Janusz G�owacki Ostatni cie� Czytelnik � Warszawa 2001 Opracowanie graficzne J�zefWilko� Fotografia Autora Czes�aw Czapli�ski Redaktor Anna Wi�niewska-Walczyk Redaktor techniczny Hanna Or�owska Korekta Anna Pi�tkowska 1 Copyright by Janusz G�owacki, Warszawa 2001 ISBN 83-07-02851-5 Zbyszkowi Rybczy�skiemu, z kt�rym pracowali�my nad filmow� wersj� tej opowie�ci Pod koniec lipca o si�dmej wieczorem ju� od trzech godzin siedzia�em w restauracji �Fiorellos" naprzeciwko Lincoln Center i zastanawia�em si�, jakby poprawi� sw�j los. Siedzia�em przy jednym z dwunastu ustawionych na ulicy stolik�w, os�anianych przez dwana�cie parasoli w b��kitno-bia�e pasy, zaprojektowane przez s�awnego francuskiego designera Jean Marie Cottarde'a. Gdzie� niedaleko t�uk� si� huragan Alan i powietrze by�o g�ste od upa�u. Po pierwszym podw�jnym scotchu pomy�la�em, �e warto by si� przenie�� do �rodka, gdzie musia�o by� ch�odno i przyjemnie, ale po trzecim machn��em na to r�k�. Gdzie� tak ko�o �smej szklane �ciany w Metropolitan Opera �ciemnia�y i przesta�y przez nie prze�wieca� lataj�ce cz�e-ko-ryby na malowid�ach Chagalla. Tymczasem t�um na Broadwayu zg�stnia�. Przez po�yskuj�ce per�ami i brylantami pary biegn�ce na koncert w Metropolitan przepychali si�, rozebrani do pasa, czarni ch�opcy na wrotkach. Japo�scy tury�ci, przyciskaj�c do piersi kamery, op�dzali si� przed prostytutkami i transwestytami, kt�rzy jak zawsze punktualnie o si�dmej wysypali si� z irlandzkiego baru na 61 Ulicy. Par� metr�w ode mnie szpakowaty m�czyzna w garniturze od Armaniego, butach od Brooks Brothers i koszuli Perry Ellisa ok�ada� pi�ciami budk� telefoniczn� i krzycza� co� do aparatu, ale zag�usza�o go poganiaj�ce si� klaksonami k��bowisko samochod�w. Zam�wi�em kolejnego scotcha i �eby szybciej zako�czy� wiecz�r, popi�em go Heinekenem. Szpakowaty m�czyzna po raz ostami kopn�� budk� telefoniczn�, rzuci� na stolik ko�o mnie wygnieciony lipcowy numer �People Magazine" i znikn�� w t�umie. Z ok�adki magazynu popatrzy�a na mnie niech�tnie twarz Johna Jeffersona Caine'a. Ca�y magazyn, podobnie jak wszystkie inne w tym tygodniu, wype�nia�y artyku�y, plotki i wspomnienia o J.J.C., jego zdumiewaj�cym �yciu i zaskakuj�cej �mierci. Od kilku lat ten najwi�kszy designer wszechczas�w, zwany Leonardem da Vinci naszego wieku, odsun�� si� nieco od �wiata. Na pustym w Teksasie zbudowa� gigantyczny zamek, posk�adany z wi�kszych i mniejszych kawa�k�w s�awnych budowli i zabytk�w architektury. JJ.C. zamieszka� w nim samotnie ze swoj� matk�, �on� Soni�, paroma tysi�cami s�u�by i oddzia�em ochroniarzy. I oto w zesz�y czwartek �wiat wstrzyma� oddech. 8 Zamiast rewan�owego meczu NBA, NY Knicks - LA Lakers i programu �60 minutes" o rosyjskiej mafii, wszystkie kana�y telewizji nada�y transmisj� z nag�ej i niespodziewanej �mierci geniusza. Wielki designer le�a� w zaprojektowanym przez siebie w czerwcu 2005 roku, s�awnym, sze�ciometrowym �o�u z baldachimem, ubrany na t� okazj� w legendarn� pi�am� w kolorze bizantyjskiego z�ota. Nad jego twarz� przygotowan� przez b�yskawicznie sprowadzonego z Rzymu mistrza make-upu, Salvadore Belliniego, pochyla�y si� setki kamer filmowych i las mikrofon�w. Dwa miliardy ludzi na pi�ciu kontynentach w napi�ciu czeka�y na ostatnie s�owo geniusza. W straszliwej ciszy s�ycha� by�o tylko szlochanie Ste-vena Harrisa, wieloletniego szefa jego bodyguard�w, kt�ry patrzy� bezradnie, jak JJ.C. dr��c� r�k� sze�ciokrotnie pr�buje podnie�� do ust widelec z kawa�kiem swojej ulubionej potrawy - w�gierskiego gulaszu. Za sz�stym razem r�ka wielkiego starca opad�a i okr�g�a kulka czerwonego mi�sa potoczy�a si� po �nie�nobia�ym dywanie, b�d�cym wymy�lon� osobi�cie przez Caine'a kombinacj� kitajskiego jedwabiu, afga�skiej we�ny i maroka�skiego kaszmiru. Po czym s�abn�ce usta wyszepta�y co�, co niekt�rzy zrozumieli jako �fuck", a inni jako �God bless America" i najwi�kszy geniusz naszych czas�w na zawsze zamkn�� oczy. Po kilkudniowych uroczysto�ciach pogrzebowych, spaleniu cia�a wielkiego cz�owieka i rozsypa- 9 niu proch�w zgodnie z wol� zmar�ego nad teksask� pustyni�, nast�pi�a seria tajemniczych katastrof. Jeden po drugim eksplodowa�y odrzutowce linii Cai-ne'a, kt�rymi uczestnicy �a�obnych uroczysto�ci opuszczali zamek. Sprawc�w nie schwytano. Pocz�tkowo pos�dzano o to islamskich fundamentalist�w, ale �adne ugrupowanie nie przyzna�o si� do zamachu. A pu�kownik Kadafi oburzony pos�dzeniami przypomnia�, �e wszystkie jego wieczorowe kreacje, podobnie jak mundur Saddama Husajna i b��kitny garnitur Milo�evicia, by�y zaprojektowane przez JJ.C. W katastrofach zgin�o par� tysi�cy os�b. By�y w�r�d nich dwie supermodelki, kt�rych �mier� tu� przed jesiennymi pokazami op�akiwa�y miliony prostych ludzi na ca�ym �wiecie. Tymczasem zapali�y si� latarnie na Broadwayu, potem �wiat�a w Lincoln Center i skrzydlate postaci Chagalla zn�w zawirowa�y w powietrzu. Zamy�li�em si� nad przemijaniem chwa�y �wiata, ale tylko przez chwil�. Bo m�czyzna, kt�ry usiad� przy stoliku obok, zacz�� do�� nachalnie wbija� we mnie podpuchni�te niebieskie oczka. Wygl�da� na jakie� trzydzie�ci lat. Mia� nogi kr�tkie, tu��w d�ugi, czo�o w�skie, kark czerwony, nos perkaty, szare w�osy zaczesane do g�ry z fal�, policzki te� czerwone, troch� obwis�e. Na pierwszy rzut oka wygl�da� swojsko, ale co� si� tu nie zgadza�o. Bo wielkie czerwone �apy wystawa�y z r�kaw�w ele- 10 ganckiej marynarki, a na kr�tkim ow�osionym paluchu mia� pier�cionek z diamentem, kt�ry pob�yski-wa� jak prawdziwy. W chwil� potem zakr�ci� si� ko�o mnie czarnow�osy kelner z kolczykiem w uchu, jednym ruchem rozstawi� ma�y stoliczek, umie�ci� na nim owini�ty lnian� serwet� kube�ek z lodem i litrow� flaszk� Chopina. W �lad za nimi nad stolikiem pochyli� si� m�j s�siad. - S�dz�c po twarzy pan rodak? - zagadn��. Kiwn��em g�ow�, a on sapn�� z ulg� i opu�ci� si� na krzes�o. - Na imi� mam Kuba - powiedzia�. I o wiele za mocno u�cisn�� mi r�k�. Chwil� siedzieli�my w milczeniu, potem d�gn�� paluchem ok�adk� magazynu. - Wpad�o mo�e panu co� w ucho o loterii Caine'a? Pytanie nie mia�o sensu. Wszystkie kana�y telewizji od paru miesi�cy bez przerwy zajmowa�y si� t� loteri�. Wiedzia� o niej ca�y �wiat. Dla porz�dku przypomn� najm�odszym czytelnikom, �e jednym z najwi�kszych osi�gni�� J.J.C., kt�re ugruntowa�o jego s�aw� i fortun�, by�o wykreowanie i ofiarowanie m�czyznom na ca�ym �wiecie niezale�nie od religii, koloru sk�ry i przekona� politycznych obcis�ych majtek z kr�lewskiej bawe�ny. Majtek, kt�re - jak zgodnie podkre�lali wszyscy krytycy mody - raz na zawsze wydoby�y m�skie po�ladki z anonimowo�ci. Do ka�dej pary do��czona by�a pi�cioletnia gwarancja i bilet na loteri�. Zwyci�zca mia� otrzyma� tuzin legendarnych majtek z dedykacj�, a 11 tak�e roczn� posad� dozorcy w zamku z pensj� dwie�cie tysi�cy dolar�w miesi�cznie. Trudno si� dziwi�, �e posada ta sta�a si� przedmiotem marze� nie tylko setek tysi�cy najbardziej obiecuj�cych m�odych Amerykan�w, ale tak�e milion�w nielegalnych imigrant�w, od kilku pokole� czekaj�cych na zielon� kart�, zezwalaj�c� na sta�y pobyt w Stanach Zjednoczonych. A nagrodzony Pulitzerem za cykl esej�w o modzie na Bliskim Wschodzie John Freeman napisa� w �New York Timesie", �e loteria Caine'a to symbol demokracji i urzeczywistnienie American Dream. Losowanie odby�o si� w Waszyngtonie jako najwa�niejszy punkt obchod�w �wi�ta Niepodleg�o�ci. W dzie� p�niej niespodziewanie umar� Caine i zapewne dlatego osoba zwyci�zcy nie uzyska�a nale�ytego rozg�osu. Szczerze m�wi�c, nie by�em nawet pewien, kto wygra�. - To by�em ja - m�czyzna, kt�ry przedstawi� si� jako Kuba, wychyli� szklank� Chopina i wprawnie nala� sobie now�. Oszust albo wariat, pomy�la�em, popijaj�c piwem swoj� dzia�k�. U�miechn�� si� gorzko, jakby czyta� w moich my�lach, i pokiwa� g�ow�. - Widz�, �e mi pan nie wierzy. Czy w takiej sytuacji pozwoli pan, �e mu opowiem histori� swojego �ycia? Co by�o robi�? Kiwn��em g�ow� i nala�em sobie now� szklank�. 12 Opowie�� Kuby Z g�ry zastrzegam, �e nie posiadam odpowiedniego wykszta�cenia i nie podejmuj� si� tak pi�knie wyla� moich my�li, jak to robi� nasi wielcy poeci, pisarze, re�yserzy filmowi czy autorzy ksi��ek naukowych. Zaznaczam tylko, �e przechodzi�em koleje losu. �eby nie by� go�os�ownym, powiem, �e w wiosce Zarzecze pod W�oszczow�, gdzie ujrza�em �wiat�o dzienne, by�o nas sze�cioro rodze�stwa. M�j ojciec by� postawnym kowalem i nie odmawia� sobie zachcianek. �yli�my w takiej biedzie, �e jak sko�czy�em pi�� lat, wszystko, co dosta�em na urodziny, to by� patyk do pasania krowy. Zaraz potem matka zapowiedzia�a, �e na listopad spodziewa si� choroby. Ostrzeg�a ojca, �eby przesta� si� bawi� na weso�o, tylko pomy�la� powa�nie, bo b�dzie jedyn� g�ow� rodziny. Ale by�o ju� za p�no, bo ojciec si� dawno zepsu� i roz-pr�niaczy�. W listopadzie zgodnie z obietnic� matka si� po�o�y�a do ��ka. Jej choroba rozwija�a si�, a� dosz�a. A zaraz po pogrzebie ojciec ca�� nasz� sz�stk� poroz-dawa�. Nie wiem, jak reszta, ale ja trafi�em do dalekiej ciotki w Kielcach. Jej m�� by� komunist�, ale tylko par� tygodni, bo zgin�� pod ko�sk� platform�. Sama ciotka pracowa�a w bran�y prostytucyjnej. Dzi�ki ia�em sposobno�� zapozna� si� z ciekawymi 13 lud�mi r�nej marki. Przez sam� ciotk� by�em lubiany pod ka�dym wzgl�dem i otrzyma�em od niej wychowanie moralne i umi�owanie przyrody. Ponadto, sta�y klient, W�osiak Antoni, z zami�owania nauczyciel, poinformowa� mnie nieodp�atnie, jakie ksi��ki trzeba czyta�, �eby nie b��dzi� na o�lep po �cie�kach �ycia. Tak wi�c �y�em, op�ywa�em i jad�em tak na co dzie�, jak wielu nie pozwala sobie od �wi�ta. M�j los zrobi� si� nie do pozazdroszczenia dopiero, kiedy po upadku komunizmu podni�s� si� poziom us�ug. Bo z dnia na dzie� ciotka zacz�a traci� klient�w, zarabia� tyle co nic i jada� niezdrowo. Wtedy z p�aczem zdecydowa�a si� wys�a� mnie do pracy przy budowie osiedla. Mimo ambicji, wrodzonej inteligencji i smyka�ki, na budowie jako niepij�-cy trunk�w by�em przez wsp�towarzyszy �le traktowany. A� do dnia kiedy si� z wyrachowania upi�em na �mier� i �ycie i dopiero wtedy przesta�em by� dla nich komunist� i chamem. R�wnocze�nie z moj� prac� sz�a nielegalna emigracja do Ameryki. Brat Majstra, kt�ry mia� na Brookly-nie drugiego brata, jecha� tam przez Kanad�. Do Kanady mo�na by�o dosta� wiz� dosy� nawet �atwo, a do Ameryki, jak pan na pewno wie, ju� du�o trudniej. Kr�tko m�wi�c, �eby nie przeci�ga�, da�em si� nam�wi�, po�egna�em ze �zami w kolejno�ci najpierw osobi�cie ciotk�, a potem listownie reszt� rodze�stwa, z kt�rym nie mia�em kontakt�w, i wyruszy�em legalnie w drog� do Toronto. A stamt�d po cichu, za �ap�wk�, TIR-em kanadyjskim do Ameryki, okrakiem na krowach, z walizkami w r�ku. Droga by�a ci�ka i d�uga. Poniewa� rogacizna by�a zbita ciasno w ilo�ci 80 sztuk, baga�y nie mo�na by�o k�a�� na pod�odze, boby zosta�y jak nic rozdeptane. Po dw�ch godzinach wyci�gn�y nam si� r�ce, a po czterech zacz�� si�, zw�aszcza u kobiet, p�acz i zgrzytanie z�b�w. By�o zimno, ale kiedy poprosi�em s�siada na krowie obok, kt�ry wi�z� cztery litry i sam popija�, aby udzieli� mi kieliszek w�dki, bo cierpi� dreszcze, odm�wi�, �e wiezie na prezent. Zreszt� byde�ku te� nie by�o lekko, bo ca�� drog� rycza�o. Na granicy policja imigracyjna nawet do TIR-a nie zajrza�a i w miejscowo�ci Buffalo nasza gromadka osiemnastu ch�opa i cztery baby z radosnym p�aczem uca�owa�a ziemi� ameryka�sk�. Z pocz�tku wybuch�a kr�tka awantura, bo jeden z naszych nie wytrzyma� po drodze i ur�n�� krowie ucho na portmonetk�. Ale to tam pierwsze koty za p�oty. Nie b�d� si� panu spowiada� z pierwszych lat w Ameryce. Powiem tylko, �e jecha�em za ocean pe�en fantastycznych marze�, zaczerpni�tych z literatury fikcyjnej, a Ameryka nie okaza�a si� dla nas ani matk�, ani nawet ciotk�. Z samego pocz�tku po przygodach dotarli�my na Greenpoint. Tam Ameryka�ski Brat Majstra za pieni�dze przerabia� ludzi na Amerykan�w ubraniem i strzy�eniem. By� chytry, nie mia� wstydu i k�ama� le- 14 15 piej ni� adwokat, a jego obie siostry czerpa�y korzy�ci prowadz�c szko�� j�zyka angielskiego dla Polak�w, przy czym uczy�y nie mow�, tylko mimik�. Do tego odnajmowa�y pokoje umeblowane materacami przy ulicy Nassau, niedaleko rogu Greenpoint Ave-nue. Pracuj�c przy remontach spali�my pokotem, maj�c na dziewi�ciu tylko jedn� patelni� na jajecznic�, kt�ra w ko�cu zaros�a, odm�wi�a pos�usze�stwa i przesta�a sma�y�. Ale w�a�nie wtedy rzeczy przybra�y obr�t. Ameryka�ski Brat Majstra, nosz�c si� z zamiarem o�enku, chcia� si� pokaza� i zakupi� jedn� par� ozdobnych majtek z loteryjnym biletem. Potem, jako �e odst�pi� od projektu, mimo i� si� wykr�ca�em, wcisn�� mi na si�� majtki, zamiast zap�aty za dzie� robocizny na budowie. Ju� m�wi�em, �e ten Brat by� na-bieracz, po kt�rym si� mo�na by�o wszystkiego spodziewa�. Kiedy wysz�o na jaw, �e te majtki wygra�y g��wn� nagrod�, najpierw chcia� mnie z nich obrabowa� wywijaj�c no�em. A kiedy przyjecha�a telewizja i zacz�a mnie filmowa�, ze z�o�ci targn�� si� na siebie, zreszt� nieskutecznie, bo nie namydli� stryczka i si� wymskn��. Reszta koleg�w podzieli�a si� na dwie grupy, takich, co mnie chcieli poder�n��, i drugich, co mi si� bez lito�ci przypochlebiali. Otrzyma�em te� kilka nachalnych propozycji ma��e�skich i co wraca�em do domu, na materacu czeka�a w gotowo�ci jaka� rodaczka. Zaraz po mojej wygranej pan Caine zamkn�� po- 16 wieki. Pomy�la�em, �e wszystko przepad�o, B�g da�, B�g wzi��, a koledzy odetchn�li i si� ze szcz�cia upili. Ale nie tak pr�dko, bo prosz�, przed si�dm� z rana na ulic� Nassau zajecha�a bia�a limuzyna, a w �rodku czarny szofer z wykrochmalon� koszul� i biletem pierwszej klasy. Ulica si� zlecia�a. Koledzy z nienawi�ci zrobili flaszk�, a ja obwi�za�em walizk� sznurkiem, i w drog�. Lot do zamku mia�em niespokojny przez to, �e by�em za jedynego pasa�era, w zwi�zku z czym ta�czono ko�o mnie, wypytywano i nie dano uci�� drzemki. Osobiste lotnisko pana Caine'a by�o nie za du�e, na jakie� g�ra sze�� samolot�w, ale zadbane. Po wyl�dowaniu przeprowadzono mnie do sali sklepionej, odmalowanej pi�knie jak w ko�ciele. Nast�pnie wed�ug przepis�w przepuszczono przez rentgen moj� walizk�, w kt�rej mia�em to, co m�czyzna w stanie kawalerskim powinien zabra�, jak si� szykuje do obj�cia dozorcostwa, czyli dwa kilogramy suchej kie�basy, par�wki, litrowego Chopina, skarpetki na zmian�, Matk� Bosk� Cz�stochowsk�, szcz�liwe majtki, ekstra koszule, grzebie�, lusterko, maszynk� do golenia z zapasem, m�otek, gwo�dzie i pu�apk� na myszy typu gilotynka. Po sprawdzeniu walizki celnik kaza� mi si� po�o�y� na ta�mie i, zreszt� z ca�ym szacunkiem, osobi�cie w�o�y� mi palec w r�kawiczce w ty�ek. Po szcz�liwym zako�czeniu kontroli, stanowisko przyjazdowe zosta�o zwini�te i ca�a obs�uga ustawi�a si� w kolejce do odlot�w, kt�ra ci�gn�a si� d�u- 2-Ostatni ci�� 17 gim w�em, szumi�c, hucz�c i ha�asuj�c. Kot�owa�o si� w niej troch� ekstra eleganckich go�ci, ale przewa�ali muzycy i kelnerstwo, czysto egzotyczne, kt�remu w walizkach i kieszeniach brz�cza�a zastawa. Co gorsza, poniekt�rzy d�wigali obrazy w ramach, fotele, kolumny ma�e z czarnego marmuru albo w kilku ozdobne kanapy. Nie wiedzia�em, jak mam reagowa�, bo z�odziejstwo rzuca�o si� w oczy, a z drugiej strony nie obj��em jeszcze oficjalnie ciecio-stwa. Na wszelki wypadek opu�ci�em si� na sk�rzany fotel i pomy�la�em, �e najlepiej udawa� g�upiego. Najpierw podnios�em oczy na sufit, na kt�rym brodaty chyba Pan B�g wygra�a� paluchem, prze�egna�em si�, uda�em, �e �pi� i zasn��em. Obudzi�o mnie szturchanie. Obok sta�a dorodna kobieta, kt�ra si� przedstawi�a jako kucharka. Miara pi�knie ow�osione nogi, pod s�u�bowym fartuchem hu�ta�y si� puszczone lu�no balony, w jednym r�ku �ciska�a talerz zupy fasolowej, a wolnym �okciem mnie szturcha�a. Co� w niej by�o ujmuj�cego za serce i mog� uczciwie przyzna�, �e od pierwszego wejrzenia zacz�a na mnie oddzia�ywa�. Ona zreszt� te� przewraca�a oczami. Jak si� okaza�o, widzia�a mnie przez chwil� z daleka w telewizji, ale �eby z bliska, to tak s�awnej osobisto�ci jeszcze nie ogl�da�a. Znaczy, poza panem Caine, ale to by�o dawno i nieprawda. Wygl�da�a opalona, jakby wr�ci�a z wakacji, ale si� zaraz wyja�ni�o, �e nie o to chodzi, a opalenizn� ma po rodzicach, jako �e pochodzi�a oryginalnie z miejscowo�ci Juarez nad rzek� Rio Grand� przy samej granicy Meksyku z Teksasem. Jedz�c ze smakiem zup�, troch� dla mnie ostr�, ale konkretn�, �eby nie traci� czasu, wypytywa�em kuchark�, czy co� jej w ucho nie wpad�o. Ale wiedzia�a tylko tyle, �e nic nie wiadomo, jest ba�agan, wszyscy si� zwijaj�, a ja chwilowo mam si� uda� do matki pana Caine'a, czyli Starszej Pani Caine, od kt�rej mam zafasowa� czek. Zapyta�a te� otwarcie, z ujmuj�c� szczero�ci�, czy chcia�bym, �eby mi opowiedzia�a swoje �ycie. Z uprzejmo�ci i dla zabicia czasu powiedzia�em, �e oczywi�cie i �e tak. Ale zanim wzi�a oddech, do poczekalni wjecha� bez wahania mimo lakieru na pod�odze czerwony samoch�d, chyba nawet mo�e i rolls-royce. Za kierownic� zamiast Murzyna siedzia� m�ody, ale ma�o uprzejmy szofer, kt�ry wrzuci� byle jak moj� walizk� do baga�nika. By� ubrany z ig�y, przylizany na g�adko, a oczy mu si� �wieci�y jak pochodnie. Po�egna�em si� napr�dce. I ju� za chwil� p�dzili�my po chodnikach, parkietach, asfaltach, a nad nami przygrzewa�o neonowe s�oneczko, kt�re wolniutko przesuwa�o si� po suficie udaj�cym niebo tak sprytnie, �e si� mo�na by�o nabra�. Zagadywa�em do szofera, jak to si� dziwnie plecie, �e pan Caine umar�, a jego matka ci�gle �yje, i zapyta�em, czy ona sama jest ludzk� kobiet�, ale przenicowa� mnie takim wzrokiem, �e przesta�em si� od- 18 19 zywa�. Za to, co prawda, to prawda, jecha� fachowo i z drygiem. Przelatywali�my obok muze�w chyba, restauracji pozamykanych, mimo wczesnej pory, piramid znanych z telewizji i McDonald'sa zabitego deskami na g�ucho. Przy jakiej� kolumnie, na pewno s�awnej, poprosi�em, �eby przyhamowa� i mi troch� obja�ni�. Ale si� nawet nie spojrza�. Raz i drugi po nasypie ko�o nas przejecha�o si� metro, ca�e pomalowane jak w Nowym Jorku, puste w nasz� stron�, ale rozwrzeszczane i zapchane do ostatniego, z wisz�cymi za oknem, w przeciwn�, czyli na lotnisko. Ni st�d, ni zow�d podrzuci�o samochodem i og�uszy� nas wybuch. Zapyta�em, co to mo�e oznacza�, bo jako ci�� to i owo musz� wiedzie�, �eby si� nie pogubi� i nie wyj�� na g�upiego. Ale szofer tylko splun��, prze�egna� si�, uca�owa� medalik na szyi i tyle. Pomy�la�em, �e jest on chyba raczej na pewno W�ochem albo Hiszpanem, albo z Francji, Anglii, Rosji, Bu�garii, Rumunii czy Niemiec, bo te narody nie lubi� Polak�w. Dla odmiany pogr��y�em si� w marzeniach o pi�knie zbudowanych nogach kucharki. Niestety, nie mog�em my�le� za d�ugo, bo przyhamowali�my na dobre przed nasypem, po kt�rym raz wolniej, raz szybciej hucza�o metro. Dalej jecha� nie by�o jak z powodu awarii drogi. W rzeczy samej, ze �rodka jezdni stercza�o co� jakby ogon od samolotu, dach nad nami by� rozbity, pod butami p�ka�o szk�o i prze�wieca�o prawdziwe niebo, zachmurzone i szare, z od�a��cymi kawa�kami przydymionych chmur. Szofer machn��, �e mam si� za nim drapa� na nasyp. Chcia�em wzi�� walizk�, ale kaza�, �eby zostawi�. No to przele�li�my po szynach, znowu przepu�cili�my metro i trafili�my prosto do kina na dobre tysi�c os�b. Z tym, �e nie by�o ani kasy, ani bileter�w, ani zdj��, ani nawet plakatu. A w �rodku ca�ej sali ani jednego krzes�a, tylko inwalidzki fotel na k�kach, za to z przyczep�, a na fotelu jeden pojedynczy widz, dla kt�rego wy�wietlano ca�y film. Od razu co� mnie tkn�o, �e to mo�e Starsza Pani Caine. Bo pi�knie na czerwono ubrana i obwieszona z�otem i brylantami, siedzia�a sobie niczym ksi���, rozparta, pod��czona rurkami i przewodami do przezroczystej szafki, te� na k�kach. W szafce, jak si� szybko pomimo kinowego p�mroku zorientowa�em, zamontowane by�y chyba sztuczne nerki, p�uca, w�troba i raczej serce. Bo go�ym okiem by�o wida� bicie. A w samych rurkach ca�y czas kipia�o albo bulgota�o raz wolniej, a raz szybciej i lata�y p�cherzyki. Natomiast sama Starsza Pani Caine, mimo zaawansowanej d�ugowieczno�ci, gasi�a pragnienie koniakiem z najwi�kszego kieliszka, jaki widzia�em w �yciu. I nawet bez okular�w patrzy�a si� na starszego m�czyzn�, kt�ry ledwo co si� rusza� po ekranie. Mia� g�ow� �ys� jak jajo, �azi� po pa�acu jak mucha w smole i niszczy� lustra lask�. A� dopiero wyci�gn�� si� na dobre na ��ku i si� �wiat�o zapali�o. Starsza Pani Caine chusteczk� przeciera�a oczy. 20 21 Mo�e jej by�o szkoda luster, mo�e �a�owa�a paralityka, �e tak �azi samotnie po zamku? A mo�e by�a og�lnie chora na nostalgi�? Tak jak babka Brata Ameryka�skiego Majstra z Greenpointu, kt�ra ca�ymi dniami siedzia�a w oknie i bez mrugni�cia patrzy�a na ulic� Kent, czy kto nie idzie. Zreszt�, co to mo�na wiedzie� o drugim cz�owieku. Tymczasem Starsza Pani Caine machn�a r�k�, �eby i�� za ni�, i odjecha�a w�zkiem z doczep�, kt�ry mia� takie przyspieszenie, �e ledwo nad��y�em. Wbieg�em do pokoju obok i mnie zatka�o, bo ka�dy mebel udawa� drapie�nika-zwierzaka, tak �e si� mo�na by�o nastraszy�, a po�rodku bi�a fontanna z czarnego �ab�dzia i buzowa� ekspres na kaw� w kszta�cie kota. Na �cianach nie by�o wolnego miejsca, tylko obraz na obrazie i to w ilo�ci wi�kszej ni� w japo�skim banku na Manhattanie, gdzie w ramach fuchy miesi�c temu pucowa�em pod�og�. Starszy wiekiem kelner w zielonej marynarce z czerwonymi epoletami i siw� g�ow� nala� nam z ulg� kawy. Ale kiedy poprosi�em o co� mocniejszego, nawet si� nie spojrza�, tylko z�apa� za sw�j baga� i w nogi. My�la�em, �e te� si� spieszy na samolot, ale nie, bo za chwil� si� wr�ci� z jeszcze jednym m�odszym, ubranym na ��to jak kanarek, i na oczach, otwarcie zacz�li sk�ada� jakie� malowid�o w trzech cz�ciach pe�ne zwierz�t, golas�w, diab��w, po�ar�w i B�g wie czego. Obwin�li je w koc w krat�, mo�e chyba nawet ze szkockiej we�ny, i dali nog�. Jako �wie�o przyby�y zapyta�em si� Starszej Pani Caine, jakie tu og�lnie panuj� porz�dki. Znaczy, czy mam ich goni� i odbiera�, bo to by�o jawne z�odziejstwo, czy co? Ale uspokoi�a mnie, �e co tam, niech sobie lepiej bior�, jak ma si� zmarnowa�, a pilnowanie i remonty nie nale�� do moich obowi�zk�w, kt�re s� honorowe. Rozkaza�a mi usi��� na fotelu udaj�cym mi�ka i od razu na kolana w�adowa� mi si� bia�y pude�ek. Nic mu za to nie zrobi�em ze strachu, �e to mo�e by� jaki� ulubieniec. Kelnerzy wchodzili i wychodzili, zdejmuj�c, obrywaj�c albo wycinaj�c z ram, a� nareszcie uk�onili si�, i tyle ich by�o wida�. Tymczasem na fotelu zacz�a mruga� czerwona lampka. W��czy� si� sygna� alarmowy i Starsza Pani Caine przypomnia�a szoferowi, �e ju� najwy�szy czas, �eby wymieni� w niej filtry. Szofer, mrucz�c co� pod nosem, zabra� si� za otwieranie apteczki, a przy okazji, niby przypadkiem, kopn�� mnie w nog�. Zagryz�em z�by, �e to niby nic, a Starsza Pani szepn�a mi do ucha, �ebym si� szoferem nie przejmowa�, bo to jest W�och - czyli �e mia�em racj� - zazdrosny jak diabe� i humorzasty. Powiedzia�em uprzejmie, �e to nic nie szkodzi, a ona zwierzy�a si� poufnie, �e ten biedny ch�opak z Sycylii od lat si� w niej kocha, akurat dzisiaj znowu si� jej o�wiadczy� i jest w�ciek�y, bo mu odm�wi�a. A odm�wi�a, bo jemu tylko seks w g�owie. Wtr�ci�em smutno, �e przy dobrobycie zamiera 22 23 rozw�j umys�owy i kulturalny. Ch�tnie si� zgodzi�a i zapyta�a, jak mi si� w Ameryce, a zw�aszcza w zamku, podoba, bo po akcencie pozna�a, �e jestem przyjezdny cudzoziemiec. Odpowiedzia�em, �e w Ameryce, jak jest dobrze, to jest lepiej ni� w Polsce, a jak �le, to gorzej. A zamek jest najwi�kszy z tych, co widzia�em. Szofer wymienia� filtry w sztucznych narz�dach, a Starsza Pani Caine zapyta�a grzecznie, czy mo�e mi opowiedzie� swoj� histori�. Nie wypada�o odm�wi� starszej kobiecie, chocia� mia�em uwag� rozproszon� przez kelner�w, kt�rzy zn�w wr�cili i co� tam wycinali, oraz przez szofera, kt�ry la� na oko do prob�wek i ha�asowa� filtrami. Tymczasem Starsza Pani Caine zapali�a marlboro light, zaci�gn�a si�, a� pociemnia�o w rurkach, i zacz�a opowiada�. Opowie�� Starszej Pani Caine Urodzi�am si� w mie�cie Chicago na rogu George'a Washingtona i Milwaukee. By�am �adnym dzieckiem, a dooko�a nic, tylko bieda z n�dz� i ho�ot�. Matka by�a krawcow�, tyle �e pracowa�a w pralni odnajmuj�c w p�nocno-zachodnim rogu stolik z maszyn� typu sin-ger. Nie tyle szy�a, co reperowa�a, skraca�a, poszerza�a, zw�a�a i p�aka�a. P�aka�a bez przerwy, kiedy mia�a pow�d i bez powodu. P�aka�a, kiedy jej brat zginaj na wojnie, kiedy m�j ojciec powiedzia�, �e j� kocha i si� o�wiadczy�, kiedy by�a ci�ka zima, a w Chicago s� zawsze ci�kie zimy, i kiedy by�o pi�kne lato. P�aka�a, dwudziesty sz�sty raz ogl�daj�c Gret� Garbo jako kr�low� Krystyn�, kiedy oddawa�a klientowi poszerzone spodnie i kiedy ojciec okrad� stacj� benzynow�, na kt�rej pracowa�, i uciek� z inn� kobiet�. Ja nie mog�am zrozumie�, jak ona z takimi czerwonymi oczami w og�le trafia nitk� w ig��. A w�a�ciciel pralni, zanim j� wyrzuci�, przestrzega�, �eby przesta�a p�aka�, bo odstrasza klient�w. Ale nic nie pomog�o, bo dalej p�aka�a. P�aka�a, kiedy umiera�a, i p�aka�a nawet po �mierci. Siedzia�am przy jej ��ku i lekarz kr�ci� g�ow�, �e to chyba niemo�liwe, ale �zy si� jej po policzkach jednak toczy�y. Teraz zdradz� panu sekret. Ot� w�a�nie wtedy, w godzin� jej �mierci, przysi�g�am sobie, �e nie b�d� nigdy w �yciu p�aka�, cho�by nie wiem co, i s�owa dotrzyma�am. Zreszt� dlatego, mimo �e nie jestem ju� taka m�oda, jak pan na pewno zauwa�y�, moja sk�ra jest g�adka jak aksamit i nie mam ani jednej zmarszczki. Tak wi�c, nie p�aka�am, kiedy maj�c trzyna�cie lat, zamiast chodzi� do szko�y, zacz�am pracowa� jako pomywaczka w paskudnej knajpie, kt�ra si� nazywa�a �Bar Ostatniej Szansy" i by�a otwarta do czwartej nad ranem. Nie p�aka�am, kiedy starszy kucharz i dw�ch m�odszych kelner�w zwabi�o mnie do spi�arni i gwa�ci�o na zimnie przez ponad trzy godziny. 24 25 Zreszt� trudno im si� by�o dziwi�. By�am wyj�tkowo pi�kn� dziewczynk�. Mia�am piersi jak wykute z marmuru, ty�ek jak dzwon, a w talii by�am cienka jak osa. Matka od pocz�tku smarowa�a mi g�ow� naft�, �eby odstraszy� wszy, i chyba dlatego mia�am w�osy czarne jak skrzyd�a kruka i tak g�ste, �e fryzjer, kt�ry te� p�niej mnie gwa�ci�, z�ama� na nich �elazny grzebie�. Za� moje oczy by�y niebieskie jak niebo. Ale wracaj�c do tematu, nie p�aka�am, nawet kiedy awansowano mnie na pomocnic� kucharza i musia�am godzinami sieka� cebul�, nie p�aka�am z rado�ci, kiedy diabli wzi�li STAREGO. Ani par� dni temu z �alu, �e umar� m�j jedyny ukochany syn. Dzisiaj, jak pan mo�e zauwa�y� w kinie, p�aka�am pierwszy raz w �yciu, zreszt� zupe�nie nie wiem, dlaczego. Ale, ale, czy wspomnia�am ju�, �e by�am wyj�tkowo pi�kna? Wi�c oczywi�cie poza gwa�ceniem otrzymywa�am tak�e propozycje ma��e�skie. O�wiadczy�o mi si� sze�ciu kelner�w, dw�ch wykidaj��w, czterdziestu sta�ych go�ci i jeden poeta. Wszyscy podrzucali do kuchni kwiaty, zapraszali mnie do swoich biednych mieszka� i pr�bowali przedstawia� swoim biednym rodzinom. Zamiast tego, po pracy i w wolne dni, w��czy�am si� sama po najelegantszych dzielnicach Chicago. Wystawa�am przed szybami superrestauracji. Wdycha�am zapach cygar, perfum, dobrego jedzenia i benzyny z najdro�szych samochod�w, a z koszy na �mieci wyci�ga�am stare gazety. Potem bieg�am do mojego pokoiku i przy �wiecy czyta�am towarzyskie kroniki o balach, sukniach, wy�cigach, romansach, samob�jstwach. Zasypiaj�c wsuwa�am sobie gazet� pod nocn� koszul� i przytula�am do brzucha, ale tak, �eby drapa�a. Zwierz� si� panu teraz jeszcze z jednej tajemnicy. Ot� ja zawsze wiedzia�am na pewno, �e nale�y mi si� co� wi�cej, bo jestem �adniejsza, lepsza i wra�liwsza od ho�oty. Ale problem polega� na tym, jak to ho�ocie wyt�umaczy�, skoro jest tylko ho�ot�, i nic do niej nie dociera. A zn�w do inteligentnego towarzystwa, kt�re by oczywi�cie si� od razu na mnie pozna�o, poza burdelem nie by�o praktycznie dost�pu. Ale zaciska�am pi�ci, modli�am si� i wierzy�am, �e pi�kno i uczciwo�� zostan� nagrodzone, a los si� do mnie u�miechnie. I rzeczywi�cie, najpierw bogata wdowa, kt�rej m�� utopi� si� razem z Titanikiem i u kt�rej sprz�ta�am dwa razy w tygodniu, mia�a wylew i w zwi�zku z tym przyj�a mnie na sta�e do opieki, z mieszkaniem. Wtedy ju� wiedzia�am na pewno, �e B�g nade mn� czuwa, i z miejsca wym�wi�am w �Ostatniej Szansie". Zaraz potem wdowa wys�a�a mnie na sw�j w�asny koszt do wieczorowej szko�y piel�gniarskiej. By�a kobiet� wykszta�con� wszechstronnie do tego stopnia, �e prenumerowa�a ilustrowane magazyny z ca�ego �wiata. Mog�am wreszcie przesta� grzeba� w �mietnikach i kiedy dobry B�g postawi� mi na drodze STAREGO, by�am przygotowana tak, �e lepiej nie mo�na by�o. A by�o to tak: W pogodny dzie� listopadowy, pami�tam to jak 26 27 dzi�, i �agodne s�o�ce, i deszcz opadaj�cych li�ci. No wi�c w taki w�a�nie dzie� pcha�am w�zek z moj� do po�owy sparali�owan� pracodawczyni� w stron�/ parku. Nagle zza rogu Alei Lincolna Abrahama i j Georg'a Washingtona wolniutko wysun�� si� ten naj-1 d�u�szy na �wiecie, z�ocisty rolls-royce z przyciemnionymi szybami. Stan�am jak wryta i straci�am od-! dech, ale tylko na chwil�, bo zdj�cia tego rolls-roy-; ce'a z numerem jeden na tablicy rejestracyjnej widy-(j wa�am setki razy na pierwszych stronach ka�dejf kroniki towarzyskiej, dobrze wiedzia�am, kto nim| sobie jedzie, i zrozumia�am, �e niebo daje mi znak.| Spoci�am si�, dosta�am dreszczy, kurczy �o��dka, i dygotania n�g, szcz�kania z�b�w i czkawki, bo zro- j zumia�am, �e albo teraz, albo nigdy. Zaczeka�am, a� i samoch�d zr�wna si� z nami, prze�egna�am si�, z mkn�am oczy i skoczy�am z w�zkiem pod ko�a. B�g nade mn� czuwa�, bo samoch�d jecha� wolno i uderzenie nie by�o silne. Ale i tak i ja, i moja pracodawczyni wyl�dowa�y�my na jezdni. Ona z krzykiem i z�aman� r�k�, a ja z obtart� nog�. Szofer w liberii takiej samej, jak� maj� ci dwaj kelnerzy, kt�rzy w tej chwili kradn� czarnego Goy�, wyskoczy� z awantur�. Aleja si� podnios�am, jego odtr�ci�am i, popychana przez przeznaczenie, podesz�am do przyciemnionego okienka. W�a�nie si� otwiera�o i ukaza�a si� w nim �ysa g�owa STAREGO. Twarz mia� przekrwion�, a lewa strona opada�a mu na d� razem z okiem, wyba�uszonym i te� przekrwionym, a warga, z kt�- rej kapa�a �lina, wisia�a prawie do brody, tak �e cygaro trzyma�o si� po prawej i to ledwo, ledwo. Zakocha�am si� w nim od razu. Sta�am i gapi�am si� na niego, a on patrzy� na mnie i jakby mnie wycenia�. Czy m�wi�am ju�, �e by�am wyj�tkowo pi�kna? Mia�am pi�tna�cie lat i piersi jak wykute z marmuru. Zreszt� niech pan sam dotknie. Drug� te�. Przyzna pan, �e nawet teraz nie mo�na im wiele zarzuci�. Na pewno zwr�ci� pan te� uwag� na moje nogi, jakie s� d�ugie i cienkie w p�cinie. Wtedy krew kapa�a mi z lewej. Moja pracodawczyni co� tam na jezdni krzycza�a, ale ja nie s�ucha�am, tylko patrzy�am. Wspomnia�am zapewne, �e mia�am wielkie niebieskie oczy. Patrzy�am i my�la�am o tych wszystkich kobietach pi�knych i bogatych, kt�re za nim szala�y, o tych wszystkich jego gazetach, co pisa�y ca�� prawd�, bankach, kt�re mia� na w�asno��, �e o ma�o nie zosta� gubernatorem, i o jego legendarnym zamku, kt�ry oczywi�cie nie wytrzymuje por�wnania ze wspania�o�ci� pa�acu, w kt�rym teraz jeste�my. Tak wi�c patrzy�am, patrzy�am, tak �e od tego patrzenia oczy zacz�y mi �zawi�, prawie tak, jak mojej matce. A w my�lach powtarza�am tylko trzy s�owa: Bo�e, dopom� sierocie. Przyznam si� panu, �e ju� my�la�am, �e wszystko na nic, �e nic nie wypatrz�, kiedy STARY wyj�� cygaro, otar� �lin� z wargi i zabe�kota� to jedno cudowne �wsiadaj". Domy�la si� pan zapewne, co zrobi�am? Ma pan racj�. Zostawiaj�c za sob� czo�gaj�c� si� po jezdni 28 29 pracodawczyni� i ca�e dotychczasowe �ycie razem z sukniami i schowanymi pod pod�og� oszcz�dno�ciami, wsiad�am jak zahipnotyzowana. Pomy�la�am: niech si� dzieje, prze�yj� wielk� mi�o�� albo chocia� popatrz�. A m�wi� to panu, m�ody cz�owieku, po to, �eby pan wiedzia�, jak wa�na w �yciu jest szybka decyzja. Oczywi�cie, nie twierdz�, �e nie by�am odrobin� rozczarowana, kiedy STARY bez �adnej wst�pnej rozmowy zgwa�ci� mnie w samochodzie. Nawet nie zdejmuj�c spodni, a tylko rozpinaj�c rozporek. Kucharz, obaj kelnerzy i fryzjer jednak si� do tego rozbierali. W zamku te� spodziewa�am si� wi�cej �ycia. To olbrzymie bogactwo po prostu si� marnowa�o. Na pr�no k�ad�am STAREMU na ��ku telegramy z zaproszeniami, niepotrzebnie przyje�d�ali go�cie i dziennikarze. STARY, odk�d rzuci�a go �ona, nikogo nie wpuszcza� i nigdzie nie je�dzi�. Dniem i noc� t�uk� si� po zamku w pi�amie, rozbija� weneckie zwierciad�a, natychmiast wymieniane na nowe, rzuca� we mnie tac� z jedzeniem i traktowa� tak, jak za pierwszym razem w samochodzie. My�l�, �e gdzie� tak po roku, mimo �e jestem kobiet� sentymentaln� i obsesyjnie wiern�, jednak zacz�am bardzo powoli przestawa� go kocha�. To by�o oczywi�cie bardzo smutne, ale tak czy inaczej, zamek by� zamkiem, a nie �Barem Ostatniej Szansy". Postanowi�am, �e wszystko wytrzymam i zasz�am z nim w ci���. Kiedy si� dowiedzia�, w�ciek� si� tak, �e my�la�am, �e mnie zabije. Nie da� mi ani grosza i kaza� si� wynosi�. Kiedy brama zatrzasn�a si� za mn� i schodzi�am z g�ry z wielkim brzuchem i ma�� walizk�, czu�am si� jak wygnana z raju, ale ci�gle nie p�aka�am, tylko wr�ci�am do Chicago. Moja dawna pracodaw-czyni by�a ju� sparali�owana od g�ry do do�u. Mia�a te� now� piel�gniark�, moje rzeczy by�y wyrzucone, a pod�oga wymieniona. No to wr�ci�am do pracy w �Barze Ostatniej Szansy". Zn�w zacz�� si� ten brud, n�dza i chamskie dowcipy. Ze zm�czenia wygada�am si� jednej pomywaczce, �e brzuch pochodzi od STAREGO, i ona to rozgada�a. Nie uwierzy� nikt, a ho�ota zacz�a dokucza�. Kiedy urodzi� si� ma�y Caine, wys�a�am STAREMU wiadomo��, ale nawet nie odpowiedzia�. Wi�c moj� jedyn� rado�ci� sta� si� �liczny jak dziewczynka synek. Bo�e, jak on uwielbia� szycie. Przesiadywa� ze mn� w kuchni, nie spa�, nie jad�, nie pi�, tylko szy� i szy� i w dzie�, i w nocy, mo�e to po babci? Od znajomego krawca dostawa� �cinki i kroi� fastrygo-wa�, i obrzuca� dziurki. Kiedy mia� pi�� lat, STARY sobie o nas przypomnia�. Przed knajp� zahamowa� rolls-royce, ho�ota otworzy�a usta, a ja po raz drugi w �yciu nie zabra�am ze sob� nic. Zrzuci�am tylko na pod�og� fartuch, drewniane sapogi, splun�am na wszystkich i wsiad�am. A m�j malutki Caine - wymy�li�am mu to nazwisko, bo by�o podobne do nazwiska ojca - zabra� tylko poduszeczk� z ig�ami i par� k��bk�w nici. 30 31 Ba�am si�, �e STARYb�dzie nam dokucza�, ale sta�o si� co� gorszego. On si� od pierwszej chwili w Cainie zakocha�, a mnie nie chcia� widzie� na oczy. On mi ukrad� moje dziecko. Za mojego ma�ego cudownego dzieciaczka dosta�am jeden pok�j, jedn� pokoj�wk�, trzy posi�ki dziennie i nieograniczony dost�p do alkoholu. Cierpia�am, ale jak si� pan zapewne domy�li�, je�li s�ucha� pan uwa�nie mojej opowie�ci, nie p�aka�am. STARY urz�dzi� w zamku wielk� sal� kinow�. Oczywi�cie nie tak wspania��, jak ta, w kt�rej mnie pan spotka�. Kaza� tam ustawi� dwa fotele, tylko dwa! I godzinami ogl�da� z moim ma�ym �Kr�lewn� �nie�k�". Bo�e, jak on go rozpieszcza�. Kiedy Caine nie chcia� i�� do szko�y, sprowadza� mu samolotami nauczycieli francuskiego, rysunk�w i kroju z Pary�a, Rzymu i Londynu, co tydzie� nowych. M�j synek uwielbia� malarstwo, a STARY, jak pan na pewno s�ysza�, mia� t� swoj� legendarn� kolekcj�. Ulubionym zaj�ciem ma�ego sta�o si� wycinanie kawa�k�w p��tna z obraz�w Micha�a Anio�a, Tycja-na, Velazqueza i Rembrandta, i szycie z nich sukni wieczorowych i szlafrok�w. STARY pozwala� mu na wszystko, a m�j ma�y mia� fantastyczne wyczucie koloru i niewiarygodny talent do kompozycji. Uwielbia� przebiera� si� za dziewczynk�. By� tak �liczny, kiedy wk�ada� d�ugie czarne po�czochy i podwi�zki. Sam wyhaftowa� sobie na nich r�yczk�. Ju� wtedy nie mia�am w�tpliwo�ci, �e czeka go porywaj�ce �ycie designera. Oczywi�cie, nie zamierzam panu opowiada� ca�ego dzieci�stwa mojego ma�ego wielkiego artysty. Na ten temat biografowie napisali par� setek tom�w, zreszt� do�� powierzchownych. Zauwa�y� pan te� zapewne, �e staram si� nie m�wi� zbyt wiele o jego ojcu. Po sprowadzeniu si� do zamku, rozmawia�am ze STARYM tylko raz. By�o to po ataku Japo�czyk�w na Pearl Harbor, kiedy m�j ma�y zosta� zmobilizowany do armii. Na kolanach b�aga�am STAREGO, �eby wyreklamowa� syna, to przecie� by�a dla niego drobnostka, wystarczy�by jeden telefon. Ale STARY si� upar�, mamrota�, �e armia, a zw�aszcza wojna przydadz� si� ka�demu. Akurat gdzie� przeczyta�, �e m�czyzna, kt�ry nikogo nie zastrzeli�, jest prawiczkiem. Ale to kochaj�ce serce matki mia�o racj�. M�j ma�y ju� po kilku godzinach s�u�by w marines popad� w g��bok� depresj�, przesta� najpierw je��, potem pi�, potem wzi�li go do szpitala, a potem zwolnili z armii. Lekarze orzekli, �e przyczyn� za�amania nerwowego mojego dziecka by�a monotonia mundur�w piechoty morskiej. A potem... Potem STARY umar�. Sam pan rozumie, z jakim napi�ciem czeka�am na otworzenie testamentu. STARY by� nieobliczalny, nie pozwoli� nawet synowi nosi� swojego nazwiska, nigdy nie uzna� go oficjalnie. Ale w testamencie zapisa� mu wszystko. Wtedy pokocha�am go po raz drugi. M�j ma�y cz�sto m�wi�, �e nienawidzi ojca i �e nigdy nie wybaczy mu tego, jak mnie traktowa�. Ale 32 3-Ostatni d�� 33 czasem wydaje mi si�, �e jednak go kocha�. Mo�e dlatego, �e tak bardzo podoba�a mu si� �Kr�lewna �nie�ka"? Na pogrzeb wprawdzie nie przyjecha�, ale przys�a� telegram, �e przyjedzie p�niej, �eby sprzeda� zamek. Ju� wtedy chcia� zbudowa� wi�kszy, wspanialszy, b�d�cy po��czeniem tego, co na �wiecie najpi�kniejsze i najwa�niejsze. W�a�nie taki, jak ten. Na razie prosto ze szpitala pojecha� do Francji, �eby studiowa� prace designer�w armii Napoleona. I w�a�nie tam, w okupowanym Pary�u, jego talent po raz pierwszy zadziwi� �wiat. Nie s�dz�, �eby ktokolwiek zrobi� wi�cej dla walcz�cej Francji, ni� m�j 18--letni ch�opiec. Pami�tam do dzi�, jaka by�am dumna, kiedy genera� de Gaulle osobi�cie odznaczy� go Legi� Honorow�. Ale o tym innym razem, bo za p� godziny mam samolot i musz� panu jeszcze zap�aci�, a czeki mam w samochodzie. Opowie�� Kuby Tymi s�owami poruszy�a moj� czu�� strun�. Strzepn��em pude�ka i poderwa�em si� z fotela. Bo chocia� jestem niewyrachowany, to nie znaczy, �e zaraz g�upi, i swoje wiem, �e pieni�dze s� w �yciu ulg�. A po sprawieniu ��tych but�w nieprzemakalnych Timberland, skarpetek z czystej we�ny i hinduskiej koszuli z wyprzeda�y, mia�em w kieszeniach przys�owiow� dziur�. Na razie Antonio wyj�� Starsz� Pani� z w�zka, wzi�� w obie r�ce, a ja si� z�apa�em za w�zek z przybud�wk� i ostro�nie, �eby si� przewody nie pl�ta�y, drapa�em si� za nimi na nasyp. Jednak ju� po paru krokach wyszed� na wierzch charakter Antonia i si� zrobi�o zamieszanie. Mianowicie szofer w�oski dosta� po mordzie za to, �e wykorzystuj�c sytuacj�, zacz�� Starsz� Pani� Caine przy ludziach, na widoku, podszczypywa�. W odpowiedzi zarz�dzi�a, �eby�my si� wymienili. Antonio co� si� zacz�� buntowa�, ale ona, widocznie jako g�owa rodziny, mia�a tak� w�adz�, �e tylko pies m�g� na ni� szczeka�. Tak �e nios�em j� teraz ja, co by�o l�ejsze. A Antonio, chyba nienawy-k�y do pracy fizycznej, sapa� za nami z w�zkiem. Po drodze, �eby nie zapomnia�a o czeku, nawi�za�em, �e pieni�dze to du�o, ale nie wszystko, bo nie mo�na kupi� za nie mi�o�ci. Jak to us�ysza�a, od razu si� ucieszy�a, �e zostawia zamek w dobrych r�kach. Ja ju� przelaz�em na drug� stron� tor�w i mia�em z g�rki, a Antonio wl�k� si� jeszcze pod g�r�, kiedy, jak na z�o��, nadjecha� pe�nym gazem ekspresowy. Antonio przyspieszy�, ale si� omskn�� i wywali�. Ja wrzasn��em ze strachu i chcia�em si� wr�ci�, ale za p�no. Ja sta�em po jednej stronie, Antonio sapa� po drugiej, a przewody si� napi�y, jakby na to czeka�y, i posz�y prosto pod ko�a. Rurki prysn�y na zielono, ��to i niebiesko. I Starsza Pani Caine zacz�a mi si� na r�kach z sykiem kurczy� jak balonik. Jezusie, Mario, J�zefie �wi�ty, krzykn��em, jak tak dalej, to 34 35 po czeku i wyl�duj� o suchym chlebie. Ukl�k�em na ziemi, palcami i marynark� zatykaj�c rurki, ale gdzie tam. Ze strachu zacz��em dodawa� jej odwagi, wspominaj�c o mi�osierdziu boskim, ale ona pewnie by�a z niewierz�cych, bo si� tylko roze�mia�a i w najlepsze mala�a w oczach. Za nast�pn� chwil� zegarek ze z�ota i ca�a reszta polecia�y z brz�kiem po nasypie. Zacz��em odmawia� pacierze, a tymczasem poci�g przelecia� i Antonio wylaz� zza niego, ca�y w piachu. Nawet si� nie otrzepa�, tylko spojrza�, pogna� do baga�nika, go otworzy� i wrzasn��: �Zru� mi j� tutaj!" Na to nie mia�em odwagi, ale podbieg�em z tym, co zosta�o, g��wnie sk�r� i paroma ko��mi. Antonio tymczasem rozebra� si� do naga, od g�ry do do�u, wydezynfekowa� alkoholem i wida� by�o, �e mu to nie pierwszyzna. Na�o�y� maseczk�, macha� palnikiem spawalniczym, rozwija� kabel na wielkiej szpuli, pryska� klejem �Crazy Glue". Robota pali�a mu si� w r�kach. Na moich oczach zmieni� si� w innego cz�owieka. Ci��, montowa�, przysztukowa�, pompowa�, la� z kilku butli naraz, zwija� si� jak w ukropie i bez mojej pomocy Starsz� Pani� Caine nareperowa�. W trzy, najwy�ej cztery zdrowa�ki rurki weso�o zabulgota�y, a Starsza Pani, troch� tylko narzekaj�c na b�l g�owy, wypisywa�a mi czek za lipiec w wysoko�ci dwustu tysi�cy dolar�w. Takim sposobem w jednej chwili z nielegalnego emigranta zamieni�em si� w warto�ciowego cz�owieka, mo�e nawet z wy�szym wykszta�ceniem. Rzuci- �em siej� ca�owa� po jeszcze troch� zimnych r�kach, a szoferowi si� przyzna�em, �e go niesprawiedliwie os�dzi�em. Chcia�em go nawet jak rodzonego wy�ci-ska�, tyle �e on nie bardzo chcia�, za to zbiera� z ziemi brylanty, kolie, diamenty, bransolety, kolczyki i chyba �eby nie traci� czasu, wrzuca� do baga�nika. Raz, dwa zamontowa� w�zek na dachu, usadowi� na nim ju� bez �adnej nachalno�ci Starsz� Pani�, wskoczy� do �rodka i tyle ich by�o wida�. Pude�ek chcia� si� na trzeciego wepcha�, ale go Antonio wzi�� za kark i wyrzuci� tak, �e tylko lata� w k�ko z podkurczonym ogonem i piszcza�. Pomacha�em za nimi r�k� z czekiem, potem w�o�y�em go do marynarki, potem do walizki, a nast�pnie do buta, bo to jednak fortuna. Rado�� psu�a mi troch� troska, gdzie ja go wymieni� na got�wk�, czyli skaszuj�, jak wszystko pozamykane, a jak nawet wymieni�, to gdzie schowam pieni�dze i kto mi zap�aci za sierpie�, jak wszyscy daj� nog�. Prawd� powiedziawszy, w nast�pnej kolejno�ci odda�em si� marzeniom, �eby si� mo�e z takimi pieni�dzmi ustatkowa� z kobiet�, najlepiej w Polsce. Tyle, �ebym musia� do tego najpierw jak�� pozna�, bo z nieznajom� nie za bardzo chcia�em si� �eni�. Ale to nie zmartwienie, bo ciotka mia�a szerokie znajomo�ci. Poza tym, �eby powiedzie� prawd�, troch� zawr�ci�a mi w g�owie kucharka i gdyby si� na przyk�ad okaza�o, �e jest to uczciwa katoliczka, to, kto wie, mo�e bym nie zwa�a� na kolor jej sk�ry, prze- 36 37 dzia� maj�tkowy i by�oby po k�opocie. Tak rozmy�la�em, id�c po szynach i przepuszczaj�c tylko poci�gi. Nie ogl�daj�c si� w og�le na kawa�ki staro�ytnego Egiptu ani zabite deskami hotele, podpisane po chyba francusku albo angielsku a mo�e niemiecku, za to t�skni�c za swoj� rodzon� wiosk�, gdzie zna�em ka�dy krzak albo kamyk, i Kielcami, gdzie zn�w zna�em ka�dy sklep. Posuwa�em si� po torach wed�ug wskaz�wek, kt�re mi narysowa�a kucharka, i dopiero jak si� potkn��em na pude�ku, dosz�o do mnie, �e psisko si� na dobre przypl�ta�o, chocia� raz i drugi potraktowa�em go kamieniem. A ko�o tor�w jeden wielki �mietnik i ba�agan. Po�amane fotele, porzucone kredensy, podarte obrazy, rozwalone walizki - pewnie wylecia�y przez okno -no�e, widelce, mo�e nawet ze srebra, tenisowa rakieta i ani �ywej duszy. Si� nawet zacz��em obawia�, czy nie zmyli�em drogi i nie pob��dzi�em. A� dopiero widz� z daleka, �e po lewej stronie tor�w si� dymi jakby z komina. Zaraz potem wyjrza� zza zakr�tu krzywy domek, co� a la w podobie cha�upy. Serce mi si� �cisn�o, bo wygl�da� prawie jak nasz rodzony. Na p�ocie suszy�a si� weso�o bielizna po�cielowa, majtki du�e i ma�e, dzieci�ce i damskie, a nawet biustonosz. Dooko�a lata�y i ha�asowa�y dzieciaki w liczbie kilkunastu, takie same jak u nas, tylko w r�nych kolorach i beztrosko harcuj�c zwi�zywa�y laseczki kr�tkie i grube, chyba z dynamitu, w paczki po kilka. A na samym progu sta�a kucharka odszykowana na bia�o i zas�ania�a oczy, jakby od s�o�ca, chocia� tu wsz�dzie elektryczno��. - A te dzieci, to pani dzieci? - zapyta�em, troch� przestraszony, bo chocia� og�lnie lubi� g�wniarze-ri�, to ich by�o za du�o. - Co si� pan wyg�upia - odpowiedzia�a. - Jestem uczciwa kobieta i na dodatek dziewica. To, to wszystko s� znajdy. Wie pan, jak to jest. Rodzice przyje�d�aj� z dzie�mi, zwiedzaj� zamek i zapominaj� je zabra� z powrotem. Odetchn��em, a kucharka w tym czasie pog�aska�a pude�ka, kt�ry biega� w k�ko, poszczekiwa�, merda� ogonem i sprawia� wra�enie, �e si� chce za�apa� na sta�e. - Mog� z miejsca powiedzie�, �e jest pan dobrym cz�owiekiem. Zwierz�ta pana lubi� - zauwa�y�a. Poprosi�em o kawa�ek sznurka, ale nie mia�a, wi�c zabra�em od dzieciak�w druta. Uwi�za�em pude�ka za szyj� do p�ota, niby �e go jej daj� jako prezent, �eby str�owa�. Z wdzi�czno�ci zaprosi�a mnie do �rodka. St� by� nakryty na moj� cze��, niestety, nie po naszemu, tylko po meksyka�sku. G��wnie jakie� nale�niki, niestety, nie na s�odko, za to wypchane ry�em ��tym, fasol� czarn� z dodatkiem awokado zielonego. Dyskretnie si� wypyta�a, co i jak z czekiem, po czym wyja�ni�a, �e ona z dzieciakami ju� pojedli, ale si� ch�tnie popatrz�. W odpowiedzi z miejsca poczu�em g��d, przelecia�em si� po nale�nikach, a nast�pnie z walizki wy- 38 39 doby�em kie�bas�, potem Chopina i szeroko pola�em | do szklanek. Tymczasem kucharka si� rozsiad�a wy-godnie, �e sp�dnica podjecha�a jej do g�ry do same- � go punktu, pokazuj�c majtki i uda pi�knie poro�nie- \ te czarnym, kr�conym w�osem jak u jelenia, co, jak wiadomo, oznacza nami�tno��, ale i charakter. Pomy- \ sia�em, jak bardzo w moim �yciu brakowa�o kobiety, dobrej i opieku�czej, bo jak m�wi�em, wcze�nie straci�em matk�, a ciotka, nawet najlepsza, to nie matka. Jak ju� dobrze podjad�em, wznios�em toast, kt�ry zawsze podnosi� Ameryka�ski Brat Majstra na Greenpoincie, za zdrowie wszystkich pa�. Bo jak wszystkie panie b�d� zdrowe, to my te� b�dziemy zdrowi. Pili�my raz za razem, raz szybciej, raz wolniej, patrz�c sobie, jak nakazuje stary meksyka�ski obyczaj, w oczy. Po nied�ugim czasie w butelce pokaza�o si� dno i wtedy nagle kucharka uprzejmie da�a mi si� napi� ze swojej szklanki. A� mnie dreszcz przeszed�, wi�c zaznaczy�em, �e jak kto pije z cudzej szklanki, to poznaje my�li drugiej osoby, na co si� rozchichota�a i z kokieteri� szturchn�a mnie w bok. Bardzo si� tym wzruszy�em i my�l�, a mo�e by j� tak spr�bowa� cmokn��. No, bo co mi si� stanie? Najwy�ej tak jak Antonio zarobi� sobie po pysku. Podsun��em si� cicho z krzes�em, i kto wie, jakby to si� sko�czy�o, ale akurat za oknem zahucza� poci�g i od razu ca�y domek zadygota�, jak to przy torach. Co wi�cej, jak to m�wi�, ma�o tego, bo przez otwarte okno wlecia� i wyl�dowa� na stole wyrzucony chy- ba raczej na pewno z poci�gu, zamazany szpagatem worek o nietypowym kszta�cie. A w nim co� si� t�uk�o, skaka�o i j�cza�o, jakby na przyk�ad ma�a �winia albo du�y prosiak. Od razu ca�a dzieciarnia z dworu chyba z ciekawo�ci wlecia�a do �rodka i zbieg�a si� dooko�a, podnosz�c krzyk, �eby rozwi�za�. Spojrza�em si� grzecznie na kuchark�, bo by�a kobiet� i mia�a pierwsze�stwo, ale machn�a r�k�, �ebym zaczyna�. Na to si� prze�egna�em, wepchn��em �ap� do �rodka i namaca�em co� kud�atego. Za chwil� wyjecha�a do g�ry najpierw twarz dziewczyny, za ni� szyja go�a, a na sznurku dooko�a szyi tabliczka podpisana �C�rka Caine'a". Akurat g�owa otworzy�a oczy, ca�kiem �adne, chocia� zdradliwe, bo piwne, i zacz�a gada� jak nakr�cona: �Tatusiu, jestem zdrowa i czuj� si� dobrze, ale jak nie przy�lesz pieni�dzy, to mi poder�n� gard�o". Pomy�la�em, �e g�owa bierze mnie za kogo� innego, i chcia�em wyja�ni� nieporozumienie, ale widz�, �e mnie w og�le nie s�ucha. Jeszcze bardziej mnie zdziwi�o to, �e przy normalnej g�owie, twarzy sympatycznej, prawid�owo zbudowanej, i g�stych, chocia� potarganych w�osach, po worku by�o wida�, �e dziewczyna jest za kr�tka i niekompletna. Tymczasem dzieciaki zacz�y na mnie naciska� krzycz�c: �Wyci�g j� ca��". Podci�gn��em i wyjecha�a do g�ry, go�a do pasa, ze stercz�cymi jak psie uszy cyckami. Dalej nie ci�gn��em, bo kucharka waln�a mnie w pysk, �e si� do mnie rozczarowa- 40 41 �a, bo jestem taki sam, jak wszyscy inni m�czy�ni, i my�l� tylko o jednym. Wepchn�a g�ow�, kt�ra gada�a w k�ko to samo, do worka, go zawi�za�a i rzuci�a na pod�og�, nie s�uchaj�c moich wyja�nie�, �e zasz�o tragiczne nieporozumienie, poniewa� zupe�nie, ale to zupe�nie nie jestem zainteresowany osob� w worku od m�skiej strony. Pogrozi�a mi pi�ci� i pokr�ci�a g�ow�, �ebym sobie nie my�la�, �e mi tak �atwo z ni� p�jdzie, jak z innymi. Na dow�d pos�a�a mi byle jak w k�cie na krzywej kanapie. Zgasi�a �wiat�o i nawet si� nie kr�puj�c, na moich oczach, za�o�y�a na ubranie nocn� koszul� i wlaz�a do ��ka. Cz�� dzieciak�w polaz�a za ni�, a reszta si� przytuli�a, gdzie popad�o. Worek co� tam z pod�ogi zagadywa�, ale raczej do siebie. Co by�o robi�? Pod�o�y�em buty z czekiem pod g�ow�, �eby nie kusi�y z�ego oka, �ci�gn��em marynark� i sam si� wyci�gn��em. Tyle �e nie mia�em g�owy do spania, a kucharka te� raz po raz si� rzuca�a po ��ku, przygniataj�c dzieciarni�, a� na koniec zaadresowa�a do mnie pytanie, czy mo�e kiedy� spa�em ju� z kobiet� i jak to jest. Odpowiedzia�em uczciwie, z serca, �e nie ma nic pi�kniejszego na ziemi ni� wsp�lne fizyczne spanie ze sob� dw�ch os�b, zw�aszcza je�eli s� przeciwstawnej p�ci. Kucharka jako osoba wra�liwa chyba zacz�a marzy�, bo j�kn�a kilka razy, a ja za ni�, z uprzejmo�ci. Chcia�em nawet jeszcze co� doda�, ale zasn��em. Ostatnia rzecz, jak� za