S�OWNIK �ACI�SKO-POLSKI Wed�ug s�ownika Hermana Mengego i Henryka Kopii Opracowa� KAZIMIERZ KUMANIECKI ^ WARSZAWA 2000 WYDAWNICTWO SZKOLNE PWN Ok�adk� projektowa� Stefan Nargiello Za podstaw� opracowania niniejszego s�ownika s�u�y� "Kieszonkowy s�ownik j�zyk�w �aci�skiego i polskiego. Cz�� pierwsza", opracowany przez Henryka Kopi� w oparciu o s�ownik Hermana Mengego "Taschenw�rterbuch der lateini- schen und deutschen Sprache". W s�owniku tym ka�dy wyraz ma dok�adnie oznaczony iloczas. Przy rzeczownikach podano rodzaj i form� (perfectum i supinum), wreszcie najcz�stsze konstrukcje sk�adni. Opracowanie polega�o na dok�adnym skontrolowaniu ka�- dego has�a, na poprawieniu b��d�w oraz usuni�ciu prze- starza�ych, niezrozumia�ych wyra�e� i okre�le� polskich. Pr�cz tego wprowadzono pewn� niewielk� liczb� nowych hase�, g��wnie z Lukrecjusza. Poza tym ujednolicono nie zawsze konsekwentnie zastosowany w s�owniku Mengego-Kopii sys- tem skr�t�w i znak�w. Copy�ght (c) by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. Warszawa 1999 ISBN 83-7195-152-3 Wydawnictwo Szkolne PWN sp. z o.o. Wydanie XXIII Arkuszy drukarskich 29,5 Sk�ad i diapozytywy Fototype Druk uko�czono w lutym 2000 r. Druk i oprawa: Olszty�skie Zak�ady Graficzne SA. OBJA�NIENIE ZNAK�W zg�oska z natury kr�tka. zg�oska z natury d�uga. forma lub sk�adnia nie klasyczna (u�ywana przez autor�w po tzw. wieku z�otym literatury �aci�- skiej). wyra�enie rzadko u�ywane. Cyfry oznaczaj�: a) po czasowniku koniugacj� 1-4; b) po przymiot- niku lub zaimku ilo�� zako�cze� rodzajowych. Cyfry t�ustym dru- idem odnosz� si� do grupy zna- cze�. WYKAZ SKR�T�W abl. ablatwus 6. przypadek. abs. absolute bezwzgl�dnie. acc. accusatwus 4. przypa- dek. acc. c. inf accusatwus cum inflni- two. activum strona czynna. adjectwum przymiotnik. adyerbium przys��wek. alicuius kogo�. aliquid co�. aliauem kogo�. aliqua, de aliqua re. de re. aliquo kim� (czym�). aliquos. archaiczne. confer por�wnaj. coniunctio sp�jnik. comparatiyus stopie� wy�szy. coniunctwus tryb ��cz�- cy. datwus 3. przypadek. femininum rodzaj �e�- ski. futurum czas przysz�y. genetwus 1. przypadek. gen. hist. imperat. impf. ind. inf. int. intr. historicum. imperatwus tryb rozka- zuj�cy. imperfectum czas prze- sz�y niedokonany. indicatwus tryb ozn�j- muj�cy. infinitivus bezokolicz- nik. interiectio wykrzyknik. intransitwum nieprze- chodnie. masculinum rodzaj m�- ski. medium strona zwrotna. Med. muz. n nieosob. nieodm. nom. muzyczne. neutrum rodzaj nijaki. nieosobowo. nieodmienne. nominatwus l. przypa- dek. mm. c. inf. nominatwus cum infini- tivo. part. participium imies��w. pass. passwum strona bierna. pf. perfectum czas przesz�y. VIII pl. pluralis liczba mnoga. subst. substantwum rzeczow- plaprf. plusquamperfectttm czas zaprzesz�y. sup. nik. superlatwus stopie� naj- podw. praes. podw�jny. praesens czas tera�niejszy. szczeg. trans. wy�szy. szczeg�lnie. transitivum przechod- pron. prp. przen. pronomen zaimek. praepositio przyimek. przeno�nie. wojsk. voc. nie. wojskowe. vocativus 5. przypadek. rosi. ro�lina. zd. zdanie. sc. scilicet to jest, to znaczy. zwi. zw�aszcza. sg- singularis liczba pojedyncza. zob. �egl. zobacz. �eglarskie. A A (skr�t) l. = Aulus. 2. = abso�yo (tak�e = antiquo). 3. a.d. = ante dieni. 4. a. u. c. = ab urbe condita; A. V. C. = anno urbis conditae. 5. A (w dialogach) = auditor. a, ah int. ach! och! biada! a, ab (abs te = a te), prp. z abl. l. (o miejscu) a) od, z; b) (w od- daleniu) od; c) (od strony...) a tergo od ty�u, z ty�u, a latere z boku, a dextra (parte) z prawej strony, po prawicy itd. 2. (o czasie) od, po, bezpo�rednio po... 3. (przen.) a) (o sprawcy czego�) przez = un� z gen.; b) (o przyczynie) przez, z powodu; c) (w znaczeniu ograniczaj�cym, wzgl�dnym) ze wzgl�du na..., od- no�nie do..., co do...; d) (przy cza- sownikach znacz�cych chroni�, broni�) przed, od, przeciw. abacus, i, m a) stolik, ozdobny st�; b) deska do gry. ab-alieno l. odstrasza�, odstr�cza�; a) zbywa�, rozda� (alqd); - �upi�, rabowa� (alqm re); b) odstr�cza� (alqd}, sk�oni� do odst�pienia (alqm ab alqo, * z abl.). ab-avus, T, m prapradziad; - przo- dek. abdicatio, onis / wyrzeczenie si�, z�o�enie (urz�du). ab-dico l. od��cza� si�, odszczepia� si�; a) zaprze� si�, odepchn�� (alqm); b) z�o�y� (urz�d przed cza- sem, prawem oznaczonym), abdy- kowa� (alqd najcz�ciej se alqa re, zwi. magistratu, z�o�y� urz�d). ab-dico 3. zakaza�, odrzuci�, nie dopu�ci� (alqd). ab-ditus ukryty, odleg�y, daleki, za- kryty, skryty (in re); - tajny, tajemny. ab-do, didl, ditum 3. a) oddali�, cofn�� (alqd a albo ex re in locum; b) ukry�, schowa�, zagrzeba� alqd in locum. *in loco lub loco, se abdere a) cofn�� si�, umkn��, ust�pi� (in locum); f!) zag��bi� si�, zagrzeba� si� w... (in rem, in re, * re). ab-d�men, mis n brzuch, ka�dun. ab-duc�, duxT, ductum 3. uprowa- dza�, usun��, porwa� (alqd ab, de, ex re albo ab alqo); a) od czego� (a re) odci�ga�, odwodzi�, od��- czy�; b) odstr�cza�, sk�oni� do odst�pienia (alqm ab alqo, ad alqm); c) poni�y�. ab-e�, u, itiun, ire odchodzi�, od- ��czy� si� (ab alqo albo a re, od czego�, ex albo de re, z czego�, in albo ad alqd); a) urz�d (abl.) z�o- �y�; b) uj��, wymkn�� si�; c) (o czasie) up�ywa�, przemija�, znika�; d) zbacza�, odst�pi�, r�ni� si� (a re ad, in alqd); e) przej�� na co, przemieni� si� w co� (in alqd). ab-equito l. odjecha�. aberratio ab-erratio, onis / zab��dzenie, od- dalenie si�. ab-erro l. zab��dzi�, zb��ka� si� (ab albo ex re); zboczy�, oddali� si� (a re ad rem). ab-hinc (a acc. i abl.) st�d; od, przed. ab-horrens, entis obcy, odmienny, niestosowny. ab-horreo, ui, - 2. cofa� si� przed czym�, wzdryga� si� (a re); a) by� niech�tnym, nie chcie� wiedzie� o czym� (a re); h) odst�powa� od, sprzeciwia� si�, wyst�powa� prze- ciw, nie zgadza� si� z czym�. ab-icio, iecT, iectiim 3. l. odrzuci�, porzuci� (alqd ab, de re in lub ad alqd): a) powyrzuca�; b) odda�, pu�ci�, ofiarowa�. 2. zrzuci�, rzuci� na d�, rozci�gn��, po�o�y�; a) rzuci� na ziemi�; b) obezw�adni�; c) poni�y�, zgn�bi�, przygniata�, se abic. poni�y� si�. ab-iectio, onis / brak odwagi, ma�o- duszno��. ab-iectus 3 porzucony; a) niedba�y, opiesza�y; b) niski, pogardliwy, nikczemny; c) ma�oduszny, trwo- �liwy. fibiegnus 3 jod�owy. abies, etis/jod�a; a) okr�t; b) w��- cznia. ab-ig�, egi, actum 3. odegna�, od- p�dzi�, rozp�dzi�, zrabowa�; a) (�on�) odepchn��; b) odstraszy�. ab-itiis, us m odej�cie, odjazd; wy- marsz. ab-iudico l. odm�wi�, ods�dzi�, ujmowa� komu (alqd ab al�o, ali- cui alqd). ab-iungo 3. wyprz�ga�; roz��cza�, oddala� (alqm a re). ab-iuro l. zapiera� si� czego�, wy- prze� si� czego� pod przysi�g�. ab-legati�, onis/wy s�anie, odes�anie, oddalenie. ab-lego l. odes�a�, oddali�; trzyma� w oddaleniu. ab-lud� 3. nie zgadza� si�, zb��dzi� (a re). ab-luo, lul, lutum 3. obmywa�, zmy- wa�, oczy�ci�; usun��, uprz�tn��. ab-nego l. a) odrzuci�, zaprzeczy�, odmawia�; b) zapiera� si�, wypie- ra� si�. ab-nepos, potis m praprawnuk. ab-normis, e nieprawid�owy. ab-niio, niu, nuiturus 3. odm�wi�, zaprzeczy�, nie pozwala� (alicui alqd albo de re); a) gardzi�; b) przeczy�, zaprzecza� (alqd; z acc. c. inf.). ab-�leo, evl, itum 2. a) zniszczy�, zburzy�, usun��, uprz�tn��, oddali�, uchyli� (alqd); h) (urz�d) na zawsze odebra� (alicui alqd). Sb-olesco, 16vT, - 3. znikn��, zgas- n��. ab-olitio, onis/zniesienie, usuni�cie, zarzucenie (alcis rei); amnestia. ab-ominor l. nie �yczy� sobie, wzdraga� si�. ab-ortio, onis /i ab-ortus, us w po- ronienie. ab-ortivus / poroniony. ab-rado, si, swa 3. ostrzyc, ogoli�; urwa�, wy�udzi�. ab-ripio, ripui, reptum 3. porwa�, powlec (alqd i alqm ab alqo i ab, ex, de re, ad i in alqd). se abr. znikn��, ulotni� si�; a) uprowadzi�, zrabowa�; b) odci�gn��. ab-rogatio, onis/zniesienie (prawa). ab-r�go l. a) odebra�, odm�wi� (alicui alqd); b) oddali�, usun��; uchyla�, znosi� (alqd). abr�t�num, i n ro�lina u�ywana w lecznictwie. ab-riunpo, rfipi, ruptum 3. l. ode- rwa�, rozerwa�. 2. przerwa�, roz- sadzi�, rozbi�; a) (gwa�townie) od- �ama�, u�ama�, sko�czy�; b) obra- zi�, naruszy�. ab-rupti�, onis / oderwanie, zerwa- nie; wyrwa. ab-ruptus 3 oderwany, stromy, spa- dzisty, nieprzyst�pny (tak�e przen.) przykry; subst. -urn, i n przepa��, otch�a�. abs-cedo, cessi, cessum 3. odej��, oddali� si�, cofn�� si� (ab alqo, ab, ex, de re); a) od czego� (re) odst�pi�, co� (ab re) porzuci�, za- niecha�; b) odpa��, przepa��; c) ust�pi� = znikn��. abs-cessi�, onis/odej�cie, ubywanie, cofanie si�. abs-cessus, us m odej�cie, oddalanie si�; nieobecno��. abs-cido, cidi, cisum 3. odr�ba�, odci�� (alqd, alicui alqd); a) roz- dzieli�; b) odci�gn��, wzi��, c. abscisus. ab-scind�, scidl, scissum 3. a) ode- rwa�, wyrwa�, wyszarpa� (alqd a lub de re, *re); (venas) otworzy�; b) oddzieli�; c) odci�gn��, prze- szkodzi�, tamowa�. ab-scisus 3 odci�ty: a) stromy, spa- dzisty; b) u�amany, kr�tki. abs-conditus 3 ukryty, schowany; a) tajemniczy, cie�my; b) zadumany, zamy�lony. abs-condo, condi (i condidi), conditlini 3. ukry�, schowa� (alqd in re, *re); zatai�. ab-sens, sentis nieobecny, oddalo- "y- absentia, ae / nieobecno��, brak. ab-simuis, e niepodobny. absinthium, ii n pio�un. ab-sisto, stiti, 3. odej��, odst�pi�, oddali� si� (a re, *re); od czego� (re) odst�pi�, co� porzuci�; (* z in/) przesta�. ab-s�lutio, onis / a) uwolnienie; b) wyko�czenie, doskona�o��. ab-s�lutus 3 a) zupe�ny, sko�czony, doskona�y; b) nieograniczony, bez- warunkowy. ab-solvo, solvi, s�lutum 3. odwi�za�, zwolni�: a) uwolni� (alqd alqa re i ab alqo); uzna� niewinnym, uwol- ni� od (alqm alcis rei, de re, crimi- ne alcis rei); b) zako�czy�, do- prowadzi� do ko�ca; zw�. przed- stawi�, opowiedzie�. ab-s�nus 3 fa�szywie brzmi�cy; nie zgadzaj�cy si� z czym� (a re albo z dat.), niezno�ny. ab-sorbeo, ui, - 2. po�kn��, po- ch�on��. absque (z abl.) bez, opr�cz. abs-tenuas 3 wstrzemi�liwy, umiar- kowany. abs-terge�, tersi, tersum 2. �ciera�, ociera�, osusza�; a) (ster, wios�o) absterreo - 4 od�ama�; b) przep�dzi�, usun�� (co� niemi�ego). abs-terreo 2. odp�dzi�, wyp�oszy� {alqm a re); odstraszy� od czego�, powstrzyma�. abs-tinens, entis wstrzemi�liwy; bezinteresowny; czysty, wstydliwy. abs-tmentla, ae / wstrzemi�liwo�� (alcis rei w czym�); a) bezinteresow- no��; b) ograniczenie, przestawanie na ma�ym, skromno��. abs-tmeo, tinuT, tentuni 2. a) po- wstrzyma�, pow�ci�gn�� (alqd a re lub sam abl.); b) z dala si� trzyma� od..., unika� (re i a re,?. *gen. lub * inf.); oszcz�dzi�. ab-sto l. sta� opodal. abs-traho 3. odci�gn��, oderwa�, porwa� (alqd ab, de, ex re ad albo in alqd); a) oddali�, rozdzieli�, pow�ci�gn�� (alqd ab re); b) do czego� porwa�, sk�oni� (ad alqd); c) odstr�czy�. abs-trudo, si, sum 3. ukry�, schowa�, zatai� (alqd in rem albo in re). abs-trusus 3 ukryty, schowany; a) tajemny, tajemniczy; b) zamkni�ty; c) oderwany, abstrakcyjny. ab-sum, a-fuT, a-futurus, ab-esse a) by� nieobecnym, oddalonym, dale- kim, oddzielonym (a re); alicui lub ab alqo, a re; a) by� komu� lub czemu� obcym, nie bra� w czym� udzia�u; ff) nie pomaga�, opu�ci�; y) by� niestosownym, nieodpowied- nim dla...; 5) od czego� r�ni� si�, odst�powa�; e) by� wolnym (a re); b) alicui, alicui rei brakowa�; a) multum lub longe abest. quin... wiele brakuje do tego, aby; /?) haud multum (lub non longe) abest quin... niewiele brakuje, aby..., omal �e nie...; c) tantum abest ut... ut,.., nie tylko �e nie... lecz nawet, lecz raczej... ab-sumo, sumpsT. sumptiun 3. zu- �y�, spo�y�, (czas) sp�dzi�, trawi�; a) marnotrawi�, marnowa�; b) ni- weczy�, niszczy�, zabra�, zagrabi� (pass, przemija�, nikn��, marnie�). ab-surdus 3 niezgodnie brzmi�cy; a) p�aski, niedorzeczny, niezrozu- mia�y, bez sensu; b) niezr�czny, nieu�yteczny. ab-undans, antis wylewaj�cy si� z brzeg�w; a) obfituj�cy w co� (abl. lub *gen.); b) nadmiernie obfituj�cy, op�ywaj�cy, w zbytkach �yj�cy; c) prze�adowany. ab-undantia, ae / nadmiar, obfito��, bogactwo; prze�adowanie. ab-unde adv. obficie, a� nadto. ab-undo l. wylewa�, wzbiera�; roz- lewa� si�; a) mie� nadmiar (re czego�); b) znajdowa� si� w ob- fito�ci. ab-usque (abl.) = usque ab, a� od. ab-usus, us m zu�ycie; nadu�ycie. ab-ut�r, usus sum 3. zu�y�, zu�yt- kowa�; nadu�y�. ac zob. atque. acalanthis, idis / szczygie�. acanthus, T l. w ostrokrzew, 2. ro�- lina egipska, podobna do akacji, akant. ac-cedo, cessi, cessuin 3. l. przyj��, przyst�pi�, zbli�y� si� (ad alqd, z dat. albo acc., in alqd w co� 5 - accipio wej��, wst�pi�); a) (w nieprzyjaz- nym zamiarze) podchodzi�, przy- suwa� si� (ad alqd,* alqd, *z dat.); b) do czego� przyst�pi�, zabra� si�, podj�� si� czego�, czym� si� zaj�� (ad alqd, *z dat.); c) bra� udzia�; d) zbli�a� si�, by� podobnym (ad alqd). 2. (jako przyrost) przy��czy� si�, do��czy� si�, przyby� (ad alqd, lub z dat.); a) przypa�� w udziale komu� (alicui); b) accedit ut (lub quod) a nadto..., do tego doda� trzeba, i�... c) przybiera�, wzrasta�. ac-celero l. a) przyspieszy�; b) (nieprz.) spieszy�, pospieszy�, nad- biec. ac-cendo, cendi, cen.suni 3. zapali�, za�wieci�; a) rozja�ni�; b) roznie- ci�, roz�arzy�, rozgrza�, rozdmu- cha�, wzbudzi�; c) pomno�y�, zwi�kszy�. ac-censeo 2. przy��czy� si� do... (alicui). accensus, i m l. s�uga urz�dnik�w rzymskich, wo�ny. 2. lekko zbrojny z 5 klasy maj�tkowej, stoj�cy jako rezerwa. accentus, us m przycisk, ton, akcent. acceptio, oms/przyj�cie, odebranie. accepto l. na powr�t przyj��. accept�r, oris m = accipiter. acceptus 3 po��dany, mi�y, drogi (alicui). accerso 3 = arcesso ac-cessio, onis / l. przyst�pienie, zbli�enie si�; dost�p, audiencja. 2. przyczynek, wzrost; a) dobudowa (do domu); b) dodatek, przyczepia; c) dop�ata; d) post�p. ac-cessus, us m l. = accessio (l). 2. a) zbli�enie si� (ad alqd); b) sk�on- no��; c) przyp�yw (morza). ac-cid�, cidl - 3.1. upa��; a) rzuci� si� na d�, pa�� na kolana, do n�g upa��; b) (ad alqm) doj��, docisn�� si� do kogo; ad aures doj�� do uszu; ad oculos ukaza� si�. 2. zdarzy� si�, wypa��, przytrafi� si�, zaj��, sta� si�; accidit, ut zdarza si�, �e... ac-cido, cidi, cTsuni 3. nacina�, zaci- na�; a) spo�ywa�; b) os�abia�, nad- wyr�a�. ac-cingo, cinxi, cinctum 3. l. przy- pasa�, opasa�, 2. opatrzy�, zaopat- rzy�, uzbroi� (abl.); se lub pass. zaopatrzy� si�, uzbroi� si� (w co, czym, ad..., re, *in rem); (przen.) gotowa� si�, zabiera� si� do czego� (*dat., *acc. c. inf.). ac-cio, civi, citum 4. przywo�a�, kaza� przyj��, accitus 3 obcy, za- graniczny. ac-cipi�, cepi, ceptum 3. l. przyj��, wzi��, odebra�, kaza� sobie da� (alqd ab alqo); - a) (pieni�dze) pobra�; acceptum doch�d, przy- ch�d (alicui alqd ad acceptum referre zapisa� na dobro, przypi- sa�, zawdzi�cza�); b) (d�ugi, ci�a- ry) na siebie przyj��, podj��; c) uzna�; d) dopu�ci� do czego� (alqm in alqd lub abl.) a) podejmowa�, go�ci�; fS) dobrze lub �le przyj��, traktowa�; e) (zmys�ami lub umys- �em) spostrzec, poj��, zrozumie�, pozna�; a) odczu�, zrozumie�; fS) s�ysze�, dowiedzie� si� (alqd ab accipiter - 6 - lub ex alqo, z acc. c. inf.) nauczy� si�; y) wy�o�y�, wyt�umaczy� (alqd m bonam partem, in omen jako wr�b�, falsa pro veris). 2. otrzy- ma�, dosta�; a) (co� z�ego) wycier- pie�, dozna�, ponie�� (np. detrimen- tum, clodem, iniuriam); b) (przez ustn� lub pisemn� tradycj�) mie� przekazane, dowiedzie� si�; pf. wie- dzie� (alqd ab i ex alqo; z acc. c. inf.). accipiter, tris m jastrz�b; sok�. ac-citus, fis m zawo�anie, rozkaz. ac-clamatio, onis / okrzyk. ac-clamo l. wyda� okrzyk; g�o�no zawo�a�, g�o�no nazwa�. ac-clar� l. objawi�. ac-clinis, e opieraj�cy si� (*alicui rei o co�), przychylny, sk�onny (z dat.). ac-clino l. nachyli� (alqd z dat.), wesprze� si�, przychyli� si� (se in albo ad alqd). ac-clivis, e i -vus 3 podnosz�cy si�, pochy�y. accITyitas, atis / pochy�o��, �agodne wzniesienie. ac-c�la, ae m s�siad; adi. s�siedni. ac-c�o, Ifli, - 3. s�siadowa�. ac-conini�datio, �ni� / a) stosowne urz�dzenie; b) wzgl�d, wzgl�dno��; �askawo��. ac-conunodatus 3 przystosowany; stosowny, dobrany, zdatny (ad alqd albo z dat.). ac-comnr�do l. przystosowa� do czego�, przy�o�y�, przyprawi� (a- licui alqd i alqd ad alqd); a) wed�ug czego� urz�dzi�, zastoso- wa� do czego� (alqd ad alqd lub dat.); po�wi�ci�, odda� (alqd ali- cui rei); b) przy czym� zastoso- wa�, u�y�. ac-comm�dus 3 dobrany, zdatny, stosowny (z dat.). ac-credo, credidi, credltuin 3. da� wiar�, dowierza�. ac-cresco, er� vi, cretum 3. a) przy- rasta�, przybiera�; b) przyby� (jako przyrost). ac-cretio, onis / wzrost, przybywa- nie. ac-cubitio, onis / zaj�cie miejsca (przy stole). ac-ciibo l. le�e� obok, le�e� (przy stole). ac-cumbo, ciiiiiii, cubitum 3. po�o- �y� si�, usadowi� si�; po�o�y� si� przy stole. ac-cumulator, oris m zbieracz. ac-cumulo l. a) skupia�, gromadzi�; b) obsypa�, obdarzy� (alqm re). ac-curatio, onis / staranno��, do- k�adno��. ac-curatus 3 staranny, dok�adny; sta- nowczy, �cis�y. ac-curo l. dok�ada� stara�, pilnie wykonywa�. ac-curro, (cu)curri, cursum 3. nad- biec, przypa�� (ad, in alqd). ac-cursiis, fis m przybieganie. accusabnis, e podlegaj�cy skardze, bezprawny. accusatio, onis f a) skarga, obwinie- nie, obci��enie; b) oskar�enie (pi- semne). accusat�r, oris m oskar�yciel. accusatoriiis 3 oskar�aj�cy, jako oskar�yciel. 7 - acrimonia ac-cus� l. a) pozywa� s�downie, oska- r�a� (alqm alcis rei albo de re); b) obwinia�, pos�dza�; uskar�a� si� na co�, gani� (alqd, alqm de albo in re). acer, eris n klon, jawor. acer, acris, acre ostry, tn�cy, spi- czasty; przen. ostry; a) k�uj�cy, k�saj�cy, przera�liwy, ol�niewaj�- cy; g�o�ny, d�wi�czny, huczny; b) bystry, delikatny; a) przenikliwy; ff) �arliwy, gorliwy, dzielny, skute- czny, energiczny; 7) �wawy, pop�d- liwy, nami�tny, dziki; gorzki, twar- dy, okrutny, bolesny. acerbitas, atis / cierpko��, kwas; przen. gorycz; a) twardo��, nie- przyst�pno��, surowo��, srogo��; b) utrapienie; c) ucisk, n�dza. acerbo l. zaprawi� gorycz�; pogor- szy�. acerbus 3 cierpki, gorzki, kwa�ny; a) niedojrza�y, niedosz�y; b) twar- dy, nieprzyst�pny, szorstki, okru- tny; c) bolesny, zasmucaj�cy, tra- pi�cy. acerniis 3 klonowy. acerra, ae/kadzielnica, schowek na kadzid�o. aceryalis, e nagromadzony, zebrany; w logice = aceryus. aceryatmi adv. gromadnie, w gru- pach; zwi�le, kr�tko. aceryo l. skupi�, zgromadzi�. aceryus, T m kupa; a) masa, mn�s- two; b) (w logice) wniosek suma- ryczny (= sorites). acesco, acui - 3. kwa�nie�. aceturn, i n ocet; uszczypliwy do- wcip. acidiis 3 kwa�ny; obrzydliwy, uci��- liwy. acies, ei i e/ostrze; a) wzrok, twarz; spojrzenie, oko; b) �renica; c) si�a ducha, bystro��; d) szyk bojowy; a) wojsko; p) potyczka, bitwa; przen. walka na s�owa; y) pole bitwy, pobojowisko. acina, ae/= acinus. acmaces, is m kr�tka szabla. acinus, T m i -urn, T n jagoda, winne grono. acipenser, eris m jesiotr. aclys, ydis / ma�y pocisk, oszczep, ma�a dzida. ac�nTtiini, T n tojad (rosi. truj�ca), trucizna. ac-quiesco, quievi, quietum 3. zna- le�� spok�j, wypocz�� (a re po czym�); a) zasn��, umrze�, by� umar�ym; b) mie� spok�j; c) przen. a) zaspokoi� si� czym� (abl.), by� zadowolonym z czego� (re); j8) znaj- dowa� w czym (in re, *abl. lub *dat.) uspokojenie, pociech� (szcz�- �cie). ac-quiro, quisivi, quTsTtiini 3. a) dorobi� (alqd ad alqd); b) zdoby�, zyska�, przysporzy� (alicui alqd). acraeiis 3 na wysoko�ci czczony. acrat�phorum, i n dzban na nie mieszane wino. acredula, ae/nazwa bli�ej nieokre�- lonego zwierz�cia (mo�e by� sowy lub �aby). acriculus 3 nieco krewki, porywczy; subst. i m nieco zapalczywy. acrimonia, ae / ostro��; energia, ci�to��. accipiter - 6 lub ex alqo, z acc. c. inf.) nauczy� si�; y) wy�o�y�, wyt�umaczy� (alqd m bonam partem, in omen jako wr�b�, falsa pro veris). 2. otrzy- ma�, dosta�; a) (co� z�ego) wycier- pie�, dozna�, ponie�� (np. detrimen- twn, clodem, iniuriam); b) (przez ustn� lub pisemn� tradycj�) mie� przekazane, dowiedzie� si�; pf. wie- dzie� (alqd ab i ex alqo; z acc. c. inf.}. accipiter, tris m jastrz�b; sok�. ac-citus, us m zawo�anie, rozkaz. ac-clamatio, onis / okrzyk. ac-clamo l. wyda� okrzyk; g�o�no zawo�a�, g�o�no nazwa�. ac-claro l. objawi�. ac-cimis, e opieraj�cy si� (*alicui rei o co�), przychylny, sk�onny (z dat.). ac-clin� l. nachyli� (alqd z dat.), wesprze� si�, przychyli� si� (se in albo ad alqd). ac-cllvis, e i -vus 3 podnosz�cy si�, pochy�y. accimtas, atis / pochy�o��, �agodne wzniesienie. ac-c�la, ae m s�siad; adi. s�siedni. ac-colo, lui, - 3. s�siadowa�. ac-t-oinni�dati�, onis / a) stosowne urz�dzenie; b) wzgl�d, wzgl�dno��; �askawo��. ac-comm�datiis 3 przystosowany; stosowny, dobrany, zdatny (ad alqd albo z dat.). ac-commodo l. przystosowa� do czego�, przy�o�y�, przyprawi� (a- licui alqd i alqd ad alqd); a) wed�ug czego� urz�dzi�, zastoso- wa� do czego� (alqd ad alqd lub dat.); po�wi�ci�, odda� (alqd ali- cui rei); b) przy czym� zastoso- wa�, u�y�. ac-commodus 3 dobrany, zdatny, stosowny (z dat.). ac-cred�, credidi, creditmn 3. da� wiar�, dowierza�. ac-cresco, er� vi, cretum 3. a) przy- rasta�, przybiera�; b) przyby� (jako przyrost). ac-cretio, onis / wzrost, przybywa- nie. ac-cubitio, onis / zaj�cie miejsca (przy stole). ac-cubo l. le�e� obok, le�e� (przy stole). ac-cumbo, cubul, cubitiun 3. po�o- �y� si�, usadowi� si�; po�o�y� si� przy stole. ac-cumulator, �ri� m zbieracz. ac-cumulo l. a) skupia�, gromadzi�; b) obsypa�, obdarzy� (alqm re). ac-curatio, onis / staranno��, do- k�adno��. ac-curatus 3 staranny, dok�adny; sta- nowczy, �cis�y. ac-curo l. dok�ada� stara�, pilnie wykonywa�. ac-curro, (cu)curri, cursum 3. nad- biec, przypa�� (ad, in alqd). ac-cursiis, us m przybieganie. accusabflis, e podlegaj�cy skardze, bezprawny. accusatio, onis/a) skarga, obwinie- nie, obci��enie; b) oskar�enie (pi- semne). accusaf�r, oris m oskar�yciel. accusatorius 3 oskar�aj�cy, jako oskar�yciel. - 7 - acrinionia ac-cuso l. a) pozywa� s�downie, oska- r�a� (alqm alcis rei albo de re); b) obwinia�, pos�dza�; uskar�a� si� na co�, gani� (alqd, alqm de albo in re). acer, eris n klon, jawor. acer, acris, acre ostry, tn�cy, spi- czasty; przen. ostry; a) k�uj�cy, k�saj�cy, przera�liwy, ol�niewaj�- cy; g�o�ny, d�wi�czny, huczny; b) bystry, delikatny; a) przenikliwy; P) �arliwy, gorliwy, dzielny, skute- czny, energiczny; /) �wawy, pop�d- liwy, nami�tny, dziki; gorzki, twar- dy, okrutny, bolesny. acerbitas. atis / cierpko��, kwas; przen. gorycz; a) twardo��, nie- przyst�pno��, surowo��, srogo��; b) utrapienie; c) ucisk, n�dza. acerbo l. zaprawi� gorycz�; pogor- szy�. acerbus 3 cierpki, gorzki, kwa�ny; a) niedojrza�y, niedosz�y; b) twar- dy, nieprzyst�pny, szorstki, okru- tny; c) bolesny, zasmucaj�cy, tra- pi�cy. acernus 3 klonowy. acerra, ae/kadzielnica, schowek na kadzid�o. aceryalis, e nagromadzony, zebrany; w logice = aceryus. acervatim adv. gromadnie, w gru- pach; zwi�le, kr�tko. acervo l. skupi�, zgromadzi�. aceryus, T m kupa; a) masa, mn�s- two; b) (w logice) wniosek suma- ryczny (= sorites). acesco, acui - 3. kwa�nie�. acetum, i n ocet; uszczypliwy do- wcip. acidus 3 kwa�ny; obrzydliwy, uci��- liwy. acffis, eli e/ostrze; a) wzrok, twarz; spojrzenie, oko; b) �renica; c) si�a ducha, bystro��; d) szyk bojowy; a) wojsko; fS) potyczka, bitwa; przen. walka na s�owa; y) pole bitwy, pobojowisko. acina, ae / = acinus. acinaces, is m kr�tka szabla. aciniis. i m i -urn, i n jagoda, winne grono. acipenser, eris m jesiotr. aclys, ydis / ma�y pocisk, oszczep, ma�a dzida. ac�nitiim, i n tojad (rosi. truj�ca), trucizna. ac-quiesc5, qmevi, quietum 3. zna- le�� spok�j, wypocz�� (a re po czym�); a) zasn��, umrze�, by� umar�ym; b) mie� spok�j; c) przen. a) zaspokoi� si� czym� (abl.), by� zadowolonym z czego� (re); ff) zwo- dowa� w czym (in re, *abl. lub *dat.) uspokojenie, pociech� (szcz�- �cie). ac-quir�, quisivT, quTsTtiini 3. a) dorobi� (alqd ad alqd); b) zdoby�, zyska�, przysporzy� (alicui alqd). acraeus 3 na wysoko�ci czczony. acrat�phorum, i n dzban na nie mieszane wino. acredula, ae/nazwa bli�ej nieokre�- lonego zwierz�cia (mo�e by� sowy lub �aby). acriciiius 3 nieco krewki, porywczy; subst. T m nieco zapalczywy. acrinionia, ae / ostro��; energia, ci�to��. acriter - 8 acriter, adv. do acer. acr�ama, atis n a) rozkosz dla uszu; b) muzyk, �piewak, deklamator, improwizator. acr�asis, is / odczyt, wyk�ad. acta, ae/brzeg morski, wybrze�e. acta, orum n sprawy, czyny, dzie�a; a) sprawy urz�dowe, publiczne roz- prawy, zarz�dzenia, rozporz�dze- nia; b) akta, protok�y; c) dziennik urz�dowy. acti�, onis / l. dzia�anie, czynno��, wykonanie; 2. dzia�alno��, przed- si�wzi�cie, interes; a) ustny wyk�ad, spos�b wyk�adania; b) czynno�� urz�dowa, publiczna rozprawa, ob- rady, urz�dowanie (pl.); c) rozpra- wa s�dowa, proces, oskar�enie; a) przew�d s�dowy, przeprowadzenie sprawy; fS) mowa oskar�yciela (pis- mo); 7) zezwolenie na wniesienie skargi; formu�a procesowa; S) ter- min s�dowy. fictit� l. cz�sto dzia�a�, czyni�. actlimcula, ae/kr�tka mowa s�dowa. act�r, oris m l. poganiacz, pasterz. 2. sprawca, wykonawca, zawiadow- ca; a) skar��cy; b) adwokat; c) aktor; d) zarz�dca maj�tk�w pa�s- twowych. actuari�a, ae / ��dka, cz�no. actiiariiis 3 chy�y, pr�dki; subst. -a, ae / statek szybko p�yn�cy, chy�y �aglowiec. actum, i n zob. acta, orum. actuosus 3 czynny, ruchliwy, skute- czny; nami�tny. ictus, fis m l. p�d, pop�d; a) p�- dzenie byd�a; b) prawo przep�du byd�a. 2. ruch, upadek; a) poru- szenie cia�a, gra mimiczna, wy- k�ad, mimika aktora lub m�wcy; b) akt (dramatu), rozdzia�, cz��; c) = actio; tak�e: a) urz�d, po- wo�anie; R) rzeczywisto��. actutuni adv. natychmiast, zaraz w lot. aculeatus 3 zaopatrzony w kolce, spiczasty; kol�cy, uszczypliwy. aculeus, i OT kolec, ��d�o, ostrze; a) dotkliwa troska, gryz�ca troska; b) bystro��, uszczypliwo��, c) silne wra�enie (mowy); d) gorzki, przy- kry �art, przytyk, przycinek; e) ostroga; bodziec. acumen, mis n ostrze, wierzcho�ek; a) bystro��, pl. wykr�ty; b) dowcip. acuo, ui, utiim 3. ostrzy�, zaostrzy�; ! a) = �wiczy�, b) pobudza�, za- grzewa�; dr�czy�; c) pomna�a�, wznosi�; umacnia�, d�wiga�. acupenser, eris m = acipenser. aciis, us / ig�a, szpilka; acupingere haftowa�. aciitulus 3. nieco uszczypliwy. acutus 3. zaostrzony, ostry; a) k�uj�- cy, dotkliwy, pop�dliwy, (o tonie) d�wi�czny, przenikliwy, g�o�ny, ja- sny; b) niebezpieczny; c) bystry, przenikliwy, dowcipny, pe�en talen- tu; subtelny; chytry, szczwany. ad prp. z acc. l. (o miejscu) a) (na pytanie "dok�d"?) a) do, ku, przy, (przy nazw. miast) w okolic�..., pod...; f)) (przy podaniu punktu ko�cowego) a� do, a� na, a� przy, co do jednego; b) (na pytanie "gdzie"?) przy, pod, obok (przy - 9 - adduco nazwach miast) w okolicy... 2. a) (o czasie) do, a� do, na; ad tempus na chwil�; na czas oznaczony; b) oko�o, kr�tko przed lub po. 3. (prze- no�nie) a) (przy oznacz, liczby i miary) a) a� do, a� na; ad unum omnes wszyscy co do jednego (a� do ostatniego); fS) oko�o, prawie, niemal; b) (o celu) do, dla, ku, w celu...; c) ze wzgl�du na, wed�ug, w por�wnaniu, co do, odno�nie do; d) pod�ug, stosownie do, np. ad naturam vivere; e) w stosunku do, w por�wnaniu do, obok, np. mus parvus est ad felem; f) pr�cz; ad hoc, ad haec, ad caeterea, pr�cz tego, nadto. ad-actio, onis / doprowadzenie do czego�; iuris iurandi zaprzysi�enie. ad-aeque adv. w ten sam spos�b, tak samo. ad-aequ� l. zr�wna� (alqd alicui rei); a) stawia� na r�wni, por�w- nywa� (alqd cum re; tak�e z dat.; b) wydo�a�, wyr�wna�, dosi�gn��, dost�pi� (z acc.). adagium, T n przys�owie. adamaiiteiis i *-tinus 3 stalowy, twardy jak stal. adamas, antis m stal; wi�zy �elazne; serce kamienne. ad-amo l. polubi�, pokocha� (z acc.). ad-aperio, rui, ertum 4. a) odkry�, ods�oni�, obna�y�; b) otworzy�. ad-apertilis, e daj�cy si� otworzy�. ad-aqu�r l. czerpa� wod�, p�j�� po wod�. ad-augeo, auxi, auctiun 2. powi�k- sza�, pomno�y�. ad-augesco, - - 3. wzrasta�, przy- biera�. ad-bibo 3. pi�; wsysa�, przej�� si�. adc... zob. acc... ad-denseo, - - 2. zg�szcza�. ad-dico, dud, dictum 3. przyzna�, przys�dzi�; l. (o wr�bie) by� po- my�lnym. 2. a) (u prawn.) przyzna� co� komu� (alicui alqd), (in ser- vitutem) odda� w niewol�, addictus niewolnik za d�ugi; b) odda� na w�asno�� wi�cej ofiaruj�cemu, sprzeda�; e) po�wi�ci�, wyrzec si�, odda� w moc (alicui alqd); se add. odda� si� na w�asno��, w niewol� (alicui). ad-dictio, onis/przyznanie na w�as- no��. ad-disco, didicT 3. a) douczy� si� czego�; b) przyswoi� sobie co� (przez nauk�). add�tanieiltum, i n dodatek, za��cznik. ad-d�, dldi, ditum 3. doda�, przyda�. l. a) nada�, przyk�ada� (alqd alicui rei albo in alqd), przy��czy�; b) zadawa�, wlewa�, wpaja�, natchn�� kogo� czym�, wyrobi�, wyjedna� (alqd alicui). 2. do��czy� (alqd alicui rei lub ad); gradum podwoi� krok, przyspieszy� kroku; a) doda- wa� (liczby); b) (ustnie lub pisem- nie) doda�, do��czy�, dorzuci� (alqd, acc. c. inf.); adde = nadto. ad-d�ce� 2. douczy�. ad-dormisc� 3. zdrzemn�� si�. ad-dubit� l. pow�tpiewa�, by� w niepewno�ci. ad-duco, duxl, ductum 3. l. przy- ci�gn��; a) napi��; b) �ci�gn��, adductus zmarszczy�. 2. przyprowadzi�, sprowadzi�, doprowadzi� (alqd ad lub m alqd); m iudicium lub in ius przed s�d stawi�; a) wprowadzi� w po�o�enie, doprowadzi� do stanu; b) przywie�� do..., sk�oni� do..., przeznaczy� do... (alqm ad lub in alqd; z ut, ne). pass. doj�� do przekonania (acc. c. inf., tak�e z ut), da� si� przekona�. ad-ductus 3 �ci�gni�ty, zmarszczony; �cis�y, surowy. ad-edo, edi, esum 3. nadgry��; stra- wi�, zu�y�. ad-emptio, onis / odj�cie, zabranie. fid-e�, u, itiini 4. doj��, zbli�y� si�, uda� si� (ad, in alqd, tak�e z acc.); a) p�j�� do kogo�, odwiedzi� kogo� (alqm); zwr�ci� si� z pro�b� do kogo�; (o wyroczni) zapyta� wyro- czni o rad�; b) obje�d�a�, zwie- dza�, ogl�da�; c) (w nieprzyjaznym zamiarze) = uderza� na..., atako- wa�; d) podj�� si� (sprawy, inte- resu); e) narazi� si� na...; heredita- tem obj�� dziedzictwo, spadek. Sd-eo adv. a� dot�d, a� do tego miejsca; a) (o miejscu) tak daleko; b) (o czasie) usque adeo, quoad (dum, donec) tak d�ugo; 2. a) (przeno�nie) do tego stopnia, tak dalece, tak bardzo; b) w�a�nie, na- wet, raczej; zw�aszcza; atque adeo albo raczej. adeps, ipis m i f smalec, t�uszcz; pasibrzuch. adepti�, onis / osi�gni�cie, nabycie. ad-equit� l. nadje�d�a�, podje�d�a� (z dat. albo ad, in alqd). adf... zob. aff... adg... zob. agg... ad-haereo, haesT, haesum 2. przy- lgn�� (dat.), przyczepi� si�; a) gra- niczy� z czym, przylega�, dotyka�; b) przyczepi� si� do czego�; c) trzyma� si�, wisie�. ad-haeresco, haesT, haesum 3. przy- lgn��, zawisn��, utkwi� (ad alqd lub in re; *z dat.); a) trzyma� si� silnie (z dat.); b) ugrz�zn��, utkwi�. ad-haesi�, onis / przylgni�cie, przy- stawanie. ad-hibeo, ui, itiini 2. przyprowadzi�, przy�o�y�, na�o�y� (ad alqd alicui); a) u�y�, zastosowa�, okaza� (alqd ad alqd, z dat., in, erga, adyersus alqm); b) przypu�ci�, powo�a�, wzi��; ad lub in convivium przypu- �ci� do uczty; (interpretes) do rady wezwa�; c) traktowa� (np. liberali- ter), obchodzi� si�; se adhibere sprawowa� si�, zachowywa� si�. ad-hinnio 4. r�e� do drugiego konia (alicui); pragn�� czego� (ad alqd); pochwala� co�. ad-hoc adv. = adhuc. ad-hortatio, onis / zach�canie, na- pominanie (alcis rei do czego�). ad-hortat�r, oris m zach�caj�cy, na- pominaj�cy. ad-hort�r l. zach�ca�, pobudza�, zagrzewa� (alqd albo z ut, ne). ad-huc adv. l. *(o miejscu) a� dot�d. 2. a) (o czasie) dotychczas, dot�d; b) ci�gle jeszcze, jeszcze teraz. 3. a) jeszcze wi�cej, dalej, do tego jesz- cze, nadto; *przy comp. jeszcze; b) tak dalece, i� (z ut lub qui z con.). ad-iaceo 2. obok le�e� (ad alqd, tak�e z dat. lub acc.). ad-icio, iecT, iectum 3. l. dorzuci�, skierowa� (alqd in, ad alqd, lub z dat.), pass. docisn�� si�; doda�, do��czy�. 2. (w mowie) dorzuci�, doda�; powi�kszy�, pomno�y� (z dat. i occ.). ad-fectio, onis/do��czenie; a) przy- j�cie; b) podbijanie ceny (przy licytacji). ad-igo, egi, actum 3. przyp�dzi�, przywie��, potoczy�, cisn��, zap�- dzi� (alqd in, ad alqd, * in re albo z dat.); kogo� do czego� p�dzi�, zmusi�, przywie�� (alqm ad alqd albo z ut); alqm (ad) ius iurandum zaprzysi�ga�, kaza� przysi�c (in verba alcis, kaza� komu� przysi�c na wierno��). ad-im�, emi, emptum 3. odbiera�, odj��, wydrze�, zrabowa� (alicui alqd; *z inf. zabrania�); odm�wi� komu� czego�, porwa�, wyrwa�. ad-insurgo 3. podnosi� si� przy tym. adipatus 3. t�usty, nabrzmia�y. ad-ipisc�r, adeptus siim 3 osi�gn��, do�cign�� (alqm), otrzyma�, dosta�, dopi��; pozyska�. ad-itiis, fis m przyj�cie, przyst�pienie (ad rem albo z gen.); a) prawo, albo wolno�� przyj�cia, dost�p (in rem, ad alqd) szczeg. audiencja; b) (jako miejsce) wej�cie, wst�p (z gen. albo ad, in alqd; a) wst�p, pocz�tek; f!) dost�p, mo�liwo�� do- st�pu; mo�liwo��, okoliczno��, oka- zja, upowa�nienie (z gen. albo ad alqd). ad-iiidic� l. przyzna�, przys�dzi� (alicui alqd); komu� co� przypisa�. ad-iunientiim, i n pomoc, �rodki pomocnicze, podpora. ad-iiinctio, onis / przy��czenie, do- datek (alcis rei ad alqd). ad-iuntus 3 �ci�le z��czony, grani- cz�cy (z dat.); charakterystyczny, w�a�ciwy; subst. adiunctum, ma) w�a�ciwo��, cecha istotna (z gen. lub dat.); jt) okoliczno�� uboczna. ad-iungo, ifima, iunctum 3. przywi�- za�, przyprz�c (z gen. lub dat.); a) przy��czy� (alqd ad alqd lub z dat.); adiunctum esse (z dat.) dotyka�, graniczy�; cf. adiunctus; b) do��czy�, doda�, stowarzyszy� (alqm lub alqd ad alqd, lub z dat.); c) z��czy�, sk�oni� do po��czenia si�, pozyska�; d) z��czy� z czym�; e) co� komu� wyjedna� (fidem, honorem, auxilium; f) skierowa� ku czemu (ad alqd). ad-iuro = adiuvero (zob. adiuvo) ad-iuro l. l. doda� (inn� jeszcze) przysi�g�. 2. a) komu� co� zaprzy- si�ga�; przen. zaklina�, �wi�cie obieca� (alqd z acc. c. inf.); b) na co� (alqd) przysi�ga�. ad-iuto l. pomaga�, wspiera� kogo (alqm). adiutor, oris m pomocnik, towarzysz, popieraj�cy, �wiadek; a) wsp�lnik, poplecznik; b) ni�szy urz�dnik; c) drugorz�dna osoba (na scenie). adiutrix, Tcis / pomocnica, poplecz- niczka, wsp�lniczka, wspomo�y- cielka. ad-ifiyo, iuvl, iutum l. pomaga�, wspiera� (a/am in re, ad alqd); a) adi... - 12 - dodawa� serca, otuchy; b) u�atwia�, rozszerza�, utrzymywa� (alqd); c) (abs.) by� pomocnym, u�ytecznym, wy�wiadcza� us�ugi. adi... zob. all... ad-matiiro l. jeszcze bardziej przy- spieszy�. ad-meti�r, mensus sum 4. odmie- rzy�. adminiculo l. podpiera�, przywi�za� (winn� latoro�l). adminiciiium, l n podpora; a) �rodek pomocniczy, narz�dzie; b) pomoc, poparcie. ad-minister, tri m wsp�pracownik, s�uga, pomocnik: (z gen. tak�e ad rem); poplecznik, towarzysz, na- rz�dzie. ad-ministra, ae / wsp�pracownica, s�u��ca, pomocnica. ad-ministrati�. onis/pomoc, s�u�ba, a) przewodnictwo, kierownictwo, prowadzenie; b) zarz�d, zarz�dzanie. ad-ministrat�r, oris m kierownik, zarz�dca. ad-ministro l. kierowa�, prowadzi�, zarz�dza�, zawiadywa�, wykony- wa�; a) rozporz�dza�, rozkazywa�; b) zarz�dzenia wydawa�; c) s�u�b� pe�ni�, pracowa�. ad-mirabilis, e a) godny podziwu, dziwny; b) dziwaczny, szczeg�lny, osobliwy. ad-mirahilita.s. atis / dziwno��, po- dziw. ad-nrirandu.s 3 = admirahilis. ad-niTratio. onis / a) podziw; b) zdziwienie, zdumienie. ad-nnrat�r. oris m wielbiciel. ad-nlir�r l. a) podziwia� (alqd, alqm in re, ad alqd); b) dziwi� si�, by� zdumionym (alqd in albo de re; z acc. c. inf. albo quod). ad-nnsceo, ciii, xtum 2. a) przymie- sza�; doda�, przy��czy� (alqd alicui rei); b) wmiesza�, zawik�a� kogo� w co� (alqm ad alqd); c) miesza� co� z czym� (alqd alqa re, tak�e cum re). ad-missarius, I m ogier; rozpustny cz�owiek, rozpustnik. admissio, onis / przyjmowanie, do- puszczanie, wej�cie, wst�p, wpro- wadzenie do kogo. ad-missum, T n wina, wyst�pek. ad-mitt�, misi, missum 3. l. wpra- wi� w ruch, pu�ci� w cwa� (np. e�uum). 1. dopu�ci�, dozwoli�, da� przyst�p; a) da� pos�uchanie; b) dopu�ci� do udzia�u w czym (ad lub in alqd); c) (s�owa, pro�by) przyj��, wys�ucha�; d) (z�ego) do- pu�ci� si�, pope�ni�, zawini�; e) pozwoli� na co. ad-mlxtio, onis / przymieszka, do- datek. ad-m�dum adv. a) (przy liczbach) najmniej, prawie, oko�o; b) (na oznacz, stopnia) zupe�nie, ca�kiem, nadzwyczaj, non a. w�a�nie nie; a. nihii lub nullus, jakby nic, jak- by nikt; c) (w odpowiedzi) tak, istotnie. ad-moli�r 4. do�o�y�. ad-m�neo, ui, itiim 2. l. przypomi- na�, przywodzi� na pami�� (alqm alcis rei lub de re; z acc. c. inf.). 1. przestrzega�, wzywa�; a) upomina� - 13 ads..., (alqm z ut, ne); b) zach�ca�, pobu- dza�, zagrzewa�. ad-m�nitio, onis/a) przypomnienie; b) upomnienie, wezwanie, przed- stawienie, ostrze�nie. ad-m�nit�r, oris m przypominaj�cy, upominaj�cy. ad-m�nitiw, icis / przypominaj�ca, upominaj�ca. ad-in�nituni, i n = admonitio. ad-m�nitiis, us m = admonitio. ad-morde�, niordi, niorsum 2. nad- gry��. ad-motio, onis / digitorum (muz.) u�ycie palc�w, aplikacja. ad-m6veo, movo, m�tum 2. przy- stawi�, przy�o�y�, zbli�y� (alqd ad alqd lub z dat.); a) (o osobach) przyprowadzi�, (o wojsku) posun��, ruszy� naprz�d, se ad alqd przy��- czy� si�; b) calcar lub stimulos da� ostrog�, da� bod�ca; (machiny wojenne) posun�� naprz�d; nianus alicui rei przy�o�y� r�ki, wzi�� si� do czego�, mentem skierowa� umys� ku czemu�; c) (obaw�, na- dziej�) wzbudzi�; d) (�rodek) za- stosowa�, u�y�, wzi�� na pomoc (a dat. lub ad alqd). ad-mugio 4. zarycze� (z dat.). ad-murmuratio, onis / szmeranie, mruczenie, gwar. ad-murmuro l. zamrucze�, zasze- mra�. adn... zob. ann... ad-�leo, ui 2. (przy ofiarach) ofiaro- wa�, przynie��, spali�; zapali�, spali�. ad-�lescens, entis dorastaj�cy, m�o- dy. subst. = adulescens. ad-�lescentia, ae / = adulesceiltia. ad-�lesco, - - 3. zap�on��, wybu- chn�� p�omieniem. ad-�lesc�, ad�levi, adultum 3. dora- sta�, wzrasta�; rosn��, przybiera�, wzmacnia� si�. cf. adultus. ad-�perio, rui, ertum 4. pokry�, zakry�; b) przymkn��, zamkn��. ad-optati�, onis = adoptio. ad-opti�. onis / przybranie dziecka za swoje, adopcja. ad-optivus 3 przybrany; - szcze- piony. ad-opt� l. a) kogo� sobie przybra�, co� wzi�� do pomocy; b) przybra�, przyj�� do rodziny, za dziecko swo- je; c) szczepi�, oczkowa�. ad�r, oris n orkisz, j�czmie�. ad-oratio, onis / uwielbienie. adorea, ae/s�awa, zwyci�stwo. adoreus 3 zbo�owy, orkiszowy. ad-ori�r 4. podnie�� si� na kogo� lub przeciw komu�; a) napa��, za- czepi�, uderzy� na (alqm, alqd); (z pro�b�) uda� si�, zwr�ci� si� do; b) chwyci� si�, j�� si�, podj�� si� czego�, przedsi�wzi��, rozpocz��. ad-orno l. wyposa�y�, urz�dzi�: a) uzbroi�, opatrzy�; b) ozdobi�, upi�k- szy�. ad-oro l. przem�wi�: a) b�agalnie przywo�ywa�, b�aga� (alqm i alqd; z ut); b) modli� si�, prosi�, wielbi� mod�ami; c) wyb�aga� co�. adp... i adr... zob. app i arr... ad-rado, sl, sum 3. oskroba�; (w�osy) ostrzyc, ogoli�. ads..., adsc..., adsp..., adst..., adt..., zob. ass..., asc..., asp..., ast..., att... adulatio 14 adulatio, onis / �aszenie si�, schle- bianie; pochlebstwo, czo�obitno��. adulat�r, oris m pochlebca, s�u�alec. adulat�rius 3 pochlebny, s�u�alczy. adule.scens, entis m m�odzieniec, m�ody cz�owiek; (f) dziewica, m�o- da pani. adulescentia, ae/wiek m�odzie�czy, m�odo��. adulescentulus 3 bardzo m�ody, m�odziutki, subst. -w, l m m�o- dzieniaszek. adulo l. �ciera�. - adui�r l. �asi� si�, schlebia�, przymila� si� (alqm); czo�obitnie wielbi�, s�u�alczo po- chlebia� (alqm, *alicui). adulter, eri l. cudzo�o�nik, zalotnik, 2. adj. cudzo�o�ny, zalotny. adultera, ae/cudzo�o�nica, zalotnica. adulterihus 3 sfa�szowany, podro- biony, fa�szywy, nieprawdziwy. adulterium, i n cudzo��stwo. adultero l. a) cudzo�o�y�; fa�szowa�, podrabia� (alqd); b) uwodzi�, do cudzo��stwa nak�ania� (alqm). adultus 3 wyro�ni�ty, doros�y; wzmocniony; rozwini�ty. ad-umbrati�, onis / zarys, szkic; wskaz�wka, napomknienie. Sd-umbro l. nacieniowa�, naszkico- wa�; a) kr�tko przedstawi�, wska- za�; b) na�ladowa�; c) ad-umbra- tus 3 naszkicowany; a) lekko na- kre�lony, niewyra�ny, niedok�adny, niedoskona�y; b) zmy�lony, fa�szy- wy, pozorny, rzekomy. ad-uncita.s, atis/zakrzywienie, hak. ad-uncus 3 (w jedn� stron�) zakrzy- wiony, haczykowaty. ad-urgeo, ursi 2. przypiera�; nasta- wa�, �ciga�. ad-flr�, ussi, ustflm 3. przypali�, spali�; a) przysmali�; b) mrozem �ci��. ad-usque a) prp. z acc. = usque ad; b) wsz�dzie. ad-astus 3 part. pf. od aduro. adyectlcius 3 sprowadzony z zagra- nicy, zagraniczny. advectio, onis / dow�z. ad-vecto l. (cz�sto) sprowadza�, przywozi�. ad-vectus, iis m przyw�z. ad-veh�, vexi, yectum 3. sprowa- dza�, przynosi�, pass. przyjecha�, � wyl�dowa�. ad-velo l. os�oni�, uwie�czy�. ad-vena, ae m przybysz, obcy; (adj. zagraniczny, obcy); cudzoziemiec, nowicjusz, laik (m re). ad-venio, veni, ventum 4. przyby�, dosta� si� (m locum, ad alqd); a) zbli�y� si�, zjawi� si�; b) przypa�� komu� (ad alqm). adventicius 3 z zewn�trz przybywa- j�cy; a) zagraniczny, obcy, b) ze- wn�trzny; c) nadzwyczajny, przy- padkowy, niespodziany. ad-vento l. coraz bli�ej przychodzi�, zbli�a� si�, nadci�ga� (ad i in alqd, *z dat.). ad-ventiis, us m przybycie, zbli�anie si�; lucis �witanie; a) nadci�ganie; b) nadej�cie, pocz�tek. ad-yersarius 3 l. adj. naprzeciw stoj�cy, przeciwny, nieprzyjazny, wrogi, szkodliwy (z dat.). 2. subst. a) -us, i OT przeciwnik, wr�g; 15 aedificatio b) adversaria, onim n a) twier- dzenia przeciwnej strony; f!) pod- r�czna ksi�ga rachunkowa. ad-versio, onis/kierunek. ad-vers�r l. by� przeciwnym, sprze- ciwia� si�, opiera� si� (z dat. lub �uominus, ne). ad-versus 3 zwr�cony ku czemu�, b�d�cy naprzeciw, przeciwstawio- ny, przedni (na przedzie b�d�cy). dentes z�by przednie, yulnus rana w pier� zadana; in adversum os prosto w twarz; flumine adverso w g�r� rzeki; ex adverso z naprzeci- wka; in -urn naprzeciw; a) nieprzy- jazny, wrogi, adverso senatu wbrew woli senatu; subst. -us i OT przeciwnik; b) znienawidzony; wstr�tny, obrzyd�y; c) niepomy�lny, nieszcz�liwy (z dat.), subst. adver- sa, orum n a) niepowodzenie, nie- szcz�cie (= res adversae, fortuna adyersa); f!) przeciwno��, przeci- wie�stwo. ad-versus lub -sum l. adv. naprzeciw (ad v. ire, adv. arma ferre). 2. praep. z acc.: a)(o miejscu) prze- ciw, ku (przen.); a) przeciw; j8) w przeciwie�stwie do; b) (o miejs- cu) naprzeciw; przen. o:) ze wzgl�- du na..., w odniesieniu do; p) w po- r�wnaniu z..., obok. ad-verto, rti, rsum 3. zwr�ci� ku czemu, skierowa� (alqd in alqd lub z dat.); a) (o �eglarzach) sterowa�; l�dowa�, zawin��, b) animum (pl. �os) advertere: ot) umys�, uwag� na co� zwr�ci�, skierowa�, uwa�a�, spostrzec (ad alqd lub z acc., *z dat.}; P) co� zauwa�y�, pozna� = animadvertere (alqd, z acc. c. inf.); y) karc�co wyst�pi� przeciw komu, karci�, ukara� (in alqm) c) co� na siebie zwr�ci�, skierowa� (np. omnium oculos, odium). ad-yesperacit, ravit, - 3. zmierzcha si�, zmrok zapada. ad-vigil� l. czuwa�, by� czujnym. ' ad-vocatio, onis / pomoc prawna przed s�dem, patronowanie; a) do- radcy prawni; b) zw�oka dla narady z obro�c�; (w og�le) zw�oka. ad-v6catus, Twa) prawnik, pomoc prawna; b) rzecznik, adwokat. ad-v�co l. przyzywa�, powo�a� (alqm in, ad alqd); a) jako doradc� prawnego powo�a�; b) (zgromadze- nie) zwo�a�; c) na pomoc wezwa�, do pomocy wzi��, u�y� (z acc.); (w og�le) u�y�, zastosowa�. ad-v�latus, us m przylot. ad-volo l. przylecie�, spiesznie przy- by� (ad, in alqd). ad-volvo, volvT, v61utiim 3. przyto- czy�, przysun��, stoczy�, pass. rzu- ci� si� do n�g, kl�kn��. ad-vorsum = adversum. adyorsus = adversus. .H-dytum, T n miejsce naj�wi�tsze, wn�trze �wi�tyni (zwykle pl.). aedes lub aedis, Is / l. a) gmach, pok�j; b) �wi�tynia. 2. dom, dom mieszkalny, mieszkanie. aedicula, ae /1. a) pokoik; b) �wi�- ty�ka, kaplica. 2. (pl.) domek, do- meczek. aedificatio, onis/budowa; a) budo- wanie; b) budynek. aedificatiuncula - 16 - aedificatiuncula, ae/ma�a budowa. aedfficat�r, oris m a) buduj�cy, tw�- rca; b) budowniczy. aedififiiiiii, i n budowa, budynek, budowla. aedi-Gco l. budowa�, wznosi�; za- k�ada�, tworzy�; abs. wznosi� bu- dynki. aediucius 3 odnosz�cy si� do edyla, nale��cy do edyla. subst. -us, i m by�y edyl. aediiis, is m edyl. aedllitas, atis / edylat; urz�d (god- no��, czynno�� urz�dowa) edyla. aedis/= aedes. aeditii(in)us, i m str� �wi�tyni. aeger, gra, grum chory, niezdrowy, cierpi�cy; a) rozwalony, spr�chnia- �y; b) schorza�y, stroskany, zgry�- liwy; c) bolesny, smutny, uci��liwy. aegis, idis / a) egida, tarcza Zeusa; b) pancerz Minerwy. aegre adv. l. bole�nie, niemi�o, ci�- ko. aegre facere alicui dokucza� komu�, aegre ferre by� niezado- wolonym, czu� si� dotkni�tym, by� zasmuconym, stroskanym. 2. a) z trudem, z bied�, zaledwie; b) niech�tnie. aegresco, - - 3. zachorowa�; a) pogarsza� si�, wzmaga� si�; b) irytowa� si�, smuci� si�. aegrini�nia, ae/strapienie, zgryzota, rozstr�j. aegritudo, ilu� / choroba, dolegli- wo��; smutek, zgryzota. aegr�tatio, onis / choroba. aegroto l. by� chorym, cierpie� (re lub ex re); by� z�o�onym chorob�. aegrotus 3 chory, cierpi�cy, choro- wity; sko�atany. aelinos, T m okrzyk �a�osny, pie�� �a�obna, tren. aemulatio, onis/a) wsp�zawodnic- two, zawody; b) zazdro��, zawi��, rywalizacja. aemulat�r, oris m wsp�zawodnik, na�ladowca. aemulatus, fis m = aemulatio. aemul�r l. a) wsp�zawodniczy�, i�� z kim� w zawody (z acc.); b) by� zazdrosnym, rywalizowa� (ali- cui lub cum alqo). aeiniiiu.s 3 a) wsp�zawodnicz�cy; b) zazdrosny (z gen.); subst. -fis, m i -a, ae / rywal, rywalka; za- zdro�nik; na�ladowca. aeneus i aheneiis 3 spi�owy, mie- dziany, br�zowy; niepokonany, nie- z�omny. aenigma, atis n zagadka, rzecz zaga- dkowa; (niejasna) aluzja. aeni-pes, edis o spi�owych nogach. aenus 3 = aeneus, subst. aenum, i n (spi�owy) kocio�. aeqiiabilis, e jednostajny, r�wny; a) bezstronny; b) spokojny, do- broduszny. aequabriitas, atis / jednostajno��, r�wno��; a) bezstronno��, b) spo- k�j. aequ-aevus 3 r�wny co do wieku, r�wnolatek. aequalis, e r�wny, jednostajny: l. (o miejscu) r�wny, p�aski; 2. a) r�wno- mierny, konsekwentny; b) jednaki, r�wnie wysoki, r�wnej warto�ci; c) r�wnoczesny, w r�wnym wieku (al- 17 - aeratus cis i alicui); subst. m i/r�wie�nik, r�wnie�niczka, wsp�czesny (alcis). aequalitas, atis/jednostajno��, r�w- no��; a) r�wno�� wobec prawa; b) r�wno�� co do wieku. aequati�, �nis / wyr�wnanie, zr�w- nanie; r�wny podzia�. aeque adv. r�wno, r�wnomiernie; a) s�usznie, sprawiedliwie; b) zar�w- no, tak samo, nie inaczej (ac, at- que, et, *quam jak). aequi-ubritas, atfa/r�wnowaga, pra- wo r�wnowagi. aequi-n�ctium, I n zr�wnanie dnia z noc�. aequi-pero l. a) stawia� na r�wni, por�wnywa� (al�d alicui); b) spros- ta� komu w czym, osi�gn�� (z acc.). aequitas, atis / r�wno��: a) spok�j, s�uszno��, cierpliwo��, umiarkowa- nie, zadowolenie; b) r�wno�� wo- bec prawa, bezstronno��; c) ludz- ko��, przyst�pno��. aequo l. l. a) wyr�wna�, wyg�adzi�; b) wyprostowa�. 2. r�wnym zrobi� co�, zr�wna� z czym� (al�d alicui rei, rzadziej z cum re). solo aequa- re z ziemi� zr�wna�; a) r�wno- miernie rozdzieli�; b) na r�wnym stopniu postawi�, por�wna� (alqd cum re lub z dat.), se aequare lub pass. dor�wna�, dotrzyma� kroku; c) zr�wna� si� z czym�, osi�gn��, dosi�gn�� (z occ.). aequ�r, oris n p�aszczyzna, r�wnina, (w og�le); powierzchnia; a) p�askie lub rozleg�e pole; b) powierzchnia morza, zwierciad�o morza, (w og�- le) morze. aequ�reus 3 morski, nale��cy do morza. aequus 3 r�wny, l. p�aski subst. aequuni, i n p�aszczyzna, p�aski teren, r�wnina; a) korzystnie po�o- �ony; b) dogodny, �yczliwy, przy- chylny, �askawy, subst. aequi przy- jaciele. 2. r�wnomierny, r�wnie wielki; (o bitwie) nierozstrzygni�ty; a) stateczny, spokojny, oboj�tny, zadowolony. aeq. animus spok�j ducha; b) s�uszny, bezstronny, ae- quuni est jest rzecz� s�uszn� i spra- wiedliw�; aequi boni(que) facere uzna� za rzecz s�uszn�, c