WAC�AW GO�EMBOWICZ PRZYGODY CHEMICZNE SHERLOCKA HOLMESA WST�P Podobno za granic� istniej� kluby wielbicieli Sherlocka Holmesa. Szkoda, �e u nas nie ma takiego, bo ch�tnie bym si� do niego zapisa�. Trudno nie podziwia� wielkiego talentu Conan Doyle'a, kt�ry stworzy� posta� genialnego detektywa, tak �yw� i powszechnie znan�. Zreszt� mam ku temu jeszcze inne, osobiste powody. Przecie� Holmes byt moim koleg� po fachu, chemikiem. Doktor Watson zapozna� si� z nim w laboratorium chemicznym, gdzie Sherlock przeprowadza� rozmaite do�wiadczenia. Jak twierdzi Conan Doyle, m�ody jeszcze w�wczas detektyw wynalaz� nawet w�asn� metod� wykrywania hemoglobiny. A p�niej, gdy ju� zamieszkali razem z Watsonem, czy Holmes nie mia� na Bakerstreet swego k�cika chemicznego? Czy Watson nie biada� nad sto�ami pogryzionymi przez kwasy i poplamionymi przez barwniki? A wreszcie - gdzie przebywa� Holmes w owych ci�kich czasach, kiedy musia� ukrywa� si� przed gro�nym Moriartym? Czy� nie w laboratoriach uniwersytetu w Montpelier! Tak, nie ulega w�tpliwo�ci, �e Sherlock Holmes by� chemikiem. A jednak, mimo �e znam wszystkie jego przygody, ma�o w�r�d nich znalaz�em przypadk�w, kiedy korzysta� ze swej wiedzy chemicznej. To po prostu dziwne i niezrozumiale. Dlaczego Conan Doyle na ka�dym kroku podkre�la u swego bohatera bystro��, spostrzegawczo��, umiej�tno�� dedukcji, natomiast nie dba o to, aby zosta�a wykorzystana jego wiedza chemiczna? Mo�e nie znalaz� dla niego godnego partnera w�r�d chemik�w? Martwi�a mnie ta luka w przygodach Holmesa. Korci�o mnie, aby je uzupe�ni�, i d�ugo si� waha�em, czy podj�� to zadanie. Skromno�� doradza�a, abym si� nie porywa� z motyk� na s�o�ce, a zn�w z drugiej strony pokusa by�a zbyt wielka. W ko�cu odwa�y�em si� i oto �Chemiczne przygody Sherlocka Holmesa� le�� przed wami. Ich akcja odbywa si� w pocz�tkach wieku bie��cego. Conan Doyle od dawna ju� nie �yje, nie mam mo�no�ci prosi� go o przebaczenie za m� �mia�o��. Mam jednak nadziej�, �e gdyby �y� nie pot�pi�by mnie zbytnio - przecie� stara�em si� tylko i�� w jego �lady. Nie umiem oceni�, czy mi si� to uda�o; mam nadziej�, �e czytelnik lepiej to potrafi. BRYLANTY LORDA SANDWICH Unieszkodliwienie pu�kownika Morana by�o jednym z ostatnich wyczyn�w mego genialnego przyjaciela. Zebrawszy niewielki fundusz, kt�ry mu zabezpieczy� spokojne �ycie, Sherlock Holmes ca�kowicie po�wi�ci� si� swemu dawnemu zami�owaniu do bada� chemicznych. Do�� cz�sto ukazywa�y si� w pismach fachowych notatki i artyku�y o jego pracach, kt�re podpisywa� pseudonimem Hollock. Sherlock uwa�a� bowiem, �e jego g�o�ne w �wiecie przest�pc�w nazwisko nie licuje z powag� laboratori�w i bibliotek. Przez d�ugi czas nic nie m�ci�o jego naukowej pracy i Holmes zapewne nigdy by nie powr�ci� do kariery detektywa, gdyby na naszej drodze nie stan�� jeden z najgro�niejszych przest�pc�w, jakich wyda�y ostatnie czasy - Karol Braunheld. By� on profesorem jak s�ynny Moriarty*, ale przewy�sza� tego z�oczy�c� zar�wno szata�skim sprytem, jak i umiej�tno�ci� stosowania swej wielkiej wiedzy naukowej do zbrodniczych cel�w. S�usznie bowiem powiedzia� kiedy� Sherlock Holmes, �e gdy cz�owiek oddaje sw� inteligencj� na us�ugi zbrodni, mo�na si� po nim spodziewa� najwi�kszej pod�o�ci. Doskonale sobie przypominam chwil�, kiedy ten niepospolity zbrodniarz po raz pierwszy wszed� w nasze �ycie. By�o to pewnego pochmurnego poranka jesiennego roku 1901, kiedy obaj z Holmesem wygrzewali�my si� przy kominku w naszym mieszkaniu przy Bakerstreet. Rozpar�szy si� wygodnie w fotelu, z nieod��czn� fajka w ustach, m�j przyjaciel czyta� jak�� ksi��k� naukow�, ja za� dopija�em herbat� i przerzuca�em gazety poranne. W owym czasie opinia publiczna podniecona by�a tajemniczym znikni�ciem brylant�w lorda Sandwicha, a w pismach pe�no by�o szczeg��w i komentarzy na ten temat. Musz� przyzna�, �e sprawa ta istotnie by�a niezwyk�a i niezrozumia�a. Mog�a ona w najwy�szym stopniu zaciekawi� nie tylko zawodowego detektywa, lecz r�wnie� zwyk�ego cz�owieka, z dala stoj�cego od kryminalistyki. Oto pokr�tce jak wygl�da�y fakty. Lord Sandwich, ostatni potomek starej i arystokratycznej rodziny, utracjusz i hulaka o jak najgorszej s�awie, posiada� kolekcj� brylant�w warto�ci miliona funt�w szterling�w. Mia� si� w niej znajdowa� �w s�ynny kamie� niebieski, kt�ry swego czasu zdobi� koron� kr�l�w francuskich, a p�niej zagin�� podczas Wielkiej Rewolucji. Nie brak�o tam r�wnie� wielu innych s�ynnych i olbrzymich brylant�w; liczne z nich dawniej nale�a�y do nabab�w i ksi���t hinduskich. Przodkowie lorda Sandwicha zdobyli je podczas wypraw or�nych lub te� nabywali za olbrzymie sumy. Widzia�em kiedy� fotografie tej kolekcji, by�o to naprawd� co� wspania�ego. Sandwich ukrywa� ten skarb w podziemiach swego pa�acu przy Grosyenor Square, gdzie jedno z pomieszcze� zamieniono w warowni�, opancerzon� betonem i stal�. Strzeg� swych brylant�w zazdro�nie i rzadko komu je pokazywa�, jednak nadszed� dzie�, kiedy musia� si� z nimi rozsta� na pewien czas. Potrzebne mu by�y pieni�dze, a bank Braci Carter�w, kt�rego by� klientem, zgodzi� si� udzieli� po�yczki w wysoko�ci stu tysi�cy funt�w jedynie pod odpowiedni� gwarancj�. Nie maj�c innego wyj�cia Sandwich z ci�kim sercem musia� da� w zastaw swe brylanty. Przy zachowaniu wszelkich �rodk�w ostro�no�ci i pod siln� stra�� przeniesiono szkatu�� z brylantami do skarbca bankowego i z�o�ono j� tam w niedost�pnej pancernej skrytce. Lord Sandwich umie�ci� swe piecz�cie na drzwiach i otrzyma� klucz od jednego z jej zamk�w. Klucz od drugiego zamku, po uprzednim na�o�eniu swoich piecz�ci, otrzyma� dyrektor banku Archibald Carter. To post�powanie mia�o na celu zapewnienie bezpiecze�stwa obu stronom. Bank zyska� pewno�� swego zastawu, lord Sandwich za� m�g� by� pewny, �e w jego nieobecno�ci nikt nie tknie brylant�w. Po�yczka mia�a by� sp�acona po up�ywie p� roku, ale ju� w dwa miesi�ce po zdeponowaniu brylant�w Sandwich doszed� do wniosku, �e nie znajdzie na to �rodk�w i �e musi sprzeda� cz�� swego skarbu. W do�� szybkim czasie znalaz� kupca, kt�rego sprowadzi� do banku, by mu pokaza� sw� kolekcj�. Carterowie nie mieli nic przeciwko temu. Wraz z lordem oraz sprowadzonym przez niego kupcem udali si� do skarbca, gdzie przy zachowaniu odpowiednich formalno�ci przyst�piono do otwarcia skrytki. Przede wszystkim obejrzano piecz�cie, a po stwierdzeniu, �e s� one oryginalne i nienaruszone, Sandwich otworzy� jeden z zamk�w swoim kluczem, drugi za� zamek otworzy� Archibald Carter. Szkatu�ka z brylantami le�a�a nietkni�ta dok�adnie w tym samym miejscu, gdzie j� z�o�ono. James Carter wyj�� j� ze skrytki, podni�s� wieko i wtedy z ust lorda Sandwicha wyrwa� si� okrzyk przera�enia wraz z potwornym przekle�stwem - zamiast bezcennych niebieskawobia�ych brylant�w w szkatu�ce le�a�y ��te �wiecide�ka szlifowane na kszta�t diament�w. Po och�oni�ciu z pierwszego wra�enia Archibald Carter przyjrza� si� im dok�adniej. Zastanowi�o go, �e z wyj�tkiem koloru zewn�trznie niczym si� nie r�ni�y od oryginalnych brylant�w Sandwicha. By�y zupe�nie tej samej wielko�ci i kszta�tu, le�a�y zupe�nie na tych samych miejscach co brylanty oryginalne. Wyj�� jedno z tych �wiecide�ek i zauwa�y�, �e jest ono zimne w dotyku. To go zastanowi�o, wiedzia� bowiem, �e szk�o jako z�y przewodnik ciep�a daje zupe�nie odmienne wra�enie. Podejrzewaj�c, �e �wiecide�ko wykonane jest z innego materia�u ni� szk�o poci�gna� nim po swym lusterku kieszonkowym � utworzy�a si� wyra�na rysa. Sprawa stawa�a si� coraz bardziej tajemnicza. Czy�by imitacj� kolekcji Sandwicha sporz�dzono z diamentow? Przypuszczenie to pocz�tkowo wydawa�o si� niewiarygodne, lecz dalsze badania ca�kowicie je potwierdzi�y. Ze skarbca bankowego zosta�y skradzione brylanty Sandwicha i zamiast nich pozostawiono brylanty podobne do oryginalnych, lecz ��te i tanie. Policja zabra�a si� energicznie do bada�. Przede wszystkim dokonano dok�adnych ogl�dzin skrytki. Jednak�e ani na drzwiczkach, ani te� na jej pancerzu nie znaleziono �adnego �ladu ci�cia czy innego uszkodzenia. R�wnie� badanie odcisk�w palc�w nie da�o �adnego wyniku. Na szkatu�ce z brylantami i na drzwiczkach skrytki znajdowa�y si� jedynie �lady palc�w Sandwicha raz braci Carter�w. Widocznie z�oczy�ca musia� dzia�a� w r�kawiczkach. Lecz je�li w�amanie by�o wykluczone, to w jaki spos�b dosta� si� do skrytki, jak podrobi� piecz�cie i klucze? Przes�uchano stra�nik�w skarbca i wszystkich urz�dnik�w bankowych, lecz �aden z nich nie potrafi� wnie�� do sprawy nic nowego. Nikt nie zauwa�y�, aby do skarbca wchodzi� kto� obcy lub niepowo�any. Wys�ano zapytania do policji ca�ego �wiata, czy nie wpad�a na trop sprzeda�y niezwykle cennych brylant�w. Okaza�o si�, �e nie stwierdzono takiego wypadku. Policja stan�a wobec tajemnicy nie do rozwi�zania. Dla mnie osobi�cie by�a to r�wnie� jedna z najbardziej nie wyja�nionych zagadek, chocia� wsp�pracuj�c z Holmesem zetkn��em si� z niejedn�. Lord Sandwich zaskar�y� Carter�w do s�du o odszkodowanie. ��da� miliona funt�w szterling�w, czyli sum�, na kt�r� oszacowano jego zastaw. W wywiadach z dziennikarzami ze zwyk�� sobie brutalno�ci� rzuca� najgorsze oszczerstwa na Carter�w. Twierdzi�, �e albo sami dokonali kradzie�y, albo te� w jaki� spos�b s� w to zamieszani. Czy� trudno im by�o, m�wi�, podrobi� piecz�cie tak dok�adnie, �e nikt tego nie pozna�? Nie sprawia�o im r�wnie� wielkiej trudno�ci zdobycie drugiego klucza do zamku, od kt�rego klucz posiada� Sandwich. A wreszcie kt�, je�li nie Carterowie, mia� w ka�dej chwili �atwy dost�p do skarbca? W odpowiedzi na te wywody Carterowie zaskar�yli lorda o znies�awienie. W wywiadach dla prasy zwracali uwag�, �e Sandwich r�wnie dobrze m�g� podrobi� ich piecz�cie, dopasowa� klucz dorugiego zamku i, nie zauwa�ony przez nikogo, wyj�� z niej swoje brylanty. Nie oskar�ali go jednak o to. Ich zdaniem w og�le nie by�o w�amania ani kradzie�y. Po prostu brylanty w niepoj�ty spos�b same przez si� z��k�y w czasie przechowywania. To, co znaleziono w skrytce po jej otwarciu, wcale nie by�o imitacj�. By� to z��k�y depozyt z�o�ony przed dwoma miesi�cami. Te bajeczki opowiadane przez Carter�w wydawa�y mi si� po prostu �mieszne i oburzaj�ce: nie mie�ci�o mi si� w g�owie, �e kto� m�g� je wyg�asza� zupe�nie serio. Jubilerzy i szlifierze, kt�rych o to pytano, wy�miewali si� z przypuszczenia, �e brylanty mog�yby samoistnie z��kn��. O�wiadczyli, �e jest to wykluczone, nie zanotowano jeszcze takiego wypadku jak �wiat �wiatem. A jednak by�o sporo os�b powodowanych niech�ci� do Sandwicha, kt�re dawa�y pos�uch Carterom. Gazeta �Sunday Dispatch�, kt�r� w�a�nie mia�em w r�ku, posun�a si� nawet tak daleko, �e w tajemniczej przemianie brylant�w dopatrywa�a si� cudu. Mia�a to by� kara niebios za rozwi�z�e �ycie lorda. Podsun��em ten artyku� Holmesowi. - Przeczytaj tylko, jakie brednie wypisuj� na temat brylant�w Sandwicha - rzek�em. - To naprawd� niepoj�te, co ludzie potrafi� wymy�li�. Sherlock pobie�nie rzuci� okiem na wskazany artyku�, pykn�� kilka razy z fajki i z kr�tkim - hm - powr�ci� do przerwanej lektury. - Swoj� drog�, nie rozumiem tego wszystkiego - podj��em nie zra�ony milczeniem mego przyjaciela. - Je�li sprawcami nie byli Carterowie, to po co z�odziej zada� sobie trud sporz�dzenia dok�adnej imitacji brylant�w Sandwicha, i to w�a�nie z diamentu? Po co podrzuci� j� i dlaczego stara� si� wszystko tak urz�dzi�, aby poza rzekomym z��kni�ciem nie by�o �adnego �ladu zamiany? Je�li za�o�y�, �e zamiany dokonali Carterowie, to sprawa staje si� jasna. Tylko im mog�o zale�e� na pozostawieniu w skrytce mo�liwie dok�adnej imitacji, bo to dawa�o im podstaw� do bajeczki o samoistnym z��kni�ciu brylant�w. Przypu��my, �e s�d w ni� uwierzy. Nie b�d� wtedy musieli p�aci� odszkodowania Sandwichowi, a brylanty zostan� im prawie za darmo. Je�li natomiast trzeba b�dzie zap�aci� odszkodowanie, to c� - zap�ac� jedynie ich warto��. Czysty interes bez ryzyka. - Zupe�nie s�uszne - mrukn�� Holmes Spojrza�em na niego nie wiedz�c, czy m�wi serio, czy te� kpi ze mnie, ale nie potrafi�em nic odczyta� z jego spokojnej i nieruchomej, jak zwykle, twarzy. - Da�bym bardzo du�o, gdybym si� m�g� dowiedzie�, jak oni to zrobili - westchn��em. - Przecie� musieli mie� jakich� wsp�lnik�w, jaki� grawer musia� podrobi� piecz�cie Sandwicha, �lusarz drugi klucz, a zdolny szlifierz brylant�w wykona� imitacj�. Niemo�liwe r�wnie�, aby absolutnie nikt ich nie dostrzeg�, gdy manipulowali ko�o skrytki z brylantami. A jednak mimo usilnych bada�, mimo przes�uchania przez policj� setek �wiadk�w nie zdobyto �adnej nici przewodniej, �adnego �ladu os�b zamieszanych w to przest�pstwo. Nic, absolutnie nic. - Ano, c�, m�j drogi - odpowiedzia� Holmes z ironicznym u�miechem - nie pozostaje nic innego, jak zgodzi� si� z �Sunday Dispatch". - I uwierzy� w cudy? - wykrzykn��em. - A mo�e komu� zale�y, aby w nie uwierzono? - zauwa�y� Sherlock zagadkowo. Chcia�em go zapyta�, jak mam rozumie� te s�owa, ale mi przeszkodzi� gwa�towny dzwonek u drzwi. Us�yszeli�my w korytarzu kroki naszego lokajczyka Billa, kt�ry pobieg�, aby je otworzy�, a tu� potem czyj� dono�ny g�os zapyta� o Sherlocka Holmesa. Nie wiem, co si� dalej dzia�o w korytarzu. Jedyne, co zdo�a�em uchwyci�, to gwa�towny protest Billa, kt�ry wpad� do naszego pokoju odwr�cony ty�em i z wyci�gni�tymi przed siebie r�koma. Tu� za nim w otwartych drzwiach zjawi� si� jaki� wysoki, barczysty m�czyzna z lask� wysoko wzniesion� do uderzenia. - Mister Holmes - wo�a� nasz Bill przera�liwym g�osem - ten pan... - Wyno� si�, drabie - grzmia� na niego nieznajomy - bo ci gnaty po�ami�. Niezwyk�y ten widok nie wywar� na moim przyjacielu �adnego wra�enia. - Dzi�kuj� ci, Bill, mo�esz odej�� - rzek� spokojnie do lokaja, po czym zwracaj�c si� do intruza, wskaza� mu r�k� krzes�o: - Witam pana, lordzie Sandwich, prosz� spocz��. Teraz i ja go pozna�em. By� zupe�nie taki sam, jak na licznych ilustracjach, kt�re ostatnio ukazywa�y si� w pismach. Pot�nie zbudowany, z czerwon�, nalan� twarz� i wy�upiastymi jasnoniebieskimi oczyma, w kt�rych czai�a si� w�ciek�o��, sprawia� wra�enie byka, w ka�dej chwili gotowego do stratowania wszystkiego, co mu stanie na drodze. Worki pod oczami i grube, wywini�te wargi jeszcze bardziej czyni�y odra�aj�c� t� twarz, na kt�rej mo�na by�o odczyta� hulaszcze �ycie, z jakiego s�yn��. Sandwich nie uzna� za potrzebne ani przywita� si� z nami, ani te� wyt�umaczy� swego gwa�townego post�powania z Billem. Mimo zaproszenia Holmesa nie usiad� na wskazanym mu krze�le, lecz stoj�c nieruchomo bacznie wpatrywa� si� w mego przyjaciela. - Nie by�o tu jeszcze tego starego z�odzieja? - zapyta� wreszcie chrapliwym g�osem. - Ma pan zapewne na my�li dyrektora Archibalda Cartera? - odpar� Holmes z wyszukan� i niezrozumia�� dla mnie uprzejmo�ci�. - Nie, nie mia�em jeszcze przyjemno�ci go�ci� go u siebie. - Do diab�a z tak� przyjemno�ci� - warkn�� lord. - Sk�d u licha pan mnie zna? - Nic dziwnego - u�miechn�� si� Holmes - wszak i pan mnie zna. Jeste�my obydwaj znakomito�ciami. Nie spodziewa�em si� po Holmesie takiej finezji, nie wywo�a�a ona jednak na Sandwichu �adnego wra�enia. - Kto jest ten tutaj? - wskaza� na mnie palcem. - Niech wyjdzie! Tego mia�em ju� do��. Od pierwszej chwili poczu�em niech�� do tego gbura, ale teraz jego chamstwo przepe�ni�o miar�. Krew we mnie zakipia�a, got�w by�em porwa� draba za ko�nierz, otworzy� nim drzwi i z kopniakiem na drog� zrzuci� go ze wszystkich schod�w. - Ten pan to m�j przyjaciel, doktor Watson - rzek� Sherlock nie trac�c spokoju. - Zostanie w tym pokoju albo je�li pan koniecznie ��da, aby wyszed�, bardzo mi przykro - nasza rozmowa nie dojdzie do skutku. - Do stu tysi�cy diab��w! - wrzasn�� Sandwich, ale Holmes nie da� si� wyprowadzi� z r�wnowagi tym wykrzyknikiem. Poci�gaj�c fajeczk�, bawi� si� le��cym na stole no�ykiem i spokojnie przygl�da� si� go�ciowi. - Dobrze, niech i tak b�dzie - podda� si� w ko�cu Sandwich, siadaj�c na krze�le. - Nie lubi� traci� s��w, panie Holmes. Spraw� pan zna. Przyszed�em powiedzie�, �e dam panu trzy razy wi�cej, ni� zaproponuje Carter. - Prawdziwie lordowski gest - lekko przymru�y� oczy Holmes. - Nie wiem tylko, czy dyrektor Carter w og�le wyst�pi z jak�� propozycj�. - Nie strugaj pan wariata - kr�tko uci�� Sandwich. - Ten stary szubrawiec na pewno tu przybiegnie. Co pan s�dzi o tym wszystkim? - Nie mam jeszcze wyrobionego zdania w tej sprawie - uchyli� si� Holmes od odpowiedzi. - Ho, ho, h�, h�, h� - zarechota� lord. - Wielki Sherlock Holmes nie ma zdania w s�ynnej na ca�y �wiat sprawie. Zreszt� jak pan chce - zacz�� powa�nie. - Mnie tam wszystko jedno, kto ukrad�. Znajd� pan z�odzieja - to grunt. Ale powiadam panu, tu mi w�osy wyrosn� - wskaza� na sw� d�o� - je�li oni tego nie zrobili. Holmes wsun�� si� g��biej w fotel, opar� o niego g�ow�, przymkn�� oczy i spl�t�szy d�onie zastyg� w milczeniu. By�a to jego zwyk�a poza, kiedy si� nad czym� g��boko zastanawia�. - Dobrze - rzek� energicznie, ockn�wszy si� z zamy�lenia - zajm� si� pa�sk� spraw�. By�em zdumiony. Od szeregu lat nic nie mog�o sk�oni� Holmesa, aby powr�ci� do zawodu detektywa. Dlaczego teraz zainteresowa� si� spraw�, kt�ra jeszcze p� godziny temu zupe�nie go nie obchodzi�a? Mimo tylu lat i za�y�o�ci wci�� go nie zna�em. - Musz� jednak postawi� jeden warunek, lordzie Sandwich � doda� Holmes po chwili. - Odpowie mi pan na kilka pyta�. - Pytaj pan, byle kr�tko. - Jaki pan ma wzrok? - A c� to pana obchodzi! - wybuchn�� lord. - Obieca� pan odpowiada� na moje pytania - nie traci� spokoju Sherlock. - No wi�c jestem kr�tkowidzem, ale niech mnie wilki zjedz�, je�eli rozumiem, na co panu ta wiadomo��. - A teraz drugie pytanie - ci�gn�� niewzruszony detektyw. - Ma pan w krawacie pi�kn� szpilk� z per��. Czy wolno wiedzie�, gdzie j� pan kupi�? - Kpiny, s�owo daj�, czyste kpiny. Do stu tysi�cy diab��w, mam do�� tych g�upich pyta� - zn�w uni�s� si� Sandwich. - Niestety, musz� obstawa� przy tym pytaniu, mylordzie. Bacznie obserwowa�em Sandwicha przez ca�y ten czas i widzia�em, jak narasta w nim w�ciek�o��. Czerwona twarz jeszcze bardziej mu spurpurowia�a, wytrzeszczy� w�ciek�e oczy na Holmesa i zdawa�o si�, �e jeszcze chwila, a rzuci si� na niego z pi�ciami. Widocznie jednak obawa zra�enia sobie Holmesa zwyci�y�a nad w�ciek�o�ci� lorda, bo wysapawszy przez kilka sekund sw� z�o��, warkn��: - W Brukseli. - Dzi�kuj�. Jeszcze jedno, ostatnie pytanie. W jakim wieku jest pa�ski s�u��cy i czy lubi zagl�da� do kieliszka? - zapyta� Holmes z lekkim u�mieszkiem. Sandwich zn�w spojrza� na niego nienawistnie, ale tym razem szybko si� opanowa� i wyja�ni�, niezwykle jak na niego dok�adnie, �e ma trzydziestoletniego lokaja, kt�ry nie gardzi kieliszkiem ginu, ale nade wszystko lubi porter. Holmes podzi�kowa� mu uprzejmie i o�wiadczy�, �e nie ma wi�cej pyta�, co sprawi�o lordowi wyra�n� ulg�. Si�gn�� do kieszeni, wyj�� z niej ksi��eczk� czekow� i spytawszy kr�tko: ile? - zamierza� wypisa� czek. - Prosz� schowa� ksi��eczk�, mylordzie. Nie bior� pieni�dzy, p�ki nie wiem za co - wyja�ni� Sherlock. - Jak pan chce - wzruszy� Sandwich ramionami. Rzuci� kr�tkie - �egnam - i obr�ciwszy si� na pi�cie, wyszed� nie ogl�daj�c si� na nas. - Co za ohydny typ - wybuchn��em, gdy tylko drzwi si� za nim zamkn�y. - Podziwiam twoj� anielsk� cierpliwo��. Jak mog�e� znosi� jego impertynencje? Ja bym go ju� dawno wyrzuci� za drzwi. - Masz racj�, m�j drogi - u�miechn�� si� Holmes. - Zamiast studiowa� jego charakter, raczej nale�a�o da� mu pozna� sw�j w�asny. Zamilk�em zawstydzony. Sherlock do�� cz�sto pozwala� sobie na drwiny w stosunku do mnie, ale tym razem nale�a�a mi si� s�uszna nauczka. - Musisz jednak przyzna� - podj��em po chwili - �e pytania, kt�re mu zadawa�e�, by�y do�� niezwyk�e. Co on sobie na przyk�ad pomy�la�, gdy go zapyta�e� o stan jego wzroku? - Nie wiem, co sobie pomy�la�. Widz� tylko, �e twojej uwadze uszed� bardzo wa�ny fakt, chocia� skwapliwie czyta�e� wszystko, co pisano o znikni�ciu brylant�w. - Nie rozumiem - co�, co jest w zwi�zku ze wzrokiem Sandwicha? - A jak�e. Przecie� on pierwszy zauwa�y� kradzie� brylant�w, mimo, ze jest kr�tkowidzem. Musia�em mu przyzna� racj�. To istotnie by�o dziwne - Jaki z tego wyci�gasz wniosek? - zapyta�em. - Wnioskowanie bez dostatecznej ilo�ci fakt�w prowadzi na manowce, m�j drogi. Chwilowo zbieram fakty. - Niech i tak b�dzie. A co z t� szpilk� w krawacie? - O, nic szczeg�lnego, bardzo mi si� podoba�a - odrzek� Holmes beztrosko. Zrozumia�em, �e mnie zbywa byle czym, i nie chc�c nara�a� si� na dalsze odmowy, nie pyta�em o nic wi�cej. Holmes powr�ci� do lektury, przerwanej wizyt� Sandwicha, ale tego dnia nie zazna� spokoju. W kilka minut po odej�ciu lorda zn�w rozleg� si� dzwonek u drzwi wej�ciowych i tu� potem Bill dor�czy� nam czyj�� kart� wizytow�. - Archibald Carter, dyrektor banku Bracia Carter i Ska � przeczyta� Holmes. - Prosi�, Bill, prosi� - doda� �ywo. Do pokoju wszed� suchy, szpakowaty m�czyzna, wzrostu mniej ni� �redniego, ubrany w skromny i staromodny surdut. Nigdy bym w tym niepozornym cz�owieczku nie domy�li� si� dyrektora pot�nego banku, raczej sprawia� wra�enie emerytowanego urz�dnika niezbyt wysokiej rangi. W jego twarzy i postaci, a szczeg�lnie w ruchach, wida� by�o sztucznno�� i uni�ono��, kt�re od razu budzi�y niech��. Wzros�a ona we mnie jeszcze bardziej, gdy cichym i monotonnym g�osem zacz�� recytowa� powitanie, na pewno z g�ry u�o�one. - How do you do, mister Holmes - zacz�� - jak�e mi jest milo, �e mog� pana przywita�. Tak dobrze znam pana z licznych fotografii, �e pozna�bym go w�r�d tysi�ca os�b. A ten drugi pan, je�li si� nie myl�, to zapewne doktor Watson, pa�ski wierny przyjaciel i pomocnik. How do you do, mister Watson. Odpowiedzieli�my kr�tko na to powitanie i dyrektor Carter usiad� na wskazanym mu przez Holmesa krze�le. Uczyni� to tak ostro�nie, jakby by�o ze szk�a. Holmes zdawa� si� nie zwraca� uwagi na jego zachowanie. Pocz�stowa� go cygarami, kt�re zawsze mia� pod r�k�, poda� mu ogie� i zapaliwszy fajk� czeka�, a� go�� sam si� odezwie. Dyrektor milcza� przez d�u�sz� chwil� dla lepszego efektu, wreszcie, spl�t�szy d�onie jak do modlitwy, zacz��: - Ach, mister Holmes, ma pan przed sob� najnieszcz�liwszego i najbardziej niewinnego z ludzi. Niech nas pan ratuje, niech pan ratuje setki biednych ludzi, kt�rzy nam zawierzyli swe oszcz�dno�ci. Lord Sandwich chce nas zrujnowa�. Gdyby�my mu musieli wyp�aci� milion funt�w, grozi nam bankructwo i ruina. - Nie jestem cudotw�rc� �-odpar� Holmes sucho. - Jest pan nim - zawo�a� �ywo Carter. - Rozwik�a� pan tyle spraw, tyle ludzi uratowa� pan od �mierci lub ruiny, �e na pewno uda si� panu wyja�ni� tajemnic� po��k�ych brylant�w. - Czego pan w�a�ciwie oczekuje ode mnie, panie Carter? - zniecierpliwi� si� Holmes. - To, co pan nazywa tajemnic�, jest zwyk��, niezmiernie wyrafinowana kradzie��. Znale�� jej sprawc�w nie jest tak �atwo, jak pan s�dzi. Carter zerwa� si� z krzes�a i spojrza� na Holmesa wzrokiem doskonale pasuj�cym do aktora, kt�ry ma odegra� wielk� bole��. - Bo�e - zawo�a� za�amuj�c r�ce - wi�c i pan wierzy, �e to by�a kradzie�! Jeste�my zgubieni. Nie mam ju� co robi� na tym �wiecie! Opad� na krzes�o i nieruchomy, z zamkni�tymi oczyma dalej gra� rol� cz�owieka zupe�nie z�amanego. Przej�o mnie to takim wstr�tem, �e z niezmiern� satysfakcj� wyrzuci�bym go za drzwi. Nie wiem, kto wtedy by� dla mnie bardziej odra�aj�cy - grubia�ski Sandwich czy te� ten uk�adny �wi�toszek, niew�tpliwie zamieszany w szata�sko obmy�lone przest�pstwo. Holmes przygl�da� mu si� w milczeniu. Spodziewa�em si�, �e mu powie kilka s��w prawdy, lecz zamiast tego m�j przyjaciel przem�wi� g�osem niespodzianie �agodnym: - Nie rozumiem, dlaczego upiera si� pan przy przekonaniu, �e brylanty z��k�y same z siebie. Je�li uda si� znale�� sprawc� kradzie�y, zapewne odzyskamy i skarb Sandwicha. - Nie, to niemo�liwe - zaprzeczy� Carter gwa�townie - tam nie by�o i nie mog�o by� kradzie�y. Policja... - Jak pan uwa�a - sucho przerwa� mu Holmes, kt�rego znudzi�a ju� ta komedia. - Czy mo�e mi pan odpowiedzie� na kilka pyta�? - Z jak najwi�ksz� ch�ci�, powiem wszystko, o co tylko pan zapyta. - Dobrze. A wi�c po pierwsze. Czy ogl�da� pan brylanly przed z�o�eniem ich do skarbca? - A jak�e. Daj�c pieni�dze musieli�my dok�adnie obejrze� zastaw. Brylant�w by�o sze��dziesi�t trzy, wszystkie pierwszej wody. Holmes kiwn�� g�ow�. - Prosz� mi teraz opowiedzie� dok�adnie, co si� dzia�o od chwili otwarcia przez was skrytki. - Po otwarciu skrytki m�j brat James wyj�� z niej szkatu�k�, kt�ra le�a�a na tym samym miejscu, gdzie j� z�o�ono. Otworzy� jej wieko, a wtedy lord Sandwich ordynarnie zakl�� i wrzasn��, �e mu skradziono brylanty. Wydawa�o nam si�, �e imitacja wykonana jest ze szkie�ek, ale... - Chwileczk�, panie Carter, jak zachowa� si� �w kupiec, kt�rego sprowadzi� Sandwich? - By� tak samo zdumiony jak my wszyscy, ale nic nie powiedzia�. To by� w og�le cz�owiek ma�om�wny. Mam wra�enie, �e to nie by� Anglik. - Z czego pan to wnosi? - Mia� wyra�nie obcy akcent. Powiedzia�bym, �e holenderski czy niemiecki. - Pami�ta pan jego nazwisko? - Niestety, Sandwich przedstawi� go tak niewyra�nie, �e nie dos�ysza�em. O ile wiem, pyta�a r�wnie� o niego policja. Sandwich twierdzi, �e to by� jaki� przygodny nabywca. - Jak pan ocenia stan maj�tkowy Sandwicha, dyrektorze? To pytanie wyra�nie zaskoczy�o Cartera. W ko�cu wykrztusi�: - Sandwich jest naszym klientem, obowi�zuje mnie w stosunku do niego tajemnica bankowa. Je�li pan koniecznie tego ��da, mog� udzieli� odpowiednich wyja�nie�, ale wola�bym nie obci��a� swego sumienia. Ta udawana wra�liwo�� wzburzy�a mnie, wi�c zapyta�em ironicznie: - Czy zawsze jest pan taki sumienny, panie dyrektorze? Holmes spojrza� na mnie z wyra�nym niezadowoleniem. - Nie podzielam zdania doktora Watsona - zwr�ci� si� do Cartera. - Zwalniani pana z odpowiedzi na moje pytanie. Prosz� mi natomiast powiedzie�, czy ma pan dobry wzrok. - Doskona�y, mister Holmes, doskona�y. Zar�wno ja, jak i moje rodze�stwo. Pochodzimy z rodziny, kt�ra nie wie, co to okulary. - Jeszcze jedno pytanie. Ma pan wiele s�u�by? - Mieszkam w podmiejskiej willi, gdzie zatrudniam troje os�b - kuchark�, pokoj�wk� i starego lokaja, kt�ry r�wnie� dogl�da ogr�dka. Carter okaza� si� w tym przypadku bardzo rozmowny. Dowiedzieli�my si� od niego wielu szczeg��w, a mi�dzy innymi i tego, �e �w stary lokaj, zajmuj�cy si� ogr�dkiem, jest wielkim mi�o�nikiem kwiat�w. Holmes podzi�kowa� mu za te wszystkie informacje, o�wiadczy�, �e na razie nie ma dalszych pyta�, i uprzejmie go po�egnawszy, odprowadzi� do drzwi. - Doskonale! - zawo�a� po jego wyj�ciu. - Zwierzyna sama nas naprowadza na trop. By�em przekonany, �e ju� sko�czy�em z wykrywaniem przest�pstw, ale ta sprawa naprawd� warta jest, aby si� ni� zaj��. Doskonale - powt�rzy�, zacieraj�c r�ce - co� mi tu pachnie wielk� gr�. - Wybacz, m�j drogi - wtr�ci�em niepewnie - ja tu nie potrafi� dostrzec �adnego tropu. - A doskona�y wzrok Cartera nic ci nie m�wi? - Uwa�asz, �e powinien by� dostrzec zamian� brylant�w wcze�niej ni� kr�tkowidz Sandwich? - Jasne. A tym bardziej jego brat James, kt�ry otwiera� szkatu�k� - odpar� Holmes przygl�daj�c mi si� z rozbawieniem. Zn�w nie wiedzia�em, czy m�wi serio, czy te� kpi ze mnie i w ko�cu mnie to zniecierpliwi�o. - Twoja s�ynna dedukcja czasem prowadzi na manowce - rzek�em z przek�sem. - Mo�e z niej zar�wno dobrze wynika�, �e winien jest Sandwich, jak i to, �e wina le�y po stronie Carter�w. - Hm - skrzywi� si� Ho�mes ironicznie. - Zapominasz o jeszcze trzeciej mo�liwo�ci, �e winni s� obydwaj. By�a to po prostu ukartowana mi�dzy nimi gra, w kt�rej wsp�lnie dzia�ali przeciw komu� trzeciemu. - M�wisz serio? - zawo�a�em. - Nikt przed tob� nie wpad� na t� my�l. Uwa�am, �e jest genialnie prosta. Z chwil� gdy przyjmie si� t� hipotez�, wszystko staje si� jasne. Ani Carter, ani Sandwich nie potrzebowali wykrada� brylant�w, bo do skarbca od razu z�o�ono imitacj�! - No i widzisz, m�j drogi - rzek� Holmes ju� zupe�nie powa�nie.- Zadrwi�e� z mojej metody dedukcyjnej, ale to nie ja j� stosuj� bez zastanowienia, lecz ty to czynisz. Co do mnie - nie wyci�gam �adnych wniosk�w. Mam tylko w r�ku fakt - zachowanie si� zar�wno Sandwicha, jak i Carter�w po otwarciu skrzynki nie by�o naturalne. Ale, jak widzia�e�, fakt ten mo�e pasowa� do trzech rozmaitych mo�liwo�ci, pomijaj�c ju� to, �e m�g� by� zupe�nie przypadkowy. Kt�ra z tych mo�liwo�ci jest s�uszna? Nie wykluczam �adnej, ale te� i przy �adnej si� nie upieram. Zobaczymy, co przynios� nowe fakty, kt�re musimy zdoby�. W�a�nie mam zamiar to uczyni�. Holmes wyszed� do przyleg�ej kom�rki, w kt�rej przechowywali�my rozmaite ubrania i inne rekwizyty potrzebne do charakteryzacji, i po kilkunastu minutach wr�ci� stamt�d tak gruntownie przeobra�ony, �e na pewno nie pozna�bym go na ulicy. Mia� szpakowat�, zmierzwion� czupryn�, niesfornie opadaj�c� mu na czo�o, oraz siwe w�sy i brod� kr�tko przystrzy�one. Tanie cajgowe ubranie, pogniecione i miejscami poplamione ziemi� i zieleni�, kraciasta chustka na szyi i kaszkiet w r�ku dope�nia�y wygl�du ogrodnika, kt�ry wraca z pracy. - Ca�e szcz�cie, �e znam si� nieco na ogrodnictwie � rzek� do mnie wspania�ym cockneyem - b�d� m�g� pogada� sobie z niezwyk�ym lokajem, kt�ry kocha kwiaty. Gdyby� chcia�, mia� bym zaj�cie i dla ciebie. - Bardzo ch�tnie - odrzek�em - ale dawno ju� nie spe�nia�em �adnych twoich polece�. Obawiam si�, �e wyszed�em z wprawy. - O, nic wielkiego - uspokoi� mnie Sherlock, chodzi o spraw� wzgl�dnie �atw� i bezpieczn�. Nawi�� znajomo�� z lokajem Sandwicha i zaci�gnij go do baru. Mo�e uda ci si� co� od niego wydoby�. Nie zapomnij, �e lubi gin, ale woli porter � �mial si� Holmes, �egnaj�c si� ze mn� i udaj�c si� na wypraw�. Nie umia�em tak dobrze charakteryzowa� si� jak Holmes, ale moje przebranie nie musia�o by� takie z�e, skoro lokaj Sandwicha, kt�rego potr�ci�em na ulicy, nie powzi�� �adnych podejrze�. Czatowa�em na niego przez d�u�szy czas w pobli�u Grosvenor Square i teraz stali�my naprzeciw siebie po nieumy�lnym, jak si� mog�o zdawa�, zderzeniu. - Te - mrukn�� potr�cony bez szczegolnej z�o�ci � gdzie masz ga�y? W kieszeni? - �eby� wiedzia�, �e w kieszeni. Szklane � znalaz�em szybk� odpowied�. Widocznie podoba� mu si� ten niewybredny koncept, bo spojrza� na mnie przyja�nie i odpowiedzia� ze �miechem: - Ale za to twoje w�asne do niczego. Nadepn��e� mi na odcisk, a� mi �wieczki stan�y przed oczami. Przeprosi�em go, powiedzia�em kilka s��w o z�o�liwo�ci odcisk�w, kt�re zawsze umiej� znale�� sie w najbardziej bolesnym miejscu, a nast�pnie wyrazi�em gotowo�� odszkodowania w postaci szklaneczki porteru. Po kilku minutach popijali�my juz przed lad� barow� jak starzy znajomi. Sandwich m�wi� prawd�. Jego lokaj nie mia� wi�cej ni� trzydzie�ci lat, a porter bardzo mu smakowa�. By�o to ch�opisko rozmowne i dobroduszne i wcale nie musia�em go ci�gn�� za j�zyk, aby uzyska� sporo ciekawych wiadomo�ci. Jim opowiedzia� mi, �e s�u�ba u Saudwicha nie nale�a�a do przyjemnych. Gburowaty i opryskliwy lord by� niezno�ny w obej�ciu, a gdy wpada� w w�ciek�o��, nie liczy� si� z nikim i niczym. Poprzednik Jima dosta� kilka razy kijem za to, �e nie przyni�s� na czas herbaty. Sprawa posz�a do s�du i Sandwich musia� zap�aci� spore odszkodowanie. Lord prowadzi� niezwykle rozrzutny tryb �ycia. Jego rachunki za libacje w najdro�szych restauracjach sz�y w setki funt�w. By� jednak hojny dla s�u�by i tylko dzi�ki temu potrafi� j� utrzyma� przy sobie. Musia�em si� jako� odwdzi�czy� Jimowi za te zwierzenia i napr�dce wymy�li�em sobie pracodawc�, u kt�rego �ycie te� nie by�o �atwe. Obdarzy�em go spokojnym charakterem, ale za to przypisa�em mu niezwyk�e sk�pstwo i podejrzliwo��. Na dodatek obarczy�em go jeszcze wstr�tem do alkoholu. Trzeba mu si� by�o t�umaczy� z ka�dej szklaneczki piwa wypitej na mie�cie. Jim potakiwa� mi ze wsp�czuciem, o�wiadczy�, �e bardzo mu si� podobam, i ch�tnie um�wi� si� ze mn� w tym samym barze na nast�pne popo�udnie. Pospieszy�em do domu, chc�c podzieli� si� z Holmesem zdobytymi wiadomo�ciami, ale go nie zasta�em. Wr�ci� dopiero p�nym wieczorem, bardzo zm�czony, cho� wyra�nie zadowolony ze swej wyprawy. Poniewa� wbrew moim oczekiwaniom nic mi nie powiedzia� o jej wyniku, nie pozosta�o mi nic innego, jak zda� sprawozdanie z mego spotkania z Jimem. - Doskonale si� spisa�e�, Watsonie - pochwali� mnie Sherlock - to ciekawe wiadomo�ci. Mam nadziej� - doda� - �e uzyskamy ich wi�cej. Przy��cz� si� do was jutro. Zapami�taj sobie, �e b�d� si� nazywa� Joe Pumpkin. Nie zapomnij - Joe Pumpkin, bezrobotny lokaj w poszukiwaniu pracy. Nazajutrz po po�udniu w�a�nie dopija�em z Jimem pierwsza szklank� porteru, kiedy w drzwiach baru stan�� Holmes. Zn�w musia�em podziwia� jego niezwyk�e umiej�tno�ci. Mo�na by�o przysi�c, �e to lokaj z krwi i ko�ci. - Halo, Joe! - zawo�a�em. - Jak si� masz, chod� no tu do nas. - A gdy si� przybli�y�, doda�em: - Cz�owieku, gdzie ty si� podziewasz, kop� lat ci� nie widzia�em. Co porabiasz? - �le porabiam - odrzek� rzekomy Joe, witaj�c si� ze mn� i przedstawiaj�c si� Jimowi. - M�j ostatni stary wykitowa�, a jego synalka nie sta� na lokaja, bo szybko przepu�ci� ojcowski maj�tek. Szukam pracy, mo�e masz jak�? - Kolejk� pod nasz� nowa znajomo�� - zaproponowa� Jim - ja stawiam. - O, nie, nie - sprzeciwi� si� Joe - do mnie nale�y ten zaszczyt. - Trzy portery - zwr�ci� si� do barmana. Nawi�za�a si� rozmowa na tematy og�lne. Omawiali�my trudno�ci i niedole �ycia lokajskiego, opowiadali�my o dziwactwach i nadmiernych wymaganiach pracodawc�w, wy�miewali�my si� z nich, poniewa� d�a �wiata i ludzi s� zupe�nie inni ni� u siebie w domu wobec rodziny i s�u�by. Jim nie omieszka� r�wnie� pochwali� si� spraw� swego lorda, ale nie powiedzia� nam na ten temat nic nowego. Pili�my kolejk� za kolejk�, a za wszystkie p�aci� Joe. Tego dnia, powiedzia�, on funduje i nikt mu nie mo�e w tym przeszkodzi�. Jimowi to imponowa�o. - Morowy z ciebie ch�op, Joe - zawo�a� - a wiesz, co mi si� w tobie najwi�cej podoba? - Nie wiem, Jim. - To, �e nie jeste� skner�. Fundujesz za ostatnie grosze, cho� jeste� bez pracy. Ale nie b�j si�, Joe, ju� ja ci znajd� posad�. Holmes odpowiedzia� mu sm�tnie, �e nie ka�dy ma szcz�cie znale�� prac� u takiego bogacza jak Sandwich. - Te� trafi�e� kul� w p�ot! - roze�mia� si� Jim ha�a�liwie. - Przecie� do tego naszego wyjazdu za granic�, p�tora roku temu, to�my ma�o g�odem nie przymierali. Nawet nie starczy�o na utrzymanie domu i s�u�by, a lichwiarze po prostu u nas nocowali. W oczach Holmesa zab�ys�a czujno��. - To� ty i za granic� bywa� - uda� zdziwienie. - S�owo daj�, ch�op ma szcz�cie! A jakie tam piwa miewaj�? - Phi, jak w jakim mie�cie. Bo musisz wiedzie�, �e cz�owiek bywa� w niejednym, i to niejeden raz - che�pi� si� Jim. - W Brukseli i Antwerpii piwo maj� nie najlepsze, a porter to ju� ca�kiem do niczego. Ale za to w Niemczech, w tym ich Monachium, porter - powiadam wam - nie macie poj�cia - obliza� si� i wzni�s� oczy do g�ry na to wspomnienie, Holmes skorzysta� z chwili jego nieuwagi i da� mi znak, abym i ja wmiesza� si� do rozmowy. Zrozumia�em, o co mu chodzi, nie chcia� budzi� podejrzliwo�ci Jima swymi ci�g�ymi pytaniami. - M�g�by� pami�ta� o nas - odezwa�em si� - jak pojedziesz jeszcze raz do Niemiec. Przywie� par� butelczyn tego porteru. - Nic z tego nie b�dzie - odpar� markotnie Jim. - Od p� roku albo i wi�cej nasze wyjazdy si� urwa�y. Teraz go�cie z zagranicy do nas przyje�d�aj�. Holmes zn�w drgn�� i porozumiewawczo spojrza� na mnie. - Te� nie�le - wtr�ci� z pozorn� oboj�tno�ci�. - Mo�na si� po�ywi� przy dobrym go�ciu. - Nie przy ka�dym - skrzywi� si� Jim. - Belgowie to morowe ch�opy, ale ten profesor z Monachium, niech go kaczka kopnie, sknera taki, �e niech B�g broni. O rety! - zawo�a� spojrzawszy nagle na zegar wisz�cy na przeciwleg�ej �cianie. - Pi�ta godzina. Jak stary wr�ci z miasta, a mnie w domu nie b�dzie, to piek�o gotowe. Wiej�, ch�opcy, spotkamy si� tu w sobot� po po�udniu. Ja funduj�. Wybieg� z baru, a wkr�tce za nim i my opu�cili�my len lokal. - To wszystko staje si� coraz bardziej zagadkowe - rzek�em do Holmesa na ulicy. - Te wyjazdy Sandwicha do Antwerpii, Brukseli i Monachium... Antwerpia to miasto szlifierzy, mo�e tam bywa� w zwi�zku z brylantami... Ale co robi� w Monachium? - Tak, to do�� dziwne - potwierdzi� Holmes w zamy�leniu - tym bardziej �e Jim nie wszystko wie. Sandwich by� w Brukseli niedawno, dwa tygodnie przed zdeponowaniem swej szkatu�ki w skrytce bankowej. - Sk�d o tym wiesz?! - wykrzykn��em, staj�c po�rodku chodnika. - Powiedzia�a mi o tym szpilka, kt�r� nosi w krawacie. Umieszczono j� w witrynie sklepu przy Place de Broucker akurat wtedy, kiedy ostatnio by�em w Brukseli - trzy miesi�ce temu. Dlatego pyta�em Sandwicha, gdzie j� kupi�. - Fiu - gwizdn��em - podejrzewasz go o kradzie� swych w�asnych brylant�w? - Zbieram fakty - sucho odpar� Holmes. - A je�li chodzi o podejrzenia, to zapomnia�em ci co� powiedzie�. Archibald Carter ostatnio przyjmowa� u siebie licznych cudzoziemc�w i r�wnie� cz�sto wyje�d�a� do Belgii i Niemiec. By� w Brukseli trzy miesi�ce temu, nie wykluczone, �e w tym samym czasie co Sandwich. Serce zabi�o mi gwa�townie. Nie mia�em ju� �adnej w�tpliwo�ci, �e Carterowie byli w zmowie z Sandwichem. Rozwi�zanie zagadki ��tych brylant�w mog�o by� kwesti� najwy�ej kilku dni. Min�� jednak tydzie�, a za nim nast�pny i nie zasz�o nic szczeg�lnie ciekawego. Prawd� powiedziawszy, nie mog�em wtedy po�wi�ca� zbyt wiele uwagi brylantom lorda Sandwicha, gdy� niespodzianie spad�y na mnie powa�ne k�opoty osobiste. Dziwi�o mnie tylko, �e i Holmes przesta� si� interesowa� t� spraw�. Sp�dza� sporo czasu poza domem, ale zajmowa�y go raczej badania nad promieniami Roentgena. Prosi� mnie nawet, abym mu u�atwi� korzystanie z odpowiedniego aparatu w szpitalu, gdzie kiedy� pracowa�em. Uczyni�em to z ochot�. Holmes sp�dzi� przy aparacie rentgenowskim wiele czasu. Pewnego wieczoru Sherlock Holmes zupe�nie nieoczekiwanie o�wiadczy�, �e nazajutrz wyje�d�a na kontynent. Od dawna przyzwyczajony do jego nag�ych wyjazd�w, nie zdziwi�em si� zbytnio i jedynie dla przyzwoito�ci zapyta�em, kiedy mam si� spodziewa� jego powrotu. - Nie wiem - odpowiedzia� pos�pnie. - Nic nie wiem. Nie, mo�na t�pi� przest�pstw bez nara�ania si� na niebezpiecze�stwa. Je�li nie wr�c� za miesi�c, otw�rz zapiecz�towany list, kt�ry zostawi�em w szufladzie mego biurka. Dobranoc, m�j siary - doda� cieplejszym tonem. - B�dziesz jeszcze spa�, gdy jutro rano wyjad�. Niepr�dko zasn��em tej nocy. Co mia�y oznacza� tajemnicze s�owa Sherlocka o zagra�aj�cym mu niebezpiecze�stwie? Czy�by jego nag�y wyjazd by� zwi�zany z brylantami Sandwicha? Mo�e szuka� za granic� ich z�odziei? A mo�e wpad� na trop wsp�lnik�w Sandwicha lub Cartera, albo obu ich razem? Na pewno mia� jakie� nowe dane, kt�re go sk�oni�y do nag�ego wyjazdu. Ale kiedy je zdoby�? Czy w tym czasie, gdy by�em przekonany, �e zajmuje si� prac� naukow�? A mo�e jego badania nad promieniami Roentgena mia�y z tym co� wsp�lnego. Roze�mia�em si� na t� my�l. By�a ona dla mnie najlepszym dowodem, na jakie manowce schodzi�em w swych przypuszczeniach i domys�ach. Nie pozostawa�o nic innego, jak uzbroi� si� w cierpliwo�� i czeka� na powr�t Holmesa. Zjawi� si� ju� po tygodniu, tak samo nagle jak wyjecha�. Zdziwi�o mnie, �e by� niezwykle znu�ony. Zna�em jego niespo�yte si�y i wytrwa�o��, kt�re sprawia�y, �e m�g� bez szczeg�lnego wysi�ku znie�� po kilka nie przespanych nocy. Nigdy jednak nie wygl�da� tak �le jak w�wczas. Wydawa�o mi si�, �e spotka�o go niepowodzenie, i nie pyta�em o wynik poszukiwa�. W takich przypadkach Sherlock bywa� niezwykle dra�liwy. Przywitawszy si� ze mn� i wymieniwszy kilka oboj�tnych uwag Holmes wyk�pa� si� i uda� do ��ka. Przedtem jednak poleci� mi zatelefonowa� do dyrektora Cartera, aby nazajutrz punktualnie za pi�� dziesi�ta stawi� si� u nas ze szkatu�k�, zawieraj�c� sfa�szowane brylanty. Mia� si� stawi� r�wnie� lord Sandwich, z t� tylko r�nic�, �e o pi�� minut p�niej. �aden z nich nie powinien by� podejrzewa�, �e zastanie u nas swego przeciwnika. Nast�pnego dnia Holmes, wypocz�ty ju� i rze�ki, przygotowywa� si� na przyj�cie obu zaproszonych. W �rodku pokoju ustawili�my niewielki st�, a doko�a niego cztery krzes�a. Sherlock pouczy� mnie, jak mamy przy nim zasi���, gdy� twierdzi�, �e ma to dla niego du�e znaczenie. Moje miejsce znajdowa�o si� naprzeciw Sherlocka, z lewej s�siadowa� ze mn� Sandwich, a z prawej - Carter. Mia�em r�wnie� bacznie uwa�a� na ka�dego z nich. Carter zjawi� si� punktualnie pi�� minut przed dziesi�t�, nios�c spora szkatu�k� obit� czarn� sk�r�. By� niezwykle zdenerwowany i nie zd��ywszy usi���, dr��cym g�osem zapyta�, w jakim celu go wezwano. Holmes pomin�� to pytanie milczeniem i podsun�� mu pude�ko z cygarami, z kt�rych Carter skwapliwie skorzysta�. Wybra� cygaro, zapali� je i g��boko zaci�gaj�c si� dymem, wyra�nie szuka� w tym uspokojenia dla swych nerw�w. Dok�adnie o dziesi�tej rozleg� si� gwa�towny dzwonek u drzwi oznajmiaj�cy przybycie Sandwicha. Lord wpad� do naszego pokoju, rozejrza� si� bacznie i zobaczywszy Cartera wybuchn��: - Co, on tutaj? Jak pan �mia� mi naznacza� takie spotkanie, panie Holmes! To bezczelno��! - Prosz� ostro�niej dobiera� s�owa, mylordzie - surowo odrzek� Holmes, mierz�c go d�ugim spojrzeniem. - To spotkanie by�o konieczne. Musi pan zaj�� miejsce przy tym stole. Nakazuj�cy wzrok Holmesa i nacisk, jaki po�o�y� na s�owo �musi pan�, sprawi�y na Sandwichu silne wra�enie. By� wyra�nie zaskoczony i bez s�owa protestu zaj�� wyznaczone sobie miejsce. Nie zdziwi�o mnie to. Typy tego rodzaju, co Sandwich, gwa�towne i w�adcze wobec s�abszych od siebie, staj� si� potulne w zetkni�ciu z charakterem od nich silniejszym. - Prosz� otworzy� szkatu�k� z brylantami - zwr�ci� si� Holmes do Cartera bez �adnego wst�pu. Dyrektor pos�usznie spe�ni� ten rozkaz i oczom moim ukaza� si� niezwyk�y widok kilkudziesi�ciu olbrzymich ��tych brylant�w, z kt�rych najmniejszy by� wielko�ci sporego orzecha. Zastanowi�o mnie tylko jedno. Carter wspomina� o sze��dziesi�ciu trzech brylantach, podczas gdy w szkatu�ce by�o ich tylko sze��dziesi�t dwa. Nietrudno to by�o stwierdzi�, gdy� w ostatnim z siedmiu rz�d�w jedno miejsce by�o puste. - Poznaje pan swoje brylanty? - zwr�ci� si� Holmes do Sandwicha tonem urz�dowym, jakby zasiada� przy stole s�dziowskim. - Moje brylanty skradziono. To ich imitacja - warkn�� lord. - A pan co na to powie, mister Carter? - Zupe�nie to samo, co twierdzi�em dotychczas i na co przysi�gn� przed s�dem ludzkim i boskim. To s� oryginalne brylanty Sandwicha, kt�re z��k�y u nas w banku. - Z�odziej i krzywoprzysi�zca! - wrzasn�� Sandwich. - Spokojnie, lordzie, spokojnie - uciszy� go Holmes. � A teraz prosz� pan�w o chwilk� uwagi. Ty, Watsonie, r�wnie� uwa�aj - spojrza� na mnie znacz�co. Nie spiesz�c si� zbytnio, Holmes wysun�� szuflad� stolika i wyj�� z niej niewielk� teczk�, kt�r� po�o�y� sobie na kolanach. Potem powoli, jakby igraj�c z naszym napi�ciem, wydoby� z niej jaki� przedmiot, podni�s� go wysoko w r�ku i pokaza� nam wszystkim. By� to spory safianowy woreczek, owi�zany sznurkiem i zaplombowany. - Kto z pan�w wie, co jest w tym woreczku? - zapyta� opanowanym g�osem, uwa�nie przygl�daj�c si� nam wszystkim. Nim zdo�a�em zrozumie�, co si� sta�o, jakie� krzes�o run�o na pod�og�, a Sandwich zerwawszy si� na r�wne nogi wrzasn��: - Sto tysi�cy szatan�w! Sk�d to masz, ty szpiclu diabelski! Oddaj to natychmiast! By� ca�y siny od krwi, kt�ra mu nap�yn�a do twarzy, a przekrwione oczy jeszcze bardziej mu na wierzch wylaz�y. Dysza� ci�ko i z trudem chwyta� oddech. - Spokojnie, mylordzie, spokojnie - bezlito�nie drwi� z niego Holmes. - A wi�c przyznaje si� pan do tego woreczka? Sandwich spojrza� na niego nienawistnie, szarpn�� za kiesze�, wyrwa� z niej rewolwer i rykn��: - R�ce do g�ry - wy, wszyscy. Teraz dopiero oceni�em przezorno�� Holmesa, kt�ry posadzi� mnie obok Sandwiclia. B�yskawicznym ruchem podbi�em wyci�gni�t� r�k� lorda i strza�, kt�ry si� potem rozleg�, by� ju� niegro�ny - kula posz�a g�r�. Wykr�cenie Sandwichowi r�ki i wytr�cenie mu rewolweru by�o tylko kwestia kilku sekund. Rykn�� z b�lu i zacz�� si� ze mn� szamota�, a Holmes dalej si� z niego natrz�sa�: - Nie doceni� pan, mylordzie, si�y doktora Walsona ani jego sprawno�ci w d�iu- d�itsu. To bardzo wa�na umiej�tno��. Radz� panu troch� potrenowa� w tym sporcie. Lord nic nie odpowiada�. Sapa� tylko z wysi�ku, z trudem chwytaj�c powietrze. Obawia�em si�, �e mo�e dosta� ataku sercowego. Widocznie to samo przysz�o na my�l Sherlockowi, bo opu�ci� go szyderczy wyraz twarzy i po chwili zastanowienia rzek� do mnie kr�tko: - Pu�� go, Watsonie - to starczy. Poczuwszy si� wolny, Sandwich przez chwil� sta� niezdecydowany. W ko�cu jednak, obr�ciwszy si� na pi�cie, rzuci� si� ku drzwiom. - Popami�tasz mnie jeszcze, ty pod�y szpiegu. Wszyscy mi za to odpowiecie! - krzykn�� wybiegaj�c i zatrzaskuj�c za sob� gwa�townie drzwi. Podczas ca�ej tej sceny Carter siedzia� nieruchomo, z oczami szeroko otwartymi ze strachu i wra�enia. Przytomno�� wr�ci�a mu dopiero po ucieczce Sandwicha. - Na Boga, panie Holmes - zwr�ci� si� b�agalnie do Sherlocka. - Co to wszystko znaczy? - Zaraz pan zobaczy - odrzek� m�j przyjaciel z u�miechem i rozwi�zawszy sznurek, wysypa� na st� zawarto�� woreczka. Os�upieli�my na ten widok obydwaj - ja i Carter. Przed nami le�a� skarb Sandwicha, sze��dziesi�t trzy olbrzymie, nieopisanej pi�kno�ci, bia�oniebieskawe kamienie. - Brylanty Sandwicha, oryginalne - wyj�ka� Carter po och�oni�ciu z pierwszego wra�enia. - Wszystkie? Sk�d je pan ma? Nie mia�em racji - doda� sm�tnie kiwaj�c g�ow� - to jednak by�a kradzie�. - Myli si� pan, dyrektorze. Nie by�o kradzie�y. - Jak to: nie by�o kradzie�y? Nie rozumiem - b�ka� Carter. - Zaraz to wyja�ni�, dyrektorze. Pozwoli pan tylko, �e jeszcze co� poka��. Z najwi�kszym zaciekawieniem przygl�dali�my si�, jak wyj�� z kieszeni kamizelki jaki� przedmiot owini�ty w bibu�k�, rozpakowa� go i bez s�owa poda� Carterowi. By� to pi�kny l�ni�cy brylant, w niczym nie ust�puj�cy tym, kt�re znajdowa�y si� w woreczku. - Czy poznaje pan ten kamie�, dyrektorze? Prosz� go umie�ci� w pustym miejscu szkatu�ki. Carter bez s�owa spe�ni� polecenie Holmesa i spojrza� na niego ze zdumieniem: brylant doskonale pasowa� do tego miejsca. - Ten kamie� wr�czy� mi pan osobi�cie kilkana�cie dni temu - wyja�ni� Holmes. - Nic podobnego - zaperzy� si� Carter. - Prosi� mnie pan o jeden ��ty brylant z tej szkatu�ki. Da�em go panu i w�a�nie dzi� chcia�em prosi� o jego zwrot. Ten, kt�ry pan zwraca, jest przecie� idealnie bia�y! Holmes zani�s� si� bezg�o�nym �miechem, od kt�rego a� trz�s�a mu si� fajka w ustach. Nigdy nie widzia�em go tak rozbawionego. - Przesta� nas dr�czy�, m�j drogi - rzek�em do niego. - Zwracasz oryginalne brylanty Sandwicha i twierdzisz, �e nie by�o kradzie�y. Po�yczasz ��ty brylant, a oddajesz bia�y. Co tu w ko�cu jest orygina�em, a co falsyfikatem? - W�a�nie - popar� mnie Carter. - Niech�e si� nareszcie dowiem, czy to wszystko nie jest snem. - Macie panowie racj� - kiwn�� Holmes g�ow�. - Jestem wam winien kilka s��w wyja�nienia. Czy pami�tasz, Watsonie, jak zastanawiali�my si� nad tym, kto dokona� kradzie�y brylant�w? Logicznie bior�c by�y cztery mo�liwo�ci: uczyni� to kto� zupe�nie postronny, sam Sandwich, Carterowie lub te� Sandwich w porozumieniu z Carterami. - Ale�, panie Holmes, jak pan mo�e! - zaprotestowa� dyrektor. - Obracamy si� w sferze domys��w, panie Carter - wstrzyma� go Holmes nieznacznym ruchem d�oni. - Ot� w momencie, kiedy zjawi� si� u nas Sandwich, by�em ju� prze�wiadczony, �e jest on w to zamieszany w taki czy inny spos�b. - Nic mi o tym nie m�wi�e�! - zawo�a�em roz�alony. - Jak mog�e� ukrywa� przede mn� tak wa�n� wiadomo��? - Wiadomo��? - zdziwi� si� Holmes. - Przecie� to by�y tylko przypuszczenia. - Na czym je pan opiera�? - wtr�ci� si� Carlcr. - Brylant�w nie piecze si� jak bu�ki. Dla sporz�dzenia imitacji sze��dziesi�ciu trzech brylant�w, i to takich jak Sandwicha, nie wystarczy dw�ch miesi�cy. Potrzeba na to by�o co najmniej roku, czyli przez tyle� czasu kto� musia� mie� dost�p do oryginalnej kolekcji. Bez wiedzy i udzia�u Sandwicha by�o to wykluczone. - Genialnie proste! - wykrzykn��em mimo woli. Carter nic nie m�wi�, ale w jego szeroko otwartych oczach malowa�o si� tyle podziwu dla Holmesa, �e �adne s�owa nie mog�y tego lepiej wyrazi�. - Nast�pne pytanie - ci�gn�� Holmes - brzmia�o: w jaki spos�b ud