami psychicznymi jest pies. Mo�na oczywi�cie dzikie zwierz�ta dla ludzkiej rozrywki cyrkow� tresur� sk�oni� do wykonywania czynno�ci zb�dnych w ich normalnym �yciu. Zdrowy psychicznie pies �wiadomie, celowo i ch�tnie wsp�pracuje z cz�owiekiem, wykorzystuj�c swe wrodzone cechy. Bez kwalifikacji tresera czy pogromcy porozumiewamy si� z trzymanym w domu Reksiem, a i on zachowuje si� niemal jak cz�onek rodziny - ot, taki ubogi krewny, uzale�niony od humor�w gospodarza, doskonale rozumiej�cy w�asn� podporz�dkowan� pozycje. Ka�dy Reksio czy Misiek w pewien specyficzny spos�b wie wi�cej o cz�owieku ni� cz�owiek o nim. Tyle �e nie jest to wiedza o cz�owieku - istocie obcej gatunkowo, lecz o przewodniku w�asnego stada i prawid�ach �ycia w grupie rodzinnej. Przed tysi�cami lat prawa rz�dz�ce prymitywn� hord� ludzk� by�y bardzo zbli�one do zachowa� stadnych wilk�w i dzikich ps�w. Ka�dy cz�onek ludzkiej hordy i psiej sfory umia� zapami�ta� i przekazywa� informacje, razem polowano, broniono gniazda, wychowywano i uczono dzieci. Dzieci, jak i szczeni�ta, d�ugo niesamodzielne, w spos�b naturalny podporz�dkowywa�y si� rodzinnej hierarchii. My nie chcemy ju� pami�ta� o regu�ach �ycia w stadzie, pies tego zapomnie� nie potrafi, chyba �e uniemo�liwi mu si� jakikolwiek rozw�j psychiczny trzymaj�c ca�e �ycie w klatce. 4 Domowy Reksio doskonale wie, kto w rodzinie gra pierwsze skrzypce, ka�de nieporozumienie w�r�d ludzi przyp�aca straszliwym stresem: oto z niepoj�tych dla niego powod�w grozi os�abienie grupy umo�liwiaj�cej przetrwanie. Pies po zmianie zapachu cia�a lub nieznacznym grymasie rozpozna nasze nastroje i nie�wiadomie przekazywane informacje, stara si� przekaza� wiele informacji nam, lecz pozbawieni pierwotnej wra�liwo�ci rzadko odczytujemy je prawid�owo. Zapomnieli�my przez tysi�ce lat znaczenia sygna��w przekazywanych cia�em. Zapominamy, �e w rodzinnym stadzie szczeni�ta i samice s� pod szczeg�ln� ochron�, nie wolno dotkliwie gry�� okazuj�cych uleg�o�� przedstawicieli w�asnego gatunku ani zagryza� prosz�cych o �ask�. Te zasady przestrzegane s� tylko przez psy rozwijaj�ce si� w naturalny dla gatunku spos�b. Psy agresywne wobec innych, nie wsp�pracuj�ce w stadzie, na wolno�ci wygin�yby w pierwszym pokoleniu. Cz�owiek potrafi�, kojarz�c w�a�nie takie zwierz�ta, wyhodowa� rasy nie respektuj�ce gestu poddania si�, naprawd� niebezpieczne dla innych ps�w, a czasem i dla w�a�ciciela. Ale w przewa�aj�cej wi�kszo�ci psiej populacji trzeba niewiele pracy i dobrej woli, by dogada� si� z jedynym zwierz�ciem na �wiecie, kt�re chce i potrafi towarzyszy� nam na co dzie�. Jak pies widzi �wiat? ...zupe�nie inaczej ni� my, przede wszystkim w�chem i s�uchem, dopiero potem wzrokiem. Dysponuje w�chem absolutnym - czyli zapami�tuje, a potem odr�nia zapachy bez konieczno�ci por�wnywania ich ze sob�. Nie tylko na du�� odleg�o�� rozpozna nosem znajom� osob�, nie tylko wie, czy za drzwiami stoi sw�j czy obcy, ale i w jakim nastroju jest ewentualny go��: przestraszony, rozdra�niony czy �yczliwy. Je�eli sam w �rodku kipisz z gniewu, nie pr�buj udawa� przed psem dobrego humoru - nie oszukasz go w �adnym wypadku. Du�y, lekko wilgotny psi nos bezustannie ch�onie informacje, ale kt�rego ze znajomych Ci ps�w nauczono znale�� kluczyki od samochodu zagubione podczas spaceru? Nie tylko w�ch, psi s�uch jest tak�e absolutny, raz us�yszany d�wi�k jest zapami�tywany i rozpoznawany. R�wnie� d�wi�ki nies�yszalne dla 5 cz�owieka docieraj� do psa, przy wielkiej wra�liwo�ci s�uchowej niekt�re bywaj� bolesne i mog� spowodowa� pozornie niczym nie uzasadnion� ucieczk� na o�lep. Nieuchwytna dla cz�owieka r�nica rytmu d�wi�k�w nie jest problemem dla psa-rozr�ni bezb��dnie rytm stu sygna��w na minut� od 96 sygna��w przekazywanych w tym samym czasie. Wierszyki, w r�nym rytmie skandowane, u�atwiaj� zapami�tywanie rozmaitych polece� - "i-dzie-pie-sek-po-wo-li-cho-cia�-nic-go-nie-bo-li" budzi inne skojarzenia ni� pospieszne: "do-do-mu-do-mis-ki-bie-gn�g�o-dne-py-ski". (Dziesi�tki nie najm�drzejszych, czasem niecenzuralnych wierszyk�w mog� kierowa� w spos�b niepoj�ty dla znajomych zachowaniem Twojego psa - to naprawd� niewinna zabawa kosztem bli�nich.) Czy psie oczy mog� k�ama� - chyba nie, ale wzrok czasem psa zawodzi. Wprawdzie najmniejszy, najdrobniejszy ruch jest natychmiast zauwa�any (jak si� troszk� postarasz, Tw�j pies odczyta prawid�owo sygna�y przekazane uniesieniem brwi czy drgni�ciem wargi), lecz stoj�cy nieruchomo przedmiot trudno zidentyfikowa�, zapami�ta� i rozpozna� - poza tym to, co sta�o nieruchomo, ma zosta� tak na zawsze - mijany codziennie oboj�tnie kosz na �mieci b�dzie nagle czym� tajemniczym, mo�e bardzo gro�nym, je�li przewr�cony le�y przed blokiem. To, co zawsze jest wysokie, a nagle sta�o si� malutkie, ani chybi musia�o si� oddali� - gdy szczeni� zastanawia si�, czy aby wr�ci� do Ciebie, spr�buj przykucn�� - przej�te, �e uciek�e� tak daleko, dostanie przyspieszenia w Twoj� stron�... Z regu�y psy nie lubi� patrzenia w oczy, w�r�d zwierz�t oznacza to "przymiark�" do ataku, zamiar skarcenia przez dominanta, tylko serdecznie bliski cz�owiekowi pies rado�nie nawi�zuje z nim kontakt wzrokowy. W�sy czuciowe, umieszczone na pysku i nad brwiami u�atwiaj� bezkolizyjn� orientacj� w ciemno�ci, ale bod�ce dotykowe pies odbiera ca�ym cia�em i nie wsz�dzie lubi by� g�askany. Zamy�lone jako serdeczna pochwa�a poklepanie po wierzchu g�owy lub karku jest dla zwierz�cia zdecydowanie nieprzyjemne i mo�e wywo�a� reakcje inne od oczekiwanych - chwyt za g�ow� i kark oznacza zachowania dominacyjne, karc�ce, pies czuj�c si� zagro�ony mo�e odk�apn�� z�bami. Je�eli chcesz psu zrobi� przyjemno�� r�kami - poklep go po �opatkach, podrap delikatnie ko�o uszu, po szyi, ale nie szarp za sk�r� na karku. Ch�� kontaktu 6 dotykowego jest indywidualna, wrodzona, niezale�na od rasy, jeden pies wr�cz wtula si� w cz�owieka, wtykaj�c pysk pod pach�, inny raz od wielkiego �wi�ta dotknie nosem r�ki kochanego przecie� pana. Upodobania smakowe te� mamy troszk� inne, zapyzia�e mi�so, cuchn�ce ko�ci dla psa s� przysmakiem, ostre przyprawy, nadmiar soli i czekolada po prostu trucizn�. Zdecydowanie wi�cej jest jednak takich potraw, kt�re smakuj� i psu, i jego panu. A mo�liwo�ci my�lenia, rozumienia i zapami�tywania, wyci�gania wniosk�w na przysz�o��? Czy pies w og�le potrafi my�le�? Owszem, potrafi, ale zawsze konkretnie, nigdy abstrakcyjnie. Wypowiadane przez cz�owieka s�owa pozostaj� niepoj�te, skojarzone z sytuacj� lub wykonywan� czynno�ci�. Kiedy szczeniak siada przed Tob�, pochwal go intonacj� g�osu, powiedz kilkakrotnie w tym momencie "siadaj" - wkr�tce piesek s�ysz�c "siadaj" usi�dzie, r�wnie dobrze b�dzie siada� na has�o "popatrz, Marynika" - je�eli s�owa te skojarzy z przyj�ciem pozycji siedz�cej. Ten sam pies nie pojmie co znaczy "nie siadaj" (lub "nie popatrz Marynika"); zrozumie oddzielnie "nie" (najcz�stszy zakaz, u�ywany przez nas wobec szczeniaka wr�cz odruchowo), zna polecenie "siadaj", po��czenie tych dw�ch polece� przekracza mo�liwo�ci najinteligentniejszego psa. Nie oczekuj od Reksia ludzkiej moralno�ci, rozr�niania z�ych i dobrych uczynk�w, psia psychika nie jest a� tak skomplikowana. To jest dobre, s�uszne i po�yteczne, co przynosi bezpo�redni� korzy�� psu i jego stadu, natomiast wredne, wstr�tne i naganne jest to, co powoduje b�l i l�k. Bardzo s�usznie i smacznie jest ukra�� kotlet ze sto�u, z�a jest smycz, kt�ra za to spierze. Wygodnie siusia� na dywanie, gdy sw�dz� mleczne z�by mi�o pogry�� buty pachn�ce ukochanym panem, okropny i niebezpieczny jest powr�t tego� pana do domu, bo ju� od drzwi gniewa si� nie wiedzie� o co... Pies potrafi si� uczy�. Potrafi zapami�tywa� doskonale rozmaite przyjemne dla siebie sytuacje, zachowywa� si� w taki spos�b, jaki poprzednio, w identycznych lub bardzo podobnych okoliczno�ciach, przyni�s� mu konkretn� korzy�� - pochwa��, nagrod�, roz�adowanie niemi�ego stresu. Zapami�tuje doznania przykre - z okresu szczeni�ctwa najmocniej powt�rzenie podobnej sytuacji w �yciu doros�ym mo�e wywo�a� l�k lub agresj�. Potrafi na�ladowa� zachowanie psa-dominanta w stadzie, r�wnie� cz�owieka uznawanego za szefa. 7 Pies obserwuje nas czujnie i wyci�ga wnioski na przysz�o��. Po kilku dniach mojej pracy przy komputerze starzej�cy si� ju� owczarek belgijski Colombo skojarzy� d�wi�k rozlegaj�cy si� przed wy�wietleniem informacji "mo�esz wy��czy� komputer" z por� na czu�o�ci, zabawy, nawet wyj�cia na spacer. S�ysz�c sygna� (cho� jeszcze nie wsta�am z krzes�a) podrywa si� i z nadziej� wymalowan� na pysku podbiega do mnie. Niejeden pies szczekaniem ponagla siedz�cego w wannie pana, aby wylaz� z �azienki i wreszcie odebra� dzwoni�cy w pokoju telefon -przecie� cz�owiek zawsze podnosi� s�uchawk� na ten d�wi�k! Powtarzane wielokrotnie nasze zachowania staj� si� dla domowego psa obowi�zuj�cym kodeksem prawnym. Pod wp�ywem b�lu, l�ku, stresu, jakakolwiek mo�liwo�� nauki zostaje zahamowana, ca�y wysi�ek pies kieruje na przerwanie i unikni�cie teraz i w przysz�o�ci sytuacji przykrej. Doznania przyjemne u�atwiaj� zapami�tywanie, s� zach�t� do samodzielnego, bez komendy, zachowywania si� w~ wyuczony spos�b w podobnych okoliczno�ciach na przysz�o��. A tak w�a�ciwie - po co psa m�czy� szkoleniem, przecie� ma co je��, dach nad g�ow� i jeszcze czu�o�ci od domownik�w? Polowa� nie musi, niech bawi si� z innymi pieskami na spacerze, niech ma dzieci�stwo, m�odo�� i ca�e �ycie pozbawione obowi�zk�w... I rozumuj�c w taki spos�b wyrz�dzamy psu wcale nie najmniejsz� krzywd� - pozbawiamy go poczucia bezpiecze�stwa! W psim stadzie nie ma miejsca dla obibok�w, ka�de zwierz� stara si� by� przydatne i po�yteczne. Wsp�lna praca - polowanie, ochrona gniazda- umo�liwia przetrwanie, daje satysfakcj�, wzmaga wi�zi uczuciowe mi�dzy cz�onkami stada, zapobiega nieporozumieniom, utrwala hierarchi� bez potrzeby staczania walk, daje wszystkim poczucie bezpiecze�stwa, po prostu najsilniej cementuje grup�. (My te� jeste�my podobni: wyobra� sobie, �e Twojemu rodzinnemu miastu grozi pow�d�. Wszyscy buduj� tam�, najs�absi bodaj donosz� herbat� i kanapki tym silniejszym, patrz� na nich z szacunkiem i podziwem - jakby� si� czu�, m�ody, silny, sprawny, gdyby nie pozwolono Ci z niepoj�tych powod�w robi� zupe�nie nic???) W mie�cie pies ma tylko tyle wolno�ci, na ile umie si� poprawnie zachowywa�. Tyle ma poczucia bezpiecze�stwa, na ile mo�e by� przy 8 datny. Naj�atwiej opanujesz swojego psa w trakcie szkolenia od najm�odszego, Tw�j autorytet, autorytet szefa-nauczyciela b�dzie nie do podwa�enia. Nie b�dziesz musia� stosowa� p�rodk�w, traktowa� psa ch�odno, nie pozwala� na nadmierne czu�o�ci, o w�a�eniu do ��ka nie wspominaj�c. Szkol�c swojego psa stajesz si� dla niego kim� najwa�niejszym. To, co pies mo�e dla Ciebie zrobi�, cho�by z Twojego punktu widzenia by�o bezu�yteczne, np. przynoszenie patyka na spacerze, daje mu poczucie wsp�lnoty z Tob�, sprawia, �e pies b�dzie podporz�dkowany w spos�b naturalny, b�dzie szcz�liwy, mog�c szanowa� w Tobie szefa waszego stada. Te podstawowe zasady wsp�lne s� dla wszystkich ps�w, ale poszczeg�lne rasy r�ni� si� bardzo nat�eniem rozmaitych pop�d�w, pasj� do szczeg�lnych zada�, stopniem samodzielno�ci, ch�ci� wsp�pracy z cz�owiekiem, w ka�dej rasie suka jest troch� inna ni� pies. Jakiego zatem psa wybra� najlepiej? Jakiego wybra� psa Ze znacznie wi�ksz� szans� na trafn� rad� mo�na okre�li�, jakiego psa kupowa� si� nie powinno. Je�eli komu� zale�y na specyficznym, okre�lonym wygl�dzie zwierzaka lub specjalnych uzdolnieniach - nie powinien nabywa� miesza�ca. To nie znaczy przecie�, �e miesza�ce s� brzydsze czy g�upsze - maj� dok�adnie takie samo serce i �o��dek, mog� wykaza� wybitne zdolno�ci do nauki - ale w momencie kupna szczeniaka miesza�ca absolutnie nie da si� przewidzie�, jak b�dzie wygl�da� gdy doro�nie i jakie cechy charakteru w nim przewa��. W ka�dej rasie �atwiejsza w prowadzeniu jest suka, mocniej zwi�zana z rodzin�, z regu�y bardziej opieku�cza wobec dzieci, mniej samodzielna, mniej sk�onna do ucieczek na w�asn� �ap�, rzadziej lubi ostre psie awantury. Cz�sto ludzi od kupna suki zniech�ca obawa przed przych�wkiem - ale psica nie jest wiatropylna, upilnowa� j� �atwiej ni� psa i naprawd� nie musi ani razu w �yciu mie� szczeni�t! Decyduj�c si� na kupno rodowodowego psa lub suki zobaczymy matk� szczeni�t, dostaniemy wszelkie informacje - z adresem w��cznie - o ich ojcu. Je�eli mamy jakiekolwiek zastrze�enia wobec charakteru suki - ewentualnej matki naszego szczeniaka - natychmiast zrezygnujmy z kupna. Charakter psi jest dziedziczny i w wi�kszym stopniu zale�y od suki. To ona - opr�cz przekazania w�asnych cech - wpoi nieodwracalnie szczeni�ciu w najbardziej ch�onnym okresie wszystkie w�asne wzorce zachowania, nawet te, kt�re w tej chwili nas dra�ni�. Nie kupujmy szczeni�t ze z�ych warunk�w, niech�e pseudohodowcy nie �eruj� na ludzkim wsp�czuciu. A przede wszystkim - nie kupujmy ps�w takich, kt�rym b�dzie z nami �le, ani takich, z kt�rymi mo�emy sobie nie poradzi� na co dzie�. Do miasta, do mieszkania blokowego nie mo�na wprowadza� przedstawicieli olbrzymich ras str�uj�cych. Owczarki kaukaskie, po�udnioworosyjskie (ju�aki), du�e psy pirenejskie musz� mie� swoje w�asne, niema�e terytorium, nie stworzono ich do pilnowania �azienki. Psy zaprz�gowe, husky i malamuty, potrafi� kilometrami ci�gn�� sanie, czy na pewno dasz rad� biega� z nimi bodaj godzin� dziennie? Z ras my�liwskich i go�czych wiele ps�w jest niek�opotliwymi towarzyszami mieszczucha, ale lepiej nie przymierza� si� do wy��a szorstkow�osego, weimarskiego czy bloodhounda - je�eli nie mo�emy zapewni� im pracy zgodnej z przeznaczeniem rasy. Znudzone bezczynno�ci� z�ote cockery lubi� gry�� pana i domownik�w - one te� musz� mie� bardzo du�o ruchu i konkretne obowi�zki. Szczeg�lnych umiej�tno�ci wychowawczych wymagaj� psy stworzone przez cz�owieka do walk z innymi psami. Tu nie ma mowy o beztroskich, pogodnych spacerach, przyja�niach i zabawach obserwowanych z rozczuleniem na psich ��czkach. Odpowiedzialny w�a�ciciel musi mie� oczy dooko�a g�owy przez 25 godzin na dob�. A i walory obro�cze bywaj� przesadzone - agresji do ps�w towarzyszy czasem nie przez wszystkich lubiana sympatia do obcych ludzi. Spo�r�d ras cz�sto szkolonych do obrony najwi�cej namys�u wymaga decyzja kupna dobermana lub rottweilera. Ci�gle trudno o spokojne, opanowane dobermany, szybko�ci� swoich reakcji przekraczaj� mo�liwo�ci niedo�wiadczonego nabywcy. Z rottweilerem bezwzgl�dnie od szczeniaka trzeba ustawicznie pracowa�, szkoli� i egzekwowa� ka�de polecenie ani przez minut� pies nie mo�e pomy�le� nawet o pr�bie zdominowania w�a�ciciela czy jego rodziny. Je�eli suka rottweilerka nie lubi dzieci, nie cieszy jej kontakt z w�a�cicielem-nie kupuj po niej szczeniaka! Briardy 10 bywaj� przesadnie, l�kowo nieufne, sznaucery szczekliwe, bouviery k�opotliwe agresywne wobec innych ps�w, owczarki niemieckie, za d�ugo modne, masowo hodowane w kojcach, cz�sto zostawi�y w tych kojcach wiele wspania�ych cech u�ytkowych... Dalmaty�czyki s� zupe�nie inne ni� na filmie, no to co nam w ko�cu pozostaje? Ano jest jeszcze wielu przedstawicieli �agodnych, niekonfliktowych ras i od nich nale�a�oby rozpocz�� przygod� z kynologi�. Pami�tajmy koniecznie, �e hodowcy reklamuj� w�asne rasy bezkrytycznie, czasem wr�cz nieuczciwie. W latach 80. w mistrzostwach Polski ps�w obro�czych startowa�y dwa psy rasy mniej popularnej, pierwszy raz w zawodach wysokiej rangi prezentowanej. Nie powiod�o si� im, jeden z nich zaj�� miejsce ostatnie, drugi-przedostatnie, trudno. Ale ten przedostatni, uciekaj�cy w panice przed pozorantem atakuj�cym w�a�ciciela, w katalogu najbli�szej mi�dzynarodowej wystawy reklamowany by� jako reproduktor - najlepszy przedstawiciel swojej rasy na mistrzostwach ps�w obro�czych... C�, niby prawda, od ostatniego by� lepszy... No to maj�c ch�� na owczarka niemieckiego popro�my o opinie hodowc�w bokser�w, o briardzie niech si� wypowie zwolennik owczarka niemieckiego, a o bokserze - w�a�ciciel briarda. Przynajmniej bardzo dok�adnie dowiemy si�, jakie nas czekaj� przykre niespodzianki, a je�li niespodzianki b�d� mi�e, to tym lepiej dla nas i naszego psa. (Uwaga: wydano ksi��k� Nancy Bauer i Steve Duno "Jak wybra� psa, czyli poradnik dla przysz�ego w�a�ciciela" - rzetelnie przedstawiono problemy, jakie mog� sprawi� psy ponad 130 najbardziej popularnych ras). Wyb�r szczeniaka Wybrali�my psi� ras�, odpowiadaj�c� nam wygl�dem i charakterem, poznali�my matk� i ojca szczeniaka, chcemy, aby wyr�s� w�a�nie taki, ale kt�re spo�r�d prezentowanych szczeni�t z miotu najlepiej pasuje do nas? Uczciwy hodowca, rzetelnie odchowuj�cy maluchy, powinien ju� wiedzie�, kt�ry jest mi�kki, wra�liwy, kt�ry nadmiernie samodzielny, najweselszy lub najch�tniejszy do kontakt�w z cz�owiekiem. Im rasa trudniejsza, tym lepiej wzi�� szczeni� o ugodowym charakterze, nie awanturnicze, bez tendencji dominacyjnych. Unikaj 11 szczeniaka ustawicznie oddalaj�cego si� od braci, co schwytany i przynoszony do gniazda powarkuje z niech�ci�- dobrze napoci si� kto�, by nauczy� go komendy "wr��"? Zostaw awanturnika, odbieraj�cego rodze�stwu zabawki i porzucaj�cego je natychmiast. Mo�e okaza� si� psem zaczepnym, z trudem koncentruj�cym si� na pracy. Najbardziej nieufnego bierz, je�li potrzebny Ci pies str�uj�cy. W mie�cie dobrym towarzyszem b�dzie maluch radosny, podejmuj�cy zabaw� i z Tob� i z rodze�stwem, zainteresowany otoczeniem bez l�ku, bez agresji. Aby u�atwi� mu pierwsze dni w nowym domu, popro� hodowc�, by pozwoli� na czas ogl�dzin szczeni�t w�o�y� do legowiska specjalnie przywieziony r�cznik czy kocyk. Przejdzie on zapachem gniazda, potem podczas podr�y doda szczeniakowi pewno�ci siebie, na tym kocyku �atwiej b�dzie w nowym miejscu czu� si� jak u siebie w domu. ...no i sta�o si�, wzi��e� na r�ce, przytuli�e� 7-tygodniowe szczeni�, nie zrezygnujesz ju� z niego-teraz przed Wami najwa�niejsze, najpracowitsze tygodnie. (Uwaga: kupuj�c 7-tygodniowe szczeni� koniecznie porozum si� z weterynarzem w sprawie szczepie� i kwarantanny.) Najwa�niejsze tygodnie Twoje szczeni� przysz�o na �wiat jako zwierz� stadne, zdolne do przestrzegania hierarchii, celowej wsp�pracy, zapami�tywania i przekazywania informacji. Do 16 tygodnia �ycia poznaje i zapami�tuje na zawsze zasady �ycia w grupie. R�wnie� w ludzkiej, zast�pczej rodzinie, to co najwa�niejsze wydarzy si� w pierwszych czterech miesi�cach. Nieodwracalnie ukszta�tuj� si� podstawy charakteru, rozwinie (lub nie) gotowo�� radosnej wsp�pracy z cz�owiekiem, zaufanie (lub jego brak) do dzieci, pewno�� siebie lub nieufno�� w kontaktach z otoczeniem. Ca�e p�niejsze szkolenie, je�li ma by� po��dan� przez psa wsp�prac�, a nie wykorzystywaniem odruch�w wynik�ych z mechanicznej tresury, bazuje na do�wiadczeniach szczeniaka zdobytych do pi�tego miesi�ca �ycia. Niejeden w�a�ciciel m�odego pieska z dum� informuje, �e nauczy� go ju� czysto�ci, a na wszystkie inne nauki jest wiele czasu. Wcale nie tak wiele? Na szcz�cie psie szczeni� jest urocze, przemi�e, same r�ce nam 12 si� do zabawy wyci�gaj� i nie�wiadomie uczymy Reksia zachowa� po��danych w przysz�o�ci. A gdyby�my uczyli �wiadomie? W pierwszych mistrzostwach Polski ps�w towarzysz�cych, rozegranych w 1980 roku w �odzi, startowa�a niespe�na 5-miesi�czna suczka pani Marty Gutowskiej (s�dziego i instruktora szkolenia ps�w lawinowych w Polsce). Program zawod�w obejmowa� m.in. chodzenie i bieganie przy nodze bez smyczy, pozostanie w miejscu i przywo�anie do nogi z 20 metr�w, aportowanie, rozpoznawanie i aportowanie po�o�onego w�r�d obcych podobnych przedmiot�w przedmiotu nale��cego do w�a�ciciela, dawanie g�osu na komend�, zmian� pozycji na odleg�o�� na polecenia wydawane g�osem, potem ruchem r�ki, pozostawanie w miejscu, gdy inny pies biega� obok - wystarczy? Szczeni� pani Marty �wiczy�o rado�nie, zachwycone pyszn� zabaw�, oczywi�cie bez idealnej precyzji, ale wykona�o wszystkie polecenia, zajmuj�c w efekcie 10 miejsce w�r�d 26 najpos�uszniejszych w Polsce doros�ych ps�w... Szkolenie szczeniaka naprawd� nie jest trudne. Staraj zachowywa� si� jak suka matka, zapraszaj do zabawy psimi gestami, przypadni�ciem na przednie �apy (oj, przepraszam - na r�ce ugi�te w �okciach...), potrz��ni�ciem g�owy. Nagradzaj radosnym, lekkim potr�ceniem policzkiem o psi pyszczek, udawanym-je�li brzydzisz si� prawdziwego-polizaniem szczeniaka w wierzch nosa czy ucho... Chwalisz swojego maluszka, chwalisz i jeszcze raz chwalisz, ani na moment nie tracisz cierpliwo�ci. Ka�de zbli�enie si�, spontaniczne lub przez Ciebie sprowokowane, nagradzasz kontynuacj� zabawy, male�kim k�skiem (je�li potrafisz i nie brzydzisz si� - najlepiej podawanym z ust), dok�adaj�c zawsze te same s�owa-polecenia. Je�li szczeni� usi�dzie samo z siebie lub na widok zabawki w Twojej r�ce, trzymanej nad psim nosem, m�wisz "siad, �wietnie, siad" - tak wniebowzi�ty, jakby�cie razem co najmniej odkryli Ameryk�. Imienia nie u�ywasz bez potrzeby, przywo�ujesz nim szczeniaka do miski lub zach�casz do zabawy w berka. Psy nie obra�aj� si� na siebie - w razie potrzeby suka-matka karci szczeniaka b�yskawicznie, zdecydowanie, przytrzymaniem, unieruchomieniem, chwytem za kark, ucho, warkni�ciem, potrz��ni�ciem, uj�ciem w z�by pyska grzesznika. Na og� dla malucha wystarczaj�c� kar� jest brak pochwa�y, dezaprobata w g�osie, je�li wyj�tkowo wojownicze szcze 13 ni� ze z�o�ci� spr�buje na serio szarpa� ci� mlecznymi z�bkami, nie wahaj si� skarci� po suczemu, b�yskawicznie, natychmiast zdumionego malca przywracaj�c do �ask. W zabawie uczysz wszystkiego, co niezb�dne, zapoznajesz z ca�ym �wiatem, budujesz podstawy pod przysz�� nauk� absolutnego pos�usze�stwa, pracy w�chowej, obro�czej - zale�nie od rasy i Twoich plan�w na przysz�o��. Nie mo�na maluszka znudzi� ani zm�czy�, lekcje s� kr�tkie, ale cz�ste, wielokrotne w ci�gu dnia. Na nast�pnych stronach znajdziesz informacje szczeg�owe, ale pami�taj, to nie tak, �e dzi� uczysz tylko siada�, jutro warowa�, pojutrze aportu, a za tydzie� pracy w�chowej. Starasz si� codziennie wprowadza� jak najwi�cej nowych element�w nauki, codziennie wiele razy je powtarza�, wykorzystuj�c nadarzaj�ce si� okazje. A nie m�wi�am, nie kupuj sobie psa??? Chc�cemu podobno nie dzieje si� krzywda, pracuj teraz na te p� etatu, po�wi�caj szczeniakowi co najmniej cztery godziny dziennie... Zachowanie czysto�ci To co�, co nieopatrznie przynie�li�my do domu, zdaje si� mie� nie tylko sk�ry w nadmiarze, w 150 procentach sk�ada si� z p�yn�w, wylewanych beztrosko na dywan, po ka�dych silniejszych wra�eniach, w trakcie zabawy, po obudzeniu, jedzeniu, przywitaniu... Szczeni� ze swojego punktu widzenia post�puje rozs�dnie -na dywanie �apki nie �lizgaj� si�, wi�c �atwiej przykucn�� nie trac�c r�wnowagi, zapach jest utrwalony, co umo�liwia powr�t w to samo miejsce, dodaje pewno�ci siebie. Je�eli w chwili produkowania kolejnej ka�u�y w jakikolwiek spos�b szczeniaka skarcimy, szybko zrozumie, �e za�atwianie potrzeb fizjologicznych w obecno�ci w�a�ciciela jest ryzykowne. W przysz�o�ci b�d� problemy z za�atwianiem si� na smyczy - a nie wsz�dzie psa mo�na pu�ci� luzem! Wielu w�a�cicieli skar�y si�, �e ich pies wytrzymuje nawet d�ugi spacer, wraca do domu, chowa si� w k�t czy pod ��ko, i... A przecie� sami nauczyli, �e siusia� przy nich nie nale�y! Kara za zabrudzony przed godzin� dywan zostanie skojarzona tylko z Twoim powrotem do domu, szczeniak nie pojmuje, �e fizjologia jest "be". 14 Naj�atwiej nauczy� malucha czujnie go obserwuj�c - przy ka�dym niepokoju, kr�ceniu si�, szukaniu miejsca, bierzesz szczeni� na r�ce, przenosisz na przygotowane np. w przedpokoju gazety, powtarzaj�c zawsze to samo, cho�by "r�b siusiu", g�aszczesz i chwalisz wyprodukowanie ka�u�y na gazet�. Je�li szczeniak za�atwi si� gdzie indziej, udawaj, �e nie widzisz, ale starannie czy�cisz to miejsce, by nie utrwali� si� zapach. Za to zasiusiana gazeta zostanie w korytarzu - szczeniakowi b�dzie �atwiej samemu trafi�. Dorastaj�cy psiak potrzeby fizjologiczne za�atwia dalej od gniazda, suka szybciej uczy si� czysto�ci ni� pies, ale nie r�b problemu, gdy m�odziutki Reksio jeszcze nie wytrzyma do spaceru. Oczywi�cie chwalisz ka�dorazowe siusianie na spacerze, powtarzasz znowu "dobrze, r�b". Wystarczy trzy-cztery miesi�ce cierpliwo�ci, by potem doros�y pies cho�by podczas kr�tkiej przerwy w podr�y - na has�o zapami�tane ze szczeni�ctwa zrobi� co nale�y szybko, na smyczy i we wskazanym miejscu. Jeszcze jedno: nie ucz szczeniaka siusia� na balkonie! Pomy�l o s�siadach, poza tym w przysz�o�ci "balkonowy" piesek zlekcewa�y traw�, dekoruj�c ku Twemu wstydowi miejskie chodniki. Zostawanie w domu Nowy nabytek okaza� si� tak czaruj�cy, �e ca�a rodzina ochoczo pe�ni przy nim dy�ury, niczym przy niemowl�ciu - jak�e male�stwo zostawi� same, b�dzie si� ba� i p�aka�... B�dzie si� ba�, no jasne, p�roczny pies pozostawiony pierwszy raz sam w domu zdemoluje mieszkanie lub wyciem o�ywi kontakty z s�siadami. Przecie� starannie nauczono zwierzaka, �e zawsze kto� mu towarzyszy, a samotno��, jak wszystko nie poznane w szczeni�ctwie, jest po prostu straszna! Cho�by� nie mia� po co wychodzi�, nakarmionego, wybawionego szczeniaka zostaw zupe�nie samego w domu, ewentualnie z wygotowanym gnatem na pociech�. Czu�o�ci na po�egnanie s� zb�dne, psy okazuj� serdeczno�� przy powitaniu lub zapraszaj�c do zabawy, g�askanie przed wyj�ciem pies zrozumie jako zaproszenie do wyj�cia razem! Nie ma sensu wymyka� si� ukradkiem, to te� podnieca, by towarzyszy� cz�owiekowi, powiedz spokojnie "czekaj, zosta�" i zamknij drzwi. 15 Kr�tkie pi�ni�cie, w�szenie pod drzwiami mo�na zlekcewa�y�, na skowyt trzeba natychmiast wr�ci� - ale nie z pocieszaniem! W otwartych drzwiach okrzykiem, a jeszcze lepiej warkni�ciem, wyra�asz niezadowolenie i zamykasz drzwi ponownie. Zaskoczone szczeni� na moment zamilknie - oto chodzi! - natychmiast wracasz, chwalisz, nagradzasz smako�ykiem i wychodzisz po raz drugi, trzeci i dziesi�ty... Zmieniaj godziny wyj�cia i czas nieobecno�ci - pies musi umie� zostawa� zawsze, nie tylko od 10 do 11.30. Zdumiewaj�co szybko zrozumie, �e wycie nie przynosi korzy�ci, nie przybli�a Twego powrotu, a i s�siedzi przestan� patrze� spode �ba. Smacznego! Niezale�nie czy �ywi� psa b�dziesz w spos�b tradycyjny, czy tzw. such� karm�, na pewno nie chcesz, aby zjada� wszystko co znajdzie na spacerze, �ebra� przy stole, zostawia� niedojadki. Od przyj�cia szczeni�cia do domu jedzenie dawaj mu w misce stoj�cej na odpowiednim podwy�szeniu, nie rzucaj psu na pod�og� niczego co jadalne. To podstawa nauki nie podejmowania jedzenia z ziemi. Zawsze obowi�zuje ta sama kolejno�� przy stole -najpierw jedz� ludzie, nie dokarmiaj�c szczeniaka pod �adnym pozorem, dopiero potem nape�nia si� psi� misk�. Je�li maluch nie zje wszystkiego - miska powinna by� natychmiast opr�niona, do pory nast�pnego, skromniejszego posi�ku stoi pusta. Pies rozkapryszony nie zasygnalizuje czytelnie choroby - jak zgadn��, czy nie je, bo ma tak� fantazj�, czy trzeba szybko jecha� do weterynarza. Zdrowy pies to pies lekko g�odny, a nie na�arty do wyp�ku... Nie jestem zwolenniczk� idealnego, co do minuty, karmienia psa zawsze o tej samej porze. W naturze nigdy taka regularno�� nie ma miejsca, a i w domu mo�e okaza� si� k�opotliwa. Gdy z jakichkolwiek powod�w sp�nimy si� z misk�, pies mo�e dosta� torsji, pozbywaj�c si� nadmiaru nagromadzonych na t� minut� kwas�w �o��dkowych. Od pocz�tku szczeni� przyzwyczajamy, �e mo�e spokojnie je�� z miski trzymanej w r�kach w�a�ciciela, a te r�ce mieszaj� jedzenie przed nosem, pozostawiaj�c pyszn� dok�adk�. Niemal �aden psiak nie �yczy sobie wsp�lnik�w przy ko�ci, jednak trzeba nauczy�, �e mo�emy 16 ko�� odebra�. Inaczej nie sk�onimy psa, by odda� nam t� znalezion� na spacerze... Zaczyna si� od trzymania w r�ce czego�, co maluch mo�e obgryza�, co nie budzi takich emocji jak ko�� - sk�rki od chleba czy bu�ki. W trakcie cz�stowania z jednej r�ki, druga r�ka podsuwa pod psi pysk kawa�eczek mi�ska, zabieraj�c bu�k�. Potem dajemy psu ko�� i za chwil� podchodzimy z drug� ko�ci� w r�ce, proponuj�c zamian�, trzymamy ko�� przez psiaka obgryzan�, wtykamy mu do pyszczka kawa�eczki mi�ska, wymieniamy ko�� na mi�so, zabieramy na chwil�, znowu oddajemy. Na przysz�o�� pies bez dyskusji wypluje i zostawi znaleziony gnat. Na pierwszych spacerach zajmujemy szczeniaka zabawk�, prowokujemy do po�cig�w, maj�c przygotowane k�ski-nagrody sprawdzamy, co ma w pyszczku, nie protestuj�c, gdy porwa� np. patyk. Cz�sto ch�� zjadania nieczysto�ci na spacerze wynika ze zbyt sterylnego �ywienia - w naturze pies uzupe�nia�by witaminy w diecie jedz�c mi�sko nie pierwszej �wie�o�ci i zawarto�� jelit ro�lino�erc�w. Dlatego dobrze co jaki� czas, w porozumieniu z weterynarzem, poda� psu np. zgliwia�y (nie ski�ni�ty!) bia�y ser i mi�so, kt�re ju� na pewno nie nadaje si� na tatara. Obro�a, smycz, kaganiec Pierwsze za�o�enie obro�y na og� nie budzi w psiaku entuzjazmu ten dziwny przedmiot sw�dzi i uwiera. Zak�adamy wi�c obr�k� na chwil� w domu, bawimy si� odwracaj�c uwag� i dos�ownie po kilku powt�rzeniach w jednym dniu mamy problem z g�owy. Je�li damy smako�yk, a potem pog�aszczemy przy ka�dym w�o�eniu obro�y, wystarczy wzi�� j� do r�ki, by psiak rado�nie do nas podbieg�. Smycz absolutnie nie mo�e by� narz�dziem kary ani zabawk� do obgryzania, nie mo�e te� jej odpi�cie sygnalizowa� mo�liwo�ci natychmiastowego biegania. Po parokrotnym przylaniu psiakowi smycz�, do ko�ca �ycia b�dzie si� ba� nawet wtedy, gdy kto� obcy pogrozi swojemu psu. Zapinamy smycz najpierw w domu, odpinamy, zapinamy jeszcze raz, uczymy, �e szcz�kni�cie karabinka jest d�wi�kiem oboj�tnym, je�li kiedy� karabinek odepnie si� sam - nasz doros�y ju� pies nie pobiegnie 17 rado�nie wprost pod nadje�d�aj�cy samoch�d. Na spacerze pokazujemy co� ciekawego trzymanego w r�ce, by psiak z czystych nud�w smyczy nie obgryza�, a przede wszystkim zapinamy i odpinamy j� po wielekro�. Niech Reksio nigdy nie wie, czy zapi�ta smycz oznacza powr�t do domu, czy spacer potrwa znacznie d�u�ej. Wprawdzie nikt nie wymaga, by dwumiesi�czne szczeni� chodzi�o w kaga�cu, ale w przysz�o�ci kaganiec b�dzie psa obowi�zywa� w r�nych sytuacjach. Najlepiej, by szczeniak zauwa�y� w �rodku kaga�ca kawa�eczki mi�sa, sam ochoczo wsunie pyszczek... Potem przez pr�ty czy paski za�o�onego kaga�ca wtykamy co� pysznego, wreszcie zak�adamy kaganiec bodaj na moment przed ka�dym wyj�ciem. I tak doros�y pies bez bunt�w pogodzi si� z konieczno�ci� noszenia kaga�ca przez jaki� czas. Co dalej ...Drobiazgi mamy za sob�, pora przyjrze� si� szczeniakowi, zdecydowa� co dalej. Pewne jest, �e b�dziemy malca uczy� w zabawie, nagradza� czynno�ci wykonywane spontanicznie, przywo�ywa� po to, by da� co� dobrego. Pami�tajmy, �e naprawd� warto: � za ka�dym razem, gdy szczeniak przysiad�, chwali� m�wi�c: siad, dobry pies, gdy si� po�o�y - waruj. To samo s�owo przy samorzutnym zachowaniu si� szczeniaka, po��czone z nagrod�, doprowadzi do trwa�ych skojarze�, oszcz�dzi w przysz�o�ci tygodni tresury; � chwali� ka�de podej�cie, nawet powr�t po dwugodzinnym wymykaniu si� spod r�ki. Kara skojarzy�aby si� nie z ucieczk�, a z powrotem; � dziesi�tki razy na spacerze ucieka� szczeniakowi, chwali� i nagradza�, gdy nas dogoni; � bez gniewu odebra� prze�ute r�kawiczki, pochwali�, da� sensowniejsz� zabawk�. Tylko pies nie karcony za branie do pyska przedmiot�w pachn�cych w�a�cicielem mo�e kiedy� odnale�� cokolwiek zgubimy; � nie ucz�owiecza� Reksia, nie wymaga� od niego ludzkiej inteligencji i moralno�ci, ale, respektuj�c jego obyczaje, dopasowa� swoje post�powanie do psich mo�liwo�ci rozumienia i kojarzenia; 18 � mo�esz zrobi� jeszcze wi�cej dla swojego psa. Je�li jest przedstawicielem rasy stworzonej do bliskiej wsp�pracy z cz�owiekiem, je�li ch�tnie cokolwiek podnosi z ziemi, spr�buj zaprosi� go na najwspanialsz� przygod�, nieustaj�c� zabaw� w polowanie. Ch�� polowania, po�cigu, chwytania zdobyczy tkwi najg��biej w psiej naturze - bez tych umiej�tno�ci pies zgin��by z g�odu! Zdobycz� b�dzie ka�da pi�ka (byle za du�a do po�kni�cia), ka�da uciekaj�ca, turlaj�ca si� zabawka, wszystko, co szczeniak ma ochot� wzi�� w z�by. Ty b�dziesz mistrzem, ucz�cym, jak zdobycz pochwyci�. Bardzo szybko psiak zrobi wszystko, by upolowa� nagrod�-zabawk�. Twoje komendy: siad, waruj, zosta�, wr�� - nie b�d� przymusow� musztr�, ale sposobem polowania! Zabawa wymaga zej�cia do poziomu szczeniaka, siedzenia na pod�odze, biegania na czworakach. �e niewygodnie? Przecie� nie obiecywa�am, �e b�dzie Ci wygodnie z psem, m�wi�am-nie kupuj... Siad, waruj, st�j.... ...w�a�nie w takiej kolejno�ci. Naj�atwiej szczeniakowi wychodzi "siad" - albo siada, bo jest zdumiony, zaciekawiony, chce zobaczy� co� nad nosem, albo t�usty ty�eczek przewa�y przednie �apki. Gdy szczeni� usi�dzie - przytrzymaj na moment pieszczot�, powtarzaj "siad" g�osem pe�nym entuzjazmu. Zach�� za chwil� do pobiegni�cia za wyrzucon�, czyli uciekaj�c�, zabawk�, odbierz j� ci�gle chwal�c, cofnij si� i podbiegaj�cemu maluchowi szybkim ruchem podnie� zabawk� przed nosem powtarzaj�c "siad". Szczeniak zadzieraj�c g�ow� si�dzie, bo tak mu jest wygodniej patrze� w g�r�, pochwal, powt�rz "�licznie, dobrze, siad" i pozw�l "upolowa�", nacieszy� si� zabawk�. S�owo "waruj" powtarzaj najpierw g�aszcz�c po prostu le��cego, zm�czonego maluszka. Podczas nast�pnej lekcji sk�onisz ruchem zabawki do przyj�cia pozycji "siad", g�aszcz�c uniemo�liwiasz wstanie, powtarzasz "waruj", druga r�ka z zabawk� tak zni�a si� przed psim noskiem, aby usi�uj�c jej dosi�gn��, szczeniak sam si� po�o�y�, co kwitujesz radosn� pochwa��, nagradzasz wielki wyczyn turlaj�c po chwili zabawk�. Podbiegaj�ce szczeni� chwal, przybli�aj�c twarz do pyszczka, pozw�l si� poliza�, obur�cz przytrzymuj�c w pozycji "st�j", powtarzaj 19 serdecznie to s�owo. Od tego ju� tylko krok do poj�cia pozostawania w ��danej pozycji-powtarzaj�c "siad, siad, zosta�", czy "waruj, waruj, zosta�" przed�u�a si� po prostu moment od wykonania "siad" czy "waruj" do nagrodzenia �wiczenia. Likwidujesz w ten spos�b przymus pies waruje p� godziny nie dlatego, �e boi si� wsta�, ale �eby wreszcie m�c pobiec za pi�k�....(Uwaga: z pozycji "siad, waruj, st�j" zawsze zwalniasz psa innym poleceniem, np. "biegaj, zabawa".) Twoje szczeni� mo�e myli� poszczeg�lne komendy, zapomnij o gniewie, lekcja jest wsp�ln� zabaw�, trwa kr�ciutko, zanim psiak si� zm�czy. W domu i na spacerze, ucz�c malca sam siedzisz lub biegasz na czworakach, uczniowi ma by� �atwo obserwowa� nauczyciela, poza tym w takiej pozycji jeste� bardziej przyjaznym partnerem, nie przestaj�c by� dominantem. Zwr�� uwag� - silny, doros�y pies w zabawie z malutkim przypada obok szczeniaka, przewraca si� na grzbiet, pozwala sobie skaka� po brzuchu, gry�� na niby i korona z g�owy mu nie spada. Tw�j ucze� pojmuje tylko psi� mow�, porozumiecie si�, je�eli zachowasz si� jak pies, dor�wnasz do niego; pies w �adnym wypadku dor�wna� do poziomu my�lenia cz�owieka nie jest w stanie. Do mnie Na wszystkich szkoleniach, egzaminach, zawodach, pies mo�e do w�a�ciciela przybiega� w dwojaki spos�b: na komend� "do mnie", siadaj�c tu� przed przewodnikiem, lub na komend� "noga", siadaj�c przy lewej nodze. Polecenie "do mnie" przydatne jest zw�aszcza, gdy pies przynosi aport; aportem mo�e by� r�wnie dobrze co�, co ocieka wod�, jak i p�torametrowy patyczek - wygodniej odebra� na wprost, ni� z boku... Polecenia "do mnie" absolutnie nie nale�y podczas nauki dzieli� na dwie cz�ci - wo�a� psa "do mnie", dok�adaj�c "siad", gdy przybiegnie blisko. Pies jest w stanie zrozumie� bez trudu, �e "do mnie" oznacza "usi�d� przede mn� jak najbli�ej". Szczeniaka, biegn�cego w nasz� stron� zach�camy uciekaj�c mu ty�em, wo�aj�c "do mnie". Gdy niemal na nas wpada, szybkim gestem podnosimy r�k� z zabawk� lub nagrod�, skutek gwarantowany, usi�dzie tu� 20 przed nami, �eby zobaczy�, co mamy w r�ce. Mo�na oczywi�cie pom�c niepewnemu uczniowi sadzaj�c go przed sob�, ale nie wolno m�wi� wtedy "siad", tylko "do mnie". To nie jest sztuka dla sztuki: pies dobiegaj�cy z aportem, s�ysz�c "siad", cz�sto aport wypuszcza, koncentruje si� na nowym poleceniu. Natomiast komenda "do mnie" wypowiadana w chwili uchwycenia aportu, u�atwia psu przyniesienie go bez upuszczania po drodze. By pies przybiega� bliziutko, wpatrywa� si� w nas z podniesion� g�ow�, ukrytym od pocz�tku w r�ce smako�ykiem czy zabawk� jak magnesem przyci�gamy maluszka na styk. Gdy pr�buje si��� dalej -uciekamy, powtarzaj�c "do mnie" zanim usi�dzie. Nagrod� lub zabawk� otrzyma, je�li nosem niemal dotknie naszych r�k. Uczenie psa, by najpierw �wiczenie robi� �le, czyli za daleko, a potem poprawia�, to stawianie dw�ch r�nych zada� - jakby� komend� "do mnie" domaga� si� siadania metr przed Tob�, a na "popraw" siadania blisko. Pami�taj, pies nie rozumie znaczenia s��w, kojarzy je z sytuacj�, wykonywan� czynno�ci�. "Do mnie" bez aportu mo�na uczy� od pocz�tku �wicze�; "do mnie" z aportem dopiero wtedy, gdy pies ch�tnie przybiega do nas ze zdobycz� w pyszczku, gdy got�w jest podzieli� si� ni� z nami, w oczekiwaniu nagrody lub dalszej zabawy w polowanie... Noga Naprawd� lepiej, ��daj�c zaj�cia siedz�cej pozycji przy lewej nodze, u�ywa� s�owa "noga" ni� "do nogi". "Do nogi" zaczyna si� tak samo jak "do mnie", prawda? Po co psu utrudnia� �ycie, i tak ma wiele poj�� do skojarzenia. To nie jest �atwe. Wyobra� sobie, �e na obozie harcerskim lub w wojsku nagle na has�o "trzy" masz biec przed siebie, s�ysz�c "osiem" odwr�ci� si� w praw� stron�, na "dwa" zasalutowa�, a na , jeden" przykucn��. Na pewno pierwszego dnia, s�ysz�c te polecenia w r�nej kolejno�ci, pomylisz si� niejeden raz. A gdyby Ci� jeszcze przy tym d�awiono p�tl�, bito smycz�, kaleczono kolczast� obro��... Przecie� nie jeste� barbarzy�c�, nie potraktujesz tak psa! No to gdziekolwiek jest Tw�j szczeniak, poka� mu kawa�ek mi�ska trzymany w prawej r�ce. Porusz zach�caj�co g�ow� powtarzaj�c "noga", 21 gdy ju�, ju�, psi pyszczek dosi�ga mi�ska, prze�� r�k� za plecy, we� za plecami smako�yk do lewej r�ki, ci�gle tu� przed psi� g�ow�, lewa r�ka z mi�sem wraca do przodu, prawa przejmuje k�sek, ale trzyma przy lewym boku - i co si� sta�o? Ano szczeni� id�c za smako�ykiem obesz�o ci� dooko�a, siedzi r�wniutko przy Twojej lewej nodze, z g�ow� zwr�con� w Twoj� stron�, wpatrzone w r�k� z nagrod�, oblizuje si� z nadziej�. "Noga, dobrze", us�yszy, dostanie nagrod�, a Ty postaraj si� tak pracowa� r�kami, �eby szczeni� obiega�o Ci� najcia�niej, siada�o idealnie prosto przy lewej nodze. By� mo�e Twoje niedu�e szczeni� wymaga, aby� �wiczy� z nim kucaj�c, zeszczuplejesz w brzuszku bez k�opotu, te� Ci si� jaka� nagroda nale�y. Dla szczeniaka uwielbiaj�cego pi�k� ca�y manewr mo�na wykona� pokazuj�c i przek�adaj�c nie mi�sko, ale pi�k�, kt�r� rzucamy w chwil� po zako�czonym �wiczeniu, tak by m�g� na ni� zapolowa�. Podstawy aportowania Noszenie zdobyczy jest dla psa naturalne, suka i pies potrafi� tak�e przenosi� w pysku szczeniaka nie wyrz�dzaj�c mu krzywdy. Mo�esz nauczy� psa noszenia ka�dego przedmiotu, nie wy��czaj�c surowego jajka i pi��dziesi�ciogrosz�wki. Za aport uwa�a si� wszystko, co pies ma przynie��, na szkoleniu wy�szym czy zawodach aportem jest drewniany kozio�ek - co� jakby ko�� wystrugana z drewna. Najwa�niejsze przy nauce aportu to - od ma�ego nie obrzydza�? Szczeniak, kt�remu przetrzepano futerko za prze�uwanie but�w, r�kawiczek, kt�remu z wrzaskiem oburzenia wydzierasz z z�b�w portfel z ostatni� st�wk�, gniewnie odci�gasz od pozostawionego w trawie czyjego� tekturowego talerzyka-niewielkie ma szanse, aby zosta� mistrzem aportu. I trudno oczekiwa�, aby odnalaz� zgubion� podczas spaceru smycz, �e o z�otym zegarku nie wspomn�. Przed przyniesieniem szczeni�cia do domu nale�y w zasi�gu jego z�b�w pozostawi� tylko to, co mo�e chwyta� bez szkody Twojej i w�asnej. Najrozmaitsze zabawki - twarde jab�ko, drewniany klocek, pi�ka, zwi�zany w sup�y stary r�cznik, cudownie trzeszcz�ce pla- 22 stikowe butelki le�� sobie na pod�odze, a Ty zachwycasz si�, cokolwiek malec porwie. Pasja aportowania rozwija si� rozmaicie - szczeni�, kt�re mia�o sensowne zabawki w rodzinnym gnie�dzie i mog�o je nosi�, w zasadzie ma aport wpojony. Tylko turlasz pi�eczk�, chwalisz, gdy z�apie, chwal�c zabierasz i turlasz jeszcze raz, pozwalaj�c nacieszy� si� zdobycz�. Piesek musi mie� pewno��, �e nie zabierasz zabawki na zawsze - wspania�a zdobycz za chwil� ucieknie z Twoich r�k i b�dzie mo�na znowu rado�nie na ni� zapolowa�. Aby psiak aportowa� wszystko, przygotuj zabawki w rozmaitych kszta�tach, z r�nych materia��w. Od pierwszego dnia unikaj podnoszenia pi�ki upuszczonej przez szczeni�, staraj si� odebra� z pyska. Najpierw odbierasz zabawk� stoj�cemu, biegn�cemu, czy le��cemu szczeniakowi, chwalisz, wyrzucasz ponownie, odbierasz (uwaga: pierwsze lekcje odbywaj� si� tak, aby� mia� psiaka w zasi�gu r�ki). Sk�aniasz szczeni� ruchem zabawki, by na moment usiad�o, przytrzymujesz siedz�ce powtarzaj�c "siad, siad, siad" i ze s�owem "aport" wyrzucasz zabawk�, pozwalaj�c goni� zdobycz. Gdy dobrze z�apie - sam sta� si� uciekaj�c� olbrzymi� zdobycz�, szczeni�ciu b�dzie zale�a�o i na pi�ce, i na Tobie, pr�dzej czy p�niej pobiegnie za Tob� trzymaj�c aport w z�bach. Pozw�l si� dogoni�, ze s�owami zachwytu odbierz pi�k�, daj nagrod� lub szybko wyrzu� pi�k� jeszcze raz, m�wi�c tylko "zabawa", niech maluch si� nacieszy. W chwili wyuczenia na 1000 procent polecenia "do mnie", po wyrzuceniu aportu i schwytaniu go przez szczeni�, uciekaj�c ty�em wo�asz "do mnie", gdy dobiega, podtrzymuj�c aport i powtarzaj�c "do mnie" pomagasz przyj�� pozycj� siedz�c� przed Tob�, ale bez komendy "siad"! Gdy opanuje "do mnie" z aportem, po odebraniu zabawki dochodzi komenda "noga". Uwa�aj: regulaminowe aportowanie nie jest dla psa pasjonuj�ce - musi siedzie� przy nodze, wytrzyma� i nie rusza� si�, gdy aport wyrzucasz, odczeka�, pobiec na komend�, z�apa�, przybiec, si��� przed Tob�, odda� aport, po chwili si��� przy Twojej lewej nodze, ojej! �wicz�c tylko tak, szybko ka�dego psa zniech�cisz. Musisz psa nagrodzi� zabaw�. Gdy raz wykona aport regulaminowy, wyrzu� mu go z innym poleceniem, np. "zabawa" - pouciekaj, powyrywaj, nie wydaj�c polecenia "do mnie", po prostu rado�nie powyg�upiaj si� z psem. 23 A je�li z jakichkolwiek powod�w psiak nie zdradza zainteresowania zabawk�? No to trwaj�c� jednocze�nie nauk� siadania, warowania, stania, do mnie i do nogi opierasz o pochwa�y i smako�yki. Zabawk� pokazujesz szykuj�c malcowi jedzenie, k�adziesz obok miski. Zach�casz do z�apania bodaj uciekaj�cej szmatki, przeci�gasz si� z nim przez chwil�, wyrywasz {byle bez z�b�w), natychmiast nagradzasz smako�ykiem. Sam na czworakach, popychasz g�ow� w stron� szczeni�cia pi�k�. Bierzesz zabawk� w z�by - a niby jak pies nosi, w reklam�wce? upuszczasz przed malcem, turlasz nosem zach�caj�co. Nie przeci�gasz tych lekcji, szczeni� nie mo�e si� znu�y�. Bardzo ostro�nie, by nie zdekoncentrowa� ucznia, chwalisz, ale chwali� musisz, i musisz z radosn� aprobat� wymienia� chwycony przez szczeni� przedmiot na smako�yk. Je�eli wytrzymasz nerwowo przez kilka miesi�cy, na pewno obudzisz ch�� aportowania! Dopiero wtedy zaczynasz nauk� tak, jak ze szczeni�ciem ch�tnie chwytaj�cym zabawk�. Pami�taj: � nie wolno karci� szczeniaka za �apanie jakichkolwiek Twoich rzeczy; � nie podnosisz przedmiot�w upuszczonych na ziemi�, zawsze odbierasz z pyszczka; � przyniesienie aportu musi by� nagrodzone nast�pn� zabaw� w polowanie, smako�ykiem lub radosn� pochwa��; � nie ryzykuj wyrzucania aportu w obecno�ci biegaj�cego luzem obcego czy zaprzyja�nionego psa - gdy inny pies porwie aport, Tw�j mo�e si� zniech�ci�; � aportowanie jest podstaw� wszystkich szkole� wy�szych, wspaniale koncentruje uwag� psa na Tobie, jest namiastk� prawdziwego polowania w stadzie; � aport jest zakazany dla psa, kt�rego jedynym zadaniem w �yciu ma by� samodzielne, bez opiekuna, pilnowanie terenu. (A jak b�dzie z t� pi��dziesi�ciogrosz�wk� i jajkiem? Zwyczajnie, najpierw zach�casz psa, by podnosi� ma�e plasterki korzenia surowej pietruszki - nie atrakcyjne smakowo, ale nie stanie si� krzywda, je�li po�knie przypadkiem. Padaj�c co� lepszego �atwo sk�onisz, by wyplu� plasterek. Gdy pies dla nagrody podnosi pietruch� i wypluwa w nadstawione r�ce, podniesie i wypluje tak�e pi��dziesi�ciogrosz�wk�. Jajko -ugotowane na twardo na pocz�tek - wk�adasz razem z w�asn� r�k� do psiego 24 pyska, daj�c has�o np. "delikatnie", potem jajko w psim pysku trzymaj� ju� tylko Twoje dwa palce, potem z pod�ogi jajko podnosz� razem Twoje palce i psie z�by, wreszcie pies podnosi je sam. Je�eli nie zgni�t� skorupki, zaczynasz wszystko od pocz�tku, tym razem ze surowym jajkiem. Proste, prawda?) Pomocnicze s�owa Pami�tamy doskonale, �e pies nie rozumie znaczenia s��w, kojarzy je z czynno�ci� albo sytuacj�. Ale m�ody pies (doros�y tak�e) od jednego razu nie jest w stanie zapami�ta� s�owa-has�a i odpowiednio, s�ysz�c to w�a�nie s�owo zareagowa�. Tymczasem komenda, je�li ma by� wykonywana zawsze, w ka�dej sytuacji, nie mo�e zawisn�� w powietrzu, raz wypowiedziana musi by� wyegzekwowana. Nie mo�na �wiczy� z psem tylko w mieszkaniu, a na spacerze tyle si� dzieje, rozprasza uwag�... Dlatego potrzebne s� s�owa pomocnicze, pozwalaj�ce nie zanudzi� ani nie zam�czy� szczeniaka, wykona� co� w spos�b naj�atwiejszy, "domowy". Dziesi�� �wicze� polecenia "noga" na jednym spacerku to o po�ow� za du�o! Nie maj�c pewno�ci prawid�owego wyegzekwowania polecenia, lepiej uciekaj�c psiakowi wo�a� "wr��" czy "chod� tu", gdy nas dogania da� co�, pozwoli� jeszcze biega�, ponownie zwabi�, zapi�� smycz. Komend� "noga" przywo�uj, je�li masz pewno��, �e pies natychmiast przybiegnie i usi�dzie przy lewej nodze. Nie ma sensu powtarza� w k�ko "noga", bo nauczysz psa wykonywania polecenia na dziesi�t� komend�. Dop�ki s�owo-has�o nie jest wystarczaj�co utrwalone, zapami�tane, nie nale�y wydawa� go w sytuacji, w kt�rej m�ody pies mo�e, lub po prostu musi, nie pos�ucha�... Podobnie z aportem - potrzebne jest nam has�o "przynie�" czy "zabawa" lub jakiekolwiek inne oznaczaj�ce dla psa mo�liwo�� wykonania polecenia w spos�b dowolny, zabawowy. Pami�taj: najpierw uczymy psa znaczenia komend tak, aby musia� je wykona�, maj�c zwierzaka w pokoju w zasi�gu r�ki, a na spacerze - na lince. Je�li nie ma pewno�ci, �e pies wykona polecenie idealnie - u�ywaj s��w pomocniczych. 25 W przysz�o�ci s�owa pomocnicze, polecenia wykonywane byle jak, te� nam si� przydadz�. A pies ma wystarczaj�co pojemn� pami��, by wiedzie�: "noga" - b�yskawicznie biegn� do pana i siadam przy lewej nodze, "wr��" - mo�e jeszcze pow�cham ten krzaczek i podejd� spokojnie, "no chod� ju�" - ogl�daj�c si� za biegn�c� w przeciwn� stron� kole�ank� wr�c� do mojej pani, bo obiecuj�co w�o�y�a r�k� do kieszeni... Podstawy pracy w�chowej Ju� w �redniowieczu poszukiwacze trufli wiedzieli, jak spo�r