SŁOWNIK ŁACIŃSKO-POLSKI Według słownika Hermana Mengego i Henryka Kopii Opracował KAZIMIERZ KUMANIECKI ^ WARSZAWA 2000 WYDAWNICTWO SZKOLNE PWN Okładkę projektował Stefan Nargiello Za podstawę opracowania niniejszego słownika służył "Kieszonkowy słownik języków łacińskiego i polskiego. Część pierwsza", opracowany przez Henryka Kopię w oparciu o słownik Hermana Mengego "Taschenwórterbuch der lateini- schen und deutschen Sprache". W słowniku tym każdy wyraz ma dokładnie oznaczony iloczas. Przy rzeczownikach podano rodzaj i formę (perfectum i supinum), wreszcie najczęstsze konstrukcje składni. Opracowanie polegało na dokładnym skontrolowaniu każ- dego hasła, na poprawieniu błędów oraz usunięciu prze- starzałych, niezrozumiałych wyrażeń i określeń polskich. Prócz tego wprowadzono pewną niewielką liczbę nowych haseł, głównie z Lukrecjusza. Poza tym ujednolicono nie zawsze konsekwentnie zastosowany w słowniku Mengego-Kopii sys- tem skrótów i znaków. Copyńght (c) by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. Warszawa 1999 ISBN 83-7195-152-3 Wydawnictwo Szkolne PWN sp. z o.o. Wydanie XXIII Arkuszy drukarskich 29,5 Skład i diapozytywy Fototype Druk ukończono w lutym 2000 r. Druk i oprawa: Olsztyńskie Zakłady Graficzne SA. OBJAŚNIENIE ZNAKÓW zgłoska z natury krótka. zgłoska z natury długa. forma lub składnia nie klasyczna (używana przez autorów po tzw. wieku złotym literatury łaciń- skiej). wyrażenie rzadko używane. Cyfry oznaczają: a) po czasowniku koniugację 1-4; b) po przymiot- niku lub zaimku ilość zakończeń rodzajowych. Cyfry tłustym dru- idem odnoszą się do grupy zna- czeń. WYKAZ SKRÓTÓW abl. ablatwus 6. przypadek. abs. absolute bezwzględnie. acc. accusatwus 4. przypa- dek. acc. c. inf accusatwus cum inflni- two. activum strona czynna. adjectwum przymiotnik. adyerbium przysłówek. alicuius kogoś. aliquid coś. aliauem kogoś. aliqua, de aliqua re. de re. aliquo kimś (czymś). aliquos. archaiczne. confer porównaj. coniunctio spójnik. comparatiyus stopień wyższy. coniunctwus tryb łączą- cy. datwus 3. przypadek. femininum rodzaj żeń- ski. futurum czas przyszły. genetwus 1. przypadek. gen. hist. imperat. impf. ind. inf. int. intr. historicum. imperatwus tryb rozka- zujący. imperfectum czas prze- szły niedokonany. indicatwus tryb oznąj- mujący. infinitivus bezokolicz- nik. interiectio wykrzyknik. intransitwum nieprze- chodnie. masculinum rodzaj mę- ski. medium strona zwrotna. Med. muz. n nieosob. nieodm. nom. muzyczne. neutrum rodzaj nijaki. nieosobowo. nieodmienne. nominatwus l. przypa- dek. mm. c. inf. nominatwus cum infini- tivo. part. participium imiesłów. pass. passwum strona bierna. pf. perfectum czas przeszły. VIII pl. pluralis liczba mnoga. subst. substantwum rzeczow- plaprf. plusquamperfectttm czas zaprzeszły. sup. nik. superlatwus stopień naj- podw. praes. podwójny. praesens czas teraźniejszy. szczeg. trans. wyższy. szczególnie. transitivum przechod- pron. prp. przen. pronomen zaimek. praepositio przyimek. przenośnie. wojsk. voc. nie. wojskowe. vocativus 5. przypadek. rosi. roślina. zd. zdanie. sc. scilicet to jest, to znaczy. zwi. zwłaszcza. sg- singularis liczba pojedyncza. zob. żegl. zobacz. żeglarskie. A A (skrót) l. = Aulus. 2. = absołyo (także = antiquo). 3. a.d. = ante dieni. 4. a. u. c. = ab urbe condita; A. V. C. = anno urbis conditae. 5. A (w dialogach) = auditor. a, ah int. ach! och! biada! a, ab (abs te = a te), prp. z abl. l. (o miejscu) a) od, z; b) (w od- daleniu) od; c) (od strony...) a tergo od tyłu, z tyłu, a latere z boku, a dextra (parte) z prawej strony, po prawicy itd. 2. (o czasie) od, po, bezpośrednio po... 3. (przen.) a) (o sprawcy czegoś) przez = unó z gen.; b) (o przyczynie) przez, z powodu; c) (w znaczeniu ograniczającym, względnym) ze względu na..., od- nośnie do..., co do...; d) (przy cza- sownikach znaczących chronić, bronić) przed, od, przeciw. abacus, i, m a) stolik, ozdobny stół; b) deska do gry. ab-alieno l. odstraszać, odstręczać; a) zbywać, rozdać (alqd); - łupić, rabować (alqm re); b) odstręczać (alqd}, skłonić do odstąpienia (alqm ab alqo, * z abl.). ab-avus, T, m prapradziad; - przo- dek. abdicatio, onis / wyrzeczenie się, złożenie (urzędu). ab-dico l. odłączać się, odszczepiać się; a) zaprzeć się, odepchnąć (alqm); b) złożyć (urząd przed cza- sem, prawem oznaczonym), abdy- kować (alqd najczęściej se alqa re, zwi. magistratu, złożyć urząd). ab-dico 3. zakazać, odrzucić, nie dopuścić (alqd). ab-ditus ukryty, odległy, daleki, za- kryty, skryty (in re); - tajny, tajemny. ab-do, didl, ditum 3. a) oddalić, cofnąć (alqd a albo ex re in locum; b) ukryć, schować, zagrzebać alqd in locum. *in loco lub loco, se abdere a) cofnąć się, umknąć, ustąpić (in locum); f!) zagłębić się, zagrzebać się w... (in rem, in re, * re). ab-dómen, mis n brzuch, kałdun. ab-ducó, duxT, ductum 3. uprowa- dzać, usunąć, porwać (alqd ab, de, ex re albo ab alqo); a) od czegoś (a re) odciągać, odwodzić, odłą- czyć; b) odstręczać, skłonić do odstąpienia (alqm ab alqo, ad alqm); c) poniżyć. ab-eó, u, itiun, ire odchodzić, od- łączyć się (ab alqo albo a re, od czegoś, ex albo de re, z czegoś, in albo ad alqd); a) urząd (abl.) zło- żyć; b) ujść, wymknąć się; c) (o czasie) upływać, przemijać, znikać; d) zbaczać, odstąpić, różnić się (a re ad, in alqd); e) przejść na co, przemienić się w coś (in alqd). ab-equito l. odjechać. aberratio ab-erratio, onis / zabłądzenie, od- dalenie się. ab-erro l. zabłądzić, zbłąkać się (ab albo ex re); zboczyć, oddalić się (a re ad rem). ab-hinc (a acc. i abl.) stąd; od, przed. ab-horrens, entis obcy, odmienny, niestosowny. ab-horreo, ui, - 2. cofać się przed czymś, wzdrygać się (a re); a) być niechętnym, nie chcieć wiedzieć o czymś (a re); h) odstępować od, sprzeciwiać się, występować prze- ciw, nie zgadzać się z czymś. ab-icio, iecT, iectiim 3. l. odrzucić, porzucić (alqd ab, de re in lub ad alqd): a) powyrzucać; b) oddać, puścić, ofiarować. 2. zrzucić, rzucić na dół, rozciągnąć, położyć; a) rzucić na ziemię; b) obezwładnić; c) poniżyć, zgnębić, przygniatać, se abic. poniżyć się. ab-iectio, onis / brak odwagi, mało- duszność. ab-iectus 3 porzucony; a) niedbały, opieszały; b) niski, pogardliwy, nikczemny; c) małoduszny, trwo- żliwy. fibiegnus 3 jodłowy. abies, etis/jodła; a) okręt; b) włó- cznia. ab-igó, egi, actum 3. odegnać, od- pędzić, rozpędzić, zrabować; a) (żonę) odepchnąć; b) odstraszyć. ab-itiis, us m odejście, odjazd; wy- marsz. ab-iudico l. odmówić, odsądzić, ujmować komu (alqd ab aląo, ali- cui alqd). ab-iungo 3. wyprzęgać; rozłączać, oddalać (alqm a re). ab-iuro l. zapierać się czegoś, wy- przeć się czegoś pod przysięgą. ab-legatió, onis/wy słanie, odesłanie, oddalenie. ab-lego l. odesłać, oddalić; trzymać w oddaleniu. ab-ludó 3. nie zgadzać się, zbłądzić (a re). ab-luo, lul, lutum 3. obmywać, zmy- wać, oczyścić; usunąć, uprzątnąć. ab-nego l. a) odrzucić, zaprzeczyć, odmawiać; b) zapierać się, wypie- rać się. ab-nepos, potis m praprawnuk. ab-normis, e nieprawidłowy. ab-niio, niu, nuiturus 3. odmówić, zaprzeczyć, nie pozwalać (alicui alqd albo de re); a) gardzić; b) przeczyć, zaprzeczać (alqd; z acc. c. inf.). ab-óleo, evl, itum 2. a) zniszczyć, zburzyć, usunąć, uprzątnąć, oddalić, uchylić (alqd); h) (urząd) na zawsze odebrać (alicui alqd). Sb-olesco, 16vT, - 3. zniknąć, zgas- nąć. ab-olitio, onis/zniesienie, usunięcie, zarzucenie (alcis rei); amnestia. ab-ominor l. nie życzyć sobie, wzdragać się. ab-ortio, onis /i ab-ortus, us w po- ronienie. ab-ortivus / poroniony. ab-rado, si, swa 3. ostrzyc, ogolić; urwać, wyłudzić. ab-ripio, ripui, reptum 3. porwać, powlec (alqd i alqm ab alqo i ab, ex, de re, ad i in alqd). se abr. zniknąć, ulotnić się; a) uprowadzić, zrabować; b) odciągnąć. ab-rogatio, onis/zniesienie (prawa). ab-rógo l. a) odebrać, odmówić (alicui alqd); b) oddalić, usunąć; uchylać, znosić (alqd). abrótónum, i n roślina używana w lecznictwie. ab-riunpo, rfipi, ruptum 3. l. ode- rwać, rozerwać. 2. przerwać, roz- sadzić, rozbić; a) (gwałtownie) od- łamać, ułamać, skończyć; b) obra- zić, naruszyć. ab-ruptió, onis / oderwanie, zerwa- nie; wyrwa. ab-ruptus 3 oderwany, stromy, spa- dzisty, nieprzystępny (także przen.) przykry; subst. -urn, i n przepaść, otchłań. abs-cedo, cessi, cessum 3. odejść, oddalić się, cofnąć się (ab alqo, ab, ex, de re); a) od czegoś (re) odstąpić, coś (ab re) porzucić, za- niechać; b) odpaść, przepaść; c) ustąpić = zniknąć. abs-cessió, onis/odejście, ubywanie, cofanie się. abs-cessus, us m odejście, oddalanie się; nieobecność. abs-cido, cidi, cisum 3. odrąbać, odciąć (alqd, alicui alqd); a) roz- dzielić; b) odciągnąć, wziąć, c. abscisus. ab-scindó, scidl, scissum 3. a) ode- rwać, wyrwać, wyszarpać (alqd a lub de re, *re); (venas) otworzyć; b) oddzielić; c) odciągnąć, prze- szkodzić, tamować. ab-scisus 3 odcięty: a) stromy, spa- dzisty; b) ułamany, krótki. abs-conditus 3 ukryty, schowany; a) tajemniczy, cieńmy; b) zadumany, zamyślony. abs-condo, condi (i condidi), conditlini 3. ukryć, schować (alqd in re, *re); zataić. ab-sens, sentis nieobecny, oddalo- "y- absentia, ae / nieobecność, brak. ab-simuis, e niepodobny. absinthium, ii n piołun. ab-sisto, stiti, 3. odejść, odstąpić, oddalić się (a re, *re); od czegoś (re) odstąpić, coś porzucić; (* z in/) przestać. ab-sólutio, onis / a) uwolnienie; b) wykończenie, doskonałość. ab-sólutus 3 a) zupełny, skończony, doskonały; b) nieograniczony, bez- warunkowy. ab-solvo, solvi, sólutum 3. odwiązać, zwolnić: a) uwolnić (alqd alqa re i ab alqo); uznać niewinnym, uwol- nić od (alqm alcis rei, de re, crimi- ne alcis rei); b) zakończyć, do- prowadzić do końca; zwł. przed- stawić, opowiedzieć. ab-sónus 3 fałszywie brzmiący; nie zgadzający się z czymś (a re albo z dat.), nieznośny. ab-sorbeo, ui, - 2. połknąć, po- chłonąć. absque (z abl.) bez, oprócz. abs-tenuas 3 wstrzemięźliwy, umiar- kowany. abs-tergeó, tersi, tersum 2. ścierać, ocierać, osuszać; a) (ster, wiosło) absterreo - 4 odłamać; b) przepędzić, usunąć (coś niemiłego). abs-terreo 2. odpędzić, wypłoszyć {alqm a re); odstraszyć od czegoś, powstrzymać. abs-tinens, entis wstrzemięźliwy; bezinteresowny; czysty, wstydliwy. abs-tmentla, ae / wstrzemięźliwość (alcis rei w czymś); a) bezinteresow- ność; b) ograniczenie, przestawanie na małym, skromność. abs-tmeo, tinuT, tentuni 2. a) po- wstrzymać, powściągnąć (alqd a re lub sam abl.); b) z dala się trzymać od..., unikać (re i a re,?. *gen. lub * inf.); oszczędzić. ab-sto l. stać opodal. abs-traho 3. odciągnąć, oderwać, porwać (alqd ab, de, ex re ad albo in alqd); a) oddalić, rozdzielić, powściągnąć (alqd ab re); b) do czegoś porwać, skłonić (ad alqd); c) odstręczyć. abs-trudo, si, sum 3. ukryć, schować, zataić (alqd in rem albo in re). abs-trusus 3 ukryty, schowany; a) tajemny, tajemniczy; b) zamknięty; c) oderwany, abstrakcyjny. ab-sum, a-fuT, a-futurus, ab-esse a) być nieobecnym, oddalonym, dale- kim, oddzielonym (a re); alicui lub ab alqo, a re; a) być komuś lub czemuś obcym, nie brać w czymś udziału; ff) nie pomagać, opuścić; y) być niestosownym, nieodpowied- nim dla...; 5) od czegoś różnić się, odstępować; e) być wolnym (a re); b) alicui, alicui rei brakować; a) multum lub longe abest. quin... wiele brakuje do tego, aby; /?) haud multum (lub non longe) abest quin... niewiele brakuje, aby..., omal że nie...; c) tantum abest ut... ut,.., nie tylko że nie... lecz nawet, lecz raczej... ab-sumo, sumpsT. sumptiun 3. zu- żyć, spożyć, (czas) spędzić, trawić; a) marnotrawić, marnować; b) ni- weczyć, niszczyć, zabrać, zagrabić (pass, przemijać, niknąć, marnieć). ab-surdus 3 niezgodnie brzmiący; a) płaski, niedorzeczny, niezrozu- miały, bez sensu; b) niezręczny, nieużyteczny. ab-undans, antis wylewający się z brzegów; a) obfitujący w coś (abl. lub *gen.); b) nadmiernie obfitujący, opływający, w zbytkach żyjący; c) przeładowany. ab-undantia, ae / nadmiar, obfitość, bogactwo; przeładowanie. ab-unde adv. obficie, aż nadto. ab-undo l. wylewać, wzbierać; roz- lewać się; a) mieć nadmiar (re czegoś); b) znajdować się w ob- fitości. ab-usque (abl.) = usque ab, aż od. ab-usus, us m zużycie; nadużycie. ab-utór, usus sum 3. zużyć, zużyt- kować; nadużyć. ac zob. atque. acalanthis, idis / szczygieł. acanthus, T l. w ostrokrzew, 2. roś- lina egipska, podobna do akacji, akant. ac-cedo, cessi, cessuin 3. l. przyjść, przystąpić, zbliżyć się (ad alqd, z dat. albo acc., in alqd w coś 5 - accipio wejść, wstąpić); a) (w nieprzyjaz- nym zamiarze) podchodzić, przy- suwać się (ad alqd,* alqd, *z dat.); b) do czegoś przystąpić, zabrać się, podjąć się czegoś, czymś się zająć (ad alqd, *z dat.); c) brać udział; d) zbliżać się, być podobnym (ad alqd). 2. (jako przyrost) przyłączyć się, dołączyć się, przybyć (ad alqd, lub z dat.); a) przypaść w udziale komuś (alicui); b) accedit ut (lub quod) a nadto..., do tego dodać trzeba, iż... c) przybierać, wzrastać. ac-celero l. a) przyspieszyć; b) (nieprz.) spieszyć, pospieszyć, nad- biec. ac-cendo, cendi, cen.suni 3. zapalić, zaświecić; a) rozjaśnić; b) roznie- cić, rozżarzyć, rozgrzać, rozdmu- chać, wzbudzić; c) pomnożyć, zwiększyć. ac-censeo 2. przyłączyć się do... (alicui). accensus, i m l. sługa urzędników rzymskich, woźny. 2. lekko zbrojny z 5 klasy majątkowej, stojący jako rezerwa. accentus, us m przycisk, ton, akcent. acceptio, oms/przyjęcie, odebranie. accepto l. na powrót przyjąć. acceptór, oris m = accipiter. acceptus 3 pożądany, miły, drogi (alicui). accerso 3 = arcesso ac-cessio, onis / l. przystąpienie, zbliżenie się; dostęp, audiencja. 2. przyczynek, wzrost; a) dobudowa (do domu); b) dodatek, przyczepia; c) dopłata; d) postęp. ac-cessus, us m l. = accessio (l). 2. a) zbliżenie się (ad alqd); b) skłon- ność; c) przypływ (morza). ac-cidó, cidl - 3.1. upaść; a) rzucić się na dół, paść na kolana, do nóg upaść; b) (ad alqm) dojść, docisnąć się do kogo; ad aures dojść do uszu; ad oculos ukazać się. 2. zdarzyć się, wypaść, przytrafić się, zajść, stać się; accidit, ut zdarza się, że... ac-cido, cidi, cTsuni 3. nacinać, zaci- nać; a) spożywać; b) osłabiać, nad- wyrężać. ac-cingo, cinxi, cinctum 3. l. przy- pasać, opasać, 2. opatrzyć, zaopat- rzyć, uzbroić (abl.); se lub pass. zaopatrzyć się, uzbroić się (w co, czym, ad..., re, *in rem); (przen.) gotować się, zabierać się do czegoś (*dat., *acc. c. inf.). ac-cio, civi, citum 4. przywołać, kazać przyjść, accitus 3 obcy, za- graniczny. ac-cipió, cepi, ceptum 3. l. przyjąć, wziąć, odebrać, kazać sobie dać (alqd ab alqo); - a) (pieniądze) pobrać; acceptum dochód, przy- chód (alicui alqd ad acceptum referre zapisać na dobro, przypi- sać, zawdzięczać); b) (długi, cięża- ry) na siebie przyjąć, podjąć; c) uznać; d) dopuścić do czegoś (alqm in alqd lub abl.) a) podejmować, gościć; fS) dobrze lub źle przyjąć, traktować; e) (zmysłami lub umys- łem) spostrzec, pojąć, zrozumieć, poznać; a) odczuć, zrozumieć; fS) słyszeć, dowiedzieć się (alqd ab accipiter - 6 - lub ex alqo, z acc. c. inf.) nauczyć się; y) wyłożyć, wytłumaczyć (alqd m bonam partem, in omen jako wróżbę, falsa pro veris). 2. otrzy- mać, dostać; a) (coś złego) wycier- pieć, doznać, ponieść (np. detrimen- tum, clodem, iniuriam); b) (przez ustną lub pisemną tradycję) mieć przekazane, dowiedzieć się; pf. wie- dzieć (alqd ab i ex alqo; z acc. c. inf.). accipiter, tris m jastrząb; sokół. ac-citus, fis m zawołanie, rozkaz. ac-clamatio, onis / okrzyk. ac-clamo l. wydać okrzyk; głośno zawołać, głośno nazwać. ac-claró l. objawić. ac-clinis, e opierający się (*alicui rei o coś), przychylny, skłonny (z dat.). ac-clino l. nachylić (alqd z dat.), wesprzeć się, przychylić się (se in albo ad alqd). ac-clivis, e i -vus 3 podnoszący się, pochyły. accITyitas, atis / pochyłość, łagodne wzniesienie. ac-cóla, ae m sąsiad; adi. sąsiedni. ac-cóło, Ifli, - 3. sąsiadować. ac-coniniódatio, óniś / a) stosowne urządzenie; b) wzgląd, względność; łaskawość. ac-conunodatus 3 przystosowany; stosowny, dobrany, zdatny (ad alqd albo z dat.). ac-comnródo l. przystosować do czegoś, przyłożyć, przyprawić (a- licui alqd i alqd ad alqd); a) według czegoś urządzić, zastoso- wać do czegoś (alqd ad alqd lub dat.); poświęcić, oddać (alqd ali- cui rei); b) przy czymś zastoso- wać, użyć. ac-commódus 3 dobrany, zdatny, stosowny (z dat.). ac-credo, credidi, credltuin 3. dać wiarę, dowierzać. ac-cresco, erę vi, cretum 3. a) przy- rastać, przybierać; b) przybyć (jako przyrost). ac-cretio, onis / wzrost, przybywa- nie. ac-cubitio, onis / zajęcie miejsca (przy stole). ac-ciibo l. leżeć obok, leżeć (przy stole). ac-cumbo, ciiiiiii, cubitum 3. poło- żyć się, usadowić się; położyć się przy stole. ac-cumulator, oris m zbieracz. ac-cumulo l. a) skupiać, gromadzić; b) obsypać, obdarzyć (alqm re). ac-curatio, onis / staranność, do- kładność. ac-curatus 3 staranny, dokładny; sta- nowczy, ścisły. ac-curo l. dokładać starań, pilnie wykonywać. ac-curro, (cu)curri, cursum 3. nad- biec, przypaść (ad, in alqd). ac-cursiis, fis m przybieganie. accusabnis, e podlegający skardze, bezprawny. accusatio, onis f a) skarga, obwinie- nie, obciążenie; b) oskarżenie (pi- semne). accusatór, oris m oskarżyciel. accusatoriiis 3 oskarżający, jako oskarżyciel. 7 - acrimonia ac-cusó l. a) pozywać sądownie, oska- rżać (alqm alcis rei albo de re); b) obwiniać, posądzać; uskarżać się na coś, ganić (alqd, alqm de albo in re). acer, eris n klon, jawor. acer, acris, acre ostry, tnący, spi- czasty; przen. ostry; a) kłujący, kąsający, przeraźliwy, olśniewają- cy; głośny, dźwięczny, huczny; b) bystry, delikatny; a) przenikliwy; ff) żarliwy, gorliwy, dzielny, skute- czny, energiczny; 7) żwawy, popęd- liwy, namiętny, dziki; gorzki, twar- dy, okrutny, bolesny. acerbitas, atis / cierpkość, kwas; przen. gorycz; a) twardość, nie- przystępność, surowość, srogość; b) utrapienie; c) ucisk, nędza. acerbo l. zaprawić goryczą; pogor- szyć. acerbus 3 cierpki, gorzki, kwaśny; a) niedojrzały, niedoszły; b) twar- dy, nieprzystępny, szorstki, okru- tny; c) bolesny, zasmucający, tra- piący. acerniis 3 klonowy. acerra, ae/kadzielnica, schowek na kadzidło. aceryalis, e nagromadzony, zebrany; w logice = aceryus. aceryatmi adv. gromadnie, w gru- pach; zwięźle, krótko. aceryo l. skupić, zgromadzić. aceryus, T m kupa; a) masa, mnós- two; b) (w logice) wniosek suma- ryczny (= sorites). acesco, acui - 3. kwaśnieć. aceturn, i n ocet; uszczypliwy do- wcip. acidiis 3 kwaśny; obrzydliwy, uciąż- liwy. acies, ei i e/ostrze; a) wzrok, twarz; spojrzenie, oko; b) źrenica; c) siła ducha, bystrość; d) szyk bojowy; a) wojsko; p) potyczka, bitwa; przen. walka na słowa; y) pole bitwy, pobojowisko. acina, ae/= acinus. acmaces, is m krótka szabla. acinus, T m i -urn, T n jagoda, winne grono. acipenser, eris m jesiotr. aclys, ydis / mały pocisk, oszczep, mała dzida. acónTtiini, T n tojad (rosi. trująca), trucizna. ac-quiesco, quievi, quietum 3. zna- leźć spokój, wypocząć (a re po czymś); a) zasnąć, umrzeć, być umarłym; b) mieć spokój; c) przen. a) zaspokoić się czymś (abl.), być zadowolonym z czegoś (re); j8) znaj- dować w czym (in re, *abl. lub *dat.) uspokojenie, pociechę (szczę- ście). ac-quiro, quisivi, quTsTtiini 3. a) dorobić (alqd ad alqd); b) zdobyć, zyskać, przysporzyć (alicui alqd). acraeiis 3 na wysokości czczony. acratóphorum, i n dzban na nie mieszane wino. acredula, ae/nazwa bliżej nieokreś- lonego zwierzęcia (może być sowy lub żaby). acriculus 3 nieco krewki, porywczy; subst. i m nieco zapalczywy. acrimonia, ae / ostrość; energia, ciętość. accipiter - 6 lub ex alqo, z acc. c. inf.) nauczyć się; y) wyłożyć, wytłumaczyć (alqd m bonam partem, in omen jako wróżbę, falsa pro veris). 2. otrzy- mać, dostać; a) (coś złego) wycier- pieć, doznać, ponieść (np. detrimen- twn, clodem, iniuriam); b) (przez ustną lub pisemną tradycję) mieć przekazane, dowiedzieć się; pf. wie- dzieć (alqd ab i ex alqo; z acc. c. inf.}. accipiter, tris m jastrząb; sokół. ac-citus, us m zawołanie, rozkaz. ac-clamatio, onis / okrzyk. ac-clamo l. wydać okrzyk; głośno zawołać, głośno nazwać. ac-claro l. objawić. ac-cimis, e opierający się (*alicui rei o coś), przychylny, skłonny (z dat.). ac-clinó l. nachylić (alqd z dat.), wesprzeć się, przychylić się (se in albo ad alqd). ac-cllvis, e i -vus 3 podnoszący się, pochyły. accimtas, atis / pochyłość, łagodne wzniesienie. ac-cóla, ae m sąsiad; adi. sąsiedni. ac-colo, lui, - 3. sąsiadować. ac-t-oinniódatió, onis / a) stosowne urządzenie; b) wzgląd, względność; łaskawość. ac-commódatiis 3 przystosowany; stosowny, dobrany, zdatny (ad alqd albo z dat.). ac-commodo l. przystosować do czegoś, przyłożyć, przyprawić (a- licui alqd i alqd ad alqd); a) według czegoś urządzić, zastoso- wać do czegoś (alqd ad alqd lub dat.); poświęcić, oddać (alqd ali- cui rei); b) przy czymś zastoso- wać, użyć. ac-commodus 3 dobrany, zdatny, stosowny (z dat.). ac-credó, credidi, creditmn 3. dać wiarę, dowierzać. ac-cresco, erę vi, cretum 3. a) przy- rastać, przybierać; b) przybyć (jako przyrost). ac-cretio, onis / wzrost, przybywa- nie. ac-cubitio, onis / zajęcie miejsca (przy stole). ac-cubo l. leżeć obok, leżeć (przy stole). ac-cumbo, cubul, cubitiun 3. poło- żyć się, usadowić się; położyć się przy stole. ac-cumulator, óriś m zbieracz. ac-cumulo l. a) skupiać, gromadzić; b) obsypać, obdarzyć (alqm re). ac-curatio, onis / staranność, do- kładność. ac-curatus 3 staranny, dokładny; sta- nowczy, ścisły. ac-curo l. dokładać starań, pilnie wykonywać. ac-curro, (cu)curri, cursum 3. nad- biec, przypaść (ad, in alqd). ac-cursiis, us m przybieganie. accusabflis, e podlegający skardze, bezprawny. accusatio, onis/a) skarga, obwinie- nie, obciążenie; b) oskarżenie (pi- semne). accusafór, oris m oskarżyciel. accusatorius 3 oskarżający, jako oskarżyciel. - 7 - acrinionia ac-cuso l. a) pozywać sądownie, oska- rżać (alqm alcis rei albo de re); b) obwiniać, posądzać; uskarżać się na coś, ganić (alqd, alqm de albo in re). acer, eris n klon, jawor. acer, acris, acre ostry, tnący, spi- czasty; przen. ostry; a) kłujący, kąsający, przeraźliwy, olśniewają- cy; głośny, dźwięczny, huczny; b) bystry, delikatny; a) przenikliwy; P) żarliwy, gorliwy, dzielny, skute- czny, energiczny; /) żwawy, popęd- liwy, namiętny, dziki; gorzki, twar- dy, okrutny, bolesny. acerbitas. atis / cierpkość, kwas; przen. gorycz; a) twardość, nie- przystępność, surowość, srogość; b) utrapienie; c) ucisk, nędza. acerbo l. zaprawić goryczą; pogor- szyć. acerbus 3 cierpki, gorzki, kwaśny; a) niedojrzały, niedoszły; b) twar- dy, nieprzystępny, szorstki, okru- tny; c) bolesny, zasmucający, tra- piący. acernus 3 klonowy. acerra, ae/kadzielnica, schowek na kadzidło. aceryalis, e nagromadzony, zebrany; w logice = aceryus. acervatim adv. gromadnie, w gru- pach; zwięźle, krótko. acervo l. skupić, zgromadzić. aceryus, T m kupa; a) masa, mnós- two; b) (w logice) wniosek suma- ryczny (= sorites). acesco, acui - 3. kwaśnieć. acetum, i n ocet; uszczypliwy do- wcip. acidus 3 kwaśny; obrzydliwy, uciąż- liwy. acffis, eli e/ostrze; a) wzrok, twarz; spojrzenie, oko; b) źrenica; c) siła ducha, bystrość; d) szyk bojowy; a) wojsko; fS) potyczka, bitwa; przen. walka na słowa; y) pole bitwy, pobojowisko. acina, ae / = acinus. acinaces, is m krótka szabla. aciniis. i m i -urn, i n jagoda, winne grono. acipenser, eris m jesiotr. aclys, ydis / mały pocisk, oszczep, mała dzida. acónitiim, i n tojad (rosi. trująca), trucizna. ac-quiesc5, qmevi, quietum 3. zna- leźć spokój, wypocząć (a re po czymś); a) zasnąć, umrzeć, być umarłym; b) mieć spokój; c) przen. a) zaspokoić się czymś (abl.), być zadowolonym z czegoś (re); ff) zwo- dować w czym (in re, *abl. lub *dat.) uspokojenie, pociechę (szczę- ście). ac-quiró, quisivT, quTsTtiini 3. a) dorobić (alqd ad alqd); b) zdobyć, zyskać, przysporzyć (alicui alqd). acraeus 3 na wysokości czczony. acratóphorum, i n dzban na nie mieszane wino. acredula, ae/nazwa bliżej nieokreś- lonego zwierzęcia (może być sowy lub żaby). acriciiius 3 nieco krewki, porywczy; subst. T m nieco zapalczywy. acrinionia, ae / ostrość; energia, ciętość. acriter - 8 acriter, adv. do acer. acróama, atis n a) rozkosz dla uszu; b) muzyk, śpiewak, deklamator, improwizator. acróasis, is / odczyt, wykład. acta, ae/brzeg morski, wybrzeże. acta, orum n sprawy, czyny, dzieła; a) sprawy urzędowe, publiczne roz- prawy, zarządzenia, rozporządze- nia; b) akta, protokóły; c) dziennik urzędowy. actió, onis / l. działanie, czynność, wykonanie; 2. działalność, przed- sięwzięcie, interes; a) ustny wykład, sposób wykładania; b) czynność urzędowa, publiczna rozprawa, ob- rady, urzędowanie (pl.); c) rozpra- wa sądowa, proces, oskarżenie; a) przewód sądowy, przeprowadzenie sprawy; fS) mowa oskarżyciela (pis- mo); 7) zezwolenie na wniesienie skargi; formuła procesowa; S) ter- min sądowy. fictitó l. często działać, czynić. actlimcula, ae/krótka mowa sądowa. actór, oris m l. poganiacz, pasterz. 2. sprawca, wykonawca, zawiadow- ca; a) skarżący; b) adwokat; c) aktor; d) zarządca majątków pańs- twowych. actuarióła, ae / łódka, czółno. actiiariiis 3 chyży, prędki; subst. -a, ae / statek szybko płynący, chyży żaglowiec. actum, i n zob. acta, orum. actuosus 3 czynny, ruchliwy, skute- czny; namiętny. ictus, fis m l. pęd, popęd; a) pę- dzenie bydła; b) prawo przepędu bydła. 2. ruch, upadek; a) poru- szenie ciała, gra mimiczna, wy- kład, mimika aktora lub mówcy; b) akt (dramatu), rozdział, część; c) = actio; także: a) urząd, po- wołanie; R) rzeczywistość. actutuni adv. natychmiast, zaraz w lot. aculeatus 3 zaopatrzony w kolce, spiczasty; kolący, uszczypliwy. aculeus, i OT kolec, żądło, ostrze; a) dotkliwa troska, gryząca troska; b) bystrość, uszczypliwość, c) silne wrażenie (mowy); d) gorzki, przy- kry żart, przytyk, przycinek; e) ostroga; bodziec. acumen, mis n ostrze, wierzchołek; a) bystrość, pl. wykręty; b) dowcip. acuo, ui, utiim 3. ostrzyć, zaostrzyć; ! a) = ćwiczyć, b) pobudzać, za- grzewać; dręczyć; c) pomnażać, wznosić; umacniać, dźwigać. acupenser, eris m = acipenser. aciis, us / igła, szpilka; acupingere haftować. aciitulus 3. nieco uszczypliwy. acutus 3. zaostrzony, ostry; a) kłują- cy, dotkliwy, popędliwy, (o tonie) dźwięczny, przenikliwy, głośny, ja- sny; b) niebezpieczny; c) bystry, przenikliwy, dowcipny, pełen talen- tu; subtelny; chytry, szczwany. ad prp. z acc. l. (o miejscu) a) (na pytanie "dokąd"?) a) do, ku, przy, (przy nazw. miast) w okolicę..., pod...; f)) (przy podaniu punktu końcowego) aż do, aż na, aż przy, co do jednego; b) (na pytanie "gdzie"?) przy, pod, obok (przy - 9 - adduco nazwach miast) w okolicy... 2. a) (o czasie) do, aż do, na; ad tempus na chwilę; na czas oznaczony; b) około, krótko przed lub po. 3. (prze- nośnie) a) (przy oznacz, liczby i miary) a) aż do, aż na; ad unum omnes wszyscy co do jednego (aż do ostatniego); fS) około, prawie, niemal; b) (o celu) do, dla, ku, w celu...; c) ze względu na, według, w porównaniu, co do, odnośnie do; d) podług, stosownie do, np. ad naturam vivere; e) w stosunku do, w porównaniu do, obok, np. mus parvus est ad felem; f) prócz; ad hoc, ad haec, ad caeterea, prócz tego, nadto. ad-actio, onis / doprowadzenie do czegoś; iuris iurandi zaprzysiężenie. ad-aeque adv. w ten sam sposób, tak samo. ad-aequó l. zrównać (alqd alicui rei); a) stawiać na równi, porów- nywać (alqd cum re; także z dat.; b) wydołać, wyrównać, dosięgnąć, dostąpić (z acc.). adagium, T n przysłowie. adamaiiteiis i *-tinus 3 stalowy, twardy jak stal. adamas, antis m stal; więzy żelazne; serce kamienne. ad-amo l. polubić, pokochać (z acc.). ad-aperio, rui, ertum 4. a) odkryć, odsłonić, obnażyć; b) otworzyć. ad-apertilis, e dający się otworzyć. ad-aquór l. czerpać wodę, pójść po wodę. ad-augeo, auxi, auctiun 2. powięk- szać, pomnożyć. ad-augesco, - - 3. wzrastać, przy- bierać. ad-bibo 3. pić; wsysać, przejąć się. adc... zob. acc... ad-denseo, - - 2. zgęszczać. ad-dico, dud, dictum 3. przyznać, przysądzić; l. (o wróżbie) być po- myślnym. 2. a) (u prawn.) przyznać coś komuś (alicui alqd), (in ser- vitutem) oddać w niewolę, addictus niewolnik za długi; b) oddać na własność więcej ofiarującemu, sprzedać; e) poświęcić, wyrzec się, oddać w moc (alicui alqd); se add. oddać się na własność, w niewolę (alicui). ad-dictio, onis/przyznanie na włas- ność. ad-disco, didicT 3. a) douczyć się czegoś; b) przyswoić sobie coś (przez naukę). addłtanieiltum, i n dodatek, załącznik. ad-dó, dldi, ditum 3. dodać, przydać. l. a) nadać, przykładać (alqd alicui rei albo in alqd), przyłączyć; b) zadawać, wlewać, wpajać, natchnąć kogoś czymś, wyrobić, wyjednać (alqd alicui). 2. dołączyć (alqd alicui rei lub ad); gradum podwoić krok, przyspieszyć kroku; a) doda- wać (liczby); b) (ustnie lub pisem- nie) dodać, dołączyć, dorzucić (alqd, acc. c. inf.); adde = nadto. ad-dóceó 2. douczyć. ad-dormiscó 3. zdrzemnąć się. ad-dubitó l. powątpiewać, być w niepewności. ad-duco, duxl, ductum 3. l. przy- ciągnąć; a) napiąć; b) ściągnąć, adductus zmarszczyć. 2. przyprowadzić, sprowadzić, doprowadzić (alqd ad lub m alqd); m iudicium lub in ius przed sąd stawić; a) wprowadzić w położenie, doprowadzić do stanu; b) przywieść do..., skłonić do..., przeznaczyć do... (alqm ad lub in alqd; z ut, ne). pass. dojść do przekonania (acc. c. inf., także z ut), dać się przekonać. ad-ductus 3 ściągnięty, zmarszczony; ścisły, surowy. ad-edo, edi, esum 3. nadgryźć; stra- wić, zużyć. ad-emptio, onis / odjęcie, zabranie. fid-eó, u, itiini 4. dojść, zbliżyć się, udać się (ad, in alqd, także z acc.); a) pójść do kogoś, odwiedzić kogoś (alqm); zwrócić się z prośbą do kogoś; (o wyroczni) zapytać wyro- czni o radę; b) objeżdżać, zwie- dzać, oglądać; c) (w nieprzyjaznym zamiarze) = uderzać na..., atako- wać; d) podjąć się (sprawy, inte- resu); e) narazić się na...; heredita- tem objąć dziedzictwo, spadek. Sd-eo adv. aż dotąd, aż do tego miejsca; a) (o miejscu) tak daleko; b) (o czasie) usque adeo, quoad (dum, donec) tak długo; 2. a) (przenośnie) do tego stopnia, tak dalece, tak bardzo; b) właśnie, na- wet, raczej; zwłaszcza; atque adeo albo raczej. adeps, ipis m i f smalec, tłuszcz; pasibrzuch. adeptió, onis / osiągnięcie, nabycie. ad-equitó l. nadjeżdżać, podjeżdżać (z dat. albo ad, in alqd). adf... zob. aff... adg... zob. agg... ad-haereo, haesT, haesum 2. przy- lgnąć (dat.), przyczepić się; a) gra- niczyć z czym, przylegać, dotykać; b) przyczepić się do czegoś; c) trzymać się, wisieć. ad-haeresco, haesT, haesum 3. przy- lgnąć, zawisnąć, utkwić (ad alqd lub in re; *z dat.); a) trzymać się silnie (z dat.); b) ugrzęznąć, utkwić. ad-haesió, onis / przylgnięcie, przy- stawanie. ad-hibeo, ui, itiini 2. przyprowadzić, przyłożyć, nałożyć (ad alqd alicui); a) użyć, zastosować, okazać (alqd ad alqd, z dat., in, erga, adyersus alqm); b) przypuścić, powołać, wziąć; ad lub in convivium przypu- ścić do uczty; (interpretes) do rady wezwać; c) traktować (np. liberali- ter), obchodzić się; se adhibere sprawować się, zachowywać się. ad-hinnio 4. rżeć do drugiego konia (alicui); pragnąć czegoś (ad alqd); pochwalać coś. ad-hoc adv. = adhuc. ad-hortatio, onis / zachęcanie, na- pominanie (alcis rei do czegoś). ad-hortatór, oris m zachęcający, na- pominający. ad-hortór l. zachęcać, pobudzać, zagrzewać (alqd albo z ut, ne). ad-huc adv. l. *(o miejscu) aż dotąd. 2. a) (o czasie) dotychczas, dotąd; b) ciągle jeszcze, jeszcze teraz. 3. a) jeszcze więcej, dalej, do tego jesz- cze, nadto; *przy comp. jeszcze; b) tak dalece, iż (z ut lub qui z con.). ad-iaceo 2. obok leżeć (ad alqd, także z dat. lub acc.). ad-icio, iecT, iectum 3. l. dorzucić, skierować (alqd in, ad alqd, lub z dat.), pass. docisnąć się; dodać, dołączyć. 2. (w mowie) dorzucić, dodać; powiększyć, pomnożyć (z dat. i occ.). ad-fectio, onis/dołączenie; a) przy- jęcie; b) podbijanie ceny (przy licytacji). ad-igo, egi, actum 3. przypędzić, przywieść, potoczyć, cisnąć, zapę- dzić (alqd in, ad alqd, * in re albo z dat.); kogoś do czegoś pędzić, zmusić, przywieść (alqm ad alqd albo z ut); alqm (ad) ius iurandum zaprzysięgać, kazać przysiąc (in verba alcis, kazać komuś przysiąc na wierność). ad-imó, emi, emptum 3. odbierać, odjąć, wydrzeć, zrabować (alicui alqd; *z inf. zabraniać); odmówić komuś czegoś, porwać, wyrwać. ad-insurgo 3. podnosić się przy tym. adipatus 3. tłusty, nabrzmiały. ad-ipiscór, adeptus siim 3 osiągnąć, doścignąć (alqm), otrzymać, dostać, dopiąć; pozyskać. ad-itiis, fis m przyjście, przystąpienie (ad rem albo z gen.); a) prawo, albo wolność przyjścia, dostęp (in rem, ad alqd) szczeg. audiencja; b) (jako miejsce) wejście, wstęp (z gen. albo ad, in alqd; a) wstęp, początek; f!) dostęp, możliwość do- stępu; możliwość, okoliczność, oka- zja, upoważnienie (z gen. albo ad alqd). ad-iiidicó l. przyznać, przysądzić (alicui alqd); komuś coś przypisać. ad-iunientiim, i n pomoc, środki pomocnicze, podpora. ad-iiinctio, onis / przyłączenie, do- datek (alcis rei ad alqd). ad-iuntus 3 ściśle złączony, grani- czący (z dat.); charakterystyczny, właściwy; subst. adiunctum, ma) właściwość, cecha istotna (z gen. lub dat.); jt) okoliczność uboczna. ad-iungo, ifima, iunctum 3. przywią- zać, przyprząc (z gen. lub dat.); a) przyłączyć (alqd ad alqd lub z dat.); adiunctum esse (z dat.) dotykać, graniczyć; cf. adiunctus; b) dołączyć, dodać, stowarzyszyć (alqm lub alqd ad alqd, lub z dat.); c) złączyć, skłonić do połączenia się, pozyskać; d) złączyć z czymś; e) coś komuś wyjednać (fidem, honorem, auxilium; f) skierować ku czemu (ad alqd). ad-iuro = adiuvero (zob. adiuvo) ad-iuro l. l. dodać (inną jeszcze) przysięgę. 2. a) komuś coś zaprzy- sięgać; przen. zaklinać, święcie obiecać (alqd z acc. c. inf.); b) na coś (alqd) przysięgać. ad-iuto l. pomagać, wspierać kogo (alqm). adiutor, oris m pomocnik, towarzysz, popierający, świadek; a) wspólnik, poplecznik; b) niższy urzędnik; c) drugorzędna osoba (na scenie). adiutrix, Tcis / pomocnica, poplecz- niczka, wspólniczka, wspomoży- cielka. ad-ifiyo, iuvl, iutum l. pomagać, wspierać (a/am in re, ad alqd); a) adi... - 12 - dodawać serca, otuchy; b) ułatwiać, rozszerzać, utrzymywać (alqd); c) (abs.) być pomocnym, użytecznym, wyświadczać usługi. adi... zob. all... ad-matiiro l. jeszcze bardziej przy- spieszyć. ad-metiór, mensus sum 4. odmie- rzyć. adminiculo l. podpierać, przywiązać (winną latorośl). adminiciiium, l n podpora; a) środek pomocniczy, narzędzie; b) pomoc, poparcie. ad-minister, tri m współpracownik, sługa, pomocnik: (z gen. także ad rem); poplecznik, towarzysz, na- rzędzie. ad-ministra, ae / współpracownica, służąca, pomocnica. ad-ministratió. onis/pomoc, służba, a) przewodnictwo, kierownictwo, prowadzenie; b) zarząd, zarządzanie. ad-ministratór, oris m kierownik, zarządca. ad-ministro l. kierować, prowadzić, zarządzać, zawiadywać, wykony- wać; a) rozporządzać, rozkazywać; b) zarządzenia wydawać; c) służbę pełnić, pracować. ad-mirabilis, e a) godny podziwu, dziwny; b) dziwaczny, szczególny, osobliwy. ad-mirahilita.s. atis / dziwność, po- dziw. ad-nrirandu.s 3 = admirahilis. ad-niTratio. onis / a) podziw; b) zdziwienie, zdumienie. ad-nnratór. oris m wielbiciel. ad-nlirór l. a) podziwiać (alqd, alqm in re, ad alqd); b) dziwić się, być zdumionym (alqd in albo de re; z acc. c. inf. albo quod). ad-nnsceo, ciii, xtum 2. a) przymie- szać; dodać, przyłączyć (alqd alicui rei); b) wmieszać, zawikłać kogoś w coś (alqm ad alqd); c) mieszać coś z czymś (alqd alqa re, także cum re). ad-missarius, I m ogier; rozpustny człowiek, rozpustnik. admissio, onis / przyjmowanie, do- puszczanie, wejście, wstęp, wpro- wadzenie do kogo. ad-missum, T n wina, występek. ad-mittó, misi, missum 3. l. wpra- wić w ruch, puścić w cwał (np. eąuum). 1. dopuścić, dozwolić, dać przystęp; a) dać posłuchanie; b) dopuścić do udziału w czym (ad lub in alqd); c) (słowa, prośby) przyjąć, wysłuchać; d) (złego) do- puścić się, popełnić, zawinić; e) pozwolić na co. ad-mlxtio, onis / przymieszka, do- datek. ad-módum adv. a) (przy liczbach) najmniej, prawie, około; b) (na oznacz, stopnia) zupełnie, całkiem, nadzwyczaj, non a. właśnie nie; a. nihii lub nullus, jakby nic, jak- by nikt; c) (w odpowiedzi) tak, istotnie. ad-moliór 4. dołożyć. ad-móneo, ui, itiim 2. l. przypomi- nać, przywodzić na pamięć (alqm alcis rei lub de re; z acc. c. inf.). 1. przestrzegać, wzywać; a) upominać - 13 ads..., (alqm z ut, ne); b) zachęcać, pobu- dzać, zagrzewać. ad-mónitio, onis/a) przypomnienie; b) upomnienie, wezwanie, przed- stawienie, ostrzeżnie. ad-mónitór, oris m przypominający, upominający. ad-mónitiw, icis / przypominająca, upominająca. ad-inónituni, i n = admonitio. ad-mónitiis, us m = admonitio. ad-mordeó, niordi, niorsum 2. nad- gryźć. ad-motio, onis / digitorum (muz.) użycie palców, aplikacja. ad-m6veo, movo, mótum 2. przy- stawić, przyłożyć, zbliżyć (alqd ad alqd lub z dat.); a) (o osobach) przyprowadzić, (o wojsku) posunąć, ruszyć naprzód, se ad alqd przyłą- czyć się; b) calcar lub stimulos dać ostrogę, dać bodźca; (machiny wojenne) posunąć naprzód; nianus alicui rei przyłożyć ręki, wziąć się do czegoś, mentem skierować umysł ku czemuś; c) (obawę, na- dzieję) wzbudzić; d) (środek) za- stosować, użyć, wziąć na pomoc (a dat. lub ad alqd). ad-mugio 4. zaryczeć (z dat.). ad-murmuratio, onis / szmeranie, mruczenie, gwar. ad-murmuro l. zamruczeć, zasze- mrać. adn... zob. ann... ad-óleo, ui 2. (przy ofiarach) ofiaro- wać, przynieść, spalić; zapalić, spalić. ad-ólescens, entis dorastający, mło- dy. subst. = adulescens. ad-ólescentia, ae / = adulesceiltia. ad-ólesco, - - 3. zapłonąć, wybu- chnąć płomieniem. ad-ólescó, adólevi, adultum 3. dora- stać, wzrastać; rosnąć, przybierać, wzmacniać się. cf. adultus. ad-óperio, rui, ertum 4. pokryć, zakryć; b) przymknąć, zamknąć. ad-optatió, onis = adoptio. ad-optió. onis / przybranie dziecka za swoje, adopcja. ad-optivus 3 przybrany; - szcze- piony. ad-optó l. a) kogoś sobie przybrać, coś wziąć do pomocy; b) przybrać, przyjąć do rodziny, za dziecko swo- je; c) szczepić, oczkować. adór, oris n orkisz, jęczmień. ad-oratio, onis / uwielbienie. adorea, ae/sława, zwycięstwo. adoreus 3 zbożowy, orkiszowy. ad-oriór 4. podnieść się na kogoś lub przeciw komuś; a) napaść, za- czepić, uderzyć na (alqm, alqd); (z prośbą) udać się, zwrócić się do; b) chwycić się, jąć się, podjąć się czegoś, przedsięwziąć, rozpocząć. ad-orno l. wyposażyć, urządzić: a) uzbroić, opatrzyć; b) ozdobić, upięk- szyć. ad-oro l. przemówić: a) błagalnie przywoływać, błagać (alqm i alqd; z ut); b) modlić się, prosić, wielbić modłami; c) wybłagać coś. adp... i adr... zob. app i arr... ad-rado, sl, sum 3. oskrobać; (włosy) ostrzyc, ogolić. ads..., adsc..., adsp..., adst..., adt..., zob. ass..., asc..., asp..., ast..., att... adulatio 14 adulatio, onis / łaszenie się, schle- bianie; pochlebstwo, czołobitność. adulatór, oris m pochlebca, służalec. adulatórius 3 pochlebny, służalczy. adule.scens, entis m młodzieniec, młody człowiek; (f) dziewica, mło- da pani. adulescentia, ae/wiek młodzieńczy, młodość. adulescentulus 3 bardzo młody, młodziutki, subst. -w, l m mło- dzieniaszek. adulo l. ścierać. - aduiór l. łasić się, schlebiać, przymilać się (alqm); czołobitnie wielbić, służalczo po- chlebiać (alqm, *alicui). adulter, eri l. cudzołożnik, zalotnik, 2. adj. cudzołożny, zalotny. adultera, ae/cudzołożnica, zalotnica. adulterihus 3 sfałszowany, podro- biony, fałszywy, nieprawdziwy. adulterium, i n cudzołóstwo. adultero l. a) cudzołożyć; fałszować, podrabiać (alqd); b) uwodzić, do cudzołóstwa nakłaniać (alqm). adultus 3 wyrośnięty, dorosły; wzmocniony; rozwinięty. ad-umbratió, onis / zarys, szkic; wskazówka, napomknienie. Sd-umbro l. nacieniować, naszkico- wać; a) krótko przedstawić, wska- zać; b) naśladować; c) ad-umbra- tus 3 naszkicowany; a) lekko na- kreślony, niewyraźny, niedokładny, niedoskonały; b) zmyślony, fałszy- wy, pozorny, rzekomy. ad-uncita.s, atis/zakrzywienie, hak. ad-uncus 3 (w jedną stronę) zakrzy- wiony, haczykowaty. ad-urgeo, ursi 2. przypierać; nasta- wać, ścigać. ad-flró, ussi, ustflm 3. przypalić, spalić; a) przysmalić; b) mrozem ściąć. ad-usque a) prp. z acc. = usque ad; b) wszędzie. ad-astus 3 part. pf. od aduro. adyectlcius 3 sprowadzony z zagra- nicy, zagraniczny. advectio, onis / dowóz. ad-vecto l. (często) sprowadzać, przywozić. ad-vectus, iis m przywóz. ad-vehó, vexi, yectum 3. sprowa- dzać, przynosić, pass. przyjechać, • wylądować. ad-velo l. osłonić, uwieńczyć. ad-vena, ae m przybysz, obcy; (adj. zagraniczny, obcy); cudzoziemiec, nowicjusz, laik (m re). ad-venio, veni, ventum 4. przybyć, dostać się (m locum, ad alqd); a) zbliżyć się, zjawić się; b) przypaść komuś (ad alqm). adventicius 3 z zewnątrz przybywa- jący; a) zagraniczny, obcy, b) ze- wnętrzny; c) nadzwyczajny, przy- padkowy, niespodziany. ad-vento l. coraz bliżej przychodzić, zbliżać się, nadciągać (ad i in alqd, *z dat.). ad-ventiis, us m przybycie, zbliżanie się; lucis świtanie; a) nadciąganie; b) nadejście, początek. ad-yersarius 3 l. adj. naprzeciw stojący, przeciwny, nieprzyjazny, wrogi, szkodliwy (z dat.). 2. subst. a) -us, i OT przeciwnik, wróg; 15 aedificatio b) adversaria, onim n a) twier- dzenia przeciwnej strony; f!) pod- ręczna księga rachunkowa. ad-versio, onis/kierunek. ad-versór l. być przeciwnym, sprze- ciwiać się, opierać się (z dat. lub ąuominus, ne). ad-versus 3 zwrócony ku czemuś, będący naprzeciw, przeciwstawio- ny, przedni (na przedzie będący). dentes zęby przednie, yulnus rana w pierś zadana; in adversum os prosto w twarz; flumine adverso w górę rzeki; ex adverso z naprzeci- wka; in -urn naprzeciw; a) nieprzy- jazny, wrogi, adverso senatu wbrew woli senatu; subst. -us i OT przeciwnik; b) znienawidzony; wstrętny, obrzydły; c) niepomyślny, nieszczęśliwy (z dat.), subst. adver- sa, orum n a) niepowodzenie, nie- szczęście (= res adversae, fortuna adyersa); f!) przeciwność, przeci- wieństwo. ad-versus lub -sum l. adv. naprzeciw (ad v. ire, adv. arma ferre). 2. praep. z acc.: a)(o miejscu) prze- ciw, ku (przen.); a) przeciw; j8) w przeciwieństwie do; b) (o miejs- cu) naprzeciw; przen. o:) ze wzglę- du na..., w odniesieniu do; p) w po- równaniu z..., obok. ad-verto, rti, rsum 3. zwrócić ku czemu, skierować (alqd in alqd lub z dat.); a) (o żeglarzach) sterować; lądować, zawinąć, b) animum (pl. •os) advertere: ot) umysł, uwagę na coś zwrócić, skierować, uważać, spostrzec (ad alqd lub z acc., *z dat.}; P) coś zauważyć, poznać = animadvertere (alqd, z acc. c. inf.); y) karcąco wystąpić przeciw komu, karcić, ukarać (in alqm) c) coś na siebie zwrócić, skierować (np. omnium oculos, odium). ad-yesperacit, ravit, - 3. zmierzcha się, zmrok zapada. ad-vigiló l. czuwać, być czujnym. ' ad-vocatio, onis / pomoc prawna przed sądem, patronowanie; a) do- radcy prawni; b) zwłoka dla narady z obrońcą; (w ogóle) zwłoka. ad-v6catus, Twa) prawnik, pomoc prawna; b) rzecznik, adwokat. ad-vóco l. przyzywać, powołać (alqm in, ad alqd); a) jako doradcę prawnego powołać; b) (zgromadze- nie) zwołać; c) na pomoc wezwać, do pomocy wziąć, użyć (z acc.); (w ogóle) użyć, zastosować. ad-vólatus, us m przylot. ad-volo l. przylecieć, spiesznie przy- być (ad, in alqd). ad-volvo, volvT, v61utiim 3. przyto- czyć, przysunąć, stoczyć, pass. rzu- cić się do nóg, klęknąć. ad-vorsum = adversum. adyorsus = adversus. .H-dytum, T n miejsce najświętsze, wnętrze świątyni (zwykle pl.). aedes lub aedis, Is / l. a) gmach, pokój; b) świątynia. 2. dom, dom mieszkalny, mieszkanie. aedicula, ae /1. a) pokoik; b) świą- tyńka, kaplica. 2. (pl.) domek, do- meczek. aedificatio, onis/budowa; a) budo- wanie; b) budynek. aedificatiuncula - 16 - aedificatiuncula, ae/mała budowa. aedfficatór, oris m a) budujący, twó- rca; b) budowniczy. aedififiiiiii, i n budowa, budynek, budowla. aedi-Gco l. budować, wznosić; za- kładać, tworzyć; abs. wznosić bu- dynki. aediucius 3 odnoszący się do edyla, należący do edyla. subst. -us, i m były edyl. aediiis, is m edyl. aedllitas, atis / edylat; urząd (god- ność, czynność urzędowa) edyla. aedis/= aedes. aeditii(in)us, i m stróż świątyni. aeger, gra, grum chory, niezdrowy, cierpiący; a) rozwalony, spróchnia- ły; b) schorzały, stroskany, zgryź- liwy; c) bolesny, smutny, uciążliwy. aegis, idis / a) egida, tarcza Zeusa; b) pancerz Minerwy. aegre adv. l. boleśnie, niemiło, cięż- ko. aegre facere alicui dokuczać komuś, aegre ferre być niezado- wolonym, czuć się dotkniętym, być zasmuconym, stroskanym. 2. a) z trudem, z biedą, zaledwie; b) niechętnie. aegresco, - - 3. zachorować; a) pogarszać się, wzmagać się; b) irytować się, smucić się. aegriniónia, ae/strapienie, zgryzota, rozstrój. aegritudo, iluś / choroba, dolegli- wość; smutek, zgryzota. aegrótatio, onis / choroba. aegroto l. być chorym, cierpieć (re lub ex re); być złożonym chorobą. aegrotus 3 chory, cierpiący, choro- wity; skołatany. aelinos, T m okrzyk żałosny, pieśń żałobna, tren. aemulatio, onis/a) współzawodnic- two, zawody; b) zazdrość, zawiść, rywalizacja. aemulatór, oris m współzawodnik, naśladowca. aemulatus, fis m = aemulatio. aemulór l. a) współzawodniczyć, iść z kimś w zawody (z acc.); b) być zazdrosnym, rywalizować (ali- cui lub cum alqo). aeiniiiu.s 3 a) współzawodniczący; b) zazdrosny (z gen.); subst. -fis, m i -a, ae / rywal, rywalka; za- zdrośnik; naśladowca. aeneus i aheneiis 3 spiżowy, mie- dziany, brązowy; niepokonany, nie- złomny. aenigma, atis n zagadka, rzecz zaga- dkowa; (niejasna) aluzja. aeni-pes, edis o spiżowych nogach. aenus 3 = aeneus, subst. aenum, i n (spiżowy) kocioł. aeqiiabilis, e jednostajny, równy; a) bezstronny; b) spokojny, do- broduszny. aequabriitas, atis / jednostajność, równość; a) bezstronność, b) spo- kój. aequ-aevus 3 równy co do wieku, równolatek. aequalis, e równy, jednostajny: l. (o miejscu) równy, płaski; 2. a) równo- mierny, konsekwentny; b) jednaki, równie wysoki, równej wartości; c) równoczesny, w równym wieku (al- 17 - aeratus cis i alicui); subst. m i/rówieśnik, równieśniczka, współczesny (alcis). aequalitas, atis/jednostajność, rów- ność; a) równość wobec prawa; b) równość co do wieku. aequatió, ónis / wyrównanie, zrów- nanie; równy podział. aeque adv. równo, równomiernie; a) słusznie, sprawiedliwie; b) zarów- no, tak samo, nie inaczej (ac, at- que, et, *quam jak). aequi-ubritas, atfa/równowaga, pra- wo równowagi. aequi-nóctium, I n zrównanie dnia z nocą. aequi-pero l. a) stawiać na równi, porównywać (aląd alicui); b) spros- tać komu w czym, osiągnąć (z acc.). aequitas, atis / równość: a) spokój, słuszność, cierpliwość, umiarkowa- nie, zadowolenie; b) równość wo- bec prawa, bezstronność; c) ludz- kość, przystępność. aequo l. l. a) wyrównać, wygładzić; b) wyprostować. 2. równym zrobić coś, zrównać z czymś (aląd alicui rei, rzadziej z cum re). solo aequa- re z ziemią zrównać; a) równo- miernie rozdzielić; b) na równym stopniu postawić, porównać (alqd cum re lub z dat.), se aequare lub pass. dorównać, dotrzymać kroku; c) zrównać się z czymś, osiągnąć, dosięgnąć (z occ.). aequór, oris n płaszczyzna, równina, (w ogóle); powierzchnia; a) płaskie lub rozległe pole; b) powierzchnia morza, zwierciadło morza, (w ogó- le) morze. aequóreus 3 morski, należący do morza. aequus 3 równy, l. płaski subst. aequuni, i n płaszczyzna, płaski teren, równina; a) korzystnie poło- żony; b) dogodny, życzliwy, przy- chylny, łaskawy, subst. aequi przy- jaciele. 2. równomierny, równie wielki; (o bitwie) nierozstrzygnięty; a) stateczny, spokojny, obojętny, zadowolony. aeq. animus spokój ducha; b) słuszny, bezstronny, ae- quuni est jest rzeczą słuszną i spra- wiedliwą; aequi boni(que) facere uznać za rzecz słuszną, chętnie coś przyjąć, z zadowoleniem przyjąć; c) subst. aequuni. i n a) równość, równy stopień, równe położenie, równy stosunek, równe prawo; j8) słuszność, należność; to, co przy- stoi, należy; ex aequo według słu- szności, równym prawem, na rów- nych warunkach (także = aeque). in aequo na równi. aer, aeris m powietrze, atmosfera; mgła, obłok. aerarius 3 l. a) miedziany, spiżowy; b) pieniężny; tribunus aer, płat- niczy, płatnik (wypłacający żołd wojsku). 2. subst. a) aerarius, T m obywatel wolny od podatków (z najniższej klasy ludności); b) aeraria, ae / kopalnia rudy, piece do topienia miedzi; c) aerariiini, T n skarb publiczny, kasa państwa, majątek państwa; także archiwum państwowe. aeratus 3 miedzią okuty, miedziany; bogaty. aereus 18 aereus 3 a) = aeneus; b) = aeratus. aeri-fer 3 ten, który nosi cymbały spiżowe; takie muzykant. aeri-pes, pedis spiżonogi, chyży. aeriiis 3 powietrzny, wysoko ster- czący, wysoki. aerugo, inis/grynszpan; a) zazdrość, zawiść; b) chciwość. aerumna, ae/trud, utrapienie, udrę- czenie, cierpienie. aerumnosus 3 mozolny, strapiony, niespokojny. aes, aeris n l. spiż, miedź, brąz. 2. (to, co zrobione ze spiżu); a) spi- żowe naczynie lub obraz, posąg, tablica itp.; b) pieniądz, moneta zwl. as miedziany; c) pieniądze = majątek; a) aes alieillini, długi; j8) pl. żołd, zapłata; także lata służ- by; y) opłata za naukę, szkolna opłata, czesne. ae.sciiietum, T n gaj, las dębowy, dąbrowa. aesculeus 3 dębowy. aesculus, i/gatunek dębu. aestas, atis / lato; upał letni, także rok. aestifer 3 sprawiający upał, skwarny. aestimabili.s, e szacowny, uwagi godny. aestimatló, onis / l. oszacowanie, ocena, taksa, cena; a) oszacowana ziemia; b) grzywna. 2. wartość, uznanie, szacunek. aestimator, oris m oceniający, znaw- ca, sędzia. aestinio 1.1. ocenić, oszacować (alqd, z gen. lub abl. ceny); grzywnę (litem) naznaczyć. 2. osądzić, godnym uznać; wymierzyć (alqd, alqd re lub ex re, np. omnia ex yeritate). aestiyó l. lato spędzać. aestiviis 3 letni; subst. aestiya, orum n a) obozowisko letnie, obóz; j8) wyprawa wojenna; 7) pastwisko letnie (stabulum); S) bydło, które się pasie w lecie. aestuariuni, Ina) laguna, bagnista zatoka; b) zatoka, port. aestiio l. l. płonąć, zapłonąć; wrzeć, gotować się, być rozpalonym. 2. (o wodzie) falować, burzyć się, wrzeć, pienić się, szumieć; a) wzburzonym być, płonąć; (żądzą, namiętnością) pałać; b) chwiać się, wahać się. aestuosus 3 a) płonący, parny, skwar- ny; b) burzliwy, wzburzony. aestus, us m l. pożar, gorąco, skwar, upal; gorączka. 2. fala, przypływ; a) fala morza; b) namiętność, gwał- towność; c) niepokój, niepewność, troska, zmartwienie. aetas, atis /1. wiek = okres życia; zwł. a) młodość (= inien.s, prima lub bona aetas); b) wiek męski, męskość (= aetas constans, media, confirmata); okres świetności; c) starość (= aetas extrema lub exac- ta). aetate confectus złamany wie- kiem; d) klasa wieku = ludzie w pewnym okresie życia (aet. pu- erilis, militaris, omnes aetates). 2. trwanie życia, życie (aetatem age- re lub degere życie pędzić); życie ludzkie, istnienie; 3. czas, okres czasu; pokolenie, generacja. aetatula, ae / wiek dziecięcy, mło- dość. - 19 - afficio aeternitas, atis / wieczność, wie- czny byt, nieskończoność, nieśmier- telność. aeterno l. uwiecznić. aeternus 3 wieczny; a) nieskończo- ny, nieśmiertelny; b) ciągły, stały, nieustanny. aether, eris m (acc. aethera) eter, świetliste powietrze; a) przestwór nieba, bogowie; b) powietrze; c) świat (w przeciwstawieniu do pod- ziemnego) górny. aetherius 3 eteryczny; a) niebiański, boski; b) powietrzny; c) nadziem- ski. aethra, ae/jasne, czyste powietrze. aevitas, atis / = aetas. aeviim, i ni. przeciąg czasu, wiecz- ność. 2. poet. = aetas. af-fabilis, e ludzki, przyjazny. affahilitas, atis / ludzkość, uprzej- mość. af-fabre adv. stosownie do prawideł sztuki, w mistrzowski sposób. af-fatim adv. pod dostatkiem, dosyć, obficie (* z gen.). af-iatii.s. fis m przemówienie. affectatio, onis/uporczywe dążenie; przesada w krasomówstwie (z gen.). af-fectatór, oris m namiętnie dążący do czegoś (z gen.). affectio, onis / l. wpływ, wrażenie. 2. stan, właściwość; a) usposobie- nie umysłu, nastrój, usposobienie; b) skłonność, przychylność, zami- łowanie. af-fectó l. jąć się czegoś, brać się do czegoś; (iter) drogę obrać; a) = af- ficere; b) ubiegać się o coś, chcieć pozyskać (alqd); spem żywić na- dzieję; c) udawać. affectus, us m stan, usposobienie, zwt. umysłu; a) namiętność, po- żądanie; b) skłonność, uczucie, miłość. affectus 3 l. obdarzony, opatrzony, wyposażony, zdatny, nacechowany, dotknięty, obsypany (z abl.); uspo- sobiony, nastrojony. 2. wyczerpany, osłabiony (wstrząśnięty, rozdarty, chory, cierpiący, zgnębiony itp.); zrujnowany, bliski końca. af-feró, attuli, allatuni, afferre przy- nieść, przyprowadzić, sprowadzić (allicui alqd). (listy, wiadomości) przesłać, donieść, manus aff. ude- rzyć na kogoś (z dat.), manus sibi odebrać sobie życie, vim lub ma- nus alicui porwać się na kogoś, gwałt zadać, uderzyć na kogoś; a) przynieść z sobą; b) donieść, zwias- tować, opowiedzieć (alqd ad alqm lub alicui, de re z acc. c. inf.), (przyczyny) przytoczyć, podać; c) sprawić, spowodować, przygoto- wać, dostarczyć; d) przyczynić się do czegoś, pomóc (alqd ad alqd). af-ficio, feci, fectum 3. nabawić kogoś czegoś, wyrządzić komuś coś (alqm alqa re); vulnere ranę zadać, zranić; poena dotknąć karą, ukarać; iniuria skrzywdzić, obrazić; hono- re uczcić; timu strachem przejąć, strachu nabawić, przerazić; laude pochwalić; muneribus darami ob- sypać, obdarować; praemio nagro- dzić; supplicio śmiercią ukarać; dolore sprawić ból etc.; pass. vul- affigo 20 - nere affici ranę otrzymać; morbo zachorować; iniuria krzywdy do- znać itd.; a) (co do ciała) traktować, obchodzić się; b) (co do ducha) nastroić, pobudzić, przejąć; c) osła- bić, wyczerpać, zgnębić. af-figo, fixi, fTxum 3. do czegoś przyczepić albo umocować, na czymś umocować (alqd ad alqd albo z dat.), do czegoś albo na coś włożyć, nasadzić; do czegoś przy- kuć lub przywiązać, utwierdzić; memoriae wbić w pamięć, tkwić, przyczepić się. af-finó, filud, fictum 3. dodawać, przydawać (alicui alqd); zmyślone dodać, zmyślić, kłamliwie dodać. pass. przyczepić się, przylgnąć. af-finis, e graniczący, sąsiedni (ali- cui); a) mający udział w czymś, zawiklany, zamieszany, uczestni- czący, współwinny (z gen. lub dat.); b) spowinowacony, powinowaty (z dat.); subst. m szwagier, zięć. af-Hnitas, atis / pokrwieństwo, po- winowactwo. af-firmate adv. wśród zapewnień, wśród zaklęć, święcie. af-Urmatió. onis / zapewnienie, po- twierdzenie. af-firmó l. utwierdzać, wzmacniać (alqd, alicui alqd); a) potwierdzać; b) zapewniać, zaręczać, utrzymy- wać, twierdzić (alqd, de re; z acc. c. inf.). ai-tlatus. us m podmuch, powiew; natchnienie. af-fleo 2. płakać z kimś lub przed kimś. af-flictatio, onis / utrapienie, męka. af-flicto l. silnie, ciągle uderzać; a) uszkodzić, przen. dręczyć, udrę- czać, uciskać, prześladować; b) przerażać. af-fITctór, óris m gnębiciel. af-flictus 3. zbity, uszkodzony; a) uciśniony, skołatany, nędzny, nie- szczęśliwy; res -ae niepewne, roz- paczliwe położenie; b) znękany, małoduszny, zasmucony; c) nik- czemny. af-fligo, flixT, flictum 3. czymś o coś uderzyć (alqd ad alqd, lub z dat.}; a) rzucić o ziemię, obalić, a) po- walić, doprowadzić do zguby, unie- szczęśliwić, /?) zasmucić, upoko- rzyć, ugiąć; b) rozbić; uszkodzić, pognębić; cf. altik-tus. af-fló l. l. (trans.) a) dmuchać, opalić; b) tchnąć na coś, natchnąć (alicui alqd) 1. (intr. i pass.) wiać. af-fluens, entis a) obfity (obficie napływający), niewyczerpany, roz- rzutny; b) obficie zaopatrzony, opływający w coś, bogaty, wydatny. af-fluentia, ae / obfitość, dostatek, zbytek. af-fluo, fluid, - 3. napływać, pod- pływać, przybywać; a) niepostrze- żenie napływać; b) być w obfitości, pod dostatkiem; c) obfitować, opły- wać w coś (z abl.). af-fór l. przemawiać, odezwać się, błagać (alqm). af-fóre, af-fórem zob. assum. af-fulgeo, fulsi, - 2. zabłysnąć, zajaśnieć (alicui); w blasku ukazać się. - 21 - agito affundd, fiidi, fus-sum 3. a) dolać (alqd alicui rei), pass. wylewać się; b) dorzucić, atfusus dorzucony, dołożony. af-futuriis 3 zob. assum. a-fluo 3. l. odpływać. 2. = affluo (b i c). afóre, aforem zob. absum. aga.só, onis m poganiacz koni, osłów; (używane pogardliwie jako prze- zwisko). agę zob. ago. a-gelastus 2 ponury, nigdy się nie śmiejący. agellus, i m niewielki obszar gruntu, pola. agema, atis n gwardia, (w macedoń- skim wojsku) wyborowy hufiec. ager, gri m rola, pole, grunt; a) in agrum w głąb kraju; b) pl. rów- nina, płaszczyzna; c) kraina, posia- dłość, obszary. ag-gemo 3. wzdychać przy czym (z dat.). ag-ger, eris m l. materiał ziemny, gruz, nasyp. 2. wał, grobla; a) wał obozowy, oblężniczy, szaniec; b) wał miejski, mur, obwarowanie; c) ochrona, obrona; d) utwierdzenie brzegu, brzeg; e) wzniesienie, kupa, stos, zwał (drzewa). aggero l. gromadzić, usypać; skupiać; podwyższać, powiększać, pomnażać. ag-geró, gessi, gestum 3. sprowa- dzać, znosić; przytaczać, zarzucać. ag-gestus, iis m sprowadzanie, zno- szenie. ag-glomero l. zwijać w kłębek, skupić. ag-glutino l. spajać, przyklejać, przylepiać. ag-gravo l. cięższym, uciążliwszym uczynić; a) pogorszyć; b) obciążyć. ag-grediór, gressus sum 3. docho- dzić, przystępować, zbliżać się, udawać się (ad alqm lub alqm); a) (ze słowami, prośbami) zwracać się do kogo, starać się pozyskać (z acc.); b) kogoś napadać, na kogoś uderzać; c) zabierać się do czegoś, przedsiębrać, próbować, zacząć (ad alqd, także z acc.; z inf.). ag-grego l. przyłączyć, dołączyć (alqm alicui, in albo ad alqd); se aggr. przyłączyć się. ag-gressio, onis / napaść, najazd, natarcie. agilis, e lekko poruszający się, ru- chomy; a) gibki, powolny; b) zwin- ny, szybki; c) czynny, skrzętny, zatrudniony, żywy. agilitas, atis / ruchliwość, chyżość. agitabuis, e lekko poruszający się. agitatió, onis / ruch, wstrząśnienie; a) zatrudnienie, wykonywanie; b) czynność, skrzętność. agitator, oris m poganiacz, kierow- nik; woźnica. agito l. szybko, gwałtownie, raz po raz w ruch wprawiać, (tu i tam) pędzić, naokoło pędzić (uganiać, gnać, szczuć; wstrząsać, wywijać itp.). l. a) popędzać, poganiać, zachęcać; b) prześladować, niepo- koić, dręczyć; wyszydzać. 2. coś poruszać, wykonywać, przedsiębrać (pass. coś knuje się, gotuje); a) (uroczystości) obchodzić, święcić; agmen 22 - (czas) spędzać, przeżywać; b) (abs.) zatrzymywać się, przebywać, żyć, mieszkać, istnieć; c) często oma- wiać, traktować (alqd de re); d) rozważne, planować, układać (alqd, alqd animo, in ailinio, cum animo, secum). agmen, ims n l. (abstr.) ciąg = ruch, dążący w przód; a) prąd, powiew (remorum uderzenie wioseł); b) (o wojsku) pochód, marsz. 2. a) (konkr.) ciąg, gromada, kupa, hu- fiec, chmura, lud; b) wojsko w po- chodzie, tłum (a. prinium straż przednia; medium główny trzon; extremum, noyi.ssinium, tylna straż); c) poet. wojna, bitwa, walka. agna, ae / owca, jagnię. Agnalia, ium n uroczystość, przy której ofiarowano owcę. a-gnascór, agnatus sum 3. urodzić się po śmierci ojca. agnatio, onis/pokrwieństwo po ojcu. a-gnatiis, ima) syn urodzony po śmierci ojca; b) krewny ze strony ojca. agniniis 3 jagnięcy; agnina (caro), jagnięce mięso. agnutió, onis/poznanie, uznanie. a-gnonien. inis n przydomek. a-gnosco, agnóvi, agnitum 3. l. poznać; a) do wiadomości przyjąć; spostrzec; b) rozpoznać (alqd. z acc. c. inf.). 2. przyznać, uznać, zgodzić się na... (z acc., acc. c. inf.). agnu.s, i m jagnię. "S0; egi> actum 3. l. (o żyjących istotach) pędzić, prowadzić, kiero- wać; (zwierzynę) płoszyć, szczuć; (w trymfie) prowadzić; (na krzyż) przybić, (pass. w ruch się wprawić, wyruszyć, maszerować, spieszyć; a) odpędzić, uprowadzić, zrabować. ferre atque agere zrabować i splą- drować; b) sądownie ścigać, skar- żyć; alqm reum, wnieść skargę na kogoś; c) w coś wpędzić, do czegoś porwać (alqm in alqd); d) se agere zachowywać się. 2. (o rzeczach) pędzić, w ruch wprawić; (okręt, wóz) kierować, prowadzić, stero- wać; (machiny, wały, rowy etc.) posuwać naprzód, przysuwać, ciąg- nąć; (korzenie) zapuszczać; (drogi) torować; (pale) wbijać, (przen.) a) sprowadzić; b) wyprowadzić; wy- pędzić; animam wyzionąć. 3. (czas) spędzać, przeżywać (pass. o czasie: ubiegać, przemijać). 4. (przen.) a) (trans.) coś załatwiać, sprawować, przedsiębrać, urządzać, spowodować (pass. dziać się, sta- wać się), aliquid agere być czyn- nym, nihii agere bezczynnym być, niczego nie dopiąć; quid agis? co czynisz = jak ci się powodzi? id agere, ut (ne) do tego dążyć, aby (nie); bene mecum agitur dobrze mi się wiedzie; actum de me est ze mną skończone, los mój roz- strzygnięty; res agitur idzie o coś, sprawa jakaś toczy się; a) (uroczys- tości) obchodzić, święcić, urządzać triumphum de alqo, odprawiać tryumf po zwycięstwie nad...; fS) (o aktorach) rolę grać, przedstawiać; (o mówcy) wygłaszać, deklamo- wać; przen. gratias agere dzięko- - 23 - albutus wać; y) (sprawy) prowadzić, oma- wiać (alqd cum alqo). agitur de re toczą się układy w sprawie..., mówi się o..., myśli się o...; causam agere proces prowadzić; b) (intr.) czyn- nym być, działać, brać się do dzieła (astute, ferociter, nullo studio); a) postępować, obchodzić się z kim (bene, male cum alqo); /?) sądownie zaskarżyć, pozwać, być pozwanym, wejść na drogę prawa, (o obrońcy) prowadzić sprawę; /) traktować, układać się z kim (cum alqo; de re, w jakiejś sprawie); 8) żyć, przeby- wać, mieszkać (o wojsku), służbę pełnić, stać załogą; e) adj. agens, żywy, energiczny; Q agę, agite (w wezwaniach) nuże! hej! naprzód! tylko dalej! pięknie! dobrze! nie- stety! agon, onis m zapasy, współzawod- nictwo. Agonalia, ium i orum n agonalie (ofiara ku czci Janusa itp.) agonia, orum n a) bydlęta ofiarne; b) = agonalia. agrarius 3 dotyczący państwowych obszarów, gruntów; lex ustawa o podziale gruntów publicznych; (triumvir) urzędnik mający prze- prowadzić podział gruntów publicz- nych. subst. agrarff, orum m stron- nictwo agrarne, zwolennicy podzia- łu gruntów państwowych. agrestis, e na polu się znajdujący; a) dziko rosnący, dziki; chłopski, pros- ty, nieokrzesany, zwierzęcy; b) wiejski, uprawiający rolę; subst. m rolnik, chłop. agri-cóla, ae m rolnik, wieśniak. agri-cultio, -cultór, -cultura zob. cultio, cultór, cultura. agri-peta, ae m osadnik. ah int. = ach! och! aheneiis, ahenus zob. aeneus. ai int. ach! Sin' = aisne zob. aio. aió (verbum defectwum) l. potaki- wać, potwierdzać. 2. zapewniać, twierdzić, ain' (= aisne) tak mnie- masz? istotnie? czy to możliwe? czy to na seńo mówisz? quid ais, co mówisz? czy tak? ala, ae / l. a) skrzydła (ptaków, wojska, drzwi budowli); b) oddział jazdy. 2. ramię, pacha (u ludzi). alacer, cris, erę a) żywy, ognisty, gorliwy; b) radosny, żwawy. alacritas, atis/a) żywość, żwawość; b) wesołość, ochoczość. alapa, ae/ policzek, uderzenie w twarz. alarias 3 i alaris, e skrzydłowy (o wojsku); (pl.) alaru, orum m od- działy na skrzydłach stojące, od- działy rezerwowe. alatiis 3 skrzydlaty, uskrzydlony. alauda, ae / skowronek. albatus 3 biało odziany, w uroczys- tym stroju. albeo, ul, - 2. być białym, być bladym. albesco, biu, 3. stawać się białym, jasnym, świtać, błyszczeć, lśnić się; siwieć. albico l. bielić się, bieleć. albidus 3 białawy. albutus 3 białawy. albus - 24 - albus 3 biały (bez połysku); subst. album, ind) biel, biała farba, bielmo; /S) biała tablica (do ogło- szeń); y) lista, wykaz; a) biało ubrany; b) blady, szary; c) jasny, wypogodzony; przynoszący szczęś- cie, przyjazny, dobry. alcedo, mis / zimorodek. alces, is/łoś. alci-deniós, I / przydomek bogini Ateny (a^KiSryoc;) u Macedończy- ków (Liv. 42, 51, 2). alcyon, onis / zimorodek. alea. ae/kostka; a) gra w kostki; gra hazardowa; b) ryzykowne przedsię- wzięcie, przypadek, ślepy traf. aleatór, oris m gracz w kości. aleatorius 3 należący do gry. ale wb. allec. aleo, onis m = aleatór. aleś, itis l. skrzydlaty, prędki, szybki. 2. subst. m i / ptaki, szczególnie ptaki wróżbiarskie; a) znak, godło, wróżba; b) śpiewak (łabędź). alga, ae/trawa morska, glon. algeo, alsi 2. ziębnąć, czuć, cierpieć zimno. algesco, alsl 2. zaziębić się. algidii.s 3 zimny (jak lód). algór, oris m mróz, zimno. alia adv. (sc. via) inną drogą, w inny sposób. alias adv. l. inną drogą. 2. w innym czasie, inaczej, zresztą, alias... alias raz... innym razem; już to... już to... alias alius raz ten, raz ów. 3. innym sposobem. alibi adv. gdzie indziej, w innym miejscu, alibi... alibi, tu... tam. alius alibi jeden tu, drugi tam; a) u innego (autora); b) w innym stosunku, zresztą. alica, ae/krupy, kasza. alicuhl (-bi) adv. gdziekolwiek. alicunde adv. skądś, od kogoś, skąd- kolwiek. alid *= aliud. alienatio, onis /1. odstręczenie, od- dalenie. 2. odstraszenie, odpadanie, odstępstwo (ab alqo i ad alqm). alieni-gena, ae m obcy, zagraniczny, cudzoziemski. alienó l. l. oddać, odstąpić, oddać w obce ręce; a) odepchnąć; b) oddać w obce posiadanie (pass. dostać się w obce posiadanie); c) nienteni alcis zamącić umysł, wprawić w szał. 2. uczynić obcym, odstręczyć, poróżnić, oderwać, pass odpaść, stać się nieczułym, znie- chęcić się, zrazić do kogo; wstrętu nabrać (ab alqo lub a re). alienus 3 obcy, cudzy, do kogo innego należący, aes -urn długi, nomina -a dłużnik, alienissimus zupełnie, zgoła obcy. subst. alienum, i n obce mie- nie, obca własność, obce sprawy; a) z dala stojący, nie spokrewniony (ab alqo lub z dat.); b) odstręczony, niechętny, nieprzychylny, wrogi; obojętny (ab alqo, a re także z dat. lub gen.); c) cudzoziemski, obcy; a) niekorzystny, szkodliwy (alicui); f5) niestosowny, nieodpowiedni, niedo- godny, nienależyty, sprzeczny (a re lub z abl, dat. lub gen.). ali-ger, gera, gerimi skrzydlaty, uskrzydlony. 25 - alius alimentarius 3 odnoszący się do żywności. alimentum, T l. pożywienie, żyw- ność. 2. płaca wychowawcy, opłata za wychowanie. alimomum, Ina) żywność, wyży- wienie; b) wychowanie. alio adv. gdzie indziej, alius alio jeden tu, drugi tam; a) do kogoś innego; b) do czego innego, w innym celu. alio-qui(n) adv. l. pod innym wzglę- dem, zresztą. 2. w ogóle. 3. inaczej, w innym wypadku. aliorsiim adv. gdzie indziej; w innym znaczeniu. ali-pes, edis skrzydlonogi, prędko- nogi, prędki, subst. m rumak, koń. alipilus, i m niewolnik, który wyry- wał (lub usuwał) włosy pod pachą. aliptes, ae m niewolnik, który nacie- rał oliwą zapaśników. aliqua adv. (sc. via) gdzieś, w jakiś sposób, jakąś drogą. aliquani-diu adv. dość długo, pe- wien czas. allquam multT dość wielu. aliquando (-do) adv. l. kiedyś, raz przecież, raz wreszcie. 2. czasem nieraz. aliquantulus 3 dosyć mały, mało. aliquantulum nieco, trochę (z gen.). aliquantum, T n znaczna część, ilość; niemało (z gen.). aliquantus 3 dosyć wielki, znaczny. ali-qui, a, ód adj. zob. aliquis. ali-qui adv. w jakikolwiek sposób, jakimś sposobem. ali-quis, a, id (subst.), aliqui, ś, od (adj.) ktoś, jakiś, coś, pl. niektórzy, niejedni; a) (przy liczbach) około, niemal; b) niejeden; c) ktoś inny; d) znaczny; subst. n coś znacznego, dużego ważnego. aliquid (adv.) poniekąd. ali-quo adv. dokądś, do czego in- nego. ali-quót kilka. ali-qu6ti-e(n)s adv. kilka razy. alis * = alius. aliter adv. l. w inny sposób, inaczej (z ac, atque, et, quam niż), non al., haud al. nie inaczej, tak właśnie, tak samo (ac si lub quam si jak gdyby), alius al. jeden tak, drugi inaczej. 2. przeciwnie; w innym razie, zresztą. alium, ii n = allium. ali-unde adv. l. skądinąd; od kogo innego, od czegoś innego. 2. = ali- cunde. alius, a, ud (gen. alteriu.s, dat. alii) inny, drugi; pozostały = reliquus, alius aliud fecit lub alii alia fece- runt jeden to czynił, drugi owo; alius alio morę vivit każdy na swój sposób żyje; alius aliunde venit jeden stąd przyszedł, drugi stamtąd, alius ex alio jeden po drugim, alius atque alius raz ten, raz ów. alius ac, atque, et. * quam inny niż. nihii aliud nisi lub quam jedynie, tylko; a) różny, odmienny, zmieniony. alqd aliud facere coś odmienić, przerobić, alias res age- re ubocznymi sprawami zajmować się; b) drugi (= alter); c) inny (poza tym) pozostały, reszta (np. plaustra et alia iumenta). allabor - 26 - al-labór, lapsus sum 3 przysunąć się, przypełznąć, przypłynąć, nad- lecieć (z dat. albo acc.). al-laboró l. dorabiać, mozolnie przy- łączać lub osiągać. al-lacrimo l. przy tym płakać. al-lapsus, fis m przyczoiganie się. al-latro l. szczekać, ujadać na coś (alqd), przen. gderać, wymyślać komuś. allec, ecis n sos z ryb morskich. al-lectó l. przynęcać, łudzić, wabić. al-lectus, zob. allego ; allicio. al-legatio, onis / wysłanie pośred- ników, poselstwo. al-lego l. wysyłać, wyprawiać (alqm alicui albo ad alqm); coś przyta- czać, przywodzić, wzmiankować. al-lego, legi, lectum 3. wybrać, przy- brać, przez wybór dobrać. allegória, ae / alegoria. al-leyamentiim, T n sposób ulżenia, środek przynoszący ulgę. al-levatio, ónis / ulżenie, ulga. al-Ievó l. podnieść, podejmować, se all. podnieść się; a) ułatwiać, łago- dzić (pass. pokrzepić się); b) pod- pierać, wspomagać. al-licio, lexi, lectuni 3. wabić, nęcić, przyciągać do siebie, pozyskać (alqm lub alqd ad alqd, zwłaszcza ad se). al-lido, sl, sum 3. uderzyć czymś o coś, rzucić o coś. pass. doznać uszkodzenia. al-ligo l. l. przywiązać (alqd ad alqd); a) przymocować, przytrzy- mać; b) więzami skrępować, zwią- zać, zatamować; a) (przez dobroć lub dobrodziejstwo) przywiązać; /?) (moralnie) zobowiązać, pozyskać; f) se all. scelere stać się winnym (in scelere alligatus uwikłany w występek). 2. (vulnus, oculum etc.) przewinąć, zawinąć, obwiązać, opatrzyć (opatrunek założyć). al-Kno, levl, litilni 3. nasmarować, posmarować, natrzeć, (kreskę) do- dać, dołączyć (alqd alicui rei). alliiiin, i n czosnek. al-łóciitio, ónis/= alloquium. al-loquimn, i n przemówienie, na- mowa, zachęta, pocieszenie. al-loquór, lócutus sum 3. przema- wiać, pocieszać (alqm). al-ludo 3. a) przysuwać się cicho, lekko (z dat. lub acc.); pluskać; b) igrać, żartować, żartem dodać; do czegoś (dat.) przymawiać (żartob- liwie). al-luo, liii 3. a) podmywać; b) ob- lewać, zraszać. al-limes, el/ wezbrana woda. al-luvio, oms/powódź; gleba, ziemia napływowa. almus 3 żywiący, żyzny; a) posilny; b) dobrotliwy, miły, błogosławiony, dobroczynny. alnus, T / olsza; łódź zrobiona z ol- szyny. alo, alul, altum (*alitum) 3. żywić, wyżywić, wychować; a) utrzymy- wać; b) podsycać, wspierać, pod- nosić, pielęgnować, dźwigać, po- zwalać wzrastać. alsus 3 ochładzający, orzeźwiający. altaria, iflm n ołtarz. alter, era, eriim a) jeden z dwóch, drugi z dwóch; przeciwny, różny, •"• -27- amaracum odmienny; b) (jako liczebnik) dru- gi. alter Marius drugi Mariusz; alter ego mój sobowtór; alter idem drugie wcielenie (ta sama osoba w dwóch ciałach) (Cic: Laelius); a) bliźni; /?) unus et alter jeden i jeszcze jeden, dwaj, para, kilku; y) alteruni tantum drugie tyle. altercatio, ónis / wymiana słów, spór, kłótnia. altercór l. kłócić się, sprzeczać z kimś, być z kim na stopie wojennej. alterno l. zmieniać, na przemian coś czynić lub sprawiać; być niepew- nym, niezdecydowanym. altemus 3 wzajemny, na przemian następujący, alternis (adv.) na zmianę, na przemian, alt. yersibus w dystychach. alter-iiter, utra, utrum jeden z dwóch. alti-cinctus 3 podkasany. altiiis, e tuczony, subst. -Ifi, iflm n drób tuczony. alti-sónus 3 z góry grzmiący. alti-tónans, tis z góry grzmiący. altitudo, inis/1. wysokość; wynios- łość, wielkość. 2. głębokość; a) grubość; b) skrytość. altiusculus 3 nieco za wysoki. alti-yólans, tis wysoko lecący, subst. /ptak. altór, óris m żywiciel. altrix,Tcis/żywicielka, karmicielka; adj. żywiący, ojczysty, macierzysty. altus 3 l. wysoki, subst. altum, i n wysokość; a) niebo; fS} pełne morze; wyniosły, wzniosły. 2. głę- boki, do głębi sięgający, subst. altiini, i n głębia, dal. ex alto repetere sięgać daleko wstecz; a) wewnętrzny, głęboko położony, przen. silny, głośny; b) skryty, ta- jemny; c) gruntowny; d) niezgłę- biony, niezbadany; e) odległy, pra- stary, starożytny. aliicinór l. bajać, bredzić. aliinien, inis n ałun. alumna, ae / wychowanka, dziecko. alumniis, i m wychowanek, młode (zwierzę); młodzieniec, uczeń. aluta, ae/skóra miękko wyprawiona; a) trzewik; b) plasterek do upięk- szania twarzy. alv(e)arium, T n ul. alyeólus, T m niecka, wanna, a) kosz faszynowy; b) deseczka do gry w kości; gra w kości; c) łożysko strumyka. alveus, i m wydrążenie, brzuch; a) wanna, niecka, misa; b) łódź, sta- tek; c) łożysko rzeki; d) ul; e) deska do gry w kości; gra w kości. alviis, i / brzuch, dolna część ciała; a) łono; b) żołądek; c) kadłub statku; d) ul. amabilis, e a) kochania godny; b) miły. a-mandatio, onis / wydalenie, wy- gnanie. a-mando l.wydalić, wygnać, oddalić (alqm in locum). amans, tis a) kochający, oddany, przywiązany, życzliwy (z gen.); b) miłosierny, łaskawy, kochany. amanuensis, is m pisarz, sekretarz. amaracum, T, n i -fis, T m i/majeran, roślinna wonna. aniarantus - 28 - &marantus,iOTamarant, szklarłatek, stokroć. amarities, ei / i aniaritudo, inis / i amaror, oris m gorycz; roz- goryczenie. amarus 3 gorzki, cierpki, ostry; a) przykry, niepomyślny, niemiły; b) zaprawiony goryczą, dotkliwy, dra- żliwy; c) obraźliwy, uszczypliwy. amator, oris m miłośnik; a) przy- jaciel; b) kochanek, zalotnik, lu- bieżnik. amatorius 3 zakochany, miłosny, zalotny. ambactiis, T m sługa, klient. amb-ages, urn / kołowanie, manow- ce, okrężna droga; a) zbaczanie od przedmiotu, rozwlekłość; b) wy- biegi, wykręty; c) dwuznaczność, zagadkowe słowa. amb-edo, edl, esum 3. (naokoło) objeść; ogryźć; (o ogniu) opalić, strawić. amb-igo, - - 3. a) wątpić, wahać się, być niezdecydowanym; b) po- wątpiewać, podawać w wątpliwość (pass. być niepewnym, podlegać powątpiewaniu); o czymś dysputo- wać, prawować się o coś, sprzeczać się (cum algo, de re). ambiyuita.s, atus / dwuznaczność. anibiguiis 3 między dwoma (rzecza- mi) chwiejący się, na dwie strony skłaniający się; a) chwiejny, niepe- wny, wątpiący; in ambiguo w nie- pewnym położeniu; b) niepewny (na którego liczyć nie można), po- dejrzany; c) dwuznaczny, obłud- ny; niejasny; subst. aillbigitóm, i n = ambiguitas; d) niezdecydo- wany, trwożliwy (*alcis rei, co do pewnej sprawy). ambio, iyi i ii, itiim 4. chodzić dookoła czegoś (alqd); a) coś omi- jać (unikając); b) czymś (alqd alqa re) otaczać; c) prosząc chodzić koło kogoś; udawać się do kogoś z pro- śbami, zwracać się do..., prosić, błagać. amb-itio, óius /1. obchodzenie; (w Rzymie o kandydatach) ubieganie się o urzędy. 2. a) ubieganie się o względy, gonienie za popularno- ścią, usłużność; b) chciwość za- szczytów, chełpliwość, próżność; c) gorliwe staranie się o coś, gor- liwe dążenie do... (z gen.). ambitosus 3 l. obchodzący coś, opla- tający. 2. a) gorliwy w ubieganiu się o coś, usłużny, chciwy zaszczy- tów, ambitny, interesowny; a) ob- liczony na przy podobanie się; j8) goniący za urzędami; b) próżny, ubiegający się o poklask; okazały, świetny. anih-itus, fis l. obchodzenie, obej- ście; a) obieg, zakręt (rzeki); b) krążenie, tor; c) okrąg; a) kraj, brzeg; f!) obwód; d) kołowanie, manowce; e) (gramat.) okres. 2. a) przeciwne prawu ubieganie się o urzędy, zyska- nie urzędu niegodziwymi środkami, przekupstwo; b) = ambitio (2). ambó, ae, ó obaj (razem). ambrósiiłs 3 boski; subst. ambrósia, ae/ambrozja, pokarm bogów. ambubala, ae / syryjska flecistka i tancerka. 29 amo ainbulatió, onis/przechadzka; miej- sce do przechadzki, aleja. ainbulatiuncula, ae / mała przecha- dzka; małe miejsce do przechadzki (kryta galeria, krużganek). ambiiiatorius 3 tam i na powrót chodzący; turris wieża obracająca się. ambulo l. naokoło chodzić, prze- chadzać się; a) dumnie kroczyć; b) iść na przechadzkę; c) wędrować, maszerować; d) (trans.) przejść, przewędrować (alqd). amb-uro, iissi, ustiim 3. (naokoło) opalić; spalić; pass. a) zmarznąć; b) doznać szkody, nie wyjść cało. amellus. T m rodzaj astru (kwiat). a-inens, tis bez sensu, nierozumny, szalony, obłąkany. amentatus 3 opatrzony rzemieniem, na rzemieniu wiszący (pocisk, włó- cznia). a-mentia, ae/bezsens, głupota, sza- leństwo. anientum, i n rzemień przy pocisku; pocisk. ames, itis m widełki, soszka (do rozpinania sieci na ptactwo). amica, ae / a) przyjaciółka; b) ko- chanka, miłośnica. aniició, - , ictiim 4. owijać, zawijać, ubierać, otaczać (alqd alqa re). amicitia, ae / przyjaźń; a) związek przyjaźni, przymierze; b) przyja- ciele. amictus, fis m a) fałdy, fałdziste udrapowanie płaszcza; b) wierzch- nie okrycie, płaszcz; osłona, za- słona. amicula, ae/droga, zaufana przyja- ciółka, przyj aciółeczka. amiculum, T n wierzchnia szata. amiculus, i m drogi przyjaciel. amicus 3 a) zaprzyjaźniony, przyjaz- ny, życzliwy, skłonny; b) subst. anucus, i m przyjaciel, amicissi- mus najlepszy przyjaciel; opiekun, patron, towarzysz, sprzymierzeniec; (pl.) dworzanie, doradcy. a-migro l. wynieść się, wywęd- rować. a-missio, ónis / i a-missus, fis m utrata. amita, ae / ciotka (ze strony ojca). a-mittó, misi, missum 3. l. odesłać, kazać odejść, uwolnić, puścić (z acc.); a) (umyślnie) porzucić, za- niechać, pozwolić ujść, pozwolić wymknąć się. fideni sprzeniewie- rzyć się, (sacramentum) unieważ- nić, znieść; b) (nieumyślnie) po- zwolić ujść, dać się wyniknąć; c) stracić, utracić, postradać (alqd). anini-cóla, ae m i/mieszkający nad rzeką, nadrzeczny mieszkaniec. ailliliculus, T m rzeczka. amnis, is m strumień, rzeka; a) stru- myk leśny, potok; b) prąd, nurt, fala; c) woda. amo l. kochać, miłować, chętnie widzieć (z acc.). se ani. być w so- bie zakochanym, z siebie zadowo- lonym; a) być zakochanym (alqm w kimś), mieć stosunek miłosny; b) (z inf. chętnie czynić, mieć zwyczaj czynić; c) ita (się) me dii ament lub amabunt tak mi niech bogowie dopomogą! amabo (te) amoenitas - 30 - bądź tak dobry! proszę bardzo; d) komuś być winnym wdzięczność za coś, być zobowiązanym, wdzię- cznym (alqm re lub in re). amoenitas, atis / zachwycające, ro- mantyczne położenie albo okolica; urok, przyjemność, wdzięk. anioenus 3 uroczo położony, wdzię- czny; miły, przyjemny, zabawny, ujmujący, uczynny. amoliór 4. (z trudem) naprzód poru- szać, usuwać, oddalać, uprzątnąć; z drogi usunąć. anióniuni, i n wschodnie pachnące ziele; balsam. antór, oris m miłość (alcis albo in, erga alqm do kogoś); a) miłostka, sprawa miłosna; b) ulubiony przed- miot, ulubieniec, ulubienica; c) żą- dza, chęć, skłonność, dążność (alcis rei); d) bóg miłości, Amor. a-motió, onis / oddalenie. a-inóveo, móvi, motum 2. dalej ru- szyć, oddalić, usunąć, zabrać (aleja ab, ex re); se am. usunąć się, oddalić się; a) ukraść; b) uprzątnąć, trzymać z daleka (alqd a re}, na boku zostawić. amphi-bolia, ae / dwuznaczność. amphi-theatrum, i n amfiteatr. amphóra, ae / amfora; a) dzban (o dwu uszach); b) miara (20 litrów), ciężar (80 funtów). ample adv. zob. amplus. am-plectór, plexii.s sum 3. oplatać, obejmować, ogarniać (alqm i alqd); a) otaczać, zamykać, opasywać; w sobie zamknąć, zawrzeć; b) mi- łośnie lub z upodobaniem objąć, kochać, wielbić, w sercu swym zamknąć; c) z radością powitać, chętnie przyjąć; d) myślą objąć, rozważyć, przemyśleć; e) coś w czymś zamknąć, pojąć; f) omów- ić, (krótko) zebrać, podsumować. amplexór l. = amplector. amplexus, us m objęcie, uścisk. ampli-lK-atió. onis m powiększenie, pomnożenie. ampli-ficatór, oris m ten, który po- większa, pomnożyciel. ampli-fTce adv. wspaniale. ampli-licó l. rozszerzać, rozprze- strzeniać; podwyższać, wzmacniać, podnosić, w jaśniejszym świetle stawiać, wyróżniać. aniplió l. a) = amplifico; b) (w sądzie) odroczyć sprawę, odroczyć wyrok. amplitudo, inis/przestronność, wiel- ka przestrzeń; a) wspaniałość, wzniosłość; b) znaczenie, godność, powaga, wysokie stanowisko. amplius l. subst. ob. amplus. - 2. adv. (o czasie) dalej, dłużej, więcej; a) w wyższym stopniu, silniej; b) (przy liczbach) więcej niż, nad, ponad; amplius (quam) septin- genti cives ponad 700 obywateli; triennium amplius więcej niż trzy lata; c) (jeszcze) dalej, więcej, po- nadto, prócz tego, nadto jeszcze; nihii amplius nic więcej, nic zre- sztą; hoc amplius jeszcze do tego, prócz tego. aniplus 3 przestronny, obszerny, wiel- ki, daleki; a) liczny, duży, znaczny, znakomity, obfity; subst. amplius - 31 - ancora n coś większego, coś więcej, nad- wyżka (z gen.); b) mocny, gwa- łtowny; c) świetny, wspaniały, oka- zały, pełen godności, zaszczytny; d) poważany, sławny; (jako tytuł) dostojny. ampulla, ae / flaszeczka na olejek lub balsam, puszka na kosmetyk; napuszony styl. ampullor l. napuszenie mówić lub pisać. aillputatid, onis / obcięcie, obci- nanie. ampiito l. a) naokoło obciąć, odciąć (alqd, alicui alqd); b) obrzezać, oczyścić; ukrócić, skrócić, zmniej- szyć. aniurca, ae/piana z oliwy, męty. amygdala, ae / drzewo migdałowe. amygdalum, T n migdal. a-mystis, idis / wypicie duszkiem. an (partykuła pytajna) l. (rozłącznie w 2. członie pytania rozłącznego prost. lub zależ.) = czy, też, np. Utrum mentitus es an venim dba- sti (lub annon)? Dic, meane haec verba sint an tua (lub annon, necne). 2. w pojedynczych pyta- niach zależnych: a) * = num czy, np. Exspectabat, an ibi Pompeius esset; b) przy haud scio, nescio, dubito (dubium lub incertum est) an = czy nie: może, prawdopodob- nie, przypuszczam, że..., np. Haud scio, an turpe sit haec dicere może haniebną rzeczą jest mówić; haud scio an non może nie; np. Testis non mediocris, sed haus scio an grayissimus. 3. retorycznie (argu- mentując) w pojedynczych prostych pytaniach: a) = albo, albo też, alboż może, np. Nemo iratus considera- te facit; an est quidquani similius iiisaniae quam ira? b) (po po- przednim zapytaniu) = przecież, np. Quis Atheniensium ciyitatem ty- rannide liberayit? An Thrasybu- lus? 4. (= sive lub vel potius) albo, albo raczej, np. Simonides an alius quis; paucis diebus an mensihus. ana-gnostes, ae m lektor. ana-logia, ae/równy stosunek, ana- logia, równomierność. ana-paestus 3 anapestyczny; subst. a) -lis, i m anapest; b) -urn, i n po- emat anapestami pisany. anas, atis / kaczka. anaticula, ae/kaczusia; laleczka. ana-tócismus, i m procent od pro- centu. an-ceps, cipitis dwugłowy; a) dwu- stronny, obosieczny; b) na dwie strony..., z obu stron..., podwójny; bestiae, amfibia, zwierzę ziemnowod- ne; c) wahający się, niepewny, wątpli- wy; ancipiti Martę ze zmiennym szczęściem; d) niezdecydowany, nie- pewny; nieobliczalny; e) dwuznacz- ny; f) krytyczny, niebezpieczny. ancllć, is n święta tarcza (za króla Numy); tarcza. ancilla, ae / dziewka, służąca, nie- wolnica. ancillaris, e służebny. ancilliiia, ae / młoda niewolnica, młoda służebna. ancora, ae / kotwica: ad ancoram lub in ancoris na kotwicy. ancorale - 32 - ancorale, fs n lina kotwiczna. ancóralius 3 należący do kotwicy, kotwiczny; subst. -mm, i n = an- corale. andabata, ae m gladiator w zamknię- tym hełmie; ślepiec. andr6-gynus,im dwuplciowy; herm- afrodyta. andrón, onis m korytarz, ganek. anelliis, i m mały pierścień, pierś- cionek. aiiethum, I n koper. an-fractus, us m zagięcie, zakrzy- wienie, załamanie; a) obieg; b) objazd; kołowanie, rozwlekłość; c) wykręt, kruczek. angi-portum, T n i -us, us m wąska uliczka, boczna ulica, zaułek. ango. ri, - 3. ścieśniać: a) ściskać, dławić; b) trapić, niepokoić, drę- czyć (alqm i alqd). pass. czuć się udręczonym lub zaniepokojonym (re, de re; z acc. c. inf. albo quod). angor, oris m duszenie, dławienie; trwoga, obawa; pl. melancholia. angui-comus 3 wężowłosy. anguiculus, i mały wąż. angui-fer 3 wężonośny. angui-gena, ae ze smoka urodzony (o Tebańczykach; podanie o Kad- musie, który zasiał kły smocze). anguilla. ae / węgorz. anguineiis 3 i anguinus 3 wężowy, wężowaty. angui-pe.s, pedis wężonogi. anguis, is m i/wąż, (jako konstelacja gwiezdna) Smok. angui-tenens, entis m Smok (kon- stelacje). angularis, e lub angulatus 3 naroż- ny, kątowy. angulus, i róg, kąt, ostrze; a) kąt (matematyczny); b) zatoka; c) miej- sce odosobnione, kryjówka. angustiae, ariim (° sing. -ia, ae) / ciasne miejsce, cieśnina, ciasne granice, (o oddechu) krótki oddech; a) wąwóz, przesmyk; b) (o czasie) krótkość, (o mowie) zwięzłość; c) brak, ograniczoność, bieda, ubóst- wo (z gen.); d) przykre położenie, kłopoty, trudności, in angustiis es- se, być w kłopocie, w trudnym położeniu; e) małostkowość, nie- czułość; t) spryt, dowcip. angustiis 3 wąski, ciasny, szczupły (o oddechu) krótki; a) (o czasie) krótki, (o mowie) krótki, zwięzły, dosadny; b) ograniczony, skąpy, biedny, fide.s zachwiany kredyt; c) niepewny, niekorzystny, niebezpie- czny. subst. angu.stuni, T n = an- gustiae; d) małego serca, mało- stkowy, pedantyczny; e) sprytny. an-helitus, us m dyszenie, parskanie, krótki oddech; a) oddech, tchnienie; b) wyziew, para. an-heló l. a) dyszeć, parskać; hu- czeć, szumieć; b) (trans.) wysapać, wyparskać; zionąć na coś. an-helus 3 a) dyszący, zadyszany, krótko oddychający, b) sprawiający duszność. anicula, ae / stara babka, staruszka. anilis, e babski. anima. ae / l. powiew, wiatr; a) powietrze (jako żywioł); b) oddech, tchnienie. 2. dusza, siła żywotna, - 33 - anne pierwiastek życia, życie, aniniam efflare, edere itp., ducha wyzionąć, agere konać (cf. ago); a) dusza, cień (w Hadesie); krew (jako siedziba życia); b) (pieszczotliwie lub jako połajanie) dusza, duszka, serce; c) (= animus) duch, istota myśląca. aniniabilis, e ożywiający, ożywczy. atumi-adyersio, onis / l. a) uwaga, baczność; b) postrzeganie, badanie. 2. a) skarcenie, nagana; b) ukara- nie, kara (alcis lub in alqm). anim-adversór, oris m obserwator. anim-adverto, tl, sum 3. l. uważać, dawać baczenie; spostrzegać, miar- kować, widzieć (alqm, alqd, z acc. c. inf.). 1. a) ganić, karcić; b) stro- fować, karać (alqd); przeciw komuś w drodze karnej wystąpić (in alqm). animal, alis n żyjąca istota, stworze- nie; zwierzę; potwór. animalis, e l. powietrzny. 2. a) ożywiony, żyjący; b) ożywczy, ożywiający. animans. tis l. żyjący, żywy, oży- wiony. 2. subst. m, fi n = animal. animatió, onis / a) ożywienie; b) = animal. aniniatiis 3 a) ożywiony; b) myślący, nastrojony, usposobiony (bene in alqm); dziarski, odważny. animo l. ożywić, obdarzyć życiem; a) in alqd przemienić w coś; b) ożywieniem napełnić, odwagą na- pełnić. animósu-s 3 l. silnie wiejący, burz- liwy. 2. a) odważny, dziarski; b) śmiały, zuchwały, natarczywy, na- miętny, dumny z czego (z abl.). animula, ae / a) duszka; b) nieco życia. animus, i m l. poet. = anima. 2. dusza, duch (w przeciwieństwie do dala, oraz jako pojecie sity du- chowej; poet. często w pl.; locat. animi w duchu = we wnętrzu, w sercu, np. animi pendere); a) dusza myśląca, władza myślenia, duch; a) myśli; P) pamięć; y) świadomość, rozwaga; S) sąd, po- gląd (animo meo według mego zapatrywania); b) dusza czująca, poczucie, serce, uczucie, ex ani- mo szczerze, z (całego) serca, ex animi sententia według szczerego przekonania; a) nastrój; p) uspo- sobienie (in alqm wobec kogoś), sposób myślenia, charakter; y) pe- wność siebie; odwaga; <5) wynios- łość, duma, pycha, buta, dzikość; e) niechęć, złość, gniew, namięt- ność; c) dusza pragnąca, pożąda- nie, chęć, pragnienie, życzenie; a) zamiar, postanowienie, in animo babeo lub in animo mihi est mam zamiar, mam postanowienie (z inf.); p) popęd, żądza, skłon- ność, rozrywka, animi causa dla rozrywki, dla zabawy. annalis, e a) odnoszący się do lat, roczny. lex prawo określające wiek wymagany przy ubieganiu się o urzędy; b) subst. annales, ium m roczniki, kroniki; opowiadanie, sprawozdanie, sing. annalis po- szczególna księga roczników. an-nató l. przypływać. an-ne (partykuła) = an. annecto - 34 an-necto, nexm, nexum 3. przycze- pić, przywiązać, złączyć (alqd ad alqd lub z dat.); z czymś (dat.} połączyć, do czegoś (dat.) dodać. an-nexus, us m połączenie, związek. anniculus 3 roczny, rok (życia) mający. an-nitor, msus i nTxus sum 3 wes- przeć się, oprzeć się (ad alqd, *z dat.); usilnie starać się, natężać się, trudu sobie zadać (de re, pro alqo, z ut, *z inf.). anni-yersarius 3 każdego roku po- wracający, coroczny, doroczny. an-nó l. przypływać, dopływać (ad alqd, z dat. lub acc.). annóna. ae/a) roczny zbiór (zboża i produktów); b) zboże, żywność; a) cena zboża i artykułów żywnościo- wych; j8) wysoka cena, drożyzna. annasus 3 podeszły wiekiem, sę- dziwy. annotatio, óms / pisemna uwaga, notatka. annotiniis 3 zeszłoroczny. an-nóto l. a) pisemnie zaznaczyć, zapisać, zanotować (zwłaszcza w celu ukarania); b) zauważyć, spostrzec, dostrzec (alqd, z acc. c. inf.). an-numero l. a) doliczyć komuś coś (alicui alqd); b) doliczyć, wyliczyć, zaliczyć (alqm alicui lub in re). an-nuntió l. dodatkowo donieść, przy tym uwiadomić. an-nuo, nffi, - 3. skinąć, skinieniem znak dać (alicui); a) przytakująco skinąć, skinieniem potwierdzić, po- chwalić, przyzwolić (z dat. z acc. c. inf.); b) przyznać komuś coś, udzielić, obiecać; c) skinieniem oznaczyć, wskazać (alqm). anniis, i m rok. anno podczas (całe- go) roku. annum przez (cały) rok. ad annum na przyszły rok. in annum na rok; a) rok życia; (pl.) czas życia, życie; b) pora roku (= tempus anni): c) plon (całego ro- ku). żniwo. anniiii.s 3 a) roczny, trwający rok, po roku...; b) rokrocznie się powtarza- jący, coroczny, subst. annua, orum n roczna płaca. an-quiro, sivT, sTtiim 3. wyszukiwać, poszukiwać; a) badać, dochodzić (alqd, de re); V) (sądownie) śledz- two przeprowadzać (de re), stawiać wniosek o (capite lub is, pecunia). ansa, ae / trzonek, rękojeść; pod- stawa, powód, sposobność (z gen. albo ad alqd). anser, eris m i / gęś. ante l. adv. a) (o miejscu) na prze- dzie, z przodu, na przód; b) (o czasie) przedtem, wprzód. 2. prp. z acc. a) (o miejscu) przed, b) (o czasie) przed, ante tempus przed- wcześnie, przed (właściwym) cza- sem. c) przen. (o pierwszeństwie i wyższości) przed, nad. esse omnes, ante allos przed wszystkimi in- nymi; ante omnia przede wszyst- kim = szczególnie, zwłaszcza. antea adv. przedtem, pierwej, antea quam = antequam. ante-canis, is m mały pies (gwiazda), Procjon (npoKU(ov) (Cic. de nat. deor.). - 35 - anticipo ante-capio, cepl, ceptuni 3. wpierw zająć, obsadzić, uprzedzić w zajęciu (alqd); a) uprzednio postarać się, zawczasu wyzyskać; b) (o czasie) uprzedzić, nie wyczekać (alqd). ante-cedens, entiś poprzedni, poprze- dzający, subst. n (poprzedzająca) przyczyna. ante-cedo, cessi, cessum 3. iść na- przód, ciągnąć naprzód, wyprze- dzać (z acc., też z dat.); a) przednią straż tworzyć; b) przewyższać, pier- wszeństwo mieć (acc. lub dat.). ante-cello, - - 3. górować; przewyż- szać, wyróżniać się (alicui re lub in re, *alqm re). ante-cessio, onis/a) wyprzedzenie; b) uprzednia przyczyna. ante-cursór, óris m ten, który postę- puje przed wojskiem, zwiadowca. ante-eo, ii, - 4. iść naprzód, po- przedzać (z dat. *z acc.); a) (o czasie) wyjść przedtem, naprzód wyjść, uprzedzić (a acc.); b) prze- wyższać, odznaczyć się przed... (alqm lub alicui re); c) zapobiec = udaremnić (alqd). ante-fero, tuli, latum 3. nieść na- przód (alqd); a) przenosić, wyżej stawiać (alqm albo alqd alicui re); b) naprzód pobrać (jako zaliczkę). ante-fixus 3 z przodu przybity, subst. -um, i n ozdoba na gzymsie. ante-grediór, gressus, sum 3. (z acc.) = antecedo. ante-habeo 2. przenosić coś nad coś (alqd alicui rei). ante-hac adv. dotąd, przedtem, pier- wej. ante-lucanus 3 przede dniem, przed świtem. ante-mendianiis 3 przedpołudniowy. ante-mittó 3. wysłać naprzód. antenna i -mną, ae / drąg żaglowy, reja. anteoccupatio, onis / uprzedzenie zarzutu (przeciwnika). ante-pes, ediś m przednia noga. ante-pilani, orum m żołnierze stoją- cy w szyku bojowym przed "triańi" (pierwszy i drugi szyk). ante-pono, posili, pósitum 3. w przód kłaść, w przód stawiać; przenosić nad... (alqd alicui). ante-quam adv. i con. pierwej, niż, zanim, nim. antes, ium m rzędy pni winnej latoro- śli, rzędy żołnierzy. ante-signanus, i m walczący przed sztandarami, harcownik. ante-sto l. = antisto. an-testór l. wzywać kogoś na świad- ka w sądzie, powołać na świadka. ante-yenio, veni, ventum 4. ubiec, dopędzić (alqd), wyprzedzić; a) wyjść poza coś; b) przewyższyć, przekroczyć; c) udaremnić. ante-vertó, ti, sum 3. iść przodem, wyprzedzić; a) udaremnić (alqd); b) zająć się gorliwie (zaniecha- wszy inną sprawę); c) przenieść (coś nad coś). anticipatio, onis / pierwotne wyob- rażenie, uprzednie lub naturalne, wrodzone wyobrażenie. anti-cipo l. wpierw wziąć, wpierw powziąć; (drogę) skrócić, anticipa- tiiin = anticipatio. anticus - 36 - anticus 3 zob. antlquus. antidea (archaizm) = antea. anti-dotiini, i n sposób, środek za- radczy. antiquariiis 3 zajmujący się staro- żytnością. antlquitas, atis / starożytność; a) starożytni; b) historia starożytna; pl. starożytności; c) podeszły wiek; d) dawne obyczaje, rzetelność, czy- stość obyczajów. antTquitiis adv. a) od dawna, z daw- nych czasów; b) w dawnym czasie, w dawnych czasach. antTquo l. (wniosek) odrzucić. antlquus 3 l. (anticus) przedni; (comp. i sup.) ważniejszy celniej- szy, najważniejszy, najcelniejszy. nibil antiquius habere (ducere itp.) quani ut nic nie mieć waż- niejszego do roboty jak. 2. stary, dawny, pierwotny; a) prastary, sta- rożytny, godny szacunku, uświęco- ny; a antiqul, orum m starożytni; P) antTqua. orum n odległe czasy, odległe dzieje, starożytność; b) po- czciwy, starej daty, starodawnej zacności. anti-stes, itis m i / przełożony(a) świątyni, starszy kapłan, arcykap- łanka), pierwszy(a) kapłan(ka); mistrz. anti-stita, ae/= antistes/. ant-isto, stetT, - l. stać na przedzie (przed kimś); przewyższać, mieć pierwszeństwo, celować (alicui al- qa re). antlia, ae / machina do czerpania wody. antrum l n grota, jaskinia; wydrąże- nie, jama. anulanus 3 należący do pierścienia. subst. -us, l robiący pierścienie, złotnik. anulus, i m pierścień, sygnet. anus, us / stara kobieta, staruszka; wróżbiarka, czarownica. anus, T m koło, pierścień; otwór (np. kiszki odchodowej), odbytnica. ' amdetas, atis/trwożliwość; a) prze- czulona skrupulatność; b) troska. amd-fer 3 przynoszący troskę. anxitudo. nus / = anxietas. anxiiis 3 a) trwożliwy, niespokojny, zaniepokojony, zakłopotany (re, de re, pro algo z gen.); b) zatrważają- cy, niespokojny. ap-age precz, z drogi (z acc.). apage (te) a me precz ode mnie! wynoś się! aper, pri m dzik., odyniec. aperio, rui, ertiini 4. l. otwierać, odmykać, wyłamywać, odkopywać (źródła), terować (drogę); roztwie- rać, czynić dostępnym (alicui alqd). 2. odkrywać, obnażać (alqd); a) czynić widocznym, dać widzieć; b) na światło wyprowadzać, objawać, odsłaniać, wyjaśniać. apertus 3 l. nieokryty, obnażony. 2. nie zamknięty, otwarty; a) dostęp- ny, wolny, acies albo proelium ap. otwarte pole, bitwa w otwartym polu. subst. apertum, T n wolne pole, miejsce otwarte; b) widoczny, oczywisty, jawny, wyraźny (o mo- wie) łatwy do pojęcia, zrozumiały; apertum est jest rzeczą jasną (z acc. c. inf.); c) łatwy do wykonania, - 37 - appello możliwy; d) otwarty, szczery, rze- telny, także bezwzględny. apex, icis m (cienkie) ostrze, szczyt; a) wierzchołek hełmu, szpic; b) szpiczasta czapa: a) czapka kap- łańska; P) azjatycka tiara (korona); c) ozdoba, korona. a-phractus, T/okręt bez pokładu. apicatus 3 ozdobiony mitrą kapłańską. apis, is / pszczoła (gen. pl apium i * apum). Apis, is m Apis, święty byk Egipcjan. apiscór, aptus sum 3. osiągnąć; otrzymać, dostąpić. apium, T n seler. apó-cleti, orum m stały wydział (w związku etolskim). apó-dyterium, i n pokój do roz- bierania się (w łaźni), szatnia. apologo l. odrzucić, wzgardzić. apo-łógus, i m opowiadanie, bajka. apó-próegmena, orum n necz od- rzucona, godna odrzucenia (termin filozof, u stoików). apó-theca, ae/spichlerz, skład wina, piwnica. appaginecuti, orum n ozdoby. ap-paratio, onis/przygotowanie; a) dostawa; b) (u mówców) wyszuka- na staranność. ap-paratus, us m a) przygotowanie, zestawienie; b) sprzęt, narzędzie, machiny wojenne; c) okazałość, świetność, przepych. ap-paratus 3 przygotowany; wspa- niały, okazały, świetny. ap-pareo, iii, - 2. wyjść na jaw, ukazać się, stać się widocznym, być widocznym (alicui); a) (jako sługa) posługiwać, służyć, być pod ręką; b) być jawnym, jasnym, uzna- nym (nieosobowo) apparet jasne jest, widocznym jest, okazuje się, iż... (z acc. c. inf.) apparitio. onis/praca niższego urzę- dnika; także = apparitor. apparitor, oris m niższy urzędnik, sługa rządowy (o pisarzach, lek- torach, heroldach). apparitura, ae/podwładne stanowi- sko służbowe. ap-paró l. przysposobić, przygoto- wać, przyrządzić (alqd); przyspo- sobić się do..., gotować się do... (alqd lub inf.). appellatio, onis/a) przemowa, prze- mówienie; odwołanie się (alcis do kogoś); b) nazwanie, nazwa, tytuł; c) wymawianie, wymowa. appellator, oris m (ten, który żąda pomocy urzędnika, wzywa interce- sji) apelujący, odwołujący się. appellito l. zwykle nazywać. ap-pello l. l. przemówić, zagadnąć, wezwać (powitać); a) (o pomoc, ochronę, obronę) prosić, błagać, udać się, wzywać do czegoś, za- proponować komuś coś; b) (w są- dzie) odwołać się, apelować; c) upomnieć; d) wezwać do uspra- wiedliwienia się, uskarżać się na kogoś. 2. wypowiedzieć; a) wyraź- nie, imiennie wezwać, wskazać, oznaczyć, ogłosić, obwołać; b) na- zwać, tytułować, przydać imię (alqm lub alqd; z podw. acc. np. aląm patrem; także = za kogoś uznać), pass. nazywać się. appello - 38 - ap-pello, puB, pulsum 3. przypędzić, przysunąć, przynieść (alqd ad alqd); (navem, ciassem) przybić do brzegu, zawinąć, wylądować, za- rzucić kotwicę (ad lub in locum). pass. wylądować (ad locum *litori, *terram). appendicula, ae / mały dodatek, przyczepka. ap-pendix, icis / przyczynek, do- datek; orszak dodany, oddział po- siłkowy. ap-pendó, pendT, pensum 3. a) od- ważyć (alicui alqd); b) ważyć. ap-petens, entis starający się, dążący, żądny (alcis rei); chciwy. appetentia, ae / = appetitio. ap-petitió, ónis / sięganie po co (z gen.); dążenie, żądanie, pragnienie, pociąg, popęd (z gen.). ap-petitiis, us m = appetitio. ap-peto, petiyi, petitum 3. sięgać po co (alqd), zbliżać się do...; a) (du- chowo) dążyć do czegoś, zmierzać do czegoś, pragnąć, szukać (z acc. także z inf.); b) dążyć do miejsca jakiegoś, ciągnąć; c) (w nieprzyjaz- nym znaczeniu) uderzyć na kogo, godzić, zaczepiać, napadać; d) (o czasie) zbliżać się, nadciągać, nad- chodzić, zaczynać się. ap-pingo, piiua, pictum 3. domalo- wać (alqd alicui rei); dopisać. ap-plaudo, si, sum 3. uderzać czymś o coś (dat.) albo czymś (abl.); klaskać, bić oklaski (alicui). ap-plicatio, onis / przystąpienie, przyłączenie; (animi) skłonność, to- warzyskość. ap-pllco, cavi, catuni, (i cuT, citum) l. przykładać, przyłączać, opierać, przysunąć (alqd ad alqd, *alqd alicui rei); a) (navem) do brzegu skierować, przybić do brzegu. pass. wylądować; b) dołączyć do czegoś; c) zwrócić, skierować, se applicare ad alqd przykładać się do czegoś, ad alqm przyłączać się do kogoś, aplicatus ad alqd skłonny do czegoś. ap-ploro l. płakać przy czymś. ap-póno, posili, pósitum 3. przyło- żyć, przystawić, przydać (alqd ad rem, alqd alicui rei); a) (potrawy) zastawić, podać; b) dodać, przydać; c) dołożyć, dostawić, dołączyć. ap-porrectus 3 obok rozciągnięty. ap-porto l. przynieść, doprowadzić, dostawić; sprawić, sprowadzić. ap-posco 3. nadto żądać, dodatkowo zażądać. ap-pósitus 3 blisko położony, przy- legły (z dat.); dogodny, odpowiedni (ad alqd). ap-potus 3 podchmielony, pijany. ap-precór l. prosić, błagać. ap-prehendo, endi, ensum 3. ujmo- wać, ująć, pochwycić, (o mówcy) przytoczyć, zastosować, użyć; (o wojsku) obsadzić. ap-prinie adv. nadzwyczajnie, szcze- gólnie, bardzo. ap-primo, pressi, pressiim 3. przy- cisnąć (alqd alicui rei) silnie ści- snąć. ap-próbatió, onis/a) aprobata, zgo- da, potwierdzenie; b) przyzwolenie, dowód. - 39 - aquila ap-próbatór, óris m ten, który godzi się, przyznaje, potwierdza. ap-próbo l. a) pochwalić, uznać, przystać na co, sprzyjać, zezwolić (pass. zyskać uznanie); błogosła- wić; b) przedstawić komuś coś jako godne pochwały (alicui alqd); c) wykazać, udowodnić. ap-promittó 3. nadto przyobiecać. ap-própero l. a) przyspieszać (alqd); b) (intr.) spieszyć (ad alqd), spie- szyć się (*z inf.). ap-própinquatio, ónis/zbliżenie się. ap-própinquo l. zbliżać się, przy- chodzić blisko (ad alqd albo z dat.); przybliżać się, być blisko. ap-pugno l. zaczepić, uderzyć. ap-pulsus, us m zbliżenie; a) wylą- dowanie (lód w jedn. miejscu); b) wpływ. apricatio, onis / przebywanie na słońcu. apricór l. grzać się, przebywać na słońcu. apricus 3 słoneczny; grzejący się na słońcu, lubiący słońce, subst. -vm, i n światło słoneczne. Aprilis, e kwietniowy; (mensis) m kwiecień. apto l. (dokładnie) przystosować, przyłożyć, przyłączyć (alicui alqd); arma (corpori) zbroję wdziać; przysposobić, przyrządzić, uzbroić, zaopatrzyć w coś. se armis przy- gotować się do walki. aptiis 3 l. port. a) (dokładnie) przy- stosowany, przyczepiony, przywią- zany; b) do czegoś uczepiony, z czegoś wynikły, zależny (ex re. z abl.); c) połączony, spojony (inter se); ułożony, uporządkowany, za- opatrzony, urządzony, opatrzony gotów. 2. ad.], odpowiedni, zdatny, sposobny (ad alqd, z dat. ze zd. wzgl. w con.). apiid prp. z acc. l. (o miejscu) a) przy, w pobliżu, w okolicy; b) *na, w. 2. (o osobach) u; a) w czyim domu lub mieszkaniu; u; b) (o narodach); apud Persas u Persów; c) (o urzędowych sprawach) wobec, przed, u, w obecności, np. apud iudices verba facere, apud regem queri, apud praetorem accu.sari; d) (moralnie) w czyichś oczach, w czyim mniemaniu, np. multum apud me veterum auctoritas va- let; e) (przy nazwiskach pisarzy) u = w dziełach, np. apud Xenop- hontem Cyrus haec dicit. aqua. ae,/woda. aqua et igni inter- dicere alicui zesłać na wygnanie; a) morze, rzeka, jezioro, deszcz, wylew, łzy; b) źródła lecznicze, kąpiel (p/.); c) wodociąg; d) klep- sydra wodna. aquarius 3 należący do wody, wod- ny; proyincia kwestura w -Ostii, subst. -us, ima) sługa do noszenia wody; b) Wodnik (gwiazdozbiór). aqiiaticiis 3 i aqiiatilis. e znajdujący się albo żyjący w wodzie, wodny; wilgotny. aquatio, onis / sprowadzanie wody. aquatór, oris m donoszący wodę. aquila, ae / orzeł; a) orzeł jako znak legionu; b) pole szczytowe świątyni. aquilifer - 40 - aquilifer, feri m noszący oria, cho- rąży. aquiló, onis m wiatr północny; a) burza; b) północ. Sqinlonaris, e i aquuonius 3 pół- nocny. aqui1us 3 ciemnobrunatny, czarnia- wy. aquór l. nosić wodę. aquosus 3 obfity w wodę, wodnisty; deszczowy, wilgotny. aquula, ae/trochę wody. ara, ae/ołtarz (takie jako konstela- cja gwiazd); a) przytułek, schro- nienie, obrona; b) wzniesienie, stos, pomnik. aranea, ae /1. pająk. 2. pajęczyna. araneóla, ae/mały pajączek. araneum, T pajęczyna. araneus, i m = aranea. aratio. onis/1. oranie, uprawa roli. 2. rola (pl.), grunty rządowe, publiczne. aratór, oris m oracz; a) wieśniak, chłop; b) dzierżawca rządowych gruntów. aratrum, i n pług. arbiter, tri m l. naoczny świadek, uczestnik. 2. sędzia rozjemczy; a) sędzia; b) kierownik, pan, władca, wykonawca, przewodniczący. arbitra, ae / świadek, uczestniczka, wspólniczka. arbitratus, iis m przywidzenie, wol- ny sąd, samowola, wolna wola, dowolność; a) nieograniczone peł- nomocnictwo; b) zasady, osobiste przekonanie. arhitriiini, T n l. wyrok sędziego polubownego, wyrok; rozporządze- nie, orzeczenie; 2. a) = arbitra- tus. pl. - a funeris oplata po- grzebowa; b) panowanie, moc, si- ła. esse arbitrii sui być panem samego siebie. arbitrór l. (* act. arbitro l.) polu- bownie rozstrzygać; oceniać, uwa- żać, mniemać, sądzić (z podw. acc., z acc. c. inf.). arbór (i *arbos), óris/drzewo (zbio- rowe: drzewostan, zalesienie); maszt, ster, okręt, szubienica. arbóreus 3 z drzewa, drewniany, drzewny; do drzewa podobny, roz- gałęziony. arbusciiia, ae/drzewko. arhustus 3 wysadzony drzewami, subst. arbustum, i n miejsce zasa- dzone drzewami, sad, winnica; krzaki, gaj. arhuteus 3 jeżowkowy; jeżowcowy. arbutum, Ina) owoc jeżówki włos- kiej; b) = arbutus. arbutus, T / jeżowcowe drzewo, je- żówka włoska. arca, ae,/skrzynia, lada; a) skrzynia z pieniędzmi, kasa; b) trumna; c) cela więzienna. arcanus 3 tajemny, tajemniczy, mil- czący. subst. arcanum, I n tajem- nica. arcano adv. potajemnie, w ta- jemnicy. arceo, iii, - 2. ogrodzić, zamknąć; a) trzymać silnie, trzymać w szran- kach; b) z dala trzymać, powstrzy- mywać, oddalać (alqd lub alqm a re lub z abl.), wzbraniać komuś czegoś, chronić przed czymś (z inf. = uchronić). 41 •rena arcessitus, fis m wezwanie, przy- zwanie, żądanie. arcesso, ivT, itum 3. przywołać; we- zwać, kazać przybyć (alqm ab, ex alqa re. in lub ad alqd); a) (sądow- nie) zaskarżyć, zapozwać (alqm capitis, crimine, alcis rei); V) spro- wadzić = nabyć, przysporzyć; c) (myśli, stówa) zapożyczyć, wziąć. archetypón lub -urn, T n pierwowzór, oryginał. archigallus, i m arcykapłan bogini Cybeli. archi-pirata, ae m wódz korsarzy. architectón, ónis = architectus. archi-tectór l. budować; tworzyć; sporządzać. architectura, ae / budownictwo. architectus, i m budowniczy; a) au- tor, twórca, sprawca; b) intrygant. archón, onti.s m archont (w Atenach}. arci-tenens, entis trzymający łuk, łucznik, strzelec. Arctó-phylax, acis m gwiazda pół- nocna, zwana też Bootes. Arctós, i/Niedźwiedzica (jako kon- stelacja); północ. Arcturós, T m a) = Arctophylax; b) biegun północny, pomoc, noc. arcuatus 3 kabłąkowato zakrzywio- ny, łukowy. arcula, ae / szkatułka (na kosztow- ności). arcus, Os (*-i) m łuk (jako bron); a) tęcza, łuk trymfalny, brama sklepiona, arkada; b) zakrzywienie, sklepienie. ardalio, onis m pracowity próżniak; czapla (użyte u Faedrusa i Mar- tialisa; także ardelio). ardea, ae/czapla. ardens, entis palący się, płonący, gorący; a) (o barwie) płomienny, świecący, (o winie) mocny; b) (o mowie) płomienny; (o namię- tnościach) gwałtowny, płomienny, gorący. ardeo, arsi, arsum 2. goreć, stać w płomieniach; a) żarzyć się, błysz- czeć; b) (o namiętnościach itp.) płonąć, pałać, przez coś być tra- wionym, pożeranym (z abl.); kogoś (*alqm) gorąco miłować, w kimś (*in alqo lub z samym abl.) zako- chanym być; gorąco pożądać (ad lub *i'n alqd); c) być pełnym zamę- tu (o rozruchu, buncie itp.). Srdesco, arsi, - 3. zająć się, stanąć w ogniu; a) świecić; błyskać; b) rozpłomienić się, płonąć. ardór, oris m żar, upał; a) świece- nie, błyskanie, blask; b) (w zna- czeniu duchowym) ogień, gorąco, namiętność, żądza; żar miłosny; przedmiot miłości = osoba uko- chana. arduus 3 stromy, spadzisty, sterczą- cy. subst. arduum, T n strome miejsce, strome wzgórze; trudny, mozolny, uciążliwy, res arduae przeciwności, nieszczęście. area, ae / plac wolny, płaszczyzna; a) plac pod budynek; b) klepisko (do młócenia); c) szranki do gonitw (w cyrku); d) plac do zabaw, gier; e) podwórze. arena, ae/piasek; a) miejsce piasz- czyste, kraj piaszczysty; b) pustynia piaszczysta; c) piaszczyste wybrze- arenaria - 42 - że, brzeg morski; d) arena, miejsce walki (w amfiteatrze). arenaria, ae/miejsce, gdzie piasek kopią. arenosus 3 piaszczysty. arens, entis suchy; spragniony. areo, iii, - 2. być suchym, twardym. aresco, - - 3. być suchym, wy- schnąć. argentarius 3 a) należący do srebra; b) należący do pieniędzy, pienięż- ny; taberna kantor wymiany pie- niędzy, bank. subst. argentarius, i m wymieniający pieniądze, ban- kier. argentaria, ae / a) sklep, bank; zajęcie bankiera; fS) kopalnia srebra. argentatiis 3 srebrem pokryty, po- srebrzany (o tarczach żołnierzy). argenteiis 3 srebrny, subst. -us, T, m srebrny denar, srebrnik; a) po- srebrzany, srebrem ozdobiony; b) srebmobiały; c) należący do wieku srebrnego. argentum, T n srebro; - a) naczynie srebrne; b) pieniądze srebrne; w ogóle: pieniądze. argilla, ae / glina biała, glina garn- carska. argitis, idis/biały krzew winny. argumentatio, oniś / dowodzenie, uzasadnienie. argunitiiitor l. a) wyprowadzać wnioski, uzasadniać, udowadniać; b) jako dowód przytaczać (alqd; z acc. c. inf.). argumentum, i n l. przedstawienie (zwl. poetyczne lub artystyczne); a) przedmiot lub treść przedstawienia: a) fabuła, temat, założenie; P) istot- na treść; b) (jako dzielo) poemat, utwór, opowiadanie, historia. 2. dowód, środki dowodowe, podstawa dowodzenia; znak, znamię, cecha. arguo, iii, - 3. jasno przedstawiać, wyjawiać, dowodzić, wykazać (alqd; z acc. cum inf.); a) zdradzać, objawiać; b) zbijać; c) obwiniać, oskarżać (alqm alcis rei, de re z acc. c. inf.). argutiae, arflm/1. dobitność, wyra- zistość (rzeczy), digitorum wyrazi- sta gestykulacja. 2. a) bystrość, dowcip; b) krętactwo, chytrość, przebiegłość. argutulus 3 dosyć bystry. argutfis 3 ostro wyciśnięty, jasno przedstawiający, l. a) wyrazisty, dobitny; żywy; b) znaczny, dokład- ny; c) pomysłowy, dowcipny, by- stry; d) chytry, przebiegły. argyr-aspis, idis m ze srebrną tarczą (o żołnierzach). aridus 3 l. suchy, zasuszony, wy- schły. subst. aridiim, T n suche miejsce, ląd. a) spragniony; b) chu- dy, bezsilny, c) oschły, nudny. aries, etis m baran; taran. arieto l. uderzać, przebijać; sztur- mować. arista. ae/a) ość (u kłosa); b) kłosy; zboże. aristolorhia, ae/kokomak (roślina). arithmetica, orum n arytmetyka. arma, orum n l. przybory, narzę- dzia, rynsztunek, uzbrojenie. 2. broń, zbroja, arma atque tela broń odporna i zaczepna; a) tarcza; b) - 43 - arteria wojna, walka; c) uzbrojeni, żoł- nierze, siła zbrojna; d) środki obro- ny, pomoc. arnianiaxa, ae/kryty wóz podróżny u Persów (dla kobiet i dzieci). annamenta, orum n przybory okrę- towe, żagle. armamentarium, i n zbrojownia; arsenał. armarium, i n szafa. armatura, ae/uzbrojenie; a) rodzaj broni; b) zbrojni. armatus, us m = armatura. armatus 3 uzbrojony, zaopatrzony. subst. armat!, orum m uzbrojeni, żołnierze. armentalis, e w stadzie pasący się. armentarius 3 pasący stado. armentuni, i n bydło; trzoda, stado. armi-fer 3 noszący broń, wojow- niczy. armi-ger 3 l. adj. noszący broń; 2. subst. giermek, pomocnik. armilla. ae / naramiennik. armi-pótens, entis potężny, walecz- ny, wojowniczy. arnu-sónus 3 szczękający orężem. armó l. l. opatrzyć, zaopatrzyć. 2. || przygotować do boju; uzbroić (alqm aląa re, in lub centra alqm, m alqd). arnius, T m ramię; łopatka. aro l. orać, uprawiać; a) uprawiać rolę; b) bruździć, marszczyć. arrectus 3 sterczący, stromy. ar-repó, psi, ptiim 3. przyczołgać się; wkradać, wśliznąć się (ad alqd albo z dat.). ar-rideo, risi, risuni 2. uśmiechać się; a) śmiać się razem (alicui z kimś); b) uśmiechać się, przymi- lać się do kogoś; podobać się. ar-rigo, rexi, rectum 3. podnieść, wyprostować; (duchowo) a) pod- niecić; b) podnieść, dźwignąć, za- chęcić, zagrzać. ar-ripio, ripuT, reptuni 3. do siebie porwać, chwycić, ująć; a) uwięzić, postawić przed sąd; b) nagle po- chwycić, gorliwie się jąć czegoś, przywłaszczyć sobie; c) uderzyć, napaść. ar-rodo, si, sum 3. nadgryźć, uszko- dzić. arrógans, antis zarozumiały, niewy- rozumiały, zuchwały, dumny. arrógantia, ae/zarozumiałość, zuch- walstwo. ar-rógó l. l. (przez rogację) dodać, przydać (alqm alicui) dodać, przy- dać (alqm alicui). 2. a) komuś coś wyrobić; b) sibi alqd przywłasz- czyć sobie coś. ars, artis / sztuka, l. a) zręczność, wprawa, biegłość; b) (dobra lub zła) właściwość, dążność, zasada, zaleta, (pl.) środki, drogi, zacho- wanie się; c) sztuczny środek, sztu- czka, fortel, podstęp, (pl.) intrygi. 2. a) rzemiosło, rękodzieło, sztuka (niższa); b) sztuka (piękna); (pl.) sztuki piękne i umiejętności (libe- raies. ingenuae, optimae); c) (jed- na) nauka; a) umiejętny system, teońa, teoretyczne zasady i przepi- sy; ff) podręcznik jakiejś nauki lub umiejętności; d) dzieło sztuki. arteria, ae / l. żyła, tętnica. 2. (aspera) tchawica (także pl.*). arthriticus - 44 arthriticus 3 chory na artretyzm. articulatim adv. po kawałku; a) wy- raźnie, zrozumiale; b) punkt za punktem. articulus, i m l. staw, kostka; a) staw palca; b) (u roślin) kolanko. 2. a) (o mowie) ustęp, punkt, część; b) (o czasie) chwila, chwila roz- strzygająca, punkt zwrotny. arti-fex, icis m i f. l. adj. biegły, zręczny, mistrzowski. 2. subst. ar- tysta (-stka), mistrz (-yni); a) twór- ca, sprawca; b) intrygant, szalbierz. artificiosus 3 a) kunsztowny, sztucz- ny; b) misterny, artystyczny. artificiimi, i l. biegłość w sztuce, zręczność, sztuka; a) dzieło sztuki; b) fortel, sztuka, podstęp, przebieg- łość; c) teoria, system. 2. rzemiosło, przemysł. artó l. ścieśniać, przyciągać; zacieś- niać, ograniczać. arto-laganiis, i m placek. artiis, us m staw, członek; pl. człon- ki, kończyny; część. artiis 3 a) wąski, ścieśniony, gęsty. subst. artiim. i, n ciasnota, ciasne miejsce, ścisk; b) ścisły, napięty, mocny, zwarty; c) zacieśniony, ograniczony, skąpy, szczupły, kło- potliwy. subst. artiim, i n trudność, przykre położenie, kłopot. arula, ae / mały ołtarz, ołtarzyk. arundo zob. harundo. aruspex zob. haru.spex. arvalis, e należący do pola; polny. arvlna, ae/sadło, tłuszcz. arvus 3 omy, polny, subst. arvum, i n rola, pole uprawne; a) zboże, żniwo; b) niwa, pole, okolica; pas- twisko; c) brzeg, wybrzeże. arx, cis/l. warowne wzgórze, zamek, twierdza; szczyt góry, wzniesienie, wzgórze, l.przen. warownia, ochro- na, ucieczka; a) główny wał, główna siedziba; b) szczyt, wierzchołek. as, assis m l. jednostka, całość, funt (na 12 uncyj podzielony), heres ex asse uniwersalny spadkobierca. 2. (jako moneta) as (najpierw = funt miedzi, potem 1/13 część funta). a-scendo, endi, ensum 3. l. (intr.) wstępować, wejść, dźwignąć się (in i ad alqd). 2. (trans.) wznieść się, dostąpić czegoś, osiągnąć coś (alqd.). a-scensus, us m wchodzenie na górę, osiągnięcie godności; a) wzrost, rozkwit; b) wejście, stopień, dostęp, szczebel. ascia, ae / siekierka. a-scio 4. przyjąć, przybrać. a-sciscó, scm, scitum 3. przyciągnąć, przybrać, przyjąć (alqd i alqm ad alqd, in alqd, inter alqos, sibi so- cium); a) przyswoić, przywłaszczyć sobie; b) rościć sobie; c) przystać, zezwolić. ascribo, scripsi, scriptum 3. dopisać, pisząc dodać (alqd alicui rei lub in alqd, in alqa re); a) na listę wpisać; b) powołać, wyznaczyć (np. alqm futorem liberis); c) wliczyć, zali- czyć (alqm in lub ad alqa, lub z dat.); d) przypisywać komuś coś, odnosić do kogoś. SscrTptIcius 3 wpisany świeżo w listę mieszkańców, przyjęty. - 45 - assectator a-scriptio, onis/przypisek, dodatek. a-scriptór, oris m podpisujący się, popierający. asella, ae / oślica. asellus, i m osioł. asiliis, T m giez. asina, ae / oślica. asinus, T m osioł; dureń, cymbał. a-sotus, T m marnotrawca, rozrzutnik, rozpustnik. asparagus, i m szparag. a-spectabuis, e widoczny. a-specto l. patrzeć, spoglądać (z occ.); a) być zwróconym ku... (o krajach, morzach); b) uważać na co (alqd). a-spectus, us m l. spojrzenie, wej- rzenie; a) widnokrąg; b) wzrok, twarz. 2. wygląd. aspelló, puli, pulsum 3. odpędzić. asper, era, erum szorstki, nierówny, (o morzu) burzliwy; a) (zmysłowy) zimny, cierpki; ostry, grubiański; b) (o jeżyku) szorstki, chropowaty; c) (o mowie) gorzki, krzywdzący, kąsają- cy; d) (o charakterze) nieokrzesany, dziki, surowy, okrutny; e) (o stosun- kach) trudny, smutny, przykry. a-spergo, rsi, rsum 3. l. posypać, skropić (alqd in re albo z dat.); b) pokropić (alicui alqd); domieszać, dodać. 2. powalać, splamić. a-spergó, mis/skropienie, zroszenie; rzęsiste krople, wilgoć. asperitas, atis / szorstkość, nierów- ność; a) zimno, ostrość, twardość, surowość; b) (o mowie) gorycz, uszczypliwość; c) (o charakterze) rubaszność, dzikość, nieokrzesanie, srogość; d) (o stosunkach) trudne położenie, przykrość, gwałtowność, ucisk. aspernatio, ónis / wzgarda. a-spernór l. odrzucić, oddalić, wzgar- dzić. aspero l. uczynić coś chropowatym; a) ostrzyć; b) jątrzyć, burzyć. aspersio/skrapianie; nakładanie farb. a-spicio, speM, spectuni 3. spoglądać ku czemuś, na coś: l. ujrzeć, spo- strzec, zauważyć. 2. oglądać, przy- patrywać się; a) (o miejscowoś- ciach) być zwróconym, leżeć; b) zwrócić na co uwagę, wziąć pod rozwagę; c) rozważyć, zbadać; uwzględnić. aspiratio, onis/powiew, tchnienie; a) wyziew; b) (o głoskach) przy- dech. a-spiro l. l. (intr.) tchnąć, odddy- chać, wionąć; a) być przychylnym, podtrzymywać, wspierać (z dat.); b) starać się zbliżyć, dążyć do czegoś, chcieć osiągnąć coś (in, ad alqm, ad alqd), kusić się o co. 2. (trans.) wiać ku komuś, posyłać powiew (alicui alqd); natchnąć, wlać. aspis, idis / żmija. as-portatio, ónis / uprowadzenie. as-porto l. uprowadzić, wynieść, uwieźć. aspretuni, T n miejsce dzikie albo kamieniste. assescia. ae m = assectator. as-sectatio, onis / stałe, ustawiczne towarzyszenie. as-sectatór, oris m stały towarzysz, naśladowca, zwolennik, stronnik. assector - 46 - as-sectór l. uparcie towarzyszyć, postępować za kim (alqm). as.secula, ae m = assecia. as-sensio, onis / a) przyzwolenie, zgoda, poklask; b) uznanie za praw- dę (wrażeń zmysłowych). as-sensór, oris m potakujący, zgod- ny, pochlebca. as-sensiis, us m = assensio przen. echo. assentatio, onis/potakiwanie, schle- bianie, przymilanie się. assentatiunciiia, ae m niskie pochle- bstwo, płaszczenie się. assentator, oris m pochlebca. assentatórie adv. zwyczajem po- chlebców. assentiór, sensus sum 4 (° act. as- sentio) zgadzać się, przytakiwać, schlebiać (alicui de lub in re). assentór l. zawsze potakiwać, schle- biać. as-sequór, secutus sum 3. dościg- nąć, dopędzić (z acc.); a) zrównać się z kim (alqm); b) osiągnąć, otrzymać, dostać; c) zrozumieć, pojąć. asser, erifs m drąg, tyka, lata. as-sero, sevi, situm 3. sadzić przy czym. as-sero, seriii, sertiun 3. dodać, przyłączać: a) przyznać; sibi alqd przywłaszczyć co sobie; b) (m li- bertatem) uznać za wolnego, puścić na wolność; {in serwitutem) uznać za niewolnika; c) zabezpieczyć. as.sertio, onis/wyzwolenie (niewol- nika). as-servió 4. wspierać, pomagać. as-servo l. przechować, zachować; strzec, śledzić, pilnować. as-sessor, oris m siedzący przy kim, pomocniczy urzędnik. as-severanter adv. uporczywie, sta- nowczo. as-severatio, óius / a) stanowcze twierdzenie, zapewnienie; b) po- waga, nacisk, stałość. as-severó l. l. (intr.) stanowczo postępować. 2. (trans.) stanowczo zapewniać (alqd i de re; z acc. c. inf.); poświadczać, o czymś świadczyć. as-sideo, sedl, sessiun 2. siedzieć przy kim (jako stróż, pocieszyciel, doradca) (alicui): a) pielęgnować, wspierać obecnością; b) leżeć obo- zem, oblegać (z dat. lub acc.); c) stać na straży (z dat.). as-sido, atis / siedzenie przy czym: a) ciągła obecność, towarzyszenie, częste odwiedziny, częste stosunki; b) ustawiczne powtarzanie, ciąg- łość, trwanie; c) wytrwałość, gor- liwość, stałość. assiduus 3 l. osiadły; subst. -us, i płacący podatki. 2. przy czymś siedzący; a) stale bawiący; b) pil- ny, wytrwały, niezmordowany; c) ustawiczny, ciągły, trwały, nie- przerwany. assignatió, onis / wyznaczenie. as-silió, śnili, sultum 4. przyskoczyć (*z dat.); rzucić się, uderzyć; (w mowie) przejść do innego przed- miotu. as-similis, e dosyć podobny (z dat. i gen.). - 47 - astrepo as-simulatió, onis / upodobnienie, zrównanie. as-sinmló l. czynić podobnym, od- twarzać (alqd i *alqd alicui rei); a) porównywać, uważać za podobne; b) naśladować, udawać, zmyślać (alqd, z acc. c. inf., z *quasi). as-sistó. stiti, - 3. a) stanąć obok, przystąpić (ad, in alqd *z dat.); b) stać przy czym, być obecnym; po- magać (° alicui). as-sóleó, - - 2. mieć zwyczaj; ut assolet jak zwykle bywa, jak jest zwyczajem. as-sóno, - - l. (o echu) odzywać się. as-suefacio, feci, factiim 3. przy- zwyczajać kogoś do czegoś (alqm alqa re i ad alqd., z (te. albo inf.). as-suesco, suevT, .suetuni 3. l. (trans.) = assuefacio. 2. (intr) przy- zwyczaić się do czegoś (alqa re 1 ad alqd z dat. z inf.), kogoś (abl. lub dat.) polubić. 3. (part.) assuetus 2 a) nawykły, przyzwyczajony (z abl. lub dat., ad lub *in alqd, z inf.); b) zwykły, znany, zaufany. assuetudó, inis / przyzwyczajenie, przestawanie z kim (alcis). as-sulto l. przyskakiwać (z dat.); uderzać, nacierać (alqd lub z dat.). assultus, us m natarcie, atak (tylko w abl. sing i plur.). as-sum, affiu, adesse (affórem = adessem, affóre = affuturuni esse, affóre = afTuturuin esse) być przy czym, być obecnym (ad alqd, alicui in re, apud alqm); a) zjawić się, stawić się, zbliżyć się; a) stanąć przed sądem (in iudicio, ad iudi- cium); f!) (o rzeczach) nastąpić, zagrażać; b) brać (czynny) udział, współdziałać (alicui rei); c) być pod ręką, być w pogotowiu, być na rozkazy, stanąć przy kimś, poma- gać, wspierać (alicui in re lub ad rem); d) (animo. pl. -is); a) uwa- żać, mieć przytomność umysłu; P) być spokojnym, zrezygnowanym. as-siiinó, siinipsi, sumpturn 3. brać na siebie, przybierać, nabierać (alqm albo alqd); a) dobierać (alqd ad alqd albo z dat.); b) przyciągać, wziąć do pomocy; c) przyswoić sobie, przywłaszczyć sobie. as-sumptió, onis/a) przyjęcie, wy- bór; b) (w logice): założenie. as-siio 3. przyszywać, łatać. as-surgó, surrexi, surrectum 3. po- wstać, podnieść się, wstać (alicui przed kimś; ex morbo); podnosić, podwyższać, wznosić się. assiis 3 a) pieczony, smażony; subst. assum, i n pieczeń; b) suchy; soi kąpiel słoneczna; balnearium łaźnia. ast arch. = at. a-sterno 3. rozścielać obok. asticiis miejski. astipulatio, onis/zupełna zgodność. a-stipiiiatór, oris m świadek przy zawarciu umowy; przen. poplecznik. astipulór l. doradzać (alicui). a-sto, stiti, - l. a) stać przy czym, stanąć; stanąć przy boku czyim (alicui); b) stać prosto, sterczeć. a-strepo, pm, pitum 3. przy czymś hałasować; a) hałaśliwie przyświad- czać, pochwalać (alicui); b) okrzy- kiem zgodę wyrażać (alqd). astrictus -48- a-strictus 3 silnie ściągnięty, skrępo- wany; a) szczupły, oszczędny; b) (o mowie) zwięzły, krótki. S-stringó, strilud, strictum 3 mocno przyciągnąć, skrępować, silnie związać (alqd, ad alqd); uczynić coś skrzepłym, zamrozić, pass. za- marznąć; b) ściągnąć, przen. ogra- niczyć; c) (moralnie) skrępować, zobowiązać (alqm alqd re). scelere se astr. dopuścić się występku. astró-logia, ae/nauka o gwiazdach, astronomia. astró-logus, ima) astronom; b) wróżący z gwiazd, astrolog. astrum. i n gwiazda, konstelacja; (pl.) niebo, nieśmiertelność, sława. a-struo, struxl, structum 3 przybu- dować (alqd z dat. lub *ad alqd) a) dołączyć; b) ustanowić (kogoś dla czegoś). astfl n (nieodm.) miasto (zwłaszcza Ateny). a-stupeo, - - 2. zdumiewać się nad kimś lub czymś (alicui, alicui rei). astus. fis m podstęp, chytrość, pod- stęp wojenny. astutia. ae / chytrość, bystrość; podstęp. astutiis 3 chytry, podstępny, prze- biegły. asylum, i n miejsce schronienia dla przestępców, azyl. at (spójnik przeciwstawny) l. ale (= przeciwnie, a przecież) atoli, tym- czasem; at centra ale przeciwnie; at vero lecz zaiste; at certe z pew- nością; at tamen ale przecież, a je- dnak. 2. (oznacza zarzut lub zbija- nie zarzutu) = jednak, jak mówią; a przecież, mógłbym zarzucić; ależ, należy na to powiedzieć; wzmoc- nione at enini. 3. si non... at (at certe, at tamen) jeśli nie... to w każdym razie, to przynajmniej. 4. (przy okrzykach zdumienia, nie- chęci i groźby) ależ!, często = ach! och! ha! 5. (w logice) = atqui. atabuliis, i m wiatr południowo- -wschodni, sirocoo. at-ayfls, i prapradziad, przodek. ater, atra, atruin czarny, ciemny; a) czarno ubrany; b) ponury, smutny, nieszczęsny, pełen grozy; c) zły, zjadliwy. athleta, ae m atleta, zapaśnik. a-tómus, i/atom, niepodzielna cząs- tka materii. atque ej. (przed spófgl. także ac) i, a; 1. (przy dodaniu z naciskiem czegoś ważniejszego) = i nadto, a przy tym, z zwłaszcza (= atque etiam). 2. (przy łączeniu pojęć pokrewnych lub przeciwnych, np. orare atque obsecrare, honesta atque inhones- ta). 3. (po stówach, oznaczających równość i nierówność, podobieńst- wo i różnicę) = jak, niż (np. Yirtus eadem in homine ac deo est; Non aliter scribo, ac sentio. 4. a) (wyjaś- niając) = i to; b) (po zdaniach przeczących) = bez; c) (w znaczeniu skutkowym) = i tak, a tak, a więc, a przeto; d) (potwierdzając) i w is- tocie, i rzeczywiście; e) (zaznacza- jąc sprzeczność) a przecież, a mimo to; f) atque ade ale raczej, ale - 49 - attingo właściwie. 5. przy przejściu: a) (do pierwszej części) ac primum qui- dem; b) (do nowej części) atque haec quidem hactenus: yideamus nunc.,.; atque ut veniamus ad illud; ac ne quis forte putet; ac ne illud quidem neglegendum est itp.); c) = zresztą. 6. *atque... atque (= et... et) tak... jako też. at-quT i atqum ej. (spójnik prze- ciwstawny) ale jednak; tak, ale przecież, np. magnum narras, vix credibile: atqui res sic se habet 2. (w następniku sylogizmu) wszakże, ależ. atramentom, i n czemidio; a) at- rament; b) witriol. atratus 3 poczerniony, czarno ubra- ny. atri-ensis, is m nadzorca atrium, sługa domowy, odźwierny. atriółum, i n małe atrium. atrium, i n przedsionek; a) pokój mieszkalny; b) sala przyjęć; pałac; c) sień; d) pl. dom, mieszkanie. atrocitas, atis/a) okropność, obrzy- dliwość; zgroza; b) surowość, ost- rość, dzikość. atrox, ocis a) okropny, obrzydliwy, straszny; b) surowy, ostry, dziki, zuchwały, ponury. at-tactus, fis m dotknięcie. attagen, ems w jarząbek. at-tamen ej. ale jednak, wszelako. at-tempto l. doświadczać, wystawiać na próbę; a) kusić do odstąpienia, zdrady; b) zaczepiać, nastawać. at-tendo, di, tum 3. natężyć, skiero- wać; a) (animum, pl. -os) zwrócić uwagę, zauważyć; b) uważać, ba- czyć (alqd, *alicui rei, z acc. c inf.). at-tentio, onis/uwaga, baczność. at-tentus 3 a) napięty, natężony; b) baczny; a) zapobiegliwy; j8) do- kładny, oszczędny, skąpy. at-teniió l. uczynić cienkim; pass. stać się cienkim; a) osłabić, zmniej- szyć, uszczuplić; pass. osłabnąć, schudnąć, zanikać; b) attenuatus 3 chudy, skromny, prosty. att-ero, trivi, tritum 3. l. ocierać o coś; 2. trzeć, pocierać (alqd); a) zużyć, ścierać; b) rozcierać; a) rozdeptać; j8) osłabiać, wyczerpać, nadwerężać, zniszczyć. at-testór l. zaświadczać, udowa- dniać. at-texo, texui, textiim 3. wplatać do czegoś; dodać (alqd ad alqd lub z dat.). at-tineo, tinui, tentum 2. l. przy- trzymać, wstrzymać; a) zwlekać, zatrzymywać (alqm re); b) utrzy- mać w posiadaniu. 2. (intr.) roz- ciągać się (ad alqd); a) alqd ad alqm lub ad alqd attinet coś od- nosi się, dotyczy, obchodzi, należy; b) quod ad me attinet co się mnie tyczy, co do mnie...; b) non lub nihii attinet (z inf. lub acc. c. inf.); nic na tym nie zależy, na nic się nie przyda. at-tingo, tigT, tactum 3. dotykać (alqd); (obce dobro) sobie przy- właszczyć; a) (do jakiegoś miej- sca) dojść, dostać się; b) przy- tykać, graniczyć (z miejscem); c) (w stosunku nieprzyjaznym) do- attollo - 50- tknąć, zaczepić, napaść, uderzyć; d) z czymś być w stosunach, cze- goś dotyczyć; e) zajmować się czymś, wziąć się do czego; f) (w mowie) potrącić, poruszyć, wspo- mnieć, wzmiankować. at-tolló, 3. a) podnosić w górę, wznosić (budynek), zakładać, za- prowadzać (alqd ad albo in alqd); przen. wywyższać, wyróżniać; b) se i pass. wznosić się, dźwigać, wyrastać. at-tondeo, ndi, nsum 2. obcinać; a) ogryzać; b) uszczuplać. at-tónitiis 3 piorunem rażony; a) ogłuszony, odurzony, zmieszany, przerażony, nieprzytomny; b) za- chwycony, natchniony. at-tónó. iii, itiini l. razić piorunem; a) ogłuszyć, odurzyć; b) natchnąć. at-torqueo, - - 2. kręcić, wywijać. at-tractó l. = attrecto. at-trahó, traxi, tractum 3. przycią- gać, ciągnąć do siebie (alqd ad se); a) natężyć, napiąć; b) przy wlec; c) sprowadzić; d) zwabić. attrectatus, fis m dotykanie. at-trecto l. dotykać, macać; a) brać do ręki; b) po coś sięgać, do czegoś dążyć; c) czymś się zajmować. at-tribuo, iii, utum 3. przydzielić, wyznaczyć; a) użyczyć, przyznać; b) (pieniądze) przekazać, kazać wypłacić; c) (jako właściwość, za- sługę, winę) przypisywać, uważać za...; d) przydać; e) (słowa) w usta wkładać. at-tributio, onis / a) przekazanie pieniędzy; b) właściwość, (gramol.) przydawka, (u retorów) okoliczność uboczna. at-tritus 3 zob. attero. au int. ach! ach idź! au-ceps, cupis m ptasznik; syllaba- rum: (o adwokacie, który chwyta się brzmienia litery prawa, a nie ducha ustawy) krętacz. auctio, onis / a) powiększenie; a) licytacja; b) przedmiot licytacji. auctionarius 3 należący do sprzeda- ży przy licytacji, licytacyjny. auctionór l. wystawić na licytację, sprzedawać przez licytację. auctito l. pomnażać, silnie powię- kszać. auctór, óris m poręczyciel; a) (o pisarzach) źródło, w ogóle: pisarz, autor; b) doradca, sprawca, inicjator (alcis rei i ad alqd faciendum). auctór alicui sum alcis rei dora- dzam coś komuś, z ut, ne. auctore alqo (abl. abs.) pod czyimś kierow- nictwem, za poradą, za sprawą, inicjatywą czyjąś; c) założyciel, twórca, wynalazca (alcis rei); przo- dek; d) (prawnie i politycznie); auctór legis wnioskodawca, patres auctores fiunt senat zatwierdza uchwałę ludu; e) świadek; poręczy- ciel; a) co do ważności; p) co do własności; y) co do zastępstwa; zastępca; aa) wzór, przykład, nau- czyciel, powaga (alcis rei w czymś lub na coś); jiff) mówca, zwłaszcza kurator (zastępca kobiety wobec prawa). auctóranientiim, i n zobowiązanie; zapłata, żołd, cena. - 51 - aufero auctoritas, atis/1. poręczenie, porę- ka, uwierzytelnienie; a) wiarygod- ność, ważność; b) (prawnie) pra- wna własność, prawo własności, posiadanie; c) pełnomocnictwo, upoważnienie; d) dokument. 2. a) wzór, przykład; b) postawa pełna godności, stanowczość, nieustraszo- ność, godność, poczucie godności; c) powaga, znaczenie, wpływ, wpływowa osobistość, ważna oso- ba. 3. a) rada, namowa, pobudka; b) wola, uchwała, orzeczenie, polece- nie. senatus auctoritas: a) wola senatu; /?) opinia; uchwała senatu. auctoro l. zobowiązać, najmować. auctumnus, i m zob. autumnus. auctus, fis m powiększenie, wzrost, przyrost; a) nabrzmienie, wezbra- nie; b) powodzenie. auctus 3 powiększony, wzniesiony. aucupium, i n łowienie ptaków, go- nienie za czymś, ubieganie się o co. yerborum chwytanie za słówka (adwokackie wykręty prawne) zob. auceps. auciipór l. polować na co (alqd), czatować na coś. audacia. ae / śmiałość: a) odwaga; b) zuchwalstwo, bezczelność; czyn zuchwały. audax, acis (adv. audac(T)ter) śmia- ły: a) odważny, bez trwogi; b) zuchwały. audens, entis śmiały, odważny, zu- chwały. audentia, ae / śmiałość, odwaga. audeo, ausus sum 2. a) mieć ochotę, być skłonnym, chcieć (z in/); b) ważyć się, ośmielać się (alqd lub z inf.). audiens. enfis m słuchający, słuchacz. audientia, ae/uwaga, posłuch; au- dientiam facere alicui udzielić po- słuchania. audio 4. słuchać: l. abs. a) mieć słuch, audiendi sensus zmysł słu- chu; b) przysłuchiwać się, uważać. 2. trans, słyszeć, dowiadywać się (alqd lub alqm; ab, ex, de alqo, od kogoś = z ust czyich; de aląa re; z part. i acc. c. inf.). subst. auditum, i n pogłoska, wieść. audito na wiadomość; a) przysłu- chiwać się; (o uczniach) słuchać wykładu, uczyć się; b) (o sędziach) przesłuchiwać (alqm np. testes); c) wysłuchać (alqm i alqd); d) po- twierdzać, pozwalać, zgadzać się (z acc.. audio na to godzę się; non audio o tym nie chcę słyszeć; e) być posłusznym, dieto audienteni esse posłuchać rozkazu. 3. nosić nazwę, uchodzić za coś. bene (ma- łe) audire ab alqo mieć u kogoś dobrą (złą) opinię. audltió, onis/a) słuchanie, słyszenie; b) wieść, pogłoska. auditor, oris m słuchacz, uczeń. auditorium, i n sala wykładowa, szkoła; słuchacze. auditus, us m l. słuch (zmyst). 2. = auditio. au-fero, abstulT, ablatum 3. l. uno- sić, zabierać (alqd ab, ex, de re): a) se auferre oddalić się. pass. znik- nąć; b) odwieść od czegoś, upro- wadzić. 2. porwać, zrabować, złu- aufugio - 52 - pić (alqd de lub ab alqa re, alicui alqd); usunąć, zniszczyć. 3. dla siebie zabrać, dostać, otrzymać, osiągnąć, zyskać (alqd ab alqo, także z ut); poznać coś z czegoś. au-fugio, fugi, - 3. uciekać; *unikać (alqd). augeo, M, ctimi 2. pozwolić rosnąć: 1. powiększać, rozszerzać, podwyż- szać, wzmacniać (z acc.). pass. rosnąć, powiększać się; a) przesa- dzać (powiększać); b) uświetnić. 2. obficie zaopatrzyć, obsypać, wzbo- gacić (alqm alqa re)', podnieść, poprzeć, uszczęśliwić. augesco, auxi, - 3. rosnąć, przybie- rać, zwiększać się. augur, uris m augur, wieszczek prze- powiadający z lotu ptaków; prorok. auguralis, e należący do wieszczka; subst. augurale, is namiot wodza. augiiratió, ónis/wróżba. auguratiis, lis m godność augura. auguriiim, i n l. wróżenie z lotu ptaków, wyjaśnianie znaków; a) dar wróżenia; b) przeczucie, domysł. 2. znak wróżebny. augiirius 3 = auguralis. augiiró l. i augiirór l. l. intr. wróżby czynić, znaki wróżebne wy- jaśniać. augurato po zbadaniu zna- ków = za wolą bogów. 2. trans, a) święcić, poświęcić; b) wróżyć, przepowiadać; c) przeczuwać, prze- widywać, domyślać się (alqd; z acc. c. inf.). augustiis 3 a) poświęcony, święty, wzniosły, majestatyczny; b) pełen szacunku; c) należący do miesiąca Augustus; sierpniowy; (mensis) m sierpień. aula, ae/a) dziedziniec; podwórze; b) atrium; c) pałac, dwór, zamek; a) godność królewska; /?) dwo- rzanie. aulaeum, l n dywan; a) baldachim; b) zasłona (zwłaszcza w teatrze). aulicus 3 należący do książęcego dworu, subst. -us, i sługa dworski. auledus, i m śpiewający przy grze na flecie, śpiewak. aura, ae / powiew, wiaterek; a) w ogóle powietrze (pl. wyziewy, także = a) niebo, j8) świat nad- ziemny, światło dzienne); b) wiatr; zapach, woń, wyziew; c) pomyślny wiatr, życzliwość, łaska; d) lekki powiew; lekki blask, znak, pozór. aurarius 3 do złota należący, złoty. subst. auraria, ae/kopalnia złota. auratiis 3 pozłacany, ozdobiony złotem. aureólus 3 = aureus. aureus 3 złoty; a) złocony; b) złotego koloru, złotem błyszczący; c) naj- milszy, wspaniały, okazały, uroczy. auri-cómus 3 złotowłosy; złotolistny. auricula, ae/muszla uszna; ucho. auri-fer 3 złotodajny, złoto toczący. auri-fex, ficis m złotnik. auriga, ae m woźnica; sternik. auri-gena, ae ze złota zrodzony. auri-ger 3 złoto noszący. auris, Is / ucho. aures alicui prae- bere lub dare użyczać komu ucha; a) (pl.) słuch, także = (krytyczny) sąd, smak; b) odkładnice u pługa. auritulus, i m długouch = osioł. 53 - auxilium auritus 3 długouchy; nadsłuchujący, ciekawy. aurora, ae/zorza poranna; jutrzenka. aurum, i n złoto; a) złote przedmioty, ozdoby, sprzęty; b) bite złoto, pie- niądze; c) blask złota; d) wiek złoty. ausculor l. = osculor. auscultatór, oris m słuchacz. ausculto l. przysłuchiwać się pilnie, nadsłuchiwać (alqd); abs. być po- słusznym. aiisim = ausus sim (od audeo). au-spex, icns m wróżbita; a) przewod- nik, dowódca, obrońca; b) pośred- nik małżeństw. auspicatus 3 zob. auspico. auspicium, i n l. a) wróżenie z lotu ptaków; b) prawo radzenia się wróżby; a) naczelne dowództwo; P) władza, wola, nakaz; f) począ- tek, rozpoczęcie. 2. znak, przepo- wiednia. auspico* l i auspicór l. l. urządzać wróżby (auspicje), auspicato po zasięgnięciu wróżby, pod dobrą wróżbą. 2. (pod dobra wróżbą) zacząć, rozpocząć coś (alqd). auspicatus 3 a) uroczyście poświę- cony, uroczyście zaczęty; b) szczęś- liwie zaczęty, pod dobrą wróżbą zaczęty, pomyślny. auster, stri m wiatr południowy; południe. austeritas, atis/cierpkość, ponurość austerus 3 cierpki, kwaśny; a) poważ- ny, surowy; b) ponury, nieprzyjazny. australis. e południowy. austrinas 3 pochodzący od wiatru południowego. ausiim, i n narażanie się, ryzyko. aut ej. albo; a) (stopniując) albo nawet, albo raczej (= aut etiam, aut potius); b) (zmniejszając) albo przynajmniej, albo przecież (= aut certe, aut saltem) albo w ogóle (= aut omnino); c) inaczej, w przeciwnym razie; d) (w zda- niach przeczących) = i; e) aut ... aut albo ... albo. autem ej. (na 2. miejscu najsłabsza z przeciwstawnych partykuł), l. lecz, zaś, przeciwinie, z drugiej strony. 2. (łącząc i dalej przepro- wadzając) dalej, a, a następnie, znowu, a mianowicie. authepsa, ae / przyrząd do gotowa- nia, samowar. autógraphus 3 własnoręczny. autumnalis, e jesienny. autumniis 3 jesienny, subst. autum- niis, i m jesień; - rok. autumo l. a) mniemać, wierzyć (alqd; z acc. c. inf.). uważać za coś (z podw. acc.); b) mówić, nazywać, utrzymywać. auxuiaris, e i -ariiis 3 a) pomoc- niczy, pomocny; b) posiłkowy. subst. auxiliares, iiim m oddziały posiłkowe, posiłki. auxiliatór, oris m pomocnik. auxiliór l. pomagać, nieść pomoc (alicui). auxiliuin, In pomoc, ratunek, wspar- cie. alicui auxilio esse albo auxi- lium ferre być komuś pomocą, nieść pomoc (contra alqm przeciw komuś), auxilio alcis z pomocą czyjąś, pod opieką; (pl.) a) środki avaritia 54 - pomocnicze, źródła pomocy; b) posiłki; w ogóle: siła zbrojna. avaritia, ae / skąpstwo, chciwość. ayarus 3 skąpy, sknera. subst. -us, i m skąpiec; chciwy (*alcis rei), nienasycony. a-veho, vexi, yectihn 3. uwozić, uno- sić, zabrać (alqd ab alqo albo ex re in alqd). pass. oddalać się, odjechać. a-vello, vellT albo vulsi, yulsum 3. a) odrywać; zrywać, wyrywać; b) gwałtownie rozdzielać, oddalać, po- rwać; c) wydrzeć (alicui alqd). avena, ae / owies; dziki owies; a) łodyga, trzcina; b) piszczałka, fujar- ka pastuszka (pl. syrinx). aveo, - - 2. l. pragnąć, pożądać (z inf.). 2. imperat. ave, avete witaj, witajcie, bądźcie zdrowi! a-verro, verri, - 3. zmiatać; zakupić. a-yeminco l. (w religijnym wyrażeniu) odwrócić, oddalić (gniew bogów). a-vers6r l. odwrócić się (alqd od czegoś); wzgardzić, odtrącić, nie chcieć uznać. a-versór, oris m złodziej. a-versus odwrócony, z odwróconą twarzą, z tyłu, subst. aversa, orum n dalsze części; niechętny, nieprzy- jazny (ab alqo, *z dat.). a-verte, vertl, yersum 3. odwracać, inaczej skierować, w inną stronę zwrócić (np. rzekę), pass. odwrócić się (*alqd wzgardzić); a) (nieprzy- jaciół) odpędzić, do ucieczki zmu- sić; b) przywłaszczyć sobie, ukraść; c) (moralnie) zniechęcić, odstrę- czyć, odciągnąć (alqm lub alqd ab alqa re); d) (nieszczęście, zło) od- wrócić, usunąć, oddalić. avia, ae / babka, cf. avus. aviarium, T n ptaszamia, kurnik. aviditas, atus / pożądanie, żądza, łaknienie, chęć (z gen.); chciwość, chęć zysku. avidus 3 żądny, chciwy, łakomy (alcis rei, *in i ad rem); a) żarłocz- ny, nienasycony; b) chciwy zysku; c) chciwy władzy, namiętny. avis, is / ptak; wróżba, znak, znak wieszczy. ayitiis 3 pochodzący od przodków; dziedziczny, wrodzony. avius 3 a) od drogi oddalony, odlud- ny, samonty. subst. avia, orum n bezdroża, pustynia; b) z (prawej) drogi zbłąkany. avócamentum, T n rozrywka, wypo- czynek. a-vócatio, onis / odwołanie, wstrzy- manie; roztargnienie. a-vóco l. odwołać, powołać (alqm a re ad, in alqd); a) odciągnąć, oddalić, oderwać; b) (animum) ro- zerwać, rozweselić. a-vóló l. odlecieć, uciec. avunciilus, T m wuj. avus, T m dziadek, przodek. a-xenus 3 i axinus 3 niegościnny. axilla, ae/pacha. mas, is m l. oś wozu; wóz (sing. ipl.). 2. oś ziemska; a) biegun, biegun północny; b) niebo, strona świata. axis, is (= assis) deska nie heblowana. B baca i bacca, ae / a) jagoda; b) (okrągły) owoc, oliwka; c) pełła. bacatus 3 perłami wysadzany, z pe- reł. baccar, aris n celtycki kozłek (z którego wyrabiano wonny olejek). bacchabundus 3 hulaszczy; hała- sujący. bacchatió. onis / hulanka, biesiada. bacchór l. hulać, szaleć, szumieć; a) krążyć wokoło (w szale bachicz- nym); b) trans, przebiegać. baceólus, i m głupiec. baci-fer 3 wydający owoce, jagody. bacillum, i n kijek; laska liktorów. baculum, i n (i *baculus, T m) kij, laska. baiulo l. dźwigać (ciężary). baiulus, i m dźwigający ciężary. balaena, ae / wieloryb. balanus, i / żołądź; owoc drzewa arabskiego z którego ziaren wycis- kano olejek. balatró, onis m błazen, pajac. balatus, us m beczenie owiec. balbus 3 jąkający się. balbutio 4. a) jąkać się, zacinać się, niejasno mówić (de re); b) trans. wyjąkać. balineum, i n = balneum. ballista, ae / kusza, machina do rzucania pocisków. balrieariiis 3 należący do kąpieli, subst. balnearia, orum n łazienka. balneatór. oris m stróż łazienny, łaziebny. balneólae, arum/mała kąpiel. balneiun, T n pokój do kąpieli, kąpiel. (pl.) balneae, arum/zakład kąpie- lowy, łaźnia. bało l. beczeć, * subst. balantes, firn / owce. balsamum, i n drzewo balsamowe, balsam. balteus, i OT (i -tim, l n) pas. barathrum, T n otchłań, przepaść. barba, ae / broda. barbaria, ae (i barbaries, ei) / l. kraj barbarzyński, obczyzna; bar- barzyńcy. 2. barbarzyństwo, dzi- kość, okrucieństwo. barbariciis 3 = barbarus. barbarus 3 barbarzyński; l. zagrani- czny, obcy. subst. barbarus, i bar- barzyniec, cudzoziemiec. 2. suro- wy; a) niewykształcony, nieokrze- sany; b) dziki, okrutny. barbatuliis 3 mający małą bródkę. barbatiis 3 brodaty; subst. -us, T OT a) dawny Rzymianin; b) kozioł. barbitós, T/lutnia, lira. barbula, ae/bródka. barditus, us OT = barritus. bardiis 3 tępy, głupi. baris, idis / barka, czółno. baritus, us OT = barritus. baró, onis m bałwan, gawron, głup- tas. barritus - 56 - barritus, us m pieśń wojenna, okrzyk wojenny. barriis, i m słoń. basiatió. onis / całowanie, całus. basilicus 2 królewski, książęcy. subst. basHica, ae / bazylika, hala sądowa, gmach publiczny w Ate- nach (takie w Rzymie). basio l. całować. hasis, is / podstawa: a) podwalina, cokół; b) podmurowanie; c) linia główna (w matematyce). basiuni, i n pocałunek. batiiium. I n = vatilluni. battiió i batuo, iii, - 3. uderzać, bić; (o szermierce) bić się z kim (cum algo). beatitas. atis i beatitudo, inis / szczęśliwość. beatus 3 uszczęśliwiony; l. wzboga- cony, bogaty, beati bogacze; błogo- sławiony, urodzajny, wspaniały. 2. a) szczęśliwy, błogi; b) uszczęś- liwiający. bellaria. órum n łakocie, wety, deser. bellatór, oris m l. wojownik. 2. wojowniczy, bitny. bellatrix, Tcis / wojownicza, bitna. belle adv. zob. bellus. bellicósiis 3 a) wojowniczy, bitny, chciwy walki; b) bogaty w wojny. belliciis 3 l. należący do wojny, wojenny, subst. bellicum, T n znak do boju, hasło, pobudka, sygnał (trąbką), bellicum canere grać pobudkę bojową. 2. * = bel- licosus. belH-ger 3 prowadzący wojnę, wo- jenny. belli-gero l. prowadzić wojnę, wal- czyć (cum alqó). belló l. (i *bellór l) prowadzić wojnę, walczyć, wojować (cum al- qó, adversus alqm, pro alqó). helium, Ina) wojna, in bello albo *belli w czasie wojny, domi bel- lique w pokoju i wojnie; b) bitwa, potyczka; c) spór, zwada (cum alqó). bellus 3 ładny, piękny, grzeczny, miły. beliia, ae / potwór, dziki zwierz. beluosus 3 pełen potworów. bene adv. (inelius, optinie l. (przy czasownikach) dobrze, należycie, dzielnie (słusznie, dokładnie, szczęś- liwie itp.); a) bene agere dobrze, słusznie postępować (cum alqó dob- rze się obchodzić z kimś); b) bene dicere dobrze, pięknie, stosownie, przyzwoicie mówić (alicui o kimś dobrze mówić, kogoś chwalić); bene dictum pochwała; c) bene facere coś dobrze zrobić, wykonać (alqd), dobrodziejstwo wyświadczyć, usłu- gę oddać (alicui). bene factum dob- ry uczynek, dobrodziejstwo, zasługa; d) bene est dobrze idzie, dobrze się dzieje, dobrze stoi sprawa (alicui powodzi się dobrze komuś, ktoś czuje się dobrze); e) bene te (lub tibi) na zdrowie! 2. (przy adj. i adv.) bardzo, dosyć, zgoła, znacznie, wca- le, zupełnie, np. bene impudens, homo bene sanus, epistula bene longa, bene notus, bene mane. bene-ficentia, ae / dobroczynność, dobroć. - 57 - bifurcus bene-liciarius, i m korzystający z do- brodziejstwa; (o żołnierzach) uwol- niony od ciężkiej pracy. bene-ficium, I n dobrodziejstwo, za- sługa; a) dowód łaski, łaska, uprzej- mość, przysługa, usługa, beneficio alcis (rei) za pośrednictwem, przy pomocy, z łaski...; b) wyróżnienie, odznaczenie, nagroda, wywyższe- nie, urząd; c) przywilej. bene-ftcus 3 dobroczynny, usłużny. bene-yolens, entis = benevolus bene-yólentia, ae / a) życzliwość, przychylność (erga lub w alqm); b) popularność. bene-v61us 3 życzliwy, łaskawy, dob- rotliwy (alicui). bemgiutas. atis / dobroć; a) dob- roduszność, uprzejmość, grzecz- ność, łagodność; b) dobroczynność, hojność, szczodrość (in alqm). bemgnus 3 dobrotliwy; a) dobrodu- szny, uprzejmy, przyjazny, chętny; benigne facere alicui = bene face- re, benigne (jako formułka grzecz- ności) dziękuję; b) dobroczynny, hojny; hojnie uczynny; (o rzeczach) bogaty, żyzny. beo l. uszczęśliwić, ucieszyć (alqm alqa re); obdarzyć, wzbogacić. bes, bessis m dwie trzecie (części). bestia, ae / zwierzę; dzikie zwierzę. bestiarius, I m walczący ze zwie- rzętami. bestlóla, ae / zwierzątko. beta, ae/burak. betazeus, i m korzeń buraka. betizo l. być miękkim. biblió-pola, ae m księgarz. biblio-theca, ae/biblioteka: a) szafa (lub sala) na książki; b) zbiór ksiąg. bibo, bibi, potum 3. pić (alqd); urządzać ucztę; nasiąkać, wciągać w siebie. bibuliis 3 chętnie pijący; (zawsze) spragniony; wciągający wilgoć skwapliwie. bi-ceps, cipitis dwugłowy; o dwu szczytach (o Parnasie). bi-cólor, oris dwubarwny; pstry. bi-corniger 3 i bi-cornis, e dwu- rożny. bi-corpór, oris z dwóch ciał złożony. bidens, entis m motyka o dwóch zębach. bi-dens, enffs/zwierzę ofiarne, zwła- szcza owca (mająca oba rzędy zę- bów tj. dojrzała). bidental, alis n miejsce, w które piorun uderzył = święte miejsce. biduiun, i w czas dwu dni. biduo a) podczas dwu dni albo w przeciągu dwu dni; fS) dwa dni później. bi-enilium, i n przeciąg dwu lat. bi-fariam adv. dwojako, podwójnie. bi-fer 3 dwa razy rodzący, kwitnący (w roku). bi-fidus 3 (na dwie części) podzielo- ny, przełupany. . bi-foris, e o dwu bramach, dwu- skrzydłowy. bi-formatus 3 dwukształtny. bi-fomris, e dwukształtny, o dwóch ciałach, podwójny. bi-frons, ontis z podwójnym czołem, dwugłowy. bi-furcus 3 rozdwojony w kształcie wideł, rosochaty, widełkowaty. bigae - 58 - bigae, arum (i • biga, ae) / dwa sprzężone konie lub woły; wóz parokonny. bigatus 3 mający kształt wozu paro- konnego. subst. -fis, i m srebrny denar (na nim byt wyobrażony wóz. parokonny}. bi-iugis, e i bi-iiigus 3 w parę za- przężony. subst. buugi, óriini m = bigae. bi-libra, ae / dwa funty. bi-libris, e dwufuntowy, wagi dwóch funtów. bi-lingms, e dwujęzyczny; a) dwoma językami mówiący; b) nieszczery, obłudny, fałszywy. biliosus 3 pełen żółci. bilis, is/żółć, ulanie żółci; a) gniew, niechęć; b) zaduma, zmartwienie; szaleństwo. bi-lix, Tcis o podwójnej nitce, o po- dwójnym drucie (podwójnie z drutu pleciony). bi-liistris, e dziesięcioletni. bi-maris, e leżący przy dwu mo- rzach. bi-maritus 3 dwa razy ożeniony. bi-mater, tris dwie matki mający {Bachus}. bi-membris, e dwukształtny. subst. -is, is m Centaur. bi-mestris, e dwumiesięczny. himiiius 3 dopiero dwuletni. bun-us 3 dwuletni. bini 3 l. po dwóch. 2. a) dwaj; b) para, podwójny; dwie pary. bi-iioctium, T dwie noce; przeciąg dwóch nocy. bi-nóminis, e dwuimienny. bi-palmis, e dwie piędzie długi lub szeroki. bi-partitus i bi-pertitus 3 (adv. -6) na dwie części podzielony, w dwóch oddziałach; podwójny. bi-patens, entis z dwóch stron ot- warty. bi-pedalis, e dwunożny. bi-pennffer 3 noszący obosieczną siekierę. bi-pennis, e obosieczny, subst. bipennis, is / obosieczna siekiera. bi-perti-tus 3 = bipartitu.s. bi-pes, edis dwunożny, dwunogi; m dwunożne stworzenie. biremis, e dwuwiosiowy. subst. biremis, is/dwuwioslowiec. bis adv. dwa razy; w dwojaki sposób. bison, ontis żubr. bisulcus 3 rozłupany. bituilien, inis n smoła, asfalt. bitumineus 3 ze smoły. bi-yiiis 3 o dwu drogach, subst. bivium, T n droga rozstajna. blaesus 3 sepleniący. blandi-lóquentia, ae / przymilanie w mowie, pochlebstwo. blandinieiltuin. i n = blanditia. blandiór. Ttus sum 4. pochlebiać, przymilać się (alicui); podobać się, wabić, nęcić, sprzyjać. blanditia, ae/pochlebstwo, przymi- lanie się (pl. pochlebne wyrazy); a) powab, wdzięk, przyjemność, ko- rzyść; b) łakocie. blandus 3 pochlebny, przymilający się; wabiący, powabny, wdzięczny, czarujący, uprzejmy. blatero l. paplać, bredzić. 59 breyitas blatta, ae / mól, purpura. blattinus 3 purpurowy. boarius 3 odnoszący się do wołów, wolowy. boletus, T m jadalny grzyb. bonibus, i m głuchy odgłos. bonitas, atis / a) dobry stan, dosko- nałość, zaleta; b) dobroć serca, dobroć. bónuni, T n dobro; l. a) dar, zaleta, talent; b) (pl.) dobra, mienie, mają- tek. 2. a) korzyść, zysk, pożytek; b) publicum interes państwa. bonus 3 (comp. meliór, us. sup. optinius, adv. bene) dobry: l. (ma- terialnie. zewnętrznie), a) wyborny, doskonały, znakomity; zdrowy; b) zdatny, przydatny, zdolny (alicui rei), dzielny, optimum est (z inf.) jest najlepszą lub najodpowiedniej- szą rzeczą; c) (o osobach) a) mężny, odważny; fS) szlachenty, szlachetne- go rodu, dostojny, arystokratyczny. optimi = optimates. 7) zamożny; d) (o rzeczach) a) piękny, delikatny; p) znaczny, bogaty, wpływowy; e) pomyślny, szczęśliwy, bonae res pomyślne stosunki, pomyślne okoli- czności. 2. (moralnie) dobry = a) zacny, szlachetny, prawy, honoro- wy, cnotliwy, rzetelny, bezintereso- wny. bonus vir człowiek honoru. bonae artes dobre przymioty (nauki i sztuki piękne); b) dobrotliwy, łaskawy, życzliwy, przyjazny; c) patriotycznie usposobiony, dobrze usposobiony (u Greków, demokrata, u Rzymian', zwolennik optymatów). subst. -us, i m patriota, arystokrata. bóo l. ryczeć, brzmieć, odbrzmie- wać. bóreas, ae m wiatr północny; północ. bóreus 3 północny. boś, bovis m i/bydlę rogate; OT wół, / krowa. bóvarius 3 = boarius. bo-vile, is n = bubile. b6villus 3 = bubulus. bracae, ariim (i * braci, ae) / sze- rokie spodnie. bracatus 3 noszący spodnie; obco- krajowiec, zaalpejski. bracehium, i n przedramię; a) ramię; b) odnoga morza; ramię łuku; gałąź drzewa, reja; boczna grobla lub załom muru, szaniec. brassica, ae/kapusta. brattea i -ia, ae / cienka blaszka metalu, zwłaszcza złota. bratteatus 3 błyszczący złotem. breviarium, i n krótki wyciąg, krótki przegląd. brevi-loquens, entis małomówny, la- koniczny. brevilóquentia, ae / zwięzłość. brevió l skrócić. brevis, e krótki: l. (o miejscu) wąski, mały, niski; a) płaski, płytki, miał- ki. subst. breve, is n mielizna, bród; b) nieznaczny; c) (o mowie) krótki, zwięzły, treściwy, breyiter lub brevi pokrótce, w niewielu sło- wach. 2. (o czasie) niedługi, brevi (temperę) w krótkim czasie, wkrót- ce, wnet; krótkotrwały, ulotny, przemijający, znikomy. breyitas, atis / krótkość; mały wzrost, ścisłość, zwięzłość. bromius 60 bromius 3 hałasujący. brunia, ae/najkrótszy dzień, zimo- we przesilenie; zima (zimno). brumalis e odnoszący się do zimo- wego przesilenia; zimowy. briitus 3 ciężki; a) ociężały, nieru- chawy; b) nierozsądny, tępy, głupi. biibalus, i m bawół. bublle, is n stajnia wołów. biibó, onis m (*if) puszczyk, puhacz. bubulcus. i m poganiacz wołów. bubiiius 3 należący do wołów, wo- łowy. subst. bubula, ae / mięso wołowe. bucca, ae/policzek; przyłbica. bu-cerós, on adj. rogaty. burina. ae, / róg (zakrzywiony); a) róg pastuszy; b) trąba; znak, sygnał; c) muszla Trytona. bucmatór, óris m trębacz. bucóliciis 3 należący do pasterza, pasterski. hucuła, ae/młoda krowa, jałówka. buto, mas m ropucha. bułbus, i m cebula; czosnek. buleuteniim, I n ratusz. bulla, ae/kula; a) bańka na wodzie; b) bąbel, guz; c) puszka na amulet. bu-mastus 3 o dużych gronach (la- torośl winna). biiris, & m krzywe drzewce (u pługa), radio. bastiiarius 3 należący do stosu po- grzebowego, pogrzebowy. bustum, i m stos pogrzebowy; mogi- ła, grób, pomnik grobowy. buxu.s, I / i buxum, T bukszpan; a) drzewo bukszpanowe; b) (przed- miot z bukszpanowego drzewa)'. piszczałka, bąk, grzebień itd. C C. (skrót) a) = Gaius; b) = condem- no; c) = centum. caballus, I m koń, szkapa. cachinnatio, onis/= cachinnus. cachiniló l. głośno śmiać się, wybu- chnąć śmiechem. cachinnus, T m głośny śmiech, chi- chot. caco l. wypróżnić się; powalać. cacumen, mis n wierzchołek, szczyt. cacununo l. zaostrzać. cadaver, eris n trup; a) ścierwo, padlina; b) ruina. cado, cecidl, casiini 3. upadać, l. spadać, runąć (de lub ex re in alqd); a) (o rzekach) spływać, wpływać, wpadać; b) (o słowach) padać, (o pociskach) trafiać, wpa- dać, (o dalach niebieskich) zacho- dzić. 2. upaść na ziemię, paść; a) zginąć, (in proelio, pro patria) polec, (o zwierzętach) być zabitym, (o miastach) wpaść w ręce nie- przyjaciół, zostać zdobytym; b) ule- gać, upadać, zmniejszać się, znikać. causa lub in iudicio cadere prze- 61 caepa grać proces, animus cadit otucha znika, duch upada, aninio cadere stracić ducha, otuchę; c) (o drama- tach, pisarzach) przepaść, upaść. 2. wpaść w coś (in alqd); a) popaść w coś (np. m morbum, in suspicio- nem, sub alcis imperium, in conspe- ctum być dostrzeżonym, sub oculos wpaść w oczy); b) sub alqd czemuś podlegać, in alqm do kogoś przy- stawać, dla kogoś stosownym być (coś przystoi komuś lub nie); c) (o czasie) zdarzyć się, wypaść; d) (o wyrazach) kończyć się na... 3. (przy losowaniu) przypaść komuś; a) z kimś zejść się, spotkać się (alicui); b) zdarzyć się, wypaść, wziąć obrót. caduceatór, óris m herold, parlamen- tariusz, poseł. caduceiis, T m laska herolda. caduci-fer, fen m noszący laskę, herold. caducus 3. l. spadający, spadły. 2. łatwo spadający, mający upaść, zgi- nąć; a) znikomy, mamy; b) (pra- wnie) bez właściciela, bezpański. cadu.s, T m dzban. caecitas, atis / ślepota caeco l. oślepić, omamić; zaciemnić, zmącić. caecfls 3 ślepy; a) (duchowo) za- ślepiony; b) ciemny; a) niewidzial- ny, ukryty; /?) niezgłębiony, nie dowiedziony; y) niepewny, wątp- liwy, bezcelowy. caedes, is / l. ścięcie, zrąbanie. 2. zabijanie; a) mordowanie, morder- stwo; b) rzeź, rozlew krwi; c) zabici ludzie, przelana krew. caedo, cecidl, caesum 3. rąbać, l. bić, uderzać, biczować (alqm albo alqd alqa re); rzucać, lapidibus kamienować, sermones gawędzić. 2. ścinać, odrąbać, (kamienie) ła- mać; a) powalić, w pień wyciąć, zabić, (zwierzęta) zarzynać albo upolować; b) rozbić. caelamen, inis n płaskorzeźba. caelatór, óris m rzeźbiarz, rytownik. caelebs, libis nieżonaty, bezżenny; samotny. caeles, itis niebiański, m bóg. caelestis, e a) należący do nieba, niebiański, subst. m Bóg, bóstwo. caelestia, ium n rzeczy na niebie lub w niebie; ciała niebieskie; ast- ronomia; b) boski; doskonały, wspaniały. caeli-cóla, ae m mieszkaniec nieba, Bóg, bóstwo. caeli-fer 3 niebo noszący. caelo l. cyzelować, wykonać coś w płaskorzeźbie, ozdabiać, wyrzy- nać; zdobić, upiększać. caelum. T n niebo, de caelo tang! (albo ici, percuti) być rażonym piorunek. de caelo seryare obser- wować znaki niebieskie; a) miesz- kanie bogów; b) górny świat; c) strona świata, klimat, sfera; d) po- wietrze, atmosfera; pogoda, klimat; e) największa wysokość; najwyższe szczęście, nieśmiertelność. caementum, i n kamień łamany, kamień budowlany. caeliuni. T n brud, błoto; najniższy stan, motłoch. caepa, ae / i caepe, is n cebula. caerimonia 62 caerimonia i caeremonia, ae/1. a) uszanowanie, cześć, święta bojaźń; b) świętość. 2. religijny zwyczaj, ceremonia. caeruleus i *caerulus 3 ciemnonie- bieski, błękitny, modry, subst. * cae- rula, orum n błękit; ciemny, czarnia- wy. caesanes, cl/ długie włosy, czupryna. caesim adv. a) cięciem, jednym cię- ciem; b) w krótkich zdaniach, krót- ko, jednym słowem. caespes, itis m murawa; ołtarz z dar- ni, chata darnią kryta; splot ko- rzeni. caestus, us m rękawice skórzane do szermierki. caetra, ae / lekka tarcza skórzana. caetratiis 3 uzbrojony lekką tarczą skórzaną. calamister. tri m i strum, Ina) żelazko do układania włosów; b) przesadne ozdoby stylu; przesadny, kunsztowny styl. calamistratus 3 fryzowany, z ułożo- nymi włosami. calamitas, atis/szkoda, nieszczęście, zniszczenie; klęska; nieurodzaj. calanutosus 3 a) szkodliwy, zgubny; b) ponoszący, cierpiący szkodę; nieszczęśliwy, nędzny. calamiis, ima) trzcina, źdźbło, łodyga; b) trzcina do pisania, pióro; c) laska trzcinowa, strzała, wędka, piszczałka, pręt z lepem. calathus, i TO a) koszyczek, kosz; b) naczynie do wina, mleka. calautica. ae / czepek. calcar, ans n ostroga, podnieta. calceamentum, i n obuwie. calceo l obuwać. calceólus, i m mały bucik. calceiis, i bucik, półbucik. calcitro l kopać, wierzgać; najeżyć się, napuszyć się. calco l. stąpać, wstąpić; a) udeptać; b) zdeptać, podeptać nogami: znie- ważyć. calculus, T m gładki kamień, kamy- czek; a) kamyk w grze szachowej; b) kamyk do rachowania, rachunek. ad calculos vocare poddać obli- czeniu, obliczać; c) (przy głosowa- niu) kamyk do głosowania; d) ka- mień w nerce lub pęcherzu. caldarius 3 ogrzewalny, do ogrze- wania należący; subst. -urn, T n par- nia (w łaźni). caldlis 3 = calidus. cale-fació, feci, factum (pass. -Gen) 3. ogrzewać; rozgrzewać; a) ostro komuś (alqm) dociąć; b) podrażnić, zapalić. cale-facto l. mocno rozgrzewać. cale-fio, pass. zob. calefacio. calendae, arum / pierwszy dzień miesiąca (Kalendy). caleo, ui, (caliturós) 2. być ciepłym albo gorącym; a) żarzyć się, roz- płomienić się, płonąć (o rzeczach); b) być świeżym, nowym. calesco, lui - 3. stawać się ciepłym; zapalać się, płonąć. cal-facio = calefacio. calidii.s 3 ciepły, gorący, subst. a) catfda, ae / ciepła woda; b) - urn, T n ciepło (także pl.); gorący, og- nisty, płochy. 63 - cancelli caliendriim, T n peruka. caligii, ae/półbuty żołnierzy. caliginosus 3 ciemny, ponury. caligo, inis/ciemność, noc; a) zamęt; b) mgła, dym, para; c) (moralnie) smutek; d) smutne położenie, nędza. caligo l. a) ciemnością otoczyć, za- ciemniać; b) być ciemnym, być ślepym. calix, icis m a) kielich, puchar; b) misa. callens, entis gruboskórny, gruby. calleó, ui - 2. a) mieć guzy; być gruboskórnym; być doświadczo- nym; b) znać, rozumieć, wiedzieć coś (alqd, *z inf.). calliditas, atis/a) mądrość, doświad- czenie; b) przebiegłość, chytrość, podstęp, szelmostwo. callidus 3 a) roztropny, obrotny; a) z czymś (gen.) obeznany; R) dobrze obrachowany; b) skryty, przebiegły, podstępny, chytry. callis, is / i m a) droga dla bydła, górska ścieżyna; b) leśne past- wisko. callosus 3 o twardej skórze; twardy. calliim, T n gruba skóra, guz; przytę- pienie zmysłów, nieczułość. cało l. zwoływać. cało, onis m chłopak od koni; sta- jenny. calór, oris m ciepło, gorąco; upal, żar, ogień, zapał, namiętność; żar miłosny. caltha. ae / nagietek. calumnia, ae / a) wykręt prawny, szykana, fałszywe oskarżenie, po- twarz; kara za fałsz, obwinienie; b) złośliwe lub sofistyczne postępo- wanie, intryga. calumniatór, oris m krętacz, osz- czerca. caluniniór l. a) fałszywie oskarżać, szykanować; b) złośliwie zacze- piać, dokuczać, spotwarzać. calva, ae/czaszka. caryitium, T n łysina. calvór, - - 3. łudzić, mamić, zwodzić. calvus 3 łysy. calx, cis / (i m) wapno, kreda; meta, koniec. calx, cis / i m pięta, kopyto. camella, ae / czara; wiadro. camelus, i m i / wielbłąd. camera, ae/1. sklepienie. 2. rodzaj barki. canilnus, T m piec, kominek (ogień kominkowy); piec hutniczy, kuźnia. campester, stris, stre a) na równinie (położony), płaski, równy; b) nale- żący do pola Marsowego; a) gim- nastyczny. subst. campestre, is n przepaska, pas (przy zapasach używane); fS) odnoszący się do wy- borów lub komicy j. campus, T m a) pole, niwa, równina; płaszczyzna, powierzchnia morza; b) pole Marsowe; a) komicje, wy- bory; fS) plac ćwiczeń, plac do gier, zabaw. camiir, a, urn zakrzywiony. canalis, -is 7?i rura, rynna; rynna na wodę, kanał. canarius 3 do psa należący, psi. cancelli, órum m ogrodzenie, krata, szranki; granice. cancer - 64 - cancer, cri m rak (takie jako kon- stelacja gwiazd i jako nowotwór); południe; upał. candela, ae / a) świeca (woskowa lub łojowa)', b) sznur pomazany woskiem. candelabrum, i n świecznik. candeo, iii, - 2. a) stawać się białym od gorąca, błyszczeć, jaśnieć; b) żarzyć się. candescó, duł, - 3. stawać się bia- łym, rozżarzyć się. candidatorius 3 należący do kan- dydata, kandydacki. candidatus 3 biało odziany, subst. -vs, T OT kandydat, ubiegający się o urząd. candidulŁs 3 pięknie biały, dosyć biały. candidu.s 3 jasnobiaiy, śnieżnobia- ły, błyszczący; a) biało ubrany; b) promieniejący, (o wietrze) roz- pędzający chmury; c) czysty, ja- sny, prosty; d) szczery, rzetelny, zacny; e) wesoły, szczęśliwy, po- myślny. candór, oris m biała błyszcząca bar- wa, połysk, blask; a) olśniewająca piękność; b) jasność, przejrzystość; c) szczerość, rzetelność. caneo, iii, - 2. być siwym, białym. cane-phórós, T/niosąca koszyk. canesco, - - 3. siwieć, starzeć się. canicula. ae / a) suczka; b) Pies (konstelacja). camnii.s 3 psi; uszczypliwy, zjadliwy. canis, is OT i / pies; a) człowiek bezwstydny lub uszczypliwy; b) pasożyt, pieczeniarz, pochlebca; c) pies morski; d) pies jako: a) kon- stelacja; P) najgorszy rzut kości (w grze). canistra, orum n koszyk z trzciny. canities, ei/a) szara barwa; b) siwe włosy, siwizna. canna, ae / trzcina, sitowie; pisz- czałka trzcinowa. canó, cecim, cantatum 3. melodyjnie brzmieć; l. (intr.) a) śpiewać; b) krakać, skrzeczeć, piać; c) brzmieć, dźwięczeć; d) grać, trąbić. 2. (trans.) kazać brzmieć; a) śpiewać, opiewać; b) uświetniać, wielbić; c) przepowiadać, prorokować, wróżyć, zwiastować (alqd; z acc. c. inf.); d) bellicum, dassicum, .signuin dać znak, dać hasło, trąbić do ataku. receptui do odwrotu. canon, onis m reguła, przepis. canór, oris m śpiew, muzyka, dźwięk. canorus 3 a) śpiewający, dźwięczny; b) miło brzmiący, melodyjny, subst. -urn, i n dźwięczność, śpiewność. cantamen, mis n zaklęcie czarodziej- skie, formułka czarnoksięska. canterius, I m wałach, koń. cantharis, idis / mucha hiszpańska. cantharus, i OT kufel, konew. cantherius, T m = canterius. canticum, T n monolog; pieśń, aria. canfflena, ae / piosenka; oklepana piosenka. cantio. onis/pieśń; pieśń czarodziej- ska, zaklęcie. cantito l. często śpiewać. cantiuncula, ae / piosnka, piosne- czka. - 65 - capio canto l. a) = cano; b) czarodziejskie zaklęcia: wygłaszać; czarami za- klinać, czarować. cantór, oris OT śpiewak; a) aktor; b) (w znaczeniu ujemnym) czło- wiek powtarzający wciąż to samo; krzykacz. cantus, lis OT a) śpiew (także pianie, krakanie); b) muzyka, dźwięk, od- głos; c) czarodziejskie zaklęcie; d) wróżba. canus 3 siwy, biały, subst. cam, orum m siwy włos; siwy = stary, poważania godny. capacitas, atłs/przestrzeń, objętość. capax, acis a) pojemny, obszerny, przestronny; b) pojętny; wrażliwy, zdatny, zdolny (ad alqd lub z gen.). capedo, mis/naczynie ofiarne. capeduncula, ae/małe, pojedyncze naczynie ofiarne. capella, ae / koza. caper, pri kozioł; kozi pot. capesso, sTvT, sTtiiiii 3. chciwie chwy- tać (alqd); a) gorliwie jąć się cze- goś, zabrać się do czegoś (alqd). viam obrać drogę, rem publicam poświęcić się sprawom publicznym, rozpocząć działalność polityczną; b) do pewnego miejsca (alqd) zdą- żać, chcieć dojść. capillamentuin. Tną) peruka; b) włoski korzeniowe (u roślin). capillatus 3 włosami okryty, długo- włosy. capillus, i OT włos na głowie, włos na brodzie; włosy. capio, cepT, captiirn 3. l. ująć, chwy- cić, wziąć (alqm i alqd); arma za broń chwycić; a) (miejscowości) a) zajmować, zdobywać, obsa- dzać; P) dojść dokąd, zdążyć (alqd, np. portum, do portu); b) (w sposób nieprzyjacielski) zabrać, przywłaszczyć sobie; (zwierzęta) chwytać, (ludzi) w niewolę brać, (rzeczy) zdobyć, (okręt) opano- wać; c) coś uzyskać, zyskać (alqd, np. gloriom virtutibus, sławę); d) (sprawy, czynności) brać na siebie, podejmować, (urząd) objąć, tugain rzucić się do ucieczki, consilium powziąć zamiar, plan; e) zjednać, pozyskać (np. alqm sua humani- tate); zwabić, omamić, podejść (alqm blanditiis). pass. capi alqa re dać się podejść, zwabić; f) (o usposobieniu lub nastroju) ko- goś zaskoczyć, opanować (np. se- natum metus cepit); g) capi alqa re: a) (fizycznie) osłabnąć, zacho- rować (oculis, omnibus membris); P) (duchowo) być osłabionym (mente captus chory na umyśle, obłąkany). 2. (do pewnego celu wziąć) = wybrać, obrać (alqm lub alqd, np. /OCHOT, sibi tabernacu- lum, alqm sacerdotem, socium). 3. otrzymać, dostać, przyjąć (alqd ab alqo lub ex re). pecuniam ab alqo = dać się przekupić przez kogoś; (dochody, żywność) pobie- rać, sprowadzać, fructum korzyść mieć, (radość, ból) odczuwać, czuć, (szkodę) ponosić, finem kończyć się. 4. (o miejscu) objąć, pomieścić, ogarnąć, mieć dość miejsca na coś (alqd), dość dużym capis - 66 - być (na coś); a) do czegoś być zdatnym, przydatnym, coś móc osiągnąć, zdziałać (alqd); b) (du- chowo) pojąć, zrozumieć, opano- wać. capis, idis / czarą; czara ofiarna. capistro l. zaprząc. capistrum, i n uzda, uprząż. capital, alis n przestępstwo zasługu- jące na karę śmierci. capitalis, e odnoszący się do życia; a) śmiertelny, zabójczy. tresviri - es przełożeni nad więźniami, hos- tis - is śmiertelny wróg; b) główny, osobliwy, celujący. capitó, onis m człowiek o wielkiej głowie; głowacz (gatunek ryby). capitulatim adv. krótko razem ze- brany. capitulum, i n a) główka; b) rozdział, kapitel. capra, ae/koza (takie jako konstela- cja); woń kozią, śmierdzący pot. caprea. ae/koza dzika, samą. capreolus, T l. kozioł, koziołek. 2. podpora, słupek. capri-corniis, i m koziorożec capri-ficus, I/dzikie drzewo figowe. capri-genus 3 z koziego rodu. caprimulgus, i m dojący kozy, pas- terz. caprinus 3 należący do kóz, kozi. capri-pes, pedis kozionogi. capsa, ae/puszką, torebka. captatio, onis/ubieganie się, gonie- nie. verborum chwytanie się za słówka, wykręty. captatór. oris m ten, który na coś czyha, poluje, zabiega. captio, onis / łapanie: a) oszustwo, zwodzenie, podchwytliwość; b) wykręty sofistyczne; c) szkoda. captióslis 3 oszukujący, szalbierski, podstępny; podchwytliwy, sofistycz- ny. subst. -um,I n fałszywy wniosek. captiuncula, ae / mała podchwyt- liwość. captmtas, atis/a) pojmanie, niewo- la; b) zajęcie, zdobycie. captiyus 3 wzięty do niewoli, subst. -us, T m jeniec; a) należący do jeńca; b) zdobyty, ujęty. capto l. chwytać, łapać, polować; a) chcieć schwycić, chcieć ująć, po- zyskać; b) gorliwie zabiegać, starać się, ubiegać się o co. aurę nad- słuchiwać, podsłuchiwać. captura, ae / łów, połów; łup; przen. zysk. captus. lis m pojęcie, zdolność poj- mowania, uzdolnienie, pojętność. capulus. i m rękojeść, uchwyt; ręko- jeść miecza. caput, itis n głowa, supra c. esse siedzieć na karku; a) człowiek, osoba, indywiduum, (o zwierzętach) sztuka; b) szczyt, wierzchołek, ko- niec, punkt końcowy; (o rzekach) źródło lub ujście; c) życie, capitis accusare oskarżyć o zbrodnię kry- minalną. causa lub iudicium capi- tis proces kryminalny, proces o ży- cie i śmierć, sprawa główną; d) pełnia praw obywatelskich, cześć obywatelska; e) rzecz najważniej- sza, rzecz istotną, główna; a) głów- na osoba, główny sprawcą, przy- wódcą; R) główna część, punkt - 67 - casa wyjścia, główny powód; y) główne miejsce, stolica, siedziba; S) główna osnową, główny rozdział; s) suma, kapitał. carbaseus 3 muślinowy. carbasus, T / cienkie płótno lniane, muślin; pl. -są, órum n lniane szaty; żagle. carbo, onis m węgiel. carcer, eris m a) ogrodzenie; b) więzienie. carchesium, i n naczynie do picia z długimi uszami. cardaces, urn m pewien rodzaj woj- ska perskiego. cardiacus 3 chory na żołądek. cardo, inis m zawias, czop; a) bie- gun, oś świata; b) punkt zwrotny. carduus, i m oset. carectum, T n sitowie, miejsce zaros- łe sitowiem. careo, iii, - 2. być wolnym od czego, nie mieć, doznawać braku czegoś (alqa re); a) trzymać się z dalą od czegoś, wstrzymywać się, obchodzić się, odmawiać sobie (alqa re); b) czuć brak, być po- zbawionym czegoś (alqa re). carex, icis / sitowie. carica, ae/karyjska lub suszona figa. caries, el/próchnica, zgnilizną. carina, ae / kadłub okrętu, kadłub; okręt, łódź. cariosus 3 spróchniały, zbutwiały. caritas, atis/wysoka cena; drożyzna; a) niedostatek; b) uszanowanie, szacunek, miłość. carnien, inis n l. śpiew, pieśń; ton, glos. 2. wiersz, poezja, zwl. liry- czna; napis. 3. formułką; a) pra- wna, religijna (modlitwa); b) wróż- bą, wyrocznia; c) zaklęcie czaro- dziejskie. carmino l. (wełnę) czesać, gręp- lować. carni-fex, icis m kąt, oprawcą; a) dręczyciel, gnębiciel; b) łotr. carnificina, ae/katowanie; a) urząd katowski; b) męki, męczarnia, ka- towania. carnifico l. rąbać na kawałki, ścinać głowy. carnis*, is / = caro. carnufex = carnifex. caro, carnis / mięso. carpentum, i n wóz dwukołowy. carpó, psi, ptum 3. skubać, zrywać (alqm i alqd); a) obrywać, obsku- bywać; b) objadać, spasać; a) spo- żywać powoli; f!) (drogę) odstępami przebywać, (przestrzeń) powoli przebiegać, przechodzić; c) wybie- rać sobie coś; d) nadgryzać, ogry- zać (alqd): a) rozdzierać; fS) roz- rywać, rozdzielać; y) osłabiać; S) (słowami) szarpać, wyszydzać; e) (nieprzyjaciela) ustawicznie niepo- koić, zaczepiać. carptini adv. a) cząstkowo, z wybo- rem; b) powtórnie; c) częściowo, pojedynczo. carnis, T m wóz ciężarowy. cartiiaginósus 3 złożony z chrząstek. caruncula, ae/kawałeczek mięsa. carus 3 drogi; miły, cenny. caryotis, idis/daktyl (kształtu orze- cha). casa, ae / chata, chałupa. 68 cascus 3 starożytny. caseus,i m ser. casia. ae / a) dziki cynamon; b) bliżej nieznany pachnący krzew. cassida, ae / hełm. cassis, idis/hełm metalowy, szyszak. cassis, is m sieć łowcza, sieć; a) pajęczyna; b) zasadzka, pułapka. cassus 3 wydrążony, próżny; a) * (z gen. albo abl.) pozbawiony, ogoło- cony, bez...; b) próżny, daremny, nieużyteczny, bezskuteczny (adv. m cassum). castanea, ae/kasztan. castellanus 3 należący do zamku; subst. -us, T m mieszkaniec zamku. casstellatim adv. po twierdzach, po warowniach. castellum, i n miejsce warowne, zamek, twierdza; a) wieś górska; b) miejsce ucieczki, przytułek. castigatio, onis/karcenie: a) nagana; b) kara. castigatór, oris m ten, który karci. castlgo l. karcić: a) upomnieć, zga- nić; b) ukarać; c) poprawić; d) poskromić, uspokoić. castimónia. ae / wstrzemięźliwość; a) post; b) czystość obyczajów, obyczajność. castitas, atis/ czystość, wstydliwość. castór, oris m bóbr. castóreiim, T n tłuszcz bobrowy (u- Źywany jako lek). castratus. i kastrat, eunuch. castrensis, e należący do obozu, obozowy. castro l. pozbawić męskości; osłabić, wycieńczyć. castrum, i n l. = castellum. 2. (pl.) obóz, obóz wojenny, praetoriana koszary, obóz pretorianów; a) woj- na, służba wojskowa; b) marsz dzienny. castiis 3 czysty, niewinny; a) nieskazi- telny, obyczajny; b) pobożny, bogo- bojny; c) sumienny, bezinteresowny. casus, us m padanie: l. upadek, obalenie; a) błąd, b) zagłada; c) koniec, wynik; d) (gram.) przypa- dek. 2. wypadek, zdarzenie; a) przypadek, wydarzenie; casu przy- padkiem; b) przypadkowa sposob- ność (alcis rei); c) nieszczęśliwy wypadek, nieszczęście; śmierć. catagraphus 3 pomalowany, pstry. catagusa, ae / sprowadzająca (do Hadesu - o Cererze, prowadzącej Prosperinę). cata-phractes, ae m pancerz z łusek. cata-phractus 3 opancerzony. cata-plii.s, i m wylądowanie; lądująca flota. cata-pulta,ae / machina do rzucania pocisków. cata-racta, ae / (i -tes, ae m) a) wodospad; śluza, spust; b) krata spustowa. cateia, ae / maczuga. catella, ae/mały łańcuch, łańcuszek. catellus, i m piesek. catena, ae / łańcuch, więzy; a) wę- dzidło, hamulec; b) (prawniczo) warunek, klauzula. catenatus 3 związany, łańcuchami skrępowany. caterya, ae/tłum, gromada, orszak, oddział, zastęp, trupa aktorów. - 69 - caveo cateryarius 3 gromadnie (oddziała- mi) walczący. catervatim adv. gromadnie, tłumnie. cathedra, ae/krzesło z poręczami. catillus, T m miseczka, czarka, ta- lerzyk. catTiius. T m misa, czara. catonium, i n podziemie, piekło. catiiius, i m i catula, ae / młode (zwierzęce); młody pies, szczenię, piesek. catus 3 bystry, chytry, mądry. cauda, ae/a) ogon; caudam trahere być wyśmianym; b) wisiorek. caudes, icis m l. pień drzewa, kloc; 2. drewniana tabliczka woskowa; a) książka, zeszyt, wykaz; b) księga główna. caulae, arum / zagroda, koszara. cauliculus, I m łodyżka, pęd. caulis, is OT łodyga; głąb; - kapusta. caupo, onis m szynkarz. caupona, ae / szynk, gospoda. cauponór l. szachrować czymś. cauponula, ae / nędzna karczemka. caurus, i m wiatr północno-zachodni. causa, ae / l. powód, przyczyna, pobudka (z gen. lub quod, cur, ut, z inf.); a) (abl.) causa z gen. dla, z powodu, w interesie czyimś, ze względu na kogoś; mea causa dla mnie; b) słuszny powód, (pełne) prawo; cum causa lub non sine causa nie bez przyczyny; c) (uza- sadnione) usprawiedliwienie; d) po- zór, wymówka; per causam pod pozorem. 2. rzecz, sprawa; a) (pra- wniczo) sprawa sporna, proces; causam agere lub defendere pro- ces prowadzić; causam dicere pro- ces prowadzić, bronić kogo, być oskarżonym; causam perdere = causa cedere przegrać proces; kwestia prawna, kwestia sporna; b) interes; c) zlecenie; d) położenie, stosunek, okoliczności; e) osobiste stosunki, przyjacielskie stosunki (cum alqo). causarius 3 chory, inwalida. causi-dicus, i m adwokat, obrońca. causór l. podawać za powód, za- stanawiać się czymś (alqd; z acc. c. inf. albo quod). causula, ae / a) nieznaczna przy- czyna; b) mały proces. caute.s, is / ostra skała, rafa. cautió, onis/a) ostrożność, przezor- ność; środek ostrożności; b) zabez- pieczenie, rękojmia, pewność; skrypt dłużny. cautor, oris m poręczyciel; obrońca. cautus 3 a) zabezpieczony, upew- niony; b) ostrożny, przezorny. cav-aedium, T n wewnętrzne podwó- rze. cavea, ae / wydrążenie; a) klatka, stajnia; b) widownia w teatrze, teatr, widzowie. caveo, cavT, cautum 2. l. baczyć, strzec się, mieć się na baczności (alqm lub ab alqo, alqd lub a re; z ne lub ut ne; cavere ut starać się o to, aby); cave (z con. lub *inf.) = nie. 2. troszczyć się o co, coś ubezpieczyć, zapewnić (alicui a re); a) pomocy użyczać (alicui); b) dać porękę, dać zabezpieczenie (alicui alqa re, de re)', c) zapewnić się, caverna - 70 - zabezpieczyć się (afc algo); d) (pra- wnie lub ustawowo) ustalić, za- rządzić, rozporządzić (legę, testa- mento itp. alqd lub de re; z u( lub ne). caverna, ae / wydrążenie, jama; a) dół okrętu; b) basen. cayillatio, onis/szyderstwo, drwiny, przymówka. cayillatór, oris w szyderca. cavillór l. a) szydzić, kpić, przyma- wiać, docinać; b) wykręcać się. cavo l. wydrążyć, wyżłobić; a) przebić; b) sporządzić coś wy- drążonego. cavus 3 próżny, wydrążony, sklepio- ny; a) osłaniający; b) błahy, czczy. subst. cavum, T n jaskinia, loch. cedo (pl. cette) a) daj tu! podaj! (z occ.); b) powiedz, nuże; c) patrz no! wyobraź sobie (z acc.). cedo, cessi, cessum 3. l. iść, stąpać, kroczyć (= incedo); a) in alqd na coś przejść, czymś stać się lub zmienić się; b) alicui lub in alqm komuś przypaść, na kogoś przejść; c) alicui (z adv.) powieść się, wy- paść; d) pro re za coś uchodzić, być poczytanym, liczyć się. 2. odejść, cofnąć się, ustąpić (z abl. lub ex, de re); a) odstąpić komuś, pozostawić, zrzec się (alicui alqa re); b) przemi- jać, znikać; c) zejść z drogi (alicui); a) ustąpić, ulec; /?) poddawać się, podlegać (alicui re lub in re); 3. (trans.) odstąpić, przyznać (alicui alqd; z acc c. inf. lub ut). cedriis, i / cedr, drzewo cedrowe, olejek cedrowy. celeber, bris, e (i *celebris, e) uczę- szczany, ludny (* z abl. bogaty w co); a) przez wielu uczestników święcony, uroczysty, świąteczny; b) często wspominany, omawiany; a) ogólnie rozpowszechniony lub używany; p) ogólnie znany, sławny, wielbiony. celebratio, óms / a) liczne zebranie; b) świetna uroczystość. celebratus 3 = celeber. celebritas, atis / l. a) ożywiony ruch, gęste zaludnienie; b) uro- czystość. 2. a) liczne zgromadze- nie, tłum, natłok; b) częste po- jawienie się, wielka ilość; c) wziętość, sława. celebro 1.1. często odwiedzać, zwie- dzać, ożywiać: a) komuś licznie towarzyszyć, tłumnie otaczać; b) coś uroczyście obchodzić, święcić. 2. coś często wykonywać, czymś pilnie się zatrudniać; a) powszech- nie rozszerzać, ogólnie dać poznać; chwalić, wielbić, rozgłaszać, sła- wić; b) coś czymś napełnić (alqd alqa re). celer, eris, e szybki, rączy, żwawy. (remedium) szybko działające; subst. celeres, urn m jazda rzyms- ka; a) (umysłowo) obrotny; b) po- rywczy, namiętny. celeri-pes, edis szybkonogi. celeritas, atis / szybkość, zwinność. celero l. a) przyspieszyć; b) spieszyć (intr.). cella, ae / cela: a) komora, izba; b) spiżarnia, spichlerz, piwnica; c) komórka w ulu; d) kaplica. r 71 centurio celo l. kryć, taić, ukrywać (alqd); zataić, utaić, ukryć przed kimś (alqm alqd, alqm de re); pass. celor de re z czegoś robią tajemnicę przede mną. celox, ocis/lekki statek żaglowy. celsus 3 a) wysoki, wyniosły; b) podniosły; n) wielkoduszny; j3) py- szny, butny. cena, ae / uczta, jedzenie, inter cenaill przy stole. cenaculum, T n jadalnia; piętro, pod- dasze. cenatio, onis/jadalnia. cenatiuncula, ae / mała jadalnia. cenito l. często jadać. ceno l. l. jeść, (o głównym pożywie- niu dziennym) obiadować, cenatus ten, który już jadł, po jedzeniu. 2. (trans.) spożywać. censeo, sui, sum 2. l. a) oceniać, szacować kogoś lub czyjś majątek i wpisać na listę obywatelską (alqm i alqd). censum przedsiębrać urzę- dowe oszacowanie, legem censui censendo dicere ustalić zasadę przy oszacowaniu, capite censi we- dług głów policzeni obywatele rzym- scy; b) podać (majątek swój) i kazać do list wpisać (alqd). pass. dać się oszacować. 2. w ogóle: ocenić, otaksować (alqd); a) mniemać, są- dzić, myśleć (alqd lub z ut, ne, acc. c. inf.); b) (o senatorach) głos oddawać, głosować za czymś; (o senacie) uchwalać, postanawiać (alqd lub de re; z ut, ne, acc. c. inf.); c) coś komuś przyznać (alicui alqd). censór, oris m cenzor; surowy sędzia, krytyk. censorius 3 należący do cenzorów. subst. -us, i m były cenzor. censiira, ae/cenzura, urząd cenzora. census. fls m l. oszacowanie majątku, obliczenie ludności, spis ludności. 2. a) lista obywateli, lista podatko- wa, wykaz; b) majątek, posiadłość. centaurium, i - reum, i n centuńa (zioło). Centauriis, T m centaur (pół konia, pół człowieka). centem 3 po sto. centesimus 3 setny, subst. centesima, ae/jeden procent, podatek jedno- procentowy. centi-ceps, cipitis stugłowy. centie(n)s adv. sto razy. centi-manus 3 smreki. cento, onis m łatanina; łachman. centum sto; bardzo wiele. centum-geminiis 3 stokrotny. centum-yiralis, e należący do cen- tumwirów. centum-yiri, orum m stu mężów (trybunał sędziów). centunculus, i mały łachman. centuria, ae/setka, oddział, centuria. centuriatus, us m stopień setnika. centuriatus, us m podział na cen- turie. centurio l. dzielić na centurie, co- mitia centuriata zgromadzenie lu- du według centuryj. lex c. ustawa uchwalona na zgromadzeniu cen- turialnym. centurio, onis m setnik, podoficer w wojsku rzymskim. centurionatus centurionatiis, fis m wybór centu- riona. ceniiia, aef pojedynczy obiad, skro- mny obiad. cepa, ae / cebula. cera, ae/wosk; a) woskowe tabliczki do pisania; b) pieczęć z wosku; c) figura z wosku, obrazy przodków z wosku; d) komórka woskowa w ulu; e) szminka z wosku. cerambus, i m jelonek (owad). cerarium, i n podatek od pieczęci woskowych. cerastes, ae m rogaty (o wężu we włosach Gorgon). cerasus, T/czereśnia. ceratus 3 pociągnięty woskiem. cercurus, i m lekki statek żaglowy. cerebrósus 3 popędliwy, gorąca głowa. cerebrum, I n mózg; a) czaszka; b) rozum; c) popędliwość, poryw- czość; gniew. cereus 3 woskowy, z wosku; a) żółty jak wosk; b) gibki, podatny; c) subst. cereus, i m świeca woskowa. cerintha, ae/kwiat woskowy. cernó, crevl, cretum 3. oddzielać, odłączać, odróżniać: l. a) (dokład- nie) widzieć, spostrzegać (alqd); b) (duchowo) poznać, uznać, pass. cerni re lub in re przez cos dać się poznać; c) na kogoś mieć wzgląd (alqm). 1. rozstrzygnąć (= decer- nere); a) postanowić (alqd); b) walczyć (de, pro re; vitam o życie); c) hereditatem spadek objąć, przyjąć. cernuus 3 głową naprzód pochylony. cero l. powlec woskiem, zlepić wo- skiem. ceroma, atus n maść woskowa (uiy- wana przez zapaśników); pnen. arena zapasów. cerritus 3 pozbawiony rozumu, sza- lony. certamen, mis n walka, spór (de re albo z gen. o coś); a) zakład, zawód, walka; b) nagroda walki; c) starcie, potyczka; d) nieprzyjaźń, pl. utarczki. certatim adv. na wyścigi, o zakład. certatió, onis/a) wyścig, zawód; b) publiczna rozprawa (rei). certe adv. pewnie, niezawodnie; a) z pewnością, rzeczywiście; b) bez wątpienia; c) przynajmniej, w każ- dym razie. certo adv. z pewnością, pewnie, na pewno. certo l. walczyć, spierać się (cum alqo, de re, pro re); a) współubie- gać się, wspólnie usiłować (cum alqo, de re, z inf.); b) (sądownie) wieść spór, rozprawiać się. certus 3 rozstrzygnięty; l. a) po- stanowiony. mihi certum est (z inf.) jest moim stałym postanowie- niem; b) na coś zdecydowany (z inf. lub gen.). 2. a) ustalony, pewny, stały; b) pewny (o osobach i rze- czach) a) godny zaufania, wiary- godny, niezawodny; ft) dobrze po- wiadomiony. alqm certiorem fa- cere kogoś powiadomić (alcis rei lub de re; z acc. c. inf.); c) (o rzeczach) pewny = niewątpliwy, niezawodny, dokładnie oznaczony, chrysolithus stanowczo załatwiony, zdecydowa- ny. ceniła, ae / kawałeczek woskowej farby; c. miniata lubryka. cerussa, ae/biel cynkowa, szminka, bielidło. cerva, ae/łania. cervical, alis n poduszka. cerwula, ae / kark, karczek. cerviniis 3 jeleni, z jelenia. cervTx,icis/ (zwykle pl.) kark, szyja, esse in ceryicibus alcis siedzieć komuś na karku; siła, odwaga, śmiałość. cervus, ima) jeleń; b) widły, pa- lisada. cessatio, onis / wahanie się, mit- ręźenie, bezczynność. cessatór, oris m próżniak. cessio, ónis/ustąpienie; odstąpienie własności (cesja). cesso l. zwlekać, ociągać się (z inf.); a) opuszczać się w czym (in re, a re), zaniedbać, zaprzestać, ustać; b) być nieczynnym, spoczywać, próżnować; c) (trans.) (tempus) bezczynnie przepędzać. cestro-sphendone, es / machina do rzucania pocisków. cetariiim, T staw rybny, sadzawka. cetarius, T m handlarz ryb morskich. cete n (pl. od cetus). cetero-qui(n) zresztą, z innych względów. ceterus 3 pozostały, reszta, (et) ce- tera i tak dalej, adv. a) ceterum i cetera zresztą, w ogóle, ale, lecz; b) de ceteró zresztą, pod innym względem. cetra, cetratus = caetra, caetratus. cetus, i m (pl. cete n) potwór morski (wieloryb, delfin i in.). ceu l. tak jak, całkiem jak, podob- nie jak. 2. (z co/i.) jakby, jak gdyby. chalcaspides, urn m żołnierze o spi- żowych tarczach. chałybeius 3 stalowy. chałybs, ybis m stal. chaos n (abl. chao) chaos, l. pusta przestrzeń; podziemie. 2. bezkształ- tna masa pierwotna; stworzenie. chara, ae / rodzaj dzikiej rośliny. charistia. órum n święto zgody. charta, ae / papirus, papier; pismo, książka, wiersz. chartula, ae/liścik, karteczka. chelae, aruni / kleszcze skorpiona; Waga (konstelacja). chełydrus, i m wąż szyldkretowy. chełys, yos / żółw; lutnia. cheragra = chiragra. chiliarchus, i i -es, ae m dowódca 1000 ludzi. chunaeri-fer 3 rodząca chimerę. chiragra, ae/ból w rękach (reuma- tyczny). chirographum, i n l. rękopis. 2. pismo; zapis. chirurgia, ae / sztuka leczenia ran. chlamydatiis 3 ubrany w płaszcz. chlamys, ydis/płaszcz (wojskowy). chorda, ae/struna; (pl.) gra na lutni. chórea, ae / taniec chóralny. chórus, i m l. taniec, pląsy. 2. tań- cząca gromada; a) chór w trage- diach; b) orszak, tłum. chrysolithus, T m chrysolit, topaz. cibarius - 74 - cibarius 3 l. należący do pokarmu. subst. cibaria, orum n pożywienie, żywność; porcja żołnierska. 2. zwy- czajny, pospolity. cibo l. żywić, pass. brać żywność. ciborium, T n kubek, puchar. cibus, T OT potrawa, pożywienie, wikt, żywność; a) przynęta, lep; b) po- karm, obrok. cicada, ae / konik polny. cicatnx, icis / blizna, kresa; zabliź- niona rana. cicer, eris n groch. cichóreiun, i n endywia, cykoria. cicirrus, T OT kogut gotów do walki; krzykacz. cucenia, ae/bocian. cicur, iiris oswojony, łaskawy. cicuta, ae / szalej (jadowite wie) pl. liście szaleju, łodygi szaleju; a) odwar szaleju, cykuta; b) pi- szczałka. cidaris, is / tiara (wysoka stojąca aapka). cieó, cm, cTtmii 2. w ruch wprawiać, poruszać, wzruszyć (alqm i alqd). pass. poruszać się; a) przywoływać, zawołać (alqm ab albo ex aląa re ad albo in alqd), wołać na pomoc; b) wołać, nazywać, wyszczegól- niać; c) do życia przywołać, wy- wołać, stworzyć, ożywić, spowo- dować, wzniecić, sprawić (alqd). cunex, icis m pluskwa. cinaedus, i OT rozpustnik. cincinnatii.s 3 kędzierzawy. cincinnus, i OT kędzior. cmctura, ae / sposób podpasywania togi. cinctus, us OT a) opasanie; b) pas, fartuch. cmctutus 3 opasany fartuchem; staro- rzymski. cingo, cinn, cinctum 3. opasać, przepasać (z acc.). pass. przepasać się; a) podpasać, podkasać; b) coś otoczyć, zamknąć, okolić (alqd al- ąa re); c) towarzyszyć komu; d) zasłonić; naokoło obsadzić (alqd aląa re). cinguliim, I n (i -us, T) pasek, pas; a) pendent; b) popręg (u konia); c) strefa. cliu-fló, onis w sługa trefiący włosy, fryzjer (dosłownie: rozpalający że- lazko do trefienia włosów). cinis, eris OT (*/) popiół, popiół ze spalonych ciał zmarłych; a) kupa popiołu, gruzy; b) zniszcze- nie, grób. dnnamuni, T n cynamon. cio, civT, citum 4 = cieo. cTppus, T OT słup, pal; nagrobek. circa l. adv. około, naokoło, w okoli- cy. 2. prp. z acc., a) (o miejscu) koło, przy, blisko, w pobliżu, naoko- ło; b) (o czasie) koło, blisko, prawie; c) (przy liczbach) prawie, około; d) ze względu na, co do, odnośnie do. circa-moermm, i n miejsce naokoło murów. circensis, e cyrkowy, (iudi) circenses widowisko cyrkowe. circino l. zaokrąglać. circinus, I OT cyrkiel (narzędzie). circiter l. adv. blisko, około. 2. prp. z acc. = circa. circu-eo = circumeo. - 75 - circmngesto circu-itio, oms / okrążanie; a) ob- chodzenie straży, ront; b) ceremo- nia, wykręt, obejście, kołowanie. circu-itus, us m okrążenie; a) obieg; b) zboczenie z drogi; c) objętość, obwód; d) okres, period. circii-latór, oris OT włóczęga. circulór l. a) tworzyć grupy, groma- dki; b) grupami rozmawiać. circulus, l OT l. linia kołowa; tor kolisty, obwód, strefa. 2. a) pierś- cień, obręcz; b) koło s= towarzyst- wo, zebranie, grupa. circum = circa. circum-agó, egi, actum 3. l. (na- około) prowadzić, poruszać, obra- cać. pass. a) obracać się, kręcić się, krążyć; b) (o czasie) upływać. 2. obrócić, odwrócić, zawrócić; od- mienić, zmienić. circum-aro l. oborać. circum-cidó, cidi, cisiim 3. dokoła obcinać; zmniejszać, ograniczać, ukrócić. circum-circa adv. dookoła. circum-cisus 3 a) spadzisty, stromy; b) obcięty, skrócony, krótki. circum-cludó, dusi, ciusuni 3. do- okoła otoczyć, zamknąć; a) obszyć, obrębić; b) (o nieprzyjacielu) oto- czyć, odciąć. circum-colo 3. naokoło mieszkać (alqd). circum-do, dedl, datiini l. a) na- około kłaść, postawić, posadzić (alqd alicui rei), pass. ustawić się, stanąć naokoło; b) coś czymś oto- czyć, obstawić, zamknąć, opasać (alqd alqa re). circum-duco, dmd, ductum 3. ob- wodzić, oprowadzać (alqm alqd; alqm alqd kogoś naokoło czegoś); przedłużać, przewlekać. circum-eo, ii, itum 4. około czegoś obchodzić, objeżdżać; a) kołem otaczać, opasać, zamykać, oskrzyd- lać; b) chodzić naokoło, obchodzić; zwiedzać, oglądać. circiun-equito l. objeżdżać coś. circum-feró, tuli, latum 3. obnosić, nosić naokoło (alqd, alqd ad alqd). pass. krążyć, kręcić się; a) dokoła roznosić; b) naokół szerzyć, roz- szerzać, rozpowszechniać. circum-flecto 3. przeginać, uginać, nawracać, skręcać. circumflexus, us OT zagięcie. circum-fló l. wiać dokoła. circum-fluó, flmd, fluxum 3. a) (trans.) coś dokoła opływać, ob- lewać (alqd); otaczać, okrążać; b) (intr.) przelewać się; opływać w coś (abl.), obfitować. drcum-fluus 3 a) oblewający; b) oblany. circum-fóraneus 3 znajdujący się na targu; objeżdżający targi. circiiin-fundó, fudl, fusum 3 a) coś czymś oblewać (alqd alicui rei), pass. rozlewać się dokoła czegoś (dat.), rozszerzać się (a- licui rei około czegoś); b) ob- lewać, zalewać; otaczać, opasy- wać. pass. być otoczonym, naci- skanym. circum-gemo 3. coś z pomrukiem (szumem) okrążać. circum-gestó l. obnosić, roznosić. circumgredior - 76 - circum-grediór, gressus sum 3. obejść (wroga), opasać. circum-iaceo 2. dokoła czegoś leżeć albo mieszkać. circum-icio, ieci, iectflm 3. naokoło rzucać, stawiać, naokoło (alqd ali- cui rei), naokoło wznieść, usypać. adj. circumiectus 3 a) leżący na- około; b) otoczony czymś (abl.). circum-iectus, fis m okrążanie, ota- czanie; obwód. circum-latro l. naokoło szczekać albo huczeć, wyć. circum-ligo l. a) obwiązać coś koło czegoś {alqd alicui rei); b) ob- winąć, otoczyć. circum-lino, - litum 3. a) pomazać, polepić; b) posmarować. circum-luo 3. opływać, oblewać. circum-mitto, misi, missum 3. a) obsyłać, posyłać po; b) na różne strony posyłać. circum-mfinio 4. dokoła obwarować. circmn-munitio, ónis / osaczenie, zamknięcie. circum-padanus 3 nadpadański, znajdujący się nad rzeką Padem. circum-pendeo 2. wisieć dokoła. circum-plaudo 3. oklaskiwać. circum-plector, plexiis sum 3. obej- mować, uściskać, otaczać. circum-plico l. obwijać. circum-pono, pósul, pósitum 3. sta- wiać naokoło, kłaść naokoło. circum-potatio, onis / picie w ko- lejkę. circum-retio 4. usidlać, uwikłać. circum-rodo, sl, - 3. ogryzać (na- około). circum-saepio, psi, ptum 4 ogrodzić, otoczyć. circum-scindo 3. oberwać, zerwać (suknię). circum-scribo, psi, ptiini 3. l. opisać koło, kołem otoczyć. 2. a) odgrani- czyć, oddzielić, naznaczyć (alicui alqd); b) ograniczyć, ścieśnić, ukró- cić; (urzędnikom) zakres władzy zacieśnić, umniejszyć; c) podejść, oszukać, wyzyskać; d) usunąć, od- dalić, unieważnić. circum-scriptio, onis/opisane koło; a) zarys, okręg, granice; b) okres; c) podejście, oszustwo. circum-scriptór, oris m oszust. circum-scriptus 3 ostro odgraniczo- ny, zwięzły; zaokrąglony. circum-seco l. dokoła obcinać. circum-sedeo, sedT, ses.siiin 2. ob- legać, zamykać; szturmować. circum-sessió, onis / oblężenie. circum-sido, sedT 3. oblegać, osaczyć. circum-sisto, stetl, - 3. ustawić się naokoło, obstawić, osaczyć; ze- wsząd zagrażać. circum-sónó, ul l. a) naokoło roz- brzmiewać; b) (trans.) rozlegać się dokoła czegoś, dochodzić (do uszu), dolatywać (do uszu). circum-sónus 3 naokoło brzmiący, hałasujący, szczekający. circum-spectio, onis / baczność, uwaga. circmn-specto l. = circumspicio. circum-spectus, fis m rozglądanie się, widok; rozwaga. circum-spectus 3 rozważny, baczny, ostrożny. - 77 - cito circum-spicio, spexT, spectum 3. l. (uważnie, bacznie, trwożliwie) roz- glądać się, rozpatrywać się, badać. 2. (trans.) a) naokoło oglądać; b) dokoła przeglądać, badać; a) za czymś rozglądać się, oglądać się, na coś czekać, czyhać; ft) czegoś wyglądać, szukać; y) nad czymś pilnie zastanawiać się, rozważać, zgłębiać; nad czymś (alqd) myśleć. circum-stó, stetl, - l. a) (intr.) stać naokoło; b) (trans.) otaczać, okalać, oblegać (alqd); tłoczyć się naokoło. circum-strepo, uT, itum 3. czynić naokoło szmer, wrzawę; hałasować dookoła. circumsutus 3 naokoło obszyty. circum-textus 3 naokoło utkany, ob- ramowany. circum-tóno, iii, - l. dokoła grzmieć, z hałasem, z szumem, z hukiem otaczać. circum-yado, si, - 3. zewsząd ude- rzyć, napaść. circum-yagus 3 naokoło opływający. circum-vallo l. otoczyć wałem, za- niknąć. circum-yectio, onis/obwożenie na- około; obieg (słońca). circum-vectór l. objeżdżać dokoła (alqd), opływać; opisywać. circum-vehór, yectus sum 3. a) (intr.) naokoło jeździć; b) (trans.) objechać, opłynąć. circum-yelo l. osłonić, okryć. circum-yenió, veni, yentum 4. oto- czyć, okrążyć, opłynąć; a) (o nie- przyjacielu) osaczyć; b) usidlić, uwikłać, obalić; c) podejść, oszukać. circum-yerto, tT, sum 3. obracać, kręcić, pass. obracać się. circum-yólito l. a) latać wkoło, krą- żyć; b) (trans.) oblatywać, okrążać. circum-vólo l. latać naokoło, okrą- żać (z acc.). circum-volvo 3. obracać, toczyć (na- około). pass. (annum) dokonywać obiegu rocznego. circus, i m l. linia kołowa, pierścień. 2. plac wyścigowy, cyrk. ciris, is / gatunek ptaka morskiego. cirrus, i m pukiel włosów; głowa kędzierzawa. cis prp. z acc.: a) z tej strony; b) w przeciągu. cis-alplniis 3 leżący z tej strony Alp, przedalpejski. cisium, T n lekki wózek o dwu kołach. cis-rhenanus 3 mieszkający z tej strony Renu. cista, ae / skrzynka, szafka. cisterna, ae / cysterna (podziemny zbiornik wody). cistóphórus, i m moneta azjatycka, pieniądz. citatus 3 prędki, szybki, spieszny. citerior, iiis a) z tej strony; b) bliż- szy, bliżej leżący. cithara, ae / cytra, lira. citharista, ae m cytrzysta, lutnista. citharizo l. grać na cytrze. citharoedus, i m ten, który śpiewa przy wtórze cytry. citimiis 3 bliższy, bliżej leżący. citó adv. od citus. cito l. w szybki ruch wprawić, pobu- dzić, popędzić; a) przywołać, we- eitra - 78 - zwać; b) pozwać, zaskarżyć; c) wymienić, nazwać, przytoczyć, cy- tować; d) ciągle intonować. citra l. adv. bliżej, z tej strony. 2. prp. z ccc. a) z tej strony, wśród; przed; b) (o czasie) przed; c) bez, prócz, wyjąwszy. citreus 3 z drzewa cedrowego (zro- biony), cedrowy. citro adv. w tę stronę, ultro et c. tu i tam, w tę i tamtą stronę, obu- stronnie, wzajemnie. citrus, i / drzewo cytrusowe (ced- rowe). citus 3 prędki, żwawy, spieszny, (adv. cito) non cito nie łatwo, citius łatwiej, raczej. ciwus, 3 = ciyilis. cmiis, e l. odnoszący się do obywa- tela, obywatelski, prywatny, ius civile a) prawo obywatelstwa; p) prawo cywilne, prywatne; a) pełen poczucia obywatelskiego, patrioty- czny; b) uprzejmy, ludzki. 2. od- noszący się do państwa, państwo- wy, polityczny, publiczny. cmiltas, atiś,/uprzejmość, ludzkość. cms, is m i/mieszczanin, obywatel; a) współobywatel; b) poddany. civitas, atis/1. prawo obywatelstwa. 2. obywatelstwo; państwo, gmina, naród. 3.* miasto (= urbs). ciades (i ciadis), is / uraza; szkoda, nieszczęście, zguba, strata (zwt. klęska, także zaraza); (o osobach) sprawca nieszczęścia, szkody etc. dam l. adv. skrycie, potajemnie. 2. prp. z abl. i acc. bez wiedzy, w tajemnicy przed... daniatór, oris m krzykacz. Danuto l. = silniejszy wyraz nit damo. damo l. (intr.) krzyczeć, głośno wołać; trans, wywoływać (alqd z acc. c. inf.); a) wołać na kogoś (alicui, alicui alqd); b) przywoły- wać, przyzywać (z acc.); c) głośno wymienić, nazwać (z podw. acc.); d) wyraźnie wskazać, świadczyć. damór, oris m krzyk; a) przyjazny okrzyk, okrzyk zadowolenia; b) okrzyk skargi, trwogi, ubolewania; c) okrzyk wojenny; d) (w ogóle) hałas, wrzawa, odgłos. danculiun = dam. dandestmus 3 skryty, tajemny. dangór, oris m dźwięk, brzmienie; krzyk, szelest. dareo, - - 2. być jasnym, błysz- czeć; być sławnym. daresco, rui, - 3. stawać się jas- nym, zabłysnąć: a) dać się słyszeć, stawać się wyraźnym; b) zajaśnieć, zasłynąć, odznaczyć się. darigatio. onis / żądanie zadość- uczynienia, żądanie odszkodowa- nia. dari-sónus 3 głośno brzmiący. daritas, atis/jasność, światłość; a) donośny dźwięk; b) wyrazistość; c) sława, rozgłos. daritfldo, inis / = daritas. daro l. jasnym czynić; wsławić, uświetnić. dariis 3 jasny, wyraźny, jaśniejący; a) głośny, wyraźny, donośny; b) (przen.) jasny, zrozumiały; c) sław- ny; osławiony. - 79 - Cn. dassiariiis 3 należący do floty, subst. -us, i m marynarz, majtek. dassicula, ae / mała flota, flotylla. dassicum, T n sygnał na trąbce, trąbka bojowa. dassicus 3 należący do floty, subst. -us, I OT = dassiarius. dassis, is l. majątkowa klasa oby- wateli (wedlug podziału Serviusa Tulliusa); oddział, część. 2. a) od- dział wojska; b) flota; służba we flocie. datri, órum m zasuwka, krata. daudeo, - - 2. = daudico. ciaudicatio, onis/utykanie, kulenie. daudico l. chromać, być kulawym; chwiać się, trząść się, stać na sła- bych nogach. daudo, -, sum 3. = daudico. daudo, sT, sum 3. l. zamykać, przy- mykać (alqd). subst. ciausum, i n zaniknięcie, a) zamykać, koń- czyć, do końca doprowadzić, ag- men zamykać pochód = tworzyć tylną straż; b) (retor.) zaokrąglać. 2. zamknąć (alqm in rem lub in re, *z abl.). a) otoczyć, obstawić; b) obejść. 3. odciąć (= interdu- dere); a) zrobić niedostępnym; b) oddzielić. dau-dus 3 kulawy, chromy, bezwład- ny; a) wahający się, niepewny; b) niezupełny, niedostateczny. daustra, orum (ciaustrum, i) n zam- knięcie: a) zamek, rygiel; przeszko- dy; b) zapora; a) tama; fS) klatka; y) wąskie przejście, przesmyk; c) warownia, przedmurze. clava, ae/maczuga, pałka; laska, kij. davarium, i n pieniądze na ćwieki do butów. dayicula, ae / gałązka winorośli. davi-ger 3. a) dzierżący maczugę; b) noszący klucze. clavis, is/a) klucz; b) zamek. clavus, i m l. gwóźdź. 2. a) ster; b) brzeg purpurowy na tunice; c) od- cisk. demens, entis łagodny, spokojny, cichy; delikatny, łaskawy. clementia, ae/łagodność, potulność, delikatność, pobłażanie. depo, epsi, eptum 3. kraść. depsydra, ae / klepsydra, zegar wodny. cliens, entis m klient. clienta, ae/klientka. dientela, ae / klientela; a) klienci; b) orszak. dientulus, T m ubogi klient. dinatiis 3 przychylny, skłonny. dipeatus 3 uzbrojony tarczą. clipeus, i m (i clipeum, T n) (owalna) tarcza; a) tarcza słoneczna, słońce; b) niebo; c) popiersie, medalion. clitellae, arum / siodło, juki. ditellarius 3 juczny. diyosus 3 pagórkowaty, stromy. divus, i m pochyłość, stok; pagórek, wzgórze. dóaca, ae/kanał, ściek. clódo, clostra = daudo, daustra. dudo, duens = daudo, cliens. dueo, - - 2. być nazwanym, na- zywać się; być sławnym. dunis, is / pośladek, tyłek. dupeus i dypeus = clipeus. Cn. (skrócenie) = Gnaeus. coaceryo 80 có-acervó l. skupić. . có-acesco, acui, - 3. być kwaśnym, kwaśnieć; zdziczeć. có-actór, oris m a) kasjer, poborca; b) c. agminis zamknięcie pochodu, tylna straż. có-actum, T n pilśń. cóactiis, us m przymus, mus. co-aediflco l. zabudować, zbudować. có-aequalis, is m rówieśnik, towa- rzysz. co-aequó l. równać; a) wyrównać; b) kłaść na równi. có-agnientatio, ónis / spojenie, złą- czenie. có-agmento l. spajać, sklejać, łą- czyć. có-agmentum, T n spojenie. có-agulum, T n podpuszczka (środek sprawiający ścinanie się mleka w ser). có-alescó, alm, alitum 3. a) razem róść, zrastać się; złączyć się, stopić się; b) wyróść, korzenie zapuścić, sił nabrać, wzrosnąć. có-angusto l. ścieśnić, ograniczyć. có-argiió, argui, argutum 3. wyraź- nie wskazać, wykazać, dowieść (alqd z acc. c. inf.); a) przekonać, dowieść komu czegoś; b) dowieść nieprzydatności. có-artatio, óniś / skupienie, ścieś- nienie. có-arto l. skupiać, ścieśniać; ukrócić, skrócić. cóaxó l. opatrzyć podłogą. coccum, T n szkarłat, purpura. cochlea i coclea, ae / ślimak. cócies, itis jednooki. coctuis, e palony; z palonych cegieł zbudowany. cóciis, T m = coquus. códex, icis m = caudex. códicarius 3 z jednego pnia zrobiony. codicillus, i m l. pieniek drzewa. 2. (pl.) tabliczka do pisania; a) list, bilet; b) podanie, prośba; c) dodatek do testamentu, kodycyl. có-emo, enu, emptum 3. skupować. có-emptio, onis / skupowanie; mał- żeństwo (kupowanie żony). có-emptionalis, e mogący zawrzeć małżeństwo przez kupno. có-eo, H, (tum 4. l. iść razem, scho- dzić się, zgromadzać się; a) zderzyć się, potykać się (o nieprzyjacielu); b) połączyć się, sprzymierzyć się; a) połączyć się węzłem małżeńs- kim, parzyć się (o zwierzętach); p) skupić się, skoncentrować się; y) spływać, (o ranach) zasklepić się, (o krwi) ścinać się, krzepnąć; 5) poro- zumieć się, połączyć się (cum alqo, de re lub z ut). 2. (trans.) societa- tem zawrzeć sojusz, związek. coepi, coeptum, coepisse pf. do in- cipio. coepto l. = incipio. coeptum, i n zaczęte dzieło, przed- sięwzięcie, zamiar. coeptus, lis m początek, rozpoczęcie. co-erceo, ciii, citum 2. razem stło- czyć, zamknąć: a) razem trzymać, otoczyć, w porządku utrzymywać (alqd); b) zacieśnić, ograniczyć, trzymać w karbach, powściągnąć, hamować, tłumić (alqm i alqd); karcić, karać. - 81 - cohaerentia cóercitio, onis / a) ograniczenie; b) powściąganie, kara; środki karne, prawo karne. coetus, lis m a) zejście się z kimś; b) zebranie, towarzystwo, koło. cogitatio, ónis / l. a) myślenie, rozwaga, zastanowienie, rozważa- nie (alcis rei); h) władza myś- lenia, zdolność myślenia, wyob- raźnia. 2. (konkr.) a) myśl, wyob- rażenie; b) zamiar, plan, postano- wienie. cogitatus 3 zob. cogito. cogito l. l. a) myśleć, rozmyślać (de re); być usposobionym (male de alqo); b) zamyślać, rozważać (de re lub z inf.). 2. (trans.) obmyślać, rozważać (alqd lub z acc. c. inf.); a) wymyślać, zmyślać; b) coś za- mierzać, planować (alqd lub z inf.); c) adj. cogitatus 3: a) dobrze ob- myślany, rozważony, po rozwadze uczyniony; fS) zamierzony, plano- wany; /) subst. cogitatum, T n myśl, plan, pomysł. cognatio, onis / pokrewieństwo; a) krewni, rodzina; b) podobieństwo, zgodność. co-gnatus 3 pokrewny (z dat.), subst. -us, i krewny (alcis); przynależny, podobny, zgodny (z dat.). cognitio, onis / a) poznanie; znajo- mość (z gen.); b) wyobrażenie, pojęcie (alcis rei); c) sądowe do- chodzenie lub wyrok (de re). cógnitór, oris m znawca; a) świadek identyczności; b) obrońca, zastępca prawny. cognitiis 3 zob. cognosco. co-gnomen, Inis n a) imię rodowe; b) przydomek (szyderczy lub za- szczytny); c) nazwa, oznaczenie. cognomentum, T n = cognomen. cognominis, e równoimienny. cognonuno l. nazywać. co-gnosco, gnovT, gnitum 3. pozna- wać, rozpoznawać (alqm i alqd; z acc. c. inf.). pf. znać; a) poznać, uznać; b) (pisma) czytać, studiować; c) do wiadomości przyjąć, zauwa- żyć, dowiedzieć się (alqm i alqd; ab lub ex alqo od kogoś; de alqo lub de re; z acc. c. inf.); d) starać się poznać: a) wybadać, zasięgać wia- domości, śledzić (alqd, de re); [S) badać, dochodzić (alqd); (sądownie) wdrożyć dochodzenie lub śledztwo (de re); e) adj. cognitus 3 znany, wypróbowany, doświadczony. cogo, cóegi, cóactum 3. l. razem spędzić, razem sprowadzić, zebrać (alqm lub alqd ab, ex re in, ad alqd); a) zgęścić; b) zjednoczyć, zgromadzić (pass. połączyć się, zejść się); (wojsko) ściągnąć, (zgro- madzenie) zebrać (ab alqo); c) agmen zamykać pochód = straż tylną tworzyć; d) wnioskować, wniosek wyciągać (alqd ex re, z acc. c. inf. lub ut.). 2. wpędzić, wcisnąć, wepchnąć (alqd in alqd); a) zacieśniać; b) do czegoś zmusić, zniewolić (alqd ad, in alqd; z inf. lub ut), coś wymusić (alqd). alqm in ordinem do lądu przywieść. cóactiis 3 zmuszony, wymuszony. có-haerentia, ae/związek (wewnęt- rzny). cohaereo - 82 - có-haereo, haesT, - 2. pozostawać w związku (cum re, inter se); a) być z czymś związanym; b) trzymać się razem, składać się (z czegoś, abl.). có-heres, edis m i f współdziedzic, współdziedziczka. co-hibeo, bui, bitum 2. razem trzy- mać; a) objąć, zamknąć; b) zawie- rać; c) powściągać, zatrzymywać, przytrzymywać (a re z dala trzymać od czegoś); d) hamować, trzymać w karbach. có-hónesto l. czcić, oddawać cześć. có-horresco, horrui, - 3. wzdrygać się, wzdrygnąć się. có-hors, tis / l. zagroda, podwórze, obora. 2. a) świta, praetoria gwar- dia przyboczna, hufiec przyboczny wodza; b) orszak; c) zastęp, zgraja, tłum. có-hortatio, onis / zachęta. cóhorticula, ae / mały hufiec, gar- stka. có-hortór l. zachęcać, zagrzewać (alqm ad alqd; z ut, ne). c6-inquino l. zbroczyć, splamić. có-itio, onis / zebranie; a) spisek; b) ugoda, układ. có-itiis, lis m spółkowanie, parzenie się. colaphus, i m uderzenie pięścią. col-labefacto l. przywieść do upad- ku. col-labefio, factiis sum, fieri być zachwianym, być przywiedzionym do upadku. col-labór 3. = collabefio. col-laceratus 3 zupełnie poszarpany. col-lacrimatio, onis / potok łez. col-lacrimo l. opłakiwać (wraz z kimś). col-latio, onis / l. znoszenie, sig- norum potyczka. 2. a) składanie pieniędzy, składanie opłat (obowią- zek opłacania); b) porównanie, ze- stawienie (rachunków). col-laudatio, onis / pochwała. col-laudo l. pochwalać. col-lecta, ae/datek, składka. collectaneus 3 zebrany. collecticius 3 razem zebrany. col-lectio, onis / a) zbieranie; b) podsumowanie. col-lectiis 3 zwięzły, krótki. collega, ae m towarzysz, pomocnik w urzędzie. collegium, i ni. zespół urzędników. 2. związek, bractwo, klub. col-libertus, i m razem wyzwolony. col-libet, libiiit libitum est 2. podoba się, zachciewa się (alicui). col-lldo, si, sum 3 a) pozbijać, pass. zderzyć się, potykać się (alicui z kimś); b) rozbić, roztluc. col-Hgatio, onis / związek. col-ligó l. a) razem wiązać, zszywać; łączyć, jednoczyć (alqd cum re, inter se); b) mocno spajać, wiązać, krępować; powstrzymywać. col-ligo, legi, lectum 3. l. a) razem zbierać, szukać. vasa spakować, gotować się do drogi; b) zestawiać, gromadzić, (w mowie) zestawiać, wyliczać; c) (o osobach) razem zebrać, gromadzić, ściągać. 2. a) se lub animum ochłonąć, przyjść do siebie, nabrać otuchy, odwagi; b) zyskiwać, nabywać, osiągnąć; c) 83 - color (duchowo) a) obliczać; fS) wnios- kować, wnosić (alqd ex re, z acc. c. inf.). col-lineo, i io l. prosto mierzyć, prosto rzucić, trafić do celu. col-lino, levl, litimi 3. pomazać, posmarować (alqd alqa re). colliquefació 3. roztopić. collis, is m wzgórek, wzniesienie. col-locatio, onis / a) umieszczenie, ustawienie; b) ożenienie, wydanie za mąż. col-loco l. razem ustawić, obok usta- wić, ułożyć (alqm lub alqd in re. *in rem); a) umieścić, zakwatero- wać, osiedlić; (o wojsku) ustawić, uszykować, przesunąć; b) (pienią- dze) włożyć, wyłożyć, umieścić; użyć na coś (alqd in re); c) (kobie- tę) wydać za mąż (in matrimonio); d) se m re oddać się czemuś, poświęcić się czemuś. col-łócutió, onis / rozmowa. collóquium, T n rozmowa (alcis albo cum alqo z kim). col-lóquór, lócutus siirn 3. rozma- wiać, rozmówić się (cum alqo de re). col-liihet = collibet. col-luceo, - - 2. naokoło świecić, błyszczeć, przyświecać, być roz- jaśnionym, jaśnieć. col-ludo, sl, sum 3. z kimś (dat.) bawić się; być z kimś (cum alqo) w zmowie. collum, T n szyja. col-Iuó 3. zrosić, zmoczyć. col-liisio, onis / tajemne porozumie- nie, zmowa (cum alqo). col-lusór, oris m towarzysz zabawy. col-lustro l. a) jasno oświecić; b) dokładnie obejrzeć lub przeglądnąć. col-limes, ei i -vio, onis / spływ, ściek; a) śmiecie, nieczystości; b) zamęt; pospólstwo, gmin. collybus, i m naddatek; wymiana pieniędzy. collyra, ae / chleb razowy. coUyrium, T n maść na ból oczu. colo l. przesiać. colo, cólul, cultum 3. pielęgnować, hodować; a) (rolę) uprawiać, (o- woce) hodować; (ciało) pielęgno- wać, zdobić, adj. cultiis 3 pielęg- nowany; a) uprawny; (culta, orum n uprawione pola, zasiewy, planta- cje); ff) strojny, gładki; y) uszlachet- niony, wykształcony, wykwintny; b) (miejscowość) zamieszkiwać, (intr.) mieszkać; c) mieć staranie, dbać (alqm lub alqd); a) coś upra- wiać, czymś zajmować się, strzec; P) czcić, wielbić, za święte uważać; y) mieć w poszanowaniu, hołdo- wać, miłować; subst. cólens, entis m czciciel (z gen.). cólocasium, I n indyjska róża wodna. cólona, ae / wieśniaczka. cólónia, ae /1. zagroda wieśniacza. 2. kolonia, osada; a) osiedlenie; b) koloniści. cólonicus 3 złożony z osadników. cólónus, i ml. chłop, dzierżawca. 2. kolonista, osadnik; mieszkaniec. cóiór (i *cólos), oris m barwa; a) barwa twarzy, cera; b) wygląd, wyglądanie; c) (o mowie) zabar- wienie, styl. coloro - 84 - cóloro l. barwić, farbować: a) ściem- nić; b) (w mowie) nadawać zabar- wienie. c61oss(i)aeus 3 olbrzymiej wielkości, olbrzymi. cólossus, T m olbrzymi posąg. cóliiber, bri m wąż; wąż domowy. cólubra, ae/samica węża. cólubri-fer 3 wężonośny. colum, i n przetak, sito, cedzidło. cólmiiba. ae/gołębica. cólumbinus 3 gołębi. cólumhuliis, T m gołąbek. cólilinhus, i m gołąb. cólumella, ae / słupek, Siarek, pod- pórka. cólumen, mis n l. szczyt, wierz- chołek, szczyt dachu. 2. słup, filar; prz,en. podpora. cólunina. ae/słup, filar. cóliimiiarii, óriim m (uliczne) po- spólstwo. cólumnarium, T n podatek od ko- lumn. cólurnus 3 leszczynowy. cólus, l i us/przęślica, kądziel. cóma. ae/włos na głowie, grzywa; a) wełna; b) liście drzew, kłosy, trawa. comans, antis owłosiony; okryty liśćmi. cómatus 3 długowłosy; uliściony. com-bibo, onis m towarzysz biesia- dy, współbiesiadnik. com-bibo, bibi, - 3. pić, połykać, chłonąć w siebie. comb-uró, ussi, ustum 3. popalić, poparzyć; niweczyć. cóm-edo, edl, esiun 3. pożerać; trwo- nić, marnować. cómes, itis m i/towarzysz(ka) ucze- stnik (z gen.); a) wychowawca, ochmistrz; b) klient; c) (p/.) or- szak, dwór. cómetes, ae m kometa. cómicus 3 należący do komedii, ko- miczny; subst. -us, i m autor ko- medii. comis, e uprzejmy, grzeczny, przyja- zny, dobry (m i erga alqm; in re); pogodny, wesoły, dowcipny. comissabundiis 3 biesiadujący. cómissatió, onis / hulanka, biesia- da. comissatór, ons m towarzysz bie- siady. comissór l. ucztować; uroczyście obchodzić; zajechać do kogoś (in domum alcis). comitas, atis / uprzejmość, grzecz- ność, dobroć; pogoda, wesołość. cónutatus, us m l. towarzyszenie, eskorta. 2. orszak, otoczenie; a) towarzysze podróży; b) świta, dwór. cómitialis, e należący do wyborów, wyborczy; morbus padaczka. cóm-itiatus, us m zgromadzenie lu- du; c. maximus zgromadzenie cen- turii. com-itium, In l. miejsce, na którym odbywały się zgromadzenia ludu; (w Sporcie) eforeum. 1, (pl.) zgro- madzenie ludu. cóm-itor i *cóm-ito l. a) towarzy- szyć, iść razem z kim (alqm i alqd); comitatus alqo w czyimś towarzys- twie; b) (pnen. z dat.) przyłączyć się do kogoś, pomagać. - 85 - comnunus com-maculo l. splamić, zmazać. com-manipularis, e żołnierz należą- cy do tego samego manipułu. com-meatus, us m chodzenie razem, komunikacja, ruch; a) urlop; b) transport, wysyłka towarów, kara- wana; c) dowóz, dostawa, żywność. com-meimni, -isse przypominać so- bie. com-memórabilis, e godny wzmian- ki, pamiętny. com-memóratio, onis / a) przypo- mnienie, wspomnienie (alcis rei czegoś, na coś); b) wzmianka. com-memóro 1.1. przypominać so- bie coś. 2. a) komuś przypominać (alqd); b) wzmiankować, wspomi- nać (alqd i de re, z acc. c. inf.). commendabilis, e godny polecenia. comiliendatlcicus 3 polecający. commendatio, onis / polecenie. commendatór, oris m i -trix, icis / poplecznik(iczka), protektor(ka). com-mendo l. powierzyć, poruczyć (alicui alqd); polecić, oddać w opiekę (alicui alqd); se alicui zjednać sobie względy. conunentariółum, i n i -iis, i m zarys, plan, szkic. coninientarium, i n=commentarius. conimentarius, im l. pamiętnik; a) zapiski, notatki; b) protokół; c) (pl.) pamiętniki, wspomnienia, kronika. commentatio, onis/a) rozmyślanie, studium, przygotowanie; b) roz- prawa. comnieiitTcms 3 zmyślony, wynale- ziony; a) idealny, urojony; b) uda- ny, fałszywy. comnienfór l. dokładnie przemyśleć, rozważyć (alqd i de re); a) studio- wać, omawiać, przygotowywać się; b) wystudiować; spisać, opracować. commentór, oris m wynalazca. conimentuni, Ina) wynalazek, po- mysł; b) zmyślenie, kłamstwo. com-meo l. a) schodzić się, przy- chodzić; b) wchodzić i wychodzić, tu i tam chodzić. com-mercium, Tną) handel, ruch handlowy; prawo (możność) kupna i przewozu towaru; b) stosunki, ruch, obcowanie, wspólność, poro- zumiewanie się. com-mercór l. skupować, kupować. com-mereo, ul, itum 2. a) zasługi- wać; b) zawinić. com-metiór, mensus sum 4. wymie- rzyć, mierząc porównywać. com-migro l. wędrować, ciągnąć. com-milites, iim m towarzysze broni. com-militiiim, T n braterstwo broni, koleżeństwo. com-milito, onis m towarzysz broni, kolega. com-minatió, onis/groźba. com-mingo 3. oblać moczem, splu- gawić. com-miniscór, mentus sum 3. wy- myślić, zmyślić; wynaleźć. com-minór l. grozić, odgrażać się (alicui alqd). com-miniio, iii, utum 3. rozbić, roz- walić; a) zmniejszyć; b) osłabić, zniweczyć. com-minus adv. a) z bliska, wręcz, w ręcznym starciu; b) w pobliżu, osobiście. commisceo - 86 - cóm-misceo, cui, xtum 2. a) zmie- szać, mieszać (alqd cum re z abl.); b) pomieszać, połączyć (alqd ali- cui rei). com-miseratio, oniś / politowanie; wzruszające powiedzenie, wzru- szenie. com-miserór l. żałować, ubolewać, litować się. com-missio, omś / rozpoczęcie za- pasów, igrzysk; zawody, walka. com-missum, T n l. przedsięwzięcie; przewina, wina. 2. zwierzenie, ta- jemnica. com-missura, ae / spojenie, związa- nie, fuga. com-mitto, nusi, missum 3. l. ra- zem sprowadzić, połączyć, zjed- noczyć (alqd, alqd alicui rei}; a) (do walki) wysiać, podniecić, pod- szczuwać; b) przywieść do skutku, doprowadzić do czegoś, zacząć (alqd); a) proelium stoczyć bitwę, wydać bitwę, walczyć (cum alqo); fS) (zło) sprawić, dopuścić się, po- pełnić, zawinić (alqd in, erga, ad- versus alqm); dopuścić do czego, dozwolić (z ut, ne, cur, quare); y) (karę) ściągnąć na się, zasłużyć; c) pass. spełnić się; (jako zastaw) przepaść. 2. oddać, poruczyć, po- wierzyć (alqm lub alqd alicui lub m alqd); se in alqd odważyć się na coś; a) wydać; b) zdać się na coś (lub na kogoś); c) (abs.) zaufać, zawierzyć (alicui de re). commóditas. atus / a) odpowiedni sposób, zręczność; b) wygoda, przyjemność, korzyść, pożytek; c) uprzejmość, dogodność, przystęp- ność, grzeczność. commodo l. a) dogodzić komuś (alicui); b) pożyczyć, użyczyć, udzielić, oddać, przekazać. conimóduili adv. w porę, w czas, właśnie. commódum, i n a) wygoda, dogod- ność, sposobność; b) korzyść, po- żytek, interes; a) szczęście, dobro; P) przyzwolenie, względy, przywi- lej; y) pożyczony przedmiot. comnródus 3 l. dogodny, stosowny, przystosowany, przydatny; dobry, wyborny; a) łatwy, wygodny; b) sposobny, pomyślny; c) (o oso- bach) uprzejmy, usłużny, uczynny, grzeczny. com-moliór 4. wprawiać w ruch; puścić. conunónefacio 3. = commoneo. com-móneo, ui, iturn 2 a) przypo- mnieć coś (alqd), przywodzić na myśl; b) komuś przypomnieć o czymś (alqm alcis rei lub de re); do czegoś wezwać (ut, ne). com-monstró l. wskazywać, poka- zywać. com-móratio, oniś/pobyt, przeby- wanie. com-nrórór l. bawić się, bawić (apud alqm albo in re), przeby- wać. com-mótio, oniś/ruch, poruszenie, wzruszenie. coniniótiuncula, ae/niedomaganie, dolegliwość. com-móyeo, mo-n, mótum 2. poru- szyć, w ruch wprawić (alqm i alqd); - 87 - comparo a) uprowadzić, usunąć, do ustąpie- nia skłonić; castra zwinąć obóz, wyruszyć; R) wstrząsnąć, wzruszyć, wzburzyć, przen. a) coś spowodo- wać, wywołać, wzbudzić (alqd i alicui alqd np. dotorem, iram, helium); b) (kogoś) poruszyć; a) podniecić; /3) wzruszyć, wstrząsnąć; y) wzburzyć, zaniepokoić, przera- zić. commotus 3 silnie wzruszony, wzburzony, namiętny. coniniflllicatio, oniś/użyczenie, do- niesienie. communico l. l. (trans.) uczynić wspólnym, połączyć (alqd); a) coś z kimś mieć wspólnego, z kimś podzielać (alqd cum alqo); b) ko- muś czegoś użyczyć, udzielić, do udziału przypuścić, dać. 2. (intr.) udzielić komuś wiadomości, na- radzać się, omawiać (cum alqo, de re). com-munio 4. umocnić, wzmocnić, upewnić. connnunio, ónis / wspólność. coni-niiinis. e a) wspólny, powszech- ny, ogólny; ogólnie przyjęty, zwyk- ły, publiczny; b) (o osobach) przy- stępny, ludzki, popularny; subst. commune, is n a) własność publi- czna; [S) społeczność, gmina; in commune = (conununiter): a) na powszechny użytek, dla publiczne- go dobra; fS) w ogólności, ogólnie. communitas, atis / l. wspólnota. 2. a) poczucie łączności; b) ludzkość, uprzejmość. com-murmurór l. mruczeć przy tym. com-mutabilis, e zmienny. com-mutatio, oniś / zmiana, odmia- na; zwrot; wymiana. com-muto l. l. zmieniać, przemie- niać. pass. zmieniać się. 2. wy- mieniać. como, compsT, cómptiun 3. porząd- kować, czesać; cómptiis 3 ozdob- ny, czysty. comoedia, ae/komedia. comoedus, T m aktor komiczny. cómosus 3 silnie owłosiony. com-paciscór, pactu.s sum 3. układ zawrzeć; compacto (adv.) według umowy. com-pactio, oniś / spojenie, zwią- zanie. com-pactus 3 zwięzły, krępy, mocny. compages, is / a) spojenie, połącze- nie; b) związanie, fuga; budowa. compago, inis / materia służąca do spajania. com-par, ans (obustronny) równy, subst. m i / towarzysz(-ka). comparahilis, e godny porównania. comparate adv. porównawczo. comparatió, ónis / l. a) przygoto- wanie, zbrojenie; b) przysposobie- nie, dostarczenie. 2. zestawienie: a) położenie, stosunek; b) porów- nanie, c) zgodność, układ, ugoda. comparatiyus 3 porównawczy. com-pareo, rui, - 2. zjawiać się, być widocznym ukazać się, com-paro l. - (od par) stawiać obok; zestawiać, łączyć; a) naprze- ciw siebie postawić (alqm cum alqo); b) porównywać, kłaść na równi, dla porównania zestawia; c) comparo 88 - równo cenić; d) wyrównywać; po- rozumieć się, ułożyć się, ugodzić, umówić. com-paro l. (od parare) przygoto- wać, przyrządzić (alqm lub alqd); a) (ludzi) zebrać, zwerbować; b) uzbroić, w gotowości mieć; (abs.) konieczne zarządzenia wydać; c) coś urządzić, przygotowania poczy- nić, tworzyć; d) zarządzić, ustano- wić, przysposobić; e) zaopatrzyć, nabyć, pozyskać, zakupić. com-pasco 3. paść razem. t-oni-pa-scuiis 3 wspólnie wypasany. compeciscór = compaciscor. compellatio, onis/odezwa, przemo- wa, wyrzut, łajanie. com-pello l. przemówić, wołać na kogo; a) ostro przemówić, łajać, strofować, karcić; b) (przed sąd) do odpowiedzialności pociągnąć, zaskarżyć. com-pello, puli, pulsuni 3. razem spędzić, stłoczyć (alqd in, ad alqd), a) zapędzić, wpędzić; b) wpędzić w matnię, osaczyć; c) kogoś do- prowadzić do czegoś, zniewolić, przywieść, zmusić (alqm in, ad alqd; z ut lub *inf.). compendiarius 3 przynoszący ko- rzyść. via krótka droga, prosta droga. compendium, i n pożytek; a) skró- cenie; krótsza droga, prosta droga; b) korzyść, zysk, nadwyżka. compensatió, onis / wyrównanie. com-penso l. a) przeciwważyć (coś przeciw czemuś alqd cum re); b) wyrównywać, powetować, zastąpić (alqd re coś przez coś). comperendinatus, fis OT (i *-i5, onis j) odroczenie rozprawy sądowej do następnego terminu. com-perendino l. odroczyć rozpra- wę do następnego terminu; a) wnieść o rozpisanie nowego ter- minu; b) wyznaczyć nowy termin. com-perio (i *-iór), peri, pertiim 4. dowiedzieć się, na jaw wydobyć (alqd, de aląa re, ex alqo, z acc. c. inf.). com-pertus 3 dokładnie wia- domy, znany; pewny, niewątpliwy, niezawodny; przekonany (któremu dowiedziono czegoś). com-pes, edis / dyby, kajdany na nogi. compesco, ciii, - 3. ograniczać, oswajać, uciskać, ramos obcinać. com-petitór, wiś m współubiegający się, współzawodnik. com-petitrix, icis / współubiegająca, współzawodniczka. com-petó 3. l. wspólnie ubiegać się. 2. (intr.) a) schodzić się, zbie- gać się (cum re); b) być zdatnym, starczyć. com-pilatió. onis / rabunek, lup, grabież. com-pilo l. rabować, grabić. com-pingo, pegi, pactiim 3. a) razem spajać, compactus 3 trwały, moc- ny; b) wtrącić, wcisnąć, wepchnąć (alqd in alqd). conipitalitius 3 dotyczący święta Kompitaliów. conipitali.s, e odnoszący się do roz- stajnych dróg. subst. Compitalia, ium i iorum n święto Larów na rozstajnych drogach. - 89 - compositus compituni, i n skrzyżowanie dróg, rozstaje. com-plano l. zrównać z ziemią. com-plectór, plexus sum 3. opleść, objąć, uścisnąć (alqd); a) otoczyć, zamknąć; b) zebrać: a) objąć, ogar- nąć, zjednoczyć; fS) (w mowie) w związku przedstawić, ująć, skreś- lić; y) (myślą) objąć, ogarnąć, zro- zumieć, pojąć; S) troskliwie zająć się, ukochać, pieścić; s) przyswoić sobie, osiągnąć. complementum, T n dopełnienie, uzupełnienie (= to, co służy do uzupełnienia). com-pleo, evi, etum 2. wypełnić, napełnić, zapełnić (alqd z abl. lub gen); a) obficie zaopatrzyć, obsadzić zupełnie, uzupełnić; b) przeładować; c) dopełnić, skompletować, ukoń- czyć; d) (czas) przebyć, przeżyć. complexio, onis / połączenie, zesta- wienie, powiązanie; okres. complexus, fis m objęcie, uściśnięcie; a) miłosne objęcie, miłość, życz- liwość; b) obwód, okrąg. com-plico, cm, catum l. składać razem, complicatiis 3 niejasny, po- wikłany. com-ploratio, onis / (i -tus, fis m) głośne skargi, lament. com-ploro l. głośno skarżyć się, jęczeć. com-plures, -S, ium więcej, dość dużo. com-pono, posili, pósitum 3. l. ze- stawić, składać, zbierać (alqd in loco) a) gromadzić, łączyć, (wojs- ka) ściągać, (popioły, kości zmar- łych) chować, grzebać, (żagle) zbie- rać, ściągać; b) (o osobach) razem ustawić do bitwy, (przed sądem) konfrontować; c) porównywać (alqd cum re lub z dat.). 2. ze- stawiać, tworzyć, kształtować, przy- rządzać, składać, budować (alqd ex re); a) (pisemnie) układać, pisać; b) razem umówić, określić, ozna- czyć, postanowić (alqd cum alqo); c) wymyślić, wysnuć, skompono- wać. 3. ułożyć w porządku, ustawić, uporządkować; a) na spoczynek ułożyć, ulokować, (zmarłych) po- chować, (majątek) przechować; b) (wojsko) uszykować; c) (stosunki) ułożyć, urządzić, uporządkować; d) (spór) uśmierzyć, zgodzić; uspoko- ić; e) ułagodzić, przejednać, prze- błagać. cf. compositus. com-porto l. znosić, gromadzić (alqd ab, ex loco in locum albo ad alqm). com-pós, ótis a) mający udział w czymś, uczestnik, spółposiadacz (z gen., rzadziej z abl.); współwin- ny; b) władający czymś (z gen., rzadko z abl.). com-pósitio, onis / zestawienie, zło- żenie; a) układ, urządzenie; b) spo- rządzenie; c) pogodzenie się, zgoda, ugoda. com-pósitór, oris m twórca, układa- jący, autor. com-pósitus 3 l. złożony. 2. ze- stawiony; a) (dobrze) ustawiony, uporządkowany, dobrze urządzony, uregulowany; przyrządzony, zdat- ny, skłonny (ad alqd); b) umówio- compotatio ny (cum alqó). (ex) compósito według umowy; c) zmyślony, uda- ny; d) spokojny, poważny, tak- towny. com-potatio, onis/biesiada, hulanka. com-potór, oris m współbiesiadnik, towarzysz hulanki. com-pransór, oris m towarzysz bie- siady. com-precatió, onis / błaganie. com-precór l. błagać, prosić. com-prehendo, endi, ensiun 3. l. a) razem ująć (aląd, zwłaszcza w sło- wach); b) (pisemnie) przedstawić, opisywać; c) objąć, ogarnąć (alqd i alqm);S) z miłością objąć. 2. ująć, chwycić (aląd i alqm), (o ogniu) objąć, ogarnąć; a) (o osobach) schwytać, pojmać (kazać...); b) (winnych) przydybać, wykryć; ogar- nąć myślą, pojąć, zrozumieć. com-prehensibnis, e zrozumiały. com-prehensio, onis / l. zebranie razem, zadzierzgnięcie, połączenie; a) okres; b) wyrażenie, styl. 2. ujęcie, schwycenie; a) pojmanie; b) pojęcie, zrozumienie. com-prendó=comprehendo. com-pressió, onis / i -sus, us m l. ściśnięcie; zwięzłe przedstawienie. 2. otoczenie, objęcie. com-pressus 3 ściśnięty, zwięzły. com-pruno, pressi, pressum 3. l. ścisnąć, stulić, zgnieść; a) zacieś- nić, zgęścić; b) zgwałcić. 2. pow- ściągać, powstrzymać; a) wstrzy- mać, uciszyć, uśmierzyć, ukrócić, uspokoić; b) zataić, ukryć. com-próbatio, onis / uznanie. com-próbatór, oris m chwalca, zna- wca. com-probó l. a) pochwalić, zezwolić na co, uznać; b) uznać za rzecz prawdziwą, stwierdzić, dowieść. com-promissum, i n układ, umowa, przyrzeczenie. com-promitto 3. wzajemnie przy- rzec, zobowiązać się wzajemnym przyrzeczeniem (o zapisie na sąd polubowny). comptus 3 wb. como. com-pungo, punxl, plinctuin 3. kłuć. com-puto l. zrachować, obliczyć. conamen, ims n, cónatiim. T n i co- natus. us m usiłowanie, przedsię- biorstwo, wysiłek; a) natarcie, za- bieg; b) wytężenie, trud; c) popęd, dążność. con-caco l. powalać kałem. con-caedes, ium/zasiek. con-calefació 3. rozgrzać, zagrzać. -factfls 3 ciepły. con-calescó, liii - 3. stawać się ciepłym, rozgrzewać się. con-callesco, luT - 3. a) stawać się chropowatym, nieczułym; b) do- świadczeniem się nauczyć, nabrać rozumu. con-cavo l. wydrążyć, zakrzywić. con-cavus 3 pusty, wydrążony, za- krzywiony. con-cedo, cessi, cessiim 3. l. (intr.) ustępować: a) odchodzić, oddalać się, (miejsce) opuszczać, opróżniać (z abl. lub ab, ex), udać się dokądś (in alqd); dostać się dokądś, przejść dokądś, in sententiam alcis przy- chylić się do czyjegoś zdania; b) (z conciliatm dat. alicui) ustąpić komuś lub przed kimś, ustąpić komu miejsca; a) zostawić pierwszeństwo, przyznać, oddać pierwszeństwo; fS) zrobić ustępstwo, ulec życzeniu, woli; y) okazać się pobłażliwym, przeba- czyć. 2. (trans.) odstąpić, przeka- zać, oddać (alicui alqd); a) do- zwolić, użyczyć, przyznać, udzielić (alicui alqd, z ut, ne, z inf.); b) (o twierdzeniu) przyznać słuszność, przystać na co, zgodzić się (alqd, z acc. c. inf.); c) dla kogoś coś poświęcić, oddać (alicui alqd); a) (błędy) przepuścić, darować, prze- baczyć; JS) (winnych) ułaskawić. con-celebro l. uroczyście (razem z kimś) obchodzić, święcić; a) czymś żywo się zajmować; b) wszędzie znanym uczynić; sławić, wielbić, głosić. con-cenatio,Snis/współbiesiadnicy. con-centio, onis / i -tfls, us m współbrzmienie; a) zgodność, harmonia; śpiew, muzyka; b) zgo- da, jedność. con-ceptio, onis / a) poczęcie, za- płodnienie; b) układanie formułek prawnych. con-ceptiis, us m poczęcie (=con- ceptio). con-cerpó, psi, ptiini 3. rozerwać; przeczesać; skrytykować. con-certatio, onis / sprzeczka, spór, dysputa. con-certatór, oris m współzawodnik, rywal. con-certo l. spierać się z kim (cum alqó, de re); dysputować. con-cessió, oinś / ustępstwo, po- zwolenie, przyzwolenie, udzielenie łaski. con-cessus, us m pozwolenie. concha. ae/muszla, ślimak; a) sko- rupa muszli, róg Trytona, ślimak purpurowy; b) perła; purpura; c) puszka, czarka, miseczka. conchylium, T n skorupiak; a) ostry- ga; b) ślimak purpurowy. con-cidó, cidl - 3. razem paść, upaść, runąć; a) spaść na dół, zwa- lić się; schudnąć; b) do upadku dojść, ulec, zniknąć; odwagę stra- cić. con-cido, cldi, cisum 3. ściąć, wy- ciąć, w pień wyciąć; a) pociąć: o;) porąbać, pokrajać, porznąć; f!) wy- chłostać; b) obalić na ziemię, zgnę- bić, zniszczyć, cf. tez concisus. con-cieo, clvi citum 2. i concio 4. l. razem sprowadzić, zgromadzić; zwołać. 2. w ruch wprawić, miotać, rzucić; a) podniecić, podburzyć; b) poruszyć, wzniecić, spowodować, wywołać. conciliabulum, i n plac zboru, miej- sce zebrania, zgromadzenie; try- bunał. conciliatio. onis / zjednoczenie, złą- czenie; a) zjednanie umysłów; b) pociąg, skłonność; c) polecenie, zalecenie; d) nabycie. conciliatór, oris m pośrednik, spraw- ca, poplecznik. conciliatricula, ae / pośredniczka, popleczniczka. conciliatrix, icis/ pośredniczka; strę- czycielka. 92 - concilio l. razem sprowadzać, jed- noczyć, łączyć; a) zaprzyjaźnić, uczynić skłonnym, pozyskać (alqm alicui, alqos inter se); b) *zalecić; c) sprawić, spowodować, do skutku przywieść; a) postarać się, dostać, pozyskać (alicui alqd); JS) nastrę- czyć; d) conciliatus 3. a) ulubiony, zaprzyjaźniony (alicui); f)) do cze- goś skłonny (ad alqd). conciliuni, T n zejście się; a) zjed- noczenie; b) zgromadzenie, zebra- nie; zgromadzenie ludu, wiec. conciniutas, atłs/trafne połączenie, harmonia, zgodność. concinnó l. trafnie połączyć; spra- wić, zrobić. concinniis 3 stosowny do prawideł sztuki; a) ładny, ozdobny, harmo- nijny, zgrabny, wdzięczny, miły; b) potulny, uległy. con-cino, cinui, centuin 3. razem śpiewać; l. (intr.) razem lub rów- noczśnie brzmieć, odezwać się; zgadzać się. 2. (trans.) razem śpie- wać lub grać; opiewać, wielbić. con-cio 4. = concieo. con-cipio, cepT, ceptum 3. l. razem ująć; a) w słowa lub w pewną formułę ująć, wyrazić, wysłowić; b) uroczyście lub formalnie ogłosić, zapowiedzieć (alqd), 2. brać, przy- jąć (w siebie), (płyny) wchłaniać, pić, (ogniem) zająć się; a) (o ko- biecie) począć, zajść w ciążę, con- ceptum n płód; b) (przen.) a) po- jąć, poznać, zrozumieć; fS) odczu- wać, czuć, wyobrażać sobie, odium nienawiścią zapłonąć (in alqm, przeciw komuś); c) (zło) ściągnąć, sprowadzić na się; d) dopuścić się, popełnić, zawinić. concisio, ónis/rozdrobnienie, użycie w zdaniu krótkich członów. concisura, ae / szpara, rysa. concisiis 3 ucięty, krótki. con-citatió, ónis / szybki ruch; a) rozruch, bunt; b) wzburzenie, na- miętność. con-citatór, oris m wichrzyciel, sprawca. con-citó l. szybko lub silnie poru- szać, miotać, popędzać, gonić, se c. rzucać się, pędzić; a) (osoby) a) zwoływać, gromadzić; /?) podnie- cać, zagrzewać, jątrzyć, oburzać, buntować; b) (stosunki) poruszać, powodować, wywoływać, pass. po- wstawać. c) concitatus 3 wzburzo- ny, spieszny, szybki, pędzący. concitór, oris m = concitator. con-clamatió, onis / okrzyk, krzyk. con-clamó l. l. zwoływać (alqos). 1. gromadnie lub głośno wołać, wykrzykiwać. vasa dać rozkaz do wyruszenia; (zmarłych) opłakiwać. conclave, is n komnata lub izba zamknięta. con-cludo, sl, sum 3. l. (razem) zamykać; a) zacieśniać; b) ciasno (lub systematycznie) ująć, zawrzeć (alqd re lub in rem.). pass. zawierać się. 2. zamknąć, ukończyć; (retor.) zaokrąglić; (logicznie) wnioskować, wnosić, dowodzić, subst. conclu- sum, T n wniosek. con-clusió, onis / l. zamknięcie, osaczenie. 2. a) zakończenie, ko- - 93 - condemnator nieć; b) wniosek (ostateczny); c) zaokrąglenie (rytmiczne). conclusiuncula, ae / mamy, lichy wniosek. concoctio, onis/trawienie. con-colór, ons podobnej barwy, rów- nobarwny. con-cóquo, con, coctum 3. należycie gotować; a) trawić; b) ścierpieć, znieść; c) gruntownie rozważyć. concordia, ae / zgoda, jedność; a) zgodny przyjaciel; b) bogini zgody. concordo l. zgadzać się. con-cors, dis zgodny, harmonijny. con-credo, didi, ditiun 3. zawierzyć, powierzyć (alicui alqd). con-cremo l. spalić. con-crepo, m, - l. a) silnie brzmieć, chrzęścić, turkotać; b) (trans.) łos- kot czynić. con-cresco, erę vi, cretum 3. razem rosnąć, zrastać się; a) zgęszczać się, krzepnąć, zsiadać się; zaciem- niać się; b) tworzyć się, powstawać. concretus 3 a) zsiadły, zgęszczony, gęsty, skrzepły, zamglony; fS) zło- żony, powstały, przylgnięty. con-cretio, onis/zgęszczenie, stęże- nie; cielesna materia. con-cubina, ae / kochanka, nało- żnica. cón-cubmus, i m żyjący w konkubi- nacie. con-cubitus, iis m leżenie razem; spóikowanie. concubiiis 3 -a nox głęboka noc, północ. con-culco l. deptać, potratować no- gami, źle się obchodzić z kim. con-cumbó, cubiu, cubitum 3. po- łożyć się; spółkować. con-cupiens, entis pożądający (z gen.). con-cupisco, pivi i pii, pTtum 3. życzyć sobie, pożądać, pragnąć (alqd). con-curro, (cu)curri, cursum 3. a) zbiegać się razem, spieszyć (ex re in lub ad alqd); b) zetknąć się, zderzyć się (cum alqo); a) uderzyć na siebie, potykać się (cum alqo i *alicui, inter se, adyersus lub in alqm); fS) równocześnie dziać się, stać się, schodzić się (co do czasu). con-cursaffo, onis/bieganie tu i tam, objeżdżanie, wałęsanie się; harco- wanie. concursatór, oris m harcownik. con-cursio, onis/spotkanie, zetknię- cie się. con-curso l. a) tu i tam biegać, przeciągać, nacierać, harcować; b) (trans.) często odwiedzać. con-cursiis, fis m a) schodzenie się, zbieranie się; zbiegowisko, rozru- chy; b) spotkanie, zderzenie się; a) natarcie, szturm; /?) współdziałanie. concussió, onis / wstrząśnienie, po- trząsanie. con-custodio 4. strzec, pilnować. con-cutio, cussi, cussum 3. l. po- zbijać. 2. wstrząsać, potrząsać; a) se excutere dokładnie się zbadać; b) przestraszyć, strwożyć; a) pobu- dzić; fi) wstrząsnąć; /) skołatać, osłabić. condeninatió onis / skazanie. condemnatór, oris m oskarżyciel. condemno - 94 - con-demno l. a) skazać (alqm alcis rei albo de re); winnym uznać, potępić, winić, ganić, b) przepro- wadzić skazanie kogoś. con-densus 3 bardzo gęsty, zwarty, ścieśniony. con-dicio, onis / umowa, układ; a) układ o małżeństwo, projekt mał- żeństwa, partia; a) miłostka; ff) narzeczona; b) układy; a) propozyc- ja, wniosek; j8) warunek, ogranicze- nie; c) zadanie, powołanie, przezna- czenie; a) stosunek, położenie, stan, los, okoliczności; /3) możliwość. con-dico 3. wspólnie umówić się (alicui alqd, coś z kimś). condlmentuni, T n korzenie, przy- prawa. condio 4. a) przyprawić, zaprawić; łagodzić, condltus 3 przyprawiony, smaczny, zaprawiony; b) maryno- wać; balsamować. condiscipulatiis, us m koleżeństwo szkolne. con-disciptiius, i m kolega, przyjaciel ze szkolnej ławy. con-diśco, didici 3. dokładnie się wyuczyć. condltio, was f przyprawianie, ma- rynowanie. conditór, oris m założyciel, sprawca, twórca; autor. conditórium, T n trumna, grobowiec. conditura, ae/przyprawienie. con-do, difdi, ditum 3. l. złożyć razem: a) założyć, zbudować, utwo- rzyć; b) opracować, opisać, spisać. 2. przechować, ukryć, złożyć (alqd in rem lub in re); a) (miecz) do pochwy włożyć; (owoce) nagroma- dzić; b) (zmarłych) pochować, po- grzebać; c) (czas) przeżyć; d) ukryć, schować, (miecz) głęboko wrazić, wbić. con-dócefacio 3. pouczać, wytre- sować. condoleo 2 i con-dolesco, liii, - 3. cierpieć, boleć. con-donatio, onis/rozdarowanie. con-dono l. darować, rozdarować (alicui alqd); a) (dług) odpisać; b) poświęcić, wydać; c) przebaczyć, puścić bezkarnie. con-dormio 4. zasnąć. con-duco, duri, ductiim 3. l. razem sprowadzić, ściągnąć, zebrać (alqd in locum); zjednoczyć, połączyć; 2. a) nająć, wydzierżawić; b) wziąć na żołd, zwerbować; subst. con- ductT, orum m najemni, conduc- tum, i n najem, najęte mieszkanie. 3. (nieosob.) conducit jest korzyst- nym, jest przydatnym, przydaje się (alicui, ad alqd). con-ducticius 3 najęty. con-ductió, onis / a) połączenie; b) najem, dzierżawa. con-ductór, oris m a) podnajmujący, dzierżawca; b) przedsiębiorca. con-duplicó l. podwajać. con-ecto, nexui i nen, nexum 3. razem spiąć, złączyć, spoić; a) po- łączyć (alqd cum re lub z dat.}; zjednoczyć, także zawikłać; b) jako ostateczny wniosek dołączyć. con-farreo l. zawrzeć śluby małżeń- skie (przez ofiarowanie placka, tzn. konfareację). - 95 confido con-fectio, onis / l. sporządzenie, naprawa; (libń) ułożenie, (belli) ukończenie, (tributi) ściągnięcie. 2. zniszczenie, zgniecenie. con-fectór, oris m l. wykonawca, ten który ukończył. 2. niszczyciel. con-fercio, rsl, rtum 4. napchać, stłoczyć, coniertiis 3. napchany, natłoczony, gęsty, zbity, zwarty, ścieśniony; pełny (z abl.). con-feró, contuli, collatuni, confer- re l. razem znosić, przynosić, zbie- rać (alqd ex re in alqd, in lub ad alqm); a) razem ująć, ściągnąć, złączyć, pass. skupić się; b) blisko sprowadzić, skupić, zbliżyć (słowa, opinie) wymieniać, zamieniać z kim (omawiać), (nieprzyjaźnie) zetknąć, skrzyżować (arma, manus, signa cum alqo). signis collatis w otwartym boju, collato pede w starciu bezpośrednim, wręcz; c) (pieniądze) zbierać, składać (ad lub in alqd); przyczynić się, pomagać; d) porównywać (alqd cum re lub z dat.). 2. zanieść dokąd, zawieść, zaprowadzić (alqd ex re in rem); a) se conferre udać się, przyłączyć się do kogoś, oddać się czemuś (in lub ad alqd, ad alqm); b) coś odkładać (in tempus); c) w coś przemienić, zamienić; d) coś zwra- cać ku komuś (alicui alqd); a) przypisywać komuś coś, składać na kogoś (alqd in alqm); f!) przeka- zać, zostawić komuś coś, zdać na kogoś, polecić (alqd ad alqm); e) coś (zwłaszcza myśl lub działal- ność.) zwrócić ku komuś, skierować (alqd ad lub in); na coś użyć, obrócić, wydać (np. praedam in monumentu, peccuniam in liberali- tatem). cónfertim adv. do confertus. cón-feryesco, m, - 3. zapłonąć, rozpalić się. con-fessio, onis / wyznanie, przy- znanie. con-fessus wb. confiteor. confestim adv. niezwłocznie, natych- miast. conficiens, entis sprawiający, doko- nywujący (z gen.). con-ficio, feci, fectiim 3. l. spo- rządzić, zrobić, wykonć, ukończyć, do skutku doprowadzić (alqd); a) (pismo) układać, spisać, (drogę) odbyć, (interesy) załatwić, (wojnę) ukończyć, (czas) przepędzić, prze- być, przeżyć (pass. przejść, upły- nąć). b) sprawić, stworzyć, spowo- dować; c) (pieniądze, ludzi) zebrać, ściągnąć, wystawić; d) (logicznie) wnioskowć. 2. zmiażdżyć: a) żuć; b) strwić; c) spożyć, zjeść; a) zużytko- wać: P) zniszczyć, wyczerpać, osła- bić; y) zabić; S) podbić, pokonać. con-fictio, onis / zmyślenie. con-Udens, entis pewny siebie, od- ważny; śmiały, zuchwały, bezczel- ny, bezwstydny. cón-Udentia, ae / zaufanie w sobie; śmiałość, zuchwalstwo, bezczel- ność, bezwstyd. con-fido, fisus sum 3. polegać na czym albo spuścić się na co (z dat. albo abl.); silnie wierzyć albo spo- dziewać się (z acc. c. inf.). configo - 96 - con-Ggo, xi, xum3. a) razem zbić; b) przebić, przeszyć; złamać. con-figo, fTnxI, fictum 3. wymyśleć, zmyśleć. con-finis, e graniczący, sąsiedni (z dat.); pokrewny, bliski. con-finium, i n a) pogranicze; b) rozgraniczenie, lini graniczna, gra- nica; pośredni stopień. con-fTó 4. stać się, przyjść do skutku. con-firmatio, onis / umocnienie; a) uspokojenie, pociecha; b) potwier- dzenie, uzsadnienie. con-firmatór, oris m poręczyciel (alcis rei). con-firmo l. umocnić, utwierdzić (alqm i alqd); a) wzmocnić, krze- pić, ubezpieczyć, (uchwały) zatwier- dzić, (twierdzenia) dowieść, udo- wodnić; b) dodać otuchy, pocieszyć; c) umocnić w wierności; d) zape- wnić, na pewno twierdzić, zaręczać (alqd lub acc. c. inf.). con-fisco l. schować do skarbca. con-fisio, onis / zaufanie. con-fiteór, fessus sum 2. l. przyznać się, wyznać (alqd de re; z acc. cum inf.). confessus 3 a) przyznający się, b) przyznany, ogólnie uznany, ułożony. 2. dać poznać, wyjawić, wyraźnie wskazać. con-flagró l. intr. spalić się, spłonąć, zgorzeć. con-ffictio, onis/zderzenie się, spór. con-flicto l. razem uderzyć, l. wstrząsnąć, zaburzyć. 2. (intr. i pass.) a) walczyć, potykać się, mieć do zwalczenia (cum alqo); b) być nawiedzonym, trapionym, drę- czonym (alqa re i ab alqo); doznać prześladowania, abs. wejść w tłum. conflictus, us m zderzenie. con-fligo, H, ctum 3. razem uderzać, zderzać, (intr.) ścierać się, walczyć (cum alqo, contra i adyersus alqm). con-flo l. a) dmuchać, rozdmuchać; wzniecić, obudzić; b) stopić, prze- topić; a) zbierać, spoić, (pieniądze) zbijać, gromadzić, długi robić, za- dłużać się; j8) kuć, knuć, sprawić, spowodować: wymyślić. con-fluo, fliiri, - 3. spływać, zlewać się razem (in alqd, ad alqm). subst. confluens, tis m (także pl.) spływ, zlewisko. con-fódió, fodi, fóssum 3. przebić, przekłuć; rzucić o ziemię. con-formatió, onis/ukształtowanie, obraz, twór; a) wyobrażenie, poję- cie; b) figura retoryczna. con-fonno l. tworzyć, kształtować; wykształcić, wyszkolić. con-fragosus 3 nierówny, chropawy. con-tremo, m, - 3. razem mruczeć, szemrać. con-frico l. nacierać, wycierać. con-fringo, fregi, fractum 3. łamać, rozbić: udaremnić, zniweczyć. cón-fugio, fugi, - 3. uciec, uciekać się do czegoś (in i ad alqd). con-fiigium, i n miejsce schronienia, ucieczka. con-fundo, fudi, fusum 3. zlewać razem, zsypać razem; l. a) zmie- szać (alqd cum re), łączyć (alqd in alqd). pass. zmieszać się; b) wpra- wić w zamieszanie, zmącić; wy- krzywić; c) przerazić, zatrwożyć; 97 - coniectio d) confusus 3 zamącony, pomie- szany; wylękły, bezładny, wykrzy- wiony. 2. wlać (alqd in alqd); pass. wlać się, rozszerzyć się. con-fusió, onis/a) zmieszanie, po- łączenie; b) zamęt; c) rumieniec; zmieszanie, pomieszanie. cón-fiito l. a) zmusić do milczenia (alqm); b) stłumić, uśmierzyć, uko- ić (alqd); zbijać. con-gelo l. a) zamrozić, twardym uczynić; b) (intr.) marznąć, szty- wnieć. con-gemino l. podwajać. con-gemo, m, - 3. głośno wzdychać. conger, gri m węgorz morski. congeries, el/stos, kupa, masa. con-geró, gessl, gestum 3. razem znosić, zbierać; a) gromadzić, wznosić, budować; b) coś nałożyć na kogoś, obsypać kogoś czymś (alqd in alqm); c) gnieździć się. congesticius 3 nagromadzony. congestus, fis m a) znoszenie, gro- madzenie; gnieżdżenie się; b) kupa, mnóstwo. congiarium, i n miara; dar, pieniężny lub żywnościowy. congius, i m miara (koło 3 litrów). con-glació l. zamarznąć. con-gióbatio, onis / skupianie się, gromadzenie się. con-globo l. uczynić kulistym, za- okrąglić; skupić, nagromadzić. con-glutinatio, onis / sklejenie. con-glutino l. sklejać, ciasno spajać, składać. con-gratulor l. wspólnie składać życzenia (alicui alqd). con-grediór, gressus sum 3. scho- dzić się, spotykać (cum alqo); po- tykać się, walczyć. congregabilis, e towarzyski. congregatió, onis / towarzyskość, pożycie towarzyskie. con-gregó l. łączyć w stada; łączyć, gromadzić, skupiać. con-gressio, onis / =congressus. con-gressiis, us m spotkanie; a) to- warzystwo, stosunki, obcowanie; b) starcie, walka, natarcie. congruens, entis zgodny, stosowny (cum re lub z dat.); podobny, jed- nomyślny, harmonijny. congruentia, ae / umiar, zgodność, symetria. con-gruo, ffi, - 3. zbiegać się, scho- dzić się; a) zgadzać się (co do czasu), spotykać się (cum re, ad alqd); b) godzić się, odpowiadać sobie wzajemnie, przystosowywać się łatwo (cum re, z dat.); c) być jednej myśli (de re, in rem). con-icio, ieci, iectum 3. l. razem rzucać, znosić (alqd in alqd); do- myślać się, przypuszczać, zgady- wać, odgadywać (alqd ex re, de re, z acc, c. inf.). 2. rzucać, ciskać, ugodzić (alqd in lub intra alqd); a) kogoś kazać zaprowadzić, wtrącić, wpędzić (alqm in alqd). se conicere spiesznie się udać, rzucić się; b) nabawić kogoś czegoś (np. alqm in metum). coniectatio, onis / przypuszczenie, domysł. con-iectio, onis / a) rzucanie; b) składanie; c) wykład, tłumaczenie. configo - 96 - con-figo, ri, xum3. a) razem zbić; b) przebić, przeszyć; złamać. con-figo, finxi, fictiim 3. wymyśleć, zmyśleć. cón-Gnis, e graniczący, sąsiedni (z dat.); pokrewny, bliski. cón-tTnium, i n a) pogranicze; b) rozgraniczenie, lini graniczna, gra- nica; pośredni stopień. con-fio 4. stać się, przyjść do skutku. cón-fTrmatió, ónis / umocnienie; a) uspokojenie, pociecha; b) potwier- dzenie, uzsadnienie. cón-fTrniatór, oris m poręczyciel (alcis rei). con-finnó l. umocnić, utwierdzić (alqm i alqd); a) wzmocnić, krze- pić, ubezpieczyć, (uchwały) zatwier- dzić, (twierdzenia) dowieść, udo- wodnić; b) dodać otuchy, pocieszyć; c) umocnić w wierności; d) zape- wnić, na pewno twierdzić, zaręczać (alqd lub acc. c. inf.). con-fisco l. schować do skarbca. con-fiśio, onis / zaufanie. con-fiteór, fessiis sum 2. l. przyznać się, wyznać (alqd de re; z acc. cum inf.). confes.sus 3 a) przyznający się, b) przyznany, ogólnie uznany, ułożony. 2. dać poznać, wyjawić, wyraźnie wskazać. con-flagro l. intr. spalić się, spłonąć, zgorzeć. cón-flictio, onis/zderzenie się, spór. cón-nictó l. razem uderzyć, l. wstrząsnąć, zaburzyć. 2. (intr. i pass.) a) walczyć, potykać się, mieć do zwalczenia (cum alqo); b) być nawiedzonym, trapionym, drę- czonym (alqa re i ab alqo); doznać prześladowania, abs. wejść w tłum. conflictus, lis m zderzenie. con-fligo, xi, ctum 3. razem uderzać, zderzać, (intr.) ścierać się, walczyć (cum alqo, contra i adversus alqm). cón-flo l. a) dmuchać, rozdmuchać; wzniecić, obudzić; b) stopić, prze- topić; a) zbierać, spoić, (pieniądze) zbijać, gromadzić, długi robić, za- dłużać się; /3) kuć, knuć, sprawić, spowodować: wymyślić. con-fluo, flibd, - 3. spływać, zlewać się razem (in alqd, ad alqm). subst. cónfluens, tis m (także pl.) spływ, zlewisko. cón-fódio, fodi, fossiim 3. przebić, przekłuć; rzucić o ziemię. con-fonnatio, onis/ukształtowanie, obraz, twór; a) wyobrażenie, poję- cie; b) figura retoryczna. con-formó l. tworzyć, kształtować; wykształcić, wyszkolić. con-fragosus 3 nierówny, chropawy. con-fremo, iu, - 3. razem mruczeć, szemrać. con-frico l. nacierać, wycierać. con-fringo, fregi, fractum 3. łamać, rozbić: udaremnić, zniweczyć. con-fugio, fugi, - 3. uciec, uciekać się do czegoś (in i ad alqd). con-fugiiini, T n miejsce schronienia, ucieczka. con-fundo, fu di, fusum 3. zlewać razem, zsypać razem; l. a) zmie- szać (alqd cum re), łączyć (alqd in alqd). pass. zmieszać się; b) wpra- wić w zamieszanie, zmącić; wy- krzywić; c) przerazić, zatrwożyć; - 97 - coniectio d) confusus 3 zamącony, pomie- szany; wylękły, bezładny, wykrzy- wiony. 2. wlać (alqd in alqd); pass. wlać się, rozszerzyć się. con-fusio, onis/a) zmieszanie, po- łączenie; b) zamęt; c) rumieniec; zmieszanie, pomieszanie. con-fflto l. a) zmusić do milczenia (alqm); b) stłumić, uśmierzyć, uko- ić (alqd); zbijać. con-geló l. a) zamrozić, twardym uczynić; b) (intr) marznąć, szty- wnieć. con-gemino l. podwajać. con-gemo, ui, - 3. głośno wzdychać. conger, gri m węgorz morski. congeries, ei/stos, kupa, masa. con-gero, gessi, gestum 3. razem znosić, zbierać; a) gromadzić, wznosić, budować; b) coś nałożyć na kogoś, obsypać kogoś czymś (alqd in alqm); c) gnieździć się. congesticius 3 nagromadzony. congestiis, fis m a) znoszenie, gro- madzenie; gnieżdżenie się; b) kupa, mnóstwo. congiariiim, i n miara; dar, pieniężny lub żywnościowy. congius, i m miara (koło 3 litrów). con-glació l. zamarznąć. con-gióbatio, onis / skupianie się, gromadzenie się. con-gióbo l. uczynić kulistym, za- okrąglić; skupić, nagromadzić. con-glutinatio, onis / sklejenie. con-glutino l. sklejać, ciasno spajać, składać. con-gratulor l. wspólnie składać życzenia (alicui alqd). con-gredior, gressus siim 3. scho- dzić się, spotykać (cum alqo); po- tykać się, walczyć. congregabilis, e towarzyski. congregatio, onis / towarzyskość, pożycie towarzyskie. con-grego l. łączyć w stada; łączyć, gromadzić, skupiać. con-gressio, onis / =congressus. con-gressus, fis m spotkanie; a) to- warzystwo, stosunki, obcowanie; b) starcie, walka, natarcie. congruens, entis zgodny, stosowny (cum re lub z dat); podobny, jed- nomyślny, harmonijny. congruentia, ae / umiar, zgodność, symetria. con-gruo, iii, - 3. zbiegać się, scho- dzić się; a) zgadzać się (co do czasu), spotykać się (cum re, ad alqd); b) godzić się, odpowiadać sobie wzajemnie, przystosowywać się łatwo (cum re, z dat); c) być jednej myśli (de re, in rem). con-ido, ieci, iectuni 3. l. razem rzucać, znosić (alqd in alqd); do- myślać się, przypuszczać, zgady- wać, odgadywać (alqd ex re, de re, z acc, c. inf). 2. rzucać, ciskać, ugodzić (alqd in lub intra alqd); a) kogoś kazać zaprowadzić, wtrącić, wpędzić (alqm in alqd). se conicere spiesznie się udać, rzucić się; b) nabawić kogoś czegoś (np. alqm in metum). coniectatio, ónis / przypuszczenie, domysł. con-iectio, onis / a) rzucanie; b) składanie; c) wykład, tłumaczenie. coniecto 98 - con-iecto l. domyślać się, rokować, zgadywać (alqd re albo ex re coś z czegoś; de re). coniector, oris m tłumacz snów, wieszczek. coniectura, ae / a) domysł, domnie- manie, wniosek; b) tłumaczenie, wykładanie; przepowiednia. coniecturalis, e polegający na do- mysłach, przypuszczeniach. con-iectus, us m a) rzucanie, obrzu- canie; b) zwrócenie, skierowanie; c) teli odległość rzutu pociskiem. conifer 3 i coniger 3 szyszkowaty, mający szyszki. co-nitor, nixus i nisus suin 3. opierać się; a) podnosić się, dźwigać się, wspierać się; b) rodzić; c) wytężać siły, wysilać się, silić się. coniug(i)aHs, e małżeński. con-iugium, T m małżeństwo; a) spół- kowanie; b) miłostki; c) małżonek, małżonka. con-iugo l. = coniungo. con-iunctim adv. łącznie, razem, wespół. con-iunctio, óniś/połączenie, zwią- zek; a) związki towarzyskie, przy- jaźń, sympatia; b) pokrewieństwo; c) (w gramat.) spójnik. con-iunctus 3 połączony, zjednoczo- ny (cum re lub z dat.); a) związany z czym, graniczący; b) bliski (co do czasu), prawie współczesny; bli- ski = zaprzyjaźniony, przyjazny; pokrewny, zgodny. con-iungo, iunXI, ifinctum złączyć, zjednoczyć (alqd cum re lub z dat.); a) przyłączyć, dołączyć (alqd alicui rei); b) (związek) zawrzeć; c) pass. połączyć się, złączyć się, trzymać z kimś. c f. też coniunctus. con-iunx, iugis / małżonka, żona (*m mąż, pl. *para małżeńska); a) kobietka; b) narzeczona, kochanka. con-iuratio, onis / l. sprzysiężenie; wzajemna przysięga. 2. spisek; spi- skowcy, sprzysiężeni. con-iiiro l. l. razem przysięgać; a) złożyć przysięgę na chorągiew; b) przysięgą się zobowiązać, zwią- zać. 2. sprzysiąc się, uknuć spisek (cum algo contra alqd; z acc. c. inf., z ut). con-iiiratus 3 zaprzy- siężony; przysięgą związany, sprzysiężony. coniux = coniunx. cóniveo, nivi i nua, - 2. zamknąć oczy; (o oczach) zamkniętym być, zmrużonym; a) zasypiać; b) przy- mknąć jedno oko, patrzeć przez palce. coni... = coli... con-necto 3. = conecto. con-nitór 3. = conitor. con-riiyeo 2. = coniveo. conopeum, i i ium, i n siatka przeciw komarom. conór l. próbować, ważyć się na co (alqd z inf. lub z si). con-quassatió, onis / wstrząśnienie, rozprężenie, nadwątlenie. con-quasso l. wstrząsać, skołatać. con-querór, questus suin 3. głośno uskarżać, żalić się (alqd, de re; z acc. c. inf). con-questió, onis/i -tiis, fis m głośna skarga, utyskiwanie. - 99 - consector con-qufesco, evi, etum 3. wypocząć, spoczywać (ab, ex re); a) odzyskać spokój, uspokoić się (in re); b) cicho stać, cicho leżeć, przestać... con-quiro, sivl, situni 3. wyszuki- wać, zbierać (alqm i alqd); a) gor- liwie szukać, poszukiwać, groma- dzić, (żołnierzy) werbować, zacią- gać. conqulsitus 3 wyszukany, wy- borowy; b) tworzyć, stwarzać. con-quisitio, onis / poszukiwanie, zbieranie; pobór, werbunek. con-quisitór, óris m ten, który do- starcza, werbuje. cón-saepio, psi, ptuni 4. ogrodzić. con-saeptum, l n ogrodzenie, płot. con-salutatló, onis / pozdrowienie. con-saluto l. pozdrowić (równocześ- nie lub głośno), przywitać. con-sanesco, niii, - 3. wyzdrowieć. con-sanguineus 3 krewny; bratni. subst. -us, i m brat; -a, ae/siostra. cón-sanguinitas, atis / pokrewieńst- wo, związek krwi. consaució l. ciężko zranić. cón-sceleratus 3 zbrodniczy, wystę- pny. con-scelero l. pokalać zbrodnią. con-scendo, endi, ensuin 3. wstępo- wać (alqd). navem wsiąść na okręt. conscensió, onis/wejście, wsiadanie. cón-scientia, ae /1. wspólna wiado- mość, wiedza (alcis, alcis rei). 1. a) świadomość, poczucie, samowie- dza; b) sumienie. cón-scindó, scidl, scissiim 3. roz- rywać, rozedrzeć. con-scio 4. (sibi) poczuwać się do czegoś. con-scisco, scivi i sen, scitum 3. a) wspólnie postanowić; b) sibi alqd coś o sobie postanowić, wziąć coś na siebie, ściągnąć na siebie, mor- tem sibi śmierć sobie zadać. con-scius 3 a) świadomy (alicui rei lub alcis rei, alicui alcis rei) wta- jemniczony. subst. -us, T m świa- dek, wspólnik, uczestnik; b) pewny siebie, ufny; poczuwający się do (winy). con-seribó 3. spisać, na liście umieś- cić; a) (żołnierzy) zaciągać, wer- bować; b) (obywateli) wpisywać do klas; c) wpisać na listę senato- rów, conscriptiis dopisany = nowy senator; patres conscripti = senat; d) ułożyć; e) zapisać (do końca). con-scriptio, onis / układanie, spi- sanie. con-seco, cui, ectiini l. a) pokrajać na kawałki, poćwiartować; b) głę- boko wciąć. consecratio, onis / święcenie, po- święcenie; a) wyklęcie; b) ubóst- wienie, apoteoza. con-secro l. święcić, poświęcić (alqd alicui); a) przekląć, wykląć; b) uznać za bóstwo, ubóstwiać; czynić nieśmiertelnym, uwiecznić. consectarius 3 logiczny, konsekwen- tny. subst. -a, orum n wnioski. consectatio, onis/dążność, dążenie, staranie się. con-sectatrix, Tcis / zwolenniczka, przyjaciółka. con-sectió, onis/rozcinanie. con-sectór l. towarzyszyć, iść za kim (z acc.); a) prześladować, ści- consecutio - 100 - gać; b) doścignąć, dogonić; c) usil- nie starać się o coś, gonić za czymś. con-secutio, onis / następstwo; a) prawidłowe następstwo; b) końco- wy wniosek. con-senesco, senw, - 3. starzeć się, siwieć; słabnąć, niknąć, siły tracić, marnieć. con-sensio, onis / = consensus. con-sensus, us m zgodność, zgoda, jedność; a) jednogłośna uchwała, życzenie; b) zmowa, spisek. consentaneus 3 zgodny, odpowiedni (cum re lub z dat); naturalny, należny. con-sentio, sens!, sensum 4. zgadzać się, godzić się (cum algo, cum re, in re, de re). sibi consentire być konsekwentnym; a) zgodnie (jed- nogłośnie) postanowić, uchwalić (z inf. lub ut); b) sprzy sięgać się (contra alqm, ad alqd); c) (o rze- czach) pozostawać w zgodzie, har- monizować; d) cónsentiens, tis zgodny, jednomyślny, jednogłośny. con-sequens, entus następny, nastę- pujący, wynikający, subst. conse- quens, entis n następstwo, wynik; rozumny, konsekwentny, stosowny. con-.sequentia, ae / następstwo, wy- nik. consequór, secutus sum 3. l. bezpo- średnio następować, iść w ślad za kimś, czymś (alqm lub alqd); a) gonić, ścigać; b) naśladować; c) jako skutek następować = wynikać, być następstwem. 2. doganiać, do- pędzać (alqm i alqd); a) osiągnąć, dostąpić, dojść do czegoś, uzyskać; b) zrównać się; a) dorównać (alqm, alqd); f!) dokładnie wyrazić; y) pojąć, poznać, zrozumieć. con-sero, sevi, situm 3. a) obsiewać, zasadzać; b) szczepić. con-sero, serffi, sertum 3. l. (dwie lub więcej rzeczy) rzędem obok umieścić, spoić, spleść; 2. (jedną rzecz) a) przypiąć, dołączyć, zwią- zać; b) razem sprowadzić; c) (o nieprzyjaznym działaniu) naprowa- dzić na kogoś; manus cum alqo wręcz się ścierać z kim; (bitwę, potyczkę) stoczyć, zacząć, wszcząć; d) manum (o prawniku) sprawę ująć w swoje ręce. conserte adv. w ścisłym związku. con-serva, ae / współniewolnica. con-seryatio, onis/przechowywanie, utrzymanie; ratunek; zachowanie. conseryator, oris m obrońca, zbaw- ca. con-seryo l. przechowywać, zacho- wywać; a) zatrzymać, utrzymać w całości, dochować bez zmiany; b) ocalić, przy życiu zachować, nie tkniętym zostawić, ułaskawić. con-seryiis, T m współniewolnik. con-sessór, oris m sąsiad, towarzysz przy stole, współbiesiadnik; kolega (w urzędzie). consessus, us m zebranie, posiedze- nie; zebrani (ludzie). cónsiderantia, ae / roztropność. consideratio, onis/rozważanie, roz- patrywanie. consideratus 3 a) gruntownie roz- ważony, obmyślany; b) rozważny, ostrożny. - 101 - consonus con-sidero l. oglądać, przypatrywać się; rozważać, zastanawiać się (alqd, de re, secum; z ut, ne = ba- czyć na to, aby). consido, sedH, sessum 3. l. razem usiąść, razem osiedlić się (in loco). 2. usiąść, osiąść (in loco); a) od- bywać posiedzenie; b) obozem się rozłożyć, zająć stanowisko, usta- wić się; c) osiedlić się; d) (o ok- rętach) wylądować, zawinąć do przystani; e) osiąść; a) obniżyć się, zapaść się, pogrążyć się; ff) usadowić się; f) ułożyć się, uspo- koić się, poprzestać. cón-signo l. l. opieczętować, pie- częcią zaopatrzyć; poświadczyć, uwierzytelnić, poręczyć. 2. zapisać, zanotować, spisać. consiuarius 3 doradzający; subst. -us, i m doradca. consiliatór, oris m doradca. consiliór l. naradzać się, rady udzie- lać, radzić się. consflium, T n rada: l. (acf.) nara- dzanie się; a) narada, posiedzenie; b) zebranie radnych; o;) senat; [S) rada wojenna; y) rada przyboczna; c) namysł, zastanowienie się, roz- ważne obliczenie; bono consilio z ważnych powodów. 2. (pass.) a) postanowienie, uchwała; a) sposób, plan, pomysł, zamysł, zamiar; con- silio według planu, umyślnie; JS) plan wojenny, podstęp, fortel; b) rada=porada. con-similis, e podobny (z dat. i gen.). consipio 3. być przy (zdrowych) zmysłach, mieć rozum. con-sisto, sfiti, - 3.1. razem stanąć, razem się ustawić, zejść się (in loco); pf. razem stać; a) istnieć, być, mieć miejsce; b) opierać się, polegać na czym, mieścić się w czym (in re). 2. a) stanąć, za- trzymać się; pf. stać; b) zostać, cicho stać; a) (o -wojsku) wstrzymać pochód, stanąć obozem; (o okręcie) stanąć na kotwicy; fS) osiąść, osied- lić się; y) stać silnie, utrzymać się, nie ustąpić; in causa wygrać pro- ces; in dicendo wygłosić całą mo- wę; S) zatrzymać się, bawić, prze- bywać; e) utknąć, stanąć nierucho- mo, utkwić; ć) spokój odzyskać, uspokoić się, opanować się, przyjść do równowagi. consitió, onis / sianie, sadzenie, uprawa. cónsitór, oris m siewca. consitura, ae/= consitió. con-sobrinus, T m i -a, ae / siost- rzeniec(-ica), kuzyn(-nka). con-sóciatio, onis / związek, zjed- noczenie, stowarzyszenie. con-sócio l. zjednoczyć, związać; wspólnym uczynić, podzielić z kimś (alqd cum alqo); con- sóciatus 3 zgodny; związkowy. consolatio, onis/pocieszenie, pocie- cha; słowa pociechy (list, mowa). con-solator, oris m pocieszyciel. con-solor l. pocieszać, dodać otuchy (alqm de albo in re); koić, łagodzić. con-sóno, iii, - l. razem brzmieć, rozlegać się; zgadzać się. con-sónus 3 razem brzmiący, har- monijny, zgodny. consopio - 102 - con-sopio 4. uśpić. cón-sors, tis uczestnik, wspólnik, towarzysz (z gen.); a) współposia- dacz spadku (niepodzielnego); b) z tej samej rodziny; subst. m i/brat, siostra; c) wspólny. consortio, óms/współudział, wspól- nota, spółka. consortmm, i n = conortio. conspectus 3 zob. conspicio. conspectus, lis m widzenie, patrzenie: l. widok, spojrzenie, wygląd; uka- zanie się, zjawienie się; in con- spectu alcis przed oczyma, w oczach, blisko; in conspectum venire ukazać się; a lub e con- spectu z oczu, z widnokręgu. 2. (przen.) oglądanie, przypatrywanie się. con-spergó, si, sum 3. skropić, zro- sić; zalewać, zasypać, gęsto pokryć. con-spicio, speri, spectum 3. a) spoglądać, obaczyć, spostrzec (alqd); b) ujrzeć, zauważyć (alqm i alqd; z part., z acc. c. inf.); pass. conspici wpadać w oczy, zwracać uwagę, widzialnym być; c) adj. a) conspectus 3 widzialny, widoczny; wpadający w oko, znaczny, okaza- ły; j8) conspiciendus 3 godny wi- dzenia. cón-spicór l. ujrzeć, spostrzegać. conspicuus 3 widoczny; wpadający w oczy. con-spiratio, oms / a) harmonia, zgoda; b) spisek. con-spiro l. l. razem brzmieć. 2. a) być jednej myśli, być zgodnym, zgadzać się (ciwi alqo); b) sprzy- sięgać się; c) conspirarós 3 jedno- myślny; sprzysiężony. con-spónsór, oris m sprzysięgły, wspóiręczący. con-spuó, ui, utum 3. opluć (alqd). con-sputo l. opluć (alqm). con-stans, antis mocno stojący: a) silny, spokojny, stały, niewzruszo- ny, jednostajny, regularny, zgodny; prawidłowy; b) (o osobach) stałego charakteru, stały, stateczny, kon- sekwentny. cónstantia, ae / a) stałość, statecz- ność, wytrwałość; konsekwencja; b) stałość charakteru, stanowczość, przytomność; roztropność. consternatió, onis/a) spłoszenie; b) przestrach, popłoch, trwoga; zabu- rzenie, wzruszenie, powstanie, ra- bunek. con-sterno l. a) spłoszyć, wypłoszyć; b) wzruszyć, przestraszyć, wzbu- rzyć, rozgoryczyć, rozjątrzyć. con-sterno, stravi, stratum 3. l. posypać, pokryć (gęsto) (alqd aląa re); (o okręcie) w pokład zaopat- rzyć. 2. obalić, powalić. constipo l. stłoczyć; skupić. con-stituo, iii, utum 3. ustawić ra- zem, umieścić obok siebie (alqm i alqd); a) (o wojsku) a) kazać stanąć (zatrzymać się), (o okręcie) zarzucić kotwicę; fS) (wojsko) usta- wić, umieścić, zakwaterować; b) (osoby) osiedlić albo uczynić przy- należnym; (urzędników) ustanowić, wyznaczyć; c) urządzić, założyć; zbudować, rozbić obóz; a) założyć, uzasadnić, stworzyć, przygotować; - 103 - consulo j8) uporządkować, urządzić, zorga- nizować; /) przedsięwziąć, urzą- dzić; d) ustalić, ustanowić (alqd alicui alqd komuś coś przekazać, polecić); a) rozstrzygnąć sądownie, przyznać, przysądzić (alqd, de re', z ut); j8) postanowić, zdecydować się, powziąć postanowienie (alqd, z inf.; acc. c. inf., gerundivi; ut); e) constitutus 3 urządzony, uporząd- kowany, postanowiony, (bene, ita itp.) usposobiony. constitutio, onis / l. urządzenie, ustawa; położenie, stan. 2. ustale- nie, oznaczenie; a) ustalenie poję- cia; b) zarządzenie, rozporządzenie. constitutiim, i n a) rozporządzenie, postanowienie; b) umowa, zmowa; umówiony czas, miejsc lub termin; c) zamiar. con-sto, stłti, staturus l. stać silnie, stanąć, składać się (z czego); a) zostać niezmienionym, pozostać przy czym, obstawać (in re); b) zgadzać się, harmonizować (alicui rei, cum re, in re): sibi constare być zgodnym z sobą; być konsekwent- nym; ratfo constat rachunek zgadza się; c) być pewnym, jest wiadomym, constat: a) wiadomo (inter omnes ogólnie) (z acc. c. inf.); j8) constat alicui jest pewny siebie (przekona- ny); jest zdecydowany, ma silne postanowienie; d) istnieć; e) składać się z czego, opierać (zasadzać) się na czym (ex re, in re, sam abl.); f) wyjść na (pewną sumę), kosztować (z abl. lub gen. pretii). con-stratum, I n przykrycie, zasłona. con-stringo, strinxi, strictiim 3. związać, skrępować (alqd); a) zwią- zać, spętać (alqm i alqd); b) przy- mocować, zobowiązać; c) ściągnąć, ująć, trzymać w karbach, ograni- czać, osłabiać, paraliżować. constructio, onis/łączenie, związek, budowa. con-struo, striua, structuni 3. ukła- dać warstwami razem; gromadzić; a) spiętrzyć; nakładać; b) budować zbudować, założyć. con-stupratór, oris m wszetecznik, gwałciciel. con-stiipro l. zgwałcić, zhańbić. con-suasór, oris m doradca. con-suefacio 3. kogoś do czegoś przyzwyczajać (alqm z inf.). con-suesco 3. przyzwyczajać się (z inf.); pf. być przyzwyczajonym, mieć zwyczaj; a) cum alqo con- sueyisse z kimś żyć w przyjaźni; być w kimś zakochanym; b) con- suetus 3 przywykły, zwykły. consuetudo, inis / przyzwyczajenie, zwyczaj, obyczaj; a) sposób życia; b) sposób wyrażania się; c) ob- cowanie, stosunek; epistularum wymiana listów; d) stosunek mi- łosny. consul, ulis m konsul. consularis, e konsulmy; a) były kon- sul; b) legat z władzą konsula; c) adv. cónsulariter w sposób godny konsula. consulatus, us m konsulat; urząd, godność konsula. consulo, liii, ultiim 3. l. (intr.) ze- brać się na naradę; naradzać się (de coniecto - 98 - con-iecto l. domyślać się, rokować, zgadywać (alqd re albo ex re coś z czegoś; de re). coniectór, oris m tłumacz snów, wieszczek. coniectura, ae / a) domysł, domnie- manie, wniosek; b) tłumaczenie, wykładanie; przepowiednia. coniecturalis, e polegający na do- mysłach, przypuszczeniach. con-iectus, us m a) rzucanie, obrzu- canie; b) zwrócenie, skierowanie; c) teli odległość rzutu pociskiem. conifer 3 i conigCr 3 szyszkowaty, mający szyszki. co-mtor, mxus i msas swa 3. opierać się; a) podnosić się, dźwigać się, wspierać się; b) rodzić; c) wytężać siły, wysilać się, silić się. coniug(i)alis, e małżeński. con-iugium, i m małżeństwo; a) spół- kowanie; b) miłostki; c) małżonek, małżonka. con-iugo l. = coniungo. con-iunctim adv. łącznie, razem, wespół. con-iunctio, onis/połączenie, zwią- zek; a) związki towarzyskie, przy- jaźń, sympatia; b) pokrewieństwo; c) (w gramat.) spójnik. con-iunctus 3 połączony, zjednoczo- ny (cum re lub z dat.); a) związany z czym, graniczący; b) bliski (co do czasu), prawie współczesny; bli- ski = zaprzyjaźniony, przyjazny; pokrewny, zgodny. con-iungo, iunxi, iunctum złączyć, zjednoczyć (alqd cum re lub z dat.); a) przyłączyć, dołączyć (alqd oliwi rei); b) (związek) zawrzeć; c) pass. połączyć się, złączyć się, trzymać z kimś. cf. też coniunctus. con-iflnx, iugis / małżonka, żona (*m mąż, pl. *para małżeńska); a) kobietka; b) narzeczona, kochanka. con-iuratio, onis /1. sprzysiężenie; wzajemna przysięga. 2. spisek; spi- skowcy, sprzysiężeni. con-iuro l. l. razem przysięgać; a) złożyć przysięgę na chorągiew; b) przysięgą się zobowiązać, zwią- zać. 2. sprzysiąc się, uknuć spisek (cum alqo contra alqd; z acc. c. inf., z ut). con-iuratus 3 zaprzy- siężony; przysięgą związany, sprzysiężony. coniux = coniumc. coniyeo, mvi i nin, - 2. zamknąć oczy; (o oczach) zamkniętym być, zmrużonym; a) zasypiać; b) przy- mknąć jedno oko, patrzeć przez palce. coni... = coli... con-necto 3. = conecto. con-nitór 3. = conitor. con-niveo 2. = c5niveo. conopeum, i i ium, T n siatka przeciw komarom. conór l. próbować, ważyć się na co (alqd z inf. lub z si). con-quassatio, onis / wstrząśnienie, rozprężenie, nadwątlenie. con-quasso l. wstrząsać, skołatać. con-quer6r, questus sum 3. głośno uskarżać, żalić się (alqd, de re; z acc. c. inf.). con-questió, onis f i -tus, lis m głośna skarga, utyskiwanie. - 99 - consector con-qiiiesco, evi, etuni 3. wypocząć, spoczywać (ab, ex re); a) odzyskać spokój, uspokoić się (m re); b) cicho stać, cicho leżeć, przestać... con-quiro, sm, situm 3. wyszuki- wać, zbierać (alqm i alqd); a) gor- liwie szukać, poszukiwać, groma- dzić, (żołnierzy) werbować, zacią- gać. conqmsitiis 3 wyszukany, wy- borowy; b) tworzyć, stwarzać. con-quisitio, onis / poszukiwanie, zbieranie; pobór, werbunek. con-quisitór, oris m ten, który do- starcza, werbuje. cón-saepio, psi, ptiim 4. ogrodzić. cón-saeptum, i n ogrodzenie, płot. con-salutatio, onis / pozdrowienie. con-saluto l. pozdrowić (równocześ- nie lub głośno), przywitać. con-sanesco, nui, - 3. wyzdrowieć. con-sanguineus 3 krewny; bratni. subst. -us, i OT brat; -a, ae/siostra. con-sanguinitas, atis / pokrewieńst- wo, związek krwi. consaucio l. ciężko zranić. con-sceleratiis 3 zbrodniczy, wystę- pny. con-scelero l. pokalać zbrodnią. cón-scendo, endi, ensum 3. wstępo- wać (alqd). navem wsiąść na okręt. conscensió, onis/wejście, wsiadanie. cón-scientia, ae /1. wspólna wiado- mość, wiedza (alcis, alcis rei). 2. a) świadomość, poczucie, samowie- dza; b) sumienie. con-scindo, scidi, scissum 3. roz- rywać, rozedrzeć. con-sció 4. (sibi) poczuwać się do czegoś. con-sciscó, scivi i sen, scitum 3. a) wspólnie postanowić; b) sibi alqd coś o sobie postanowić, wziąć coś na siebie, ściągnąć na siebie, mor- tem sibi śmierć sobie zadać. con-scius 3 a) świadomy (alicui rei lub alcis rei, alicui alcis rei) wta- jemniczony. subst. -us, i m świa- dek, wspólnik, uczestnik; b) pewny siebie, ufny; poczuwający się do (winy). con-seribó 3. spisać, na liście umieś- cić; a) (żołnierzy) zaciągać, wer- bować; b) (obywateli) wpisywać do klas; c) wpisać na listę senato- rów, conscriptus dopisany = nowy senator; patres conscripti = senat; d) ułożyć; e) zapisać (do końca). con-scriptio, onis / układanie, spi- sanie. cón-seco, ciii, ectum l. a) pokrajać na kawałki, poćwiartować; b) głę- boko wciąć. consecratio, onis / święcenie, po- święcenie; a) wyklęcie; b) ubóst- wienie, apoteoza. cón-secro l. święcić, poświęcić (alqd alicui); a) przekląć, wykląć; b) uznać za bóstwo, ubóstwiać; czynić nieśmiertelnym, uwiecznić. consectarius 3 logiczny, konsekwen- tny. subst. -a, orurn n wnioski. cónsectatio. onis/dążność, dążenie, staranie się. con-sectatrix, Tcis / zwolenniczka, przyjaciółka. con-sectio, onis/rozcinanie. con-sectór l. towarzyszyć, iść za kim (z acc.); a) prześladować, ści- consecutio 100 - gać; b) doścignąć, dogonić; c) usil- nie starać się o coś, gonić za czymś. con-seciitio, onis / następstwo; a) prawidłowe następstwo; b) końco- wy wniosek. con-senesco, senui, - 3. starzeć się, siwieć; słabnąć, niknąć, siły tracić, marnieć. con-sensio, onis / = consensus. con-sensus, us m zgodność, zgoda, jedność; a) jednogłośna uchwała, życzenie; b) zmowa, spisek. consentaneiis 3 zgodny, odpowiedni (cum re lub z dat.); naturalny, należny. con-sentio, sensi, sensum 4. zgadzać się, godzić się (cum algo, cum re, in re, de re). sibi consentire być konsekwentnym; a) zgodnie (jed- nogłośnie) postanowić, uchwalić (z inf. lub ut); b) sprzy sięgać się (contra alqm. ad alqd); c) (o rze- czach) pozostawać w zgodzie, har- monizować; d) consentiens, tis zgodny, jednomyślny, jednogłośny. cón-sequens, entis następny, nastę- pujący, wynikający, subst. conse- quens, entis n następstwo, wynik; rozumny, konsekwentny, stosowny. cón-sequeiitia, ae / następstwo, wy- nik. consequór, secutus sum 3. l. bezpo- średnio następować, iść w ślad za kimś, czymś (alqm lub alqd); a) gonić, ścigać; b) naśladować; c) jako skutek następować = wynikać, być następstwem. 2. doganiać, do- pędzać (alqm i alqd); a) osiągnąć, dostąpić, dojść do czegoś, uzyskać; b) zrównać się; a) dorównać (alqm, alqd); j8) dokładnie wyrazić; y) pojąć, poznać, zrozumieć. cón-sero, sevi, sitiim 3. a) obsiewać, zasadzać; b) szczepić. con-sero, seriS, sertiim 3. l. (dwie lub więcej rzeczy) rzędem obok umieścić, spoić, spleść; 2. (jedną rzecz) a) przypiąć, dołączyć, zwią- zać; b) razem sprowadzić; c) (o nieprzyjaznym działaniu) naprowa- dzić na kogoś; maiius cum alqo wręcz się ścierać z kim; (bitwę, potyczkę) stoczyć, zacząć, wszcząć; d) manum (o prawniku) sprawę ująć w swoje ręce. conserte adv. w ścisłym związku. con-serya, ae / współniewolnica. con-seryatio, onis/przechowywanie, utrzymanie; ratunek; zachowanie. conservatór, óris m obrońca, zbaw- ca. con-servo l. przechowywać, zacho- wywać; a) zatrzymać, utrzymać w całości, dochować bez zmiany; b) ocalić, przy życiu zachować, nie tkniętym zostawić, ułaskawić. con-seryus, i m współniewolnik. con-sessór, oris m sąsiad, towarzysz przy stole, współbiesiadnik; kolega (w urzędzie). consessiis, us m zebranie, posiedze- nie; zebrani (ludzie). cimsiderantia, ae / roztropność. consideratio, onis/rozważanie, roz- patrywanie. consideratiis 3 a) gruntownie roz- ważony, obmyślany; b) rozważny, ostrożny. - 101 - consonus con-sidero l. oglądać, przypatrywać się; rozważać, zastanawiać się (alqd, de re, secum; z ut, ne = ba- czyć na to, aby). consido, sedi, sessum 3. l. razem usiąść, razem osiedlić się (in loco). 1. usiąść, osiąść (in loco); a) od- bywać posiedzenie; b) obozem się rozłożyć, zająć stanowisko, usta- wić się; c) osiedlić się; d) (o ok- rętach) wylądować, zawinąć do przystani; e) osiąść; a) obniżyć się, zapaść się, pogrążyć się; fS) usadowić się; y) ułożyć się, uspo- koić się, poprzestać. con-signo l. l. opieczętować, pie- częcią zaopatrzyć; poświadczyć, uwierzytelnić, poręczyć. 2. zapisać, zanotować, spisać. consiliaruis 3 doradzający; subst. -fts, i m doradca. consiliatór, oris m doradca. consilior l. naradzać się, rady udzie- lać, radzić się. consiliiim, i n rada: l. (act.) nara- dzanie się; a) narada, posiedzenie; b) zebranie radnych; a) senat; /?) rada wojenna; y) rada przyboczna; c) namysł, zastanowienie się, roz- ważne obliczenie; bono consilio z ważnych powodów. 2. (pass.) a) postanowienie, uchwała; a) sposób, plan, pomysł, zamysł, zamiar; con- silio według planu, umyślnie; p) plan wojenny, podstęp, fortel; b) rada=porada. con-simulis, e podobny (z dat. i gen.). consipio 3. być przy (zdrowych) zmysłach, mieć rozum. cón-sisto, sfiti, - 3.1. razem stanąć, razem się ustawić, zejść się (in loco); pf. razem stać; a) istnieć, być, mieć miejsce; b) opierać się, polegać na czym, mieścić się w czym (in re). 2. a) stanąć, za- trzymać się; pf. stać; b) zostać, cicho stać; a) (o wojsku) wstrzymać pochód, stanąć obozem; (o okręcie) stanąć na kotwicy; fS) osiąść, osied- lić się; y) stać silnie, utrzymać się, nie ustąpić; in causa wygrać pro- ces; in dicendo wygłosić całą mo- wę; S) zatrzymać się, bawić, prze- bywać; s) utknąć, stanąć nierucho- mo, utkwić; f) spokój odzyskać, uspokoić się, opanować się, przyjść do równowagi. consitio, onis / sianie, sadzenie, uprawa. consitór, oris m siewca. consitura, ae / = consitio. cón-sóbrinus, T m i -a, ae / siost- rzeniec(-ica), kuzyn(-nka). con-sociatio, onis / związek, zjed- noczenie, stowarzyszenie. con-sóció l. zjednoczyć, związać; wspólnym uczynić, podzielić z kimś (alqd cum alqo); cón- sociatós 3 zgodny; związkowy. consolatio, onis/pocieszenie, pocie- cha; słowa pociechy (list, mowa). con-solatór, oris m pocieszyciel. cón-soiór l. pocieszać, dodać otuchy (alqm de albo in re); koić, łagodzić. con-sóno, iii, - l. razem brzmieć, rozlegać się; zgadzać się. con-sonus 3 razem brzmiący, har- monijny, zgodny. consopio - 102 - con-sopio 4. uśpić. con-sors, tis uczestnik, wspólnik, towarzysz (z gen.); a) współposia- dacz spadku (niepodzielnego); b) z tej samej rodziny; subst. m i/brat, siostra; c) wspólny. consortio, óius/współudział, wspól- nota, spółka. consortium, T n = conortio. cónspectus 3 zob. conspicio. cónspectus, fis m widzenie, patrzenie: l. widok, spojrzenie, wygląd; uka- zanie się, zjawienie się; in con- spectu alcis przed oczyma, w oczach, blisko; in conspectum venire ukazać się; a lub e con- spectu z oczu, z widnokręgu. 2. (przen.) oglądanie, przypatrywanie się. con-spergo, sT, sum 3. skropić, zro- sić; zalewać, zasypać, gęsto pokryć. con-spicno, speri, spectum 3. a) spoglądać, obaczyć, spostrzec (alqd); b) ujrzeć, zauważyć (alqm i alqd; z part., z acc. c. inf.); pass. conspici wpadać w oczy, zwracać uwagę, widzialnym być; c) adj. a) cónspectus 3 widzialny, widoczny; wpadający w oko, znaczny, okaza- ły; f!) conspiciendus 3 godny wi- dzenia. con-spicór l. ujrzeć, spostrzegać. cónspicuus 3 widoczny; wpadający w oczy. con-spiratio, onis / a) harmonia, zgoda; b) spisek. con-spiro l. l. razem brzmieć. 2. a) być jednej myśli, być zgodnym, zgadzać się (cum alqo); b) sprzy- sięgać się; c) conspiratus 3 jedno- myślny; sprzysięźony. con-sponsór, óris m sprzysięgły, współręczący. con-spiio, ui, litiini 3. opluć (alqd). con-sputo l. opluć (alqm). con-stans, antis mocno stojący: a) silny, spokojny, stały, niewzruszo- ny, jednostajny, regularny, zgodny; prawidłowy; b) (o osobach} stałego charakteru, stały, stateczny, kon- sekwentny. constantia, ae / a) stałość, statecz- ność, wytrwałość; konsekwencja; b) stałość charakteru, stanowczość, przytomność; roztropność. cónsternatió. onis/a) spłoszenie; b) przestrach, popłoch, trwoga; zabu- rzenie, wzruszenie, powstanie, ra- bunek. con-stemo l. a) spłoszyć, wypłoszyć; b) wzruszyć, przestraszyć, wzbu- rzyć, rozgoryczyć, rozjątrzyć. con-sterno, stravi, stratiim 3. l. posypać, pokryć (gęsto) (alqd alqa re); (o okręcie) w pokład zaopat- rzyć. 2. obalić, powalić. constipo l. stłoczyć; skupić. con-stituo, ul, ii tum 3. ustawić ra- zem, umieścić obok siebie (alqm i alqd); a) (o wojsku) a) kazać stanąć (zatrzymać się), (o okręcie) zarzucić kotwicę; /?) (wojsko) usta- wić, umieścić, zakwaterować; b) (osoby) osiedlić albo uczynić przy- należnym; (urzędników) ustanowić, wyznaczyć; c) urządzić, założyć; zbudować, rozbić obóz; a) założyć, uzasadnić, stworzyć, przygotować; - 103 - consulo fS) uporządkować, urządzić, zorga- nizować; /) przedsięwziąć, urzą- dzić; d) ustalić, ustanowić (alqd alicui alqd komuś coś przekazać, polecić); a) rozstrzygnąć sądownie, przyznać, przysądzić (alqd, de re; z ut); R) postanowić, zdecydować się, powziąć postanowienie (alqd, z inf.; acc. c. inf., gerundivi; ut); e) cólistitutus 3 urządzony, uporząd- kowany, postanowiony, (bene, ita itp.) usposobiony. constitutio, onis / l. urządzenie, ustawa; położenie, stan. 2. ustale- nie, oznaczenie; a) ustalenie poję- cia; b) zarządzenie, rozporządzenie. cónstitutuni, i n a) rozporządzenie, postanowienie; b) umowa, zmowa; umówiony czas, miejsc lub termin; c) zamiar. con-sto, stiti, staturus l. stać silnie, stanąć, składać się (z czego); a) zostać niezmienionym, pozostać przy czym, obstawać (in re); b) zgadzać się, harmonizować (alicui rei, cum re, in re): sibi constare być zgodnym z sobą; być konsekwent- nym; ratio constat rachunek zgadza się; c) być pewnym, jest wiadomym, constat: a) wiadomo (inter omnes ogólnie) (z acc. c. inf.}; p) constat alicui jest pewny siebie (przekona- ny); jest zdecydowany, ma silne postanowienie; d) istnieć; e) składać się z czego, opierać (zasadzać) się na czym (ex re, in re, sam abl.); t) wyjść na (pewną sumę), kosztować (z abl. lub gen. pretii). con-stratum, T n przykrycie, zasłona. con-stringo, strinri, strictum 3. związać, skrępować (alqd); a) zwią- zać, spętać (alqm i alqd); b) przy- mocować, zobowiązać; c) ściągnąć, ująć, trzymać w karbach, ograni- czać, osłabiać, paraliżować. constructio, onis/łączenie, związek, budowa. con-striio, strun, structum 3. ukła- dać warstwami razem; gromadzić; a) spiętrzyć; nakładać; b) budować zbudować, założyć. con-stupratór, oris m wszetecznik, gwałciciel. con-stupro l. zgwałcić, zhańbić. con-suasór, oris m doradca. cón-suefacio 3. kogoś do czegoś przyzwyczajać (alqm z inf.). con-suesco 3. przyzwyczajać się (z inf.); pf. być przyzwyczajonym, mieć zwyczaj; a) cum alqo con- suevisse z kimś żyć w przyjaźni; być w kimś zakochanym; b) con- suetus 3 przywykły, zwykły. consuetudo, mis / przyzwyczajenie, zwyczaj, obyczaj; a) sposób życia; b) sposób wyrażania się; c) ob- cowanie, stosunek; epistularum wymiana listów; d) stosunek mi- łosny. consul, ulis m konsul. con.siiiaris, e konsulmy; a) były kon- sul; b) legat z władzą konsula; c) adv. consulariter w sposób godny konsula. consulatus, fis m konsulat; urząd, godność konsula. consulo, liii, ultum 3. l. (intr.) ze- brać się na naradę; naradzać się (de consultatio - 104 - re); in medium lub in commune wspólnie lub nad dobrem społecz- nym naradzać się; a) (z dat. lub z ul, ne) starać się o kogoś, o coś, komuś pomagać; sibi consulere myśleć o sobie; b) postanowić, znaleźć radę, postępować, działać (de re, crudeliter in alqm). 2. (trans.) a) pytać o radę, radzić się (alqm de re); wzywać porady (pra- wnika); b) rozważać, rozpatrywać (alqd); c) alqd boni pochwalić, uznać za dobre, zadowolić się czymś; cf. też consultus. consultatio, onis/a) narada, rozwa- żanie; b) zapytanie; c) temat. consultó adv. wb. consultus. consultó l. a) dokładnie rozważać, naradzać się (alqd, de re); in me- dium cf. consulo; (z dat) troszczyć się o kogoś; b) zapytywać (alqm); (abs.) zasięgać porady prawnej. consultór, óris m a) doradca; b) klient. consultrix, icis / doradczyni. consultum, i n postanowienie, uchwala, środek, plan; wyrocznia. consultus 3 a) rozważony, po namyś- le, rozważny; b) świadomy, biegły. iuris lub iure consultus biegły w prawie; c) adv. consultó roz- myślnie, z zamiarem. cóiisunimatio, onis / dokonanie, ukończenie; rozstrzygająca próba. con-sumnio l. a) dodawać, adj. cón- summatus 3 zebrany, całkowity; b) uskutecznić, wykonać; uczynić doskonałym, wykończyć, udosko- nalić. con-sumó, sumpsi, sumptum 3. l. używać, zużywać (alqd i alqm); a) strawić, spożyć, przehulać; b) przetrwonić, puścić; c) zniszczyć, zburzyć, zetrzeć, stargać (siły). 2. używać czego, potrzebować czego (alqd m re czegoś do czegoś, cze- goś na coś); (czas) tracić, mar- nować. cón-sumptio, ónis / spożycie, nisz- czenie. cónsumptór, ons m ten, który trawi, niszczy, niszczyciel. con-suo, siii, sutum 3. zszywać. con-surgo, surrexi, surrectiim 3. l. razem powstać, równocześnie się podnieść (ex re). 2. powstać, podnieść się (ad alqd do jakiejś czynności); piąć się do góry, wzno- sić się. con-surrectió, óms / powstanie (o- gólne). con-tabesco, bul, - 3. zanikać; tra- pić się, gryźć się. contabulatio, onis / pokład z belek, z desek; podłoga, piętro. con-tabulo l. pokryć deskami; a) opatrzyć w kilkupiętrowe wieże; b) wymościć, mostem pokryć. con-tactiis, fis m i con-tagió, onis /(także *-giiim, i n) a) dotknięcie; b) zarażenie, zaraza; zły wpływ, zły przykład. con-tanrinó l. splamić, pokalać, znie- sławić. con-tegó, texi, tectum 3. (razem) nakryć, przykryć; a) chronić; b) zakryć, zasłonić, ukryć; pogrzebać. contemero l. pokalać, zhańbić. - 105 - continens contemnó, psi, ptum 3. gardzić, lekceważyć (alqm i alqd). contemplatio, onis/oglądanie, przy- patrywanie się. contemplatór, óris m oglądający, obserwator. contemplatiis, fis m = contemplatio. contempiór l. oglądać, rozważać. contemptim adv. wzgardliwie, z po- gardą. contemptio, onis / lekceważenie, wzgarda. contemptór, óris/lekceważący, py- szałek. contemptrix, icis / ta, która gardzi. contemptus 3 wzgardzony. contemptus, us m = contemptio. contendó, tendl, tentiini 3. l. razem napiąć; a) zestawić, porównać; b) z kimś współzawodniczyć, mierzyć się, spierać się, walczyć (cum aląo, contra alqm, de re). 1. napinać, natężać; a) (pociski) miotać; b) wytężać (alqd); c) (intr.) silić się, usiłować (z ut, ne); dokądś dążyć, podążać, spieszyć; d) do czegoś dążyć, usilnie o coś starać się, usilnie żądać (alqd ab alqo, z ut, ne); e) wyraźnie zapewniać, twier- dzić na pewno, obstawać przy czym (alqd; z acc. c. inf.). contentio, ónis/1. a) porównanie; b) współubieganie się, współzawodnic- two, walka, spór; kwestia sporna. 2. napięcie; a) wytężenie, wysiłek; b) usilne staranie, dążenie, zabiegi (al- cis rei); c) namiętność, gwałtowność. contentiosus 3 szukający zwady, kłó- tliwy. contentus 3 napięty, wyciągnięty; wytężony, gorliwy. contentus 3 ograniczający się, zado- wolony (alqa re, *z ut, *ne, *inf.). con-terminus 3 graniczący, sąsiedni. con-teró, trivi, tritimi 3. rozetrzeć, zmiażdżyć, zdruzgotać (alqd i alqm); a) zetrzeć, zużyć, osłabić; (czas) obrócić, strawić, zmarnować; conteri lub se conterere in re zmęczyć się czymś; b) uważać coś za bezwartościowe, contritus 3 znużony. con-terreó, iii, itum 2. przestraszyć, zatrwożyć. con-testór l. a) wezwać na świadka, zaprzysiąc; b) litem proces rozpo- cząć; c) contestatus wypróbowany, doświadczony. con-texo, xul, xtum 3. spleść razem; a) składać, splatać, łączyć, tkać; b) z czymś przeplatać, łączyć, wiązać (alqd cum re); dalej ciągnąć; na nowo podjąć. con-textus 3 spójny, mający związek z czym, nieprzerwany. con-textus, us m związek; przebieg. con-ticescó, ticuT, - 3. zamilknąć; cicho być, milczeć. con-tignatió, onis/spojenie z belek, piętro. con-tigno l. z belek zbić. contiguus 3 a) graniczący, sąsiedni; b) dostępny. con-tinens, entis l. trzymający się w całości; wstrzemięźliwy, panują- cy nad sobą, umiarkowany. 2. sty- kający się; a) graniczący, sąsiedni (z dat.); b) bezpośrednio po czymś continentia - 106 - następujący (z dat.); c) stykający się = nieprzerwany, nieustanny, ciągły; d) subst. continens, enffs/ląd stały. continentia, ae / wstrzemięźliwość, powściągliwość. con-tineó, tinuT, tentum 2. l. razem trzymać, przy sobie trzymać (alqm lub alqd in re); a) (rozdzielone) łączyć, pass. być związanym, leżeć obok siebie; b) coś w pewnym stanie utrzymywać, przechowywać. 2. opasać, otaczać, trzymać w za- mknięciu; a) otaczać, pass. być odgraniczonym; b) z wrogim za- miarem otoczyć; c) obejmować = zawierać, pojąć, stanowić treść, istotę czegoś, pass. contineri alqa re na czymś polegać, na czymś zależeć. 3. trzymać przy sobie, zatrzymywać, powściągać (alqd i alqm). se continere in re przeby- wać, pozostawać, upierać się przy czymś; a) trzymać w granicach, powściągać w gniewie, okiełznać, wstrzymać. vix me contineo, quin zaledwie się powstrzymać mogę (ażeby czegoś nie zrobić), pass. contineri alqa re ograniczać się do czegoś; b) jedno od drugiego oddalać, z daleka trzymać (alqd ab alqa re); c) zatrzymać przy sobie = przemilczeć. con-tingó, tigi, tactum 3. l. (trans.) poruszyć, dotknąć (alqd i alqm); a) uchwycić, ująć; b) (cel) osiągnąć, trafić, dostać się dokądś (Italiam); c) przytykać do czegoś (alqd), gra- niczyć z czym, opierać się na czymś, alqm być z kimś w bliskich stosunkach, alqm propinquitate być z kimś w pokrewieństwie; d) poruszyć kogoś = tyczyć (dotyczyć) kogoś, obchodzić, zajmować; e) (w złym znaczeniu) pokalać, splamić, zarazić; pan. contactus 3 zanieczy- szczony, winny, obwiniony, spla- miony (z abl.). 1. (intr.) przypaść w udziale, zdarzyć się, wydarzyć się (alicui). contingit, ut (także z inf.) zdarza się, nastręcza się, powodzi się, szczęści się, udaje się (alicui). con-tingo lub -guo 3. pokropić, zwil- żyć, posypać. continuatio, ónis / ciąg nieprzerwa- ny, trwanie; a) związek wzajemny; b) okres. continuo adv. a) nieprzerwanie; b) zaraz potem, bezzwłocznie, nie- bawem. continiio l. następować po sobie, razem łączyć: a) złączyć, zjedno- czyć, przyłączyć (alqd alicui rei), przytulić się. pass. bezpośrednio do czegoś przylegać, z czymś się łą- czyć; b) rozszerzać, rozprzestrzeniać (alqd alqa re); c) (pod względem czasu) ciągnąć dalej, nie przestawać; dalej urzędować, pass. a) bezpośred- nio po sobie następować (z dat.); f!) dalej trwać; d) alicui magistratom czyjeś urzędowanie przedłużyć. continuus 3 związany z czymś, sty- kający się; a) najbliżej stojący, ulubieniec; b) nieprzerwany, na- stępujący nieprzerwanie; c) ustawi- czny, nieustanny. contio, ónis/l. zgromadzenie, ludo- we zgromadzenie, wojska. 2. mowa 107 - contribuo do ludu, do wojska; zezwolenie na wypowiedzenie mowy. contionabundus 3 publicznie prze- mawiający, jak mówca publiczny. contiónalis, e i -nariiis 3 członek zgromadzenia ludowego, bywalec na zgromadzeniach. contionatór, oris m mówca ludowy, demagog. cóntionór l. a) mówić publicznie na zgromadzeniu, objaśniać; b) być obecnym na zgromadzeniu. cóntiuncula, ae / a) nieliczne ze- branie, nieliczne zgromadzenie; b) małoznacząca mowa. con-torqueo, torsi, tortum 2. zwi- jać, skręcać; a) przekręcać; b) nastroić kogoś do czegoś (alqm ad alqd); c) z zamachem rzucać (poci- ski); d) contortus 3: a) przekręco- ny, powikłany; fi) pełen zapału, polotu. con-tortio, ónis / powikłane wyra- żenie. contortulus 3 dość niejasny, powi- kłany. centra l. adv. naprzeciw; a) z drugiej strony, przeciwnie; b) ale, zaś, prze- ciwnie, owszem; zupełnie inaczej, wręcz odwrotnie (ac, atque, quam inaczej aniżeli); c) naprzeciwko. 2. prp. z acc. naprzeciw, przeciw, w niezgodzie z czymś. con-tractió, onfa / ściąganie, zmar- szczenie; a) skrócenie: a) ścieś- nione pismo; fS) skróty w piśmie; y) zwięzłość; b) trwożliwość. contractiuncula, ae / lekkie zakło- potanie. contra-dicó 3. sprzeciwiać się (a- licui). con-trahó, trasa, tractum 3. l. ścią- gać, kurczyć; zwężać, (frontem) marszczyć, (vela) ściągnąć, (ora- tionem) skracać; a) ścieśniać, ogra- niczać; b) zwężać, czynić nieśmia- łym; c) contractiis 3 ściągnięty, sztywny; a) ograniczony (wąski, szczupły, krótki, zbity, stłoczony, skąpy): f!) (o osobach} odosobnio- ny, w zaciszu, w odosobnieniu. 2. zespolić, zgromadzić; a) spełnić coś, doprowadzić do czegoś, zrobić, spowodować, nabawić się (alqd); b) (handlowe sprawy) zamknąć, zawrzeć umowę, res contracta in- teres załatwiony, kontrakt. contrarius 3. l. leżący naprzeciw (alicui rei); 2. przeciwstawiony; a) przeciwny (z dat.), subst. cont- rarimn, \na) kierunek przeciwny; P) przeciwieństwo, przeciwne zda- nie. ex contrario przeciwnie; b) wrogi, opierający się, niestosowny, nieprzychylny (z dat.); niedogodny, szkodliwy, zgubny. contrectatio, ónis / dotykanie, ma- canie. con-trecto l. dotykać, obmacywać, pochwycić; dotknąć = zbezcześcić; a) (w duszy) rozważać; b) opraco- wać mechanicznie. con-tremiścó, miii, - 3. drżeć (alqd przed czymś); lękać się; chwiać się. con-tribuó 3. a) złączyć, związać (alqd in alqd); składać się, przy- czyniać się; b) wcielić, przydzielić (alqd alicui). contristo - 108 - con-tristo l. zasmucać, smutno uspo- sobić, nastroić. controyersia, ae / spór, zwada; wl. proces sądowy, kwestia prawna; a) dysputa, wypadek prawny (fikcyj- ny, jako przedmiot dyskusji); b) sprzeciwianie się, opór. contro-vers(ios)us 3 sporny, kłót- liwy; położony naprzeciw. con-trucido l. porąbać, pociąć. con-trudo, sl, sum 3. pchnąć, wtrącić (alqm in alqd). contubenialis, is m (i f) towarzysz obozowy, z wojny; a) stały towa- rzysz(-szka), klient; b) przyjaciel domu, współbiesiadnik. contiibernium, T n l. obozowanie pod jednym namiotem, wspólne mieszkanie; a) mieszkanie małżeń- stwa niewolników; b) małżeństwo niewolników, konkubinat. 2. kole- żeństwo, bliższy stosunek. con-tueór, tuitus sum 2. spostrzec, zauważyć, przypatrywać się. contiiitiis, us m przypatrywanie się. contiimacia, ae/a) krnąbrność, upór; b) stateczność, niezłomność. contumax, acis krnąbrny, hardy, uparty. contumelia, ae / złe obchodzenie się; a) pchnięcie, dolegliwość; b) obraza, zniewaga. contiimeliósu.s 3 a) znieważający; b) haniebny. con-tiimiiió l. mogiłą nakryć, po- chować. con-tnindo, tudi, tu(n)sum 3. roz- bić, roztłuc, zgnieść; obalić, znisz- czyć, złamać, osłabić, ugiąć. con-turbatio, onis / zamieszanie, zamącenie. con-turbo l. sprawić zamieszanie; a) (ahs.) zawiesić wypłaty, zbank- rutować; b) przerazić, zaniepokoić, w kłopot wprawić. contus, i m drąg, tyka; dzida, pocisk. contiittis=cotituitus. cónubialis, e małżeński. co-nubium, T n małżeństwo, związek małżeński; a) miłostki; b) prawo zawierania małżeństw. conus, i m stożek; wierzchołek heł- mu. con-valesco, liii, - 3. stać się moc- nym; a) nabrać sił, wzmagać się; nabrać znaczenia; b) wyzdrowieć (ex morbo). con-vallis, is / dolina zamknięta gó- rami, kotlina, stok. con-vecto l. = conveho. convector, óris m towarzysz podróży. con-veho, vexi, vectiim 3. zwozić, sprowadzać, znosić, pass. jechać, wznosić się. con-vello, velli, vulsum 3. zdzierać, rozdzierać, zrywać, odrywać, roz- rywać, wyrywać, signa sztandary zatknięte z ziemi wyciągnąć = wy- ruszyć, obóz zwinąć; wstrząsnąć, zachwiać, pogrzebać, zniszczyć. con-venae, arum m tłum ściągający w jedno miejsce, przybysze. con-yeniens, entis a) przystający, przylegający, zgodny; b) zgadzają- cy się z czymś, stosowny (alicui rei, ad alqd, cum re). convenientia, ae/zgoda, harmonia, symetria, związek. - 109 - conyictus con-venió, veni, ventum 4. l. zejść się razem, zebrać się, spotkać się (in locum, ad alqm); a) przyjść na zgromadzenie; b) wyjść za mąż (dostać się pod władzę męża); c) (trans.) alqm kogoś szukać, kogoś odwiedzić, spotkać, zagadnąć, pójść do kogoś. 2. dojść do czegoś: alqd convenit lub convenit de re umo- wa doszła do skutku, zgodzono się na coś (z ut). 3. odpowiadać czemuś (ad alqd); cum re zgadzać się na coś; a) (in, ad alqm) znaleźć zasto- sowanie; b) zgadzać się z czymś; c) (nieosob.) convenit zgadza się, na- leży, przystoi (z inf. lub acc. c. inf.). conyenticium, T n zapłata za udział w zgromadzeniach. conyenticulum, T n = conventus. con-ventio, onis / i con-yentum, i n umowa, układ. con-ventus, fis m l. zejście się, zebra- nie: a) zgromadzenie związku; b) sądy, roki sądowe; c) okręg sądowy; d) zgromadzenie obywateli rzyms- kich w prowincji. 2. ugoda, umowa. con-verbero l. silnie uderzać. con-yerro, verri, versum 3. zmiatać, gromadzić. conversatió, onis/obcowanie, prze- stawanie. con-versio, onis / obrót, obieg; a) periodyczny powrót; b) zmiana, przewrót. con-verso l. ciągle obracać, pass. przebywać, obcować. conyerto, vertT, versum 3. l. (trans.) obrócić, odwrócić, signa sztandary zwrócić: a) z wojskiem zwrot wy- konać; P) uciekać, se convertere lubpoM. converti zwrócić się, w tył zwrot zrobić; a) kręcić się w kole; b) zmusić do cofnięcia się, do ucieczki; c) zmienić, odmienić, se convertere i pass. converti zmienić się, nadać inną postać (ex re in alqd); a) (duchowo) inaczej usposo- bić; P) coś za coś (abl.) zamienić; y) (pisma) przetłumaczyć (e lub de Graeco in Latinum). 2. skierować, zwrócić (alqd in, ad alqd). alqm in fugam do ucieczki zmusić, (oculos, animos hominum) ściągnąć, zwrócić (in se na siebie), se convertere lub pass. converti zwrócić się, skiero- wać się (in, ad alqd); czegoś na coś użyć, coś do czegoś zastosować; 3. (intr.) = se convertere zwrócić się dokądś (ad, in alqd); (o rzeczach) na coś wychodzić. con-vestio 4. odziać, przykryć, oto- czyć. convexus 3 l. sklepiony, wypukły. subst. convexum, i n sklepienie. 2. pochyły, stromy. conviciatór, óris m potwarca, bluź- nierca. convici6r l lżyć, spotwarzać (abs. lub alicui). c6nvicium, i n krzyk, wrzawa; a) kłótnia; b) opór; c) złorzeczenie, lżenie; d) zarzut, nagana. con-victio, onis / = convictus. convictór, óris m współbiesiadnik, przyjaciel domu, towarzysz. con-yictus, us m l. życie wspólne, obcowanie. 2. a) towarzysze, uczes- tnicy; b) = convivium. convinco - 110 con-vinco, vTcT, victum 3. odeprzeć: a) komuś udowodnić winę (alqm alcis rei lub z inf.); b) wykazać, dowieść. con-vis5 3. odwiedzić; oświecać, opromieniać. conviva, ae m towarzysz, gość. conwalis, e należący do biesiady, biesiadny, stołowy. convivat6r, oris m wydający ucztę, gospodarz. conwium, i n uczta; towarzystwo przy stole, biesiadnicy, goście. convivo 3. wspólnie żyć. con-vivor l. wspólnie ucztować, wspólnie pić lub jeść. con-vócatio, onis/zwoływanie, wzy- wanie. con-vóco l. zwołać, powołać; zjed- noczyć. con-vólo l. razem latać, razem spie- szyć, zbiegać się. convóliit6r l. razem toczyć, obracać. con-volvo 3. zwijać, skręcać; a) ota- czać; b) owijać. con-v5mo 3. obryzgać, oplwać. convorto 3. = converto. con-yulnero l. zranić (ciężko). co-óperio, eriii, ertum 4. zupełnie zakryć, zasypać, pogrążyć. có-optatio, onis / wybór uzupełnia- jący, przyjęcie (do senatu in pa- tres). có-opto l. za pomocą wyboru uzupeł- nić, przybrać. co-óriór, ortus sum 4. podnieść się (razem lub nagle) wystąpić, razem (do walki) powstać; podnieść się, wszcząć się. copa, ae / gospodyni, szynkarka. copia, ae/zapas, zasób, obfitość; a) dobrobyt, majątek; b) środki, (pl.) żywność; c) wielka ilość; a) (sg.) zastęp; p) (pl.) wojsko; d) pełnia wiedzy, zasób wyrażeń; e) zdol- ność, możność, sposobność, pozwo- lenie (alcis rei na coś), copiam alicui dare lub facere alcis rei nastręczyć komuś sposobność, dać komuś pozwolenie na coś. copiósus 3 bogaty, zamożny, dobrze się mający (z abl. lub a re bogaty w coś); a) obficie, dobrze zaopat- rzony; b) wymowny, bogaty w myśl. cópis, idis /jatagan, szabla Persów. copula, ae / pas, rzemień, sznur; a) lina, więzy; b) osęka; c) wiązanie. copulatio, onis/spojenie, złączenie. copulo l. złączyć, zjednoczyć, sko- jarzyć, związać, przytwierdzić (alqd cum re). c6quo, coxi, coctum 3. gotować, warzyć, piec; a) dać dojrzeć, do- jrzewać, zamyślać, knuć; b) wysu- szać; a) rozkładać, rozpuszczać, fS) niepokoić, trapić. cóquus, T m kucharz. cór, cordis n l. serce; a) umysł, uczucie, alicui cordi esse leżeć komuś na sercu lub być miłym, drogim; b) odwaga, męstwo; c) rozum, pogląd; d) osoba 2. żołądek. corallium, i w koral (czerwony). corani l. adv. a) publicznie, przed oczyma wszystkich; b) osobiście, na miejscu. 2. prp. z abl. w obec- ności, w obliczu, wobec, przed. - 111 - corriyo corbis, is/kosz. corbita, ae / okręt towarowy. corcóduus, i m = crocodiius. corculiim, I n serduszko. cordatus 3 mądry, rozsądny. cordax, acis m kordaks (wyuzdany taniec). cónum, i n skóra. corneolus 3 rogowy. corneus 3. l. rogowy, z rogu. 2. dereniowy, z dereniu. corm-cen, inis m trębacz. cornicula. ae / młoda wrona. cormculiun, i n rożek (ozdoba he- łmu). corni-ger 3 noszący rogi, rogaty. cornix, icis / wrona. cornu, us n l. róg, rogi; a) narośl chorobliwa na czole; b) rogi księ- życa; c) ramię (rzeki); d) przylądek; e) reja, koniec rei; f) osada kity na hełmie; g) koniec wałka, na którym był nawinięty zwój papieru; h) (wojsk.) skrzydła; i) róg obfitości. 2. róg (jako materiał); a) trąba; b) łuk z rogu; c) lejek z rogu; d) flaszka z rogu; e) róg do cytry. coriium, T n l. = cornu. 2. de- reniowy owoc. cornus, I/drzewo dereniowe, dereń; dzida (z drzewa dereniowego). cornutus 3 rogaty. córolla, ae / wianuszek. córollarium, i n wianuszek, dar, podarunek. córona, ae / l. wieniec; a) blanki murów; b) kółko słuchaczy, zgro- madzenie; c) łańcuch żołnierzy. 2. korona, diadem. córonarius 3 przeznaczony na wie- niec. aurum coronariuni pieniądze na wieniec; dar pieniężny. córono l. wieńczyć, otaczać. corpóratus 3 ucieleśniony. corpóreiis 3 cielesny. corpiis, oris n ciało; a) mięso; b) zwłoki, trup; cienie (zmarłych); c) tułów, brzuch, kościec; d) osoba, istota, indywiduum; e) przen. a) główny składnik, główna treść, ją- dro; P) ciało = całość, ogół. aa) armia; P[S) stan, związek; /) dzieło (zbiorowe). corpusculum, i n ciałko. correctio, onis / poprawa, naprawa; napomnienie. correctór, oris m poprawiający; karcący. cor-repo 3. wpełznąć, wśliznąć się. correptus 3 krótko wymówiony. corrigia, ae/rzemyk u trzewików. cor-rigo, ren, rectum 3. prostować, nadawać prosty kierunek; a) po- prawić, sprostować, naprawić; b) skarcić, zniewolić do poprawy (ko- goś) (alqm). cor-ripió, ripul, reptum 3. porwać, pochwycić, pojmać (alqm i alqd); a) przywłaszczyć sobie; b) uwię- zić; c) (o -dym) ogarnąć, objąć; d) wpaść na kogo, złajać, stro- fować (alqm); przed sąd zawlec, postawić; e) przyspieszyć (alqd), skrócić. córrivatio, onis/sprowadzenie, zbie- ranie (o wodach). cor-rivo l. sprowadzać, zbierać (wo- dy). corroboro 112 - cor-róbóro l. wzmacniać, se cor- roborare lub pass. stać się moc- nym, zmężnieć. cor-rodó, si, sum 3. pogryźć, ogryźć. cor-rógo l. wyprosić, wyżebrać; za- prosić. cor-rótundo l. zaokrąglić. corruda, ae / dziki szparag. cor-rugo l. zmarszczyć. cor-rumpo, rupi, ruptum 3. (wlaś- ciwie: całkiem połamać) l. zepsuć = (całkiem) zniszczyć, zniweczyć, zburzyć (alqm i alqd). pass. znisz- czyć się, ginąć; coś udaremnić, zrobić nieużytecznym, (sposob- ność) ominąć, nie wykorzystać. 2. zepsuć = zrobić złym, pogorszyć, zeszpecić, uszkodzić, pass. zepsuć się, podupaść; a) sfałszować; b) (moralnie) zepsuć, zbezcześcić, zhańbić, sprofanować; a) uwieść; P) przekupić; c) adj. corruptus 3 zepsuty, skażony; a) niemoralny, swawolny, uwiedziony, przekupio- ny; p) przewrotny, niesmaczny, w złym smaku. cor-ruo 3. runąć, zwalić się, upaść; a) zginąć, stracić znaczenie; b) zbankrutować. corruptela, ae / zepsucie; uwiedze- nie; przekupstwo. cor-ruptio, onis/zepsucie; a) uwie- dzenie; b) przekupstwo; c) prze- wrotność. corruptór, oris m niszczyciel; uwo- dziciel, przekupujący. corruptrix, iciś / uwodzicielka. cors=cohors. cortex, icis m (i f) kora, hipa; korek. cortina, ae/kocioł; a) trójnóg Pythii; b) wyrocznia; c) krąg, obwód. corus, T m=caunis. córusco l. l. (trans.) szybko wywi- jać, poruszać. 2. (intr.) szybko się poruszać, mienić się, błyszczeć. córuscus 3 drżący, migotliwy; mie- niący się, błyszczący. coryus, T m kruk; osęka. corycus, i m miech napełniony pia- skiem. córyletum, i n gaj leszczynowy. córylus, T/leszczyna. córymbi-fer 3 noszący wieniec blu- szczowy. corymbus, l m grono bluszczu. córyphaeiis, i m przywódca chóru. corytus, i m kołczan, sajdak. cos, cotis / l. krzemień, (pl.) skały. 2. osełka, kamień do ostrzenia. cosmoe, orum m najwyżsi urzędnicy (na Krecie). cossus, T m czerw, robak drzewny. costa, ae/żebro; (pl.) rusztowanie. costum, i n balsamowy krzew (in- dyjski); balsam, maść. cóthurnatus 3 stąpający na kotur- nach; tragicznie wzniosły. cóthurnus, i m koturn, wysokie buty; a) obuwie do polowania; b) styl wzniosły, tragiczny, tragedia. cótldianus i cottidianus 3 codzienny, zwykły. cótTdie i cottidie adv. co dzień, z dnia na dzień. coturnix, Tcis / przepiórka. cóturniis=cothurnus. cóvinnarius, T m walczący z wozu wojennego, uzbrojonego w sierpy. 113 - cretio coxi, ae/biodro, kłąb. coxendix, icis / kość biodrowa. crabro, onis m szerszeń. crapula, ae / podchmielenie, pi- jaństwo. cras adv. jutro. crassitfldó, inis / grubość, gęstość. crassus 3 gęsty, gruby, ordynarny; a) otyły, tłusty; b) prosty = nie- smaczny, ordynarny. crastiniis 3 jutrzejszy, subst. -vs, T m jutro, dzień jutrzejszy. crater, eris m i cratera, ae / waza, dzban na mleko; a) basen; b) krater wulkanu; c) konstelacja gwiazd. crates, is / (zwykle pl.) plecionka, płot, ogrodzenie; a) wiązka chrustu, (wojsk.) faszyny; b) splot, tkanka. creatio, onis / wybór. creator, óris m twórca, sprawca; ojciec; założyciel. creatrix, Tcis / matka. creber, bra, brum gęsto obok siebie stojący, liczny, bujny; a) pełny, bogaty (re w coś); b) częsty, często się powtarzający; c) adv. crebro często, ciągle. crebresco, briii - 3. wzmagać się, przybierać, rosnąć, rozszerzać się. crebritas, atis / gęstość, zwartość, pełnia. credibiHs, e wiarygodny. creditor, oris m wierzyciel. creditum, I n pożyczka, dług. credo, didi, ditum 3. l. powierzyć coś komuś, oddać w opiekę (alicui alqd); (pieniądze) pożyczyć, wy- pożyczyć. 2. ufać, zawierzyć komu (alicui); a) wierzyć komu (alqd alicui), dawać wiarę, uważać coś za prawdę (alqd); b) uważać coś za coś (kogoś za coś); c) sądzić, być zapatrywania jakiegoś (z acc. c. inf.; w pass. z nom. c. inf.); a) credo (wtrącone) myślę, sądzę, za- pewne, widocznie; j3) crederes my- ślałby ktoś, można by sądzić. crediiiitas, atis / łatwowierność. crediiius 3 łatwowierny, dobroduszny. cremo l. spalić. cremór, óris m sok gęsty, zacierka, kleik; śluz. creo l. stworzyć, sprawić, wywołać; a) powołać do życia; b) spowodo- wać, przygotować (alicui alqd); c) wybrać, mianować. crepax, acis skrzypiący. crepida, ae / obuwie, sandał. crepidatus 3 obuty (w sandały) crepido, inis / a) cokół, krawędź; b) brzeg, wybrzeże, bulwar crepundia, orum n grzechotka (dzie- cinna). crepusculiini, i n zmierzch, mrok, półcień. cresco, crevi, cretum 3. rosnąc, wy- rastać; a) powstawać, być, stać się czym (m alqd). *cretus 3 urodzony, pochodzący (z ab lub abl.); b) przybierać, wzrastać; (politycznie) wzmóc się, stać się wielkim (moż- nym), zdobyć potęgę, znaczenie. creta, ae / kreda, biała glinka; a) glina do pieczętowania; b) bielidło. cretatus 3 pociągnięty kredą. cretio, onis / a) zgłoszenie pretensji do udziału w spadku; b) podjęcie spadku. cretosus - 114 - cretosus 3 bogaty w kredę, glinkę. cretula, ae/glina biała do pieczęto- wania; pieczęć. cretiis 3 {part. od cerno i cresco.). cribrum, i n sito, rzeszoto. crimen, iniś n obwinienie, oskarżenie (alcis rei z powodu popełnionej rzeczy); a) punkt skargi; b) zarzut, crilllini dare alicui alqd poczytać komu za winę; c) pl. pozory; d) zbrodnia, przewinienie; a) wystę- pek; p) wina=powód. criminatio, onis / obwinianie, posą- dzanie, oszczerstwo. criminator, oris m oszczerca, po- twarca. criminór l. a) oskarżać (alqm apud alqm; z quod lub z acc. c. inf.); b) skarżyć się na coś (alqd, apud alqm); komuś zarzuty robić. crTniinósiis 3 oszczerczy, potwarczy, nienawistny. crinalis, e służący do włosów, wio- sienny; podobny do włosów, subst. crinale, is n przepaska na włosy, diadem. crihis, Is m włos; warkocz, ogon. crimtus 3 owłosiony, długowłosy. crispó l. a) wywijać; b) kędzie- rzawić. crispus 3 kędzierzawy. crista, ae/a) czub, grzebień; b) kita szyszaka. cristatus 3 a) czubaty; b) ozdobiony kitą. criticus, i m krytyk, znawca. croceus 3 i cróciniis 3 szafranowy, żółty (złotożółty). crócóduiis, i m krokodyl. crócota, ae / suknia barwy szaf- ranowej. crócum, I n i cróciis I m szafran; barwa szafranowa; esencja (woda) szafranowa. crótalia, orum n zausznice (kolczy- ki) z perłami. crótalum. T n grzechotka, kastaniety. cruciamentum, i n = cruciatus. cruciatus, lis m tortura, katusze, męka; a) stracenie; b) narzędzie tortur. crucio l. męczyć, katować, pastwić się. pass. trapić się, dręczyć się. crudelis, e okrutny, bez litości. crudelitas, atis / okrucieństwo, sro- gość. crudesco, - - 3. stawać się su- rowszym; przen. wzmagać się, po- garszać. cruditas, atis / niestrawność. crudus 3 ociekający krwią, (o mięsie) surowy, nie gotowany, (o owocach) niedojrzały; (o cegłach) nie wypa- lony, surowy; a) jeszcze świeży, zbyt nowy, jeszcze żwawy; b) ze- psuty (żołądek), źle trawiący; c) surowy; a) nie obrobiony; /?) nie- czuły, okrutny. cruento l. skrwawić, krwią obryzgać, zranić do krwi. cruentus 3 krwawiący, krwią zbro- czony; a) czerwony jak krew; b) chciwy krwi. criimena, ae / woreczek na pienią- dze; kiesa, pieniądze. crflor, oris m krew (tryskająca z ra- ny); a) kropla krwi; b) rozlew krwi, morderstwo. 115 cultus cruppellarius, T m opancerzony szer- mierz. crus, uris n goleń, noga. crusta, ae / skorupa lodowa, kra; inkrustacja (ozdoby wtłaczane w materiał). crustulum i n ciastko, kołacz. criistum, i n pieczywo, kołacz, placek. crux, crflcis/krzyż, pal, szubienica; a) ukrzyżowanie; b) męka, katusze; c) dręczyciel. crystalliim, i n i -fis, T/lód; kryształ. cubicularis, e należący do sypialni. cubicularius, l m pokojowy, usługu- jący w sypialniach. cubiculum, Ina) sypialnia; b) izba, komnata. cubile, is n łoże; legowisko; siedziba. cubital, alis n wezgłowie. cuhitali.s, e łokciowy. cubito l. wylegiwać się. cubitum, T n i -tus, i m łokieć (część ramienia); b) łokieć (miara). cubo, bul, bitum, l. leżeć, spoczy- wać; a) leżeć w łóżku, spać; b) leżeć przy stole, obiadować; c) leżeć chorym; d) pochylać się, spadać. cucul(l)us, i m kukułka. ciicumis, mens i mis m ogórek. cucurbita, ae / dynia. cudo, di, sum 3. bić, kuć; a) wybijać; b) sporządzać. ciiias, atis skąd rodem? z jakiego kraju? cuicui-módT jakiegokolwiek rodzaju. cuius 3 a) (pytajne) czyj? do kogo należy? b) (względne) którego, ja- kiego. cuius-módi jakiego rodzaju? jaki? cuiusque-m6di wszelkiego rodzaju culcita, ae/poduszka, materac. culex, icis m komar. culillus, T m = culullus. culina, ae/kuchnia; jadło. culleus, i m wór (skórzany), miech. culmen. iniś n l. punkt najwyższy, kulminacyjny; a) szczyt, wierz- chołek; b) ciemię; c) dach. 2. = culmus. culmus, T m źdźbło, słoma; strzecha. culpa, ae/wina, przestępstwo, prze- winienie, błąd. in culpa esse być winnym. extra culpam esse być wolnym od winy. alqm in culpa ponere uważać kogoś winnym; a) przedmiot sporny: winny, spraw- ca; b) nieczystość. culpó l. a) obwiniać, oskarżać; b) ganić. cultelliis, T m nożyk. culter, tri m nóż, nożyczki. cultió, onis/uprawa. cultór, oris m hodowca; a) rolnik; b) mieszkaniec; c) czciciel, przyjaciel, wielbiciel. cultm, Tcis / do cultór. cultiira, ae / = cultus, us m cultus 3 zob. colo. cultus, us m uprawa, pielęgnowanie, hodowla; uprawa = uprawione pole. Zwł. a) (fizycznie) a) pielęgnowa- nie, staranie, wychowywanie; fS) sposób życia, urządzenie życia; wy- kwint; /) ubranie, strój; b) (ducho- wo) a) wykształcenie, wychowanie, ogłada, polor, uszlachetnienie; fS) ćwiczenie, wyszkolenie; •/) hołd, culullus - 116 - cześć, uwielbienie (alcis i *in alqm). culullus, I m kielich, puchar. culiis, T m otwór odchodowy. cum prp. z abl. gdy oznacza: l. towarzystwo, towarzyszenie z, ra- zem z..., np. ambulare cum amico, cum coniuge deinigrare, Bomilcar Koma cum ługurtha fuit, cum carris sequi. Zwi. a) = pod czyimś nadzorem, przewodnictwem, dowó- dztwem, opieką, np. legio hiema- bat cum legato; b) = wspólnie, z kimś, w związku, w przymierzu, np. praedam facere cum sociis, colloqui cum alqo; secuni vivere żyć tylko dla siebie; pugnare lub helium gerere cum alqo (= prze- ciw); c) = zaopatrzony w coś, uzbrojony, ubrany, np. esse cum telo, cum sordida yeste, yenire cum donis, cum febri domuni redire. 2. równoczesność = wraz z..., równocześnie z..., np. cum prima luce proficisci. 3. sposób, np. cum studio discere, saucios cum cura reficere. 4. a) towarzy- szące okoliczności = wśród, przy, np. multis cum lacrimis dicere, grayissimis cum doloribus mori; b) skutek lub wynik, np. hoc fecisti cum magna civiuin calamitate. 5. (ograniczająco) = jedynie z..., tylko pod warunkiem. cum ej. l. z ind.', a) cum vere tem- porale = gdy, kiedy, wtedy gdy, w tym czasie, kiedy; teraz kiedy, wówczas gdy, np. Animus, nęć cum adest, nęć cum discedit, ap- paret. Eo tempore paruisti, cum necesse erat. Podobnie: ot) cum iterativum = ilekroć, zawsze kiedy, gdy, np. Verres, cum rosam vide- rat, tum ver incipere arbitraba- tur; R) cum = odkąd, np. multi anni sunt, cum baec lex lata est. b) cum additivum lub imiersum (z ind. perf. lub praes. hist.), np. lam ver appetebat, cum Hannibal ex hibernis movit; c) cum explicati- vum lub coincidens = gdy, skoro, przez to, że (z tymże trybem i cza- sem, jaki jest w zdaniu głównym), np. Hoc cum confiteris, scelus te admisisse concedis. Omnia tu De- iotaro tribuisti, cum ei nornen regium concessisti. 2. z con.; a) cum causale = skoro, ponieważ, gdyż, np. Cum vita sine aniici.s plena sit insidiarum, ratio ipsa monet amicitias comparare; b) cum concesswum = chociaż, jak- kolwiek, np. Socrates, cum facile posset educi e custodia, noluit. Tak samo cum adversativum = pod- czas gdy, gdy tymczasem, gdy przeciwnie, np. Solus homo par- ticeps est rationi.s, cum cetera animalia sint expertia; c) cum historicum = gdy, kiedy (z con. impf. i plaprf.), np. Epaminondas, cum łicisset Lacedaemonios atque ipse gravi vulnere examinari se yideret, quaesivit, salvusne esset clipeus. 3. (Połączenia) cum pri- niuni skoro tylko; praesertini cum zwłaszcza gdy, zwłaszcza że; cum... tum... jak, tak; jak, tak - 117 - cura zwłaszcza; cum marime gdy prze- de wszystkim; właśnie, osobliwie, szczególnie. cumba, ae/czółno, łódź. cumera, ae kosz, skrzynia na zboże. cuminum T n kminek. cum-prihus adv. szczególnie, osob- liwie. cumque adv. l. kiedykolwiek, za- wsze. 2. = et cum. cumulatiis 3 skupiony, nagromadzo- ny, pomnożony; obfity, w pełni. cumulo l. gromadzić, spiętrzyć; a) zapełnić, zasypać (aląd aląa re); b) pomnożyć, wzmóc; pass. przy- brać, wzrosnąć; c) osiągnąć naj- wyższą miarę, dopełnić, uzupełnić. cuniulu.s, T m kupa, stos; mnogość; a) wezbranie; b) nadmiar, nadwyż- ka; korona, uwieńczenie, szczyt. cunabula, oruni n kołyska; miejsce urodzenia, kolebka, ojczyzna. cunae, arurn/kołyska, gniazdo. cunctahundus 3 i cunctans, tis ociągający się, zwlekający, powo- lny. cunctatio, ónis / ociąganie się, wa- hanie, powolność. cunctatór, oris m skłonny do ocią- gania się, namyślający się. cunctór l. ociągać się, wahać, zwle- kać, być niezdecydowanym. cunctus 3 złączony razem; (pl.) wszyscy razem; subst. cuncta, orum n ogół. ciineatini adv. w kształcie klina. cuneóliis, T m klinek. cunefis, T m klin do łupania drzewa; a) szyk bojowy w formie klina; b) rzędy siedzeń w teatrze; wi- dzowie, audytorium, publiczność; c) skrawek, pasek (w malowidle ściennym). ciimculus, Ima) królik; b) podziem- ny chodnik, szyb, mina. cunnus T m części płciowe kobiety; przen. kobieta, dziewka. cunque=cumque. cupa, ae/beczka, kadź. cupedia, ae / łakomstwo. cupiditas, atiś / pragnienie, żądza, chuć, pożądanie; a) chęć kupna, majątku, chęć używania, rozkoszy, żądza miłości, ambicja; b) zapał, zachwyt; c) stronniczość. ciipido, inis/= cupiditas. cupidus 3 pożądliwy, żądny, namięt- ny (z gen.); a) żądny majątku; zakochany, ambitny; b) chętny, pilny; c) namiętnie oddany, stron- niczy. ciipiens, tis pragnący, pożądający. cupio, TvT (i 11), itum 3. pożądać, pragnąć, chcieć (aląd; z inf. lub *ut, ne); alicui lub alcis causa sprzyjać, być komu życzliwym, od- danym. cuppedia, ae/= cupedia. cupressetum, i n gaj cyprysowy. cupresseus 3 z drzewa cyprysowego. cupressi-fer 3 rodzący cyprysy. cupressus, i/cyprys (drzewo umar- łych poświecone Plutonowi); szka- tułka cyprysowa. cur adv po cóż więc, dlaczego. cura, ae / troska, l. troskliwość, staranie, uwaga, baczność (alcis rei o coś); a) zajmowanie się czymś, curalium 118 pielęgnowanie, opieka; a) czysz- czenie; fi) pielęgnowanie chorych, leczenie; (takie) wyzdrowienie; b) zawiadywanie, kierownictwo, nad- zór, opieka; a) dowództwo, komen- da; R) urząd; y) studium; 8) pisemna praca, pismo, książka; e) nadzorca, stróż; f) pupil, klient. 2. troska, niepokój; a) miłość (przedmiot mi- łości); ulubieniec, kochanek; b) (dręcząca) ciekawość. curalilim, I n = corallium. cflratio, onis / =cura. curatór, oris m zawiadowca, stróż; a) zarządca; b) opiekun. curatus 3 otoczony opieką. curculio, onis m wołek zbożowy. curia, ae/kuria, l. gmach senatu; a) zgromadzenie senatu; b) zgroma- dzenie rady. 2. dział (l/^) tribus rodowych; miejsce zebrania kurii, gmach kurii. cfirialis, is m członek kurii, gminy. curiatim adv. kuriami, w porządku kurii. curiatus 3 składający się z kurii; należący do kurii; comitia zgroma- dzenie kurialne; lex przez kurie uchwalone prawo. curio, onis m naczelnik kurii. curiosus 3 ciekawy, chciwy wiedzy; staranny, dokładny. cfiris, idis / dzida. cfiro l. dbać o coś (alqd i alqm, alicui rei; z ut, inf.; z acc. gerund., np. pontem faciendum kazać zbu- dować most); a) troszczyć się o co, przejąć się czym, myśleć o czymś (alqd i alqm, de re, z inf.); b) troszczyć się = kazać urządzić coś; a) (interesy) załatwiać, zarządzać; P) mieć dowództwo, zarząd, roz- kazywać (alqd prowadzić, np. woj- nę); y) (chorych) pielęgnować, le- czyć, pokrzepiać (alqm i alqd); corpus starać się o siebie, wzmac- niać się; S) alicui alqd wystarać się (o pieniądze), wypłacić. curriculum, l n bieganie, bieg; a) wyścigi; b) obieg; c) wóz wyścigo- wy lub wojenny; d) tor wyścigowy. curro, cucurri, cursiini 3. biec, spie- szyć się, pędzić (lecieć, płynąć, polować); a) płynąć, żeglować (o- krętem); krążyć, obiegać (o kole); upływać, szerzyć się (o rzeczach); b) przebiegać (z acc.). currus, us m wóz, zaprzęg; a) wóz wojenny; b) wóz wyścigowy; c) wóz triumfalny; d) pług; e) okręt. cursim adv. biegiem, spiesznie, szyb- ko. cursito i cursó l. często tu i tam biegać. cursor, oris m biegacz; a) współ- zawodnik w biegu; b) posłaniec, goniec. cursus, fis OT bieg; a) bieg, pęd, lot, jazda, droga, podróż; b) kierunek, droga, przebieg; c) krok wojenny, pośpiech; d) tok (wymowy); płyn- ność; e) bieg wyścigowy, kariera. curto l. skrócić, obciąć. curtus 3 skrócony, obcięty. curulis, e l. należący do wozu wy- ścigowego; wyścigowy. 2. kurulny; curulis (sella) krzesło wykładane kością słoniową. - 119 - danino curvamen, mis n i curvatura, ae /zakrzywienie, zgięcie, krzywizna. eurvo l. skrzywić, zgiąć, pass zgiąć się. curyfls 3 zgięty, zakrzywiony, za- okrąglony, sklepiony; a) wydrążo- ny, spróchniały, kruchy; b) pięt- rzący się; c) fałszywy. cuspis, idis / ostrze, żądło, dzida, trójząb. custódia, ae/nadzór, straż, piecza; a) posterunek; b) uwięzienie, wię- zienie; więźniowie, jeńcy. custodio 4. pilnować, czuwać, strzec (alqd ab alqo); a) nadzorować; przechowywać; b) mieć w opiece, strzec; se custodire mieć się na baczności; c) trzymać w więzieniu. custos, ódis m i f stróż, dozorca; a) opiekun, obrońca (pl. załoga, ochro- na, straż); b) nadzorca; c) dozorca więzień. cutis, is / skóra (zwierząt i ludzi), osłona. cyathiis, i OT a) naczynie do czer- pania; b) kubek. cybaea, ae / (nayis) okręt transpor- towy. cyclicus 3 należący do koła, kołowy. cycneus 3 łabędzi. cycnus, T OT łabędź cylindrus, l m walec. cymba, ae/= cumba. cymbalum, T n cymbały, instrument muzyczny w kształcie kotła. cymbium, i n łódka, naczynie w kształcie łódki; kubek. cynicus 3 cyniczny. cynó-cephalus, i m małpa o psiej głowie. cyparissus, I = cupressus. cyprum T n miedź. cytisus, i/im rodzaj koniczyny; dzięcielina. D D. (jako skrót) = a) Decimus; b) Divus; c) dies; d) (jako liczba) =500. dactylicus, T OT daktyliczny. dactylus, T OT daktyl (stopa wier- szowa -u u). deadaleus i -lus 3 sztuczny, kunsz- towny; chytry. daiii(ni)a, ae / (i m) dzika koza, gazela. damiurgus = demiurgus. damiiatio, onis/skazanie, potępienie. damnatorius 3 potępiający. danino l. skazać, potępić, uznać winnym (alqm alcis rei z powodu czegoś uznać winnym, z inf.). voti damnari być zniewolonym do speł- nienia ślubu = osiągnąć spełnienie życzenia; a) spowodować czyjeś zasądzenie; b) ganić, nie pochwa- lać; c) poświęcić (alicui alqd); zo- bowiązać do czego (alqm z inf.). damnosus 120 - damnosus 3 szkodliwy, zgubny (ali- cui dla kogoś); ze szkodą (aUcui); rozrzutny. damnuni, i n kara pieniężna, pokuta; a) strata, szkoda; b) błąd; c) stra- cona rzecz damsta, ae m lichwiarz. daps, dapis / (częściej pl.) uczta ofiarna; a) uczta; b) potrawa. datio, ónis / dawanie; prawo nada- wania, prawo wywłaszczania. datór, oris m dawca, ofiarodawca. de prp. z abl. l. (o miejscu) a) z (góry na dół), np. de muro dei- cere, desilire, arbor de caelo tac- tus; b) z, od, np. de foro discedere, anulum detrahere de digito, de manibus effugere; na oznaczenie: a) pochodzenia, np. caupo de via Latina, homo de plebe; /?) mate- riału, np. signuni de niarmore factuni: y) źródła, np. pecuniam dare de comrnuni aerario. de prae- da, de meo. 2. (o czasie) a) bezpo- średnio po, np. somnus de pran- dio; b) jeszcze w czasie, podczas, już podczas, np. de nocte surgere, de tertia yigilia proficisci. 3. (przen.) na oznaczenie: a) stosunku udziału = z, spomiędzy, np. quat- tuor de novem, unus de multis: b) przyczyny = z powodu, dla, z przyczyny, np. multis de causis, bać de causa, flebat de filii morte, de re publica timere. legatos de pace mittere; c) zależności = we- dług, stosownie do, wskutek, np. de meo morę, de yestra sententia; d) względu (przy czasownikach) = o, co do, pod względem, co się tyczy, np. de libertate pugnare, librum scribere de amicitia, veris- sime iudicare de amicitia, de alqo cogitare; e) w zwrotach przysłów- kowych, np. de integro na nowo, de improviso znienacka, niespo- dzianie, de industria umyślnie. dea, ae / bogini. de-albo l. bielić, tynkować. de-ambulo l. iść na przechadzkę. de-armo l. rozbroić. de-bacchór l. szaleć, szumieć. de-bellator, oris m zwycięzca, de-bello l. a) walczyć do końca, pokonać; (spór) do końca dopro- wadzić; b) ukończyć wojnę {cum alqo). debellato po ukończeniu wojny. debeo, iii, itum 2. być dłużnym (alicui aląd). debitus 3 należny, winny, debitum, i n dług; a) (abs.) mieć długi (alicui u kogoś), deben- tes dłużnicy; b) komuś pozostawać dłużnym (alicui aląd); być zobo- wiązanym w czymś dla kogoś (ali- cui alqd), (np. alicui gratiam ko- muś wdzięczność, patriae poenas); d) (moralnie) mieć obowiązek, mu- sieć (z inf.) (negatywnie: nie śmieć). debitus 3 do czegoś zobowiązany lub coś przeznaczone, poświęcone jakiejś sprawie; e) zawdzięczać coś komuś (alicui alqd, np. maxima beneficia parentibus); f) (zwł. pass.) być do czegoś przeznaczonym, wy- branym, czemuś poświęconym, cze- muś podlegać, debitus 3 losem przeznaczony, nieodmienny. - 121 - decessus debilis, e ułomny, kaleka, osłabiony. debuitas, atis / ułomność, kalectwo, słabość. debilitatio, ónis / osłabienie, uło- mność. debilito l. uczynić ułomnym, kaleką, osłabić, odebrać nadzieję, otuchę. debitio, ónis / zadłużenie, dług. debitór, oris m dłużnik; obowiązany do wdzięczności. debitum, T n i debitus 3 zob. debeo. de-cantó l. a) wyśpiewać, wygłosić; b) przestać śpiewać decastylos, on o dziesięciu kolu- mnach. de-cedo 3. odejść, oddalić się, od- jechać (ab, ex, de re, z abl.); a) ustąpić, odmaszerować, (o urzęd- nikach) ustąpić ze stanowiska; b) de vita umrzeć; c) ustąpić z drogi (alicui), (de via) wyminąć; o;) ustę- pować komu (mieć mniejsze zna- czenie); P) de via zboczyć z właś- ciwej drogi; y) z czegoś zrezyg- nować, puścić mimo siebie; 8) od czegoś odstąpić, np. de officio; d) zginąć, zaprzestać, znikać, minąć. decem dziesięć. december, bris, bre l. dziesiąty. 2. grudniowy, subst. December, bris m grudzień. decem-peda, ae / miara (dziesięć stóp długa). decempedatór, oris m miernik (gruntów). decem-plex, plicis dziesięciokrotny. decem-scalmus 3. opatrzony dzie- sięcioma kołkami, (do których przymocowuje się wiosła). decem-vir, l m decemwir, (pl.) kole- gium dziesięciu mężów. decem-yiralis, e prawa przez decem- wirów spisane. decenmratus, us m urząd, godność decemwira. decens, entis przystojny, przyzwoity; piękny, uroczy, powabny. decentia, ae / przyzwoitość. deceo, ui, - 2. zdobić, stroić, ubie- rać, być do twarzy komuś (alqm); decet wypada, przystoi. de-cerno, crevT, cretum 3. l. od- dzielić, określić, oznaczyć, zarzą- dzić (alqd; z acc. c. inf. lub ut); a) postanowić coś o czymś; b) przy- znać coś komuś (alicui alqd); c) uznać kogoś czymś (z podw. acc.); d) (o poszczególnej osobie) a) gło- sować za czymś, przyjmować za pewne (acc. z inf.); R) postanowić, zdecydować się, powziąć postano- wienie. 2. pugnam, proelium roz- strzygnąć o losie walki, stoczyć walkę rozstrzygającą (cum alqo); walczyć słowem. de-cerpo, psi, ptuni 3. zrywać; a) uszczknąć, zaczerpnąć; b) użyć; c) uszczuplić. de-certatio, ónis walka rozstrzy- gająca. de-certo l. walczyć aż do rozstrzyg- nięcia (cum alqo, de re). de-cessio, ónis/odejście; a) ustąpie- nie; b) zmniejszenie, ubytek. decessór, oris m ten, który z urzędu ustępuje, poprzednik. decessus, us m odejście, ustąpienie; a) odpływ; b) śmierć. decido 122 - de-cido, cidl, - 3. odpaść, spaść (ab, ex, de re, także z samym abl., m alqd); a) zstąpić do grobu, umrzeć: b) wpaść w coś, dostać się do czegoś, zboczyć (ab re) od czegoś, a spe zawieść się w nadziei; c) zostać obalonym, upaść, doznać zawodu, de-cido, cidi, cisum 3. odciąć; a) w krótkiej drodze załat- wić (alqd); b) ułożyć się z kimś (cum alqo, de re). decie(n)s adv. l. dziesięć razy; częs- to. 2. (jako subst.) milion sestercyji. decimanus 3 l. obowiązany do skła- dania dziesięciny, ager kraj płacący dziesięciny, frumentuni należący do dziesięciny, subst. -us, i m dzier- żawca dziesięciny. 2. należący do dziesiątego legionu (kohorty), por- ta decimana główna brama obozu. decimus 3 dziesiąty; potężny, subst. a) decimum,Tn dziesięciokrotność; adv. po raz dziesiąty; b) deciima, ae/dziesiąta część. de-cipio, cepi, ceptiim 3. oszukać, podejść; a) ujść czyjejś uwagi; b) pass. znaleźć zapomnienie (w czymś). decisio, onis/rozstrzygnięcie, układ. de-clamatio, onis / ćwiczenie się w wymowie dla wprawy; a) próżna gadanina; b) żarliwość, zapał. de-clamatór, oris m deklamator (z profesji), recytator. de-clamatorius 3 retoryczny, dekla- matorski. de-clanuto l. = declamo. de-clamo l. l. (intr.) ćwiczyć się w wymowie, wygłaszać z pamięci wyuczoną mowę, głośno mówić; zrzędzić, gderać (in alqm). 2. (trans.) głośno wypowiadać, causas wygłaszać mowy sądowe. declaratió, onis / zawiadomienie. de-claro l. wyraźnie pokazać, oznaj- mić (alqd); a) wyświetlić, wyjaśnić (alqd, alicui alqd); b) ogłosić kogoś czymś, ogłosić wybór (np. alqm consulem). decEnatio, onis / zgięcie, uchylenie się, schylenie; a) unikanie; b) nie- chęć, wstręt; c) zboczenie. de-cEno l. l. (trans.) odgiąć, od- wrócić w bok (alqd ab, de re in alqd); unikać, wzdrygać się (alqd). 2. (intr.) ustąpić, uchylać się, trzy- mać się z dala (de, ab alqa re); a) zbaczać; b) przychylić się do czego. de-cEvis, e pochyły, spadzisty, subst. decHve, is n stok, spadzistość. decEyitas, atis / spadzistość, po- chyłość. de-coctór, oris m rozrzutnik, marno- trawca. de-color, oris odbarwiony, wyblak- ły; a) ogorzały; b) zmieniony, ze- szpecony. decóloratio, onis / zmiana barwy, odbarwienie. de-coloro l. odbarwić, pozbawić na- turalnej barwy; zaczerwienić. de-coquo, coxT, coctum 3. a) ugo- tować; b) wygotować decoctus 3 mdły, bezsilny; (abs.) zbankru- tować. decór, oris m a) przyzwoitość; b) wdzięk, piękno, uroda; c) ozdoba, strój. - 123 - deditus decóro l. zdobić, przystroić; uświet- nić, uczcić. decorus 3 stosowny, przyzwoity, ozdobny (alicui). subst. decorum, i n = decor; a) piękny, ponętny, wspaniały; b) przystrojony. decrepitus 3 przeżyty, zgrzybiały, stary. de-crescó, erę vi, - 3. ubywać, zmniejszać się, upadać, opadać. decretorius 3 rozstrzygający. decretum, l n rozstrzygnięcie, uchwała, postanowienie; zasada, re- guła, dogmat. deciima, decumanus = decima, de- cimanus. decumates agri m kraj płacący dzie- sięcinę. de-cumbo, cubiu, cii bitum 3. poło- żyć się; polec, paść na ziemię. decuria, ae / oddział z 10 ludzi dziesiątka; oddział, klasa. decuriatio, onis/i -tus, us m podział według dziesiątek. decurio l. podzielić na dziesiątki; w oddziały zbierać. decurio, onis m dowódca dziesiątki; członek rady w miastach poza Rzy- mem; pl. rada miejska. de-curro, (cu)curri, cursum 3. l. a) zbiec na dół, spłynąć, zjechać (ab. ex, de re in, ad alqd); b) biec, spiesznie się udać (ad alqd, ad alqm) a) ewolucje wojskowe wy- konywać; JS) zmierzać do czego, uciec się do czego (ad alqd). 1. (trans.) przebiec; a) ukończyć, przebyć przestrzeń pewną; b) prze- robić, omówić. de-cursio, onis / i -sus, us m l. a) zbieganie; a) napad; fS) na- chylenie, pochyłość; b) bieg, bie- ganie; a) manewry, parada; /?) wycieczka. 2. przebieganie, zakoń- czenie, przebieg. decus, oris n ozdoba, piękno, a) ozdoba, upiększenie; b) wdzięk; c) cześć, zaszczyt, sława; czyn chlubny, bohaterski; d) cnota, oby- czajność. decussó l. na krzyż podzielić. de-cutio, cussi, cussum 3. strząsać, strącać, zbijać. de-deceo 2. źle ubierać, nie być do twarzy, dedecet nie przystoi (alqm). de-decór, oris hańbiący, haniebny. de-decóro l. zniesławiać, hańbić. de-decorus 3 nie sławiący, hańbiący, sromotny (z dat.). de-decus, 6ris n niesława, srom; a) rzecz haniebna, sromotna; b) czyn haniebny, występek; c) zniesławie- nie, zawstydzenie. de-dicatio, onis / poświęcenie de-dico l. l. zeznać, podać przy oszacowaniu. 2. poświęcić (alqd, alicui alqd); a) deum bóstwu świą- tynię poświęcić; b) ofiarować, prze- znaczyć, dedykować (alicui alqd). de-dignór l. gardzić, odrzucać. de-disco 3. oduczyć się, zapomnieć. deditlcius 3 ten, który się zdał na łaskę i niełaskę; pokonany, pod- dany. deditio, onis / poddanie się, kapi- tulacja. deditus 3 oddany (z dat.); przywią- zany; poddany, poświęcony (z dat.). dedo - 124 - de-do, didl, ditum 3. całkiem oddać, wydać, przekazać, zdać, oddać na pastwę (alicui alqd). dedita opera umyślnie, z umysłu; a) wydać, zdradzić; b) se dedere a) poddać się; p) oddać się jakiejś sprawie, poświęcić się, gorąco zająć się (a- licui rei). de-doceó 2. oduczyć, kazać zapom- nieć; lepiej pouczyć (alqm). de-doleó 2. przestać boleć, przeboleć. de-duco, duxi, ductum 3. l. spro- wadzić, ściągnąć, (na dół) spuścić {alqm lub alqd, ab, ex, de re, m, ad alqd); (o wojsku) kazać zejść; (o okrętach) spuścić na pełne morze. 2. odprowadzić, uprowadzić, usu- nąć; a) (o wojsku) kazać wymasze- rować, przenieść; (osadników) wy- wieźć; (osady) zakładać; b) (wodę) odprowadzić, w inną stronę zwró- cić; (pochodzenie, nazwę) wywo- dzić, wyprowadzać (ab alqo, ab alga re); c) uprowadzić, zabrać, odepchnąć; d) odciągnąć, odwieść od czegoś (alqm de re, ab re, in, ad alqd); e) (przy rachowaniu) odcią- gać, odejmować (alqd de re); f) (nici) snuć, wyciągać, prząść; (pis- ma, poezje) sztucznie snuć, ukła- dać, tworzyć; 3. zaprowadzić, od- prowadzić; a) przeprowadzać, to- warzyszyć, brać z sobą (alqm in alqd lub ad alqm); (żonę) pojąć, (młodzieńca na naukę) oddać, po- wierzyć; b) kogoś doprowadzić do czegoś (do jakiegoś stanu, położe- nia); do czegoś nakłonić, uwieść, skusić (alqm ad, in alqd). de-ductio, onis / wyprowadzenie, zaprowadzenie (alcis in alqd); a) oddzielenie; b) wypędzenie; c) osie- dlenie; d) potrącenie (z jakiejś kwo- ty); e) wyprowadzenie (wniosku). de-ductus 3 a) sprowadzony na dół; sprowadzony z właściwej drogi; b) stłumiony, słaby, cichy. de-erro l. zabłądzić, zabłąkać się. de-fatigatio, onis / zmęczenie, wy- czerpanie, znużenie. de-fatigo l. zupełnie znużyć, zmę- czyć, wyczerpać. de-fectio, onis /1. odpadnięcie, od- stępstwo. 2. ubywanie, zanikanie; a) zmęczenie, wyczerpanie; b) za- ćmienie. defectór, oris m odstępca, buntownik. defectus, us m = defectio. defectus 3 zob. deficio. de-fendo, endl, ensum 3. l. odpy- chać, powstrzymywać, z dala trzy- mać, odpierać (alqm i alqd, alicui alqd, *alqd ab alqo); (abs.) chronić się, bronić się. 2. bronić, strzec (alqm i alqd, ab alqo lub contra, adversus alqm); bronić swego za- patrywania, stanowiska; a) utrzy- mać się, spełnić obowiązek, (rolę) odegrać, zadanie spełnić; b) coś na swą obronę przytoczyć (alqd; z acc. c. inf.). defensio, onis/l. odparcie. 2. obro- na, ochrona; a) usprawiedliwienie; b) środki, sposoby obrony (mowa, pismo). defensito l. i defenso l. często bronić, causas być zawodowym obrońcą. - 125 - defloresco defensor, oris w a) ochrona; b) obrońca. de-fero, tuli, latiiin 3. l. znosić (z góry), sprowadzać (alqd in alqd, ad alqm); strącać, spychać. 2. (z drogi właściwej) sprowadzić, pass. zabłą- dzić, dostać się dokąd, (o okrętach) burzą być zapędzonym. 3. zanieść, zaprowadzić, odprowadzić (alqd in, ad alqd lub ad alqm). pecuniam in aerarium pieniądze do skarbu pańs- twa złożyć; a) ofiarować, propono- wać, dać (alicui alqd); h) oddać, powierzyć, poruczyć, do rozstrzyg- nięcia przedłożyć (alqd alicui lub ad alqm); c) (wiadomości) donosić, przynosić (alqd ad alqm, de re z acc. c. inf.); a) zrobić doniesienie, zadenuncjować, oskarżyć, crimen zanieść, wnieść skargę; /?) zawiado- mić, zgłosić, censum podać wartość majątku dla oszacowania. de-fervescó, fervi (i *ferbiB) 3. wy- szumieć, wyburzyć się. defetigo l. = defatigo. de-fetiscór, fessiis sum 3. zupełnie znużyć się, wyczerpać się, osłab- nąć, wysilić się. defessus 3 znużo- ny, wyczerpany, osłabiony. de-fTció 3. l. (intr.) odpaść, oderwać się, sprzeniewierzyć się (ab alqo; ad alqm przejść na czyjąś straonę); a) a se deficere sobie samemu się sprzeniewierzyć; b) niedostawać, brakować, kończyć się, wychodzić, znikać, gasnąć, wysychać itd.; a) słabnąć, opadać z sił, umierać, gi- nąć. (animo) deficere tracić otuchę, odwagę; ff) (o gwiazdach) zaćmie- wać się. 2. (trans.) a) opuszczać; b) zaczynać brakować, pass. deficior (ab) alqa re zaczyna mi brakować, niedostawać czegoś, defectus 3 a) opuszczony, nie posiadający cze- goś, bez...; j8) osłabiony, bezsilny. de-figo, fixi, UMIIH 3. wbić, umoco- wać (alqd in re); a) wtrącić, we- tknąć, wświdrować; b) (oczy, umysł) skierować na co, myślą pogrążyć się w czymś; c) uczynić nieruchomym, obezwładnić, pass. tkwić, stać się bezwładnym, osłupieć; d) głęboko, silnie wrazić, wyryć (alqd in re). de-flngo 3. zniekształcić, zeszpecić. de-finló 4. odgraniczyć, ograniczyć (alqd alqa re); a) bliżej oznaczyć, wskazać, ustalić; b) zamknąć, ścieś- nić; c) określić. de-finitio, onis/przeznaczenie, okre- ślenie; a) przepis; b) definicja. de-fmitus 3 ograniczony, określony; konkretny. de-fio, defieri brakować (alicui). de-flagratio, onis / spalenie. de-flagro l. spalić się, do szczętu spłonąć (trans, i intr); a) zniszczyć; b) wyszumieć. de-flecto, flexT, llexum 3. zgiąć w dół, zgiąć na bok, odgiąć, skie- rować w bok, odwrócić (alqd de re in alqd lub ad alqm); a) odmienić, zeszpecić; b) (intr.) zboczyć, od- stąpić (a lub de re). de-fleó, flevT, fletom 2. a) coś opła- kiwać; płacząc opowiadać; b) wy- płakać się. de-floresco, rui, - 3. odkwitać, przekwitać. defluo - 126 - de-fluo, fliixi, - 3. l. spływać z gó- ry; a) płynąć w dół; b) zniżać się, spadać, opadać, zsuwać się; (o wło- sach) wypadać, (o sukniach) zwi- sać, opadać; c) przejść do czegoś (ad alqd), dostać się komuś (ad alqm). 2. odpływać, przestać pły- nąć, wyschnąć; ustać, zniknąć. de-fódio, fodl, fossum 3. l. odkopać, wykopać. 2. zakopać (alqd in re albo in rem); pochować. defore inf. jut. od desum. de-formatio, onis / zniekształcenie, oszpecenie; obraza. de-fonnis, e l. niekształtny 2. ze- szpecony, nieforemny, brzydki, szkaradny; a) zniesławiony, zhań- biony; b) obelżywy, haniebny. detormitas, atis/szpetota, brzydota, zniekształcenie; hańba. de-formo l. l. odtworzyć, rysować; kreślić, przedstawić. 2. zeszpecić; zhańbić, znieważyć. de-fraudo l. oszukać, okpić (alqm alqa r e). de-frenatus 3 nieokiełznany de-frico, Mciii, frictiim i frucatum l. zetrzeć, wytrzeć, czyścić; prze- nicować, skrytykować. de-fringo, fregi, fractum 3. odłamać, złamać. de-frutiim, T n wywar z moszczu. de-fugio 3. a) uciec; b) unikać, uchy- lać się (z acc.). de-fundo, fudi, fusum 3. odlać, wy- lać, wytrząść, wysypać. de-fungór, functus sum 3. ukończyć, załatwić, przetrwać, wytrzymać; (u- rzędy) sprawować; umrzeć. de-gener, eris zwyrodniały, odstręcza- jący (z *gen. lub *a re); nieszlachet- ny, nikczemny, pospolity; wyrodny. de-genero l. l. zwyrodnieć (ab alqo, a re, in alqd); wyrodzić się; od czegoś odstąpić albo odejść. 2. (trans.) poniżać, zniesławić. deglubo, psi, ptflrn 3. skórę zdjąć, obłupić, obrać (owoc). dego, - - 3. spędzać czas, żyć. de-grandinat l. grad pada aż do końca. de-gravo l. cisnąć, gnieść w dół; obciążać. de-grediór, gressus siim 3. a) zejść na dół; b) odejść, ustąpić. de-grunnio 4. kwiczeć (o świni). de-gusto l. skosztować czegoś (alqd); a) lekko, powierzchownie dotknąć; b) próbować, kosztować. de-hinc adv. stąd, z tego miejsca; a) od teraz, od tego czasu; b) potem, po czym, następnie, w przyszłości. de-hisco, - - 3. odstawać, nie domykać się, rozłupać się, roz- szczepić się, otworzyć się. de-hónestamentiim, i n oszpecenie, niesława. de-hónesto l. zniesławić, znieważyć, sprofanować. de-hortór l. odradzać, odwodzić ko- go od czego (alqm ab re; z ne albo *inf.) odstręczyć, zniechęcić. de-icio, ieci, iectum 3. odrzucić, na dół zrzucać, strącać (alqm i alqd ab, de, ex alqa re in alqd). pass. rzucić się, zsunąć się, ześliznąć się; a) rzucić na ziemię, zdzierać, zbu- rzyć; b) powalić kogoś na ziemię, - 127 - delibero zabić; (oczy) wbić w ziemię, spuś- cić (a re od czegoś odwrócić); c) obalić, przywieść do upadku; d) wyprzeć ze stanowiska, wypędzić, spędzić (alqm loco albo re, de, ex re in albo ad alqd); a) (okręty) zapędzić, zagnać; p) wypędzić z posiadłości albo obrabować (alqm re albo de re); pozbawić nadziei na coś (np. konsulatu); y) kogoś od czegoś odwieść, odciągnąć (abl.), oszukać się na czymś (abl.); e) coś odwrócić, usunąć, oddalić (alqd ab, de alqa re). de-iectió, onis / wypędzenie. de-iectus 3 zniżony, nisko położony; małoduszny. de-iectus, fis m zrzucenie, zwalenie; a) upadek; b) spadzistość, stromy stok. de-iero l. uroczyście przysięgać. de-in adv. = deinde. dein-ceps adv. bezpośrednio nastę- pujący, z kolei, po kolei. de-inde adv. potem, wtedy, następ- nie, dalej; po czym, później. de-iungo 3. wyprzęgać. de-labór, lapsus sum 3. a) ześliznąć się, spaść, zsunąć się; b) wymknąć się, wyśliznąć się, wypaść (ab, de, ex alqa re); a) pochodzić (ab alqo); P) wpaść, zabmąć w coś, przyjść albo wpaść na coś (in, ad alqd). de-lamentor l. opłakiwać. de-lasso l. zupełnie znużyć. de-latio, onis / doniesienie, oskar- żenie, denuncjacja. de-lator, oris m donosiciel, denunc- jator. delectabilis, e rozweselający; delikat- ny. cibus ulubiona potrawa. delectamentum, i n środek do roz- weselenia, zabawa, krotochwila. delectatio, onis / zabawa, uciecha, rozrywka. delecto l. bawić, cieszyć (alqm alqa re). pass. bawić się, mieć w czymś (abl.) przyjemność. de-iectus, us m a) wybór; b) = di- lectus. de-lego l. posłać (alqm in alqd i ad alqm); a) komuś coś posłać, prze- kazać, przenieść, przepisać (alicui alqd); komuś coś przypisać, przy- znać; b) odesłać kogoś do czegoś; c) dać komuś przekaz (pieniężny), asygnatę. de-lenimentum, i n a) środek łago- dzący; b) przynęta, wabik. de-lenio 4. ułagodzić, ukoić; pozys- kać kogoś, ująć sobie kogoś, ocza- rować. deleo, evi, etiim 2. (pismo) wymazać, wywabić; zniszczyć, zburzyć, (hel- ium) zupełnie zakończyć. deletrix, Tcis / niszczycielka, tępi- cielka. deuberabundiis 3 pogrążony w my- ślach. deBberatio, onis / rozważanie, za- stanawianie się; czas do namysłu. dellberativus 3 rozważający, zasta- nawiający się; naradzający się. deliberatór, oris m ten, który roz- waża, zastanawia się. delibero l. zważyć: l. a) rozważyć, zastanawiać się, radzić się z kim (de re, także alqd); b) zdecydować delibo - 128 - się na co. 2. zapytywać wyrocznię o radę. de-libo l. wziąć trochę, ująć, zabrać, odebrać; a) kosztować; b) uszczup- lać, uszczknąć (alqd de re). de-libro l. korę obdzierać, obłupić. de-libutus 3 zroszony, zwilżony. delicatus 3 l. powabny, delikatny, łakomy. 2. a) wrażliwy, zmysłowy, zbytkowny, szukający zabaw, mięk- ki; b) wybredny, wydelikacony, rozpieszczony. deliciae, arum / (i *-ia, ae f i *-ium, T n) rozkosze zmysłowe, rozrywka, zabawa, zbytek, roz- kosz, uciecha; a) ulubieniec;. b) ozdoba, klejnot. delictum l n wykroczenie, uchybie- nie, błąd. de-ligo, legi, lectum 3. zbierać, zry- wać; a) oddzielać, wyłączać; b) wybierać, obrać, delectl, oum m wybrańcy, wybór. de-ligo l. a) przywiązać, przymoco- wać (alqd ad alqd); b) związać, spoić. deBneo l. rysować (alqd). deBnio = delenio. de-linquo, Bqui, lictum 3. rozcho- dzić się, omylić się (alqd w czymś), skrzywdzić, zawinić (alqd). de-liquesco, liciii, - 3. topić się, roztopić, rozpłynąć. deBratio, onis / szaleństwo, brednia. de-Bro l. być szalonym. delirus 3 szalony, głupi. de-litesco, Btul, - 3. ukryć się, schować się. delitigo l. unieść się, kłócić się. delphiii. mis i delpinnus, i m Delfin (konstelacja). delubrum, i n świątynia, świętość. de-ludo, si, sum 3. zwodzić, kpić sobie, oszukać. de-madesco, madui, - 3. zwilgo- tnieć. de-mando l. zawierzyć komu, pole- cić, poruczyć (alicui alqd). de-mens, entis bezrozumny, głupi, szalony. dementia, ae szaleństwo, głupota, szał. de-mereór (i -re5) 2. zasłużyć się koło czego (alqm), kogoś sobie pozyskać. de-mergo, mersi, mersiim 3. zanu- rzyć, zatopić, (pass. zatonąć), (ok- ręty) zatopić; przycisnąć, przy- gnieść, przyprawić kogo o zgubę. de-metiór, inensus sum 4. odmie- rzyć, wymierzyć. de-meto, messiiT, messum 3. skosić, obciąć. de-metatus 3 odmierzony, odgrani- czony. de-migratio, onis / wychodztwo, emigracja. de-migro l. wywędrować, odejść; oddalić się. de-minuo 3. zmniejszać, ścieśniać, uszczuplać (alqd). pass. zmniejszać się, maleć, niknąć; a) odebrać komu coś (alqd de, ex re); b) sprzedać częściami. de-miniitio, onis / zmniejszenie, uszczuplenie, ubytek, strata; a) skrócenie czasu urzędowania; b) prawo licytacji, sprzedania. de-mirór l. dziwić się (z acc. c. inf.). - 129 - denique de-missió, oms / spuszczenie; przy- gnębienie. de-mitigo l. łagodniej usposobić. de-mitto, misi, missum 3. na dół spuścić, zesłać; a) (ludziom) po- zwolić odejść, na dół sprowadzić; b) (rzeczy) spuścić, zniżyć, (ani- mum) przygnębić; (wojsko) odesłać, (obóz) przenieść, (suknie, włosy) spuścić, rozpuścić; c) se demittere (lub pass.) zejść, zstąpić, spłynąć, spuścić się, zniżyć się; a) w coś (in alqd) wdać się, do czegoś (ad alqd) zniżyć się, poniżyć się; /?) pocho- dzić od kogoś (ab a!qo); d) demis- sus 3 zniżony, zwisający, pochylo- ny, niski; a) nisko położony; /)) stłumiony, cichy; v) skromny, po- korny, prosty; S) przygnębiony, ma- łoduszny; s) biedny. demiurgiis, l m najwyższy urzędnik w niektórych państwach greckich; stwórca świata, demiurg. demó, denipsi. demptum 3. odebrać, odjąć (alqd de re coś od czegoś; alicui alqd komuś coś); odciągnąć, usunąć. de-móliór 4. a) zerwać, zwalić; zbu- rzyć; b) zdjąć. de-moBtio, onis/zwalenie, zburzenie. de-monstratio, onis / pokazywanie, wskazywanie; a) przedłożenie, do- wód; b) mowa pochwalna. demonstrativus 3 wskazujący; świe- tny, wspaniały, okazały, uświet- niający. de-mónstro l. dokładnie pokazać, naznaczyć (alqd); a) dowodzić, przedkładać, wzmiankować, wyjaś- nić, wytłumaczyć (alicui alqd); b) uzasadnić (alqd; z acc. c. inf.). de-móriór, niortuus sum 3. umrzeć. de-mórór l. l. wstrzymać się, ocią- gać się. 2. (trans.) wstrzymywać, zwlekać. de-móveo, movl, inotuni 2. oddalić, wynieść, wypierać, usunąć (alqm de re); a) zmusić do ustąpienia; b) odwrócić (alqd ab alqo). de-mugitiis 3 rykiem napełniony. de-mulceó 2. głaskać, muskać (alicui alqd). deniuni adv. l. w końcu, dopiero. 2. a) właśnie, dopiero co; b) zu- pełnie. de-murmuró l. wymrukiwać, mru- cząc wymawiać. de-mutatio, onis / zmiana. de-mutó l. odmienić, zmienić. denariiis 3 po dziesięć (sc. asses) zawierający, subst. denarius, T m denar =10 asów. de-narro l. dokładnie opowiedzieć. de-nato l. w dół (rzeki) płynąć; pływać. de-nego l. a) zaprzeczyć, wypierać się czegoś; b) odtrącić, wzbraniać (alicui alqd). den!, ae, a po dziesięć. de-nicalis, e dotyczący zmarłych. denique adv. l. w końcu, wreszcie (przy wyliczaniu); a) (kończąc) w ogólności, krótko, jednym sło- wem; b) (uogólniając) w ogóle; c) (stopniując) a nawet, prócz tego jeszcze; (ograniczając) przynaj- mniej, w każdym razie. 2. (czaso- wo) na końcu, w końcu; b) dopiero denomino 130 - właście; c) (ironicznie) ostatecznie, wreszcie, może jeszcze. de-nómino l. nazywać, nazwać. de-normo l. czynić coś nieregular- nym, nieforemnym, nierównym. de-nóto l. określić, oznaczyć, zwró- cić na coś uwagę (alqd); napięt- nować. dens, entis m ząb; a) ząb czasu; zawiść, szyderstwo; b) ząb = ostrze, hak, zębate ostrze (piły, sierpu, grzebienia tkackiego). denseo, - - 2. i tlenso l. czynić gęstym, zgęścić, ciasno uszerego- wać, ustawić, pass. zgęstnieć, szyb- ko jedno po drugim czynić, pass. szybko następować, skupiać się. densiis 3 gęsty; a) zbity, skupiony (re z czymś); b) często powtarzany, liczny, nieprzerwany. dentalia, ima n lemiesz (przy pługu). dentatus 3 zębaty, opatrzony zębami. de-niibó, nupsT, nuptum 3. wyjść za mąż, ożenić się. de-nudo l. obnażyć; a) wyjawić; b) splądrować. de-nuntiatió, onis/oznajmienie, do- niesienie; a) zagrożenie; b) we- zwanie, rozkaz, zgłoszenie. de-niintio l. oznajmiać, objawiać (alicui alqd); a) zagrozić; b) oświad- czyć, przepowiadać, zapowiadać; c) rozkazać (z ut); d) zrobić donie- sienie; (sądownie) proces komuś zapowiedzieć, wytoczyć, alicui tes- timonium wezwać do złożenia świadectwa, wezwać na świadka. denuo ody. na nowo, znowu, jeszcze raz. de-onero l. zdjąć ciężar, wyładować. de-orsum adv. w dół de-paciscor, pactus sum 3. l. za- wrzeć układ, umowę (cum alqo; z ut). 2. (trans.) wymówić sobie coś (sibi alqd). de-paco l. zupełnie uspokoić. de-pasco, pavi, pastuni i -scor 3. spasać, wypasać, objeść, pożreć. de-peciscór, pectus sum 3. = depa- ciscor. de-pecto, - pexum 3. sczesywać. depeculatór, oris m rabuś. de-pficulor l. splądrować, zrabować (alqd, alqm alqa re) okraść. de-pello, puli, pulsiim 3. a) spędzić; zrzucić; b) odpędzić, przepędzić, wygnać (alqm alqa re albo ab, ex, de re); c) (dziecko, ssące młode) odłączyć; d) usunąć, odpędzić (alqd i alicui alqd) odsunąć kogoś od czegoś (alqm alqa re albo a, de re). de-pendeo, - - 2. zwisać; być zawisłym, zależeć (a re). de-pendó, endT, eiisum 3. płacić; odpokutować za co. de-perdo, didi, dituni 3. do szczętu rujnować, zniszczyć; stracić. de-pereo, u, Ttum 4. ginąć, zagłady doznać; In alqo śmiertelnie być w kim zakochanym. de-pingo, pliud, pictum 3. odmalo- wać, odrysować; opisać, skreślić. de-plango, plama, planctum 3 uskar- żać się, opłakiwać. de-ploró l. l. głośno płakać, skarżyć się (de re). 2. (trans.) opłakiwać, uskarżać się, uważać coś za stra- cone. 131 - depugis de-pono, posili, positiim 3. położyć, postawić, odłożyć, położyć na ziemi (alqd in re; także m rem). arma złożyć broń. legiones na ląd wysa- dzić; a) dać do przechowania, umie- ścić w bezpiecznym miejscu (alqd apud alqm, in re); zawierzyć, powie- rzyć (alqd in re, alicui alqd). subst. depositum T n powierzone dobro; b) odkładać (alqd in re), odkładać na bok; a) zrzec się, wyrzec się, zanie- chać; R) (o chorych) zwątpić o wy- zdrowieniu, ocaleniu, depositus 3 bez ratunku, zgubiony, umierający. de-pópulatio, onis / spustoszenie, splądrowanie, wyludnienie. de-populatór, oris m niszczyciel, łupieżca. de-pópulór (i *-lo) l. wyludnić, spu- stoszyć. de-porto l. a) znieść (alqd ex re in, ad alqd), (przez wodę) przeprawić; b) przynieść do domu, sprowadzić; wygnać, wywieźć z kraju. de-posco, pópóscT, - 3. natarczywie żądać, domagać się (alqd, sibi alqd, alqm alqd); a) żądać wydania pewnej osoby (alqm); b) wyzywać do walki. de-pravatió, onis / wykręcenie; a) oszpecenie, zniekształcenie; b) po- groszenie; c) przewrotność, prze- kręcanie. de-pravo l. wykręcić, wykrzywić, spaczyć; a) oszpecić; b) zniszczyć, zepsuć (moralnie), uwieść. deprecabundus 3 usilnie proszący. de-precatió, onis/. l. przeproszenie; a) prośba o odwrócenie (złego); b) usprawiedliwienie; c) przekleństwo. 2. wstawianie się za kimś, orędow- nictwo. de-precator, oris m wstawiający się za kim, orędownik. de-precor l. l. prośbami starać się odwrócić (alqd ab alqo); prosić o przebaczenie albo łaskę; 2. a) kogoś albo coś wyprosić, wybłagać; wyprosić się (alqm albo alqd ab alqo; z ut, ne); b) usilnie prosić. de-prehendo, endi, ensuni 3. wyła- pać, złowić; a) schwycić, prawnie zająć; b) znaleźć, odkryć; a) zajść niespodzianie, napaść; ff) zapędzić kogo w kąt, wprawić w kłopot; c) (duchem) uchwycić, pojąć, poznać, znaleźć. de-prehensio, onis/znalezienie, wy- krycie. de-prendo 3 = deprehendo. de-primo, pressi, pressum 3. cisnąć w dół, przygnieść, adj. depressus 3 niski, nisko położony; a) (okręty) zatopić; coś głęboko zakopać (w ziemi); b) zgnieść; (słowami) upo- korzyć. de-proeliór l. zaciekle walczyć. de-promo, prómpsi. prómptum 3. wydobyć, wyjąć na wierzch (alqd ex, de, ab alqa re); wydostać, po- życzyć coś. de-própero l. l. spieszyć się. 2. (trans.) przyspieszyć coś, spiesznie coś sporządzić. depso, sin - 3. gnieść, miętosić, przerabiać. de-pudet, iiit, - 2. przestać się wstydzić, wstydu się wyzbyć. de-piigłs, e o szczupłych pośladkach. depugno - 132 de-pugnó l. wywalczyć, walczyć o zwycięstwo; walczyć na śmierć i życie (cum alqo). depulsió, ónis / odparcie; oddalenie; usunięcie, odprawa. depiilsor. oris w obrońca. de-putó l. obcinać. 2. ocenić, uznać za coś. de-pygis, e=depugis. deradó 3. oskrobać, odrapać. derectus 3 = directus. de-relictió, ónis/upośledzenie. de-relinquó, KquT, lictiiin 3. zupełnie opuścić, porzucić kogo; zaniechać, zaniedbać. de-repente adv nagle, znienacka. de-repo, repsi - 3. zsunąć się na dół, sczotgać się. de-rideó, risi, risum 2. wyśmiewać, wyszydzać. de-ridiculiis 3 śmieszny, subst. deridiciiium, i n pośmiewisko, śmieszna powierzchowność, śmie- szna figura. de-rigescó, rigui, - 3. stężeć. de-rigó= dirigo. de-ripió, ripuT, reptum 3. zerwać, zedrzeć, ściągnąć na dół, rozerwać (aląd de re); a) wyrwać, wydrzeć komuś coś (alicui alqd); b) uszczu- plić (de re). de-risor, oris m szyderca, frant. de-risus, us m wyśmiewanie, wy- szydzanie. derivatió, ónis / odwrócenie, wy- prowadzenie. de-rivó l. odprowadzić (alqd ex re), poprowadzić (alqd in alqd); od- walić, odrzucić. de-ródo, sT, sum 3. ogryzać, nad- gryzać. de-rógatio, ónis/częściowe zniesie- nie lub usunięcie. de-rógó l. a) odjąć, odciągnąć (alqd de, ex re; alicui alqd); V) (prawo) częściowo usunąć. de-ruo 3. strącić, odrzucić. de-ruptus 3 spadzisty, stromy, po- chyły. de-saevio 4. srożyć się, szaleć. de-scendo, scendi, scensum 3. zstę- pować, schodzić (ex de, a re in albo ad alqd); a) spuścić się, zni- żyć się, wcisnąć się; b) chwycić się czegoś, uciec się do czegoś, zdecydować się na coś, poniżyć się do czegoś (ad alqd, rzadko m alqd). descensio, ónis / i descensus, us m schodzenie w dół, zstępowanie; a) jazda w dół; b) zanurzenie w ką- pieli. de-sciscó, sclvi i scii, scitiun 3. odpaść (ab alqo ad alqm); oderwać się, oddalić się od czego (a re); sprzeniewierzyć się czemu. de-scribó, scripsi, scriptum 3. l. narysować, nakreślić; wyryć; 2. a) odpisywać; b) opisywać, kreślić, przedstawiać; a) określać = objaś- niać; ft) określać = ustanowić, prze- pisać, przydzielić, wskazać, nałożyć (alqd, alicui alqd); f) na coś wska- zywać; c) (=discribo) podzielić, rozdzielić, oddzielić. de-scriptió, ónis / l. rysunek, plan. 2. a) odpis; b) opis, przedstawienie, wyobrażenie; c) (=discriptio) sto- - 133 - despicio sowny podział, porządek, urządze- nie, zarządzenie. descriptus 3 stosownie podzielony, uporządkowany, urządzony. de-secó, secuł, sectum l. obciąć, odciąć. de-seró, serui, sertiim 3. opuścić, porzucić, odstąpić kogo (alqd i alqm); a) (o wojsku) zbiec, opuś- cić chorągiew, zdezerterować; b) zaniedbywać coś, zaniechać; c) adj. desertus: a) ab alqa re opuszczony przez co; R) pusty, nie zamiesz- kany, samotny, subst. deserta, orum n pustynia, puszcza. desertór, oris m a) zbieg, dezerter; b) zaniedbujący coś (gen.). de-servió 4. gorliwie służyć (alicui). deses, idis bezczynny; gnuśny. de-sideó, sedi, - 2. gnuśnie siedzieć. desiderabilis, e upragniony, pożą- dany. desideratió, ónis/= desiderium desiderium, i n tęsknota, pragnienie (alcis rei za czymś); a) życzenie, prośba; b) potrzeba. de-sideró l. pożądać czegoś, życzyć sobie, pragnąć, tęsknić do czegoś (alqd, alqd ab alqo; z inf. albo z acc. c. inf.); brakować, niedostawać; (o żołnierzach) tracić, pass. ginąć. desidia, ae/gnuśność, bezczynność, lenistwo. desidiosus 3 gnuśny, leniwy. de-sidó, sedi, - 3. opuścić się, osiąść. de-signatio, ónis / określenie, ozna- czenie; a) urządzenie, plan; b) mia- nowanie. de-signatór = dissignator. de-signó l. określać, podać (z acc.); a) wskazać; b) odznaczyć, odryso- wać, ukształtować; c) = dissigno. de-silió, siluT, sultuni 4. zeskoczyć. de-sinó, sil, situm 3. przestać, zanie- chać, puścić (*alcis rei; z inf); a) in alqd na czymś zakończyć, ustać, czymś kończyć się; b) (trans.) coś porzucić, zostawić. de-sipió, - - 3. być bezrozumnym, głupim. de-sistó, stiti, stitum 3. od czegoś odstąpić, zaniechać, zaprzestać (re, de re, a re; z inf). de-sółó l. osamotnić, opuścić, wy- ludnić. de-spectó l. = despicio; (o miejs- cowościach) panować nad... despectus, us m l. widok, widok w dal. 2. pogarda. de-speratió, ónis / zwątpienie, roz- pacz (alcis rei zwątpienie o czymś). de-speró l. wątpić, tracić nadzieję (de re albo alqd; z acc. c. inf). uważać coś za stracone, desperatus 3. pozbawiony nadziei, zrozpaczo- ny; na zgubę przeznaczony. despicatió, ónis / i -tus, us m po- garda. despicientia, ae/pogarda, lekcewa- żenie. de-spició, spexi, spectum 3. l. spog- lądać na coś z góry (alqd); a) (o wynioslościach) panować nad czymś (alqd), przewyższać; b) gar- dzić, lekceważyć. 2. (intr.) odwró- cić oczy. despolio - 134 - de-spólio l. ogołocić, obrabować (alqm aląa re). de-spoildeo, spondi, sponsum 2. l. formalnie obiecać, przyrzec (alicui alqd); a) sibi despondere wymó- wić sobie, zastrzec sobie; b) zarę- czyć (alicui alqam). 2. animum stracić odwagę, otuchę. desponso l. zaręczyć. de-spumo l. odszumować. de-spiió 3. wypluć. destillatio, ónis / katar. de-sfflio l. ściekać kroplami. destinatio, ónis/przeznaczenie; po- stanowienie. destino l. umocnić, utwierdzić, przymocować, silnie trzymać (alqd aląa re i ad alqd); a) wyznaczyć, oznaczyć, ustalić (alqd, alicui alqd); jako cel wyznaczyć, zmie- rzać do czegoś (alqd); b) przed- sięwziąć, zamyślić, postanowić (z inf. lub acc. c. inf.). adj. destinatiis 3 do czegoś przeznaczony, na coś zdecydowany, przygotowany, go- tów. subst. destinatiini, i n po- stanowienie, cel, zamiar; c) prze- znaczyć na oblubienicę, zaręczyć (alicui alqam). de-stitiió, tui, tutum 3. l. postawić, ustawić. 2. opuścić, zostawić w bie- dzie, na sztych wystawić; podejść, oszukać (alqm in re). spe i a spe sprawić zawód, adj. destitutus 3 (alqa re) zawiedziony w czymś, opuszczony, bez pomocy. destitutio, ónis/zawód. de-stringo, strinxT, strictuin 3. ob- rywać, zrywać; a) (oręż) dobyć, wyjąć, destrictus 3 ostry, cięty, stanowczy; b) musnąć, drasnąć; c) przenicować, skrytykować. de-struó, striixl, structum 3. zwalić, zburzyć, zniszczyć. de-subito adv. znienacka. de-siido l. wypocić się; zmęczyć się. de-sue-fió, factus sum, fieri odzwy- czaić się (a re). desuetudo, inis / odzwyczajenie. de-suetus 3 a) odzwyczajony; b) odwykły (z inf.). desultór, óris m jeździec akrobatycz- ny; człowiek niestały. desultorius 3 należący do jeźdźca; equus koń wyścigowy. de-siim, ful, esse być nieobecnym, zbywać, brakować (alicui rei albo ad alqd przy czymś), komuś (lub sprawie jakiejś, dat.) odmówić po- mocy, nie pomagać, opuścić, zanie- dbać, (sposobności) nie wyzyskać, ominąć, sibi deesse szkodzić sobie samemu, deesse mini nolui, quin sądziłem, iż sobie samemu to wi- nienem, aby etc. de-sumo, sumpsi, sumptom 3. wy- brać sobie coś. de-super adv. z góry. de-surgo 3. podnieść się z czego (abl.), powstać, dźwignąć się. de-tego, texi, tectum 3. a) zdjąć dach; b) odkryć, odsłonić (alqd), wyjawić, zdradzić. de-tendó, tendl, tensum 3. odprzęg- nąć, odpiąć. de-tergeó, tersi, tersum 2. otrzeć, a) oderwać; b) wypłoszyć, c) oczy- ścić. - 135 - deuro deteriór, ifls comp. szczupły, lichy, zły, niższy, sup. detemmus 3 naj- gorszy, ostatni, najgłębszy. de-ternunatio, ónis / odgraniczenie, kraniec, koniec. de-tennino l. odgraniczyć, ogra- niczyć. de-tero, triyl, tritum 3. zetrzeć, odpiłować a) zużyć; b) zmniejszyć, osłabić, ścieśnić. de-terreo, iii, itiim 2. odstraszyć (alqm a, de re z samym abl.; z ne albo inf); a) odwieść, powstrzymać, odciągnąć (alqm a re); b) odpędzić, trzymać z daleka (alqd ab alqo). de-testatio, ónis/przekleństwo; po- jednanie, pokuta, zadośćuczynienie. de-testor l. l. złorzeczyć (alqd in alqd); 2. a) przeklinać (z acc); b) oddalić, bronić, uchylić, zastrzec się przeciw czemu, protestować (alqd i alqd a re). de-texo, texui, textum 3. skończyć tkać lub prząść; uprząść, upleść, utkać. de-tineo, tiniu, tentuni 2. l. wstrzy- mywać (alqm ab aląa re). 2. mocno trzymać, odciągać, powstrzymy- wać; a) zajmować, zatrudniać; wię- zić, przykuwać; b) se detinere utrzymywać życie; c) (pieniądze) zatrzymać, nie chcieć oddać. de-tondeo, tondi, tonsum 2. ostrzyc, obciąć, zrabować. de-tono, iii, - l. a) grzmieć z góry; b) grzmieć do końca, wyhuczeć się. de-torqueo, torsi, tortum 2. skręcić, odwrócić, oddalić (alqd a re ad, in alqd), przekręcać, wykręcać. de-tractio, ónis/odjęcie, odebranie; uprowadzenie, uwolnienie. de-tractór, oris m uwłaczający czci, ujmę czyniący. de-traho, traxi, tractum 3 l. ściąg- nąć z góry (alqd de, a re albo z samym abl.); zwlec; poniżać. 2. odciągnąć, odsunąć, oderwać (alqd ex, de re; alicui alqd); a) odjąć, odebrać, wyrwać, b) ujmę czynić, uwłaczać, szkodzić (de re, np. de gloria alcis, de senatu). 3. a) wlec, uprowadzić, unieść, zabrać; b) przywlec, przyprowadzić (alqd ad, in alqd); do czegoś zmusić. detrectatio, oms / odmowa. de-trectó l. l. odmówić. 2. odciąg- nąć, uszczuplić, zmniejszyć. detrimentosiis 3 bardzo szkodliwy. detrimentiim, i n strata, szkoda; klęska. de-trudo, si, sum 3. zepchnąć, strącić; a) odpędzić, zmusić do ucieczki, wypierać (alqm de, ex re); b) od- wieść od czego; c) wtrącić, wcisnąć, wpędzić (alqm ad, in alqd); a) zmusić do czegoś, doprowadzić do czegoś; p) odwlekać, pociągać kogo. de-trunco l. odciąć, przyciąć, okale- czyć, ściąć. de-turbo l. odciąć, przyciąć, okale- czyć, ściąć. de-turbo l. zrzucić, spędzić, strącić (alqm de, ex, ab re albo z samym abl.); wypędzić, wyzuć. de-unx, cis m jedenaście dwunastych (części). de-uro 3. spalić; zwarzyć mrozem (pass. stężeć). deus - 136 - deus, i m Bóg, bóstwo; a) bóstwo opiekuńcze; b) władca. de-utór 3. źle się obejść z kim (alqo). de-vasto l. splądrować, spustoszyć. de-vehó, vexl, yectum 3. sprowadzić, zwieść, znieść (alqd ex re in albo ad alqd). pass. jechać, płynąć. de-vello 3. oderwać, odskubać. de-velo l. odsłonić, odkryć. de-veneror l. gorąco czcić. de-venio, veni, ventiim 4. zejść, zstąpić (ad, in alqd); dostać się dokądś, zdążyć, przybyć. de-versór l. (w gospodzie) przeby- wać, zajeżdżać, zamieszkać. de-versór, oris m gość (w domu zajezdnym). deversóriólum, T n mała gospoda. deversoriiim, i n gospoda, dom za- jezdny, szynk; kryjówka. deyersorius 3 zdatny na zajazd. deverticiilum, T n l. manowce, bocz- na droga. 2. = deversorium. de-verto, rtT, rsum 3. l. odwrócić. 2. (intr. i pass.) odwrócić się, zbo- czyć z drogi; a) wstąpić, zajechać (in alqd, ad albo apud alqm); b) odstąpić od tematu; c) schronić się. devexitas, atis/spadzistość. devexus 3 w dół idący, zniżający się, ukośny; skłaniający się, opadający. de-vindo, vinxi, yinctum 4. mocno związać, obwiązać; a) ściśle połą- czyć, złączyć (alqd cum alqo); a) (moralnie) zobowiązać (alqm alqa re); fS) se devincire zaplątać się, wplątać się, uwikłać się w coś (abl.); b) kogoś do siebie przywią- zać, dla siebie pozyskać, uczynić oddanym sobie, adj. devinctus 3 przywiązany, całkowicie, zupeł- nie oddany (z abl.). de-vinco, vTci, victum 3. zupełnie pokonać, zwyciężyć, ujarzmić, zwycięsko ukończyć (alqd), cos przeprowadzić. de-vltatio, onis / unikanie. de-vlto l. unikać, omijać. de-vius 3 nie będący przy drodze, odległy. devium (iter) bezdroże, kręte ścieżki; a) samotny; b) zbłąka- ny, zbiegły; c) niestały, nierozumny. de-voco l. a) wołać na dół, kazać zejść; b) odwołać (alqm ab, ex re ad albo m alqd); a) zaprosić; f!) nakłonić, znęcić do czegoś. de-vólo l. a) zlecić, pospieszyć na dół; b) odlecieć, odejść. de-volvo, volv!, vólutum 3. staczać z góry na dół, zrzucać, pass. staczać się z góry, spadać. de-vóro l. pochłaniać, połykać; a) przetrwonić, zmarnować; b) ukąsić, ugryźć, uciskać; c) chciwie chłonąć; d) (niemiłe słowa) połknąć, w mil- czeniu przyjąć. deyortium, i n zboczenie, okrężna droga. de-votio, ónis / ślubowanie, ślub; a) przekleństwo; b) pl. czary. de-voto l. = devoveo. de-vóveo, vovi, votum 2. przezna- czyć na ofiarę, poświęcić (szcze- gólnie na śmierć) (alicui alqd, se pro alqo); a) przekląć; b) ofiaro- wać, przeznaczyć, poświęcić; c) adj. deyotus 3 wiernie oddany, wiemy (alicui). - 137 - dictatorius dextans, antfa m pięć szóstych czę- ści. dextella, aef prawa rączka. dexter, t(e)ra, t(e)riim prawy, (znaj- dujący się) po prawej ręce. subst. dexte(e)ra, ae/prawa ręka, prawi- ca; podanie ręki (zapewnienie, sło- wo, wierność; dzielność). dextra i ad dextram po prawicy, z prawej strony; a) przynoszący szczęście, szczęśliwy; b) stosowny, pomyślny; c) zręczny, sprytny, rzutki, obrotny. comp. dexteri6r, sup. dextumus. dexteritas, atis / zręczność. dextrorsum (lub *-sus) i dextrover- siim odv. na prawo, w prawą stronę. dia-dema, atis n opaska na włosy, diadem. diaeta. ae/tryb życia: odpowiednie środki. diagonalis. e i diagoniós, on na ukos biegnący, przekątny. dia-lecticus 3. dialektyczny; subst. a) dialecticus, T m dialektyk, mistrz dysputy; b) -ca, ae / dialektyka, sztuka prowadzenia rozpraw (dys- put), logika. diałógus, i m rozmowa, dialog. diariuni. i n codzienny żołd, strawa dzienna, porcja. di-baphiis. T/purpurowo bramowana suknia. dica, ae/skarga, proces; sędzia. dicacitas, atis / (cięty, uszczypliwy) dowcip; dowcipkowanie. dicatio, onis / zaliczanie w poczet obywatelstwa, prawo obywatelstwa. dicax, acis uszczypliwy, złośliwy; OT dowcipniś. dicio, onis/władza sądowa, władza, zwierzchnictwo, zawisłość; sita, moc. dicis causa pozornie, dla formy. dico l. bóstwu poświęcić, oddać (alicui alqd); (w ogóle) oddać, po- święcić; se civitati albo in civi- tatem starać się o prawo obywa- telstwa. dico, dixi, dictum 3. l. pokazywać, wskazywać; ius dicere wymierzać sprawiedliwość; a) oznaczyć, wy- znaczyć, ustalić (alicui alqd, np. diem termin; alqd alicui rei, np. locum colloquio miejsce na rozmo- wę); b) obiecać; c) mianować lub obrać kogoś czymś (np. alqm dicfa- torem, collegam). 1. rzec, mówić, wyrazić, przytoczyć, wygłosić, wy- powiedzieć, oświadczyć (alqd; z acc. c. inf.; z ut, ne); causam przed sądem sprawę prowadzić = a) bronić kogoś (jako obrońca); /?) bronić się; a) wymawiać; b) wygło- sić mowę (pro alqo, contra alqm); ars dicendi sztuka wymowy, reto- ryka; c) nazywać (z podw. acc.; alqm nomine lub alicui nomen); d) wygłaszać, śpiewać (alqd, np. car- men); opiewać, wielbić; e) przedsta- wiać, opisywać, opowiadać. di-crótum, T n (i -ta, ae f) dwuwios- łowy statek. dictamnus, I/i -num, T n dyptam (roślina oleista). dictata, óruin n zob. dieto. dictatór, oris m dyktator. dictatorius 3 należący do dyktatora, dyktatorski. dictatura 138 - dictatura, ae/dyktatura, urząd dyk- tatorski. dicterium, i n żartobliwe słowo, żart. dictió, ónis / mówienie, wypowie- dzenie; causae obrona; a) wyrze- czenie, wyrocznia; b) rozmowa; c) mowa, wykład, rozprawa; sposób mówienia, dykcja. dictitó l. często, ciągle mówić, dobit- nie tłumaczyć, objaśniać (alqd; z acc. c. inf.). dieto l. l. ciągle mówić albo nazy- wać (alicui alqd). 2. podpowiadać, dyktować; subst. dictata. órum n dyktando, lekcja, zadanie; spo- rządzić, ułożyć, napisać. dictum, T n rzecz powiedziana; a) wynurzenie, słowo, wyrażenie; b) wyraz; c) wyrzeczenie, zwrot, zdanie, a) żart, dowcip; j3) wy- rocznia; y) rozkaz; S) przyrze- czenie. di-do, dididl, diditum 3. rozdać, rozdzielić; rozszerzyć. di-duco, duxi, ductiim 3. rozciągać, rozrywać, rozszerzać (alqd); a) roz- winąć, rozciągnąć (szyk bojowy) lub rozsypać (w tyraliery); b) ot- worzyć; c) (gwałtownie) rozdzielić, rozłupać, rozproszyć. dieciiia, ae/krótki termin. dies, ei m (i f) l. dzień; a) światło dzienne; b) praca dzienna; c) marsz dzienny. 2. oznaczony lub ustano- wiony dzień; a) termin; diem dice- re alicui pozwać kogoś przed sąd; b) data; c) dzień zguby, śmierci, zagłady; d) dzień urodzin. 3. a) okres; b) długość czasu, czas. dff-famo l. rozgłosić, rozsławiać, rozkrzyczeć. differentia, ae/rozmaitość, różnica. dif-fero, distuli, diiatiun 3. l. (trans.) roznieść, rozszerzyć; a) (gwałtownie) rozproszyć, roze- drzeć, przen. wprawić w zdumienie; b) wszędzie zanym uczynić, rozgło- sić (alqm i alqd); c) odsunąć, od- wlec, odłożyć (alqd m tempus); (o osobach) łudzić, zwodzić; c) roz- proszyć, rozedrzeć. 2. (intr.) róż- nym być, różnić się (ab alqo, inter se); nibil differt nie ma różnicy. dif-fertiis 3 nadziany, pełny (z abl.). dif-ficilis, e ciężki, utrudzający, mo- zolny, trudny; a) nieżyczliwy, nie- bezpieczny; b) ponury, kapryśny, nieprzystępny, uparty; adv. non (haud) facile, rzadziej difficiliter. difliculter (difficile). diffTcultas, atis/trudność; a) niedo- statek, bieda, kłopot; b) nieprzy- stępność, upór. dif-ffdentia, ae / niedowierzanie. dif-fTdo, fisus sum 3. nie dowierzać, nie ufać (z dat., także z abl.); diffidens, entis niedowierzający, trwożliwy. dif-fmdo, fidl, tissum 3. rozłupać; zdruzgotać; diem proces odłożyć na inny termin; coś odłupać. dif-fingo, finxi, fictuni 3. przekształ- cić, zmienić. dif-ffteór, - - 2. zaprzeczać' (z acc. c. inf.). dif-fluo, fluxi, - 3. w różne strony płynąć, rozpłynąć się; rozproszyć się, rozwiązać się, przeminąć. 139 - diiato dif-fringo 3. złamać. dif-ffigio, fugi 3. rozpierzchnąć się, rozproszyć się. diftligiiini, T n ucieczka, rozsypka. diffundo, fudl, fiisum 3. rozlać, po- zwolić rozpłynąć się w różne stro- ny; a) rozciągnąć, rozpościerać, rozpraszać, pass. rozszerzać się, rozpłynąć się; b) rozszerzać; ułat- wiać, rozweselać; c) odj. diffusus 3 rozciągnięty, rozpostarty, rozsze- rzony; obszerny, szeroki. di-gamma. atis n digamma (litera starogrecka); księga odsetek. di-gero, gessi, gestiim 3. a) roz- dzielić, dzielić; b) podzielić (alqd in alqd), porządkować, w porządku zapisywać. dige.stio, onis / wyliczanie szcze- gółów. digitósus 3. palczasty. digitulus. T m paluszek. digitiis, i m l. palec u ręki; extremus digitus koniec palca (stąd extremis digitis powierzchownie); a) pod- niesienie ręki (przy głosowaniu); b) szerokość palca, cal. 2. palec u nogi. di-gladiór l. z zapałem walczyć, walczyć na śmierć i życie, zapal- czywie się spierać. dignatio. onis / godność; dosto- jeństwo. dignita.s, atis/zasługa, wartość oso- bista, godność; a) imponująca pięk- ność; a) męski wygląd; JS) wspa- niałość, okazałość; y) wzniosłość; b) zacność, uczciwość, dzielność (moralna); c) znaczenie, powaga, poważanie; a) stanowisko; /?) urząd; y) dygnitarz. dignó l. oceniać (alqm alqa re); cz.ęściej dignor l. a) być godnym; b) uznać godnym; mieć ochotę, chcieć, postanowić, raczyć (z inf.). di-gnosco, gnovT, gnotum 3. rozróż- niać (alqd alqa re coś od czegoś). dignus 3 godny, wart; stosowny, przyzwoity, przystojny (z abl. i *gen.; z qui c. con.; *z ut albo inf.). dignum est stosownym, słusz- nym jest (z inf. albo acc. c. inf.). dT-gredior, gressus sum 3. rozejść się; a) rozdzielić się, oddalić się (ab alqo i a, ex, de re); b) od- stępować, odstąpić. digressio, onis/i -sus, us m odejście, rozstanie, rozłączenie się, pożeg- nanie; odejście (odstąpienie) od rzeczy. dT-iudicatio, onis / rozstrzygnięcie. di-iudico l. rozstrzygać coś; odróż- niać (alqd a re). di-iungo, dl-iunctio wb. disiungo. di-labór, lapsus sum 3. l. rozpaść się, rozwiązać się, rozejść się, mi- nąć, zniknąć. 2. rozpłynąć się; a) rozproszyć się, rozbiec się (ab, ex, de re in lub ad alqd); b) wymknąć się, uciec. duacero l. rozszarpać, rozedrzeć; wzburzyć. di-lanio l. rozszarpać, rozedrzeć. di-lapido l. zmarnować, strwonić. di-largiór 4. hojnie rozdarowywać. dT-latio, onis / zwłoka, opóźnienie. dT-lato l. rozszerzać, rozpościerać, rozciągać. diiator - 140 - dl-latór, oris m zwlekający, odkła- dający. di-laudo l. wszechstronnie chwalić. di-lectus 3 zob. diiigo dT-lectiis, us m pobór do wojska; wybór. diiigens, entis uważny, staranny, punktualny, oględny, akuratny, gor- liwy, sumienny (z gen., rzadko m re i ad rem); oszczędny, gospodarny. diiigentia. ae / staranność, dbałość, oględność, uwaga, pilność; a) do- kładność; b) oszczędność. di-ligo, len, lectiim 3. wysoko cenić, poważać, lubić; duectus 3 kochany, ceniony, drogi. dT-luceo, - - 2. rozjaśniać się. dT-lucesco, luxi, - 3. stawać się jasnym, rozjaśniać się, dnieć. di-lucidiis 3 wyraźny, jasny. di-luculum, i n świt, brzask. dl-ludiiini, T n zwłoka, przerwa. dT-luo, lul, lutiiin 3. l. rozmiękczyć, zmiękczyć, rozpuścić; a) spłukać, osłabić, zmniejszyć, (crimen) ode- przeć. 2. zmyć; zniszczyć, usunąć. duiivies, ei i -vium, i n wylew, zalew, potop, zguba. di-macha, ae walczący konno a w ra- zie potrzeby i pieszo. dl-mano l. rozpływać się, rozsze- rzać się. dl-mensio, onis / odmierzenie, po- miar. di-inetior, mensus siim 4. odmie- rzyć, wymierzyć. di-metó i -tor l. odgraniczyć, od- mierzyć, wytknąć granice (locum castris). dlinicatio. onis / potykanie się, za- cięta walka; zapasy (o coś lub dla czegoś, z gen.). di-micó l. walczyć, potykać się (cum alqo, pro re, de itd.); a) o coś (de re) iść w zapasy, coś stawiać na kartę; b) silić się (z ut). dnnidiiitus 3 przepołowiony. dimidium, i n połowa. di-minuo 3. rozbić, rozłupać. dl-missió, onis / odesłanie, odpra- wienie. di-mitto, misi, missimi 3. (na różne strony) rozesłać, wysłać, wyprawić (alqos albo alqd}; a) (zebranie) rozwiązać, kazać się rozejść; b) odprawić, odesłać; a) pożegnać; R) puścić wolno, pozwolić odejść; y) odepchnąć; c) z rąk wypuścić, po- niechać, zaniechać, odstąpić od cze- goś, wyrzec się czegoś (alqd); (spo- sobność) ominąć, nie wyzyskać. di-móveó, móvi, motuni 2. ruszać w różne strony, rozdzielić, rozgar- nąć; a) rozpędzić, oddalić, usunąć (alqd a, de re albo 7. samym abl.); b) odwieść (od czegoś). di-nósco= dignosco. di-numeratio, onis/wyliczanie, ob- rachunek. dl-numero l. wyliczać, obliczać. di-oecesis, is/okręg. di-oecetes, ae m skarbnik, zarządca. dióta. ae / dwuuszne naczynie, am- fora. diploma, atis n dokument; list pole- cający; dyplom. di-rectus 3 w prostym kierunku, prosty; a) poziomy; b) pionowy, - 141 - discessus prostopadły, stromy; c) pojedynczy, skromny, surowy. diremptiis, us m rozłączenie. direptio, onis/rabunek. direptór, oris/rabuś, łupieżca. dir-ibeo 2. oddzielać, sortować. dTribitio, onis / sortowanie tabliczek do głosowania (skrutynium). diribitór, oris m sortujący tabliczki do głosowania, skrutator. dirigó, rexl, rectum 3. wyprostować, ustawić w prostej linii (alqd); a) nakierować, zwrócić, ustawić (alqd ad, in alqd); (pociski) wyrzucać, wypuszczać; b) według czegoś na- stawić, urządzić, uregulować (alqd ad rem lub z abl.). dir-imo, emi, emptuni 3. oddzielać, rozdzielać, rozłączać, dzielić; a) przerwać, przeszkodzić, udaremnić; b) wyłączyć, przerwać, kres położyć. dl-ripió, ripul, reptum 3. rozszarpać, rozerwać; a) rabować, burzyć; b) uprowadzić, porwać; c) zedrzeć, wydrzeć, wyrwać (alqd ab, ex re lub alicui alqd). diritas, atis / okropność, niegodzi- wość, okrucieństwo. dT-rumpo, riipi, ruptiim 3. roze- rwać, rozłamać, rozbić, pass. pęk- nąć, rozpadać się; coś (gwałtownie) zerwać (np. amicitiam). dl-ruo, rui, nitum 3. zrywać, burzyć, rozbić (aere) dirutus bankrut. dirus 3 złowieszczy, ponury, strasz- ny, okropny; subst. dirae, ariim f a) złowieszcze znaki (także dira "); P) przekleństwa; y) boginie zem- sty, Furie. dis, ditis (neutr. dite) = dives. dis-cedo, cessl, cessum 3. l. ro- zejść się, rozłączyć się; rozpro- szyć się. in alcis sententiam przejść na czyjąś stronę, przyłą- czyć się do zdania, wniosku, opi- nii kogoś. 2. odejść, oddalić się (ab, ex, de re); a) odmaszerować; b) odpaść od kogoś (a alqo); c) (z walki) wyjść cało (lub przegrać), wyjść zwycięzcą lub pokonanym (np. superior, victor, victus); d) odstąpić od czegoś (a, re), zanie- chać coś, porzucić, zaniedbać (np. a fide, a voluptate); c) znikać, przemijać. disceptatio, onis / wyjaśnienie, de- bata, rozprawa; a) rozsądzenie, roz- strzygnięcie; b) kwestia sporna. disceptatór, oris m (f. -trix, icis) sędzia polubowny. dis-cepto l. wyjaśniać, rozprawiać, badać (de re); rozsądzać, rozstrzy- gać (alqd, in re); (in re) polegać na czymś. dis-cerno, crevl, cretum 3. oddzie- lać, rozdzielać, rozłączać; a) roz- różniać (alqd ab re); b) wyroko- wać, osądzać (alqd). dis-cerpo, psi, ptuiii 3. rozszarpać, rozedrzeć, rozproszyć. dis-cessio, onis / l. rozejście się, odejście; (w senacie) głosowanie (przez rozstąpienie się na dwie strony). 2. *= discessus (2). discessus, us m l. rozejście się (caeli = błyskawica). 2. oddalenie się, odejście, rozłączenie; zwl. odjazd, odmarsz. discidium - 142 - dis-cidium, T n rozłączenie; a) roz- wód; b) niezgoda, rozterka. di-scindo, scidl, scissum 3. rozerwać, rozewrzeć, rozciąć. dis-cingo, cTnxT, cinctum 3. odpiąć pas, odpasać. adj. discinctus 3 nie- opasany; luźny, lekkomyślny. discipliha, ae /1. nauka, nauczanie; a) wiedza, wykształcenie; b) sys- tem, metoda uczenia; c) dział wie- dzy, umiejętność; d) szkoła, zakład naukowy. 2. wychowanie, chów; a) sposób życia, przyzwyczajenia, zasady; b) porządek, urządzenie, ćwiczenie; ustrój państwa. disdpula, ae / uczennica. discipulus, T m uczeń. dis-cludo, si, sum 3. rozłączyć, roz- dzielić (alqd ab re). disco, didici, - 3. uczyć się, dowie- dzieć się (alqd ab alqo; z inf. albo acc. c. inf.). pf. znać, wiedzieć, rozumieć; studiować, discentes, ium m uczniowie. dis-cólor, oris różnobarwny, pstry, rozmaity. dis-conyenió 4. nie zgadzać się, róż- nić się. dis-cordia, ae / niezgoda, brak jed- ności, waśń. dis-cordiosus 3 niezgodny. dis-cordo l. nie zgadzać się, żyć w niezgodzie (cum alqo). dis-cors, dis niezgodny; a) nierówny, rozmaity, nieharmonijny; b) wrogi, buntowniczy. dis-crepantia, ae i dis-crepatio, onis /niezgoda, poróżnienie, nieporozu- dis-crepo, ul i avi, - - l. nierówno brzmieć; nie zgadzać się, różnić się, nie licować, sprzecznym być (cum lub a re, inter se, *z dat.). nieosob. di.screpat spornym jest, jest spór (o to), nie ma zgody (co do tego). dis-cribo, scripsi, scriptum 3. a) podzielić, uporządkować (alqd in alqd); b) przydzielić, wydzielić, wyznaczyć; c) = describo. dis-crinien, inis n przedział, granica; a) odstęp, oddalenie; b) przerwa; c) różnica, odmiana, zdolność roz- różniania; d) rozstrzygnięcie; a) rozstrzygająca chwila, krytyczna chwila, kryzys, punkt zwrotny; fS) niebezpieczeństwo, utrapienie, bie- da; /) naprężenie, napięcie; S) decy- zja, wynik; e) próba. dis-crimino l. dzielić, rozdzielić; przecinać. dl-scriptio, onis / podział, uporząd- kowanie. dis-crucio l. dręczyć, męczyć. dis-cumbo, cubuT, cubitum 3. za- siąść (właściwie: położyć się) przy stole, do stołu. dis-cupió 3. gorąco pragnąć. dis-curro, (cu)curri, cursum 3. rozbiec się, rozsypać się, rozpro- szyć się. dis-cursus, us m rozproszenie, bie- ganie tu i tam; podjazd. discus, i m dysk, krążek. dis-ciitió, cussl, cussuni 3. rozbić, roztłuc; a) rozpędzić, przepędzić; b) wypędzić, zniszczyć, usunąć, udaremnić. - 143 dissemino disertiis 3 a) wymowny; b) uporząd- kowany, jasny, zrozumiały, okreś- lony, wyraźny. dis-ició, ieci, iectum 3. rozrzucić; a) rozburzyć, rozwalić; b) roz- pędzić, rozproszyć, rozbić, disiec- tus 3 rozproszony, rozrzucony, odosobniony; rozszerzony; c) zni- szczyć, udaremnić; zmarnować, roztrwonić. dis-iunctio, ónis / rozdzielenie; a) rozmaitość, nierówność; b) prze- ciwstawienie, przeciwieństwo. dis-iungo, iumd, iunctum 3. a) odwiązać, odprzęgnąć; b) oddzie- lić, oddalić, odłączyć (alqd a re). także a) odstręczyć, zniechęcić; P) odróżniać (alqd a re). adj. disiiinctus 3: a) oddzielony, od- dalony; P) odmienny, różny; y) przeciwny. dis-par, ans nierówny, rozmaity, różny (z dat., rzadziej z gen.). dis-parilis, e niepodobny, nierówny. dis-paro l. oddzielić, odłączyć. dis-pello, puli, pulsum 3. rozpędzić, rozproszyć. dis-pendiuni, T n wydatek; strata, szkoda. dis-pensatio, onis / rozdzielanie; a) zarząd, zawiadywanie; b) urząd skarbnika. dis-pensatór, oris m zarządca, księ- gowy, gospodarz; kasjer. dis-penso l. a) rozdzielić, przydzie- lić; b) porządkować, zarządzać. dis-perdo 3. niszczyć, gubić. dis-pereo, ii - 4. ginąć, niszczeć, iść na zagładę. di-spergo, si, sum 3. rozrzucić, roz- sypać, rozszerzać, rozdzielić. disperse i dispersim adv. w roz- proszeniu, pojedynczo. di-spersio, onis / = dispertitio. dis-pertió (-ior) 4. a) rozdzielić; b) rozłożyć, podzielić (alicui alqd), przydzielić. dis-pertitio, onis / zniszczenie. dl-spicio, speri, spectum 3. a) ot- wierać oczy; b) (trans.) spostrzec, dostrzec, poznać, rozróżnić. dis-pliceó, iii, itum 2. nie podobać się (alicui z inf.). sibi displicere być niezadowolonym. dis-plodo, sl, sum 3. rozbić. dis-ponó, posili, pósitum 3. rozsta- wić; rozdzielić, dobrze ustawić, uporządkować, dobrze urządzić. dispositio, onis / i *dispósitus, us m stosowne rozłożenie materiałów, dyspozycja. dispiitatió, onis / rozmowa, rozpra- wa, badanie; naukowa dysputa. disputator, oris m badacz naukowy, myśliciel. dis-puto l. a) sprawdzić (przez ob- liczenie); b) badać, dochodzić; roz- prawiać, dysputować. dis-quiró, - - 3. poszukiwać. dis-quTsitio, onis / poszukiwanie. dis-rumpo 3. = dirumpo. dis-saepio, psi, ptuni 4. oddzielić, odgraniczyć. dis-saeptio, onis / oddzielenie, roz- dział. dis-saviór l. gorąco całować. dis-semino l. rozsiewać; rozpowsze- chniać, rozszerzać. dŁssensio - 144 - dis-sensió, ónis/i -sus, fis m różnica zapatrywań; a) kłótnia, spór, nie- zgoda; b) sprzeczność. dis-sentió, sensi, sensum 4. być róż- nego zdania, nie zgadzać się, (ab i cum algo); a) być usposobionym wrogo; b) odstępować (od czegoś), sprzeciwiać się (ab i cum re). dis-serenascit, navit, - 3. niebo wyjaśnia się. dis-sero, sevi, situm 3. rozsiewać; tu i tam zasadzić (w ziemi). dis-sero, serul, sertum 3. roztrząsać, rozprawiać, omawiać (alqd i de re, cum alqo z acc. c. inf.). dis-serto l. dokładnie coś rozważać, rozstrząsać (alqd i de re). dis-sideo, sedl, sessum 2. l. a) źle siedzieć (leżeć); b) być oddalonym lub odłączonym (z dat. od czegoś). 2. nie zgadzać się, różnić się, być poróżnionym (ab lub cum alqo z kimś); sprzeciwiać się (a re). dis-sido, sedl, sessum 3. poróżnić się (cum lub ab alqo). dissignatió = designatio. dis-signatór, oris m porządkujący; a) kierujący obrzędem pogrzebo- wym; b) sędzia przy zapasach. dis-signó l. l. rozpieczętować; od- słonić. 2. zarządzić, urządzić. dis-silio, liii, - 4. rozprysnąć się, pęknąć. dis-similis, e niepodobny, różny (z gen. i dat.). dis-similitudo, inis / niepodobień- stwo, różnica. dis-sinmlanter adv skrycie, niespo- strzeżenie. non d. jawnie. dis-sunulantia, ae i -lado, onis / uczynienie niepodobnym do roz- poznania; udawanie; ironia. dis-sunulatór, oris m obłudnik. dis-simulo l. czynić niepodobnym do rozpoznania; a) ukrywać; b) udawać, taić, zamilczeć (alqd i de re; z acc. c. inf.); c) nie uważać, milczeniem pominąć, przeoczyć. dissipabilis, e podzielny, dający się rozdzielić. dissipatió, onis / rozproszenie, roz- trwonienie. dis-sipo l. rozrzucić, rozproszyć (pass. rozproszyć się), rozbić; a) (pogłoski) rozsiewać, rozszerzać; b) zburzyć, zniszczyć, (posiadłość) zmarnować, strwonić; c) di.ssipatus 3 rozproszony, luźny. dis-sóciabilis, e nie dający się pogo- dzić, sprzeczny. dis-sóciatio, onis/rozdzielenie, roz- łączenie. dis-socio l. rozdzielić, rozłączyć; odstręczyć; zanieczyścić. dis-sóliibilis, e dający się rozłożyć. dis-sólutio, onis / rozwiązanie; a) usunięcie, zniesienie; b) zbijanie dowodów; c) lekkomyślność, sła- bość. dis-sóliitus 3 rozwiązany, rozluźnio- ny; a) nie związany, swobodny; b) niedbały, opieszały, obojętny; c) lekkomyślny, rozwiązły, wyuzdany. dis-solvo, soi vi, sólutum 3. rozwią- zać, rozłożyć; a) usunąć, znieść, zniszczyć; b) zbić (dowód), osłabić; c) odłączyć, oderwać, zwolnić; d) zapłacić, spłacić (alicui alqd). 145 - ditesco dis-sonus 3 nieharmonijny, zawik- łany; różny, rozmaity, odmienny. dis-sors, fis nie wspólny, obcy (a re). dis-suadeó, suasi, suasum 2. odra- dzać komuś (alqd i de re; *alicui alqd; z ut, ne; *z inf.). dis-suasio, onis / odradzanie. dis-suasór, oris m odradzający. dis-sulto l. rozpadać się, pękać. dis-suo 3. rozpruć; a) otworzyć; b) powoli zrywać, rozwiązywać. di-stantia, ae / odstęp, rozmaitość, różnica (z gen). dis-tendo, tendi, tentuni (i tensum) 3. rozpinać, rozciągać; a) napełniać; b) osobno trzymać; tu i tam za- przątnąć, zająć, distentus 3 wielo- stronnie zatrudniony; rozdzielić, za- mącić. dis-termino l. rozdzielać, odgra- niczać. di-stichón lub -urn, T n dystych. distinctio, onis / i distinctus, fis m a) odróżnienie; b) różnica, róż- ność; blask; c) pauza. dis-tinctiis 3 odróżniony, różny, roz- maity, zmienny; a) różnobarwny, pstry; b) ozdobny; c) wyraźny, ściśle określony. dis-tineo, tinul, tentum 2. trzymać z dala od siebie, rozciągać, (wojs- ku) przeszkadzać w połączeniu się; a) potrzebować, zajmować, zatrud- niać; b) wstrzymać, opóźniać. dis-tinguo, tlnxi. tinctum 3. barwić, malować; a) rozmaicie ozdabiać, uczynić coś pstrym, świetnym, ozdobić; b) rozróżniać, wyłączyć (alqd ab alqo), oddzielić. di-sto, - - l. stać w oddali, być oddalonym (ab alqo); różnić się. distat jest różnica, zachodzi różnica. dis-torqueo 2. przekręcać; męczyć. distortus 3 przekręcony, przeroś- nięty; przewrotny. dis-tortlo, onis / wykręcenie. dis-tractio, onis / rozdzielenie, roz- dwojenie, rozterka. dis-traho, traxi, tractuni 3. rozcią- gać, rozrywać, rozdzierać, dzielić; a) (dobra, towary) częściami sprze- dawać, rozczłonkowywać; b) roz- wiązać, rozbić, usunąć, (spór) za- łagodzić; udaremnić, zniewczyć; c) w różne strony ciągnąć, za- chwiać, zaniepokoić; d) odciągać, odrywać, oddzielać (alqm lub alqd ab alqa re). dis-tribuo, bul, butuill 3. dzielić, oddzielać (alqd, alicui alqd), roz- lokować; b) podzielić coś na czę- ści (alqd in partes); c) ad]. distributus 3 w należytym po- rządku. dis-tributio, onis/rozdział, podział. districtus 3. a) surowy, ścisły; b) zaprzątnięty, zatrudniony (re). di-stringo, strinxi, strictum 3. roz- ciągnąć; (nieprzyjacielskie siły) ro- zerwać, rozdzielić; a) męczyć, ka- tować, dręczyć; b) wielostronnie zatrudnić, zaprzątnąć. dis-turbatio, onis/zburzenie. dis-turbo l. rozpędzić, zburzyć, zni- szczyć. dite, neutr. do dis (= dives). ditesco, - - 3. bogacić się. dithyranibus - 146 - dithyrambus, i m dytrymb, natchnio- na pieśń pochwalna (zwłaszcza na cześć Bachusa). dltó l. wzbogacić (alqm z abl.). diii adv. (comp. (liiitius, sup. diu- tissime) l. za dnia. 2. a) długo, długi czas; b) od długiego czasu. diurnus 3 a) należący do dnia, dzien- ny; b) codziennie, na jeden dzień. subst. diurna, orum n spis wypad- ków dnia, kronika. dius 3 = divus. diutinu.s 3 długotrwały, długo trwa- jący- diuturnitas, atis / długie trwanie, długość. diuturnus 3 długo trwający, długo żyjący. dl-vancó l. rozpiąć, rozkrzyżować. divelló, velll (*vulsi), vul.suni 3. a) rozerwać, rozszarpać, gwałto- wnie rozdzielić, zniszczyć; b) ode- rwać, wyrwać (alqd a re). pass. wyrwać się. dl-vendó, didi, ditiini 3. częściami sprzedać komu. di-verbero l. rozbijać, rozdzielać. dl-verbiiun, T n dialog (w widowisku scenicznym). diversitas, atis / rozmaitość; przeci- wieństwo, sprzeczność. di-yersus 3 l. w przeciwną stronę zwrócony, odwrócony, przeciwle- gły; a) oddalony, daleki; b) nie- przyjazny; c) różny, odmienny. 2. w różne strony zwrócony, skiero- wany, rozrzucony, odosobniony; a) tu i tam (wiodący), każdy z osobna; b) niezgodny, różny, odmienny; niezdecydowany, nie- stały. dives, itis (z *abl. i *gen.); a) bogaty, urodzajny, zyskowny; b) kosztow- ny, wspaniały. di-vexo l. źle obchodzić się z kimś, zburzyć coś. di-vido, vlsl, vlsum 3. l. (dwie cało- ści) oddzielić, rozdzielić (alqd ab alqa re); trzymać z daleka; takie'. rozróżniać; 2. (całość na części) dzielić, rozłożyć, rozłupać; a) po- dzielić (alqd in partes)', b) wy- dzielić, rozdzielić, przydzielić (ali- cui alqd); canuina cithara śpiewać pieśni przy wtórze cytry. dniduiis 3 a) podzielny; b) po- dzielony. divinatio, oms / l. dar proroczy; przeczucie. 2. wyznaczenie oskar- życiela. diłinitas, atis / boskość, boska na- tura albo mądrość, nadludzka do- skonałość. diyinitus adv. z boskiego natchnie- nia; wybornie, znakomicie. dmno l. przepowiadać, prorokować; przeczuwać. diyinus 3 boski, res divina ofiara, res divinae: a) nabożeństwo; fS) fizyka, metafizyka; a) wieszczy, proroczy. subst. dmniis, T m wieszcz, prorok; b) nadprzyrodzony, niebiański, wspaniały (in re w czymś), wyborny. divisio, onis / podział, rozdział. dmsor, oris m ten, który dzieli, rozdziela; rozdzielający pieniądze. dmsiis, fis m dzielenie, rozdzielanie (tylko dat. sing.). - 147 - documentum dlvitiae, arfim / bogactwo, skarby; urodzajność. di-vorsus 3 = diyersus. di-vortium, T n rozejście się, roz- łączenie się; a) dział dróg, rozstajne drogi, dział wodny; b) rozwód mał- żeński. di-vulgo l. rozgłosić, rozpowszech- nić, rozszerzyć. divus 3 boski, niebiański; ubóstwio- ny. subst. divus, T m bóg, niebianin; diva, ae/bogini, niebianka; divum, i n wolne niebo, światło dzienne. do, dedi, datum l. dawać, podawać, ofiarować, darować (alicui alqd, alqd ad alqd lub z dat.), subst. dans, tis m dawca; datiini, T n dar, ofiara; a) (bogom) poświęcić, ofia- rować; (wojsko, świadków) wysta- wić, postawić; (pieniądze) wypła- cić; (karę) ponieść, zapłacić; a) oddać, wręczyć, zdać, wydać; /?) udzielić, użyczyć, przekazać, przy- dzielić; y) chcieć dać, ofiarować; b) oddać, poświęcić, operam alicui rei dbać, starać się o coś. se dare alicui rei oddać się jakiejś sprawie; c) dozwolić, użyczyć, przyznać (a- licui alqd; z ut, *z inf.); a) (twier- dzenie) przyznać, potwierdzić (alqd z acc. c. inf.); P) alicui alqd dla kogoś coś zrobić; alicui alqm ze względu na kogoś ułaskawić kogoś; y) komuś coś wskazać, podać, okre- ślić, wymienić; S) komuś coś przy- pisywać; (z dat. orzeczenia) jako coś policzyć lub uważać (np. alicui alqd laudi, vitio, crimini dare}; d) alqd in (*ad) alqd przynieść, do- prowadzić, położyć, rzucić, złożyć, umieścić (np. alqm in custodiam, hostem in conspectum). se dare udać się, rzucić się (in periculum); okazać się chętnym, poddać się czemuś; e) dać się widzieć, dać się słyszeć, dać znać o sobie (np. lac- rimas, ciamorem, verba, prolem portu) okazać, objawić; a) sprawić, spowodować, wywołać, stworzyć (alqd, alicui alqd, np. dolarem. hostes victos); fS) (uroczystości, za- bawy) wydawać, urządzać, wypra- wiać (np. populo). doceo. dóciiT, doctuni 2. uczyć, po- uczyć, nauczyć (alqd, alqm alqd i alqa re; z acc. c. inf.); a) uwiado- mić kogoś o czymś (alqm de re); b) pokazać, wskazać, wyłożyć, ob- jaśnić; c) (sędziego) poinformować, dostarczyć mu wskazówek; d) (dra- mat) wystawić na scenie; e) wy- kładać, nauki udzielać. dochmius, I m stopa wierszowa, zwa- na dochmius (u-^-^u-^). d&cilis, e pojętny, zdolny; łatwy do ułożenia (o włosach). dócilitas, atis / pojętność. doctór, oris m nauczyciel. doctrina. ae / nauka, nauczanie; a) uczoność; wiedza; b) zawód nau- czycielski, umiejętność nauczania. doctus 3 wyuczony, uczony (z abl. albo *acc.; z *inf.); a) zaznajomio- ny z literaturą grecką; b) zręczny, mądry; c) subst. doctus, i m uczo- ny, krytyk, znawca. documentlini, i n nauka, pouczenie; a) przykład, próba; b) ostrzeżenie. dodrans - 148 dodrans, anti.s m trzy czwarte. dodrantarius 3 zredukowany do trzech czwartych. dogma, atis n zdanie, twierdzenie. dolabra, ae/motyka, siekiera, topór. dolens. entis z bólem, ze smutkiem. doleo, dolin, dółituriis 2. a) ból sprawiać, zasmucać (alicui); b) czuć ból, smucić się, martwić się, gniewać się (alqd i de re; z quod i acc. c. inf.). doliólum, i n beczułeczka. dolium, T n beczka; beczka na wino. dolo l. ociosać, przyciąć; obić dolo, onis n l. sztylet; kolec, cierń. 2. przedni żagiel. doiór, oris m ból; a) smutek, troska, kłopot, zmartwienie, niezadowole- nie, złość; b) męka; c) uraza, obraza. dolosus 3 zdradliwy, podstępny. dolus. i m podstęp, oszustwo, łudze- nie, chytrość, zdrada; pl. intrygi. dómabilis e łatwy do poskromienia. dómesticatim, adv. w domach pry- watnych. dómesticus 3 domowy, rodzinny. subst. m domownik; a) prywatny, własny; b) rodzimy, ojczysty. dónliciliiini, T n mieszkanie, siedziba, posiadłość. domina, ae / gospodyni domu; a) władczyni; b) pani; c) kochanka. dominatio, onis / panowanie; a) sa- mowładztwo; b) władca, pan. dóminatór, oris m władca. d6minatrlx, icis / władczym. domina tii.s. us ni = dominatio. dóniillicus 3 pański. dominium, T n l. posiadłość 2. uczta. dóminór l. a) być panem, pano- wać, grać rolę pana (m re, inter cdąos, in alqm). dominans m wła- dca; b) być opanowanym, owład- niętym. dóminus, l m pan domu, mąż; a) właściciel; b) pan, despota; c) gos- podarz. dómi-porta, ae / dźwigajcy dom (o ślimaku). dómito l. = domo. domitór, oris w pogromca, poskro- miciel. dómitrix, Tcis / poskromicielka, po- gromczyni. dómitus, fis m oswojenie, poskro- mienie. dómó, iii, itum l. oswoić, poskromić; uśmierzać, pokonać. dómus, us/dom, mieszkanie, domo- stwo; a) ojczyzna, ziemia, miasto rodzinne; b) domownicy, rodzina; szkoła filozofów; c) gospodarstwo; d) adv. dómum (pl. domos) do domu; domo z domu; donn bel- lique (albo militiaeąue) w czasie pokoju i wojny. donariiim, i n a) ołtarz ofiarny, świątynia; b) dary ofiarne. donatió, onis / darowizna, dar. donatmim, i n dar w pieniądzach. donec (i *donicum) cf. tak długo aż, dopóki. dóno 1.1. dać, darować (alicui alqd)', a) użyczyć, dozwolić, udzielić; b) coś dla kogoś poświęcić, ofiarować (alicui alqd); c) komuś coś pozo- stawić; odpuścić, przebaczyć. 2. obdarować (alqm alga re). - 149 - duco domini. i n dar, podarek; ofiara, wotum. dormio 4. spać; być bezczynnym albo beztroskim. dormito l. spać, zasypiać. dormitorius 3 należący do snu, senny. dorsum, i n (i -us, T m) grzbiet; grzbiet góry; grobla. dory-phórós, i m uzbrojony w włócz- nię. dos, otis / posag; dar, własność, uzdolnienie. dotalis, e należący do posagu, po- sagowy. dotó l. wyposażyć, adj. dótatiis 3 bogaty (posażny), obfity. drachma (i *drachuma), ae / dra- chma (grecki pieniądz równy de- narowi). draco, onis m wąż, smok. dracóni-gena. ae m i / z węża zro- dzony. drónias. adis m dromader, wielbłąd dwugarbny. Druidae, arum i des, urn m druidzi (kapłani celtyccy). dubitabilis. e wątpliwy. dubitanter adv. a) wątpliwie b) z na- mysłem. dubitatio, onis/a) wątpliwość, nie- pewność; dubitationem habere wątpliwości podlegać; b) namysł, wahanie, niezdecydowanie. dubito l. a) wątpić, powątpiewać (de re, alqd; z quin i *acc. c. inf); rozważać; b) zastanawiać się nad czym, wahać się, zwlekać, niezde- cydowanym być (z inf. albo quin). dubius 3 l. (act.) wątpliwy, wahający się, niezdecydowany (z gen., z quin, *z acc. c. inf.}. 2. (pass.) a) wątp- liwy, nierozstrzygnięty, niepewny; b) podejrzany, niebezpieczny; c) subst. dubiulll. i n wątpliwość; a) niepewność; /?) niebezpieczeństwo. sine dubio bez wątpienia, niewątp- liwie. in dubio esse być w niebez- pieczeństwie. in dubium (re-)vo- care podawać w wątpliwość lub wystawiać na niebezpieczeństwo, na sztych. ducatus, us m dowództwo, stanowis- ko wodza. ducenarius 3. posiadający 200000 sestercji. duceni 3 po dwieście. ducentesima, ae / półprocentowy podatek. ducentien(n)s adv. dwieście razy. ducó, duxi, ductum 3. l. ciągnąć; a) za sobą ciągnąć, prowadzić (np. aratrum, carros); b) wyciągać, dobywać (np. ferrum de vagina, sortes losy z urny); c) wciągać, wdychać (np. aera, spiritus); od- dychać; pić, spijać, łykać; d) przy- ciągać, ściągać, naciągać (np. ar- cum, frena); a) coś otrzymywać, dostawać, nabierać, pobierać (np. colorem, cicatricem, formam, no- tam): R) pociągać, wabić, nęcić; e) wykrzywiać, przeciągać (os oblicze, usta); f) kształtować, tworzyć; a) snuć, prząść (nici); tworzyć artys- tycznie (np. carniina, yersus); fS) (metale) kuć, wykuwać; y) kopać, sypać, budować (rowy, wały, ulice, ductio - 150 - drogi); g) coś wzdłuż ciągnąć, prze- ciągać, przewlekać (np. helium, tempus, rem in noctem), po- wstrzymywać. 2. prowadzić, kiero- wać (alqm i alqd ab, ex, de re in lub ad alqd, per alqd itp.): a) odprowadzać, sprowadzać, przypro- wadzać, wyprowadzać (np. hostes lub aquam ex niontibus in urbem, alqm secum in castra lub ad mor- tem, originem ab alqo); a) (żonę) pojąć, zaślubić, do domu wprowa- dzić; fH) (w postępowaniu sądo- wym) odprowadzić (np. in carce- rem, ad mortem); y) coś z czegoś wyprowadzać (alqd e i de re); b) sprowadzić = spowodować, sprawić (np. soporem. somnum); c) przy- prowadzić z sobą, przynieść; d) (pochód, wojsko) prowadzić, przy- wodzić komuś; (abs.) na czele kro- czyć, iść przodem, być pierwszym, (o wodzu) ciągnąć, iść z wojskiem, wyruszyć, maszerować; e) kogoś pobudzać, skłaniać, zachęcać do czegoś (np. ad credendum me tua oratio ducit). pass. czymś się po- wodować, kierować, dać się powo- dować, czemuś ulegać (np. dud laude, caritate patriae. errore). 3. obliczyć, ocenić, szacować, brać w rachubę (alqd i alqm); a) ratio- nem alcis rei mieć wzgląd na coś, brać coś pod uwagę; b) mniemać, sądzić, za coś mieć, trzymać, uwa- żać (alqd in mali.s lub in bonis, pro nihilo, innoceiltiam pro ma- levolentia; z podw. acc., np. alqm yictorem, alqd turpe lub nefas, omnia pericula laevia; z dat., np. alqd honori lub laudi; z acc. c. inf.). ductio, onis / prowadzenie; odpro- wadzenie. ducto l. = duco. ductór, óris m przewodnik, wódz. ductii.s, fis m prowadzenie, kierowa- nie; a) oris rysy twarzy; b) dowó- dztwo, komenda. dudum adv. a) długo, od dawna, iam dudum już długo, dawno. quam dudum jak długo, jak dawno? b) niedawno, przed chwilą, przedtem. diielluin. T n = helium. duim = dem (od dare). dulcedo, inis / słodycz; powab, wdzięk, czar. dulcesco, - - 3. stawać się słod- kim. dulciculus 3 slodkawy. dulcis, e a) słodki; miły, przyjemny, pociągający; b) kochany. diirn l. ej. a) podczas gdy, jak długo; b) tak długo aż, dopóki; c) jeśli tylko, byle tylko, o ile tylko. 2. adv. a) (z impr. i int. złączone) = jeszcze, np. ageduni, cedodum; b) = jeszcze, np. nonduni, nihil- dum; c) zob. nedum. dunietiiin. i n gęstwina, krzaki, za- rośla. dum-módó ej. = dum jeśli tylko. duniósus 3 krzakami zarosły. dum-taxat adv. ściśle biorąc; a) jedy- nie, tylko; b) przynajmniej, choćby tylko, co najmniej; c) mianowicie, rozumie się, oczywiście, naturalnie. dumiis, l m krzaki, zarośla - 151 - diio, ae, ó dwaj, dwie, dwa duo-decie(n)s adv. dwanaście razy. duó-decim dwanaście, duó-decunns 3 dwunasty. duo-deni 3 po dwanaście. duó-et-yicesimanus, i m żołnierz 22. legionu. du-plex, icis podwójnie złożony; po- dwójny, dwojaki; a) obaj; b) dwa razy tak duży, drugie tyle; c) dwu- języczny, fałszywy. duplicarius 3 otrzymujący podwójną rację żywnościową i podwójny żołd; subst. m podoficer. duplicatio, onis / podwojenie. duplice l. podwajać; a) zgiąć, za- krzywić; b) powiększać, pomnażać. dupino, onis/podwójna ilość, drugie tyle. duplus 3 podwójny, dwa razy tak wielki, dwa razy tyle. subst. dup- lum, i n drugie tyle. dii-pondius, i m moneta zawierająca dwa asy. durabilis, e trwały. dur-acinus 3 mający twardą skórę, łupinę (o owocach). duresco, rui, - 3. twardnąć, stawać się twardym. duritas, atis i -tia, ae i -ties, S / twardość; a) zahartowanie, hart; b) nieczułość, surowość; c) ucisk, uciążliwość, przykrość. diiró l. l. (trans.) hartować, zrobić twardym; a) suszyć; b) zaharto- wać; przytępić, stępić; c) wytrzy- mać, znieść. 2. (intr.) być twa- rdym, zahartować się; a) trwać, wytrwać; b) istnieć, jeszcze być, egzystować, żyć. duriis 3 twardy; a) cierpki, szorstki, ociężały, sztywny, brzydki; a) su- rowy, niezgrabny; fS) bezwstydny; b) zahartowany, wytrzymały, silny; c) nieprzystępny, nieczuły, groźny, srogi; d) uciążliwy, mozolny, przy- kry, niekorzystny, niebezpieczny; adv. dure i *duriter. duum-viri, orum m komisja z dwóch mężów. dux, ducis m (i f) l. wódz, naczelnik; a) przewodnik; b) kierownik. 2. przywódca, wódz; książę, cesarz. dynastes, ae m władca, potentat. E e, ex prp. z abl. l. (o miejscu) z, ze środka na zewnątrz, z góry na dół, z dołu do góry eto.; np. ex castris venire, ex patria fugere, e loco superiore impetum facere, Rhe- nus oritur ex Alpibus, pugnare ex equo konno walczyć, pendere ex arbore z drzewa zwisać, na drzewie wisieć, ex alqo audire lub cognoscere dowiedzieć się z czyjchś ust. 2. (o czasie) od, zaraz po, np. ex Kalendis Martiis, ea - 152 ex eo temperę, ex praetura urbem relinquere, ex quo odkąd, diem ex die z dnia na dzień. 3. (przen) z, od: a) (o pochodzeniu) np. liberos habere ex femina, ex serva natus. soror ex matre ze strony matki; b) (udziałowe) z, między, wśród, np. unus ex multis, ex ephoris qui- dam; c) (o materiale) z, np. statua ex aere tarta; d) (o przyczynie) z powodu, dla, wskutek, np. Deme- trius ex doctrina nobilis est, avem ex pennis cognoscere; ex pedibus laborare, ex yulnere aeger lub mori, ex eadem causa; e) (o zmia- nie) np. ex beato miser, ex oratore arator factus est; f) (o następstwie, względzie) według, stosownie do, np. ex senatus consulto, ex edicto praetoris, ex consuetudine, ex sententia według życzenia; g) (w przy stawkowych zwrotach) np. ex contrario przeciwnie, e regione naprzeciwko (z gen.), ex compostio według umowy, ex improviso znie- nacka, niespodzianie, ex memoria z pamięci, ex usu esse korzystnym być, e re publica esse wyjść na korzyść państwa, magna ex parte po większej części, ex itinere w drodze, po drodze. ea (sc. parte) adv. tam, tędy, tamże. eadem adv. tamtędy, w tym samym miejscu. ea-teniis adv. dotąd, tak dalece. ebenfim, i n heban. ebenus, \f drzewo hebanowe, heban; sprzęt z hebanu. e-bibo, bib! 3. wypić, przepić. e-blandiór 4. wyłudzić pochlebst- wem. ebrietas, atis/pijaństwo, upojenie. ebriositas, atis / nałóg pijaństwa. ebriósus 3 mający pociąg do pijańs- twa; pijanica. ebriiis 3 pijany, odurzony. e-bullio 4. kipieć; chełpić się czymś (alqd). ebulum, i n bez karłowaty. ebur, óris n kość słoniowa; przed- mioty z kości słoniowej (posążek, flet, krzesło). eburneus (i -mis) 3 i eburneólus 3 z kości słoniowej. e-castór int. na Kastora! ecce int. patrz, oto patrz! (z nom. i *acc.). ecce-re int. zaiste, zaprwdę. ec-dicus, i m prokurator. ec-durus 3 = edurus. ecf... = eff.. echidna, ae/żmija. echnuis. ima) jeż morski; b) misa do zmywania. echo, fis/ odgłos, echo. ec-łóga, ae / krótki wiersz, ekloga. eciogariiis, T m wybrane miejsce (w piśmie). ec-quando adv. kiedy? kiedyż? ec-qui i ec-quis 3 czy jakiś, czy ktoś? adv. ecquid czy? czy może? (dlaczegoż?) ecquó dokądźe? eculeus, i m konik, źrebię; katusza. edax, acis żarłoczny, trawiący. ede-pól int. na Polluksa. edera, ae / = hedera. e-dlco, dixi, dictum 3. wypowiadać: a) podawać do wiadomości, oznaj- - 153 - effero miać (alicui alqd; z acc. c. inf.); b) zapowiadać, ogłaszać, zarządzić, rozkazać (alqd; z ut, ne). e-dictiim, T n ogłoszenie, zarządzenie, rozkaz. e-disco, didicl, - 3. uczyć się na pamięć, wyuczyć się. e-dissero, serui, sertfim 3. gruntow- nie, dokładnie omówić, wyłuszczyć. e-disserto l. = edissero. editiciiis 3 wskazany. editio, onis/wy danie; podanie, pro- jekt, wniosek. editus 3 wzniesiony w górę, wy- stający. subst. -urn, T n wzniesienie, wzgórze. edo, edl, esum 3. jeść, pożerać; żreć. e-do, didl, ditum 3. wydawać, wydać z siebie (alqd); a) wypychać, wy- tchnąć, wyziewać; b) urodzić, wy- dać na świat; c) (pisma) rozpo- wszechniać, ogłaszać, (wieści) roz- szerzać, rozsiewać, (rozkazy) wy- dawać, (przed sądem) wydać, wymienić, nazwać; wskazać, podać, wypowiedzieć, donieść, zdradzić (alqd; z acc. c. inf.); d) wydobyć, sprawić, dokonać, dopuścić się, spowodować, wykonać, (zabawy) urządzać. e-dóceó, dócfli, doctum 2. gruntow- nie nauczać, pouczać (alqm alqd); uwiadomić, dokładnie oznajmić. e-dolo l. przyrządzić, sporządzić, wyciosać. e-dómo, ul, itum l. oswoić, po- skromić. e-dormio 4. wyspać się (alqd i intr.). educatio, onis / wychowanie. ediicator, oris m wychowawca. educatrix, icis / wychowawczyni. e-duco l. a) wyhodować, pass. wy- rosnąć; b) wychować. e-duco, duxT, duetom 3. l. wyciąg- nąć, sortem los wyciągnąć, wylo- sować. 2. wyprowadzić (alqm lub alqd ex re in alqd); a) (wojsko) w pole wywieść, (o wodzu) wyru- szyć, wyjść w pole, (okręty) z przy- stani wyprowadzić, wypłynąć, (o- skarźonego) stawić przed sądem; b) zabrać z sobą; c) w górę wyciąg- nąć, poprowadzić; a) (budynek) wyciągnąć pod dach; ft) wyhodo- wać, wychować kogoś. edulis, e jadalny. e-duro l. wytrwać, trwać. e-durus 3 całkiem twardy. ef-farcio 4. napchać, napełnić. effascinatio, onis / zaczarowanie. ef-fatum, i n wyrzeczenie, orzecze- nie; a) przepowiednia, wyrocznia; b) zdanie, twierdzenie. effectio, ónis/a) wykonanie; b) siła działająca. effectór, oris m twórca, sprawca. effectrix, Tcis / twórczyni, spraw- czyni. effectus, us m a) wykonanie, urzą- dzenie; skuteczność; b) wynik, skutek. ef-femino l. a) uczynić kobietą (z acc.); b) uczynić zniewieściaiym, rozpieścić. effercuó 4. = effarcio. ef-feritas, atis / dzikość, szorstkość. ef-fero l. czynić dzikim, zdziczeć; zgorzknieć. effero - 154 - ef-fero, extulT, elatum 3. l. wyno- sić, wynieść, wyprowadzić, wy- prawić (alqd ex, de re lub z sa- mym abl., ad lub m alqd); a) zanieść do grobu, pogrzeb sprawić; b) (o ziemi) wydawać, rodzić, do- chód przynosić; c) wypowiadać, głosić, (tajemnicę) wypaplać, (wie- ści) szerzyć; d) unieść, za daleko (poza cel zamierzony) unieść, po- rwać. pass. zapędzić się, dać się porwać (alga re np. dolore, odio, gaudio); e) do końca znieść. 2. w górę unieść, podnieść; a) wy- wyższyć, wynieść, pass. wznieść się; stać się dumnym, wzbijać w pychę, pass. pysznić się; b) (słowami) wielbić. effertus 3 (part. pf. od effercio) ząb. effarcio. ef-ferus 3 dziki, surowy. ef-fervesco, ferbm i fervl, - 3. wykipieć, wylewać się, wypływać. efferyo, - - 3. = efferyesco. ef-fetus 3 wyczerpany, osłabiony, bezsilny. efficacitas, atis / skuteczność. efBcax, acis skuteczny, praktyczny. ef-ffciens, entis sprawiający skutek, skuteczny, pomyślny. efficientia, ae / skuteczność ef-ficio, feci, fectum 3. wydobyć; a) (o roli) wydawać, (o liczbie) stano- wić, wynosić; a) przygotować, stworzyć, zbudować; b) doprowa- dzić do skutku, ukończyć, wykonać, sprawić, zgotować, zdziałać (alqd); c) sprawić, spowodować, wywołać, przeprowadzić (alqd, z ut, ne); d) wykazać, udowodnić (alqd; z acc. c. inf.). effigies, ei/obraz; a) wizerunek; b) ideał; c) cień; d) postać. ef-fingo, filud, fictuni 3. l. dotykać, głaskać, ścierać. 2. odtwarzać, for- mować, przedstawiać; coś przed- stawić, uwidocznić, wyobrazić. ef-flagitatio, onis / (i -tus, fis m) usilna prośba, domaganie się. ef-flagito l. usilnie prosić, domagać się (alqd ab alqo; z ut, ne). ef-fligo, xi, ctum 3. zabić ef-fló l. wyzionąć. ef-floresco, riii, - 3. wykwitać, zakwitać. ef-fluo, fluxl, - 3. wypływać, ucho- dzić; a) przepływać; b) wypaść, wyśliznąć się, wymknąć się (ex re); a) zniknąć, przejść, minąć; fS) stać się znanym. effluyrum, i n wypływ, ujście. ef-fódio, fodl, fossum 3. a) wykopać, wykluć, wyłupić; b) przekopać, rozkopać, rozburzyć. ef-for, tatuś sum l. wymawiać, wy- powiadać; a) poświęcić (z dat.), przeznaczyć; b) ująć w słowa, ująć w zdanie, sformułować. ef-frenatio, onis/rozkiełznanie.roz- pasanie. ef-frenatus 3 nieokiełznany, nie- kamy. effrenus 3 = effrenatus. ef-fringó, fregi, fractum 3. a) wyła- mać, rozłamać; b) zdruzgotać. ef-fugio, fugi, - 3. l. (intr.) uciec, ujść (ex re). 2. (trans.) ujść, uniknąć (alqd). 155 - eicio effugium, l n ucieczka; a) wyjście; b) środek albo sposobność do ucieczki. ef-fulgeo, fulsT, - 2. zabłysnąć. ef-fultus 3 na czymś (abl.) leżący. ef-fundo, fudi, fusfim 3. wylać, prze- lać. se etf. i pass. wylać się, prze- lewać się; a) wysypać; a) (serce) otworzyć (alicui); f!) zmarnować, wyczerpać; b) porozrzucać, rozsie- wać; c) na wszystkie strony lub gwałtownie rozrzucać; (tony) wy- dawać, (narzekania) wygłaszać, (o- woce) w obfitości wydawać; d) wysyłać, wyprawiać, wypuszczać, wyrzucać, pass. wypływać, wysy- pać się, wybiec, zbiegnąć się, udać się dokąd; obalić, powalić; e) puś- cić wolno, rzucić; a) (oddech, du- cha) wyzionąć; /?) (namiętnościom) popuścić cugle, pass. dać się unieść, porwać czymś; cf. etfusus. ef-fusio, ónis / wylanie, wylew; a) wypływ; b) rozrzutność, marnotra- wstwo; c) swawola, rozpusta. ef-fiisiis 3 wylany; a) daleki, daleki i szeroki, rozproszony; b) rozpusz- czony, bezładny, wolno puszczony, rozwiany; a) rozrzutny, marnotraw- ny; /?) bez miary, obfity. ef-futio 4. gadać, paplać. egelidus 3 a) letni; b) chłodny. egens, entis potrzebujący, cierpiący niedostatek (gen.), biedny, ubogi. egenus 3 cierpiący niedostatek, bied- ny (z gen. i abl.), nędzny. egeo, ui, - 2. a) obchodzić się bez czego, odczuwać brak, cierpieć nie- dostatek, potrzebować (z gen. i abl.); b) pragnąć czego, tęsknić do czego. e-geró, gessi, gestum 3. wynieść, wyprowadzić, wyrzucić (alqd ex re); a) wyrzucać z siebie, wypluć; b) oddalić, odpędzić; c) wypróżnić. egestas, atis / a) bieda, brak; b) niedostatek (przedmiot w gen.). ego ja. e-grediór, gressus sum 3. wyjść (ex re albo z samym abl. lub acc.; in albo ad alqd); a) (o wojsku) wyma- szerować, wyruszyć; b) (o okręcie) wypłynąć, lub odpłynąć; c) (o mów- cy) odstąpić, odejść od rzeczy; d) wstąpić, wyjść na górę; e) przejść przez coś, przekroczyć (alqd). E-gregius 3 wybrany, wyborowy, wy- borny, nadzwyczajny, niezwykły; zaszczytny; chwalebny; subst. eg- regium, T n cześć, chwalebny czyn, odznaczenie. e-gressus, fis m wyjście; a) od- marsz, wylądowanie; b) ujście; c) wyczerpujące przedstawienie (spra- wy). eheu int. o! ach! biada! eho int. hej! hola! ei int. = hei. eia int. ejże, dalejże. e-iaciUór l. wyrzucać, ciskać. e-ició, ieci, iectflm 3. wyrzucać, wypędzać, przepędzić, wygnać, usunąć, na wygnanie skazać (alqm lub alqd ex, ab, de re in, ad alqd); se eicere wybiec, wypaść, wydo- stać się; a) wydać z siebie; b) (o okręcie) wylądować, przybić do brzegu, pass. rozbić się; adj. eiec- eiectanieiitiim - 156 - tus 3 rozbitek; c) wygwizdać; od- rzucić. eiectamentum, i n rzecz wyrzucona. eiectfo, onis/wyrzucenie, wypędzenie. eiecto l. wyrzucić, wypluć. eieró l. = eiuro. eiulatio, onis/i -tus, us m żałosny płacz. eiulo l. jęczeć, lamentować. e-iuró l. pod przysięgą wypierać się czego, odrzec się czego; a) uroczyś- cie złożyć urząd; b) wyrzec się czego, odrzucić, nie przyjąć. eiusdein-niodl tego samego rodzaju. eius-modi taki, tego rodzaju, tego pokroju. e-labor, lapsus sum 3. wyśliznąć się (ex re in alqd}; (o członkach) być wywichniętym; a) wypaść, ujść, uciec, wydostać się; znikać; b) popaść w coś. e-laboro l. a) wypracowywać, wy- konać, wyprowadzać (alqd); b) mę- czyć się, natężać się (in re; l ut). e-lainentabilis, e żałosny. e-languesco, gm, - 3. osłabnąć, stracić moc, gnuśnieć. e-latio, onis / podniesienie, rozbicie się, lot. e-latro l. wyszczekiwać, łomotaniem wystraszyć. e-latus 3 wyniosły, dumny. e-lectio, onis/wybór. electris, idis bursztynowy. electriim. Tną) bursztyn; b) liche złoto. electus 3 wybrany. elegans, tis pełen smaku, przedni, piękny, zgrabny, wytworny. elegantia, ae / smak, delikatność, układność; poprawność. elegi, orum m poezja elegijna, elegia. elegia, ae / elegia. eleinentum, i n pierwiastek, żywioł; pl. początki, pierwiastki. elephas, antis i elephantus, i m słoń; kość słoniowa. 6-levo l. podnieść w górę; a) ułatwić, złagodzić; b) zmniejszać, umniej- szać, poniżać. e-licio, ciii, citum 3. wywabiać, wy- ciągać (aląm lub alqd ex re in, ad alqd); a) wyłudzić (alicui alqd lub alqd ex alqó); b) wydobyć; c) skusić (alqm ad alqd); d) oczaro- wać, czarami uzyskać; e) wywołać. e-lldó, si, sum 3. a) wybić, wy- trącić, wypędzić; b) rozbić, roz- strzaskać. e-ligo, legi, lectum 3. wybrać, wy- bierać. e-lunino l. wypaplać, wygadać. e-limo l. wypiłować, ogładzić. e-linguis, e pozbawiony mowy, nie- my; niewymowny. elix, icis m rów do odpływu wody. e-lixus 3 warzony, gotowany. ellclioruni i -us = heli... e-łócutió, onis/wy raz; styl. ełógium, i n napis; a) napis grobowy; b) prośba. e-16quens, tis wymowny. e-lóquentia, ae / a) wymawianie; b) wymowa. elóquiiini, i n a) = elocutio; b) = eloquentia. e-lóquor, lócutus sum 3. wypowia- dać, wymawiać; mówić, wykładać. 157 enuniscor e-luceo, xi, - 2. świecić, wpadać w oczy, lśnić, wyróżniać się. e-luctór l. a) przecisnąć się, prze- drzeć się; b) z trudem coś pokonać, dokazać czegoś (alqd). e-lucubro l. pracować przy świetle. e-ludo, si, siim 3. l. pokonać w za- bawie (alqm). l. odparować (alqd), odeprzeć; a) uchylić się, ujść; b) wyszydzić, drwić, przekomarzać się, droczyć się, podejść kogoś (alqm); udaremnić (alqd). e-lugeo, xi, - 2. a) szczerze opłaki- wać; b) (intr.) zrzucić żałobę. e-lumbis, e mający zwichnięte biodra. e-luó, ui, - 3. wymyć, wyczyścić; zmazać, zgładzić. e-lutus 3 wodnisty, mdły. elflyies, ei i -vió, onis / wylew, zalew; a) powódź; kałuża; b) roz- padlina, jar. em int. l. = hem, 2. = en. emacitas, atis/chciwość kupowania. e-mancipo l. (dziecko) wypuścić spod swej władzy; upełnoletnić, usamowolnić, oddać, wydać na własność (alicui alqd). e-niano l. wypływać; a) wytryskać, powstawać; b) rozchodzić się, sze- rzyć się, być (stawać się) znanym. e-maturesco, rui, - 3. dojrzewać; łagodnieć, ustawać. emax, acis chętny do kupowania. em-blema, atis n inkrustacja, rzeźba. em-bólium, i n wtrącenie, dodatek, wkładka; pl. miłostki. emendabilis, e dający się naprawić. emendatio, onis / poprawa, udos- konalenie. emendator, oris m ten, który na- prawia, poprawia. emendatrix, icis/ta, która naprawia, poprawia. emendlco l. wyżebrać. e-mendo l. uwolnić od błędów, po- prawić; adj. eiliendatiis 3 wolny od błędów, nienaganny, poprawny. e-mentior 4. kłamać, zmyślać. e-mercór l. okupić. e-mereó, rui, ritum i -eór, ritus siim 2. l. zasłużyć, wysłużyć sobie coś (alqd); zasługi zdobyć (alqm około kogoś). 2. wysłużyć; emeritus 3 wysłużony. e-mergó, mersi, mersum 3. l. (trans.) wynurzyć, wydobyć; se emergere lub pass. wynurzyć się, wyłonić się; wyjść. 2. (intr.) wynu- rzyć się; a) ukazać się; b) wydobyć się; przyjść do siebie (ex re). e-metior, mensus sum 4. odmierzyć; a) przejść, przebyć, przeżyć (alqd); b) odmierzyć, wymierzyć, przy- dzielić, wydzielić (alicui alqd). e-meto 3. skosić. e-mico, iii, atiim l. wydobyć się, wyskoczyć; zabłysnąć. e-migro l. wywędrować. eminens, tis wznoszący się wysoko, sterczący; a) wyniosły; b) odzna- czający się, błyszczący. eminentia, ae / wyniosłość; strona oświetlona, światło. e-mineo, iii, - 2. wystawać, ster- czeć; a) występować, wpadać w oczy; b) odznaczać się. e-miniscor, mentus sum 3. wy- myślić. enunus - 158 - e-minus adv. z daleka, daleki. e-miror l. dziwić się (alqd). e-nlissarium, T n kanał odpływowy. emissarius, i n wysłannik, szpieg. e-missio, mus f wysłanie, rzucanie; opuszczenie. e-mitto, misi, missum 3. wysłać, wysyłać; a) (pociski) wypuścić, wystrzelić, (tony) wydawać; b) puś- cić, puścić wolno, oddalić, uwolnić; c) wydać. emo, cmi, emptiim 3. kupować (alqd de albo ab alqo); a) wydzierżawić; b) okupić, przekupić. e-moderór l. umiarkować, zniżyć. e-moduiór l. opiewać, wymyślić, tworzyć. enrólinieiituni, i n = emolumentum. e-mollio 4. zmiękczyć; łagodzić, osłabić, zniewieściaiym uczynić. emolumentum, i n zysk, pożytek. e-mórior, niortiius sum 3. zaginąć; umrzeć. e-móveo, movi, motum 2. usunąć, wypędzić (alqd ex, de re albo z sa- mym abl.). empiricus 3 oparty na doświadcze- niu; OT empiryk. empórium, i n kupno, zakup. emptito l. kupić, kupować. emptor, oris m kupiec. e-mulgeo, mulsi, iliulsiim 2. wy- czerpać. e-niungo. munxT, munctum 3. wy- siąkać; emunctiis 3 o delikatnym węchu, sprytny; oszukać, za nos wodzić (alqm alqa re). e-mumo 4. wymurować, wzmocnić; przetrzeć drogę, dostępnym uczynić. en int. a) patrz! patrzaj no! oto! oto masz! tu jest! (z nom. lub *acc.); b) nuże; zaiste; c) (pytajnik) czy. e-narrabilis, e dający się opowiadać. e-narro l. dokładnie opowiedzieć, przedstawić, wyłożyć. e-nascór, natus sum 3. wyrastać, powstawać. e-nato l. wypłynąć, ujść, uciec; wy- ratować się. e-navigó l. a) odpłynąć, odbić od brzegu; b) (trans) przepłynąć, prze- jechać. e-neco, necuł, nectum l. zabić, ode- brać życie; znękać, wyczerpać. enervis, e bezsilny, słaby. e-nervo l. pozbawić sił, osłabić; enervatus 3 bezsilny, słaby. en-gonasi(n) m klęczący. enico l. = eneco. e-mm ej. l. a) bo; b) mianowicie. 2. (wzmacniająco) zapewne, napraw- dę, naturalnie. enim-vero adv. w istocie, zaprawdę, zaiste. e-mteo, ul, - 2. jaśnieć, zabłysnąć. e-mtesco, tul, - 3. począć jaśnieć, zajaśnieć. e-nitór, nixus lub nisus sum 3. l. (intr.) wydobyć się, wygrzebać się, wyjść; natężać się, męczyć się (in re, ad alqd; z ut, ne; *z inf.). 2. (trans.) a) rodzić; b) wleźć, wyjść na coś (alqd); osią- gnąć (z ut). e-mxus 3 wytrwały, gorliwy. e-no l. = enato. e-nódatió, onis / wyjaśnienie. e-nódis, e bez węzłów, sęków, gładki. - 159 epulae e-nodo l. rozwikłać; wyjaśnić. e-normis, e a) nieregularny; b) nie- zmierny. insi-fer i -ger 3 noszący miecz. e-nubo, nupsi, nuptum 3. wyjść za mąż (za człowieka innego stanu lub z innego miasta). e-nucleó l. wyłuszczyć, starannie załatwić; enucleatiis 3 jędrny, zwięzły, prosty. e-numeratió, onis / wyliczanie. e-numeró l. wyrachować, wyliczać. e-nuntiatio, onis / i -tum, i n twier- dzenie, zdanie. E-nuntió l. wygłosić, wypowiedzieć, podać, wyrazić; zdradzić. e-nuptio, onis/wyjście za mąż. 6-nutrió 4. wyżywić, wychować. eo adv. l. a) tam, tu, aż do tego punktu, tak dalece (z gen.; z ut); b) tak długo. 2. a) dlatego, przeto; b) (przy comp.) o tyle; c) tam, tamże. eo, u, itiim, ire iść (ab, ex re ad alqm, in alqd 7. supinum: z inf.); a) kroczyć, przychodzić, maszerować, ciągnąć, jechać konno, jechać, żeg- lować, płynąć, lecieć, in alcis sen- tentiam ire skłonić się do czego, przyłączyć się do czyjegoś zdania, zgodzić się ze zdaniem; b) kroczyć ku czemuś, brać się do czegoś; c) przechodzić w coś, stawać się czymś; d) rozwijać się, zaczynać się; e) przechodzić, mijać, ginąć. Sodem adv. a) na to samo miejsce; b) tamże, w tym samym miejscu. eos / (nieodm.) jutrzenka, zorza po- eous 3 l. a) ranny; b) wschodni. 2. subst. -us, i OT a) gwiazda poranna; b) mieszkaniec wschodu. ephebus, i m młodzieniec, efeb. ephemeris, idis / dziennik, księga gospodarska. ephippiatiis 3 jadący na osiodłanym koniu. ephippiiini, i n derka na konia, siodło. ephórus, T m efor (w Sparcie). epi-clerus, i/dziedziczka. epicopus 3 zaopatrzony w koła. epicfls 3 epicki; m epik. epidicticiis 3 świetny, wspaniały, pyszny. epi-gónus, i m pogrobowiec. epi-gramma, atis n a) pismo, na- pis; b) wiersz dydaktyczny, epi- gramat. epi-logus, T m koniec mowy, zakoń- czenie, epilog. epiphóra, ae / katar. episcaeniiun, l n piętro nad sceną. epi-scópus, T n przełożony, biskup. epistolmm, i n liścik. epi-stula, ae / a) przesyłka; b) list, pismo. epi-taphms, T m mowa pogrzebowa. epi-tóma, ae / wyciąg epitónión i n kurek (przy rurze). ep-odus, T m epoda, dośpiew (wiersz krótszy, następujący po dłuższym). epops, opis m dudek. epos n (nieodm.) pieśń bohaterska. e-póto l. wypić; pochłonąć, part. epotiis. epulae, arum/a) potrawy, dania; b) uczta, biesiada epularis - 160 - epiiiaris, e przy uczcie, przy stole erga prp. z acc. a) (o miejscu) na- przeciw; b) ku, ze względu na, względem. ergastuliim, l n dom roboczy. ergo l. prp. z gen. dla, z powodu 2. adv. a) (w następniku) przeto, za- tem, więc (zob. atqui); b) (w pyta- niach i przemowach) więc, otóż; c) otóż, jak mówiłem. ericius, i m jeż; belka najeżona kolcami. e-rigo, rexi, rectum 3. wyprostować, podnieść; a) (budowle) wznosić, (za- łogi) wysiać; b) pobudzić, natężyć, napiąć; a) uczynić uważnym, zwró- cić uwagę; R) podnieść na duchu, ożywić (alqm lub alqd ad, in alqd). erilis, e pański. Erinys, yos / bogini zemsty, furia; wściekłość. e-ripio, ripui, reptum 3. a) wyrwać, wydrzeć, wydobyć (alqd ex, ab, de re albo z samym abl.); b) chwycić (alicui alqd ex, de re); a) wydrzeć = zrabować (alqd alicui albo ab alqo); j8) (o śmierci) porwać, za- brać; y) uratować, uwolnić; odjąć, zabrać (alicui alqd). e-rógatio, onis / wydawanie, wy- datek. e-rógo l. wydać, wypłacić. errabundus 3 błąkający się, błędny. erraticiis 3 błędny. erratió, onis / błądzenie. erratiim, i n błąd. erratus, fis m tułaczka. erró błądzić, błąkać się, tułać się; błądzić, być w błędzie, pobłądzić (in re). epulo, onis m urządzający ucztę, przewodniczący, (król) biesiady. epiiiór l. jeść, ucztować. epiiiiini, i n biesiada. equa, ae / klacz. eques, itis m l. jeździec; a) kawale- rzysta; b) koń. 2. człowiek przyna- leżny do stanu ekwitów. equester, tris, trę l. należący do jeźdźca lub jazdy. 2. należący do ekwity. equidem adv. l. w istocie, zaiste; zapewne. 2. co do mnie (= ego quidem). equile, is n stajnia dla koni. equinus 3 koński. equitabnus, e zdatny do konnej jazdy. 6quitatus, fis m l. a) jazda konna; b) konnica, jazda. 2. rycerstwo. eqmto l. jechać konno, służyć w wojsku jako jeździec. equuleus, T m = eculeus. equulus, T m miody koń, konik. equus, i m koń, rumak; a) ogier; b) pl zaprzęg wojenny i wyścigowy; c) jeździec; pl. jazda. era, ae/pani domu; gospodyni. e-rado, si, sum 3. wyskrobać; wy- kreślić, wymazać, wyplenić. e-rectus 3. prosty, wyniosły; a) wy- niosły, wielkoduszny; b) wspaniało- myślny; c) uważny, gorliwy; d) dzielny, żywy. e-repo, repsi, reptum 3. wyczołgać się; (trans.) wyleźć, wdrapać się. ereptió, onis / wydarcie, rabunek. ereptor, óris m łupieżca, rabuś. eres, edis m = heres. - 161 - etiam erró, onis m włóczęga, obieżyświat. error, oris m l. błądzenie, tułaczka; a) błędna droga; b) niepewność, wahanie. 2. błądzenie, zabłądzenie; a) chybiony strzał; b) błąd, za- ślepienie, urojenie; a) złudzenie; P) chybienie, omyłka, przeoczenie. e-rubesco, bul 3. zaczerwienić się, wstydzić się (re, in re; z inf.). eruca, ae / brukiew, gorczyca. e-ructo l. zwymitować, wypluć, wy- rzucić, zionąć. e-rudió 4. uczyć, kształcić, pouczać (alqm re, de re, * z inf.). adj. erfiditus 3 wykształcony, uczony. erugó l. rozmarszczyć, wygładzić. e-rumpo, rupi, ruptum 3. (trans.) wyrzucać, wywrzeć, se erumpere wypaść; (uczucia) wynurzyć. 2. (intr.) wypaść, runąć, wybuchnąć, rzucić się (ex re in alqd); a) (o wojsku) zrobić wypad; b) na jaw wyjść, jawnym stać się, wy- łonić się; c) wyjść na coś, przejść w coś, skończyć się na czym (ad, in alqd). e-ruo, rui, rutum 3. wygrzebać, wyrwać; a) wykopać, wydobyć; b) wydrzeć; c) wyszukać; d) zburzyć, zniszczyć. e-ruptio, onis/wybuch; wycieczka. erus, T m pan domu, pan; władca, posiadacz, właściciel. ervum, i n wyka, soczewica. esca, ae / jadło, pokarm; przynęta, wabik. e-scendó, ndi, nsum 3. l. (intr.) wstępować, wchodzić (pod górę). 2. (trans.) wsiadać. escensio, onis / i -sus, fis m a) wstępowanie, wyjście; b) wylądo- wanie. esculentus 3 jadalny, subst. -a, órum n potrawy. esseda, ae/= essedum. essedarius, i m walczący z wozu. essedum, I n a) wojenny wóz; b) podróżny wóz. esuries, ei/głód. et ej. l. i; a) i też, oraz; b) a więc, przeto; c) (objaśniając) zatem, do tego; d) przede wszystkim; e) (prze- ciwstawne) a jednak, a przy tym; f) (we wniosku) a zatem; g) (potwier- dzające) i rzeczywiście, i w istocie; h) (po przeczeniu) ale, atoli; i) (po wyrażeniach równości i podobieńst- wa)'^, niż. 2. też (= etiam). 3. et-et tak, jak - już to, już to - częścią, częścią (rzadziej que - et). neque - et z jednej strony nie, z drugiej zaś strony; nie tylko nie, lecz; et - neque jakkolwiek, to przecież. et-enim ej. bowiem, albowiem. etesiae, arum m wiatry okresowe, passaty. ethólogus. i m komik charakterys- tyczny. etiam ej. l. (czasowo) jeszcze, jesz- cze zawsze; a) jeszcze raz, znowu. etiam atque etiam kilkakrotnie, usilnie; b) zaraz, natychmiast. 2. (dodając) także; a) (stopniując) także jeszcze, nawet, zwłaszcza; fS) nadto, zgoła; f) oprócz tego, ponad- to; b) (przy comp.) jeszcze, np. jeszcze starszy; c) (w odpowie- dziach) tak jest, zapewne. etiamnum - 162 etiam-niini i -nunc adv. jeszcze, jeszcze teraz, jeszcze zawsze; wte- dy jeszcze. etiam-sT ej. nawet jeżeli, chociaż nawet. etiam-tlirn i -tunc adv. wtedy jesz- cze, zawsze jeszcze. et-si ej. a) nawet jeżeli, nawet już; b) tymczasem, a przecież, a jednak. eu int. dobrze, pięknie, brawo, wspa- niale. euan i euhan int. okrzyk Bachantek. euans, tis wykrzykujący "euan"! eugae, euge, eugepae = eu. eunuchus, i m rzezaniec, kastrat, enuch. euoe i euhoe int. hejże! (okrzyk wesoły). euripus, ima) cieśnina; b) rów, kanał. euróiis 3 południowo-wschodni. eurus, T m poiudniowo-wschodni wiatr. euxinus 3 gościnny. e-vado, vasi, vasum 3. l. (intr.). wyjść, wychodzić (ex re, albo z sa- mym abl., in alqd); a) wstąpić, wdrapać się (m albo ad alqd); b) ujść, uciec (ex re, ab alqo); c) (o rzeczach) wypaść, spełnić się; d) (o osobach) wyjść na..., zostać czymś. 2. (tran.) a) przebyć, przejść; b) wejść (na górę); c) ujść (czemuś, przed czymś, alqd). e-vag6r l. a) wałęsać się; (o wojsku) wykonywać zwroty na skrzydłach; rozszerzać się; b) przekroczyć. e-valesco, liii, - 3. stawać się silnym (in alqd); potężnieć (z inf.). e-vanesco, nui, - 3. zmarnieć, roz- płynąć się, zniknąć. evanidus 3. marniejący, znikomy, przemijający. e-vasto l. spustoszyć, zniszczyć cał- kiem. e-vehó, vexi, vectum 3. wywozić, wynosić (alqd ex re in albo ad alqd); uprzątać; a) wynosić, pod- nosić; b) pass. d) wyjechać, wy- płynąć; R) przejść, przejechać; dać się porwać, pójść za daleko; /) podjechać, w górę wjechać. e-vello, velli i vulsi, vulsum 3. wy- rwać (alqd ex re; alicui alqd); zniszczyć, wytępić, usunąć. e-yenio, veni, ventum 4. wyjść; a) zdarzyć się, trafić się (z ut); b) wyjść komuś naprzeciw (alicui z ut); spotkać (alicui z ut); przy- paść, dostać się w udziale; c) wy- paść, mieć przebieg, skończyć się (prospere, male, bene). eventum, T n i eyentus, fis m wyjście, wynik, rezultat; a) koniec, cel; b) przypadek, zdarzenie; c) wydarze- nie, przeznaczenie, los. e-verbero l. uderzać o co, podpę- dzać; a) rozbić, zbiczować; b) strząsać. evernculum, i n miotła. e-verro, rri, rsum 3. wymieść: zra- bować. e-versio, onis / wywrócenie, znisz- czenie, rozbicie, zburzenie. eversór, oris m niszczyciel, burzy- ciel. e-verto, rtT, rswa 3. wywrócić, ob- rócić; (fale) zmącić; a) przewrócić, - 163 - exaggero obalić; b) zburzyć, zniszczyć, do upadku doprowadzić. e-vestigatus 3 wyśledzony. e-videns, lis wpadający w oczy, wi- doczny, oczywisty. evidentia, ae/jasność, wyrazistość. e-yigilo l. czuwać, na czuwaniu noc przepędzić: a) (trans.) nocą opra- cować, przemyśleć; b) (intr.) być czujnym, czuwać. e-vilescó, liii, - 3. stać się pospoli- tym, bez wartości. e-vincio, viiud, vinctiim 4. przewią- zać, uwieńczyć. e-vincó, yinci, victum 3. zupełnie zwyciężyć; a) namówić kogo, skło- nić, zmiękczyć; b) coś przeprowa- dzić (z ut); niezbicie wykazać (z acc. c. inf.). e-vTsceró l. rozszarpać; wymyć. e-vitabilis, e nieunikniony. e-vito l. uniknąć, ujść (alqd). e-vitó l. odebrać życie. e-vocator, oris m wichrzyciel. e-v6có l. wywołać (alqm ex re, ad se); a) wyzwać; b) (deos) wezwać do opuszczenia siedzib; c) (urzę- dowo) wezwać, powołać, zawez- wać; (żołnierzy) powołać do służ- by. ev6catT, oruni m weterani po- nownie powołani do służby; d) kogoś wynieść na jakiś urząd, sto- pień (alqm ad alqd); e) coś wywo- łać, wzbudzić, nęcić, popychać, zwabić. e-vólo l. wylatywać, wzlatywać (ex re); a) odlatywać, oddalić się; b) nagle wypaść, wybuchnąć; c) wzle- cieć, wznieść się. e-vólutio, volv!, v61utum 3. l. wyto- czyć, przetoczyć (alqd ex re in, ad alqd); a) wypędzić, wyprzeć; b) wydobyć; c) zwinąć z wrzeciona. 2. rozwijać, nawijać; a) (książki) roz- łożyć, otworzyć; b) rozwinąć, czy- nić jasnym, przedstawić, skreślić. e-vomó, ui, itum 3. wypluć, wy- rzucić, zwymiotować. e-vulgo l. rozpowszechnić między ludźmi, podać do wiadomości ogółu. evulsio, onis/wyrwanie. ex zob. e. ex-acerbo l. rozgoryczyć, rozdrażnić. ex-actio, onis / l. wypędzenie. 2. wybieranie, pobór, ściąganie; a) dochód, podatek; b) nadzór. ex-actór, oris m l. ten, który wypę- dza. 2. a) poborca; b) wykonawca. ex-actiis 3 dokładny, punktualny; skończony, staranny. ex-acuo, acuł, acutum 3. wyostrzyć; rozjątrzyć, podburzyć (alqm ad, in alqd). ex-adversiim i -sus naprzeciwko (z acc.). ex-aediiico l. wybudować, zbudować. ex-aequatió, onis / zrównanie. ex-aequó l. zrównać, zrównoważyć (alqd alicui rei albo cum re). exaeresimus 3 dający się wyjąć; dies dzień przestępny. ex-aestuo l. wzburzyć się, wybuch- nąć; zapłonąć. ex-aggeratió, onis / podniesienie, wzniesienie. ex-aggero l. usypać groblę; a) na- gromadzić; b) pomnożyć, wzmóc; przecenić. exagito - 164 - ex-agitó l. wypędzić, odpędzić, ści- gać; a) niepokoić, dręczyć; b) (sło- wami) ganić, wyszydzać; c) wzbu- rzyć, zbuntować. ex-albesco 3. zblednąć. ex-ainen. inis n l. rój, gromada; 2. języczek u wagi; roztrząsanie, ba- danie, egzamin. examino l. odważać; badać, roz- ważać. ex-ancló l. wyczerpać; znieść, wy- trzymać. ex-anmiatio, onis nieprzytomność, przerażenie, osłupienie. ex-animis, e i -mus 3 pozbawiony tchu, martwy; przerażony. ex-animo l. pozbawić tchu. pass. być pozbawionym tchu; a) pozba- wić życia, zabić; b) wyprowadzić z równowagi, przestraszyć. ex-antlo l. = exancló. ex-ardesco, arsi, arsurn 3. zapalić się; a) rozgorzeć, zapłonąć (alqa re, ad albo m alqd); b) gwałtownie wybuchnąć. ex-aresco, arui, - 3. wyschnąć; zniknąć. ex-armo l. rozbroić. ex-aro l. a) wy orać; poorać; zyskać przez uprawę roli; b) przeorać; (rylcem) pisać, rysować. ex-asperó l. uczynić szorstkim; a) wygrzebać, wyryć; b) czynić szor- stkim. pass. dziczeć; c) rozgory- czać, rozjątrzyć. ex-auctoro l. pożegnać, odprawić (ze służby); skasować; se porzucić służbę. ex-audió 4. usłyszeć, wysłuchać. ex-auguratio, onis / zdjęcie święce- nia, sprofanowanie. ex-augiiro l. zdjąć święcenie, seku- laryzować (alqd). ex-caeco l. oślepiać; (źródło) zatkać, zatamować. ex-candescentia, ae / wybuch gnie- wu, uniesienie. ex-candesco, diii, - 3. zapłonąć. ex-canto l. czarami coś sprowadzić, wyczarować. ex-carnifico l. na śmierć zamęczyć, zakatować. ex-cavó l. wydrążyć. ex-cedo, cessl, cessiun 3. l. (intr.) wyjść, odejść, oddalić się, wywę- drować, rozstać się z czymś (e, de, a re albo z abl.; in, ad alqd). e pueris z wieku chłopięcego wyjść; a) zniknąć, umrzeć; b) być przeniesionym; c) w coś przejść, na coś wyjść, wychodzić; d) (od tematu) odejść; e) wychodzić poza coś, wystawać. 2. (trans.) a) coś opróżniać, opuszczać (np. urbem); b) wychodzić poza coś, przekraczać (alqd); wznieść się ponad coś. ex-cellens, tis wyniosły; znakomity; celujący, wyborny (inter alqos. in re, re). excellentia, ae /1. a) wyższe stano- wisko; b) znakomitość. 2. wspania- łość, wyższość, zaleta (alcis). ex-cello, - - 3. (i *-lleo, ul, - 2.) ukazywać się, wyróżniać się, od- znaczać się (re albo in re w czymś; alicui albo praeter, super, inter alqos). excelsitas, atłs / wzniosłość. - 165 exclamo ex-celsus 3 wysoki; wyniosły; wyróż- niający się, znakomity, subst. -urn, i n wysokość, wysokie stanowisko, wysoka godność. exceptio, onis / a) wyjątek; ograni- czenie, klauzula; b) zarzut, opozy- cja, protest. ex-cepto l. brać na siebie; (powiet- rze) wdychać. ex-cernó, crevT, cretiim 3. wydzie- lać. ex-cerpó, psi, ptlim 3. wybierać; a) wybrać (alqd ex, de re); b) robić wyciągi; c) wyłączyć, wydzielić, opuścić. excessus, lis m wyjście, rozdział; a) śmierć; b) zboczenie. excetra, ae / wąż jadowity, żmija. excidiiim, i n zburzenie, zniszczenie, zagłada; ruina. ex-cido, cidl, - 3. wypaść, spaść na dół (e, de re, in alqd); a) wyśliznąć się, uniknąć (alicui, ex re) wypaść, wyjść z pamięci; b) ujść, zniknąć, iść w zapomnienie; c) stracić coś. ex-cido, cidl, cisum 3. wyrąbać, wy- ciąć, odciąć (alqd ex re i alicui alqd); a) wydrążyć; b) zburzyć, zniszczyć, wykorzenić, zatrzeć. ex-cie5, civl, citum 2. i excio 4. wprawić w ruch, wypłoszyć, wypę- dzić (alqd i alqm ex, ab re albo z samym abl.); a) wstrząsnąć, trząść; b) (ze snu) zbudzić; c) wy- wołać, powołać, wołać na pomoc; d) podburzać kogoś do czegoś (alqm ad alqd); e) coś wzburzyć, spowodować, sprawić (alqd, alicui alqd). ex-cipio, cepi, ceptum 3. l. wydo- być, wyjąć, wyłowić (alqd ex re); a) zastrzec, zrobić wyjątek (occ.). excepto alqo z wyjątkiem czegoś; b) uwolnić kogoś od czegoś (alqm alqa re); c) wymówić sobie, jako warunek podać, postawić (z ut, ne). 2. pochwycić; często = a) coś powstrzymać, obronić, inipetliiii dotrzymać placu; ;3) czymś pode- przeć, podtrzymać; a) (nieprzyjaź- nie) pochwycić, ująć, wziąć w nie- wolę; b) schwytać, przejąć, pod- słuchać; c) wziąć na siebie, podjąć się, wytrzymać. 3. przyjąć; otrzy- mać (alqm i alqd); a) ugościć, podejmować; b) zająć się czymś; c) pojąć, zrozumieć, wykładać; d) grozić, oczekiwać, spotykać (alqm). 4. dalej ciągnąć, dalej prowadzić; a) łączyć się z czymś (occ.), na- stępować po czymś (alqd); fi) kogoś zastąpić; po kimś (alqm) przema- wiać. excisió, onis/zniszczenie. ex-cito l. l. wystraszyć, wypędzić (alqd ex, ab re); a) zbudzić, wy- straszyć; b) wywołać, przywołać; c) coś wywołać, sprawić, spowo- dować. 2. kazać powstać, podnieść, pobudzić; a) (budynki) wznosić; b) (ogień) rozniecać, rozdmuchać; (u- czucia) wzbudzać, wywoływać; c) krzepić, umacniać; d) podniecać, pobudzać (alqm ad lub *in alqd); adj. excitatus 3 gwałtowny, silny. ex-clamatio, onis/okrzyk, zdanie. ex-clamo l. a) wykrzykiwać; b) wo- łać głośno, głośno nazwać. excludo - 166 - ex-cludo, si, sum 3. wykluczyć, nie dopuścić (alqm a re albo z abl.); a) trzymać z dala, wstrzymywać; b) usunąć, oddalić; c) od czegoś odciąć, w czymś przeszkodzić (alqm a re lub z abl.); d) wysiedzieć młode. ex-cógitatio, onis/przemyślność. ex-cogito l. wymyśleć, wynaleźć, wyrozumować. ex-cólo, cólul, ciiltum 3. starannie uprawić, obrobić; a) wykształcić, uszlachetnić, udoskonalić; b) wy- wyższyć; c) czcić, wielbić. ex-c6quó, mxi, coctum 3. wygotować, wytopić; a) wydzielić; b) wysuszyć. ex-cors, dis bezrozumny, głupi. excrementiim, i n wydzielina, ślina. ex-cresco 3. wyrastać. ex-criicio l. męczyć, katować; drę- czyć, trwożyć. ex-ciibiae, arum / czuwanie; straż; czaty, warta, placówka. exciibitór, oris m strażnik, straż. ex-cubo, cubiu, cubitum l. leżeć, spać poza domem; stać na straży, czuwać. ex-cfldo, di, sum 3. wybić (alicui alqd); wywabić; kuć, wykrzesać, urabiać, wypracować, wytworzyć. ex-culco l. udeptać, ubić. ex-curro, (cu)curri, cursum 3. wy- biegać, wychodzić (ex re albo in alqd); a) wycieczkę urządzić; b) zrobić wypad (na wroga); c) wy- skoczyć, ujść; d) zboczyć; e) ster- czeć, rozciągać się. ex-cursio, onis / wybieganie, wy- przedzanie; a) wycieczka; b) natar- cie, napad; c) zboczenie. ex-cursor, oris m wywiadowca, szpieg. ex-cursus, fis m = excursio. excusabilis, e dający się uniewinnić, usprawiedliwić. excusatio, onis / uchylenie; a) unie- winnienie się, wymówka; b) powód uniewinniający. ex-cuso l. strząsnąć (alqd); a) uchy- lić, odmówić (alqd); b) usprawied- liwiać (alqd albo de re, se apud alqm); uniewinniać; usprawiedli- wiać się czymś, tłumaczyć się czymś (alqd; z ąuod albo acc. c. inf.). ex-cutio, cussi, cussum 3. l. strząs- nąć, wytrząsnąć (alqd); a) wybić, wytrącić (alicui alqd); b) zrzucić, wyrzucić, otrząsnąć, zbić, strącić (alqd ex re lub z samym abl., m alqd.). pass. spaść, wypaść; c) wypuścić, wyrzucić (pocisk); d) odpędzić, przepędzić, odepchnąć, wypchnąć (alqm de, ex re lub z samym abl.); e) wycisnąć; wyłu- dzić, wymusić (alicui alqd); f) wydrzeć; obrabować (alqm re). 2. czymś potrząsać, coś wytrząsać, trzepać (np. suknię); a) rozpo- ścierać, rozciągać; b) przeszuki- wać, przetrząsać, badać (alqd i alqm). ex-edo, edi, esuill 3. zjeść, zjadać, spożywać; a) rozgryźć, ogryźć; b) zniszczyć. ex-edra, ae/rotunda, sala do przyjęć. exedriiim, I n mała rotunda. exemplar, ans n. l. odpis, kopia. 2. odbicie, podobieństwo, odbitka, ob- - 167 - exhortor raz, wizerunek; wzór, pierwowzór, ideał. exeinplaris, is m odpis. exemplum, l n l. odpis, kopia, a) (o pismach) treść, brzmienie dosłow- ne; b) naśladowanie, odbicie. 2. a) próbka, wzór, modła; a) ideał; /?) sposób postępowania, przepis, re- guła; b) przykład; a) dobry lub zły przykład; przestroga, przykładna kara; /?) precedens. ex-eó 4. l. (intr.) wychodzić, ciągnąć, odchodzić (ab, ex, de re lub z sa- mym abl., in alqd); a) wyruszyć; (o okrętach) wypłynąć; (o losie) wypaść, wychodzić; b) z czegoś wystąpić, coś opuścić, porzucić (de, ex re); c) (jako wynik) wypaść, wyjść, wyniknąć; d) (o czasie) prze- mijać, kończyć się; e) wznosić się, wspinać się; f) rozejść się między ludźmi, szerzyć się. 2. (trans.) a) przekroczyć, z czegoś wyjść (alqd); h) wymijać, unikać (alqd). exequiae zob. exsequiae. ex-erceo, iii, itiun 2. l. wprawiać niezmordowanie (bez przerwy) w ruch, w ciągłym ruchu utrzymy- wać (alqm i alqd); a) bezustannie zatrudniać, nie dać odetchnąć, pę- dzić; b) niepokoić, dręczyć, do- świadczać. 2. ćwiczyć, kształcić (alqm re albo m re, ad alqd). pass. ćwiczyć się; a) (żołnierzy) ćwiczyć, musztrować; b) wykonywać, pro- wadzić, kierować; a) obrabiać, uprawiać, zysk ciągnąć, zarządzać; j8) (uczucia) wywierać, okazywać (alqd in alqm i in alqd). exercitatio, onis/a) ćwiczenie; bieg- łość, sprawność; b) wykonanie. exercitium, i n ćwiczenie (wojs- kowe). exercito l. bezustannie ćwiczyć. ex- ercitatus 3 a) wyćwiczony, do- świadczony (in re albo z samym abl., ad alqd); b) bardzo zanie- pokojony, udręczony, znękany (al- qa re). exercitus 3 a) dręczony, ciężko do- świadczony; b) złowrogi. exercitus, us m l. ćwiczenie. 2. wojsko, armia; a) piechota; b) woj- sko lądowe; c) hufiec, tłum, zgraja. ex-halatio, onis/wyziew. ex-halo l. wyziewać, wydychać. ex-haurio, haust, haustum 4. l. wyczerpywać; a) wydać, zabrać (alqd ex re); b) wziąć, odebrać (alicui alqd). 2. wyczerpać, wy- próżnić, wypić; a) opróżnić, pożreć; b) przeprowadzić, ukończyć, prze- robić, przetrzymać, przebyć. ex-heredo l. wydziedziczyć. ex-heres, edis wydziedziczony. ex-hibeo, iii, itum 2. przystawić, dostawić, postawić; a) wydać (ali- cui alqd); b) przedstawić, przedło- żyć, okazać, dać poznać (alicui alqd); kazać wystąpić; a) potwier- dzić, wykazać; /?) sprawić, spowo- dować, przygotować (alicui alqd). ex-hilaro l. rozweselić. ex-horresco, rui, - 3. wzdrygnąć się, przerazić się. ex-hortatio, onis / zachęta. ex-hortor l. zachęcać, dodawać otu- chy, zagrzewać. exigo - 168 - ex-igo, egT, actum 3. l. wypędzić, przepędzić (aląm ex re); a) (broń) głęboko wbić, wepchnąć, (mie- czem) wywijać; b) (towary) roz- sprzedać. 2. (pieniądze) ściągać, pobierać, (ludzi) zbierać, zaciągać; a) żądać, domagać się (alqd ab lub *de alqo, ex re); b) dopytywać się; c) dokładnie odmierzyć; a) badać, śledzić, dochodzić (alqd ad alqd); ff) naradzać się, zastanawiać się (alqd). 3. wykonać, dokonać, do- prowadzić do skutku; a) (okres czasu) przebyć, przeżyć, ukończyć; b) oznaczać, ustalać, urządzać. exiguitas, atis / szczupłość, bieda; ciasnota, krótkość. erigiius 3 ciasny, szczupły; a) wąski, krótki, ograniczony, słaby; b) mały, skąpy, niewystarczający, nieznaczny. ex-ilis, e chudy, suchy, cienki, wątły, szczupły, ubogi. exiliiim zob. ex.siliuin. exim zob. exinde. eadmius 3 l. wyjątkowy. 2. niepos- polity, nadzwyczajny. ex-imo, emi, emptum 3. wyjmować, odejmować (alqd de lub ex re, *alicui alqd); a) wyjąć, oddzielić, zabrać; b) odłączyć, uwolnić (aląm ex, de re lub z abl.); c) (czas) zużyć; d) odebrać, usunąć, oddalić, znieść (alqd, alicui alqd). exin = exinde. ex-inanio 4. wypróżnić, zrabować. ex-inde adv. stąd; potem, następnie. existiniatió. oriis/mniemanie, sąd; do- bre imię, opinia, poważanie, kredyt. eMstimator, orfs m krytyk, sędzia. ex-Tstimo l. cenić; a) oceniać, uwa- żać za coś. pass. uchodzić za coś; b) rozstrzygać, wyrokować (de re). subst. exi.stiniantes, min m krytycy; c) mniemać, sądzić, myśleć (z acc. c. inf.). exitia(bi)lis, e zgubny, szkodliwy. exitiósii.s 3 zgubny. ex-itium, i n zguba, zagłada, znisz- czenie. ex-itus, iis m a) wyjście (droga); b) wyjście = a) koniec, katastrofa; ft) zejście, śmierć; y) wynik, rezultat, skutek. ex-lex, legus nie związany prawem, bezprawny. ex-ódium, T n dodatkowa wesoła sztuczka, grana po dramatach po- ważnych. ex-olesco, levi, letum 3. zanikać, zestarzeć się, wyjść z mody. adj. exoletus 3 a) hultajski, rozpustny; /?) zastarzały. ex-ónero l. wyładować (alqd); a) wynieść; b) uwolnić, ulżyć (alqm albo alqd, aląa re). ex-opto l. a) wybierać; b) życzyć sobie, pożądać (alqd; z inf. albo ut). exoptatlis 3 pożądany, drogi. ex-orabilis, e łatwy do ubłagania, dający się ubłagać. ex-ordiór 4. zaczynać (alqd; z inf.). subst. exorsum, i n = exordium. exordium, i n początek; wstęp. ex-órior, ortfls sum 4. podnieść się, powstać, (o gwiazdach) wschodzić: a) ukazać się, wystąpić, powstać, zacząć się; b) wypłynąć, pochodzić. ex-órnatió, onis / ozdoba, strój. - 169 - expenor ex-orno l. zaopatrzyć czymś (alqd aląa re); a) porządkować, zarządzić coś (alqd); b) zdobić; uświetnić. ex-óró l. wyprosić; a) zmiękczyć, ułagodzić kogoś; b) uzyskać coś przez prośby, wyprosić sobie coś (alqd; z ut}. ex-orsum T n = exordium. ex-orsus, us m = exordium. ex-ortus, us m wschód. ex-osciilór l. wycałować. ex-ostra, ae / przyrząd do zmiany sceny; otwarta scena. ex-osiis 3 nienawidzący (z acc.). ex-pallesco, liii 3. zblednąć, wzdryg- nąć się przed czymś. ex-pando, pandT, pas.sum 3. roz- tworzyć, rozszerzyć. ex-pavesco, pavi, - 3. przelęknąć się (ad alqd albo z acc. rzeczy). ex-pectóro l. wydobyć z piersi albo z serca; wygnać. ex-pedió 4. l. odwiązać, odczepić (alqd ex re); a) uwolnić, wyzwolić (alqm a re lub z samym abl.); a) pomóc do wydobycia się. se expe- dire wydobyć się, ujść, umknąć; /?) (czegoś przykrego) pozbyć się, otrząsnąć się z czegoś, (trudności) pokonać, (interesy) załatwić, rozwi- kłać; f) (pociski) lekko wyrzucać; S) cos wyszukać, okryć; umożliwić; b) (w słowach) rozwijać, wykładać, opowiadać, wyniszczyć; c) przygo- tować, wydobyć, sprowadzić (alqd). se ad pugnam przygotować się do bitwy. 2. być przydatnym, korzyst- nym, dochodzić do skutku (alicui; z acc. c. inf.; zwykle nieosobowo). expeditio, onis / wyprawa wojenna. expedltus 3 wolny, swobodny: l. (o ludziach) lekko ubrany, lekko uzbrojony, bez pakunków, subst. m lekkozbrojny żołnierz; sprawny, szybki, zwinny, lekki; gotów (ad alqd). 2. (o rzeczach) swobodny, wygodny, lekki; pewny, biegły. ex-pello, puli, pulsum 3. wypędzić, odpędzić, odepchnąć (alqm ex re albo z samym abl., m alqd); (o morzu) wyrzucić na ląd; a) skazać na wygnanie; b) odepchnąć; c) wypędzić, wypłoszyć, usunąć, od- jąć; d) pozbawić, zrabować (alqm re). ex-pendo, ndi, usilni 3. odważyć; a) rozważyć, rozsądzić; b) (pieniądze) wypłacić, zapłacić, wydać; a) po- życzyć; p) (poenas alicui) ponieść, odpokutować; c) subst. expensum, T n wydatek, alicui alqd expensum ferre zapisać na czyjś rachunek, na czyjeś dobro; sine faenore bez procentu pożyczyć. ex-pergefacio, feci, factum 3. zbu- dzić, obudzić. expergiscor, perrectus sum 3. obu- dzić się, ocknąć się. experiens, tis przedsiębiorczy, czyn- ny, zajęty; wytrwały (alcis rei). experientia, ae / a) próba; b) do- świadczenie. experimentum, i n próba, doświad- czenie, badanie; przedmiot badań, dowód (środek dowodowy). expenor, pertiis sum 4. doświad- czenia czynić, doświadczać, pró- bować, na próbę wystawiać, badać expers - 170 - (alqd i alqm); a) przedsiębrać, odważyć się, ryzykować, dopuścić (io czegoś (alqd); a) mierzyć się 'i. kim (alqm); fS) prawować się, Spierać się z kim (cum alqo, de i-e); b) (przez doświadczenie) po- gnać, przekonać się (alqd in re); (czegoś niemiłego) doświadczyć, (loznać. ex-pers, tis nie biorący udziału \v czymś (gen.); pozbawiony czego, Wolny od czegoś. cxpertiis 3 a) doświadczony w czymś (gen.); b) (pass.) wypróbowany. ex-peto, lvi (ii), itum 3. dążyć do <;zego, starać się osiągnąć, szukać (alqd ab alqo, z m/.); a) żądać, tlomagać się, życzyć sobie, sięgać t>o coś (acc.); b) (intr.) zdarzyć się komuś, spotkać kogoś, spaść na kogoś, dotknąć. expiatio, ónis / przebłaganie. ex-pilatio, onis / splądrowanie. espilatór, óris m rabuś. ex-pilo l. splądrować. ex-pingo, pum, pictum 3. wyma- lować. ex-pio l. rozgrzeszyć, przebłagać, Oczyścić; a) załagodzić, naprawić, (występek) odpokutować, poweto- wać; b) uczynić coś nieszkodliwym {alqd): ułagodzić, uspokoić. ex.piscor l. wyłowić, wyśledzić (alqd ab alqo), wybadać. explanatio, onis / wyrównanie, wy- jaśnienie. ex:planatór, oris m komentator. ex-plano l. rozprzestrzeniać, rozsze- rzać; wyjaśniać, wykładać, przed- stawiać. explanatus 3 wyrównany; wyraźny. ex-pleo, plevT, pletum 2. wypełnić, na- pełnić (alqd alqa re); a) (liczby lub miary) dopełnić, dosięgnąć; b) (coś niezupełnego) uzupełnić, wykończyć; c) (namiętności, życzenia) zaspokoić, nasycić, zadowolić; d) doprowadzić do końca, wykonać; a) (obowiązek, zadanie) spełnić, wypełnić; j3) (okres czasu) przebyć, ukończyć; e) exple- tiis 3 zupełny, doskonały. ex-pletio, onis / uzupełnienie. explicatio, onis/rozwinięcie; wyjaś- nienie, wykład. expHcator, oris m objaśniający, wróż- bita. explicatrix, icis/ta, która wyjaśnia, jasno tłumaczy. explicatu,s. us m wykładanie. ex-plico, cavi i cul, catum i citum l. rozwijać, rozkładać; a) odwijać; b) (o miejscu) rozciągać, rozpo- ścierać, rozwinąć szyk; c) (zawik- łane sprawy) rozwikłać, uporząd- kować, (trudności) wygładzić, wy- równać, szczęśliwie usunąć, (coś zagrożonego) wybawić, uratować; d) (słowami) wyłożyć, wyjaśnić, wytłumaczyć; e) explicatus 3: a) uporządkowany, uregulowany; f!) wyraźny, jasny. explicitus 3 łatwy, prosty, pojedynczy. ex-plodo, sl, sum 3. wyklaskać, wy- gwizdać: ganić, odrzucić. exploratio, onis / wywiad, szpie- gostwo. exploratór, oris m wywiadowca, szpieg. - 171 - expulsio ex-ploro l. dociekać, wybadać, wy- kryć (alqd, de re); a) śledzić, szu- kać; b) wyszpiegować, wypatrzyć; c) exploratus 3 zbadany; pewny, niezawodny, umówiony. explosio, onis / wybuch. ex-pólio 4. wygładzić; wydoskonalić, wydelikacić, przyozdobić. ex-pólltio, onis / wygładzenie; a) pomalowanie; b) przyozdobienie. ex-pono, posili, pósituni 3. wyłożyć, wystawić, wystawić na widok pub- liczny, postawić przed oczy; a) (dzieci) podrzucić, (nagrodę) wy- znaczyć, (z okrętu) na ląd wysa- dzić, (pieniądze) wyłożyć, do roz- porządzenia oddać; b) wystawić na coś, narazić na coś (alicui alqd); c) przedstawić, przedłożyć, opisać, skreślić, donieść, do wiadomości podać (alqd, de re, z acc. c. inf.); d) expósitus 3: a) wolno leżący; /?) wydany, oddany, dostępny (z dat.); y) do użytku oddany, pub- liczny. ex-porrigó 3. rozszerzać, rozprze- strzeniać. ex-portatio, onis / wywóz. ex-porto l. wynosić, wywozić (alqd ex re); a) wyprowadzić; b) wydalić, na wygnanie posłać. ex-posco, póposcT, - 3. żądać, do- magać się (alqd ab alqo, alqm alqd); a) żądać wydania kogoś (alqm); b) wybłagać coś (alqd ab alqo), błagać kogoś o coś. ex-pósitio, onis/a) wystawienie; b) wyłuszczenie, przedstawienie, wy- kład, wyjaśnienie. ex-postula(io, onis f l. prośba, żąda- nie. 2. skarga. ex-postulo l. a) domagać się natar- czywie, żądać (alqd ab alqo; z ut); b) uskarżać się (cum alqo alqd albo de re; z acc. c. inf.). ex-primo, pressi, pressum 3. l. wy- cisnąć. 2. wydusić; a) wznieść, dźwignąć; b) wyraźnie wymówić; c) na kimś wymusić coś, wydobyć coś od kogoś (alqd ex, ab alqo), wymóc; d) (artystycznie) odtwo- rzyć, wyrazić, przedstawić; a) na- śladować; R) przetłumaczyć; e) (słowami) przedstawić, skreślić, opisać; f) expressiis 3 wyrażony: dokładnie, doskonale wyciśnięty, wyraźny, dobitny, wyrazisty, po- glądowy. ex-probratio, onis / zarzut, wyrzu- canie. ex-probro l. robić wyrzuty, wyrzu- cać komuś coś (alicui alqd albo de re). ex-promo, prómpsi, promptum 3. wyjąć, wydobyć; a) na jaw wydo- być, okazać, wykazać; b) coś wy- łożyć, z czymś (alqd) wystąpić, o czymś się wypowiedzieć. expugnabilis e mogący być zdo- bytym. expugnatór, oris m zobywca. expugnax, acis skuteczny. ex-pugnó l. zdobywać, zdobyć; a) ujarzmić, pokonać, zniszczyć; b) wymóc, uzyskać (alqd albo z ut); wywalczyć, przeprowadzić coś. expulsio, onis / wypędzenie, wy- gnanie. expulsor - 172 - expulsor, óris m wyganiający. expultrix, Tcis / wyganiająca. ex-purgo l. oczyścić; usprawiedli- wić, uniewinnić. ex-puto l. rozważyć, zbadać. ex-quiro, sivi, situm 3. wyszukać, zbadać; b) badać, śledzić; wywia- dywać się, pytać (alqd ab, ex alqó); c) żądać, wyprosić; d) exquisitus 3 wyszukany, wyborny; akuratny, staranny. ex-sacrifico l. składając ofiarę. ex-saevio 4. przestać się srożyć, uci- szyć się. ex-sanguis, e bezkrwisty; a) nieży- wy, bezduszny; b) blady; c) bez- silny, mdły. ex-sarcio, sarsi, sartum 4. wyłatać; zwrócić koszta. ex-satió l. = exsaturo. ex-saturabilis, e dający się nasycić. ex-saturo l. nasycić; zaspokoić, uciszyć. ex-scalpó 3. wyrzeźbić. exscensio/= escensio. ex-scindo, scidi, scissum 3. wyrwać; zburzyć, zniszczyć. ex-screo l. wykrztusić się, wychrzą- kać. ex-scribó, scripsi, scrTptiim 3. a) odpisać; b) wypisać. ex-sculpo, psi, ptum 3. a) wyrzeźbić; b) wyskrobać. ex-seco, secuł, sectum l. wyciąć; a) wycisnąć, wydusić; b) wytrzebić. exsecrabilis, e a) przeklęty, bezecny; b) zgubny. exsecratio, onis/ przekleństwo, kląt- wa; święta przysięga. ex-secrór l. przeklinać; przysięgać. ex-sectio, was f wycięcie. ex-secutio, onis / wykonanie, załat- wienie. exsequiae, arum / odprowadzenie zwłok, pogrzeb. ex-sequór, secutu.s siun 3 l. towarzy- szyć do grobu. 2. ścigać (atqm i alqd); a) dążyć, starać się osiągnąć; a) (prawa) dochodzić; R) dowiady- wać się, badać; b) przeprowadzać, dalej prowadzić, do skutku dopro- wadzać, załatwiać, kończyć; mścić się, karać; c) (słowami) podawać, opisywać; d) (złe) znosić, cierpieć. ex-sero, riu, rtfim 3. wydobyć, wznieść; obnażyć, se exserere uwo- lnić się od czegoś (ahl.). ex-sertó l. ciągle wystawiać. ex-sibilo l. wygwizdać. ex-siccó l. wysuszyć; wypić. exsic- catus 3 suchy. ex-signo l. spisać. ex-silió, liii, - 4. a) wyskoczyć; ujść, umknąć; b) podskoczyć. exsaiuin, i n wygnanie, miejsce wy- gnania, schronisko. ex-sisto, stiti, - 3. wystawać, wy- stępować, sterczeć (ab, ex re); a) wynurzać się; b) (wojsk.) wypaść; c) wystąpić, ukazać się, wejść w ży- cie; a) nastać, powstać, wszcząć się; P) pojawić się, znaleźć się. ex-solvó, solvi, sólutum 3. rozwią- zać; a) otworzyć; b) odwiązać, uwolnić (alqm alqa re); c) (długi) spełnić, dotrzymać; odwdzięczyć się, (dobrodziejstwo) odpłacić, (ka- rę) odcierpieć. - 173 exsurdo ex-somms, e bezsenny. ex-sorbeo, iii, - 2. połknąć, po- chłonąć, wyssać. ex-sors, tis a) nie mający udziału (z gen.); b) wybrany, niezwykły, nad- zwyczajny. ex-spatior l. zboczyć z drogi; wy- stąpić z brzegów (o rzece). ex-spectatio, onis / oczekiwanie, chęć, ciekawość. ex-spectó l. l. (intr.) czekać, ocze- kiwać (z dum, si, ut; z pyt. zawis- łym). 2. (trans.) czegoś oczekiwać, na coś czekać (alqd ab, ex re; z acc. cum inf.); a) być czegoś ciekawym, domyślać się, obawiać się, spodziewać się; b) zagrażać komuś, czekać na kogoś (alqm); c) exspectatus 3 oczekiwany, uprag- niony. ex-spergo, spersi, spersiim 3. roz- pryskiwać, zraszać, skraplać ob- ficie. ex-spes bez nadziei, pozbawiony na- dziei. ex-spiratio, onis/wyziew. ex-spiro l. wyzionąć; zginąć, umrzeć. ex-splendescó, dfli, - 3. zajaśnieć, zabłysnąć. ex-sp61io l. splądrować, zrabować (alqm alqa re). ex-spuo, spui, sputum 3. wypluć; wydać, wygnać. ex-stemo l. przestraszyć, spłoszyć, przerazić. ex-stilescó 3. zacząć kapać, ciec. ex-stimiilatór, oris m ten, który pod- burza, wichrzyciel. ex-stiinulo l. podburzać. ex-(s)tinctió, onis / zniszczenie. ex-(s)tinctór, oris m niszczyciel. ex-(s)tinguo, nxi, nctum 3. zgasić. pass. zgasnąć; a) wyschnąć; b) zgładzić, pass. zginąć, umrzeć; c) zniszczyć, pass. zniszczeć, zginąć; puścić w zapomnienie, pass. pójść w zapomnienie. ex-stirpo l. wyrwać z korzeniem, wykorzenić. ex-sto, - - l. wystawać, sterczeć; a) jawnie występować, być widocz- nym, pokazać się; wpaść w oczy; b) (jeszcze) być, istnieć, zostawać. ex-structio, onis/budowanie, budowa. ex-striió, struxi, structum 3. wznieść, nagromadzić, budować, wznosić, zakładać. ex-sudo l. wypocić się, pocić się przy czymś (acc.). ex-siil, iiiis m i / wygnaniec. exsulo l. być wygnanym, żyć na wygnaniu. exsultans, antis swawolny, wesoły. exsultatio, onis/radość. ex-sultim adv. w wesołych skokach. ex-sulto l. wyskakiwać wysoko; a) burzyć się, kipieć; b) krzątać się, uwijać się, hasać; c) radować się, wykrzykiwać; być rozpustnym, roz- zuchwalić się. ex-superabilis, e łatwy do pokonania. ex-siiperantia, ae / górowanie, wy- datność. ex-supero l. wznosić się wysoko (alqd na coś), wybijać się ponad coś, coś przekroczyć, przewyższyć. ex-surdó l. ogłuszyć, stępić. exsurgo - 174 - ex-surgo, surren, surrectum 3. pod- nieść się, powstać; a) wystąpić prze- ciw czemu (contra, adversus alqd); b) znowu powstać, podźwignąć się. ex-suscito l. obudzić; podniecić. exta, orum n (górne) wnętrzności. ex-tabesco, bui, - 3. zupełnie znisz- czeć, zniknąć. ex-templo adv. natychmiast, w tej chwili. ex-tempóralis, e zrobiony lub po- wiedziany bez namysłu (prosto z mostu), nie przygotowany. ex-tendo, tendl, tentum lub tensum 3. rozciągać, rozpinać, rozpościerać (alqd in, ad alqd); a) rozszerzać. pass. szerzyć się; b) przeciągnąć, przedłużyć; a) powiększyć; p) na- piąć, natężać; y) (czas) przedłużyć, odłożyć, przewlec. extenuatio, onis/pomniejszenie. ex-tenuo l. rozcieńczyć, pass. być cienkim, rozpływać się; a) rozciąg- nąć szyk bojowy; b) osłabiać, zmniejszać, rozdrobnić; obniżyć; c) extenuatus 3 słaby, mały. exter(us), a, urn zewnętrzny, zagra- niczny; comp. exteriór, uis dalej położony, dalszy; sup. extiniu.s (rzadko) i extremus 3 najdalszy, najodleglejszy, ostatni (często = ostatnia część, zakończenie, kres np. extremus annus, in extremo libro), adv, ad extremum do ostat- ka; extremo wreszcie; a) (co do czasu) ostatni; b) ostateczny = a) największy, najwyższy; fS) naj- mniejszy, najniższy, najgorszy, naj- lichszy; y) najniebezpieczniejszy. ex-terebro l. przewiercić, wywie- rcić. ex-tergeo 2. wytrzeć, wymieść, splą- drować. ex-termino l. wypędzić (alqm ex, de re albo z abl.); oddalić, usunąć. externiis 3 zewnętrzny; externa, oriim n zagranica; zagraniczny, obcy. subst. -us, l m cudzoziemiec. ex-tero 3. rozetrzeć, rozdeptać. ex-terreo, rui, rituni 2. wystraszyć, spłoszyć; przerazić, onieśmielić. exteriis 3 = exter. ex-timesco, mul, - 3. bardzo bać się (alqd, de re). ex-tmguo wb. ex(s)tinguo. exti-spex, icis m wróżący z wnętrz- ności. ex-tollo, - - 3. podnosić, wznosić; a) (słowami) wychwalać, sławić; b) dodawać odwagi, umacniać; c) upiększyć, przystroić. ex-torqueo, torsi, tortum 2. wykrę- cić, wydrzeć (alqd e, de re; alicui alqd); a) wywichnąć, zwichnąć, katować; b) wymusić, wydusić od kogoś co, wymóc. ex-torris, e wygnany, pozbawiony ojczyzny. extra l. adv. na zewnątrz. 2. prp. z acc. poza, oprócz, z wyjątkiem, pomimo, wbrew. ex-trahó, traxi, tractum 3. wyciąg- nąć, wyrwać (alqd ex, de, a re in, ad alqd); a) wyprowadzić; wywlec, na jaw wyciągnąć; b) uwolnić (alqd ex re); c) przewlekać, odwlekać, odkładać (alqd in, ad alqd), za- trzymywać kogoś (alqm). - ns - fabrilis extraneus 3 zewnętrzny, powierz- chowny; obcy, zagraniczny. extra-ordinarius 3 niezwykły; do- borowy; nienaturalny. extrarius 3 = extraneus. extremitas, atis / granica, kraniec. extremus 3 wb. exter. ex-tricó l. wywlekać, wydobyć; do skutku doprowadzić, wyszukać, sprowadzić. extrih-secus adv. a) z zewnątrz; b) z zewnętrznej strony. ex-trudo, sl, sum 3. wyprzeć, wypę- dzić (alqd ex, a re in alqd); wy- pchnąć, pozbyć się, usunąć. ex-tundo, tudl, tiisiim 3. wykuć; a) młotem wykuć; b) stworzyć, zdo- być; c) wypędzić, przepędzić; d) rozbić. ex-turb5 l. wypędzić, odpędzić, ode- pchnąć. mentem pozbawić przyto- mności. ex-ubero l. obficie wypływać; a) obficie wystąpić; b) przelewać się, obfitować (abl.). exul. ulis = exsul. ex-ulcero l. rozjątrzyć, rozdrażnić; zatruć. ex-ululo l. zawyć, skowyczeć. exundatio, ónis / wylew. ex-undó l. przelewać się; wytryskać, wylewać się. exuo, ui, utum 3. wyciągnąć, wyłus- kać, wyzuć, zdjąć; a) porzucić, wy- zuć się, otrząsnąć się, pozbyć się; se exuere uwolnić się od czegoś (abl.); b) rozebrać, obnażyć (alqm alqa re); pozbawić, obedrzeć z czegoś. ex-uro, lissi, ustum 3. l. wypalić. 2. spalić; a) wysuszyć; b) rozpalić, rozgrzać; c) pożreć. exuviae, arum/a) ściągnięta skóra; b) zdjęta odzież; c) zbroja, zdobycz wojenna, łup. F F. (skrót) = filius. laba, ae/bób. fabalifs, e z bobu. fabella, ae/a) krótkie opowiadanie; bajka, baśń; b) komedyjka. faber, bri m rzemieślnik; cieśla; kowal; saper. faber, bra, brum sztuczny, mistrz- owski, zręczny. fabre-facio 3. sztucznie wykonać, zrobić. fabrica, ae/1. warsztat. 2. a) rzemio- sło, sztuka; budownictwo; b) sztu- czna robota; budowa, tworzenie. fabricatió, onis/budowa, tworzenie, kształtowanie. fabricator, oris m twórca, sprawca. fabricór (i *-co) l. sztucznie wyko- nać; a) kuć, budować; b) stworzyć, zrobić. fabrilis, e rzemieślniczy; fabrilia, ium n ozdoby snycerskie. fabuła - 176 - fabuła, ae /1. gadanie, rozmowa. 2. opowiadanie, historia; a) bajka, baśń, podanie; b) fabuła, przedmiot, temat; c) dramat, komedia; d) epos, utwór poetycki. fabularis, e bajeczny, baśniowy. tabulator, oris m opowiadacz, ga- wędziarz. fabulór l. gadać, pleść. fabulosiis 3 bajeczny, obfitujący w podania. facesso, lvi, Ttiun 3. l. zdziałać, wyprawić, wykonać; (coś niemiłe- go) zdziałać, zgotować; 2. (intr.) oddalić się, zabrać się. facetia. ae / dowcip; pl. -lae, arum /żart, dowcip. facetus delikatny, powabny, elegan- cki; a) przyjazny, grzeczny; b) dowcipny, humorystyczny. facies, ei / zewnętrzny wygląd, po- stać, figura, kształt; forma; a) (ze- wnętrzny) pozór; b) twarz, wyraz twarzy, oblicze; piękna twarz, pię- kność. facilis, e l. łatwy do wykonania, do zrobienia, osiągnięcia, zniesienia, pozbawiony trudu, wygodny, miły (ad alqd albo alicui rei; z supinum, z inf.). 2. (o ludziach) a) lekki = ruchliwy, zwinny, zręczny; b) chętny, uprzejmy, przyjazny, łas- kawy, przystępny; do czegoś gotów (ad alqd z dat.). 3. adv. facile a) lekko, bez trudu; b) pewnie, bez oporu, bezsprzecznie; c) chętnie; d) przyjemnie, wygodnie. facilitas, atłs /1. lekkość, zwinność, biegłość. 2. a) skłonność do czegoś (gen.); b) uprzejmość, powolność, przystępność. facinorósus 3 występny. facinu.s, óris n czyn; a) zbrodnia, przestępstwo; b) narzędzie zbrodni; c) zbrodniarz. facio, feci, factum 3. (trans.) czynić, robić, l. sporządzać, urządzać, wy- woływać, przyrządzać, sprawiać; a) (most) budować, zakładać, kłaść, (obóz) rozbić; b) (pisma) układać; pisać; (pieniądze) bić lub zarabiać, zdobywać; (materiały) przerabiać, obrabiać; c) (czynność) wykony- wać, do skutku doprowadzać, zdzia- łać; a) (uroczystości) urządzać, ob- chodzić; (zbrodnie) popełniać; (krzyk) podnieść; (do ucieczki) rzu- cić się; (bitwę) wydać; (interesy) załatwiać, prowadzić; fi) (szkody, rozbicia) doznać; y) (o uczuciach, stanach duszy) sprawić, wywołać, spowodować (alqd, alicui alqd); (przyjaźń, przymierze) zawrzeć; 8) komuś czegoś dostarczyć, użyczyć, dać (alicui alqd, np. magnas opes, nomen, sibi viam, alicui potestatem sposobność); e) z kimś coś zrobić lub począć (np. quid facies huic homilii = (de) hoc homilie?); (z ut) postarać się o to, postanowić. 2. a) (z podw. acc.) zrobić czymś, mia- nować; b) (w piśmie kogoś jako mówiącego lub działającego) wy- prowadzać, przedstawiać, coś mó- wić, kazać działać; c) (z gen. orze- czenia) uczynić czyjąś własnością (alqd suae dicionis); d) (z gen. pretii i podobnie) cenić, szacować - 177 - falsus (np. alqd magm, pluris, pro nihi- lo); e) z ut, ne lub z samym con.. zrobić = sprawić, postarać się o coś, zawinić; f) przypuszczać, przyjąć (z acc. c. inf.). (intr.) czynić, działać: l. postępować, zachowywać się, (np. bene, małe, temere, centra leges). 2. cum lub ab alqo trzymać z kimś, trzymać czyjąś stronę, stać po czyjejś stro- nie. 3. składać ofiarę, ofiarować (alicui alqa re). 4. za coś (dat.) lub do czegoś (ad alqd) służyć, przy- dać się, zdatnym być. facteón (nieodm.) = faciendum. factio, onis/czyn, działanie, sprawa; a) wichrzenie, intrygi stronnictw; b) stronnictwo. factiosus 3 stronniczy; subst. -fis, i m niespokojny duch. factito l. często, zwykle robić coś, załatwiać. factus 3 zrobiony; opracowany, (o osobach) stworzony, subst. factum, T n czyn, działanie, dzieło; postępo- wanie; a) wypadek, zdarzenie, fakt; b) skutek, wynik. facuł = facile. facula, ae / mała pochodnia. facultas, atis / możliwość, sposob- ność, dogodność; a) pozwolenie; b) zdolność, talent, dar; dar kraso- mówczy; c) zapas, dostatek; pl. a) środki pomocnicze, źródła pomocy; P) środki pieniężne, majątek. facundia, ae / dar wymowy, wymo- wa, wymowność. facundus 3 wymowny. faecula, ae/kamień winny. faenebris, e dotyczący lichwy, pro- centowy, dłużny. faeneratió, onis / lichwa. faeneratór, oris kapitalista; lichwiarz. faenerór(°-ro) l. pożyczać na pro- cent, zajmować się lichwą. faenile, is n szopa na siano (zwykle pl.). faenum, T n siano. faenus, óris n dochód, zysk: a) pro- cent, lichwa; dług; b) kapitał (wy- pożyczony), pieniądze. faex, cis / osad, drożdże; a) kamień winny; b) osad. fagineus i faginus 3 bukowy. fagus, i/buk; drzewo bukowe. falarica, ae/dzida; strzała ognista. falcarius, i m ten, który robi kosy. falcatus 3 a) zaopatrzony w sierpy i kosy; b) sierpowaty. falci-fer 3 sierponośny. fallacia, ae/oszustwo, podstęp, zdra- da; pl. intryga. fallaci-lóquus 3 podstępnie mówiący. fallax, acis podstępny, zdradliwy. talio, fefelll, falsum 3. przywieść do upadku; oszukać, omylić, podejść (alqm i alqd). me fallit mylę się, nie wiem. pass. mylić się; a) (wier- ność, obietnicę) złamać, naruszyć; b) coś naśladować, podrobić; c) coś uczynić nieskutecznym lub nie- dostrzeżonym, ukrócić; d) ujść cze- muś, pozostać niedostrzeżonym, ukrytym (alqm, z part.). falsi-parens, entis m mający zmyś- lonego ojca. falsus 3 fałszywy: l. (pass.) sfałszo- wany, zmyślony, nieprawdziwy; a) falx 178 - nieprawy, podrzucony; b) błędny, błahy, czczy, mamy. subst. talsum, T n nieprawda, kłamstwo, fałsz, podstęp, błąd. 2. (act.) fałszywy = oszukańczy, kłamliwy, obłudny. 3. adv. falsó fałszywie, błędnie. falx, cis / l. sierp, kosa; nóż za- krzywiony. 2. hak murowy. fama, ae / l. wieść, podanie. 2. a) ogólne mniemanie, głos ludu; b) opinia; a) dobre imię, sława; fi) zła opinia, niesława. tamelicus 3 głodny. fames, is / głód; a) niedostatek; b) bieda; c) żądza (alcis rei). familia, ae/domownicy; a) czeladź, służba; poddani; b) mienie, mają- tek; c) ród, rodzaj; d) drużyna, banda; sekta. familiaris, e l. należący do służby, niewolnik. 2. należący do domu. res familiaris majątek, mienie. 3. należący do rodziny, rodzinny; a) (o osobach) zaufany, znany; subst. m powiernik, przyjaciel; b) (o rze- czach) poufny, przyjacielski; c) swojski, ojczysty. faniiiiarita-s, atis/poufałość,'przyjaźń. faniósds 3 sławny; a) osławiony; b) obelżywy. familiaris, e należący do niewol- ników, niewolniczy. tamiiiatus, us m służba, niewola. famiiiór l. służyć, być w służbie. famulus, i m i familia, ae / sługa, służąca, niewolnik, niewolnica. fanaticus 3 natchniony, rozmarzony, szalony, opętany. failduni, i n zob. for. fanum, i n świątynia, świętość. far, farris n jęczmień, orkisz; a) trociny, mąka ofiarna; b) chleb. farma, ae / mąka. farrago, inis / pasza mieszana. farreum, i n placek jęczmienny. fartór, óris m handlarz drobiu. fas n (nieodm.) prawo boskie; a) moralne dobro, rzecz dozwolona, słuszność, fas est wolno, jest obo- wiązkiem, słuszną rzeczą (lub moż- liwą); b) przeznaczenie, los. fas est jest zrządzeniem losu. faseta, ae / przepaska; pas, wstęga, opaska. fasciculus, i m wiązanka. fascino l. urzec, zaczarować. fascinum, T n członek męski. fasciola, ae/przepaska, bandaż. fascis, is m wiązka; a) brzemię, ciężar; b) pl. pęki rózg noszone przed liktorami; konsulat. fastidio 4. czuć do czegoś odrazę, wstręt, brzydzić się (alqd)\ gardzić czymś, odrzucić (z acc. albo inf.; acc. c. inf.). fastidiosus 3 l. pełen obrzydzenia, odrazy, wstrętu; wymyślny, wybre- dny, opryskliwy (z gen.). 2. budzą- cy wstręt, wstrętny. fastidium, i n obrzydzenie, wstręt; zuchwała duma, zepsuty smak. fastigatus 3 pochyły, wznoszący się, szczytowy; dachem nakryty. fastlgium, l n pochyłe położenie, l. spadzistość, pochyłość; głębia. 2. wzniesienie; a) szczyt; b) wysokość, wierzchołek; c) wysokie stanowis- ko, godność; d) główny punkt. 179 fel fastus. us m duma, pycha; oprysk- liwość, oziębłość. fastus l. adj. dies fastus dzień sądo- wy 2. subst. fasti, oriun m dni sądowe; a) wykaz; b) kalendarz, rocznik. fatalis, e naznaczony losem; złowie- szczy, zgubny. fateór, fassus sum 2. wyznać, przy- znać; okazać. tati-canus i fati-cinus 3 wieszczy, proroczy. fati-dicus 3 wieszczący, wieszczek. tati-fer 3 śmierć niosący, śmiercio- nośny, śmiertelny. fatigatio, onis / zmęczenie. fatlgo l. znużyć; a) zmęczyć; b) utrudzić, nękać, dręczyć, a) pędzić; P) (prośbami) męczyć, błagać, zmiękczyć. fati-lóqua, ae / wieszczka. fatisco, i -ór, - - 3. rozchodzić się, pękać; osłabnąć, omdleć. fatiiitas, atfa / głupota. fatum, i n orzeczenie; l. wróżba. 2. a) wola bogów; b) los, porządek światowy; c) przeznaczenie; a) Par- ka; p) zagłada, nieszczęście, zguba; y) demon zgubny. latuus 3 głupi, niedorzeczny. fauces, mm / gardziel, gardło, pasz- cza, szyja; a) wąskie przejście, przesmyk, wąwóz; b) cieśnina mor- ska; c) rozpadlina, jaskinia. faustitas, atis / urodzaj, szczęście, błogosławieństwo. faustus 3 błogi, szczęśliwy. fautór, oris m dobrodziej, opiekun; klaszczący za pieniądze. fautnx, icis / dobrodziejka, opie- kunka. faux, cis / (w sg. tylko abl. fauce): zob. pl. fauces. faveó, favl, fautiini 2. sprzyjać (ali- cui); być przychylnym; a) przyklas- nąć; b) (lingua, ore) w milczeniu modlić się, nabożnie milczeć. favula, ae / popiół żarzący się; za- rzewie. favonius, i/wiatr wschodni. fav6r, oris m przychylność; życz- liwość. fayorabUls, e ujmujący, zjednujący. favus, i m plaster miodu; węża. fax, facis / pochodnia; a) pochodnia weselna, wesele; b) pochodnia po- grzebowa; c) żagiew; d) kula og- nista; e) światło; a) płomień, żar, ogień; /?) męka. iaxini = fecerim; faxo = fecero; zob. facio. febricula, ae / lekki dreszcz. febris, is / atak febry, dreszcze, gorączka. februiis 3 czyszczący, subst. febrfla, orum n środki oczyszczenia (reli- gijnego); uroczystość oczyszczenia. februarius 3 należący do święta oczyszczenia lub do lutego, lutowy; (mensis) m luty. fecunditas, atis / urodzajność, płod- ność. fecundo l. użyźnić. fecundus 3 a) urodzajny (z gen. albo abl.); obfity, płodny, żyzny, pełny; b) użyźniony. fel, fellis n żółć; gorycz, trucizna, nienawiść. feles - 180 - feles ifelis,is/kot. felicitas, atis/a) urodzaj; b) szczęś- cie, szczęśliwość, powodzenie, po- myślność, błogosławieństwo, wynik. felix, icis a) urodzajny, żyzny; b) szczęśliwy, błogosławiony; przyno- szący szczęście, pomyślny. femen, inis n = femur. fcinina, ae / kobieta; kobietka, ko- biecina. femineus 3 kobiecy, odnoszący się do kobiet. lemur, óris n biodro. fenebris, e z.ob. faenebris. feneratio, fenerór zofc. faen... fenestella, ae/okienko; furteczka. fenestra, ae / otwór w murze; a) okno; b) strzelnica; c) otwór. (enile, leniim. feniis zob. faen... tera, ae/zofc. ferus. feralis, e a) dotyczący umarłego; subst. feralia, iuin n obrzęd po- grzebowy; b) przynoszący śmierć, zgubny. lerax, acis urodzajny, płodny (z gen. albo abl.). ferculuni, T n mary, nosze; (przy stole) potrawa, półmisek, danie. fere adv. l. prawie, niemal, non fere właśnie nie, nie tak łatwo. 2. w re- gule, zazwyczaj, pospolicie. terentarius, i m lekkozbrojny, har- cownik. teretrum, i n nosze; mary pogrze- bowe. (eriae, ariim / dni wypoczynku, dni świąteczne. (eriatus 3 świętujący, wolny, nie- czynny. rrrinus 3 z dzikich zwierząt, caro ferma dziczyzna. ferió, - - 4. uderzać, bić, trafiać, dotykać; a) zarżnąć, foedus za- wrzeć przymierze; b) położyć, za- bić, (securi) stracić. feritas, atis / dzikość, srogość. fermę adv. = fere. fermentom, T n a) kwaśne ciasto; zaczyn; b) piwo, moszcz. feró, tuli, latum, ferre l. nieść, nosić (aląm i alqd). pass. kazać się nosić; a) yentrem być w ciąży; b) prae se ferre okazywać, dać poznać; c) na sobie lub w sobie nosić; d) (zło) znosić, cierpieć, wytrzymać (frigus, faniem, molestias itp.). aegre, mo- leste, graviter itp. być niezado- wolonym, rozgniewanym {alqd; z ąuod lub acc. c. inf.); e) obnosić naokoło, pass. obchodzić; a) (ustnie lub pisemnie) rozszerzać, głosić, wszędzie opowiadać; ferunt opo- wiadają, mówią (z acc. c. inf.). pass. jak wieść niesie, miał... (oso- bowo lub z nom. c. inf.); /?) sławić, wielbić, za coś podawać; f) unosić, zabierać, uprzątać; a) (łup, zysk, nagrodę) unieść, zyskać, zdobyć (alqd ab alqo, ex re); fS) porwać, uprowadzić, zrabować, ferre et agere zagrabić i uprowadzić. 2. przynosić (alqd, alicui alqd); a) przynieść, zanieść, przenieść; a) wręczyć, uiścić (alicui alqd); JS) donieść, zawiadomić, wyjawić (alqd alicui lub ad alqm); y) (u- stawę) wnosić, proponować, zgła- szać (legeni, rogationem ad po- - 181 - fetor pulum de re; z ut, ne); S) z sobą przynosić = wymagać, pozwolić (alqd, z ut); b) wyprowadzić, wy- dawać (np. terra fruges fert); spo- wodować, stworzyć; c) do ksiąg wpisać (acceptmn et expensum). 3. w ruch wprawić, poruszyć, za- nieść, popchnąć, porwać (pass. dać się unieść, porwać); se ferre lub pass. ferri poruszać się, pędzić (lecieć, rzucić się, unosić się, wzno- sić się itp.). ferocia, ae / odwaga, nieustraszo- ność, dzikość, zuchwalstwo. ferox, ocis odważny, nieustraszony; dziki, nieokiełznany, zuchwały. ferramenta, oram n narzędzia że- lazne. ferraria, ae/kopalnia żelaza. ferrarius 3 należący do żelaza. ferratus 3 okuty żelazem, okryty pancerzem; m pancerny (żołnierz). ferreus 3 żelazny; a) mocny, nie- ugięty, niewzruszony; b) twardy, nieczuły, okrutny, zuchwały. ferrugineiis 3 ciemno zabarwiony, zuchwały. ferrugo, inis / rdza; ciemna barwa, purpura. ferrum, T n żelazo; a) topór, nóż, pług, miecz, ferro ignique ogniem i mieczem; c) nieczułość, twardość. fertiiis, e a) żyzny, płodny, wydajny (z gen. i *z abl.); b) użyźniający. fertiiitas, atis / żyzność. terała, ae/zapaliczka (roślina); pręt, rózga. (erfls 3 dziki, nieoswojony. subst. *feriis, T m i tera, ae / dzikie zwierzę, zwierzyna; ostry, nieczuły, surowy, szorstki. ferve-facio 3. rozgrzewać. fervens, tis = feryidus. ferveó, ferbul, - 2. (i fervo, - - 3. wrzeć, gotować się; a) kipieć, szumieć; b) wrzeć; c) żarzyć się, palić się. feryidus 3 a) wrzący, szumiący; b) żarzący, palący się, kipiący; gorący, ognisty, gwałtowny, za- palczywy. fervór, oris m a) wrzenie, szum; b) gorąco, żar; namiętność. fessiis 3 zmęczony, wyczerpany. festinanter adv. śpiesząc, z pośpie- chem. f-estinatio, onis/pośpiech, niecierp- liwość, skwapliwość. festmó l. a) (intr.) śpieszyć, śpieszyć się; b) (trans.) przyśpieszać coś, spiesznie robić. festinus 3 spieszny, skwapliwy. festiyitas, atis / wesołość, przy- jemność; a) dowcip; b) ozdoba (mowy). festiyus 3 przyjemny, wesoły; a) miły, piękny, delikatny; b) dow- cipny; c) serdeczny; swobodny. festuca, ae /1. a) rózga; b) źdźbło. 2. kloc, kafar, baba. festus 3 świąteczny, wesoły; subst. festum, i n dzień świąteczny, świę- to, uroczystość. fetialis. e odnoszący się do fecjałów. subst. m fecjał, członek kolegium kapłanów zwanych fetiales. fetidiis 3 cuchnący, śmierdzący. fetor, oris m smród. fetura - 182 - fetura, ae / rozkrzewienie, rozmno- żenie; hodowla; przyrost, młode. fetus 3 płodny; a) urodzajny, bogaty, pełny (z abl.); b) -a to co rodziło, samica, matka. fetlis, us m rodzenie; a) wzrost (ro- śliny); b) płód, młode; c) owoc, plon. fibra, ae / a) włókno; b) pl. wnętrz- ności. fibula, ae/klamra; sprzączka. fictiiis, e gliniany, subst. -e, is n na- czynie gliniane. fictio, onis / tworzenie, kształto- wanie. fictór, oris m twórca; a) rzeźbiarz; b) piekarz figurek ofiarnych. fictrix, icis / twórczym. fictiis 3 utworzony; a) zmyślony, zakłamany, fałszywy; c) subst. fi- ctum, i n zmyślenie, kłamstwo, bajka. Cculnus 3 z drzewa figowego. ficlis, Ii fis/a) drzewo figowe; b) figa. fidelia, ae/garnek gliniany. fidelis, e wiemy, pewny, rzetelny; bezpieczny, trwały. fidelitas. atis / wierność, pewność. fiden.s, tis ufny, śmiały. fidentia. ae/ufność, pewność. fides, el / l. a) zaufanie, ufność, wiara. lidem habere alicui wierzyć komuś; fidem facere alicui budzić zaufanie; kredyt, stosunki kredyto- we; b) wierność, otwartość, rzetel- ność, poczciwość, sumienność, ex bona albo optima fide według najlepszego przekonania; a) opieka, obrona, in alcis fidem venire oddać się w opiekę, zdać się na łaskę i niełaskę; p) zapewnienie, słowo, poręczenie, obietnica, poręka. 2. a) uwierzytelnienie, potwierdzenie, zabezpieczenie, spełnienie, dowód; b) pewność, bezpieczeństwo, praw- da; osobiste bezpieczeństwo; glejt; c) wiarygodność, fidem habere mieć wiarę. ffdes, ium / cytra, lutnia. ffdi-cen, inis / cytrzysta, lutnista; poeta liryczny. ffdicula, ae/mala cytra. fidius, i m bóg wierności, medius fidius tak mi Boże dopomóż. fido, fisiis sum 3. wierzyć, zawierzyć (alicui i alqa re); *ważyć się (z inf.). fiducia, ae / l. zaufanie; pewność (wiara w samego siebie), odwaga. 2. a) pewność; b) zdanie na łaskę i niełaskę; c) zawierzone dobro, depozyt; zastaw, poręka. fiduciarius 3 zaufany. ftdiis 3 = fidelis. ftglinus 3 należący do garncarza, garncarski. figo, xT, xum 3. l. przymocować, przybić, umocnić (alqd in re, in i ad rem). pass. tkwić, być przymoco- wanym; a) wystawić na widok pub- liczny; b) zawiesić (jako wotum); c) (budynki) wznosić, stawiać; d) wpoić w kogoś (alicui alqd). 1. wbić, utkwić (alqd in re, *in rem)', a) stale skierować; b) przebić, prze- kłuć, trafić, ubić (z acc.). figulus, i m garncarz. - 183 - firmo figura, ae / ukształtowanie, kształt; postać, figura; a) piękność; b) ob- raz, zjawisko; c) rodzaj; d) zwrot w mowie, figura retoryczna. figuro l. kształtować, wyobrażać. filia, ae / córka. filicatus 3 ozdobiony liśćmi paproci. filióła, ae / córeczka. filiółus, i m synek. filius. T m syn; pl. dzieci. filix, icis/paproć. (iliini. i n nić, nitka; a) przędza; b) struna; c) rodzaj, forma, sposób, maniera (w sztuce, mowie itp.). fimbriae, ariim / frędzle, końce tre- fionych kędziorów, koronki. fimus, i m gnój, błoto. findó, fidl, lissuni 3. łupać, przeci- nać, dzielić. fingo, finxl, fictum 3. kształtować, tworzyć; a) przedstawiać, budować; ars fingendi rzeźbiarstwo; b) ukła- dać, porządkować, urządzić, se fin- gere ad alqd zastosować się do czegoś; c) obrabiać, kształcić, tre- sować; d) przerabiać, przekształcać; e) coś sobie przedstawiać, obmyślać (alqd; z acc. c. inf.); f) wymyślać, zmyślać, udawać; a) przekręcać; P) fałszywie przedstawiać. finiens, entis m widnokrąg. finto 4. l. ograniczać, odgraniczać; zakreślać granice; a) zamykać; b) oznaczyć, określić, ustalić; c) za- kończyć, ukończyć, koniec zrobić czemuś (alqd); pass. znaleźć ko- niec, zakończyć się, ustać, przestać; d) fimtiis 3 ograniczony, określony, skończony. 2. (intr.) a) przestać mówić, zakończyć mowę; b) umrzeć, zakończyć życie. fihis, is m (i f) granica, linia graniczna; fine (z gen.) aż do; a) pl. dzierżawy, kraj; posiadłości, grunta; b) granica = kres, ograniczenie; c) cel, zamiar; d) ostateczność, szczyt, bonorum najwyższe dobro; e) koniec. linem facere (z gen. lub dat.) zakończyć (sprawę); koniec życia, śmierć. firnie adv. miernie, umiarkowanie. fihitimus 3 pograniczny, sąsiedni (alicui); subst. m sąsiad o miedzę; bliski, pokrewny. finitór, oris m miernik. fio, factus sum, fieri l. powstać, stać się; a) zostać stworzonym, zrodzonym; b) stać się, wydarzyć się. fit, ut zdarza się, że...; fieri potest, ut możliwym jest, że...; fieri non potest, quin koniecznym jest, żeby. 2. (pass. od facere) a) być zrobionym, sporządzonym, zdziałanym, przygotowanym itp. (ab alqo, ex re); b) być czymś zamianowanym, uczynionym (z podw. nom.); c) być ocenianym, liczonym, szacowanym (magni, plurinii itp.); d) być poświęconym komuś. firinamen, inis n podpora. firmamentum, i n wzmocnienie, podpora; siła, główny punkt, głów- ny dowód. firmitas, atis i -tudó, inis / stałość, siła; wytrwałość, wytrzymałość. firmo l. czynić silnym; a) umacniać; zapewniać; b) wzmacniać, krzepić, obwarować; c) dodawać odwagi finnus - 184 - (alqm); d) (obietnice, twierdzenia) zabezpieczyć, utrwalić; dowodzić. firinus 3 silny, mocny (ad alqd); stały, trwały, pewny; adv. firmę i firmiter. fiscella. ae / koszyczek. fiscina. ae/kosz. fisciis, i m koszyk na pieniądze, kasa; a) skarb publiczny; b) skarb cesarski. tissilis, e łupliwy. fissio, onis / łupanie, dzielenie. fissum, i n szpara, wcięcie. fistuca, ae / = festuca. flstula, ae / a) rura (wodociągowa); b) piszczałka pastusza; c) fistuła (przetoka). fistiiiatór, óris m grający na pisz- czałce. fistulatus 3 z rurami, wydrążony. furiis 3 stały, stale utwierdzony, nie- zmieniony. flabellum, T n wachlarz, ogon. flabilis. e powiewny, wietrzny. flabra. oriun n wiatr. flacceo, - - 2. bezsilnym być, mdłym być, wiotkim. flaccescó, - - 3. być zmęczonym, wyczerpanym. flaccus 3 wiotki, ospały; m safanduła. flagello l. biczować, uderzać, sma- gać. flagellum, T n bicz, kańczug; a) rzemyk (przy pocisku); b) latorośl, gałązka; c) macki (polipa). tlagitatió. onis / domaganie się, żą- danie, upominanie. flagitatór, óris m ten, który się do- maga, dopomina. flagitiosus 3 haniebny, sromotny, ohydny. flagitiulll, T n a) czyn haniebny; b) hańba, sromota; człowiek hańbą okryty. flagitó l. domagać się usilnie (alqd ab alqo albo alqm alqd', z ut, ne)', a) wymagać, żądać; b) chcieć wie- dzieć, dochodzić; c) zawezwać przed sąd. flagrans, tis płonący; a) żarzący się; b) gorący, namiętny, roznamiętnio- ny; dziki. flagrantia, ae /żar. flagro l. płonąć, stać w płomieniach; a) błyszczeć; b) żarzyć się; za- chwycać się; płonąć (alqa re). flagrum. i n bicz, bat. flanien, mis n wianie, dmuchanie; powiew, wiatr. flamen, inis m kapłan (pewnego określonego bóstwa, Jowisza, Mar- sa, Kwiryna). flaminica, ae / żona kapłana. flaminiuni, i n urząd kapłański. flamma. ae/płomień; a) pochodnia, błyskawica, gwiazda; b) ogień, żar, blask; a) żar miłości, żądza; /3) zguba, zagłada. flammeum, i n welon ślubny. flammeus 3 płomienisty, płomienny. flammi-fer 3 = flammeus. flanimó l. a) (intr.) płonąć; b) (trans.) spalić; rozpłomienić, roz- grzać. flatus, us m dmuchanie, powiew; a) wicher; b) oddychanie, parskanie; c) nadętość, pycha. flayens, tis = flavus. - 185 tluito flavesco, - - 3. być żółtym, żółknąć. flavus 3 żółty, płowy. flebilis, e a) godny opłakania; b) płaczący, skarżący się. flecto, xi, xum 3. l. giąć, krzywić; a) przerobić, zmienić; b) nakłonić, zmiękczyć; c) kołować, płynąć. 2. a) zwracać, skierować; b) zwracać się; a) wracać wstecz; /?) zwracać się dokąd, do czegoś (in, ad alqd); maszerować, ciągnąć. 3. flexus 3 zgięty, skrzywiony, kręcony; drżący. fleo, evl, etum 2. l. płakać (de re). 2. (trans.) opłakiwać, uskarżać się (z acc.). fletus, us m płacz, skarga; a) wzru- szenie; b) strumień łez. flex-aiiinius 3 a) wzruszający; b) wzruszony. flexibills, e giętki; a) łatwy do skie- rowania; b) zmienny. flexHis, e giętki. llexi-loquiis 3 niejasny, dwuznaczny. flexio, onis / zginanie; a) wykręty; b) modulacja (głosu). flexi-pes, edis krzywonogi. flexuósus 3 pełen zakrętów, kręty. flexus, us m zgięcie, skrzywienie; a) manowce, boczna droga; b) zakręt, okrążanie; c) zwrot, punkt zwrotny. flictus, us m zderzenie. flo l. a) dmuchać, wiać; rozbrzmie- wać; b) (trans.) a) wydmuchiwać, przywiać; R) (o metalach) topić, odlewać. floccus, T m kosmyk, włókno; drob- nostka. florens, tis m kwitnący; a) błysz- czący, potężny, znaczny, wyróż- niający się; b) ozdobny. floreo, iii, - - 2. kwitnąć; a) błyszczeć, lśnić się, (o winie) pienić się, musować; b) być znacznym, potężnym, wybornym; być w kwit- nącym stanie. flo-resco, - - 3. zakwitnąć, roz- kwitać. flóreus 3 kwiecisty, kwieciem ob- sypany. floridus 3 a) kwitnący; b) = flóreus. fóri-legiis 3 zbierający kwiaty lub pyłek z kwiatów (o pszczołach). flo-rus 3 kwitnący, błyszczący. flós, óris m kwiat; a) sok kwiatów; b) kwiat = a) kwitnący stan, mło- dość; fS) blask, ozdoba, strój, klej- not, korona; y) puch. flosculus, i m kwiateczek, kwiatu- szek; ozdoba, ozdobne wyrażenie. fluctuatio, onis / zmienność (uspo- sobienie). fluctuo (i -uór) l. falować, burzyć się; chwiać się; wahać się, być niezdecydowanym. fluctiis, us m prąd, fala, powódź; burza, niepokój. fluens, tis odpływający; a) równo- mierny, spokojny; b) monotonny, jednostajny; c) rozluźniony, wiotki, olejkami zlany. fliientisónus 3 falami szumiący. fluentum, i n nurt, prąd. fluidus 3 płynny; a) bezsilny, obwis- ły; b) osłabiający, nużący. flinto l. płynąć; a) być miotanym falą; b) bujać, chwiać się, być chwiejnym. fluinen - 186 - flumen, inis n a) nurt, prąd; pl. wody, fale; b) strumień, rzeka; a) kaskada słów; /?) pełnia, ob- fitość. fluniineus 3 należący do rzeki, rze- czny. fluo, xi, xum 3. płynąć; a) ociekać, być zlanym (alqa re); b) wypływać, rozlewać się, rozszerzać się; c) odpływać; a) rozwijać się, dziać się; R) (o mowie) spokojnie, jedno- stajnie płynąć; d) (o czasie) upły- wać, przemijać; rozpływać się, zni- kać, słabnąć, wątleć; e) spływać, opadać, zwisać, zsuwać się. flimalis, e znajdujący się na rzece, rzeczny. fluynatilis, e = fhmalis. fluvius, i m = flumen. fluxus 3 płynący; a) opadający; b) zwisający, osłabły; c) nieuchwytny, lotny, przeobrażający się, chwiejny, upadający, rozbity. (ocalę, is n chustka na szyję. fóculus, i m panew ofiarna. fócus, i OT l. panew, panew ofiarna, ognisko ofiarne. 2. ognisko; a) zgli- szcza stosu; b) dom, ognisko domo- we, rodzina. fódico l. = fodio. fódió, fodi, lossuni 3. a) kopać; wykopywać; b) kłuć; przekłuwać, przewiercać. foederatiis 3 sprzymierzony. foedi-iragus 3 zrywający przymierze, wiarołomny. foeditas, atis / brzydota; odraza. foedo l. szpecić; a) kalać, plamić; b) zhańbić, zniesławić. foediis 3 wstrętny, szkaradny, obrzy- dliwy. foedus, eris n przymierze, związek, ugoda; a) przepis, prawo; b) zakaz. fólium, T n liść, liście. folliculus, i OT worek skórzany, bukłak. follis, is OT worek skórzany; a) miech; b) sakwa. fomentum, T n okład, owinięcie, śro- dek łagodzący, ulga. fomes, itis OT podpałka. fons, tis OT źródło; a) woda źródlana; b) przyczyna, początek. fontanu.s 3 należący do źródła, źró- dlany. fonticiiius. i OT źródełko. for, tatuś sum l. mówić, gadać. lando ze słuchu, ze słyszenia, subst. landom, i n słuszność. fórabuis, e dający się przedziurawić. fóranien. inis n dziura, otwór. fóras adv. za drzwi! precz! między ludzi, na widok publiczny. for-ceps, ipis OT i / obcęgi. forda, ae / krowa cielna. fóris, is / skrzydło drzwi; pl. drzwi, wejście. foris adv. a) zewnątrz, na dworze; za granicą; w wojnie; b) z zewnątrz. forma, ae/postać, kształt, zewnętrz- ny wygląd; a) piękność; b) oblicze, rysy twarzy; c) rodzaj, właściwość; d) kształt = utwór, obraz, podobiz- na; a) (matem.) figura; fS) zarys, szkic; y) zjawisko; <5) model, od- cisk, stempel; e) idealny zarys; f) figura retoryczna. fornuca, ae / mrówka. formidabilis, e straszny. - 187 - fractus formido l. bać się, wzdrygać się (alqd). formidatiis 3 wzbudzający obawę. formido, inis / przestrach, przeraże- nie; straszydło. fonnidółosus 3 a) straszliwy; b) bojaźliwy, płochliwy. formo l. kształtować, przedstawiać; a) sporządzać, stwarzać, wywoły- wać; b) uczyć kogo, prowadzić, sposobić, ćwiczyć. formositas, atis/piękność. formosus 3 kształtny, piękny. formuła, ae / reguła, przepis; (przen.) zasada, norma, prawidło; a) układ; b) taryfa, taksa; c) fo- rmuła prawna; postępowanie sądo- we, przewód sądowy. fornacalis, e należący do pieca pie- karskiego. fornax, acis/piec; piekarski piec. formcatiis 3 sklepiony. fornix, icis OT sklepienie; a) łuk; b) łuk triumfalny; c) (wojsk.) brania do wypadów; d) licha knajpa, dom nierządu. loro l. przedziurawić. forpex, icis / szczypce do węgli. fors, tis/przypadek, los (tylko mm. i abl. sing) adv. *fors i forte a) przypadkiem; b) może, podobno. forsan. forsit, forsitan może. fortasse (i *fortassis) a) może, po- dobno; b) prawie, około. forticulus 3 dosyć odważny. fortis, e l. silny, mocny, krzepki, dziarski; a) trwały; b) możny. 2. waleczny, odważny, nieustraszony, energiczny, mężny, bohaterski. fortitudo, inis / l. siła. 2. odwaga, męstwo, energia. fortiiitus 3 przypadkowy, adv. -o. fortuna, ae / przypadek, zdarzenie, los; a) szczęście, nieszczęście; b) bogini szczęścia; c) pl. szczęśliwe okoliczności, położenie, stosunki; d) zewnętrzne położenie; a) poło- żenie, stanowisko, pochodzenie; /?) majątek, mienie (zwykle pl.). fortuno l. uszczęśliwiać, błogo- sławić. fortunatiis 3 uszczęśli- wiony, szczęśliwy, błogi; bogaty, zamożny. forum, i n l. wolne miejsce. 2. publiczny plac targowy, rynek; a) miejscowość handlowa, rynek zby- tu; b) życie publiczne, sprawy pań- stwa; c) życie handlowe, interesy, ruch handlowy; d) rozprawy sądo- we; dzień rozpraw. fórus, T OT zwykle pl. a) przejście między ławkami wioślarzy; b) (w teatrze) rzędy siedzeń, siedzenia; c) odstępy (między komórkami w ulu). fossa, ae/rów, kanał; a) dół, wądół; b) bruzda; c) koryto rzeki. fossuis, e wykopany. fossió, onis / przekopanie. fossór, oris m kopacz, rolnik. fóvea, ae /jama, dół (pułapka). f6veo, f5vi, fotum 2. ogrzewać, trzy- mać ciepło; a) kąpać w cieplej wodzie, naparzyć; b) otoczyć ra- mieniem; c) pielęgnować. fractum, i n złamanie kości. fractus 3 złamany; słaby, bezsilny, znękany. fragilis - 188 - fragilis, e l. łamliwy; kruchy, zni- komy, słaby. 2. trzeszczący, pry- skający. fragUitas, atis / łamliwość, zmien- ność, słabość, znikomość. fragmen, inis = fragmentum. fragmentum, T n ułamek, okruch, drzazga, pl. szczątki; chrust. fragór, óris m trzask, łoskot, huk. fragósiis 3 l. łamiący się; nierówny. 2. burzliwy, szumiący. fragro l. pachnąć. fragum, T n poziomka. framea, ae / dzida, włócznia. frangó, fregi, fractum 3. łamać, złamać, pass. skruszyć się, połamać się; (o okręcie) rozbić się; a) roz- gnieść na miazgę; rozdusić; b) (o- bietnicę) złamać; c) ugiąć, ukorzyć; d) osłabić, wyczerpać; e) związać, poskromić, pokonać; f) wzruszyć, wstrząsnąć, zmiękczyć. frater, tris m brat (pl. rodzeństwo); a) kuzyn, szwagier, krewny; b) sprzymierzeniec, współobywatel. fraterculus, i m braciszek. fraternitas, atis / braterstwo. fraterniis 3 braterski; a) pokrewny; b) przyjacielski, serdeczny. fratri-cida, ae m bratobójca. fraudatió, ónis/oszustwo. fraudatór, óris m oszust. fraudó l. a) oszukiwać, pozbawić czegoś (alqm alqa re); b) uszczup- lić, sprzeniewierzyć (alqd). fraudulentus, 3 oszukańczy. fraus, dis / oszustwo, zdrada; a) oszukanie samego siebie, błąd; b) szkoda, strata; c) występek, zbrodnia. frarineiis i fraxmus 3 jesionowy. fraxiniis, i/jesion; jesionowa dzida. fremebundus 3 dyszący z gniewu, wzburzony gniewem. fremidus 3 huczący, szemrzący. fremitus, fis m głuchy hałas (chrzęst, brzęczenie, pomruk, szemranie, zgrzytanie). tremo, iii, itum 3 głucho brzmieć (chrzęścić, brzęczeć, mruczeć, rżeć, zgrzytać). fremór, óris m pomnik. frendó i frendeó, - fresum 3. zgrzytać. frenó l. okiełznać, trzymać w ryzach, poskromić, skrępować. frenum, i n (pl. -a i -i) wędzidło, cugle, uzda. frequens, tis częsty, liczny, licznie zgromadzony, tłumny; a) ludny, uczęszczany, obficie zaopatrzony (alqa re); b) powtórny, zwykły, częsty, stały. frequentia, ae/częstotliwość, częsta obecność, liczne zgromadzenie, na- tłok, tłum, wielka liczba. frequentó l. a) licznie albo często odwiedzać (alqm i alqd}; (święta) uroczyście obchodzić; b) licznie gromadzić; (miejsca) zaludniać; c) często czynić lub stosować coś. fretum, i n cieśnina morska, kanał, morze. fretus, us m = fretum. fretus 3 polegający na czymś (abl.), ufny, zuchwały. fricó, ciii, c(a)tum l. trzeć, ocierać. frigeo, (xi), - 2. być zimnym, mar- znąć; a) być słabym, sztywnym; - 189 - fucus gnuśnieć; b) nie osiągać skutku, nie zwrócić uwagi na siebie. frigescó, - - 3. ziębnąć, tężeć. frigidarius 3 chłodzący; służący do zimnej kąpieli. frigidus 3 zimny, chłodny; a) mro- żący; b) osłabły, mdły, letni, gnuś- ny; c) oziębły, zobojętniały, nudny. frigó, xi, ctuill i xum 3. piec, smażyć. frigfls, oris n chłód, zimno, mróz; a) zima, zimowe mrozy; b) dreszcz, odraza; c) oziębłość; d) ospałość, obojętność; e) chłodne przyjęcie; niełaska. ftwólus 3 bezwartościowy, ubożu- chny. frondatór, óris m obcinącz gałęzi, ogrodnik. frondeó, - - 2. być ulistnionym. frondesco, - - 3. okryć się liściem. frondeus 3 ulistniony. frondósus 3 liściasty. fróns, dis / liście; gałązka, wieniec z liści. fróns, tis / czoło; a) twarz; b) część przednia, front; c) grzbiet (zwoju książkowego); d) strona zewnętrz- na; pierwsze wejrzenie, pozór. frontale, is n naczółek. frontó, ónis m o szerokim czole. fructuarius 3 niosący owoce, owocny. fructliósus 3 obfity w plony, zys- kowny, pożyteczny. friictus, us m l. używanie, pożywie- nie, pożytek. 2. owoc, wytwór, plon; a) dochód, procent; b) ko- rzyść, zysk, nagrodą. frugalis, e gospodarny, porządny; rzetelny; uczciwy; rozważny. frugi (nieodm.) = frugalis. frugi-fer 3 urodzajny. friigiferens, tis niosący plon, uro- dzajny. irugi-legiis 3 zbierający owoce. frumentarius 3 należący do zboża, zbożowy; subst. -us, i m handlarz zboża; dostawca żywności. frumentatifó, ónis/dostarczanie zbo- ża, zaopatrzenie w żywność. frumentatór, óris m dostawca zboża. frumentor l. dostarczać zboża. irunientuin, i n zboże, żyto; pszeni- ca; rodzaj zboża, ziarno. fruór, (usiis siini) 3. używać, korzys- tać, cieszyć się (z abl.); mieć uży- wanie czegoś. frustra adv. l. błędnie, mylnie. 2. a) na próżno, nadaremnie; b) bezpod- stawnie, bez celu. frustratió, ónis / zawód; oszukiwa- nie, zwlekanie. friistró i -ór l. oszukiwać, zawodzić. frustrum, i n kawałek, kąsek. frutex, icis m krzew, krzak. fruticetum, i n zarośla. fruticó i -ór l. rozkrzewiać się. iruticósiis 3 krzaczasty, zaroślami okryty, rozkrzewiony. friix, iigis/owoc; plon, owoc drze- wa; zysk, korzyść; zacność. fucó l. barwić, różować; fałszować, podrabiać. fiicósiis 3 fałszowany, udany. fucus, i m mech skalny; a) barwa purpurowa; b) zasklep w ulu; c) (czerwona) barwiczka, szminka, róż; obłuda, pozór. fucus, i m trzmiel, truteń. fuga - 190 - - 191 - fuscus fuga, ae / ucieczka; a) sposobność ucieczki; b) wygnanie; c) chęć ucieczki, obawa, niechęć, wstręt (alcis rei); d) pośpiech, szybki bieg, pęd. fugax, acis płochliwy, skłonny do ucieczki, ulotny; a) pierzchliwy, skromny; b) przemijający. fugio, fugi, tugitum 3. uciekać; l. (intr.) uciekać, zmykać, umy- kać, ustępować, cofać się (ab, ex re, in alqd)', a) iść na wy- gnanie; b) zniknąć, minąć, przejść. 2. (trans.) uciekać przed kimś lub czymś (aląm i alqd); a) szukać ucieczki; a) uchodzić; JS) unikać; b) odrzucać, gardzić, nie znosić; c) ujść czyjejś uwagi = pozostać nieznanym; me fugit (z inf.) nie wiadomo mi, zapo- mniałem. fugitivus 3 zbiegły, subst. m zbiegły niewolnik, zbieg. fugito l. wystrzegać się czegoś, unikać. fugo l. zmuszać do ucieczki, wygnać, wypędzić. fulcinien. inis n podpora, słup. fulcio, Isi, Itum 4. podpierać, wspie- rać, wzmocnić. fulcrum, i n podpora, podstawa (ło- ża); łoże, sofa. fulgeo, IsT, - 2. (i -go 3.) błyskać; a) błyszczeć, promienieć; b) prze- błyskiwać, jaśnieć. fulgetrum, T n błyskanie się, błys- kawica (bez grzmotu). fulgór, oris m a) błyskawica, błys- kanie; b) blask, odblask; sława. fulgiir, iiris n błyskawica, błyskanie; odblask. fulguralis, e dotyczący błyskawicy. fulguratór, oris m kapłan zamawia- jący błyskawice. fulguro l. błyskać. (ulica, ae / kurka wodna, łyska, nurek. fuligo, inis / sadza. fiilix. icis / kura wodna, nurek. tulli), onis m wałkarz, folusznik. fulnien. Inis n uderzenie piorunu; a) powiew płomienny; b) uderzenie, cios, druzgocąca siła. fulmineus 3 należący do błyskawicy; a) błyszczący; b) morderczy. fulmino l. błyskać się. fultiira, ae / podpora; umocnienie. fulyus 3 czerwonożółty, brunatny. fumeus, lumidus, fuml-fer 3 dymią- cy, zadymiony, okryty dymem. fumi-ficus 3 dymiący. fumo l. dymić, kurzyć się. tuniósus 3 pełen dymu, zadymiony, zakopcony. turnus, i m dym, para, wyziew, opar. funalis, e idący na linie; equus koń naręczny, luźny, subst. funale, is n a) powróz; b) pochodnia wosko- wa; c) świecznik. fun-arnbulus, T m tańczący na linie. functio, ónis / odbywanie, wykony- wanie. funda, ae / proca; sieć, więcierz. fundamen, inis m i fundamentum, l n podstawa, fundament. fundator, oris m założyciel. funditó l. wyrzucać. funditór, oris m procarz. funditus adv. z gruntu, zupełnie, do szczętu. fundo l. a) zaopatrzyć podłogą; b) umocnić, ubezpieczyć, ugruntować, utrwalić; fundatus 3 ugruntowany, umocniony. fundo, fundi, fusum 3. lać, wylewać, (kruszec) topić, pass. rozlewać się, płynąć; a) zsypać, wysypać; (poci- ski) wyrzucać, miotać; b) (słowa) wydawać z siebie, wyrzucać; c) wytwarzać, rodzić; d) rozszerzać, rozpościerać, pass. rozpościerać się; e) (nieprzyjaciół) powalić, pokonać; f) obalić, rozciągnąć na ziemi, pass. obalić się, powalić się. tundiis, ima) dno, głębia, grunt; podstawa, miara; b) kawałek grun- tu, posiadłość ziemska. fiinebris, e należący do pogrzebu, pogrzebowy. funereus 3 = funebris. ffinero l. pogrzebać; pozbawić życia. tunestó l. splamić, znieważyć. ffinestiis 3 splamiony; a) okryty ża- łobą; b) zgubny, nieszczęsny. fungór, tunctiis sum 3. odbywać, załatwiać; zarządzić, spełnić, do- konać (z abl. i *occ.); a) osiągnąć, otrzymać; b) ucierpieć, doznać. fungus, T m grzyb; spalony knot w lampie, zgorzelina. funiculus, T m sznur, linka. funis, is m powróz, lina, stryczek. funus, eris n pogrzeb, obrzęd pogrze- bowy; a) nosze pogrzebowe; b) trup; c) śmierć, mord; zguba, zagłada. fur, fiiris m i f złodziej (ka); łotr (-rży ca). furax, acis złodziejski. furca, ae/widły; a) widły do gnoju; b) podpórka; narzędzie kary dla niewolników. furci-fer, eri m łotr (szubienicznik). furcilla, ae/widły do siana. furciiia, ae/a) podpora; b) przesmyk. furenter adv. wściekle. furfur, uris m ił; otręby. furia, ae/wściekłość; a) szaleństwo, żądza; b) bogini zemsty, duch zemsty. funalis, e należący do furii; szalony; doprowadzający do szaleństwa. fiiribundus 3 szalony; natchniony. fiirio l. w szał wprawić. furiosus 3 szalony, bezmyślny. turnus, i m piec piekarski. furo, - - 3. szaleć; marzyć, na- tchnionym być. furor, oris m szaleństwo, wściekłość, ślepa namiętność; a) żądza miłosna; b) natchnienie, marzenie. furor l. kraść (alqd alicui i ab alqo, ex re) chytrze podejść, wyłudzić; wywinąć się. furtim adv. ukradkiem, potajemnie. furtiyfls 3 a) kradziony; b) tajemny, ukradkowy. furtum, T m kradzież; a) skradzione dobro; b) tajemniczość, podstęp, szelmostwo, oszustwo; podstęp wo- jenny, fortel; c) tajemna sprawka, chytry pozór. fiirunculiis, T m złodziejaszek. furviis 3 czarny, ciemny. fuscina, ae / trójząb. fusco l. czernić, poczernić. fuscus 3 ciemny, czarniawy; stłumiony. fusilis - 192 fusilis, e roztopiony, płynny. fiisió, onis/wylew, wypływ. fustis, is m kij. fustuarium, T n bicie kijami na śmierć. fusus, i m wrzeciono. fusus 3 wylany; a) rozciągnięty, roz- postarty; b) wolno lecący, bujający, rozpuszczony; c) mięsisty, mocny; d) rozwlekły, obszerny. lut(t)ilis, e przepuszczający; niepew- ny, nikły, wątły, nikczemny (= li- chy, wątły). fut(t)ilitas, atis / gadanina. tutuó 3. spółkować. futurus 3 przyszły. G gaesiim, I n pocisk (galicki). galba, ae / tłuścioch. galbaneus 3 z galbanu. galbanum, T n galban, rodzaj żywicy (do kadzenia). galea. ae/przyłbica (skórzana), szy- szak, hełm. galeo l. włożyć szyszak. galeota, ae m wieszczek wróżący ze znaków. galerum. T n i -rfis, T m czapka futrzana, kołpak. galla, ae / galasówka. gallica, ae/sandał (galicki). gallnia, ae / kura, kwoka. galllnaceus 3 należący do kury, kurzy. galllnarius, T m dozorca kur. gallus, T m kogut. gamelión. onis m siódmy miesiąc attycki (styczeńAuty). ganea, ae / i -eum, T n karczma; życie karczemne, rozpustne. ganeo, onis m hulaka, żarłok, roz- pustnik. gangaba, ae m tragarz. gamo 4. gawędzić, gadać. garrulitas, atis / gadatliwość. garrulus 3 gadatliwy. gamm, T n ostry sos z ryb. gaudeo, gaylsus sum 2. cieszyć się (alqa re: z quod albo acc. c. inf.); lubić, chętnie widzieć. gaudiuni. i n radość; uciecha; ulu- bieniec. gausape. is n materia wełniana, suk- no do wycierania. gaza, ae / skarbiec; skarb, zapasy, żywność. gelidus 3 lodowaty, zimny (jak lód); zdrętwiały, chłodny. gelii, fis n mróz; zimno; odrętwia- łość. gemebundus 3 wzdychający. gemelli-para, ae / matka bliźniąt. gemellus 3 = geminus. geminó l. podwajać; a) powtarzać; b) w pary łączyć, połączyć. geminus 3 podwójny, bliźniaczy. subst. m bliźnięta; a) podwójny, - 193 - genus obaj, para; b) dwupostaciowy; c) podobny, równy. gemitus, fls w westchnienie, jęk; a) dźwięk, łoskot; b) smutek. gemma, ae / a) pączek; oczko; b) kamień szlachetny; puchar wysa- dzany szlachetnymi kamieniami; sygnet. genimatus i gemmeus 3 a) wysa- dzany drogimi kamieniami; b) z drogich kamieni. gemmo l. a) wypuszczać pączki; b) być pokrytym drogimi kamie- niami. gemmo, iii, Rum 3. a) wzdychać, jęczeć; brzmieć, drżeć; b) opłaki- wać coś (alqd). gena, ae / a) policzek, lice; b) jama oczna; oko. genea-łógiis, T m układający rodowo- dy, genealog. gener, eri m a) zięć; b) szwagier. generalis, e należący do rodzaju, gatunku; ogólny; adv. w ogóle. generatun adv. podług gatunków albo klas; ogólnie, w ogóle. generator, oris m rodzic, ojciec rodu, przodek. genero l. wyhodować, wydawać, rodzic. generosus 3 szlachetny, szlachetnie urodzony; szlachetny = szlachet- nego charakteru, wielkoduszny. genesis, is / stworzenie. genetlvus 3 od urodzenia, wrodzony. genetnx, icis / rodzicielka, matka. geilialis, e a) poświęcony geniuszo- wi, weselny, małżeński; b) radosny, wesoły, świetny. geniculatus 3 węźlasty, sękaty. genista, ae/(krzew) janowiec. genitabilis, e płodny, zapładniający. genitalis, e rozpłodowy; do urodzin się odnoszący (np. dies dzień uro- dzin, urodziny). genitłyiis 3 = genetivus. genitor, oris m rodzic, ojciec. genitrix, icis / = genetrix. genuis, T m geniusz, duch opiekuń- czy; własne "ja". geno 3. = gigno. gens, tis / l. ród, rodzina; a) poto- mek; b) gatunek, rodzaj. 2. plemię, lud, naród; a) gmina; b) część kraju, okolica; c) pl. gentes, lum obczyzna. genticus 3 narodowy. gentiiicius 3 rodowy. gentUls, e a) należący do tego same- go rodu; m rodak; b) narodowy, ojczysty. gentuitas, atis/pokrewieństwo. genu, iis n kolano. genuale, is n podwiązka pod ko- lanem. genulnus 3 wrodzony, przyrodzony, właściwy. genulnus 3 trzonowy. genus, eris n ród: l. pochodzenie; a) wysokie urodzenie, szlachectwo; b) plemię, lud; szczep; c) rodzina, dom; d) potomek. 2. (męski albo żeński) rodzaj. 3. gatunek, klasa, rodzaj; a) cech; b) rasa; c) właś- ciwość, sposób, g. dicendi sposób wyrażania się, styl. g. vitae tryb życia; wzgląd, stosunek, stanowis- ko, położenie. geographia - 194 - geo-graphia, ae / opis ziemi, geo- grafia. geo-metres, ae m mierniczy, geo- metra. geometricus 3 geometryczny. geórgicus 3 dotyczący uprawy roli, rolniczy. germanitas, atis / braterstwo, po- krewieństwo. gernianus 3 rodzony, prawy, subst. -us, i m (rodzony) brat, -a, ae /siostra; a) braterski, siostrzany; b) prawy, prawdziwy, rzeczywisty, szczery. germen, inis n kieł, zarodek; wyros- tek, pączek, latorośl. germino l. kiełkować, wyrastać. gero, gessi, gestum 3. l. nieść, nosić (alqd i alqm, in locum); a) nosić na sobie, z sobą. prae se okazywać, objawiać, per.sonain alcis grać czyjąś rolę; b) w sobie nosić, żywić, mieć; c) wydobywać, wywołać; d) se gerere (z adv.) zachowywać się, sprawować się, postępować (ita, sic, honeste, contwnacius, pro cive). 1. wykonywać, załatwiać, sprawo- wać, prowadzić, zarządzać, (wojnę) prowadzić, (urząd) sprawować, peł- nić, (państwem) zarządzać, kiero- wać, (sprawy, interesy) załatwiać, (czas) przepędzać, przeżyć, rem bene (małe) gerere sprawę dobrze (źle) załatwić, dobry (zły) interes zrobić, szczęśliwie, (nieszczęśliwie) walczyć, res gestae czyny (wojen- ne). alicui morem gerere spełnić czyjeś życzenie, czyjąś wolę. pass. dziać się, stać się. gerulus, i OT tragarz, pachołek. gestamen, inis n ciężar, nosze; lek- tyka. gestatio, onis/a) wyjazd; b) aleja, jezdnia. gestator, oris m tragarz. gesticulatio, onis / znaczący ruch; gestykulacja, pantomima. gestio, onis / wykonanie. gestio 4. skakać z radości, radować się; namiętnie pragnąć (z inf.). gestitó l. nawyknąć nosić, zazwyczaj nosić. gęsto l. nieść, pass. i intr. dać się nieść, jechać. gestus, us m trzymanie się; ruch, gest, mina. gigno, genui, genitum 3. rodzić. gignentia, ium n twory; stworze- nia; wywołać, spowodować. gilytts 3 żółtawy, płowy (maść koni). gingiva, ae/dziąsło. glaber, bra, bruiii gładki, łysy. glacialis, e lodowaty. glacies, ei/lód; zimno. glacio l. zmieniać się w lód; lodo- wacieć, marznąć. gladiator, oris m zapaśnik; a) ban- dyta; b) (pl.) walki gladiatorów. gladlatoriiis 3 gladiatorski; subst. -mm, i n zapłata gladiatorów. gladiatora, ae/walka gladiatorów. gladiiis, i m miecz; a) broń, b) mord. glaeba, ae / skiba; kawał, bryła. glaesarius 3 bursztynowy. glaesuni. i n bursztyn. glandi-fer 3 rodzący żołędzie. - 19S - grandis glans, dis / żolądź; pocisk używany do procy. glarea, ae / żwir. glareosus 3 pełen żwiru, żwirowaty. glaucus 3 błękitnawy. gleba, ae / = glaeba. glesflm, i n bursztyn. glisco, - - 3. rozpalić się, za- płonąć; przybierać, wzrastać, brać górę. globósus 3 kulisty. globus, T m kula, bryła; a) kula ognista; b) zbita gromada; c) zgro- madzenie, klub, klika. głómero l. skłębić; ścisnąć, skupić, zgęścić. glonrós. eris n kłębek. gloria, ae/chwała, ozdoba; b) sław- ny czyn; c) żądza sławy, duma, pycha. gloriatio, onis / samochwalstwo. gióriór l. chwalić się (re, de re), chełpić się, chlubić się, pysznić się, szukać w czymś swej chwały (in re). gloriandus 3 godny po- chwały. gloriósus 3 a) pełen chwały, chlubny; b) samochwał. gluten, inis n klej. glutinamentum, T n miejsce skle- jenia. glutinatór, oris m introligator. gnaritas, atis / znajomość. gnarus 3 a) znawca, świadomy (z gen.); b) znajomy, znany. giiatus. gnavus=natus, navus. gnomon, onis m wskazówka (na ze- garze słonecznym). górytus=corytus. grabatus, i m łoże, kanapa. gracilis, e smukły, cienki; a) ciasny, mizerny; b) pojedynczy, skromny, bez ozdób. gracilitas, atis/wysmukłość, szczu- płość. graculus, i m kawka. gradatim adv. a) krok za krokiem; b) stopniowo. gradatio, onis / stopniowanie. gradiór, gressus sum 3. kroczyć, iść. gradlvus 3 przodem kroczący (w boju, przydomek boga Marsa). gradus, us m krok. gradum con- ferre potykać się wręcz; a) kro- czenie, zbliżanie się; b) stanowis- ko; c) stopień, szczebel; pl. scho- dy, drabina; d) stopień, ranga, go- dność. gramen, inis n trawa; zbieranie pa- szy; roślina, ziele. gramineiis 3 trawiasty; z trzciny, trzcinowy. gramniaticus 3 gramatyczny, subst. m gramatyk, znawca języka, krytyk literacki, filolog. grammatica, ae / gramatyka, nauka o języku, filologia. granarium, T n spichlerz. grand-aeyus 3 sędziwy. grandesco, - - 3. zwiększać się, rosnąć. grandi-fer 3 przynoszący dochody, intratny. grandi-lóquus 3 chełpliwy. grandinat pada grad. grandis, e wielki; a) wyrośnięty, dorosły, stary; b) ważny, znaczny; c) wzniosły, uroczysty. granditas, atłs / wzniosłość. grando, inis / grad. grani-fer 3 niosący ziania, ziarnisty. graniim, i n ziarno, jądro, nasienie. graphium, i n rylec (do pisania), styl. grassor l. często kroczyć, chadzać; a) włóczyć się; b) występować przeciw czemu, kroczyć naprzeciw; c) brać się do dzieła, postępować; srożyć się, grasować. gratesfpl. (nieodm.) podziękowanie, dzięki. gratia, ae / uczynność, usłużność. l. a) wdzięk, powab; b) wziętość, łaska, gratiam inire ab alqo sta- rać się, ubiegać się o czyjąś łaskę, zarabiać na czyją łaskę; c) dobre przyjęcie, przyjaźń, miłość, in gratiam redire cum alqo pogo- dzić się. cum bona gratia w dob- ry sposób, po dobremu. 2. sprzy- janie, przychylność, łaska; a) ra- dość (alcis rei), cum gratia alcis ku radości czyjej; b) gratia (z gen.) dla, z powodu; c) podzięko- wanie. gratias agere alicui pro alqua re dziękować komuś za coś. gratiam habere alicui czuć wdzięczność dla kogo. gratiam referre dowieść wdzięczności. gratiam debere być winnym wdzięczność, być zobowiązanym do wdzięczności; d) gratis adv. za darmo, daremnie. gratificatió, onis / uczynność; daro- wizna. gratificór l. przysłużyć się komu (alicui); ofiarować, poświęcić ko- muś coś (alicui alqd). gratiosus 3. a) uczynny, usłużny; z łaski dany; b) przyjemny, wpły- wowy (alicui, apud alqm, in re). gratis adv. wb. gratia. gratór l. = gratulor. gratuitus 3 darmo (zrobiony), bez zapłaty, bezinteresowny; nie oku- piony; adv. gratuitó. gratiiiabundus 3 winszujący szczę- ścia. gratulatio, onis/a) życzenie, powin- szowanie; b) dziękczynienie, święto dziękczynienia; dzień radosny, za- szczytny. gratulor l. a) szczęścia życzyć (a- licui alqd, de albo m re; z acc. c. inf. albo quod); b) z radością dziękować. gratus 3 uczynny; a) przyjemny, miły; b) godny podziękowania, lu- by, kochany, drogi (alicui). gratum alicui alqd facere sprawić komu przyjemność; c) wdzięczny (alicui i in, erga alqm). gravanter adv. = gravate. gravate i -tim adv. niechętnie. gravedinosfls 3 zakatarzony. gravedo, inis / katar. gravesco, - - 3. ciężyć; pogorszyć się. grayiditas, atłs / ciąża, brzemien- ność. gravidó l. zapłodnić. gravidus 3 ciężarny, brzemienny; pełny, naładowany, napełniony (al- ga re). gravis, e l. (act.) ciężki, ważki, obciążony; a) przyciskający, ob- ciążający, uciążliwy; b) zły, smut- ny, twardy, surowy, nieprzyjazny; c) gwałtowny, mocny, (o zapachu) cuchnący, (o tonie) niski, głęboki; d) niezdrowy, szkodliwy; e) wa- żny, znaczny, potężny; a) powa- żany, pełen godności; /?) poważny, stały, znaczący. 2. (pass.) obcią- żony; ciężko obładowany, ciężko- zbrojny; a) brzemienny; b) zgry- źliwy, dokuczliwy. gravitas, atis/ciężar, waga; a) zna- czenie, wielkość; b) siła, nacisk, skutek, wpływ; c) powaga, znacze- nie, wzniosłość; d) ucisk; er) przy- krość, nieprzyjemność; /?) suro- wość, ostrość, gwałtowność, gwałt; e) ociężałość, znużenie. gravo l. obciążać, obładować; a) uciskać, przygniatać; b) utrudniać, pogarszać. gravor l. a) czuć się uciśnionym, niezadowolonym, być zgryźliwym; b) nie chcieć, ociągać się, wzdrygać się (z inf.). gregalis, e i gregarius 3 należący do prostych żołnierzy, prosty, subst. m kolega, towarzysz, szeregowiec. gregatim adv. gromadnie. gremium, T n łono; wnętrze. gressus, us m krok, chód. grex, gregis m trzoda; a) gromada, kupa, zgraja; b) towarzystwo, klub. grunnio i grundió 4. kwiczeć. grunmtus i grundltus, us m kwik. griis, flis / żuraw. gryps, pis/gryf. gubemaculum, i n ster; kierowanie, sterowanie. gubernatio, onis / (w żegludze) ste- rowanie; kierowanie, kierownictwo. gubernator, óris m sternik; kierow- nik, rządca. gubernatrix, icis / kierowniczka. gubemó l. sterować; kierować, rządzić. gula, ae przewód pokarmowy, gardło, szyja; podniebienie; smakoszostwo. gurnua, ae opój, hulaka. gurges, itis m głębia, wir; a) woda; b) przepaść, otchłań; c) obżarstwo, żarłoczność. gurgulifo, onis m gardło, gardziel, szyja. gurgustium, l n nędzne mieszkanie, chałupa, szyja. giistatoriflm, Ina) zastawa stołowa, nakrycie; b) przystawka. gustatus, us m zmysł smaku, smak. gusto l. kosztować, smakować; spo- żywać. gustus, us m smak, kosztowanie, smakowanie. gutta, ae / kropla. guttur, uris n gardło, szyja. guttus, i m dzban o wąskiej szyi. gymnasi-archus, T m przełożony szkoły zapaśniczej. gymnasium, I n szkoła zapaśnicza. gymnicus 3 gimnastyczny, zapaśni- czy (ludus, certamen). gynaeceflm, i -nim, i n i gynae- conitis, idis/pokoje kobiece. gypso l. gipsem pociągnąć, pobielić gipsem. gyrus, i m zakręt, koło, zwój; a) wolta; b) bieg, okrąg; c) tor, pole. H habena, ae/rzemień, sznur; a) knut, bicz; b) cugle, wodze; kierowanie, kierownictwo; rząd. habeo, iu, itum 2. mieć. l. trzymać; a) mocno trzymać, w swej mocy trzy- mać, dzierżyć (np. alqm in custodia, milites in castris); b) zatrzymać (hereditatem, honores sibi habere zatrzymać dla siebie); c) zawierać (epistoła nihii habet); d) (mowę) mieć, wygłaszać, (zgromadzenie) odbywać, urządzać; e) w pewnym stanie utrzymywać, mieć (alqm in magno honore, alqm sollicitum, libidines domitas); a) (jakkolwiek- bądź) trzymać = obchodzić się z kim (alqm małe, superbe, duro impe- rio, praecipuo honore); fS) inieć za coś albo uważać za coś (deos aeter- nos, alqd pro certo, alqm pro amico, in deorum numero; magni alqd honori albo religiom); pass. uchodzić za co, być uważanym za co; f) (se) habere z adv. mieć się, czuć się (bene, małe, sic, ita). 2. posiadać: a) (abs.) mieć dobra, mają- tek; b) mieć coś w posiadaniu, w mocy swej (hortos, magnam peciiniam, Capuani): a) zamieszki- wać, mieć pod władzą; /?) wiedzieć, znać (habes consilia nostra); y) (z podw. acc.) mieć coś za coś, mieć coś w kimś (np. alqm collegam, amicum); c) (zwierzęta) trzymać, hodować; d) (o stanach) kogoś opa- nować, ogarniać. 3. mieć = a) mieć w sobie lub na sobie, zawierać, okazywać, objawiać; b) z sobą przy- nosić, sprawiać; c) (z inf.) zdołać, móc (np. haec habeo dicere lub suadere); d) (*z neutr. gerundwi) mieć = musieć (np. habeo dicen- dum lub respondendum). habilis, e łatwy do ujęcia, wygodny, zdatny (ad alqd albo z dat.); ruch- liwy, giętki, powolny. habnitas. atis / giętkość. babitabilis, e zamieszkały; miesz- kalny. habitatio, ónis/mieszkanie; czynsz. habitatór, oris m mieszkaniec. nabito l. a) (trans.) zamieszkiwać; b) (intr.) mieszkać; przebywać, po- zostawać, bawić. habitus, fis m postawa; a) wygląd zewnętrzny; b) ubranie; c) właś- ciwość, osobliwość, zajęcie, stan, położenie; d) usposobienie, nastrój. hac (sc. parte) adv. z tej strony, tu. hac-tenus adv. dotąd, tak daleko; a) do teraz; b) do tego stopnia, tak dalece, o tyle. haedmus 3 koźli. haedus, i m koziołek. haereo, haesi, siim 2. wisieć, trzy- mać się, przylepić się, przylegać, utkwić, przytykać; siedzieć (in re, ad rem, z dat.); in equo siedzieć - 199 - haurio dobrze w siodle; a) trwale się za- trzymać; b) mocno się czegoś trzy- mać, obstawać przy czymś, nie móc odstąpić od czegoś (in re lub z dat.); c) utknąć, ustać, zatrzymać się; być bezradnym. haeresco 3. utkwić. haeresis, is i eós / szkoła filozoficz- na; rzemiosło. haesitabundus 3 zakłopotany, jąka- jący się. haesitantia. ae i haesitatio, ónis /jąkanie się; wahanie się, niezde- cydowanie. haesito l. uwięznąć, ugrząść; a) jąkać się; b) być niepewnym, niezdecy- dowanym, wahać się. hahae int. cha! cha! halcedo, halcyon = ale... naleć zob. allec. hali-aeetós, T m orzeł morski. halieuticus 3 odnoszący się do rybac- twa, rybacki. halitus, us m powiew; dech, wyziew. halo l. tchnąć, pachnąć. hal(l)iicinór wb. alucinor. hama-dryas, adis / nimfa drzewna, driada. hamatus 3 a) zaopatrzony haczyka- mi; b) haczykowaty, zakrzywiony, zadzierzysty. haniu.s, T m hak; a) wąs u haka; b) haczyk u wędki. hara, ae chlew. harena. ae / wb. arena. harenosus 3 wb. arenosus. hariolatio, ónis / przepowiednia, wróżba. hariółór l. wróżyć. nariółus, T m wieszczek. harmonia, ae/zgodność. harpago, ónis m hak do niszczenia murów, żelazna ręka do chwytania okrętów; hak u kotwicy. harpe, es / miecz zakrzywiony. harundi-fer 3 uwieńczony sitowiem. harundineus 3 z trzciny, trzcinowy. carmen -urn pieśń pasterska. harinidinoslis 3 obfitujący w trzcinę. hanmdo, inis/szuwar, trzcina: wie- niec z szuwaru; piszczałka, strzała (bełt), koń dziecinny, wędka, grze- bień (tkacki). harii-spex, icis m wieszczbiarz wró- żący z trzewi. haruspicmus 3 dotyczący wieszcz- biarstwa z trzewi; subst. -a, ae / wieszczbiarstwo z trzewi. basta, ae/drąg, pal, drzewce, laska; a) dzida, lanca, włócznia; b) licyta- cja; sub basta yendere sprzedać na licytacji. hastatus 3 uzbrojony dzidą; subst. -us, -i m legionista pierwszego szeregu bojowego. ha.stile, is n = basta. haud, haud adv. nie. haud-dum adv. jeszcze nie. haud-quaquam adv. bynajmniej, wcale nie. haurio, hausi, haustiim 3. czerpać; l. wyczerpać (alqd ex, de, a re); a) (krew) przelać; b) wziąć, pożyczyć; c) sprowadzić na górę, pozbierać, (radości) użyć, doznać. 2. ściągnąć, wchłonąć, wypić; a) połykać; zjeść, wyczerpać, pochłonąć; b) (ciało) przebić, przeszyć; c) chciwie przyj- haustus - 200 - mować; chłonąć, dokładnie poznać; d) dokończyć, przebiec. haustus, fis m czerpanie; a) prawo czerpania; b) to, co zaczerpnięto, garść; c) wciąganie, wdychanie; łyk. haut = haud. hebdómas, adis / siódmy dzień. hebenus wb. ebenus. hebeó, - - 2. być tępym, ocięża- łym (leniwym). hebes, etis tępy; a) słaby, mdły; b) nieczuły, głupi. hebesco, - - 3. tępieć, słabnąć, niedołężnieć, blednąc. hebetó l. stępić; osłabić, przytłumić. hedera, ae/bluszcz. hedy-chrum, i n balsam. hei inf. biada. heia int. = eia. helice, es/ślimak. heliocaminu.s. T m słoneczna izba. helix, icis / ślimacznica (roślina). hellebórus, T m i -rum, T n ciemier- nik, ciemierzyca. helluatió, onis/rozpusta, zbytek. helluo, onis m rozpustnik, marno- trawca. helliiór l. kąpać się (z abl.), pławić się w czym, zbytkować. hehella, ae/jarzyna. hem int. ej! o! hemero-drómus, i m goniec. hemi-cillus, i m mieszaniec osła. hemi-cyclium, i n półkole; rotunda; krzesło z oparciem. hemina, ae/ćwiartka (miara płynów i rzeczy stałych). hepteris, is siedmiowiostowy. hera, ae wb. era. herba, ae / a) źdźbło; trawa, darń, zasiew; b) ziele, roślina; a) jarzyna; P) zielsko, chwast. herbesco, - - 3. puszczać źdźbła, wschodzić. herbidus 3 trawiasty. herbi-fer 3 obfity w trawę. herbi-gradiis 3 pełzający w trawie. herbosus 3 obfity w trawę, w zioła. herbula, ae / drobne ziele. hercisco, - herctum 3. podzielić spadek. herctum, i n spadek, h. ciere dzielić spadek. herc(u)le na Herkulesa! na Boga! przebóg! here adv. = heri. hereditarius 3 a) dziedziczny; b) odziedziczony. hereditas, atis/dziedzictwo, spadek. heredium, i n dziedziczna posiadłość. heres, edis m i/dziedzic, dziedzicz- ka; następca. heri adv. wczoraj. herilis, e zob. erilis. heroicus 3 heroiczny; epicki. herois, idis/półbogini. heros, ois m heros, półbóg; bohater. herous 3 = heroicus. herus, i m = erus. hesternus 3 wczorajszy; adv. hes- terno = heri. hetaerice, es/przyjacielska jazda. heu int. ach! biada! heus int. hej! hola! słuchaj! hexa-meter 3 sześciostopowy. hexa-pylon, i n drzwi z sześcioma łukami. hexeris, is / sześciowiosłowiec. - 201 - histrionalis hiatus, fis m ziewanie; a) otwór, rozpadlina, przepaść; paszcza; b) pompatyczna zapowiedź; c) żądza (alcis rei). hibernaculum, T n zimowy namiot; pl. zimowe leże, zimowe kwatery. hiberno l. przezimować. hibernus 3 zimowy, subst. hTberna, órum n: a) leże zimowe; JS) zima. hibiscum, i n ślaz. hibrida, ae m i / mieszaniec. hic, haec, hóc ten, ta, to; a) tutejszy, obecny; b) teraźniejszy; c) nasz (ten, o którym mowa); hic... ille ten... ów, ostatni, pierwszy; d) na- stępny; e) tego rodzaju, taki. hic adv. tu, na tym miejscu; do tego miejsca, dotąd, przy tej sposobno- ści, w takich stosunkach. hiemalis, e zimowy, burzliwy. hiemó l. a) zimować; b) być burz- liwym. hiems, enus/zima, zimno; niepogo- da, burza. hieraticus 3 święty. hierónicae, ariini m zwycięzcy na świątecznych igrzyskach. hilaris, e = hilarus. hilaritas, atis/pogoda, wesołość. hilaro l. rozweselić, wypogodzić. hilarulus 3 wesolutki. hilarus 3 wesół, pogodny. hilla, ae / kiełbaska. hilota, ae m helota. hillim, i n wlókienko, włosek, odro- binka. hinc adv. stąd; a) z tej strony; b) od teraz, potem, następnie; c) z tego, przeto. hinnitu.s. us m rżenie. hinnuleus, i m jelonek, sarenka. Ilinmi.s, i m muł. hió l. stać otworem; a) otworzyć usta, ziewać, gapić się, zdumiewać się; b) mieć chętkę na coś; c) nie mieć związku. hipp-agogus, T / okręt do przewozu koni. hippócampus, i m konik morski. hippó-centaurus, T m centaur. hippódrómus, i m plac do wyścigów konnych, tor wyścigowy. Ilippo-manes, is n a) śluz klaczy; b) narośl na czole nowonarodzonego źrebięcia używana do napojów mi- łosnych. hippótoxótae, aróm m konni łu- cznicy. hir (nieodm.) ręka. hircinus 3 kozłowy, koźli. hircus, T m kozioł; zapach koźli. mrsutus 3 kolczasty, najeżony, ostry; dziki, niezgrabny. hirtus 3 = hirsutus. hirudó, inis / pijawka. hirundo, inis /jaskółka. hisco, - - 3. otwierać się; otworzyć usta, mówić. hispidiis 3 kosmaty, chropawy. historia, ae / a) zbadanie, poznanie; b) opis, opowiadanie, podanie; a) historia, dzieje = badania histo- ryczne, dziejopisarstwo; fS)pl. dzie- ło historyczne. históricus 3 historyczny; subst. -us, -i m historyk. histrio, onis m aktor. histrionalis, e aktorski. - 202 - hiulco l. łupać. hiulcus 3 spękany, rozpadły, rozdar- ty; przerywany. hódle dziś, dziś jeszcze; hodieque: o!) i dziś także; f!) jeszcze także dziś. hódiernus 3 dzisiejszy. hómi-cida, ae m i/zabójca, morder- ca(-czyni). homicidium, i n mord, zabójstwo. homo, mus m człowiek, dziecko ludz- kie; a) mężczyzna; b) niewolnik; c) pl.: a) ludzie, bliźni; fS) domo- wnicy; f) piechota. hóniullii.s, i m człowieczek; biedny człowiek, biedota. hómuncio, onis i hómunculus, i m = homullus. hónestas. atis / l. sława, uznanie, znaczenie; pl. a) odznaczenia; b) znakomitości. 2. a) zacność, uczci- wość; b) przyzwoitość, obyczaj- ność; c) piękność. hónesto l. czcić, wyróżniać. hónestus 3. l. zacny, czczony, znacz- ny, poważny; znakomity; subst. m człowiek na stanowisku. 2. a) szanowny, przyzwoity, uczciwy; b) obyczajny, cnotliwy; c) piękny, pię- knie brzmiący, powabny. honor i -os, oris m zaszczyt, cześć: l. poszanowanie, odznaczenie; ho- noris causa z uszanowaniem = z całym szacunkiem; a) szacunek; b) godność zaszczytna, stanowisko, urząd; c) zaszczytna nagroda, za- płata, uroczystość, ofiara, tytuł za- szczytny. 2. znaczenie, sława, blask, ozdoba, wdzięk. hónorabilis, e zaszczytny, szanowny, czcigodny. hónorarius 3 dany dla zaszczytu. subst. -mm, T n dar zaszczytny. hónorificus 3 pełen zaszczytu. hónoró l. czcić, uczcić, wyróżnić. hónoratus 3: cc) czczony, szano- wany. subst. -us, T m dostojnik; fS) zaszczytny, czcigodny. hónoriis 3 zaszczytny. hónos, óris m = honor. hoplltes. ae m ciężkozbrojny, hoplita. hora, ae / godzina: a) czas, pora roku; b) pl. godzina, zegar. hordeum, T n jęczmień. hornótinus i hornus 3 tegoroczny. hóró-logium, i zegar (słoneczny lub wodny). horrendiis 3 = horribilis. horreo, ui, - 2. jeżyć się, wzdrygać się. horrens zjeżony, chropawy; a) (od zimna) wzdrygać się; wstrząsać się; b) (z trwogi) drżeć, lękać się; osłupieć, zdumiewać się. horresco, rui, - 3. najeżyć się; wzdrygać się przed czymś. horreum, T n spiżarnia; stodoła, spi- chlerz. horribilis, e a) straszny, odrażający; b) szanowny, zdumiewający. horridulus 3 pojedynczy, wcale skromny. horridus 3 jeżący się: l. szorstki, chropawy, włochaty; a) bez ozdób; dziki, nieokrzesany, surowy; b) po- jedynczy, skromny. 2. przejmujący dreszczem; okropny, odstraszający. horri-fer 3 przejmujący dreszczem, okropny. - 203 - humus horrifico l. przerażać. horri-ficiis 3 straszny. horri-sónus 3 strasznie brzmiący, przeraźliwy. horror, oris m dreszcz, trwoga, strach; trwoga religijna, uszano- wanie. hortamen, inis i hortamentiim, i n zachęta, pobudka. hortatió, onis / zachęcanie. hortatór, oris m zachęcający. hortatus, fis OT zachęcanie, pobudka. hortensius 3 ogrodowy, neutr. plur. rośliny ogrodowe. hortór l. zachęcać, pobudzać, popę- dzać (alqm od alqd; z ut, ne. z inf.); dodawać odwagi, wyzywać. hortuliis, i m ogródek; pl. park. hortus, I OT ogród; pl. park. hospes, itis OT l. przyjaciel; gość, gospodarz. 2. obcy; nieobeznany z czymś (in re albo z gen.}. hospita, ae/a) obca, cudzoziemka, gość; b) gospodyni. hospitalis, e przyjacielski, gościnny. hospitalitas, atis / gościnność. hospitum, T n przyjaźń; a) gościnne przyjęcie, b) gościnny dom, go- spoda. hospitiis 3 a) obcy; b) przyjacielski. hostia, ae / zwierzę ofiarne. hosticu.s 3 nieprzyjacielski, subst. -urn, i n nieprzyjacielski kraj. hosti-ficus nieprzyjacielski. hostulis, e nieprzyjacielski, wrogo usposobiony. hostis, is OT i / a) obcy; b) nie- przyjaciel(-jaciółka); przeciwnik(- -czka). HS. = sestertius. huc adv. dotąd, do tego miejsca, tak daleko, hucine aż dotąd? tak dale- ko? tak dalece? hm int. hej! ej! Imiusce-módT i hiiius-inódi tego ro- dzaju. humanitas, atis/ludzkość, człowie- czeństwo; a) łagodność, przyjaźń, uprzejmość, przystępność; b) szla- chetne wychowanie, wykształcenie, smak, polor. humanus 3 ludzki, dotyczący ludzi. res humanae ludzkie losy, sprawy, sprawy doczesne, ziemskie; a) god- ny człowieka, szlachetny, delikatny, wykształcony; b) uprzejmy, łagod- ny, grzeczny; c) spokojny, poważ- ny. odv. humane i humaniter. humatió, onis/pogrzeb. hiimecto, hiinieó zob. urn... humerus, T m wb. umerus. humescó, humidus zob. urn.... hiimilis, e niski; a) płaski, mały; b) nic nie znaczący, słaby, biedny, ubożuchny; c) (o mowie) bez ozdób, płytki; d) małostkowy; e) pokorny, uniżony, uległy; f) mało- duszny, tchórzliwy, nędzny. humilitas, atis / niskość, nikczem- ność; a) niski stan, ród, nieszlachec- kie pochodzenie; b) małoznacz- ność, słabość, omdlenie; c) uniżo- ność, pokora, uległość, służalczość. hiimo l. pogrzebać. humor, oris m wb. unior. humus, i/ziemia, grunt. odv. humi na ziemi, na ziemię, hunio z ziemi; a) niskość; b) okolica, kraj. hyacinthia - 204 - hyacinthia, orum n święto na cześć Hiacynta. hyacinthus, T m hiacynt. hyades, urn / konstelacja siedmiu gwiazd. hyaena, ae/hiena. hyalópyrrhfchum, i n czerwony bur- sztyn. hyaliis, T m szkło. hybridus 3 zob. hibridus. hydra, ae / wąż wodny. hydrauliis, i m organy wodne. hydria, ae/dzban, urna, garnek. hydropicus 3 cierpiący na wodną puchlinę. hydróps, opis m wodna puchlina. hydrus, i m wąż (wodny). hymenaeus, i m pieśń weselna; we- sele, gody. hymnus, i m pieśń pochwalna. hypaethrós, T/świątynia mająca nad cellą otwór w dachu. hyperbafón, i n figura retoryczna, po- legająca na przestawieniu wyrazów. hypócaustum, T n palenisko; (w ła- źni) pamia. hypó-didascalus, i m młodszy nau- czyciel. hypó-mnema, atis n zapisek, uwaga, notatka. hypó-theca, ae / zastaw, zakład, hipoteka. I iaceo, va, - 1. leżeć; a) spoczywać, leżeć w łóżku, leżeć chorym; b) leżeć przy stole; c) polec, trupem paść. iacentes, ium m polegli; d) leżeć na ziemi, w gruzach; e) (o podróżnych) spoczywać, popasać; f) (o szatach) wlec się po ziemi; g) być nisko położonym, nisko leżeć; h) być przygnębionym, bezsilnym; i) być pogrążonym (np. in maero- re); k) być załamanym, przybitym (duchowo); (co do wartości) nisko stać. iació, ieci, iactum 3. l. rzucać, mio- tać, strącać (alqd in alqd). ancoram zarzucić, semen rozrzucić, wysiać, (słowa) wyrzucać, wymawiać, mio- tać. 2. sypać, wznosić, zakładać, budować, fundamenta kłaść pod- waliny czegoś (gen.). iactan.s, tis chełpliwy, pyszałek. iactantia. ae/pyszałkowatość. iactatnó. ónis/l. rzucanie, wstrząsa- nie, miotanie; a) wzruszenie; b) chełpliwość. 2. chwiejność, niepo- kój; popularność. iactatu.s, iis m = iactatio. iactito l. rzucać ustawicznie. iacto l. l. rzucać (często lub zawsze) miotać; a) porzucać, rozsiewać, szerzyć, (rany) zadawać, (słowa) miotać, rzucać; b) często (w mo- wie) poruszać, wzmiankować; c) ciągle mieć na ustach, chełpić się, 205 - idoneus grozić, rzucać obelgi lub groźby. 2. tu i tam rzucać, potrząsać; uwijać się, kręcić się. se iactare krzątać się koło czegoś (in re), wiele się czymś zajmować. iactura, ae / wyrzucanie (rzeczy) z okrętu dla zmniejszenia ciężaru; a) poświęcenie, strata, szkoda, iactu- ram facere ponieść szkodę, utracić coś (z gen.); b) koszt, nakład, ofiara. iactu.s, us m rzucanie, miotanie, rzut; odległość rzutu, odległość strzału. iaculabilis, e dający się rzucić, zdat- ny do rzucania. iaciiiatór. oris m rzucający pocis- kiem; uzbrojony w pocisk, miotacz. iaculatrix, icis/rzucająca pociskiem; łowczym. iaciiiór l. l. rzucać pociskiem; a) strzelać, zabić; b) ubiegać się o co, polować na coś (alqd}. 2. (trans.) rzucić, miotać. iaculum, T n pocisk. iam adv. l. a) już; b) zaraz teraz; c) tuż; *iam... iam... już... już to... tuż prawie; d) w tej chwili, natych- miast, wnet. iamiam w każdej chwili, za chwilę; e) (negatywnie) non iam i iam non już nie, nie- długo, jeszcze nie. 2. a) więc, dalej, co więcej, nadto; b) ostatecznie, wreszcie, w istocie. iambeus 3 jambiczny. iambus, i m jamb, stopa wierszowa; poemat jambiczny. lanigena, ae m dziecko Janusa. ianitór. óris m odźwierny. ianua. ae / brama, drzwi; dostęp, wejście. Iaiiiiariii.s 3 styczniowy; (mensis) m miesiąc styczeń. iailiis, T m osłonięte, pokryte przejś- cie; sień, pasaż. naspis, idis/jaspis. ibi adv. tam, tamże; a) (o czasie) wtedy, wtenczas; b) w tym, przy tym, w tym punkcie. ibidem adv. tamże; przy tym rów- nież, w tym również. ibis, is i idis / ibis. icas, adis / dwudziesty dzień mie- siąca. iccirco = idcirco. ichneumon, ónis m ichneumon, szczur faraona. ico, id, ictum 3 uderzyć, ugodzić. foedus zawrzeć przymierze, ictiis 3 dotknięty, przejęty, zaniepokojo- ny (alqa re). icón, ónis/obraz. ictiis, us m uderzenie, raz, cios, strzał, rzut; a) uderzenie w struny; b) napad. id-circo adv. dlatego. i-dem, eadem, idem ten sam, tenże. idem ac lub et ten sam co (który); także, również; lecz. identidem adv. wielokrotnie, częs- tokroć. id-eó adv. = idcirco. idiota, ae m człowiek nie znający się na czymś, nieuczony, prostak, laik. idolum, i n cień, obraz; a) zjawa, zjawisko, widziadło; b) wyobra- żenie. idoneus 3 zdatny, stosowny, odpo- wiedni, zdolny, dostateczny (z dat. lub ad alqd; *z inf.; qui z córa.); idus 206 zasługujący na karę, podlegający karze. idus, iium / idy, środek miesiąca. iecur, óns (i iecinóris) n wątroba. iecusculiim, i wątróbka. ieimiitas. atis / czczość, trzeźwość, oschłość, szczupłość. ieiunium, i n post; a) głód; b) chudość. ieiunus 3 czczy, na czczo, głodny; a) chudy, suchy, wyschły; b) ubogi, drobny, lichy, mało znaczący; c) oschły, nudny. ientaculum, i n śniadanie. iento l. spożywać śniadanie. Igitiir ej. więc, zatem, przeto, otóż; a) (przy nawiązaniu głównego wąt- ku) otóż, jak powiedziałem; b) (przy podsumowaniu) jednym sło- wem, słowem, krótko mówiąc. i-gnarus 3. l. (act.) nieświadomy, niedoświadczony, nie obeznany z czym (alcis rei, z acc. c. inf.). me ignaro bez mojej wiedzy. 2. (pass.) nieznany, obcy. Ignayia. ae / gnuśność, lenistwo; tchórzostwo. Ignavus 3 a) gnuśny, bezczynny, opieszały; obezwładniający; b) bo- jaźliwy, tchórzliwy. ignesco, - - 3. zapalić się, za- płonąć. Tgneus 3 z ognia, ognisty, gorący, zapalczywy. igniculus, l m iskierka; żar. igni-gena, ae w ogniu zrodzony. igni-pes, edis ognistonogi, krzesają- cy kopytami ogień. Tgni-pótens, tis m władający ogniem. ignis, is m ogień; a) pożar; b) po- chodnia, stos, piorun, gwiazda; c) blask, światło; d) żar namiętności, gniew, miłość; e) kochanek; O po- żar = zguba. TgnTtus 3 ognisty, płonący. T-gnobilis, e nieznany, niesławny, niskiego rodu, prostak, nikczemny; zły. ignobilitas, atis / brak znaczenia, sławy, niskie pochodzenie. Ignominia, ae / zniewaga, niesława; obelga, hańba. Tgnominiosus 3 haniebny. Tgnorabilis. e nieznany. Tgnorantia. ae/nieświadomość, nie- znajomość. Ignoratio. ónis / = ignorantia. i-gnoro l. nie znać, nie wiedzieć (aląd; z acc. c. inf., *z inf.). Tgno- ratus 3. nieznany, niepoznany. ignosco, gnovT, gnotum 3. przeba- czać, pobłażać (alicui aląd); ułas- kawić. i-gnótus 3 l. nieznany, obcy; nie- znanego, niskiego rodu, prostak. 2. nie obeznany, nie znający. ile wb. ilia. ilex, ids f dąb. ffla, ium n miękkość; jelita, wnętrz- ności, brzuch, podbrzusze. ilicet adv. l. idź!, wolno! 2. skoń- czone, przepadło. 3. zaraz, natych- miast. i-lico adv. na miejscu, natychmiast. ilignus 3 dębowy. il-labfiactus 3 niezachwiany. il-labór, lapsiis sam 3. wśliznąć się, wcisnąć się; wpaść, zapaść się. - 207 - Ułudo U-laboratfls 3 a) nie obrobiony; b) bez trudu. fl-laboro l. pracować, trudzić się nad czym (abl.). Ulać adv. tam. U-lacessitus 3 nie zaczepiony. U-lacrimabUis, e a) nie opłakiwany; b) nie dający się wzruszyć Izami, nieubłagany. a-lacrimo i -mór l. a) płakać nad czym (dat.); b) płakać przy czymś; ociekać czymś. a-laesus 3 nie uszkodzony. a-laetabilis, e niewesoły. a-laqueo l. wplątać, usidlić. B-laudatus 3 a) nie chwalony; b) na przekleństwo zasługujący. Ule, a, ud tamten, ów. hic... ille ten, tamten, jeden... drugi, ostatni... pier- wszy; ille aut ille pierwszy lepszy, ktokolwiek; a) tamtejszy, z tamtej strony; b) ówczesny, miniony, daw- niejszy; c) powyższy, dawniej wspomniany, już wymieniony, na- zwany; d) ów sławny, ów znany, wielki, osławiony; e) następny, na- stępujący; f) on; adv. Ula z tamtej strony, tam, tamtędy; illo tam, w tamtą stronę. illecebra, ae / ponęta, powab, pod- nieta. illecebrósus 3 nęcący, ponętny. il-lectus 3 zwabiony. il-lectus 3 nie czytany. illepidus 3 niezgrabny, niesmaczny, bez wdzięku. Uli adv. = Ulic. il-libatus 3 nieuszczuplony, nie- tknięty. U-liberaHs, e nieszlachetny, niegod- ny, niegrzeczny, prostacki; skąpy, nieuczynny. U-liberalitas, atis / nieuczynność, skąpstwo. illic, -aec, -oc i -uc tamten dalszy. Ulic adv. tam; tamże, na tamtym świecie. il-licio, leid, lectum 3. przywabić, przynęcić, uwieść, wzbudzić pożą- danie (alqm ad aląd}. il-licitator, oris m podbijający cenę przy licytacji. il-licitiis 2 niedozwolony. il-lico adv. = ilico. il-Bdó, sT, sum 3. a) wzbić, wepchnąć; b) uderzyć, trącić o co; c) rozbić. il-ligo l. przywiązać, przytwierdzić; a) związać, skrępować, zobowią- zać; b) oplatać, uwikłać, umocnić. illim adv. = illinc. il-limis, e nie zamulony, czysty. illinc adv. a) stamtąd; b) tam. U-Kno, levi, litum 3. a) pomazać, namazać (aląd alicui rei); b) po- wlec, posmarować (aląd aląa re). il-liquefactus 3 roztopiony, rozpusz- czony. il-llteratus 3 niewykształcony, nie- uczony. illo i Uloc = Uluc. il-lotus 3 nie myty, brudny. illue adv. tam, do tego miejsca; na tamten świat. U-lucesco, liixi, - 3. zajaśnieć, za- świecić, świtać; Ulucescit dzień nastaje, świta. U-ludó, si, sum 3. igrać z czym (dat.); a) żartować, drwić, łudzić; illumino - 208 - b) porwać się na coś, zhańbić, znieważyć. il-lummo l. oświetlić, oświecić, ozdobić, uświetnić. il-lunis, e bez światła księżycowego. illiisio. onis / szyderstwo, drwina, ironia. illustris, e rozjaśniony, jasny, pro- mienny; a) wyraźny, widoczny; b) wpadający w oczy, dobitny; c) zna- komity, sławny, wyborny. il-lustro l. oświecać, rozjaśniać; a) wyjawić; b) wyjaśniać, uwidacz- niać, tłumaczyć; c) użyczać blasku, uświetniać, czynić sławnym. il-luvies, el / l. brud. 2. powódź; bagnisko. ilota, ae m = hilota. unagmarius 3 urojony, pozorny. unaginatio, ónis/urojenie, marzenie, wyobrażenie. unagmór l. wyobrazić sobie, przed- stawić sobie. unagó, mis/obraz: a) wizerunek; a) portret; /?) maska woskowa, wize- runek przodków; b) sylwetka, wi- dziadło, marzenie senne, mara, po- zór; a) cień; /?) echo; y) złuda; c) zjawienie, widok; d) obrazowe przedstawienie, porównanie; e) wy- obrażenie, idea, myśl. uiiaguncula, ae / obrazek. imbeclllitas. atis/słabość; a) choro- witość; b) niemoc, omdlenie. imbecillus 3 słaby, bezsilny; a) cho- rowity; b) bez mocy, niedołężny, omdlały. im-bellis, e niewojowniczy; a) tchó- rzliwy; b) spokojny. imber, brus m deszcz, ulewa, na- wałnica; a) niepogoda; b) woda, strumień. im-berbis, e i -bus 3 bez brody, gołowąs. im-bibó, bibi, - 3. napić się, nasiąk- nąć; a) przejąć się czymś; b) przed- sięwziąć sobie. imbrex, icis/dachówka rowkowana. imbri-fer 3 deszczonośny, dżdżysty. im-biibo, iii, utiim 3. zwilżyć, zmo- czyć, napoić; a) zmazać, skalać; zarazić; b) napełnić czymś; c) przy- zwyczaić do czegoś, spoufalić, wta- jemniczyć w coś, zapoznać z czymś, wpoić coś. imitabilis, e dający się naśladować. imitamen, inis i -mentum, T n na- śladowanie, naśladownictwo. imitatór, onis / = imitamen. imitatór, oris m naśladowca. Imitatrix, icis / naśladowczyni. nnutór l. naśladować (z acc.); a) odtworzyć, udać; b) być podobnym, równać się. hn-madesco, diii, - 3. zmoknąć, zwilżyć się. im-nianis, e olbrzymi, ogromny, nie- zmierny; dziki, straszny, przeraża- jący; adv. immane. inunanitas, atis / niezmierna wiel- kość; okropność, dzikość, nieludz- kość; człowiek nieludzki. im-mansuetus 3 nieobłaskawiony, nieoswojony, dziki. ini-niaturitas, atis/zbytni pośpiech. ini-maturus 3 niedojrzały, zawczes- ny, przedwczesny. im-niedicabilis, e nieuleczalny. - 209 - iiliinodulatus im-memór, óris nie pamiętający, niepomny (z gen.}; niewdzięczny. un-memóratus 3 nie wspomniany, nie słyszany, nowy. ininiensitas, atis / niezmierzoność, ogrom. im-mensus 3 niezmierny, ogromny, nieskończony. ini-merens, tis niewinny. im-mergó, mersT, mersuni 3. zanu- rzyć, zatopić (alqd in alqd); se immergere wcisnąć się, zagnieź- dzić się. fan-meritus 3 a) niewinny; b) nieza- służony; bez winy. adv. immerito. immersabilis, e nie dający się zato- pić, pogrążyć. im-metatus 3 nie odmierzony. im-migró l. wejść, wprowadzić, wciągnąć (w alqd). im-mineó, - - 2. l. sterczeć, wi- sieć nad czym, przechylać się (z dat.); a) uciskać, na karku siedzieć; b) czyhać na coś, dążyć do czegoś (aticui rei, in lub ad alqd). 2. wystawać ponad coś; a) (miejs- cowość) opanować; b) (o nieszczęś- ciu) wisieć nad głową, zagrażać (alicui). im-miniio, m, utum 3. zmniejszać, uszczuplać, ukrócać; osłabiać, od- bierać siły (alqd de re); odbierać znaczenie, (pacem) odwlekać. im-minutió, onis / zmniejszenie, uszczuplenie. im-misceo, miscuT, mixtum 2. wmieszać w co, pomieszać z czymś (alqd alicui rei); powi- kłać, połączyć. im-miserabilis, a nie żałowany, nie budzący litości. im-misericors, dis nielitościwy. im-missió, ónis / wpuszczanie; stąd: zapuszczanie, sadzenie. im-miffs, e cierpki, niedojrzały; przy- kry, okrutny, dziki. ini-mittó, misi, missum 3. l. wpuścić (alqm lub alqd in, ad alqd, *z dat.); a) wypuścić na kogoś, po- szczuć, podburzyć, pass. lub se immittere wcisnąć się; b) (tela) rzucać, miotać; c) wprowadzić w posiadanie (alqm in alqd); d) wtrącić, wsadzić (kogoś do więzie- nia) (alqd in alqd lub z dat.); e) sprawić, wyrządzić, wzniecić (alqm in alqm); f) narobić komuś czegoś (alicui alqd). 1. wystrzelić w górę, szybko rosnąć w górę, wznieść się nagle, immissus 3 (o włosach) spa- dający w dół, rozpuszczony. mimo adv. a) wcale nie, w żaden sposób; b) owszem, na wszelki sposób. im-mobilis, e nieruchomy; niewzru- szony. im-móderatio / nieumiarkowanie, brak miary. im-móderatus 3 nieumiarkowany; a) niezmierzony; b) niepomiarkowa- ny, nieokiełznany, bezładny. im-módestia, ae/nieskromność, nie- sposłuszeństwo, niekamość. im-modestus 3 nieskromny, zuch- wały. im-módicus 3 a) niezmierny; b) bez miary, niepowściągliwy. im-modulatus 3 niemelodyjny. immolatio immólatió / ofiarowanie. inunólatór, oris m ofiarujący, ofiar - nik. ini-molitus 3 w środek wbudowany, postawiony. im-móło l. zabić na ofiarę, ofiarować (alicui alqd). im-móriór, mortus sum 3. umrzeć na czymś, przy czymś lub w czymś _ (dat.). im-morsus 3 ukąszony, podrażniony. im-mórtalis, e nieśmiertelny; subst. m bóg; niespożyty, wieczny. im-niortalitas, atis/nieśmiertelność, wieczność, im-motus 3 nieporuszony, nierucho- my; niewzruszony. im-mugio 4. huczeć, rozlegać się. im-mulgeo 3. wydoić, doić. im-mundus 3 nieczysty, brudny. im-munió 4. usadowić się, pobudo- wać się. im-munis, e wolny od obowiązku: a) wolny od podatków, danin (z abl. lub gen.); b) bez podarków; c) wolny od zajęcia; a) zapomi- nający o obowiązkach; ff) wolny, uwolniony, bez udziału w czymś (alcis rei). immunitas, atis / wolność od obo- wiązków, podatków; a) przywilej; b) wolność od czegoś (gen.). im-mumtus 3 nie obwarowany; nie brukowany. im-murmuro l. mruczeć, szemrać, szeptać, szumieć. im-mutabffis, e niezmienny. ini-niutahilitas, atis / niezmienność. im-mutatio, onis/zmiana, zamiana. im-mutesco, niutiii, oniemieć, umil- knąć. im-muto l. zmienić, przemienić. im-pacatus 3 niespokojny. im-par, aris nierówny; nieparzysty; a) nierówny co do kształtu; b) niedorosiy (alicui); nie mogący sprostać, źle przystający, źle leżący. ini-paratii.s 3 nie przygotowany, nie zaopatrzony. ini-pastiis 3 nie nakarmiony, głodny. inipatibilis, e nieznośny. im-patiens, tis niewytrzymały, nie mogący znieść czegoś lub sprostać czemuś; a) niecierpliwy; b) nie- czuły. im-patientia, ae / niecierpliwość, niewytrzymaiość. ini-payidus 3 nieustraszony. impedlmentum, T n przeszkoda; pl. a) pakunek, bagaże, tłumoki; tabor; b) konie juczne. im-pedio 4. wiązać, wikłać; więzić, trzymać, owijać, przepasywać (alqd alqa re); a) (miejscowość) czynić niedostępną; b) powikłać, zmieszać (alqd alqa re); c) przeszkadzać, wstrzymywać, tamować, stać na zawadzie, w drogę wchodzić (alqm lub alqd alqa re lub ab, w re; z ne, ąuommus, quin, z inf.). inipedltió, onis/przeszkoda, zawada. imedTtiis 3 doznający przeszkody, powstrzymywany; a) niedostępny; b) obarczony, obciążony, niespo- sobny do walki, ociężały; c) zawik- łany, trudny. im-pello, puli, pulsom 3. trącać, uderzać o co (alqd); a) potrącić, popędzić, w ruch wprawić; a) zmu- sić do ustąpienia; JS) zadać ostatni cios, doprowadzić do upadku, po- walić; b) pobudzić, skłonić, spo- wodować (alqm ad lub in alqd; z ut, ne, inf.). im-pendeo, - - 2. wisieć, zwieszać się nad czym; zagrażać, nad głową wisieć. impendium, T n nakład, koszt; strata; adv. impendio znacznie, o wiele. im-pendo, ndi, nsum 3. łożyć, (pie- niądze) wydawać (in alqd); użyć, zastosować, dokładać starań (alqd in alqd lub *alicui rei); iillpensus 3: a) wysoki, drogi, kosztowny; b) znaczny, wielki, usilny, gwałtowny. im-penetrabilis, e nieprzebyty, nie- przystępny. inipen.sa. ae/nakład, koszt; poświę- cenie, użycie. imperator, oris m władca, pan; a) naczelny wódz, dowódca; b) cesarz. imperatorius 3 a) należący do wo- dza; b) cesarski. imperatrix, icis / władczyni. im-perceptus 3 nie poznany. im-percussus 3 bez szmeru, nieude- rzony. im-perditus 3 nie zabity. im-perfectus 3 niedokonany, niedo- kończony. im-perfossus 3 nie przeszyty. fanperiosus 3 rozkazujący, panujący; despotyczny, srogi, tyrański. im-peritia, ae/nieświadomość, nie- doświadczenie. imperito l. władać, rozkazywać (a- licui). im-pentus 3 niedoświadczony, nie- świadomy (z gen.). imperium, i n l. rozkaz, przepis, 2. moc rozkazywania, władza; a) pa- nowanie, rządy, pl. rozporządzenie; b) władza urzędowa, władza prze- łożona; a) naczelne dowództwo, komenda, imperia magistratusque urzędy wojskowe i cywilne, władze w czasie wojny i pokoju; /?) władza cywilna; /) urzędnik, wódz; c) pań- stwo, cesarstwo. im-periuratus 3 wobec którego nie można krzywo przysięgać. im-pennissiis 3 niedozwolony. imperó l. a) rozkazywać, nakazy- wać, zarządzić (alqd, alicui alqd; z ut, ne, acc. c. inf.; w pass. też osobowo, jak iubeor). subst. iniperatiim, i n rozkaz, polecenie; b) nakazać coś zrobić lub dostar- czyć, polecić, włożyć coś na kogoś (np. alicui naves, obsides); c) nad kimś panować, władać kimś, mieć władzę. im-perspicuus 3 nieprzenikniony. im-perterritus 3 nieustraszony. im-pertio 4. przydzielić, udzielić, obdarzyć, użyczyć, darować (alicui alqd i alqm alqa re). alicui sa- lutem kazać pozdrowić; zaopat- rzyć kogoś w co. im-perturbatiis 3 nie zmieszany, spokojny. im-pervius 3 nie do przebycia, nie- przebyty. impete, *abl. od impetus. inipetibilis. e = inipatihilis. im-petó 3. napadać, atakować (alqm). impetrabilis - 212 impetrahilis, e dający się osiągnąć, uzyskać. impetratio, onis / osiągnięcie. impetrio 4. usiłować, uzyskać. im-petro l. wykonać, do skutku do- prowadzić, dokazać; uzyskać, osią- gnąć, przeprowadzić (alicui alqd, alqd ab alqo, z ut). inipetus, lis m pęd, zapęd, gwałtow- ność, szybki bieg, polot; a) natarcie, napad; b) gwałtowność; a) gwał- towne pożądanie, żądza, popęd, zapał, natchnienie; j8) wzburzenie, namiętność; y) szybkie postanowie- nie, kaprys; 8) (w mowie) polot. im-pexus 3 nie uczesany, kosmaty, kudłaty; rubaszny, prosty. im-pietas, atis / bezbożność, niego- dziwość. im-piger 3 nieleniwy; żwawy, nie- zmordowany. impigritas, atis / żwawość, ocho- czość, pilność. im-pingo, pegi, pacturn 3. wbić, uderzyć o co; wpędzić (alqd alicui rei lub m alqd); narzucić komuś coś. im-pius 3 bezbożny, występny, nie- godziwy. im-placabilis, e nieubłagany. im-placatus 3 nie dający się zaspo- koić, nieubłagany; nienasycony. im-placidiis 3 niespokojny; wojow- niczy, dziki. im-plecto, xi, xum 3. wpleść, uwi- kłać. im-plexo, evi, etum 2. napełnić, wy- pełnić, zapełnić (alqd z abl. lub gen.); a) zaspokoić, nasycić; b) uczynić brzemienną, zapłodnić; c) uzupełnić, dopełnić; d) dosięgnąć miary; wieku; e) (miejsce) wypeł- nić; f) czegoś dokazać, dokonać. implicatió, onis / przeplatanie, po- wikłanie, zamieszanie. im-plico, ayi (i iii), atiini (i itiirn) l. l. powikłać, zawikłać. pass. uwik- łać się; a) połączyć, powiązać, przyczepić, związać; b) pass. (alqa re) zawikłać się w co, wdać się w coś, dostać się, wpaść; c) wpra- wić w zamieszanie, nieład. implicatus 3 zawikłany, zagmat- wany. 2. obwinąć, otoczyć, oplatać (alqd alqa re). im-ploratio, onis/błaganie, wzywa- nie pomocy. im-ploro l. przyzywać, usilnie bła- gać (alqm i alqd); uprosić (alqd ab alqo; z ut, ne). im-plumis, e nieopierzony, nagi. im-pluo, ui, - 3. skraplać. impluyium, T n podwórze, implu- wium. im-pólitus 3 a) nie wygładzony, nie- wykształcony; b) niedokończony. im-polliitu.s 3 nieskalany, nieskazi- telny. im-pono, posili. pósitlim 3. włożyć, wstawić, wsadzić (alqd in rem, in re lub z dat.); a) załadować (milites in naves); wsadzić, ustanowić, prze- łożyć kogoś nad czymś (alqm alicui rei); b) nałożyć, włożyć na kogoś (alicui alqd); a) obarczyć kogoś czymś; ff) oszukać; c) przyłożyć (alicui rei alqd); a) (pieniądze) wyłożyć na coś, łożyć, (imię) na- - 213 - inipiigno dać; p) wyrządzić, zadać komuś coś (alicui alqd). im-portó l. (obcego coś) wprowa- dzać, sprowadzać, przywozić; wy- rządzić, spowodować, sprawić. iniportiinitas, atis / bezwzględność, opryskliwość, bezczelność. im-portunus 3 niekorzystny (co do położenia); a) uciążliwy, przy- kry, niemiły; b) bezwzględny, szor- stki, niepohamowany, natrętny, bezczelny. im-portuosus 3 pozbawiony portów. im-possibilis, e niemożliwy. im-pótens, entis l. omdlały, słaby. 2. nie panujący nad czym (z gen.); nie panujący nad sobą, nieumiar- kowany, namiętny, gwałtowny; rozpustny, rozpasany, zuchwały, szalony. im-pótentia. ae / a) omdlałość, sła- bość; b) brak panowania nad sobą, porywczość; wyuzdanie. impraesentiarum = in praesentia rerum na teraz, na razie, wobec tego. im-pransus 3 na czczo. im-precór l. czegoś (złego) życzyć. im-pressio, onis / odcisk; wrażenie, wtargnięcie, napad, najazd. im-primis adv. przede wszystkim, szczególnie, mianowicie. im-primo, pressi, pressum 3. a) wycisnąć, wytłoczyć, wyryć (alqd in re lub dat.); b) napiętnować (alqd alqa re). pass. doznawać wrażeń. improbatio, onis / nagana, odrzu- cenie. iiiipróhitas, atis/niegodziwość, nie- uczciwość. inipróbó l. zganić, odrzucić. im-próbus 3 zły; a) nieuczciwy, zły, złośliwy, występny; b) zuchwały, bezczelny, nieprzyzwoity; c) nad- mierny, zbyteczny, przesadny. im-prócerus 3 niepozorny, niski, ma- ły. im-prodictus 3 nie odłożony. im-promptus 3 niezręczny, nieporę- czny, powolny. im-próperatus 3 niespieszny, po- wolny. im-prosperus 3 niepomyślny. im-proyidus 3 a) nie przeczuwający; b) nie przewidujący, nieostrożny, nieuważny. im-piwisus 3 nieprzewidziany, nie- spodziany. im-prudens, entis nie wiedzący; a) nie przeczuwający; b) nieumyślny; c) nie obeznany (alcie rei), niero- zumny, nieroztropny. imprudentia, ae/a) nieświadomość; b) brak przeczucia, niedomyślność; c) niebaczność, nieroztropność. im-pubes, eris (i impubis, e) niedoj- rzały, niedorosły; niezamężny. ini-pudi-ns, entis bezwstydny, bez- czelny. ini-pudentia, ae / bezczelność, bez- wstyd. im-pudidffa, ae/nieczystość, nierząd. im-pudlcus 3 lubieżny, sprośny, nie- czysty. impugnatio, onis / natarcie, szturm. im-pugno l. napadać, szturmować; zwalczać, zbijać. impulsie -214- im-pulsio, onis / = inipulsus. inipulsór, óris m podżegacz. ini-pulsiis. us m uderzenie, potrące- nie; podnieta, zachęta. inipune adv. bezkarnie; bez szkody, bezpiecznie. uiipunita.s, atis bezkarność; niekar- ność, wyuzdanie. im-pumtus 3 bezkarny; wyuzdany. im-puritas, atis / nieczystość, wy- stępność. mi-purus 3 nieczysty, występny, pro- stacki, wstrętny. im-putatus 3 nie obcięty. im-putó l. przypisywać do komu (alicui alqd). mprp. I. z abl.: l. (na pyt. "gdzie?") w, na, np. in urbe vivere, anulum in digito habere, arx in monte sita, pontem facere in flumiiie położyć przez rzekę, in armis esse być pod bronią, in oculis esse leżeć przed oczyma, in Sequanis w kraju Sekwanów. in barbaris u barba- rzyńców. quantum in me est ile ode ranie zawisło. 2. (czasowo) wśród, podczas, za, np. in con- sulatu, bis in die nihii calamitates in vita vidisti; przy sposobności, np. in funere amici eum vidi, in arce oppugnanda. 3. (w stanie, w stosunkach) a) w, np. in summa paupertate mori, in honore esse, amicus certus in re incerta cer- nitur. in homine alqd laudo, in summa copia rerum wśród ogrom- nej liczby; P) (wśród czego się ktoś, coś znajduje) np. in bonis civibus haberi należeć do grona prawych obywateli; y) (w stosunku do kogo, względem kogo) wobec, co do (np. crudelissimus in hoste, peccare in civibus, exercitatus in armis, laudare alqm in amicitia); S) (w znaczeniu: pomimo, mimo), np. Cato in summa senectute co- tidie coninientabatur. II. z acc.: l. (na pytanie "dokąd?") do, ku, na, np. in patriam redire, in Grae- ciam proficisci, in caelum sus- picere; tak samo: in ius vocare, in iudiciuni venire, in contionem prodire itp. 2. (czasowo) na, np. alqm in posterum diem invitare; in diem vivere żyć z dnia na dzień, in dies codziennie, in horas co godzinę, in futurum na przyszłość. 3. przy określeniu; a) usposobienia, sposobu postępowania: wobec, ku, względem (np. amor in patriam miłość ojczyzny, liberalis in mili- tes, odium in malos cives); /?) (przy dzieleniu) na (np. Gallia di- visa est in partes tres); y) (o celu i przeznaczeniu) na, (np. pecunia in rem militarem data, legio in praesidium missa. alqm in po- enam expetere, somno in volu- ptatem uti, in speciem dla pozoru, in contumeliam na hańbę); S) (w jaki sposób?) w, na, (np. mirum in modum w dziwny sposób, in vi- cem nawzajem, in universum na ogół, pax convenit in has leges pod tymi warunkami, in rem esse być odpowiednim, korzystnym itp.). m-accessus 3 niedostępny. m-adsuetus 3 nieprzywykły. 215 - incedo in-adustii.s 3 nie przypalony. in-aedifico l. dobudować, przybudo- wać (in re i m rem)', zabudować, coś zamurować (alqd). in-aequabilis, e nierówny. in-aequalis, e a) nierówny, krzywy; b) niejednaki; zmienny; niestały. uiaequalitas, atis / nierówność. m-aequo l. zrównać, wyrównać. m-aestimabilis, e nie oceniony; a) bez wartości; b) bezcenny, nad- zwyczajny. in-aestiió l. zawrzeć w czymś, bu- rzyć się (z dat.). in-alpinus 3 mieszkający w Alpach. in-amahilis, e niemiły, nienawistny. m-amaresco, rui, - 3. gorzknieć, brzydnąć. in-ambitiosus 3 bez ambicji. in-ambulatio, onis / przechadzka. in-ambulo l. przechadzać się. in-amoenus 3 nieprzyjemny, smutny. in-animalis, e i in-animus 3 bez życia, bez duszy. inani.s, e próżny, czczy, subst. inane, is n próżnia; a) z próżnymi rękoma; b) ubogi, złupiony; c) bez treści, bez wartości, czczy; d) próżny, nieużyteczny, daremny, marny; e) chełpliwy. inailita.s. atis / próżnia; próżność, marność. in-aratus 3 nie zorany, leżący od- łogiem. in-ardesco, arsT, - 3. a) zapalić się; b) zapłonąć, rozpłomienić się. m-aresco, ariii, - 3. wysychać. m-assiietus 3. nie przyzwyczajony, nie nawykły. in-attenuatiis 3 nie osłabiony, nie zmniejszony. in-audax, acis nieśmiały, trwożliwy. in-audio 3. dosłyszeć, posłyszeć. in-audltus 3 a) niesłychany; b) nie słyszany, nie wysłuchany. in-auguro l. a) zasięgnąć wieszczby z lotu ptaków; b) poświęcić (za pomocą auguńów). in-aures, iiim / kolczyki. in-auro l. pozłocić. in-auspicatiis 3 nie stwierdzony, nie pochwalony wieszczbą; adv. -o. m-ausus 3 to, na co się nie od- ważono. inb... zob. imb... in-caediius 3 nie rąbany, nie tknięty siekierą. in-calesco, Im, - 3. rozgrzać się, zapalić się, zapłonąć. in-calfació, feci, factum 3. rozgrzać. in-callidus 3 nieroztropny, niezrę- czny. in-candesco, duł, - 3. zbieleć; roz- grzać się do białości. in-canesco, mii, - 3. zbieleć, po- bieleć. in-cantó l. oczarować. in-canus 3 siwawy. in-cassum iob. cassus. in-castigatus 3 nie skarcony, nie ukarany. in-cautus 3 l. nieostrożny, niebacz- ny, niedbały. 2. nie strzeżony, nie zabezpieczony, niepewny. in-cedó, ssi, ssum 3 stąpać, kroczyć, iść; a) wyruszać, maszerować, na- cierać (in, ad alqd); b) wystąpić, nadejść, nastąpić; powstać; c) ogar- incelebratus 216 - nać, opanować (z dat. lub acc.); d) wejść, wstąpić (alqd). in-celebratus 3 nie wspominany. in-cenatus 3 nie najedzony, na czczo. incendiarius, T m podpalacz. incendiiini, i n podpalenie, pożar; a) pochodnia, żagiew; b) żar, ogień; c) zagłada, zniszczenie, klęska. in-cendo, cendl, censum 3. zapalić, podpalić; pass. zapalić się; a) oświecać; b) zapalać, rozpalać, roz- płomieniać (alqm i alqd); a) pod- niecać, podburzać; R) zwiększać, wzmagać. incensio / podpalenie, pożar. incensus 3 part. od incendo. iii-censii-s 3 nie szacowany przez cenzora. inceptio, onis / = inceptum. incepto l. rozpoczynać, zaczynać. inceptum, T n i -tus, us m początek, zaczęcie, przedsięwzięcie. in-cerno, crevi, cretum 3. posypać. in-certus 3 a) niepewny, nieokreś- lony; subst. incertiim, i n niepew- ność, niejasność; trudny do rozpo- znania; b) (act. o osobach) niepew- ny, chwiejny, wahający się (z gen.). in-cesso, lvi, - 3. wyruszać przeciw komuś (alqm), napadać, uderzać. in-cessiis, us m chodzenie, chód; a) natarcie, napad; b) kolumna wojska. incesto l. zhańbić, zbezcześcić. in-cestus 3 nieczysty, sprośny, grze- szny; subst. incestuiii. i n nieczys- tość, kazirodztwo. in-cestus, us m = incestum. in-chóó l. = incoho. incidentia, ae / deszcz kamienny. in-cido, cudi, - 3. wpaść, rzucić się (in alqm lub z dat.); a) wpaść w coś, (o rzekach) wpadać; b) napaść, natrzeć (in alqm); c) (niespodzianie) natrafić, natknąć się, napotkać (in alqd lub z dat.); d) zdarzyć się, wypaść, nastąpić; spotkać kogoś, zdarzyć się komuś (alicui). in-cido, cldl, cisum 3. a) naciąć, wyryć, wykuć (alqd in rem lub in re); b) rozciąć, przeciąć; a) prze- rwać, urwać, zakończyć; /?) odciąć, pozbawić (np. spem). incile, is n kanał (odpływowy). in-cingo, cinXT, cinctum 3. przepa- sać; opasać, otoczyć. in-cipió, pf. coepT, coeptum i in- -ceptiim 3. l. pochwycić, zacząć, począć, przedsiębrać (alqd, ab aląa re, z inf.). 1. (intr.) zacząć się. incise i incisiun odv. w krótkich zdaniach. incisio, mis / i incisum, T n wcięcie, odcinek. incitamentum, T n podnieta, popęd, bodziec. incitatio, onis/pobudzenie, zachęta; a) polot, rozpęd; b) popęd, dążność. in-citó l. pobudzić do szybkiego ruchu, popędzić; pass. i se incitare spieszyć naprzód, incitatus 3 szy- bki, spieszny; a) pobudzać, pod- niecać; b) drażnić, poduszczać; c) wzdymać, powiększać, wzmagać. in-citus 3 a) silnie poruszany, szybki; b) nieruchomy. in-clanió l. głośno wołać, przywoły- wać (alqm); wołać o pomoc. - 217 inconsiderantia n-claresco, rui, - 3. stawać się znanym lub sławnym, dać się po- in-clemens, entis bezwzględny, srogi. in-clementia. ae / bezwzględność, srogość, nieludzkość. in-clinatio, oms / pochylenie, zgię- cie; a) przychylność, życzliwość; b) zmiana. in-clinatus nachylony, skłonny; a) schylony, upadający, zachodzący; b) skłonny, przychylny, życzyliwy (ad alqd i ad alqm). in-clino l. nachylać, zginać; intr. i pass. nachylać się, (o wojsku) zachwiać się, cofać się; a) skłaniać, zwracać, kierować; intr. i pass. skłaniać się ku czemu (ad alqd); b) doprowadzić do upadku; pass. i intr. upadać, obracać na gorsze; szkodzić, przeszkadzać; c) przewa- żyć, rozstrzygnąć (alqd). inclitus 3 = inclutus. in-cludo. sl, sum 3. l. zaniknąć, zacieśnić (alqd in rem i in rem); wprawić, wstawić, umieścić w czym, wpuścić w coś. 2. zamy- kać, powstrzymywać, tamować. inclusio, onis/zamknięcie. in-clutus 3 sławny, znany. in-cogito l. wymyślić coś na kogoś (alicui alqd). in-cognitus 3 a) nieznany; a) nie do poznania; [S) nie badany; b) nie uznany. in-cóho l. zaczynać; zacząć opi- sywać, opowiadać, incóhatus 3 (zaledwie) zaczęty, niedokoń- czony. iii-colo, cólui, cultum 3 a) zamiesz- kiwać (alqd); b) (intr.) mieszkać. in-cólumis, e nietknięty, nienaruszo- ny, cały. incólumitas, atis / całość, bezpie- czeństwo. in-cómitatu-s 3 bez towarzystwa, bez orszaku. in-coniniendatus 3 pozostawiony, opuszczony. in-coniiiióditas. atis / = incommo- dum. in-commódo l. zawadzać, przeszka- dzać (z dat.). in-commódum, T na) niedogodność, nieprzyjemność; b) uciążliwość, szkoda; c) nieszczęście; strata; klęska. in-commódus 3 niedogodny, nie- przyjemny, przykry, uciążliwy; nie- przyjazny. in-commutabilis, e nieodmienny. in-compertus 3 nie zbadany, nie- pewny. in-compósitus 3 nie uporządkowany, nie uregulowany; prosty, nieozdob- ny, niezgrabny. in-comptus 3 nie uczesany, niepo- rządny, zaniedbany; prosty, niewy- kwintny. in-concessiis 3 niedozwolony, za- kazany. in-conciiinus 3 niezgrabny, nieskład- ny, nierymowany. in-concussiis 2 nie wstrząśnięty, nie- wzruszony. in-conditus 3 nie uporządkowany; nie trzymający się prawideł sztuki. in-cónsiderantia, ae/nierozwaga. inconsideratus in-consideratus 3 nieostrożny, nie- baczny. in-consolabilis, 6 niepocieszony. in-cónstans, antis niestały, chwiejny; niekonsekwentny. in-constantia, ae/niestaiość, zmien- ność, chwiejność. in-consultus 3 a) nie pytany o radę; b) pozbawiony rady, bezradny; c) niebaczny, nierozważny. in-cónsuniptus 3 nie zużyty; nie- spożyty, wieczny. iii-contaminatus 3 niepokalany, czysty. in-contentus 3 nie napięty; nie na- strojony. in-continens, entis niepowściągliwy, nieumiarkowany. iii-contineiitia, ae / niepowściąg- liwośc. in-conyeniens, entis niezgodny, nie- podobny. in-cóquo, coxT, coctum 3. warzyć w czym; farbować. in-correctus 3 nie poprawiony. in-corruptus 3 nie zepsuty; nie uszkodzony; a) nie sfałszowany, prawdziwy; b) szczery; c) nieprze- kupny, nieposzlakowany. in-crebresco, brui, - 3. stać się częstym; wzmagać się, rozszerzać się. in-credibilis, e nie do uwierzenia; nadzwyczajny. in-credulus 3 nie wierzący, niedo- wiarek. in-crementum, T n wzrost, przyrost, ubytek; a) zaród; szczep; b) po- tomek. in-crepito l. głośno wołać na kogoś; łajać, strofować, ganić (alqm; *a- licui). in-crepo, pili, pitum l. l. chrzęścić, szeleścić, turkotać, hałasować; a) dać się słyszeć, poruszyć się; b) wołać na kogoś. 2. (trans.) głos wydać, wydo- być dźwięk; b) wyrzuty czynić, ganić; c) opłakiwać, narzekać; d) przywoływać, pobudzać (alqm). in-cresco, crevi, - 3. narosnąć, wzrastać, przybierać. in-cretus 3 part. od incerno. in-cruentatiis 3 nie skrwawiony, nie- krwawy. in-cruentus 3 niekrwawy; nie zra- niony. in-crfisto l. zbrukać. in-cubó, ul, itum l. leżeć na czym lub w czym (dat.); a) spać w świą- tyni boga; b) czegoś troskliwie strzec; nad czymś rozmyślać. in-culco l. wtłoczyć, wdeptać, wsu- nąć, wtrącić; a) wbić, wpoić, wyryć (w pamięci); b) narzucić (alicui alqd). in-culpatus 3 nienaganny. in-cultus 3 nieuprawny; a) nie upo- rządkowany, zaniedbany, nieozdob- ny; b) niewykształcony; a) zdzi- czały; /f) surowy, nieokrzesany. in-cultus, fis m zaniedbanie; brak wykształcenia. in-cumbo, cubul, cubitum 3. poło- żyć się albo oprzeć się (na czym) o co (in alqd, *z dat.); a) rzucić się na co; b) wpaść; c) przyłożyć się do czego, oddać się czemu (m, ad alqd); d) przychylić się do czego; indicatio e) całą siłą zwrócić się ku czemuś (w alqd). in-cunabula, órum n powijaki; a) miejsce urodzenia, dzieciństwo; b) początek, źródło. in-curatus nie wyleczony. in-cuna, ae / brak staranności, nie- staranność, zaniedbanie, obojęt- ność. incuriosus 3 a) niestaranny, niedbały; b) zaniedbany. in-curró, (cu)curri, cursuni 3. wbiec, wpaść na co (m alqm lub z dat.); a) uderzać, napaść; b) rozciągnąć się, napaść; b) rozciąg- nąć się, rozwalić się; c) spotykać się, natknąć się, zderzyć się; a) wpaść, popaść; JS) zajść, wypaść, zdarzyć się. in-cursio, onis/a) szybkie zbliżanie się; b) napływ, natłok; c) napad, natarcie, najazd. in-cursó l. wpadać na coś (dat.), wpaść na coś (in alqd lub z occ.); napadać, rzucić się, najeżdżać; na- rzucać się komuś (z dat.). in-cursiis, lis m = incursio. in-curyo l. zakrzywiać, zaginąć (do środka). in-curyus 3 zakrzywiony (od we- wnątrz). incus, uduś/kowadło. meliso l. oskarżać, obwiniać. incu.ssus, fis m uderzenie. in-custodltus 3 a) nie strzeżony; nie obserwowany, zaniechany; b) nie- ostrożny. incusiis 3 świeżo ociosany; obro- biony. in-cutio, cussi, cussum 3. uderzyć o co (alqd in alqd lub z dat.); a) rzucać, miotać; b) wpędzić, napę- dzić (alicui alqd). indagatio, onis/badanie. indagatór, oris m badający, badacz. indagatrix, icis/badająca. indago l. badać, śledzić. indago, inis/osaczenie; ogrodzenie, obława. in-de adv. stąd, stamtąd; a) (czas.) odtąd; inde a... od czasu...; b) z tego, stąd, dlatego, przeto. in-debitus 3 nienależny. in-decens, entis nieprzystojny. in-decllnatus 3 niezmienny, wiemy. in-decóris, e nieprzyzwoity, szpetny. in-decóro l. szpecić, hańbić. in-decorus 3 szpetny; nieprzystojny, niezaszczytny. ill-defensus 3 nie obroniony. in-defessus 3 niezmordowany. in-defletus 3 nie opłakany. in-delectus 3 nie obalony. in-delebilis, e niezatarty. in-delibatus 3 nietknięty. in-demnatus 3 nie skazany, nie po- tępiony. in-deploratus 3 nie opłakany. in-deprensus 3 niepojęty. in-desertus 3 nie opuszczony. in-destrictus 3 nie zadraśnięty. in-detonsiis 3 nie ostrzyżony. in-deyitatus 3 nieunikniony. index, icis m i/donosiciel; a) zdraj- ca, szpieg; b) palec wskazujący; c) tytuł, napis, spis; d) kamień pro- bierczy. indicatio, onis / ocena, taksa. indicatura - 220 - indicatura, ae / oznaczenie ceny; cena. in-dicente me bez mojego rozkazu. indlciiun, i n doniesienie, podanie, zeznanie; a) zdrada, donos; b) na- groda za donos; c) znak, znamię, dowód. indico l. donosić, oznajmiać, zdra- dzać (alicui alqd, de r e; z acc. c. inf.); a) zwiastować, oznajmiać; b) podawać cenę, szacować. in-dico, dlxi, dictum 3. zapowie- dzieć; a) opublikować, ogłosić; b) nałożyć na kogo co (alicui alqd). in-dictus 3 nie powiedziany, indicta causa bez obrony. indi-dem adv. również stąd, również z... in-difierens, entis obojętny. indi-gena, ae m i/krajowy, swojski; rodak, krajowiec. indigentia, ae / potrzeba; zachłan- ność. ind-igeó, iii, - 2. potrzebować, od- czuwać brak (z abl. lub gen.). indigens, entis potrzebujący, po- zbawiony czego; tęsknić za czymś. indiges, etis tutejszy, krajowy; m na- rodowy heros. indigens, is potrzebujący, biedny. in-digestus 3 nie uporządowany. in-dignabundus 3 gniewny, obu- rzony. in-dignans, antis gniewny, niechę- tny. in-dignatió, onis / niechęć; objaw oburzenia. indignatiuncula, ae / poryw obu- rzenia. in-dignitas, atis / a) niegodziwość, nikczemnośc; hańba; b) niechęć, oburzenie. in-dignór l. uważać coś za niegodne, niegodziwe; oburzać się, być nie- chętnym. in-dignus 3 niegodny, niewart, nie zasługujący (z abl., *z gen.; z qui z con., * z ut lub inf.); a) niewinny; b) nieprzystojny, haniebny, obu- rzający; c) in-digne ferre oburzać się, być niezadowolonym z czegoś. indigus 3 potrzebujący. in-diiigens, entis niedbały. in-diiigentia, ae / niedbalstwo, nie- staranność. indipiscór, deptu.s sum 3. dosięgnąć, uzyskać. in-direptiis 2 nie splądrowany, nie zrabowany. in-discretus 3 a) nie rozdzielony; b) nie różniący się, bez różnicy. in-disertus 3 niewymowny. in-dispósitus 3 nie uporządkowany. in-dissólubilis, e nie dający się roz- wiązać. in-disfihctiis 3 niewyraźny, zamącony. in-diyiduiis 3 niepodzielny; nieroz- dzielny. subst. n atom. in-do, didi, ditum 3. włożyć, wsadzić (alqm in alqd lub z dat.); a) przy- dać, dodać (np. imię); b) wprowa- dzić; c) spowodować, wzniecić, wzbudzić (alicui alqd). in-dóciUs, e a) niepojętny, nieuczony, niewykształcony; b) trudny do po- jęcia; nie wyuczony. in-doctiis 3 nieuczony, niewykształ- cony (z *inf. lub *gen.). - 221 - inenarrabilis in-dolentia, ae/nieczułość (na ból). indoles. Is / własność przyrodzona, wrodzona zdolność, talent. in-dółesco, liii, - 3. odczuwać ból, boleść; smucić się. in-dómitus 3 nieposkromiony, dziki; nieokiełznany, niekamy. in-donnio 4. spać na czym, przy czym (z dat.); zasypiać (sprawę, dat.). in-dotatus 3 nie wyposażony, bez posagu. in-dubitatus 3 niewątpliwy. in-dubitó l. wątpić o czymś (dat.). in-dubiiis 3 niewątpliwy. in-diico, duxT, ductum 3. l. powlec czym (alqd alqa re); a) wykreślić, przekreślić; b) znieść, skasować. 2. wprowadzić (alqd in alqd, *z dat.); a) wprowadzić jako żonę, pojąć za żonę, (wojsko) prowadzić do boju; b) wprowadzić na widownię publi- czną, na scenę, wystawić (na sce- nie); c) przedstawić; a) (osoby) jako mówiące lub działające; /?) wstawić w rachunek; d) nakłonić, pobudzić, spowodować (alqm in, ad alqd; z ut); 3) (in) aninmin postanowić, zdecydować się (z inf. lub z ut, ne). in-ductio, onis / a) wprowadzenie, doprowadzenie; b) występ na are- nie; c) nakłonienie do czego (gen.), spowodowanie; d) skłonność; e) dowód przez indukcję. inductus, us m namowa. inductus 3 a) wprowadzony, obcy; b) wyszukany, sztuczny, nienaturalny. indulgens, entis pobłażliwy, dobro- tliwy. indulgentia, ae/pobłażliwość, dob- roć; łagodność, delikatność. in-dulgeo, Isi, Itiirn 2. być pobłaż- liwym, powolnym, ustąpić, dogo- dzić (dat.); a) być oddanym lub oddać się jakiejś sprawie; b) trosz- czyć się o co (dat.); c) (trans.) użyczyć komu, zgodzić się na co (alicui alqd). in-duo, iii, utum 3. wdziać, włożyć. se induere: a) (in alqd) odziać się, okryć się czymś, zawikłać się, po- paść w co; /3) wpaść w coś (dat.), zawisnąć na czym; zaopatrzyć czymś (alqd alqa re); coś przyjąć, przybrać (alqd). indugrediór = ingredior. induperatór = imperator. in-duresco, rui 3. twardnieć, tężeć, hartować się. in-duro l. czynić twardym, hartować. industria, ae / pracowitość, skrzęt- ność. (de) industria umyślnie. industrius 3 pilny, skrzętny. indutiae, aruni / zawieszenie broni, rozejm. idutu.s, fis m odzież, strój. in-edia, ae/głód, post. in-editus 3 (jeszcze) nie wydany. m-efficax, acis nieskuteczny, słaby. in-elegans, antis niewytwomy, nie- smaczny. in-eluctabilis, e nie do pokonania; nieunikniony. in-emóriór 3. umierać (na widok czego) (dat.). in-emptus 3 nie kupiony. in-enarrabilis, e nie dający się opi- sać, niewysiowiony. inenodabilis 222 - in-enodabilis. e nie dający się roz- wiązać, nierozwikłany. m-eo, iii, ituni 4. l. (intr.) wchodzić (w alqd); zaczynać się, poczynać się. iniens aetas młodość. 2. (trans.) wchodzić, wstąpić (domum); a) po- kryć (klacz, krowę); b) rozpocząć (okres czasu); (urząd) objąć, (intere- sy, układy) nawiązać, zawrzeć, (po- stanowienie) powziąć; rationem rei rozważyć, obliczyć, gratiam ab alqo pozyskać łaskę, przychylność. ineptiae, arum/niedorzeczność, bła- zeństwo. in-eptus 3 nieprzydatny; a) niestoso- wny, niedorzeczny; b) niesmaczny, płaski, głupi. in-equitabilis, e niezdatny do kon- nicy. in-ermis, e, -mus 3 nie uzbrojony, bezbronny. ih-errans, antis nie błąkający się, stały. in-erro l błąkać się, naokoło czegoś (dat.); majaczyć, snuć się przed oczyma. in-ers, tis niezgrabny; a) leniwy, nieczynny; b) gnuśny, opieszały; c) tchórzliwy, nieśmiały. inertia, ae / niezgrabność; bezczyn- ność, lenistwo. in-eródTtus 3 niewykształcony, pro- stak. m-escó l. wabić, nęcić. in-excTtus 3 spokojny. im-exciisabuis, e nie dający się uspra- wiedliwć, nie wymagający uspra- wiedliwienia, bez usprawiedliwie- nia się. in-exercitatus 3 nie wyćwiczony, niesprawny. in-exhaustus 3 nie wyczerpany. in-exorabais, e nieubłagany. in-expeditus 3 powikłany, ciężki, trudny. in-experrectus 3 nie dający się zbudzić. in-expertus 3 a) niedoświadczony, nie obznajomiony z czym (z dat. lub *gen.); b) nie wypróbowany. In-expiiabilis, e a) nie dający się odpokutować; nie odpuszczony; b) nieubłagany. In-explebnis, e nienasycony. in-expletus 3 nie napełniony, nie nasycony. in-explicabilis, e rzecz nie dająca się rozwikłać; a) niewykonalny, (via) nie do przebycia, nieprzebyta; b) niezbadany, nie wyjaśniony. in-exploratus 3 nie wyśledzony; adv. -o nie zasięgnąwszy języka. in-expugnabuis, e nie do zajęcia, nie do zdobycia, niepokonalny. in-exspectatus nieoczekiwany. in-exstinctus 3 nieugaszony; niewy- gasły. in-exsuperabuis, e nie do przebycia; nie do pokonania. in-extricabnis, e nierozwikłany; za- wiły. in-fabre adv. niezgrabnie. in-fabricatiis 3 nie obrobiony. in-facetus 3 niedowcipny, niesmacz- ny, prostacki, płaski. Tn-facundiis 3 niewymowny. Infamia, ae/niesława; sromota, hań- ba, plama, zakała. - 223 - inficio in-lamis, e zniesławiony; okryty hańbą. ui-famo l. zniesławiać, zbezcześcić; podać w podejrzenie. m-fandus 3 niewypowiedziany; szka- radny, ohydny. in-fans, antis l. niemy. 2. bełkocący, paplający, mało wymowny; a) mło- dziutki, niemowlęcy, delikatny. subst. infan.s m i/niemowlę, dzie- cię; b) dziecinny, błahy. ui-fatuo l. mamić, zwodzić. Tn-faustus 3 złowróżbny, nieszczę- śliwy. in-fectór, oris m farbiarz. m-fectus 3 pofarbowany. in-fectus 3 nie uczyniony, nie zda- rzony, nie ukończony, infecta re nic nie wskórawszy; a) niemożliwy; b) nie obrobiony, surowy. in-Rcunditas, atus / nieurodzajność, niepłodność. in-fecundus 3 nieurodzajny. in-felicitas, atłs / nieszczęście. in-felix, Tcis a) niepłodny; b) nie- szczęśliwy, nieszczęsny, przeklę- ty. Tnrenso l. niepokoić; gniewać. in-fensus 3 wrogi, srogi; rozsierdzo- ny, nienawistny. in-ferció, rsi, rsum 3. wpakować, wtłoczyć. inferiae, arum/ ofiara dla umarłych, obiata. interior, iiis z.ob. inferus. infernus 3 na dole położony, znajdują- cy się w dole; podziemny, piekielny. ih-fero, intulT, illatum 3. wnieść, wrzucić (alqd in alqd lub z dat.); a) coś na coś kłaść, wsadzić, do czegoś pędzić, przystawić; b) (zmarłych) pochować, (ofiary) składać, (zło) wyrządzić, sprawić, (w mowie) przytaczać, wzmian- kować, wymienić; c) helium alicui wojnę wydać, wszcząć, in alqd wojnę przenieść dokądś, signa chorągwie nieść = wyruszyć, ude- rzyć (m alqm lub z dat.); d) pass. lub se inferre pędzić, spieszyć, rzucić się; e) (uczucia) wzbudzać, wywołać, wzniecić, spowodować (alicui alqd). inferus 3 dolny, subst. Tnferi, orum świat podziemny, piekło, comp. Tnferiór, ius niższy, niżej poło- żony; (czas) późniejszy, młodszy; słabszy, drobniejszy, szczuplejszy, niższy, sup. a) infimus 3 a) = imus; j)) najniższy = najgorszy, najlichszy; b) Tmus 3 ostatni, naj- niższy. subst. uniun, i n najniższa część, głąb; dno, głębia, podzie- mie, piekło; ostatek, subst. Tnium, i n koniec, kres. ih-fervesco, ferbui, - 3. zaczynać kipieć. Tn-festo l. niepokoić, zaczepiać. Tn-festus 3 a) niepokojony, niepew- ny, zagrożony; b) niepokojący, za- czepny, groźny; n) nieprzyjacielski, nieprzyjazny; f5) gotowy do strzału, gotów do walki. Tnficetus 3 = infacetus. m-fició, feci, fectum 3. zaprawić, zapuścić, napoić (alqd alqa re); a) zabarwić, pomalować; b) zatruć, zarazić, skazić, splamić. infidelis - 224 in-fidelis, e niewierny, wiarołomny. Tn-fidelitas, atis / niewierność, wia- rołomstwo. Tn-fTdus 3 niewierny, niewiarygodny, niepewny. in-figo, fixi, fTxum 3 wbić, wetknąć, wwiercić, utkwić; wpoić, utwier- dzić, trwale skierować ku czemuś (alqd in re lub z dat.). iniunus 3 zob. inferus. ih-findó, fidi, fissum 3. wciąć (alicui alqd). infinitas, atis / nieskończoność. Tn-fTnitió. onis/nieskończoność. Tn-fmTtiis 3 nieograniczony; nieskoń- czony, niezliczony; nieokreślony, ogólny, oderwany. rn-firmatió, onis / osłabienie. ih-firmitas, atis słabość, bezsilność; niemoc; chwiejność, małoduszność. in-firmo l. osłabiać; a) wzruszyć, nadwątlić; b) zbić, odeprzeć, uczy- nić nieważnym. ih-firmus 3 słaby, bezsilny; a) chory; b) małoduszny, bojaźliwy; c) drob- ny, nieznaczny. m-fit zaczyna (abs. lub inf.). Inlitias ire zaprzeczać, wypierać się. Tnfitiatió, ónis / zaprzeczanie, wy- pieranie się. ihfitiatór, oris m kłamca, łgarz, krętacz. mfitor l. zaprzeczać, odmawiać. m-flammatio, onis/podpalenie, po- żar, wzburzenie. Tn-flaninió l. zapalać, rozgrzewać, zachęcać, drażnić. m-fiatio, onis / wydęcie, wzdęcie, napęcznienie. Tn-flatus 3 nadęty a) wezbrany, na- puchnięty; b) napuszony, dumny; c) gniewny, oburzony. in-flatus, us m wydymanie; na- tchnienie. m-flectó, flexi, flexum 3. zakrzywiać (do środka); a) (głos) modulować; b) przekręcać, odmieniać; c) poru- szyć, skłonić. Tn-fletus 3 nie opłakiwany. Tn-fleribilis, e nieugięty. Tn-flexio, onis / zginanie, zgięcie; wąs, wić (u roślin). in-ffigo, flud, flictum 3. wbić, ude- rzyć czym, trącić (alicui rei alqd); zadać, wyrządzić (alicui alqd). in-flo l. wydymać, wydąć; a) dmu- chać, dąć, grać (na instrumencie), podać ton; b) nadymać, wzbijać w dumę; c) natchnąć, zapalać. Tn-fluxo, xi, - 3. wpływać, niepo- strzeżenie wciskać się. in-fódió, fodi, fossum 3. wkopać, zakopać. in-formatio, onis/wizerunek, zarys, pojęcie. informis, e niekształtny, brzydki. Tn-formo l. kształtować, tworzyć; a) wyobrażać sobie; b) przedstawiać, opisywać, kreślić; c) kształcić, uczyć. infortunatus 3 nieszczęśliwy ih-fortuniiim, i n nieszczęście; chłos- ta, cięgi. Tnfra l. adv. w dole, u dołu, na dole. 2. prp. z acc. niżej, poniżej; a) (o czasie) później; b) niżej stojący, mniej wart. ih-fractio, onis/małoduszność, przy- gnębienie. - 225 inglorius in-fractus 3 złamany; a) bez od- wagi, małoduszny; b) oderwany, przerwany. in-fragilis, e nie osłabiony. ui-fremo, m, - 3. parskać, zgrzytać; rechtać. Tn-frenatus 3 nieokiełznany. in-frendeo, - - 2. zgrzytać. in-frenis, e, i -us 3 nieokiełznany. in-freno l. okiełznać; hamować; trzymać w ryzach, na wodzy. m-frequens, entis nieliczny, nieczęs- ty, rzadki (rzadko obecny); słabo zaludniony, słabo obsadzony, pusty. Tn-frequentia, ae/mała liczba; pus- tka, samotność. in-fringo, fregi, fractiim 3. złamać, zerwać; a) osłabić, uszczuplić; b) rozbić na czym (alicui rei alqd). m-fróns, dis bez drzew. m-fructusosus 3 nieurodzajny, nie- użyteczny. m-fucatus 3 pokryty szminką; tyn- kowany. infuła, ae / opaska, opaska na gło- wę; wstęga noszona przez kap- łanów. in-fulció. fulsi, fultiini 4. wepchać; dołączyć, wprowadzić. m-fundo, fudl, fusum 3. l. wlać, nalać, wsypać (alqd in alqd lub *z dat.); a) otworzyć wejście, wpuścić. pass. wciskać się; b) oblać, ob- sypać. 2. rozlać, rozszerzać, rozpo- ścierać. ihfusus 3 (z dat.) rozlany, przenika- jący, przylegający. Tn-fusco l. czernić; zmącić, zeszpe- cić, zepsuć. in-genuno l. a) podwajać, powta- rzać; b) (intr.) podwajać się, po- mnażać się. in-gemisco 3. = ingemo. in-gemo, miii, - 3. wzdychać, ję- czeć; (trans.) żałować, opłakiwać. in-genero l. wszczepić, zaszczepić; stworzyć. in-geniosus 3 utalentowany; genial- ny. in-genitus 3 part. od ingigno. in-genium, l n rzecz wrodzona; l. wrodzona zdolność; skłonność, na- tura. 2. usposobienie wrodzone, temperament, charakter; a) twórczy duch, geniusz; talent, bystrość; b) zdrowy rozsądek, fantazja; c) ge- niusz = genialny człowiek; d) dow- cipny, mądry pomysł. in-gens, entis ogromny, niezmierny, nadzwyczajny. in-genuitas, atis / stan wolno uro- dzonego; szlachetność, prawość, szczerość. in-genuiis 3 wolno urodzony; wolno urodzonego godny; a) szlachetny, przystojny, zacny; b) uczciwy, szczery; c) wypieszczony, deli- katny. in-gero, gessi, gestum 3. (z góry) wnosić, wsypywać, wrzucać, wle- wać (alqd in alqd lub *z dat.); a) (verba) miotać, ciskać; b) (rany) zadawać; c) narzucić komu co (o- licui alqd). in-gigno, genu!, genitum 3. wszcze- pić, zaszczepić; ingenitus 3 wro- dzony. in-giórius 3 niesławny. ingluyies 226 - in-gluvies, ei/paszcza; żarłoczność. in-gratiRcus 3 niewdzięczny. in-grat(i)is adv. wbrew woli, nie- chętnie. in-gratus 3 a) niemiły, nieprzyjem- ny; b) niewdzięczny; niewdzięcznie przyjęty. in-gravesco, - - 3. stawać się ciężkim, ociężałym; stawać się przykrzejszym, gorszym. in-gravo l. obciążać; pogorszyć. in-grediór, gressus sum 3. kroczyć, stąpać. 2. wkroczyć, wejść (intra lub in alqd); a) wejść w co, wdać się w co; b) (trans.) wejść dokąd (alqd), wstąpić na coś; a) zaczepić kogoś; natrzeć na kogoś; JS) zacząć, rozpocząć coś; y) zacząć mówić, zagaić. in-gressio, onis/= ingressus. in-gressus, us m l. kroczenie, chód, stąpanie. 2. wejście, wkroczenie, wjazd; a) napad; b) początek. in-gruo, ul, - 3. wpaść, zwalić się; napaść na kogo. in-guen, mis n słabizna, podbrzusze; a) części płciowe; b) puchlina, obrzęk. in-gurgito l. (w wir) wpaść, zanu- rzyć się. se ingurgitare nurzać się, tonąć (w czymś), nasycić się czymś. in-gustatus 3 nie skosztowany. in-habilis, e trudny do trzymania, niezgrabny; niezdatny, niezręczny. in-habitabilis niezdatny do zamiesz- kania. in-habito l. zamieszkiwać. in-haereo, sl, - 2. tkwić w czym, na czym, przylgnąć do czego, przy- rosnąć, przyczepić się, trzymać się (ad alqd, in re, z dat.). In-haeresco, haesT, haesiim 3. = in- haereo. in-halo l. zionąć. in-hibeó, m, itum 2. l. wstrzymywać, powstrzymywać; a) wstecz wiosło- wać; przestać wiosłować; b) prze- szkadzać, tamować; 2. użyć, zasto- sować (alqd alicui lub m alqm). in-hibitno, onis / tamowanie. m-hio l. usta otworzyć; chwytać ustami; a) chciwie za czymś dążyć, pożądać; b) gapić się, podziwiać. in-hónesto l. zbezcześcić. In-hónestus 3 nieobyczajny, hanieb- ny; a) niesławny, bezecny; b) szpet- ny, niski. in-honoratus 3 a) nie szanowany, niepozorny, nieznaczny; b) nie na- grodzony, bez daru. in-hónóriis 3 nie ozdobiony. in-horreo, - - 2. sztywnieć, stać bez ruchu. in-horresco, rui, - 3. zacząć tężeć, sztywnieć; wzdrygnąć się, wstrząs- nąć się, zadrżeć. in-hospitalitas, atis / niegościnność. inhospitu.s 3 niegościnny. in-humanitas, atis / nieludzkość, srogosć; a) barbarzyństwo, okru- cieństwo; b) prostactwo, gburowa- tość; c) sknerstwo. m-liunianus 3 nieludzki, srogi; a) szorstki, prosty; b) niedelikatny, gburowaty. in-humatus 3 nie pochowany, nie pogrzebany. in-ibi adv. tamże; blisko, prawie. - 227 - inno in-icio, ieci, iectum 3. l. wrzucać, wprowadzać, wkładać (alqd in alqd lub z dat.) se inicere rzucać się; a) (uczucie) wywołać, obudzić, wpoić (alicui alqd); b) spowodować, spra- wić; c) (w mowie) nadmienić, wtrą- cić. 2. rzucić cos na coś, narzucić (alicui rei alqd); (więzy) nałożyć. manum alicui rękę na kogo poło- żyć (powstrzymać kogoś). in-lectus, us m narzucenie. minucitiae, arum / nieprzyjaźń. inimico l. powaśnić, poróżnić. in-unicus 3 nieprzyjazny, wrogi (a- licui). subst. inimicus, i m nie- przyjaciel, -ca, ae/nieprzyjaciółka; a) niekorzystny, szkodliwy, zgub- ny; b) znienawidzony. in-iiilitabilis. e nie dający się na- śladować. iniquitas, atis/nierówność (gruntu); a) przykre położenie, trudność, nie- łaska; b) niesprawiedliwość, bez- prawie, ucisk, srogosć. in-Tqiriis 3 nierówny, niedogodny; a) niekorzystny, szkodliwy; b) nad- mierny, przesadny; c) niesłuszny, niesprawiedliwy; d) wrogi, niechęt- ny (alicui). subst. iniquus,im wróg, nieprzyjaciel; -a, ae/nieprzyjaciół- ka; e) niechętny, niecierpliwy. initio l. przypuścić do udziału, wta- jemniczyć. initium, i n wejście, wstęp, początek; pl.: a) pierwiastki, żywioły; b) po- czątkowe wiadomości, zasady; c) tajemny kult, misteria. in-itus, us m zbliżanie się. in-iucunditas, atis/nieprzyjemność. in-iungo, iunxi, iunctiim 3. l. włą- czyć (alqd in alqd). 2. przyłączać, przyłożyć (alicui alqd); a) wyrzą- dzić komu co, nabawić kogo czego; b) nałożyć, włożyć coś na kogoś. in-iuratus 3 nie zaprzysiężony. iniiiria, ae / niesprawiedliwość, na- ruszenie prawa; a) gwałt, b) obraza, krzywda, szkoda; c) nieprawny na- bytek; d) zemsta za doznaną krzyw- dę, kara. iniuriosus 3 bezprawny, krzywdzący (in alqm). in-iurius 3 niesprawiedliwy. in-iussu bez rozkazu. in-iussus 3 nie wezwany, sam przez Się. in-iustitia, ae / niesprawiedliwość. in-iustus 3 niesprawiedliwy, przeciw- ny prawu; twardy, ciężki. ini..., inni..., zob. iii..., imm... in-nabiflis, e nieprzydatny do pły- wania. in-nascór, natus sum 3. rosnąć w czymś albo na czymś, urodzić się, powstać, innatus 3 wrodzony (z dat.). in-nato l. a) wpływać w coś; b) pływać w czymś albo na czymś. in-nayigabilis, e nieprzydatny do żeglugi. in-necto, nexiii, nexum 3. a) otaczać, oplatać; b) splątać, powiązać; c) wplątać, uwikłać. in-mtór, nixus lub nisiis sum 3. opierać się na czym (abl.), spoczy- wać, polegać na czym (abl.). in-no l. a) wpłynąć; b) płynąć po czym (dat.), żeglować (alqd). innocens - 228 - in-nócens, tis niewinny; a) nieszkod- liwy; b) nieposzlakowany, prawy, bezinteresowny. innócentia, ae / niewinność; a) nie- szkodliwość; b) prawość, bezinte- resowność. in-nócuiis = innoxius. in-nótesco, tui, - 3. stać się znajo- mym, wiadomym. in-n6vo l. odnowić. in-norius 3 l. nieszkodliwy; a) nie- winny, prawy; b) bezpieczny. 2. nie uszkodzony; niezasłużony, nie zawiniony. in-nubo, nupsi, nuptum 3. przez małżeństwo wejść do rodziny (z dat.). in-nubus 3 = innuptu.s. in-numerabilis, e niezliczony. in-nunierabilitas, atis / niezliczona mnogość. in-numerus 3 niezliczony. in-nuo, m 3 skinąć, przytakiwać. in-nuptus 3 a) dziewiczy, niezamęż- ny; b) (nuptiae) nieślubne małżeń- stwo, nieszczęsne małżeństwo. m-nutrio 4. wyhodować, wychować w czym (dat.). ifn-oblltus 3 pamiętny. tn-obrutus 3 nie zasypany. m-obsequens, entis nieposłuszny. m-obseryabilis, e nieznaczny. ih-observantia, ae/nieład. ui-observatus 3 nie dostrzeżony. in-offensus 3 bez przeszkody, wolno. ifn-ofHciosus 3 niezgodny z powin- nością, nienależyty. m-ólesco, levl, litum 3. wrosnąć, przyrosnąć. m-óminatus 3 klątwą obciążony, przeklęty. inopia, ae/niedostatek, brak, bieda; brak pomocy, opuszczenie. in-ópinanas. antis nie spodziewający się, nic nie przeczuwający; niespo- dziany, nieoczekiwany. in-óplnatus i in-óplniis 3 = in-opi- nans. in-ops, opis a) bezsilny, słaby; b) pozbawiony pomocy, nędzny, ubogi (alcis rei lub z abl.); ubożuchny, bez środków. in-orata re bez poprzedniego wy- głoszenia. in-órdinatus 3 nie uporządkowany. in-omatus 3 nie przystrojony, bez ozdób. inquam mówić, rzec. in-quies, etis niespokojny. in-quieto l. niepokoić; utrudniać. in-quietus 3 niespokojny. in-quilinus, ima) mieszkaniec, lo- kator, napływowy obywatel. in-quino l. zanieczyścić, zbrukać; splamić. inquinatus 3 nieczysty, brudny. in-quird, sTvT, situm 3. szukać, po- szukiwać; a) śledzić, badać (in alqd, *alqd); śledztwo przeprowa- dzać, dowody zbierać (in alqm}. in-quisitio, ónis/poszukiwanie; śle- dztwo, badanie. in-quTsitór, oris m poszukiwacz; a) szpieg; b) sędzia śledczy. inr... zob. irr... Tn-saluber, bri.s, bre i Tnsalubris, e niezdrowy. in-saliitatus 3 nie pozdrowiony. 229 - insidiator Tn-sanabilis, e nieuleczalny. Tnsania. ae / szał, szaleństwo; a) natchnienie; b) nierozumna przesa- da, zbytek. in-sanió 4. być szalonym, szaleć, wściekać się. Tn-sanita.s, atis / brak zdrowia, cho- roba. Tn-sanus 3 szalony, wariat; a) umys- łowo chory, zapalczywy, natchnio- ny; b) nadmierny. In-satiabilis, e a) nienasycony; b) nie zaspokajający pragnienia, nie- wyczerpany. in-saturabilis, e nienasycony. Tn-scendó, endi, ensuni 3. wchodzić na górę, wstępować; wstępować na coś (alqd). in-sciens, entis nie wiedzący, nie- świadomy; a) nieroztropny, nieroz- ważny; b) nieumyślny. m-scientia, ae/nieświadomość, nie- znajomość, brak doświadczenia. inscitia, ae / a) niezręczność, niero- zumność; b) = inscientia. in-scitus 3 niezręczny, niezgrabny. Tn-scius 3 nieświadomy, bezwiedny. in-scribo, scripsi, scriptum 3. l. pisać na czym; (alqd in re lub z dat.); przypisać coś komuś (alicui alqd). 2. napisem zaopatrzyć; a) zaadresować (alicui alqd); b) zaty- tułować; c) oznaczyć, uwidocznić. In-scriptio, onis/a) napisanie, umie- szczenie napisu; b) napis, tytuł. in-sculpo, psi, ptiim 3. wyryć, wykuć, wycisnąć (alqd in re lub *z dat.). In-seco, secuT, sectum l. wyciąć; rozciąć. in-sectatio, onis / prześladowanie; wyszydzanie, drażnienie. In-sectatór, oris OT prześladowca. Tn-sectór l. prześladować, gnębić; dokuczać, naigrawać się. Tn-semino l. wsiać. Tn-senescó, niiT, - 3. starzeć się przy czymś (dat.). in-sepultus 3. nie pogrzebany. Tn-sequór, secutus sum 3. iść za kim (z acc.); a) prześladować, ganić, wyśmiewać; b) (rzecz rozpoczętą) dalej prowadzić, kontynuować; c) osiągnąć, dopiąć. In-sero, sevi, situm 3. zasiać, zasa- dzić; a) wszczepić, zaszczepić; b) wcielić, zespolić (alqd in alqd lub z dat.}; c) wpoić; d) ihsitus 3 wro- dzony, zakorzeniony, wszczepiony. ih-sero, rui, rtum 3. wtykać, zatknąć (alqd in alqd lub z dat.); a) wpro- wadzić, domieszać; wpleść, se in- serere wmieszać się; b) wliczyć, zaliczyć, włączyć (alqm z dat.). In-serto l. wtykać. Tn-servio 4. być usłużnym; a) być na usługi, na rozkazy; b) być odda- nym, uległym, troskliwie dbać o co. Tn-sibilo l. świstać, dąć w co. In-sideó, sedl, sessum 2. a) siedzieć na czym (in re. *z dat.); a) mocno siedzieć, czepiać się czego; b) (wojsk.) obsadzić co; zamieszki- wać. Tnsidiae. amin / (wojsk.) zasadzka; sidła, podstęp, zamach; zdrada, chy- trość. insidiator, oris m żołnierz na cza- tach; ten, który śledzi, rozbójnik. insidior - 230 - Tnsidiór l. zasadzać się na kogo, czatować, czyhać, oczekiwać. insidiósiis 3 podstępny, chytry, nie- bezpieczny; zagrożony. ih-sido. sedi, se.ssuni 3. a) usiąść na czym (m re, z dat.); utkwić, zako- rzenić się, osiąść; b) obsadzić coś (alqd). insignio 4. naznaczyć, zaopatrzyć znakiem. iii-signis, e naznaczony; a) widoczny, wpadający w oczy; b) wyróżniający się, znakomity, ozdobiony; c) subst. Tnsigne, -is n odznaka, godło: a) zaszczytna odznaka; fS) herb; y) ozdoba, klejnot; S) sygnał. insignitus 3 naznaczony; a) wyraźny, widoczny; b) wpadający w oczy, odznaczający się, znakomity; c) adv. TnsignTte i -ter. in-silio, liii, - 4. wskoczyć, wy- skoczyć (in alqd, *z dat. lub acc.). in-simulatió, onis/obwinienie, oska- rżenie. in-simułó l. obwiniać, posądzać, oskarżać (alqm lub alqd z gen.). in-sinuo l. wcisnąć (w szparę), wło- żyć. pass. lub se insinuare wdzie- rać się, wciskać się, zagnieździć się. in-sipiens, entis niemądry, nierozum- ny; głupi. Tnsipientia, ae / głupota. in-sisto, stiti, - 3. l. stanąć, wkro- czyć, wstąpić na co (m re lub z dat.); a) występować; b) wstąpić, stanąć na czym (alqd); c) nacierać, naciskać, zagrażać; d) gorliwie zaj- mować się czymś, przykładać się do czegoś (in alqd). 2. stanąć, zatrzymać się, przystanąć; przy czymś obstawać (z inf.). TnsitTcius 3 zaszczepiony; obcy. Tnsitio, ónis / szczepienie. Tnsitiyiis 3 szczepiony, uszlachetnio- ny; obcy, sfałszowany, podsunięty. m-sitiis 3. part. od insero. in-sóciabilis, e nietowarzyski. Tn-solabilis, e niepocieszony. in-sólens, entis l. nieprzywykły do czego (alcis rei, in re). 2. nie- zwykły, rażący, przesadny, nad- mierny; a) zuchwały, zarozumiały; b) rzadki, obcy. Tnsólentia, ae / l. niezwykłość. 2. nadzwyczajność, nowość; a) roz- rzutność; b) buta, pycha. Tn-solesco, - - 3 być dumnym, pysznić się, wbijać się w pychę. in-sólidus 3 bezsilny; mdły. in-sólitus 3 = insolens. Tnsomnia, ae/bezsenność. ui-somius, e bezsenny. in-somnmm, i n widziadło senne. Tn-sonó, ui, - l. a) zabrzmieć, zahuczeć, klasnąć; b) (trans.) po- budzić do brzmienia. in-sons, ontis niewinny; nie szko- dliwy. m-sopitus 3 nie dający się uśpić, czujny. In-sópór, oris bezsenny. inspectio, onis / przegląd, badanie. in-specto l. przyglądać się, przypat- rywać się. in-sperans, antis nie spodziewający się; wbrew oczekiwaniu. in-speratus 3 niespodziewany; nie- oczekiwany. - 231 - instratus in-spergó, rsi, rsiun 3. skropić, zrosić. in-spicio, spexi, spectiini 2. spog- lądać, patrzyć w co (in alqd, *z acc.); a) przezierać = czytać; b) przypatrywać się czemu, oglądać; musztrować; c) badać. in-splcó l. naokoło naciąć. in-spiro l. l. dąć w co (dat.). 2. (trans.) tchnąć, dmuchać; a) wpić (alicui alqd); b) rozdmuchać, roz- niecić, natchnąć. in-spóliatiis 3 nie obrabowany. in-stabilis, e bez stałej podstawy: a) niezdolny do stania, wywrotowy; b) nie stojący mocno; niestały, chwiejny. in-stans, antis a) obok stojący, bliski, zagrażający; b) nagły, gwałtowny. instantia. ae/obecność. instar n (nieodm.) postać, kształt, wygląd; a) równa wielkość, liczba, znaczenie; b) (z gen.) na wzór, na kształt, (przy liczbach) około, mniej więcej. Tnstauratió, onis / odnowienie. InstauratTvus 3 odnowiony. in-stauro l. a) ustawić, postawić, urządzić; b) na nowo urządzić, przywrócić, odnowić, odświeżyć. In-sterno, stravi, stratum 3 a) roz- łożyć, rozpościerać; b) nakrywać, okrywać. instigatór, óris m (f -tnx, Icis) pod- żegacz. In-stigo l. podżegać, podniecać, pod- uszczać. In-stiiió l. wlewać kroplami; pod- szeptywać. in-stimulatór, oris m podżegacz. In-stunulo l. dodawać bodźca, pod- niecać. instinctór, oris m podżegacz. Tnstmctus, fis m podnieta, pobudka. m-stinguo, nxi, nctum 3. podniecać, pobudzać. instita, ae/obszycie, falbana. Tnstitio, onis / zatrzymanie się. institór, oris m kramarz, handlarz; domokrążca. in-stituo, ul, utiim 3. wstawić, po- stawić. l. ustawić (alqd i alqm); a) coś wystawić, wznieść, zbudo- wać, założyć; b) (wojsko) usta- wiać; c) kogoś ustanowić, miano- wać, naznaczyć. 2. urządzić, pod- jąć, rozpocząć (alqd lub z inf.); a) przedsięwziąć, zacząć; b) coś (no- wego) wprowadzić, ustanowić, za- rządzić; c) uporządkować, uregu- lować. 3. uczyć, pouczać, kształ- cić (alqm alqa re lub ad alqd; *z inf.). Tnstitutio, onis / = institutum. institiitum, i n urządzenie, zarządze- nie; a) tradycja, zwyczaj, nawyk; b) przedsięwzięcie, plan, zamiar; c) pouczenie, nauka; pl. zasady, metoda. in-sto, stiti, - 1.1. zatrzymać się na czym. (viam) wejść, wstąpić. 2. nastawiać na coś (z dat., rzadziej acc.); a) nacierać, następować, do- grzewać; b) blisko być, czekać, grozić; c) gorliwie czym zajmować się, nie ustawać w czym, obstawać przy czym, domagać się usilnie (z dat. lub acc.; z ut, *inf., acc. c. inf.). in-stratus 3 nie nakryty. instratus - 232 - Tn-stratus 3, part. od insterno. In-strepo, ul, itum 3. skrzypieć, trze- szczeć. Tn-stnictió, onis / a) ustawianie, uprządkowanie; b) zbudowanie. Tn-structór, oris m urządzający, przygotowujący. in-structus 3 a) ustawiony, uporząd- kowany; b) zaopatrzony w co, uzbrojony; c) nauczony, biegły (in re lub abl.). instrumentiim, i n sprzęt, rynsztu- nek, narzędzie; a) odzież; b) ozdo- ba, strój; c) dokument; d) środek pomocniczy. ih-struo, strun, structum 3. l. wkła- dać, ktaść na czym, układać; a) wystawić, wznosić, budować; b) porządkować, szykować, w porząd- ku ustawiać; c) ustanowić, przygo- tować; d) sporządzić, urządzić, przysposobić, przyrządzić. 2. za- opatrzyć w co, uzbroić, wyposażyć (alqd re); pouczyć, poinformować (alqm aląa re). Tn-suavis, e nieprzyjemny, niepo- wabny. ih-sudó l. pocić się nad czymś (dat.). Insue-factus 3 przyzwyczajony, wy- tresowany. in-suesco, suevl, suetum 3. przy- zwyczaić (kogoś lub się) do czego (ad alqd z inf.). m-suetas 3 a) nie przyzwyczajony do czego (z gen., dat., ad alqd, inf.) b) niezwykły. insula, ae / a) wyspa b) dom czyn- szowy. ihsulanus, i m mieszkaniec wyspy. insulsitas, atis / niesmak, czczość. Tn-sulsiis 3 a) niesmaczny; b) nudny, błahy, bezduszny. ihsultatió, onis / wyszydzenie. in-sulto l. a) wskakiwać (z dat.) b) harcować, skakać w czym lub na czym (z dat.); urągać, szydzić (z dat. lub in alqd). in-sum, (pf. tylko fiii) inesse być, znajdować się w czym, przy czym; przebywać, mieścić się (in re rzad- ko z dat.). Tn-sumo, sumpsi, sumptom 3. brać na coś, używać do czego (alqd in re lub z dat.). Tn-suo, siii, sutiim 3. wszywać, za- szywać. in-super adv. w górze, powyżej oprócz tego, nadto. in-superabilis, e niezwyciężony, nie- dostępny, nieprzebyty. in-surgó, surren, surrectum 3. pod- nieść się, wyprostować się, wstać, powstać. ih-susurro l. szeptać, podszeptywać. in-tabesco, biB, - 3. topnieć; nik- nąć, marnieć. in-tactus 3 nietknięty; a) niepokona- ny; b) nienaruszony, wolny; c) nie próbowany, nie doświadczony. in-taniinatus 3 nieskalany, nie spla- miony. in-tectus 3 nie pokryty; otwarty, szczery. in-tegellus 3 niezbyt naruszony. in-teger, gra, griim nietknięty, nie- naruszony; a) nieposzlakowany, nieskażony, subst. integriim, l n nienaruszony stan prawny, pier- 233 - intento wotny stan. de, ex, ab integro na nowo, świeżo; a) nieoslabły, świe- ży, zdrów; (S) nie zmniejszony, nie uszczuplony, całkowity, zupełny; y) jeszcze nie załatwiony, nie roz- strzygnięty, wolny, subst. integ- riim, i n wolna ręka; S) nowicjusz; b) nie zepsuty; a) nieskazitelny, czysty, uczciwy, niewinny; fS) nie- przekupny, bezinteresowny, prawy, bezstronny. in-tego, texi, tectum 3. zakryć; chronić. integratio, onis / odnowienie. integritas, atis / nienaruszoność; a) czystość, skromność; b) uczciwość, bezinteresowność. integro l. przywrócić do pierwo- tnego, dawnego stanu; na nowo rozpoczynać; wznowić, odnowić. in-tegumentum, i n nakrycie, osłona. intellectus, us m pojmowanie, zro- zumienie; pojęcie. intelligens, entis ten, który się na rzeczy zna; biegły w czym (z gen.); znawca. intelligentia, ae / zdolność pojmo- wania, rozum; a) zrozumienie, zna- jomość, znawstwo; b) pojęcie, wy- obrażenie. intel-ligó, xi, ctum 3. spostrzegać, zauważyć, poznać, widzieć (alqm, z acc. c. inf.); a) pojmować, uzna- wać, rozumieć; być znawcą, mieć pojęcie; b) mniemać, sądzić, wyob- rażać sobie, przedstawiać sobie (z podw. acc.). in-tćmeratus 3 niepokalany, uczci- wy, czysty. in-temperans, antis nieumiarkowa- ny, wyuzdany. in-teniperantia, ae / nieumiarkowa- nie, wyuzdanie. in-temperatus 3 nadmierny, prze- sadny. in-temperies, ei nadmiar, nieumiar- kowanie; a) niestała pogoda, nie- pogoda; b) brak umiaru, swawola. in-tempestiyfls 3 nie w porę; nie- stosowny. in-tempestiis 3 a) zimny, chłodny; b) nox int. późna noc. in-temptatus 3 nie próbowany; nie- naruszony, nietknięty. in-tendo, ndi, ntiini 3. l. napinać, natężać; a) naciągać (np. struny alqd aląa re); b) naprężać; c) po- większać, pomnażać; 2. wyciągać, wyprężać; a) coś na coś zwrócić, skierować, ku czemuś wyciągnąć; b) groźnie lub żywo zwrócić, skie- rować przeciw czemuś (alqd in, ad alqd), (miecz) wydobyć; a) zwrócić się dokąd, dążyć, ciągnąć; /?) zwró- cić na co uwagę, baczność, coś zamierzać (alqd; z inf. lub ut); c) grozić czymś komuś, groźnie wy- mierzyć (alqd alicui lub in alqm); d) obstawać, twierdzić, zapewniać. in-tentatus 3 = intemptatus. in-tentio, ónis / naprężenie, natęże- nie, wysiłek; a) uwaga, tężenie, wysiłek; a) uwaga, baczność; b) zamiar, intencja. in-tentó l. groźnie wyciągać, zwra- cać, wyprężać (alqd in alqm i ali- cui); godzić, grozić, grożąc wska- zywać (alicui alqd). intentus - 234 - intentiis, us m rozciąganie. in-tentus 3 napięty, naprężony, ba- czny, uważny (z dat., in lub ad alqd): a) gorliwie czymś zajęty, uważający na coś, usilnie oddany; /?) gotowy (do walki); y) usilny, gorliwy. in-tepescó, pui, - 3. rozgrzewać się. inter prp. z acc.: a) (o miejscu) między, pomiędzy, wśród; b) (o czasie) a) między; fS) podczas, wśród; c) (przenośnie) a) między (np. inter Hectorem et Achillem ira filit, inter kominem et beluam inte- rest); R) pomiędzy, np. inter se pomiędzy sobą. inter-aestułó l. a) cierpieć kurcze; b) ciężko dyszeć. interamenta, omiń n wewnętrzne urządzenie. inter-aresco, - - 3. wyschnąć. inter-calaris, e i -rius 3 włączony, przestępny. mter-calo l. włączyć, wstawić; od- łożyć. inter-capedo, mis/przerwa, zwłoka. inter-cedo, cessi, cessum 3. iść, po- stępować, między czym; a) leżeć wśród czegoś; b) (o czasie) mijać; c) zajść, zdarzyć się wśród czegoś; d) sprzeciwić się, przeszkodzić; e) pośredniczyć, ręczyć (pro alqo); f) istnieć, zachodzić (o stosunkach). interceptió, ónis/odjęcie, odebranie. interceptór, óris m ten, który coś przejął, przywłaszczył. inter-cessio, ónis / a) sprzeciwianie się, intercesja; b) pośrednictwo, poręka. inter-cessór, oris m a) sprzeciwiają- cy się; b) pośrednik, poręczyciel. inter-cido, cidl, cisum 3. przecinać, rozcinać, podcinać; (mosty) burzyć. inter-cido, cidi, - 3. a) wpadać (między coś); b) ginąć; c) (z pa- mięci) wypaść. inter-cinó, - - 3. śpiew wmieszać, wtrącić między co. inter-cipió, cepi, ceptum 3. przy- chwycić, odjąć, ukryć; a) odciąć, przerwać; b) wydrzeć, zabrać, zgu- bić. intercise adv. przerywanie, z przer- wami, w odstępach. inter-cludó, sl, sum 3. a) zamknąć, odciąć, odebrać (alicui alqd); b) odciąć kogoś od czegoś, oddzielić (alqm ab re lub z abl.). inter-cóllininiiim, T n oddalenie, od- stęp między kolumnami (słupami). inter-curró, cum, cursuin 3. biegać między czym; wejść między co; tymczasem biec dokądś. inter-cursó = intercurro. inter-cursus, us m wmieszanie się, wejście. inter-cus, ciitis podskórny, zaskómy. inter-dico, dud, dictum 3. l. wzbra- niać, zakazywać (alicui alqa re; z ne). alicui aqua et igni wypędzić z kraju, ogłosić banitą, interdictus 3 zabroniony, zakazany. 2. (o pre- torze) wydawać orzeczenie prawne, wydawać opinię (de re). 3. subst. interdictuni, Ina) zakaz; b) roz- porządzenie, orzeczenie pretora. inter-dictio, onis/zakaz; wygnanie, banicja. 235 - intcrmitto inter-diu adv. za dnia, we dnie. inter-dum adv. czasem, niekiedy. inter-ea, adv. tymczasem, wśród te- go; gdy tymczasem, tymczasem jednak. intereó, ii, (tum 4. zachodzić; ginąć, upadać. inter-equitó l. przejeżdżać środkiem. inter -fatio, onis/przerywanie mowy, wtrącanie. interfectió, ónis / zabójstwo, mor- derstwo. interfector, oris m zabójca; mor- derca. interfectm, Tcis / zabójczym, mor- derczyni. inter-fició, feci, fectum 3. zabić, zgładzić. inter-fluo, fluxl, - 3. płynąć środ- kiem, przepływać. inter-fór l. wtrącić słowo, przerwać mowę (alqm). inter-fusus 3 płynący środkiem, prze- pływający. inter-iaceo, - - 2. leżeć w środku (między czym). inter-ibi adv. tymczasem. inter-ició, ieci, iectiun 3. wrzucić między co, wkładać, wstawiać; pass. wstąpić, wejść w środek, in- teriectus 3 leżący w środku, bę- dący w środku, po upływie jakie- goś czasu. inter-iectus, us m wdanie się; prze- bieg; zwłoka. interim adv. tymczasem, wśród tego; czasem, niekiedy. inter-imo, emi, emptiim 3. usunąć z drogi, usunąć na stronę; zgładzić. interior, ius bardziej wewnętrzny, więcej w głębi się znajdujący; a) w głębi kraju mieszkający; b) ści- ślejszy, poufalszy; c) głębiej się- gający. inter-itio, onis / zguba, zagłada. inter-itfls, us m zagłada, zniszczenie, upadek. inter-iungo, iunxi, iunctum 3. po- wiązać, połączyć (między sobą). inter-labór 3. prześliznąć się, prze- pływać. inter-lego 3. tu i tam odłamać. inter-lino, levi, litiini 3. posmaro- wać, pomazać (coś między czym); sfałszować. inter-lóquór 3. wtrącać się do roz- mowy, przerywać inter-luceo, xi, - 2. świecić między czym; a) być przezroczystym; b) przeglądać, ukazać się. inter-lunium, i n nów księżyca. inter-luo 3. płynąć pomiędzy czym. inter-menstriius 3 do nowiu należą- cy. subst. -urn, T n nów. in-terminatus 3 nieograniczony. inter-minór l. zagrażać; zakazywać pod groźbą. inter-misceó, ciii, xtum 2. domie- szać, wmieszać, przymieszać. inter-missio, ónis / zaniechanie, przerwa. inter-mittó, misi, missum 3 puścić między co, w środek, pass. leżeć w środku; a) pozostawić coś pus- tym, wolnym; b) przerwać, zanie- chać, odłożyć; intr. i pass. tym- czasowo zaniechać, przerwać, ustać; c) upłynąć, minąć. intennorior - 236 inter-móriór, niortuus sum 3. umrzeć przy czym, wśród czego. intermórtuus 3 zamarły, obumarły; a) popaść w niemoc, omdlenie; b) wygasnąć, zgasnąć. inter-mundia, oriini n przestwory wszechświata. inter-iiiurali.s, e między murami znajdujący się. inter-natus 3 rosnący między czym. inter-necio, ónis / wycięcie w pień, wytępienie, zagłada. jnterneclyus 3 wytępiający. Inter-nectó, - - 3. wiązać, łączyć, spajać. inter-iuteó, ui, - 2. przeświecać, przebłyskiwać, majaczyć. inter-iiódium. T n przegub, kolan- ko. inter-nóscó, nóvi, - 3. rozróżniać, rozpoznawać. inter-niintio l. układać się przez pośredników. inter-niintius, i m i -tną, ae/pośred- nik; pośredniczka. intemus 3 wewnętrzny; krajowy. in-tero, trlvi, tritum 3. wdrobić, wetrzeć. interpellatio, oms./'przerwanie, prze- szkadzanie. interpellatór, óris m przerywający, przeszkadzający. inter-pełło l. przerywać komu mo- wę; a) zagadnąć; b) zasypać pyta- niami; c) przerywać, przeszkadzać, wstrzymywać. interpólatió, ónis / zmiana, prze- kształcenie. interpólis, e przerobiony. interpóło l. przerobić na nowo; sfał- szować. inter-pónó, pósm. pósitiim 3. wsta- wić, włożyć między co; a) wsu- nąć; wtrącić; podsunąć, sfałszo- wać; b) pozwolić upłynąć, minąć (o czasie), pass. leżeć, wypaść w środku czego, spatio interpo- sito po upływie pewnego czasu; c) pozwolić wejść, wpuścić (kogo lub coś), se interponere wmie- szać się, wdać się do czegoś, pośredniczyć, sprzeciwić się (in alqd lub z dat.); a) (jako przy- czynę) podawać, przytaczać, wy- suwać; wymawiać się; f)) jako porękę przedstawić; założyć. inter-pósitio, ónis/wtrącanie; rzecz wtrącona. inter-pósitus, us m wejście między co, wystąpienie. interpres, etis m pośrednik; a) ob- jaśniacz, komentator; b) tłumacz języka obcego. interpretatió, ónis / wyjaśnienie, tłumaczenie, przekład. interpreter l. wyjaśniać, wykładać, tłumaczyć; a) przekładać; b) rozu- mieć, pojmować, osądzać; c) roz- strzygać. inter-punctió, ónis/oddzielanie zna- kami, interpunkcja. ' inter-pungó, nri, nctum 3. oddzielać znakami, interpunctiis 3 należycie oddzielony. inter-quiescó, quievi, - 3. wy- poczywać w przerwach, robić przerwy. inter-regniim, I n bezkrólewie. 237 - intibum Inter-rex, regis m zastępca króla. in-territiis 3 nieustraszony. inter-rógatió, ónis/pytanie: a) wy- pytywanie; b) przesłuchanie; c) wniosek, sylogizm. interrógatiuncula, ae/małoznaczne pytanie. inter-rógó l. pytać, wypytywać (alqm, alqm alqd lub de re); a) przesłuchiwać; b) oskarżać. inter-rumpó, rupi, ruptum 3. rozry- wać, przerywać (alqd): a) odłamać, stłuc; b) przeszkadzać; c) oddzielić. interrupte z przerwami. inter-saepió, psi, ptum 4. przegro- dzić, zatkać; a) odgrodzić, za- mknąć; b) odciąć, zasłonić (alqd ab alqa re, alicui alqd). inter-scindó, scidi, scissum 3. roze- rwać; rozdzielić. inter-scribó 3. dopisywać. inter-seró, sevT, situm 3. zasiać mię- dzy czym; zaszczepić. inter-seró, seriii, sertuni 3. dodać, przydać, przyłączyć. inter-situs 3 leżący w środku. inter-spiratió, ónis / pauza dla na- brania oddechu. inter-stinctus 3 nakrapiany, cętko- wany; plasterkami oblepiony. inter-strepó, - - 3. skrzeczeć, piszczeć. inter-siini, fui, esse być lub leżeć między czym (inter alqd); a) ró- żnić się, być różnym; b) być obe- cnym, brać udział (in re lub z dat.); c) nieosob. interest czyni różnicę, chodzi o to, zależy na tym (alcis; z inf., acc. c. inf., z pytaniem zawisłym; ad alqd ze względu na coś). inter-texó, texm, textum 3. wplatać, przetykać, przeplatać. iiltertrimentuni, T n ubytek (przez ścieranie się), zużycie; strata, szko- da. inter-turbatió, ónis / wstrząśnienie, wzruszenie. inter-turbó l. hałaśliwie przerywać. inter-yallum, i n odstęp, oddalenie; a) przerwa; b) różnica. inter-yelló 3. a) wyrwać; b) tu i tam oskubać. inter-yenió, venl, ventum 4. nadejść wśród czegoś, przyjść, zjawić się (z dat.); a) przerywać, przeszka- dzać, wstrzymywać (z dat.); b) wtrącać się, mieszać się, pośred- niczyć, wkraczać. interyentór, óris m gość nie w porę, natręt. interyentus, us m nadejście, zjawie- nie się. inter-yertó, rtl, rsum 3. sprzenie- wierzyć się; a) marnotrawić; b) pominąć. inter-yiso, visi, visum 3. od czasu do czasu odwiedzać. inter-yólitó l. latać wśród czego. in-testabilis, e bezecny, niegodziwy. in-testatus 3 bez testamentu. intestiniis 3 wewnątrz znajdujący się; wewnętrzny; subst. -a, órum n wnętrzności. in-texó, texul, textum 3. a) wplatać, przetykać, włączać; b) otaczać, oplatać; okrywać. intibum, i n sałata, endywia. intimus - 238 - intiniiis 3 najbardziej wewnątrz znaj- dujący się; a) najgłębszy; b) naj- skuteczniejszy; c) najtajniejszy; subst. -us, T m powiernik. in-tingo, tinxi, tinctum 3. zanurzyć. in-tółerabilis, e nieznośny. in-tółerandiis 3 nieznośny. in-tółerans, antis l. ten, który znieść czego nie może, nie panujący nad sobą, niecierpliwy. 2. nieznośny. m-tolerantia, aef nieznośne usposo- bienie. in-tóno, iii, - l. zagrzmieć; za- brzmieć donośnie, grzmiącym gło- sem wołać. in-tonsus 3 nie strzyżony; a) o dłu- gich kędziorach; b) liśćmi okryty. in-torqueo, tors!, tortum 2. l. wkrę- cać, wplatać; a) kręcić, obracać, pleść; b) wywijać, miotać. 2. prze- kręcać, zawracać (oczyma). intra l. odv. wewnątrz, w środku. 2. prp. z acc. wewnątrz, w środku; a) (o czasie) tymczasem, w międzycza- sie, przed upływem; b) (o liczbach i miarach); a) wśród; P) między. intrabilis, e dostępny. in-tractabilis, e z którym niełatwa sprawa; trudny do kierowania, nie- pohamowany, szorstki. in-tractatus 3 nietykalny; nie pró- bowany. in-tremó i miscó, ui, - 3. drżeć, trząść się. in-trepidus 3 niezmieszany, nieustra- szony, spokojny. in-trico l. zakłopotać. intrin-secus odv. wewnątrz. in-tritus 3 nieosłabiony. intro odv. do, ku; do środka, do wnętrza. intro l. wejść dokąd, wstąpić (intra, in, ad alqd); (trans.) wejść na co, wstąpić. intro-duco, duxi, ductum 3. wpro- wadzić (alqd in alqd); a) pozwo- lić wprowadzić, pozwolić wejść, wpuścić; b) przytoczyć, utrzymy- wać, twierdzić (alqd; z acc. c. inf.). intro-ductio, onis / wprowadzanie, wstęp. intró-eo, u, ituni 4. wejść, wstąpić. intro-feró 3. wnieść. intro-grediór, gressiis siim 3 wejść, wkroczyć. intró-itus, us m wejście, wstęp; a) początek; b) dostęp. intro-mitto, misi, missum 3 wysiać do środka, wpuścić. introrsum i -sus adv. a) wewnątrz do środka; b) wewnątrz, w środku. intro-rumpo 3. wdzierać się, wła- mywać się. intro-spicio, spexi, spectum 3 wglą- dać, zaglądać, oglądać (alqd i in alqd). intro-vóco l. przywołać. intubiiin, \ n = intibum. in-tueór 2. i in-tiiór, in-tuitu.s sum 3. patrzeć na co (in alqd); spog- lądać; a) z zastanowieniem przypat- rywać się; b) obserwować, rozwa- żać, mieć na względzie. in-tumesco, miii, - 3. napuchnąć; nadąć się; rozgniewać się. in-tumulatus 3 nie pogrzebany. in-turbidus 3 spokojny. - 239 inyeteratio intus adv. l. wewnątrz, w środku; w sercu, w duszy. 2. do wnętrza, do środka. in-tutus 3 nie zabezpieczony; nie- pewny. iniiia, ae/oman (roślina). in-ultiis 3 nie pomszczony; nie uka- rany, bezkarny. in-umbro l. ocieniać. in-undatio. onis/wylew, zalew. in-undo l. a) zalewać, zatapiać; b) wzbierać czym (abl.). in-ung(u)o, unn, unctiim 3. namaś- cić, nasmarować, natrzeć. in-urbanus 3 niewytwomy, niewy- kształcony, niegrzeczny; niesmacz- ny, niedowcipny. in-uro, ussi, ustum 3. wypalić (alicui alqd); a) napiętnować, naznaczyć (alqd re); b) głęboko wyryć; spra- wić, spowodować. in-usitatus 3 niezwykły. in-utiiis, e nieużyteczny, nieprzydat- ny; szkodliwy, zgubny. in-utiiitas, atis / szkodliwość. in-vado, vasi, vasum 3. l. wejść, wedrzeć się (in alqd lub z acc.); a) (o miejscu) wejść, wstąpić (alqd); b) przedsięwziąć, zacząć. 2. wtargnąć; rzucić się na co, na- paść (in alqd lub z acc.): a) objąć, ogarnąć (o uczuciach); b) napaść, zaatakować. in-valescó, liii, - 3. wzmocnić się, przybierać, dojść do znaczenia. in-validus 3 bezsilny, słaby, chory. in-vectió, onis/przywóz, import. in-veho, vexi, yectum 3. l. wprowa- dzać (alqd in alqd lub z dat.); spowodować, wyrządzić (alicui alqd). 1. intr. i pass. wjechać, wpłynąć; a) wjechać na kogo, na- cierać, napierać; b) (słowem) zła- jać, ofuknąć, zganić; c) jechać na czymś (z abl. lub dat.). in-yenio, veni, ventum 4. wejść na co (alqd), napotkać, znaleźć, pass. zna- leźć się, ukazać się; a) otrzymać, dopiąć, dostąpić czego, uzyskać; b) dowiedzieć się, poznać, odkryć, wy- naleźć; c) uskutecznić, umożliwić. inventio, onis/dar wynalazczy. inyentór, oris m i -trix, icis/wyna- lazca (-czyni), sprawca (-czyni); podnieta. inyentum, i n wynalazek; pl. zapat- rywania, nauki; rzecz nabyta. in-yenustiis 3 niepiękny, bez wdzię- ku. in-yerecundiis 3 bezwstydny, bez- względny. in-vergo 3. nalać. in-yersio, onis / obrót, zwrot. in-verto, verti, versum 3. obrócić, skręcić; a) podburzyć; b) przekrę- cić, zmienić na gorsze; c) zmienić, przemienić. in-yesperascit, - - 3. zmrok za- pada. inyestigatio, oris / śledzenie, ba- danie. inyestigatór, oris m badacz. in-yestigo l. wyśledzić, zbadać, wy- szpiegować. in-yeterasco, a vi, - 3. starzeć się, zapuścić korzenie, zagnieździć się. inyeteratio, onis / zadawnienie, za- korzenienie. invetero - 240 - in-vetero l. starym uczynić, zadaw- nić. inyeteratus 3 zadawniony, za- korzeniony. in-yicem adv. a) na przemian, kolej- no; b) obustronnie, wzajemnie; c) na odwrót, przeciwnie. in-yictus 3 niepokonany; niepokonal- ny, nieprzezwyciężony. inyidentia, ae / zazdrość, zawiść. in-yideo, vidi, yisiim 2. krzywym okiem patrzeć (alqd), zazdrościć, nieużyczyć. inyidens zazdrośnik. inyidendiis 3 zazdrości godny. inyidia, ae / zazdrość, zawiść; a) przedmiot zazdrości; b) niechęć, nieżyczliwość, obmowa, nienawiść. inyidiosus 3 a) zazdrosny, zawistny; b) budzący zawiść, godny zazdro- ści; c) nienawistny, wstrętny. invidus 3 zazdrosny; m zazdrośnik. in-vigiló l. czuwać nad czym (dat.); czuwać nad kim lub troszczyć się o co, dbać, o co (z dat.). in-yiolabilis, e nietykalny. in-viólatus 3 nienaruszony, nietknię- ty. in-yisitatus 3 nie widziany; nowy, rzadki. in-yiso, si, sum 3. oglądać; nawie- dzać, odwiedzać. in-yisiis 3 nie widziany. inyTsus 3 a) znienawidzony; b) nie- nawistny. iiiyitamentiim, i n zachęta, ponęta, powab. inyitatio, ónis/i inyltatiis, us m za- proszenie; wezwanie. invltó l. zaprosić (alqm in, ad alqd; z abl.); a) ugościć, przyjąć, se inyitare rozgościć się; b) zapra- szać, wzywać; c) zachęcać, wabić. invitiis 3 wbrew woli, niechętny. in-yius 3 bezdrożny, niedostępny. in-yócatio, ónis / wezwanie. in-yócatus 3 nie wołany, nie we- zwany, nie zaproszony. in-yócó l. wezwać, przywołać; na- zwać. in-vólatiis. us m lot. in-yólitó l. polatywać, bujać (na czym, dat.). in-yolo l. wlecieć; a) wpaść na co, wedrzeć się (m alqd); b) wpaść na kogo, opanować (alqm). invólucrum, i n osłona. in-yóliitus 3 trudny do zrozumienia. in-yolyo, volvl, v61utum 3. l. wto- czyć coś na coś. 2. owinąć, osłonić, zawinąć, zakryć (alqd alqa re). in-yulneratus 3 nie zraniony. io int. o! ach! hej! ha! iócatio, ónis / żartowanie. iocór l. żartować, powiedzieć ża- rtem. iócosus 3 żartobliwy, krotochwilny, ucieszny. iócularis, e ucieszny, śmieszny, kro- tochwilny. iocularia n krotochwile, żarty. ióculatór, óris m żartowniś. ióculór l. = iocor. ióciiius, T m żarcik. iócflr n = iecur. iócus, T m żart, dowcip; a) kroto- chwila, rozrywka; b) wiersz humo- rystyczny; c) miłostki; d) igraszki dziecinne. iota n jota (głoska j). - 241 - irnunpo ipse, a, iim sam, we własnej osobie, osobiście (zwłaszcza = pan domu, gospodarz, mistrz, główna osoba). per se ipse sam, z własnej woli, samochcąc; a) właśnie, dokładnie, bezpośrednio, właściwie; b) nawet, co więcej; c) sam z siebie, dob- rowolnie; d) samo przez się; zaraz, już; e) ipse quoque i et ipse rów- nież, podobnie, także. Trą, ae/gniew, gorycz, wściekłość. iracundia. ae / popędliwość; gniew, gwałtowne usposobienie. Iracundus 3 popędliwy. irascór, - - 3. gniewać się, unosić się (z dat.). iratus 3 gniewny, zagniewany (z dat.). ironia, ae/ironia. ir-religatus 3 nie związany. ir-religiosiis 3 bezbożny. ir-remeabilis, e nie dozwalający po- wrotu, niepowrotny, nieodwołalny. ir-remediabilis, e nieuleczalny, nie- ubłagany. ir-reparabilis, e niepowetowany. ir-repertiis 3 nie znaleziony, ukryty. ir-repo, repsi, reptum 3. wczołgać się; wkraść się, wcisnąć się (in alqd). ir-reprehensuc 3 nienaganny. ir-requietus 3 bez wypoczynku. ir-resectus 3 nie obcięty. ir-resólutus 3 nie rozwiązany. ir-retio 4. (siecią) chwytać; usidlić (alqm alqa re). ir-retortus 3 nie wykręcony wstecz, nie wykręcony wstecz, nie zwró- cony. ir-reverentia, ae / nieuszanowanie; nieskromność. ir-reyócabilis, e nieodwołalny; nie- ubłagany. ir-reyócatiis 3 nie wezwany (pono- wnie). ir-rideo, risT, risum 2. wyśmiewać, naigrawać się, szydzić (z acc.). ir-ridiculiis 3 niedowcipny. ir-rigatio, ónis / nawodnienie. ir-rigó l. a) poprowadzić, pokiero- wać; b) nawodnić, zalać. irriguus 3 a) nawadniający; b) na- wodniony, skropiony. ir-risio, onis / = irrisus. ir-risór, óris m szyderca. ir-risus, us m wyśmiewanie, urągnie, naigrawanie się, szyderstwo. irritabills, e drażliwy. irritanien, inis i irritamentum, i n podnieta, pobudka (= środek podniecający). irritatio, onis/pobudka, podnieta (= podniecenie). irrito l. drażnić, napełniać goryczą, gniewać; pobudzać, wywoływać, sprawiać. ir-ritus 3 nieważny; bezskuteczny, daremny. ir-rogatió, onis / nałożenie kary. ir-rogo l. wystąpić z wnioskiem przeciw komu na zgromadzeniu ludowym; nałożyć, przyznać (alicui alqd). ir-roró l. a) zwilżyć; b) zrosić (alicui rei alqd). ir-rumpo, rupi, ruptum 3. włamać się, wtargnąć, wpaść (m alqd lub z acc.; *z dat.). irnio - 242 - ir-ruo, ui, - 3. wpaść, wbiec, wjechać. irruptio, onis / wtargnięcie, napad. ir-ruptus 3 nierozerwalny. is, ea, id pron. a) is, qui ten, który; b) taki, tego rodzaju, in eo esse, ut mieć zamiar; c) ten, ten sam, ten właśnie (nazwany, wymienio- ny). id est to znaczy. isque. et is, atque is i to, i to jeszcze, a zwła- szcza. iselasticus 3 wjazdowy (wyścig) subst. -urn, T nagroda dla wjeż- dżającego zwycięzcy. iste, a, ud pron. ten oto, ten tam, ów tam, a) twój, ich: b) (pogar- dliwy) taki. isti adv. = istic. istic, aec, óc i uc = iste. istic adv. tam, w tym miejscu, tu; przy tym. istim adv. = istinc. istinc adv. stamtąd, stąd, z tego. istlus-módl tego rodzaju. isto(c) adv. tamże, w tę stronę. istorsiun adv. w tamtą stronę (zwró- cony). istiic neutr. od istic. ita adv. tak, w ten sposób: ut... ita jak... tak... itane czy tak? więc rzeczywiście? quid ita jakżeż? dla- czegoż? a) w następujący sposób, a więc; b) (w odpow.) tak, natural- nie; c) wśród takich okoliczności, wobec tego; d) ita... ut tylko, tak dalece... że; pod tymi warunkami, z tym ograniczeniem, tylko o tyle; e) tak bardzo, w takim stopniu; non ita i haud ita nieszczególnie. ita-que l. (= et ita) i tak. 2. ej. zatem, przeto, tak więc. item adv. także, równie, podobnie, tak samo, również. Ster, itineris n droga: l. chodzenie, chód. 2. podróż, jazda, marsz, in (albo ex itinere) po drodze; a) dzień drogi, dzienny marsz; b) pra- wo przechodzenia, wolne przejście; c) droga, tor; a) sposób, postępo- wanie, środek, wyjście; JS) odejście, postęp. Iteratió, onis / powtórzenie. Itero l. powtarzać; a) (agrum) po- wtórnie orać; b) częściej powtarzać. iterum adv. po raz wtóry, znowu; z drugiej strony, inaczej, prze- ciwnie. utuleni adv. podobnie, również. itio, onis/= itus. ito l. często chodzić, chadzać. itus, us OT chodzenie, chód; odjazd. luba, ae/grzywa; grzebień, kita. iubar, ans n (promienne) światło, blask, gwiazda, słońce. iubatus 3 grzywiasty. iubeo, iussl, iussuni 2. rozkazać, zarządzić, polecić (alqm, *alicui, *alicui alqd, de re; z acc. c. inf., w pass. z nom. c. inf.; z ut lub ne); a) postanowić, zatwierdzić; b) wy- brać lub ogłosić kogoś czymś (z podw. acc.). iucunditas, atus / przyjemność; wdzięk, powab. iucundiis 3 przyjemny; miły, luby, kochany. iudex, icis m sędzia; a) rozjemca; b) krytyk. - 243 - iurisdictio iudicatio, onis/wyrok. iudicatiini, T n zob. iudico. iudicatus, us m urząd sędziowski, godność sędziowska. iudicialis, e i iudiciarius 3 sądowy. iudiciinn. i n l. śledztwo sądowe, sąd (de re lub z gen.); a) budynek sądowy; b) kolegium sędziów, try- bunał; c) proces. 2. sądowy wyrok, orzeczenie; a) sąd, zdanie, mnie- manie; b) zdolność sądzenia, prze- nikliwość, bystrość, (dobry) smak; c) namysł, zastanowienie się; -o umyślnie. iudico l. być sędzią, sądzić, sądow- nie rozstrzygać (de re alqd, z gen. criminis); a) zasądzać, wydawać wyrok (z acc. lub de); b) sądzić: a) rozsądzać, rozstrzygać; subst. iudicatum, i n wyrok, orzeczenie; iudicatum est rozstrzygnięto, po- stanowiono; p) myśleć, mniemać (de re, z acc. c. inf.); y) osądzić, ocenić (alqd ex re lub z abl. coś według czegoś); 8) uznać kogo za co, ogłosić kogo czym (z podw. acc.). iugalis, e i iiigarius 3 do jarzma zaprzęgnięty; - małżeński, we- selny. iugatio, onis / podwiązywanie, roz- pinanie winnej latorośli na żer- dziach. iugerum, T n mórg. iiigis, e ustawiczny; nie wysychający. iu-glans, andis / orzech włoski. iugó l. związać; połączyć węzłem małżeńskim. iiigosus 2 górzysty. iugulo l. podciąć gardło, zarżnąć; a) zamordować; b) zgubić, zniszczyć, obalić. iugulum, T n gardło, szyja. iiiglim, i n jarzmo: l. jarzmo pocią- gowe; a) zaprząg, para; b) jarzmo małżeńskie; niewolnicze; c) obo- wiązek, powinność. 2. belka po- przeczna, szubienica; a) waga (tak- że jako konstelacja); b) krosna; c) ława wioślarska; d) grzbiet góry, łańcuch górski. lulius 3 lipcowy; (mensis) m lipiec. iumentum, I n bydlę juczne, po- ciągowe. iunceus 3 z sitowia zrobiony. iuncosus 3 pełny sitowia, zarosły sitowiem. iunctim adv. wspólnie, razem. iunctura, ae / połączenie a) staw, szew; b) szyk wyrazów. iuncus, T m sitowie. iungo, nxi, nctuin 3. l. w jarzmo sprząc, zaprząc do wozu; przyłą- czyć, przyczepić (alqd ad alqd). 2. połączyć, zjednoczyć (alqd cum re lub z dat.). fluvium ponte most rzucić przez rzekę; a) razem złożyć; b) (przyjaźń) zawrzeć; c) iunctus 3. zjednoczony, zaprzyjaźniony; iunctissimi najbliżsi krewni. iuniperus, T/jałowiec (krzew). liinius 3 czerwcowy; (mensis) m cze- rwiec. iiiratór, oris m sędzia; rzeczoznawca. iurgiuni, i n kłótnia, spór, proces. iurgo l. kłócić się; a) prawować się; b) wy łajać. iuris-dictió, onis/proces cywilny. iuro 244 - iuro l. przysięgać, składać przysięgę (per aląm na kogo, in alqd na co). iuratiis 3. zaprzysiężony, m sprzy- siężony; a) coś zaprzysiąc, przysię- gą poręczyć (alqd; z acc. c. inf.); b) odprzysiąc się, wyrzec się. ius, iuris n sos, polewka, zupa. ius, iuris n l. prawna zasada, prawne wymaganie, prawo, ustawa. 2. pra- wo = pojęcie ustawy; a) upraw- nienie, słuszność, prawo do czegoś (alcis rei), pierwszeństwo, iure pra- wnie, słusznie; b) (prawne) stano- wisko, położenie, stan prawny, moc prawna; c) miejsce sądu, sąd. ius iurandiim, iuris iurandl n przy- sięga. iussu na rozkaz. iussum, i n rozkaz, polecenie, za- rządzenie, uchwała. iustitia, ae / sprawiedliwość. iustitium, i n ferie sądowe; zawie- szenie, zatamowanie. iustus 3 sprawiedliwy; a) prawny; a) uczciwy, słuszny; /?) ustawowy, należny, zwyczajowy; subst. ms- tum, i n sprawiedliwość; iiista, oruni n to, co się należy, przyjęty zwyczaj; 7) uzasadniony; b) właści- wy, prawidłowy, należyty, zupełny. iuvenalis, e młodzieńczy. iiiyenca, ae/jałówka; córka. iuvencus, T m byczek; syn. iuyenesco, nui, - 3 a) dojrzewać, dorastać; b) odmłodnieć. iuvenilis, e młodzieńczy. iuvems, is młody; subst. a) m mło- dzieniec; iunióres młodzi żołnierze; b) / dziewica. iuvenór l. igrać. iiiyenta, ae i iuventas, atis / mło- dość; a) siła, świeżość młodzień- cza; b) młodzież; c) miody zarost, meszek. iuventus, fitis / młodość; młodzież, młodzi żołnierze. iuvo, iiivi, iiituni l. a) bawić, za- chwycać, cieszyć (aląm; z inf.); b) podpierać, pomagać, wspierać (alqm re l in re). iuxta l. adv. obok, blisko; równie, zarówno (równie dobrze, równo co do liczby). 2. prp. z acc. tuż obok, w pobliżu, blisko; a) bezpośrednio potem, bliziutko; b) blisko, prawie, około; c) wedle, według. K K. (skrót) = Kaeso. Kał. = Kalendae (zob. Calen- dae). Karthago, bus (obok pisowni Cart- hago), Kartagina, miasto i kolonia fenicka w Afryce. L L. (skrót) = l. Lucius. 2. (jako liczba) 50. labea, ae/usta, wargi. labecula, ae/plamka, skaza. labe-fació 3. zachwiać, wstrząsać; zniszczyć, obalić, przywieść do upadku. labe-facto l. = labefacio. labellum, T n usteczka. lahellum, i n czarka (ofiarna). labes, is /1. upadek, zawalenie się; zagłada, zguba. 2. plama; skaza, hańba. labiuni, i n = labrum. labo l. chwiać się, być niezdecydo- wanym. labór, lap.sii-s sum 3. ślizgać się po czym, bujać, opadać; a) zsuwać się, spadać; b) posuwać się z wolna; c) pośliznąć się, wyśliznąć się, wymknąć się; (o czasie) upływać, przemijać; d) (w jakiś stan) wpaść, popaść (ad, in alqd); e) potknąć się, upaść, zbłądzić. labór, oris n praca, trud, natężenie; a) trud, znój; b) pracowtość, siła robocza; c) trud, troska, niedola (cierpienie, choroba). labori-fer 3 znoszący trudy. laboriosus 3 a) pełen trudu, trudny, mozolny; b) pracowity; c) udrę- czony. laboro l. l. a) pracować, natężać się, być dbałym o coś (alicui, in re, de re; z ut. ne. inf.); b) cierpieć, być udręczonym, być w kłopocie, w biedzie (z abl. ex, ab, in re). 2. przygotowywać, opracowywać (alqd). labos, oris m = labór. labrum, T n usta, wargi; brzeg, krawędź. labrum, T n wanna, kufa, kocioł. labrusca, ae/dzikie wino. labyrinthus, i m labirynt. lać, lactis m mleko; mleczny sok. lacer, era, erum a) rozdarty, poszar- pany, połamany, rozwalony; b) ka- leczący. laceratlo, onis / poszarpanie. lacerna, ae / płaszczyk. lacero l. rozedrzeć, rozszarpać; a) (słowami) szarpać, krytykować, ła- jać; b) niszczyć, nękać; roztrwonić. lacerta, ae/jaszczurka. lacertosus 3 muskularny. lacertus, ima) jaszczurka; b) makrela. lacertus, Ima) mięsień; b) górna część ramienia, ramię; siła, moc. lace.s.só, TvT, Ttum 3. drażnić, wyzy- wać (alqm ad alqd albo z abl.); coś zbudzić, spowodować, rozpaczać. lacinia, ae/skrawek. lacrima, ae/łza, kropla. lacrimabnis, e godny łez, opłakany. lacriniahundus 3 płaczący. lacrimo l. płakać; kroplami sączyć się, kapać. lacrimosus - 246 - lacrimosus 3 pełen leź; opłakany, żałosny. lacrimula, ae/"krokodyle" łzy. lactens, entis ssący; soczysty. lactesco, - - 3. zamienić się w mleko. lacteu.s 3 mleczny; a) pełen mleka; b) mlecznobiały. lactó l. dawać mleko, ssać. lactó l. łudzić, oszukiwać. lactuca, ae / sałata głowiasta. lacuna, ae / dziura, zagłębienie; a) kałuża, bagno; b) strata. lacunar, ans n kasetonowy strop, sufit. lacuno l. zdobić kasetonowym su- fitem. lacunosus 3 pełen luk. lacu-s, iis m a) kadź, wanna, kufa; b) zbiornik basen; c) jezioro; woda, fale. laedo, si, sum a) uderzać, trącać; b) skaleczyć, uszkodzić; zrobić przy- krość, urazić, drasnąć. laena, ae / płaszcz. laesio, onis/umyślne uszkodzenie. laetabill.s, e ucieszny. laetatió, ónis / uciecha, radość. laeti-ficó l. ucieszyć; użyźniać, na- wozić. laetificus 3 ucieszny, wesoły. laetitia, ae / wesołość; piękność, wdzięk. laetór l. cieszyć się, okazywać ra- dość (z abl., de, in re; z quod lub acc. c. inf.). laetus 3 wesoły, radosny (z abl.); a) rozweselający, uszczęśliwiający, pomyślny; b) śmiejący się = uro- dzajny, kwitnący, wspaniały. laevus 3 lewy; leżący po lewej stro- nie. subst. laeva, ae/lewa ręka; b) przychylny; c) nieprzychylny, nie- szczęśliwy. laganum, i n placek na oliwie. lagena, ae/= lagoena. lageós, i / wino zajęcze, gatunek winogron. lagonea, ae / flaszka, dzban wina. lagois, Idis/jarząbek. laguncula, ae / flaszeczka. lama, ae / moczar, bagno. lambó 3. lizać, zlizywać. lamentu, orurn n narzekanie, krzyk żałosny. lamentabilis, e a) pożałowania god- ny; b) żałosny, płaczliwy. lamentatio, onis / żałosna skarga. lamentór l. skarżyć się, żalić się: (trans.) biadać nad czymś, opłaki- wać coś. lam(i)na, ae / płyta, blaszka, tafla; a) klamra; b) klinga miecza; c) pieniądz. lampas, adiś/pochodnia, świecznik, światło. lampter, eris m świecznik. lana, ae / wełna, nić wełniana, tka- nina wełniana, suknia. lanatus 3 wełnisty. lancea, ae/lanca, dzida. laneus 3 wełniany. langue-facio 3. osłabić, zmęczyć. langueo, gul, - 2. być osłabionym, zmęczonym, nieczynnym, gnuśnym. languesco, gui, - 3. słabnąć, nużyć się, niknąć. languidus 3 a) zmęczony, ociężały, bezczynny, leniwy, opieszały. (De- - 247 - bsdvio minutivum languiduliis 3): b) osła- biający. languór, oriś m zmęczenie, ocięża- łość; bezczynność, lenistwo; przy- gnębienie, melancholia. laniatus, iis m rozszarpanie. laniena, ae / rzeźnia, jatki. lani-ficus 3 wyrabiający, przędzący wełnę. lani-ger 3 noszący wełnę, subst. m baran. łanio l. rozszarpywać, rozrywać. lani.sta, e m właściciel szkoły gladia- torów; bandyta, podżegacz. lanitium, T m wełna. lamus, i m rzeźnik. lanterna, ae / latarnia, lampa. lanternarius, i m niewolnik (noszą- cy przed panem latarnię lub po- chodnię). lanugo, mis / meszek (na brodzie), młody zarost, puch. lanx, cix/a) misa; b) szala wagi. lapathus, i m i / szczaw. lapi-cida, ae m kamieniarz. lapicidmae, arum / kamieniołomy. lapidatio, onis / rzucanie kamie- niami. lapidatór, oris m ten, który rzuca kamieniami. lapideus 3 kamienny. lapido l. kamienować. 2. (nieosobo- wo) lapidat pada kamienny deszcz. lapidosus 3 kamienisty. lapillu.s, I m kamyczek; klejnot. lapis, idis m kamień; a) marmur; b) kamień milowy; c) kamień granicz- ny; d) kamień grobowy; e) kamień szlachetny, perła. lappa, ae/łopian. lapsio, onis / pośliźnięcie się, po- tknięcie się. lapso l. ślizgać się, potykać się. lapsus, iis m ślizganie się, opada- nie; a) lot, bieg, spadek, prąd, itp.; b) upadek, ruina; c) uchybie- nie, błąd. laquear, aris n = lacunar. laqueatu.s 3 o stropie kasetonowym. laqueus, i m powróz, pętlica; sidła, sieć, pułapka. lar, laris m bóstwo strzegące domu; dom, mieszkanie, ognisko (gniazdo, szkoła, sekta). lardum, i n = lariduni. largi-ficiis 3 obfity. largior 4. szczodrze dawać, darować, ofiarować (alicui alqd); a) przeku- pywać; b) użyczać, dozwalać, do- puszczać. largitas, atis / szczodrość, hojność. largitio, onis / hojne rozdawanie, szczodrość; a) przekupstwo; b) uży- czanie, przyzwolenie, zgoda. largitór, oris m hojnie szafujący, przekupujący. largus 3 a) hojny; b) bogaty, liczny, obfity. adv. large i -iter. laridum, T n słonina. larix, icis / modrzew. lariia i larva, ae/straszydło; larwa, maska. lasanum, i n naczynie; nocnik. lasclvia, ae / a) wesołość, żywość; b) swawola, rozpusta. lascivio 4. a) być swawolnym, we- sołym; b) być rozpustnym, wyuz- danym. lascivus - 248 - lascivus 3 a) wesół, swawolny, żywy; b) rozpustny, nieokiełznany; roz- wiązły. lassitudo, mis / zmęczenie. lasso l. zmęczyć, znużyć. lassiis 3 zmęczony, znużony. latebra, ae / kryjówka, skrytka; a) skrytość; b) wykręt, usprawiedli- wienie; c) ucieczka, przytułek. latebrosus 3 pełen kryjówek; dziura- wy, porowaty. latens, entis ukryty, tajemny. lateó, ul, - 2. być ukrytym; a) być dobrze schowanym, umieszczo- nym, pewnym; b) pozostać nie- znanym. later, eris m cegła. laterciiius, T m cegiełka. latericius 3 z cegieł, ceglany, subst. -ivm, T n budynek z cegieł. latex, icis m ciecz, wilgoć; woda, rzeka, wino. latibulum, T n = latebra. lati-clavius 3 z szerokim obrąbkiem purpurowym, subst. -us, i m sena- tor, patrycjusz. latio, onis / przyniesienie. auxilii przy przyniesieniu pomocy, legis wniosek do prawa, suffragii prawo głosowania. latitó l. trzymać się w ukryciu. latitudo, mis / szerokość, wielkość; a) przeciągła wymowa; b) bogact- wo wyrażeń. latómiae = lautumiae. latór, óris m wnioskodawca. latratór m szczekający, pies. latratiis, fis m szczekanie. latrina, ae/ustęp, kloaka. latró l. szczekać, ujadać, naszczeki- wać; wrzeszczeć, besztać. latro, onis m l. żołnierz najemny. 2. rabuś, rozbójnik; kłusownik, myśliwy. latrocinium, i n a) rozbój, rabunek; lotrostwo, intrygi, sztuczki; b) ban- da, szajka bandytów. latrocinór l. rozbijać po drogach. latruiiciiius, i m bandyta. latumiae, arum /' = lautumiae. latiis 3 szeroki; a) daleki, rozległy, obszerny; b) dokładny. latiis, eris n bok (ciała), lateri ad- haerere (przenoś.) na karku sie- dzieć. latus dare alicui bezbron- nym zostać; a) najbliższe otocze- nie, zaufani przyjaciele; b) piersi, płuca; c) ciało; d) boczne skrzyd- ło, flanka. laudabilis. e godny pochwały. laudatio, onis / pochwała; a) mowa pogrzebowa; b) adres dziękczynny. laudatór, oris m chwalca, wielbiciel; mówca pogrzebowy. laudatrix, icis / wielbicielka. laudi-ceniis, i m chwalca, piecze- niarz. laudo l. chwalić, sławić, wielbić; wygłosić mowę pogrzebową, lau- datlis 3 wyborny, piękny. laurea, ae / = laurus. laureatiis 3 uwieńczony wawrzynem. laureóla, ae / = laurus. laureus 3 z drzewa laurowego, lau- rowy, wawrzynowy. laurus, i °(-us) f drzewo laurowe; a) wieniec laurowy; b) triumf, zwy- cięstwo. - 249 - lego laus, dis / chwała, sława; a) po- chwała, uznanie, nagroda; b) chwa- lebny czyn, zasługa. lautia, órum n podarunki dla zagra- nicznych posłów: podejmowanie, utrzymywanie na koszt państwa. lautitia, ae / wspaniałość, zbytek. lautiimiae, arum / kamieniołomy; więzienie. lautus 3 czysty; a) znaczny, okazały, wyborny; b) przyzwoity, dostojny, wytworny. lavatio, onis/mycie, kąpiel: przybo- ry kąpielowe. lavo, la vi, lautuni i lavatum l. (także *3) myć, kąpać; a) intr. i pass. myć się, kąpać się; b) zwilżyć, skropić c) spłukać. laxamentum, T n ulżenie, ulga, wy- poczynek. laxitas, atis / obszemość. laxo l. rozluźnić, rozwiązać; a) roz- szerzyć, rozciągnąć; b) ułatwić, złagodzić, ulżyć; dozwolić wypo- czynku (z acc.). se laxare wypo- cząć (a re lub z abl.). laxu.s 3 a) rozluźniony, luźny, wolny, rozlazły; b) daleki, obszerny. lea i leaena, ae / lwica. lebes, etis m kociołek, misa. lectica, ae / a) lektyka; b) mary. lectlcarius, i m niewolnik noszący lektykę, tragarz. lecficula, ae/mała lektyka lub mary. lectio, onis / a) wybór; b) czytanie, lektura; odczyt. lecti-sternuiim, i n biesiada bogów. lectfto l. często czytać, czytywać. lectiuncula, ae / lektura. lectór, oris m czytelnik; lektor. lectulus, T m = lectus. lectus, i m łóżko, łoże; a) łóżko do spania; b) sofa przy stole; c) łoże śmiertelne, katafalk. lectus 3 wybrany, wyróżniony. legatio, onis / poselstwo; a) urząd posła; b) sprawozdanie poselskie; c) posłowie. legatio, onis / stanowisko legata. legatór, oris m spadkodawca. legatórius 3 należący do legata, po- selski. legatum, i n zapis, legat. legatus, T w l. poseł. 2. legat, dowód- ca, zastępujący konsula. legi-fer 3 nadający prawa, prawo- dawczy. legifó, onis/legion; oddział wojska. legiionarius 3 należący do legionu; subst. -us, i m legionista. legitimus 3 zgodny z prawem, pra- wny, prawy, prawowity; należyty, należny, odpowiedni, właściwy. legiuncula, ae / niewielki legion. lego l. l. a) wysłać kogoś jako posła; b) komuś coś polecić (alicui alqd). 1. zrobić kogoś legatem lub wziąć sobie jako legata. 3. zapisać komuś coś. lego, legi, lectum 3. zbierać, l. razem zbierać, gromadzić; a) (ni- ci) zwijać, (oddech) chwytać, (rozmowę) podsłuchiwać, (morze) przebywać, przepływać, (oram) wzdłuż wybrzeży żeglować; b) wybierać; c) kraść. 2. (pismo) zbierać, czytać; odczytywać, wy- kładać. leguleius - 250 - legiiieius, I m prawnik formalista (który ściśle się trzyma litery pra- wa). lentitudo, inis / powolność; obojęt- ność, flegma. lento l. zginać. lentulus 3 dość powolny. lentus 3 ciągliwy, lepki; a) podatny; b) powolny, ospały, gnuśny; wlo- kący się, przewlekły; c) spokojny, uważny; nieczuły; obojętny, pobła- żliwy. lenunciilus, i m czółenko, łódka. leó, onis m lew. leoninus 3 lwi. lepidus 3 gładki, milutki; dowcipny. lepór i -ós, óris m gładkość, wdzięk; dowcip. lepus, óris m zając. lepusculus, i m zajączek. lessus, us m zawodzenie żałobne. letalis, e niosący śmierć, śmiertelny. lethargicus 3 uśpiony w letargu, letargiczny. lethargus, i m letarg. leti-fer 3 = letalis. leto l. zabić. letiim, i n śmierć; zejście. leucaspis, idis z białą tarczą. leucophryna, ae / z białymi brwiami. levamen, mis i -mentum, i n środek uśmierzający, ulga. levatio, onis / ulga; ulżenie, zmniej- szenie. leviculus 3 płochy, dość próżny. levis, e gładki; bez zarostu, śliski; młodzieńczy, (o mowie) płynny. levis, e lekki (o wadze), nie gniotący; a) miły, łagodny; b) ruchliwy, lot- ny, szybki; c) nieznaczny, drobny; d) lekki, płochy, lekkomyślny, bez legumen, inis n owoce strączkowe. lembunculiis = lenunciilus. lembus, T m łódka rybacka, czółno. leninia. atis n a) materiał, temat; b) epigram, napis. lemniscatus 3 ozdobiony wstążkami. palma -a najwyższa nagroda. lemniscus, i m wstążka (przy wień- cu). lenmres, urn m duchy zmarłych; upiory, lemuria, órimi n święto zmarłych. lena, ae / stręczycielka; zachęta. lemnien, inis, i -mentum, i n środek łagodzący, ulga. lenio 4. łagodzić, uśmierzać, uspo- kajać. lenis, e łagodny, łaskawy, a) powoli działający; b) spokojny, powolny. lenitas, atis / łagodność, łaskawość; powolność, spokój. lemtudo, inis / = lenitas. lenó, onis m stręczyciel; uwodziciel; pośrednik. lenóciniiim, i n stręczycielstwo; po- nęta, powab, pochlebstwo. lenocinór l. schlebiać (alicui); upię- kszać. lens, lentis / soczewica. lentesco, - - 3. stawać się lepkim; ustępować; ustawać. lentlgó, inis / plama w kształcie soczewicy; także: piegi. lentisci-fer 3 rodzący drzewo mas- tyksowe. lentisciis, i/drzewo mastyksowe. f 251 - libertas charakteru, niestały; opieszały; nie dający rękojmi. levitas, atis / gładkość. levitas, atis/lekkość; a) ruchliwość, lotność; b) błahostka; c) lekkomyś- lność, płochość, niestałość, brak charakteru. levo l. gładzić. levo l. l. ułatwić, uczynić lekkim, zmniejszyć (alqd, alicui alqd); a) uwolnić kogoś od czegoś (alqm alqa re); b) uszczuplić; c) odebrać komuś coś, odjąć. 2. dźwignąć, podnieść, pass. albo se levare pod- nieść się; - pocieszać, dodawać odwagi, umacniać, krzepić. lex, legis /1. (prawna) formułka; a) układ, kontrakt; b) warunek, po- stanowienie, punkt (układu). 2. wniosek do prawa, projekt ustawy; ustawa; a) prawo, uchwała, posta- nowienie prawne; pl. konstytucja, ustawodawstwo; b) reguła, przepis, zarządzenie, lex lód natura miejsca, warunki miejscowe. lexis, is / słowo. Bbamen, inis i -mentum, i n ofiara (płynna); a) próba; b) odszkodo- wanie, dar. libatio. onis / ofiara płynna. libella, ae / drobna moneta = 1/10 część denara. libellus, I m książeczka, drobny utwór; a) spis; b) notatnik; c) list, pismo; d) paszkwil, satyra; e) pro- gram; f) ogłoszenie, obwieszczenie publiczne. libens, entis chętny, dobrowolny, radosny; adv. libenter. liber, bri l. łyko; 2. książka, dzieło, utwór; a) list, pismo; b) spis, re- jestr; c) księgi religijne. Hber, era, erum wolny; a) nie zwią- zany, nieograniczony; b) wolny od trosk, wolny od interesów, długów, kosztów, podatków, opłat; (aedes) niezamieszkały, pusty; c) szczery, swobodny, otwarty; d) wolny od czegoś (z abl. i ab re); e) wolny pod względem obywatelskim (nie niewolnik) lub politycznym, nieza- leżny, niezawisły; rozwiązły, roz- pustny. Dberalis, e l. odnoszący się do wol- ności. 2. godny męża wolnego; a) zamożny; c) dobrotliwy, uprzej- my, przyjazny; d) hojny, szczodry, obfity. liberalitas, atis / szlachetność; a) uprzejmość; b) hojność; c) dar. liberatió, onis / uwolnienie. liberatór, óris m wybawiciel, oswo- bodziciel. liberi, órum m dzieci. libero l. uwolnić, wolnym uczynić (alqd albo alqm ab, ex re albo z abl.), a) puścić wolno, uwolnić z więzów; a) znieść, unieważnić; /?) uwolnić od opłat; y) fidem dotrzy- mać słowa; nomina spłacać długi; b) (w sądzie) uwolnić kogoś, uznać niewinnym (alqm z gen. i abl.) liberia, ae / wyzwolenica. ubertas, atis / wolność; a) wolność polityczna lub obywatelska, nieza- leżność, niezawisłość; b) wolno- myślność; c) swobodne życie, nie krępowanie się. libertinu.s - 252 - Ebertinus 3 odnoszący się do wy- zwoleńca; subst. m wyzwoleniec. libertiis, T m wyzwoleniec. libet, libuit i libituin est 2. podoba się (alicui; z inf.); subst. Ubita, orum n upodobanie, chuć. libidinosus 3 a) pożądliwy, zdrożny; b) samowolny, niepohamowany, zuchwały. libido, inis/ żądza, chęć, pragnienie; a) samowola, kaprys, upodobanie; b) rozkosz, rozpusta, rozwiązłość, pl. chuci. Ubita zob. libet. nbo l. wziąć trochę czegoś (alqd ab, ex re); a) lekko albo łagodnie do- tknąć; skosztować (alqd); b) osła- bić; c) składać płynną ofiarę; w ogóle: ofiarować, poświęcić (a- licui alqd). libra, ae / waga. libra et aes fo- rmalne kupno; a) waga niwelacyj- na; b) funt. ITbralis, e ważący funt, funtowy. libramentuni. T n l. waga; rzemień (do rzucania pocisków); 2. hory- zont, poziom. librariółus, i m = librarius. librariiim, T n skrzynia na książki. librarius 3 należący do książek, ksią- żkowy; subst. m przepisywacz, pi- sarz, kopista. ubratór, óris m a) mierniczy; rusz- nikarz; b) = libritor. ubratus 3 z rozmachem rzucony. librilis, e funtowy. ubripens, endis m obsługujący wagę. libritor, óris m żołnierz rzucający kamienie ręką. libro l. trzymać w równowadze; bujać, miotać. libum, i m placek ofiarny. Kcens, entis wolny, nieograniczony, nieokiełznany; samowolny, zuch- wały. licentia, ae / wolność, swobodą; sa- mowola, nieokiełznanie, lekkomyś- lność, swawolą. liceo, ui, - 2. być wystawionym na sprzedaż. liceór, itiis sum 2. licytować, pod- kupywac (acc.). Bcet, Hcuit i Hcitum est 2. wolno, można, jest dozwolone, możliwe (a- licui z inf. dat. albo acc. c. inf.). per me licet nie mam nic przeciw temu; ej. z con. byleby tylko, jeśli tylko. licitatió, onis/licytacja. licitator, oris m licytujący. licitór l. = liceór. licitiis 3 dozwolony. licium, i n nić tkacka; nić, wstążka. lictór, oris m liktor, sługa urzędowy. Hen, enis m śledziona. ligamen, inis i -mentum, T n opaska, bandaż. ugnarius, i m handlarz drzewem. ugnatió, onis/rąbanie drzewa. ugnatór, óris m rębacz. ligneólus i ligneus 3 drewniany. lignór l. nosić drzewo. ugnum, i n chrust, drzewo opałowe; a) drzewo (rosnące); b) kloc, przed- miot drewniany. Bgó, onis m motyka. ligo l. wiązać; a) przywiązać; b) obwiązać, związać; c) powiązać, połączyć. - 253 - liticen ligur(r)ió 4. l. lizać, oblizywać; mieć na coś ochotę, chętkę. 2. być łako- mym, chciwym; być lubieżnym. ligur(r)Ttió, onis/łakomstwo. ligustrum, i n ligustr, krzew włoski. liliiini. T n lilia. linia, ae/piła, pilnik. Hniat(iil)us, 3 opiłowany; wygładzo- ny, wydelikacony. linibus, T m rąbek, obramowanie, lamówka. Dmen, inis n próg; a) wchód, począ- tek, granica; b) dom, mieszkanie. limes, itis m miedza; a) granicą; b) droga, ścieżka, ulica. Brno l. piłować, gładzić; a) napra- wiać; b) dokładnie zbadać; c) zmniejszać, zwężać. Dniosus 3 błotnisty. Dnipidiis 3 jasny, czysty. Dhilis, i m namuł; błoto, brud. Bnius 3 ukośny, krzywy, zezowaty. unius, i m fartuch. llnea, ae / l. sznur ciesielski do pomiaru. 2. linia, kreska; linia gra- niczna, granica, cel, kres. Bneanientiini, i n linia, kreska; pl. zarys, kontury. uneus 3 lniany. lingo, luud, ITnctuni 3 lizać. lingua, ae / język; a) mowa, dar wymowy; gadulstwo; b) język; dia- lekt; c) przylądek. lingula, ae/przylądek. Hni-ger 3 noszący lnianą odzież. lino, levl lub IM, litum 3. mazać, pomazać; a) splugawić; b) wykreś- lić, wymazać; c) pociągnąć, prze- ciągnąć. linquo, liqui, - 3. zostawić; a) opuścić; b) oddać (alqm alicui rei); c) zaniechać czegoś (alqd). linteatus 3 noszący lnianą odzież. linter, tris / a) łódź; b) niecka, koryto. linteus 3 lniany; subst. lillteum, T n płótno, żagiel. lintriciiius, i m mała łódka. linum, i n len; a) nitka, sznur; b) płótno, sukno; c) powróz, lina; d) sieć. lippio 4. być kaprawym. lippitudó. inis / zapalenie oczu. lippus 3 kaprawy. lique-facio 3. robić płynnym, topić; osłabić; trapić. liqueo, liqui lub Hcui, - 2. być czystym, wyraźnym. liquesco, - - 3. stawać się płyn- nym, topnieć; a) gnić; b) stawać się gnuśnym, zniewieściałym. uquidus 3 płynny; subst. liquiduni, i n płyn; a) jasny, przezroczysty; b) czysty, niezmącony; c) wyraźny, pewny, niewątpliwy, niezawodny; subst. liquiduni, i n pewność; liquido z pewnością. liquo l. topić; cedzić, klarować. liquór, óris m a) stan płynny; b) płyn, sok; woda, morze. liquór 3. być płynnym, płynąć. lira, ae/bruzda. lis, litis / sprzeczka, kłótnia; a) pro- ces; b) kwestia sporna, przedmiot sporu. litatio, onis / ofiara wśród pomyśl- nych wróżb. liti-cen, inis m trębacz. litigator - 254 - litigator, oris m prawujący się, pie- niacz. utigiosus 3 a) kłótliwy; b) sporny. litigiiim, T n = lis. litigo l. spierać się, kłócić się. lito l. a) składać ofiarę z pomyślną wróżbą; ofiarę składać; b) (o ofie- rze) dawać dobrą wróżbę. litóralis, e i litóreus 3 należący do brzegu, nadbrzeżny. Httera, ae/1. litera; pl. alfabet; rękopis. 2. (pl., rzadko *sg.) pismo, litteris i per -as pisemnie; a) pismo, list; b) akt, dokument, dekret, kontrakt, umo- wa; c) pisma i książki, dzieła; a) literatura; /3) wiedza, uczoność, piś- miennictwo, twórczość literacka. ITtterarius 3 elementarny. ntterator, oris m a) gramatyk; b) nauczyciel czytania i pisania. litteratura, ae / pismo głoskowe; alfabet pisma. litteratus 3 nakreślony literami; a) wyraźny, dosłowny; b) uczony, wy- kształcony. Btterula, ae /1. mała litera. 2. pl. a) liścik; b) nieco znajomości piś- miennictwa, nieco oczytania. litura, ae / kreślenie, mazanie; a) poprawka, korekta; b) plama z leź na piśmie. ITtiis. oris n brzeg morski, wybrzeże; a) brzeg; b) okolica nadbrzeżna, nadbrzeże. Htuus, T OT l. krzywa laska augura. 2. trąba, piszczałka, róg sygnałowy (jazdy). Iiveo, - -2. być sinym albo ciem- nym; być zazdrosnym. Iividiis 3 siny, ciemny; zazdrosny. Iivór, oris m sina plama, siniec; zazdrość, zawiść. lixa, ae m markietant, kucharz. lócatio, onis / a) umieszczenie; b) wydzierżawienie, wynajęcie; kon- trakt dzierżawny. lócatór, oris m podnajemca, lokator. loco l. umieścić, położyć (alqd in re); a) (kobietę) za mąż wydać; b) (pieniądze) umieścić na procencie, wypożyczyć; c) wynająć, wydzier- żawić; d) zgodzić, ugodzić. lociiius, i OT skrzyneczka, szkatułka, puszka. lóciiples, etis zamożny, zasobny, bo- gaty; wyposażony; ważny, wiary- godny, pewny. locupleto l. wzbogacać (alqm alqa re); bogato uposażyć. lócus, T OT miejsce, przestrzeń, miej- scowość (pl. lóca, órum n); l. (o miejscu) a) właściwe miejsce, właś- ciwe stanowisko, (in) loco na właś- ciwym miejscu; b) miejsce wska- zane, posterunek, placówka; c) mie- szkanie, siedziba; d) miejscowość = a) osada; R) teren; y) pl. okolica; e) miejsce w szeregu (promi loco po pierwsze; secundo loco po wtó- re); (przy wyliczaniu) punkt; f) miejsce w książce (pl. lwi); a) ustęp, partia, przedmiot badania (studiowanie); j8) pl. zdania, zapat- rywania, zasady nauki; loci com- munes zwroty, frazesy; g) stano- wisko = godność, stan, pochodze- nie, urodzenie (nobili lub sumilio loco natus). loco z gen. = jak, jako 255 - lucratiyus np. filii loco esse lub amare. 2. (o czasie) przeciąg czasu, chwila, czas, a) sposobna chwila, właściwa pora, właściwy czas; b) sposobność, moż- ność, okoliczność, okazja (alcis rei); c) położenie, stosunki, względy, stan. lócusta, ae / szarańcza. lócutio, onis / mówienie, wymowa, mowa. lógeum, i n archiwum. lógica, orum n logika. lólium, i 71 kąkol. lolligo, inis / sepia. lomentum, T n środki do mycia. long-aeyus 3 długowieczny, w pode- szłym wieku. longe adv. długo: l. (o miejscu) daleko; a) z daleka, z dala; b) o wiele, całkiem, zgoła (longe ma- ximus, l. alius. l. praestare); c) obszernie, dokładnie. 2. (o czasie) dawno, daleko (np. longe ante). longinquitas, atis / długość, oddale- nie; długotrwałość, przewlekłość. longinquus długi, daleki, oddalony; obcy; (o czasie) długotrwały, prze- wlekły, długi. longitudo. mis / długość; długie trwanie. longiusculus 3 dość długi. longurius, I żerdź, łata. longus 3 długi: l. (o miejscu) ob- szerny, rozciągły, wielki, długi, na- vis longa okręt wojenny; a) daleki, szeroki; b) oddalony, odległy; c) rozwlekły. 2. (czasowo) długotrwa- ły, rozwlekły, nudny; chroniczny, przewlekły, daleko sięgający. lóquacitas, atis/gadatliwość. lóquax, acis/gadatliwy, wielomówny. lóquela, ae / mowa, słowo, język. lóquór, ciitiis swa 3. l. (intr.) mówić (cum i pro alqo, de re); wyraźnie wskazać. 2. (trans.) mówić, rzec, omawiać (alqd); a) zawsze mieć na ustach; b) oznajmiać, twierdzić, sławić, opiewać; c) wymienić, na- zwać, donieść. loratus 3 związany rzemieniami. lorica, ae / a) pancerz; b) parapet (muru), wał, szaniec. loncatus 3 opancerzony. loncula, ae/mały szaniec. loi-uin, T n rzemień; a) cugle; b) bicz. lotos i -fis, i/lotos; a) flet z lotosu; b) koniczyna. luhet, liibens zob. libet, libens. lubricus 3 śliski, gładki; a) lekko się poruszający, ruchliwy, ulotny; b) niepewny, niebezpieczny, kuszący, nęcący; c) zwodniczy. lucanica, ae / wędzona kiełbasa. lucar, aris n wynagrodzenie dla ak- torów uzyskiwane z dochodów, ja- kie mają lasy i gaje. lucellum, i n mały zysk, drobny dochód. luceo, xi, - 2. być jasnym, świecić. liicet dnieje; być jasnym, wyraźnym. lucerna, ae/lampa, światło. liicesco, luxi, - 3. jaśnieć, dnieć, świtać. lucidus 3 jasny, świecący; wyraźny. luci-fer 3 przynoszący światło; OT gwiazda poranna. luci-fugus 3 unikający światła. lucisco 3. = lucesco. lucratiyus 3 a) zyskany; b) zyskowny. lucrifacio - 256 - lucrifacio 3. = lucror. lucrór l. mieć korzyść, zyskiwać. lucrósus 3 zyskowny. lucrum, T n zysk, korzyść, in lucro esse być korzystnym, lucri facere alqd zyskać coś; a) chęć zysku; b) bogactwo. luctamen, inis n natężenie, zapasy. luctatió. onis/pasowanie się, walka; walka słowna, utarczka. luctatór, oris w zapaśnik. lucti-ficus 3 żałobny. lucti-sónus 3 żałośnie brzmiący. luctór l. pasować się, walczyć; mo- cować się, męczyć się. luctuósiis 3 żałosny, smutny; za- smucony. luctus, us m smutek; żałoba, suknia żałobna. lucubratio, onis/praca przy świetle lampy. lucubro l. pracować przy świetle. luculentus 3 a) jasny, świecący; b) wspaniały, dzielny, pokaźny. lucus,im gaj; las. lucusta, ae/= locusta. liidibriuni, i n piłka, zabawka; szy- derstwo. ludibundus 3 bawiący się; a) zabaw- ny, żartobliwy, wesół; b) lekki, beztroski. liidicriis 3 a) krótkotrwały; b) nale- żący do przedstawienia, widowiska. subst. ludicrum, i n zabawa, żart, igraszka; widowisko. ludificatio, onis / drwiny, kpiny. ludifTcó i -ór l. przekomarzać się, drwić, kpić; wyprowadzić w pole, udaremnić coś. ludi-magister m nauczyciel. ludio, onis i ludius, T m komediant, tancerz. ludo, si, sum 3. bawić się, grać (alqd coś alqa re czymś); a) tańczyć, żartować, igrać; b) czynić coś dla żartu, dla zabawy, przedstawiać, przeprowadzać (alqd); c) drwić, kpić, łudzić. ludiis, i m zabawa, gra; a) ćwiczenie ciała, ćwiczenie wojskowe, igrzys- ka, widowisko; b) spędzenie czasu, rozrywka, igraszka; c) drobnostki; d) szkoły niższe, litterarum ludus szkoła elementarna. lues, is / skażenie, zaraza; zagłada, zguba. ługeo. xi, - 2. a) smucić się, nosić żałobę; b) opłakiwać. ługubris, e żałobny, subst. ługubria, ium n żałobne szaty; a) opłakujący, będący w żałobie; b) smutny, nie- szczęśliwy, złowróżbny; c) żałosny. lumbriciis, l m dżdżownica, glista. lumbu-s, i m lędźwie. lumen, inis n światło; a) świeca, pochodnia; b) światło dziennie, dzień; c) światło życia; d) światło oczu, oczy; e) okno; f) ozdoba, blask; g) ratunek, zbawienie. luminaria, ium n okiennice. luminosus 3 świetlany, jasny. luna, ae/księżyc, blask księżyca; a) bogini księżyca; b) miesiąc. lunaris, e księżycowy. luno l. zgiąć w kształt księżyca. luo, iii, - 3. żałować, pokutować; a) przez pokutę okupić, odwrócić; b) zapłacić, (karę) ponieść. ^ - 257 - lyricus lupa, ae/wilczyca; nierządnica. lupanar, aris n dom nierządu. lupatus 3 opatrzony wilczymi zęba- mi. subst. lupata, orinu n wilcze kły (u wędzidła), ostre wędzidło. lupinus 3 wilczy, subst. liipinus, i m wilcza jagoda. lupus, i/na) wilk; b) wilk morski (gatunek ryby); c) hak, osęka; d) = lupata. luridiis 3 bladożółty, blady. luscinia, ae / (i *-ius, i m) słowik. luscus 3 jednooki. liisio, onis / = ludus. lusór, óris m gracz; żartowniś, pisarz lekkich piosenek. lustralis, e a) odnoszący się do ofia- ry oczyszczenia, oczyszczalny; b) co 5 lat. Idstratló, onis f l. ofiara oczyszczal- na. 2. przewędrowanie, przegląd; podróż, przebieg. lustro l. rozjaśniać. lustro l. a) oczyszczać, przebłagać; b) lustrować, odbywać przegląd wojska; a) przeglądać, oglądać, rozważać; /?) podróżować, zwie- dzać, okrążać, (niebezpieczeństwo) przebywać. lustriim, i n moczar; a) legowisko dzikich zwierząt; b) dom publiczny; c) życie rozwiązłe, rozpusta. lustriim, T n a) ofiara oczyszczalna, przebłagalna; b) przeciąg 5-ciu lat, lustrum; dłuższy czas; okres po- datkowy. lusiis, lis m zabawa, gra, igraszka. luteus 3 zabłocony, gliniasty; pogar- dliwy. luteus złotożółty, złocisty. lutosiis 3 błotnisty. lutulentiis 3 błotnisty, brudny; wstrętny. liituni, i n błoto, namuł, glina. lutiim, i n rezeda; żółta farba. lux, lucis/światło; a) blask, jasność, ogień; b) światło dzienne, dzień. prima luce z brzaskiem dnia, o świcie; c) życie; d) oczy; e) jasność, dobitność; f) jawność, pub- liczność, widok publiczny, życie publiczne; g) pomoc, ratunek, zba- wienie; sława, chwała. luxo l. wyprowadzić z położenia, wywichnąć. luxuria, ae i ries, ei/bujny rozrost; a) wybujałość, zbytek, chęć użycia; b) swawola. luxurio i -ór l. bujnie rosnąć, wybu- jać, być bujnym; a) pysznić się; b) być wesołym, brykać, żyć rozpust- nie; skakać wesoło. luxuriosiis 3 wybujały; a) bujny, swawolny, wyuzdany; b) przesad- ny, rozrzutny. luxiis, us m bujny wzost, rozpusta; zbytek, wystawność, wyuzdanie, przepych. łychnuchus, i m świecznik. łychniis.ifn świecznik, lampa, światło. lympha, ae/czysta woda. lymphaticiis i lyillphatiis 3 szalony, oszalały. lynx, cis m i/ryś. lyra, ae / lira, lutnia, cytra; liryczna poezja. lyricus 3 liryczny; m poeta liryczny, liryk. M M. (skrót) = Marcus; (jako liczebnik) = 1000. M' = Mamuś. macellarius, i m handlarz mięsa. inacellum, i n targ mięsny, żywnoś- ciowy. niac-er. era, crum chudy, suchy. maceria, ae/ogrodzenie, mur, szaniec. macero l. miękczyć, czynić kru- chym; osłabiać, dręczyć, pożerać, trawić. machaeróphóriis. T m przyboczny. machina, ae / maszyna, narzędzie (winda, walec, dźwignia, machina oblężnicza); fortel, chytrość. machinainentum, i n maszyneria. machiiiatió, onis / l. mechanizm, zręczność mechaniczna, wprawa me- chaniczna. 2. = machina. machinatór, óris n budowniczy ma- szyn; sprawca. machinór l. wymyślić, uknuć, urzą- dzić. macies, a/chudość. macresco, - - 3. być chudym, schudnąć. macro-chir, iris m długoręki. macró-collum, T n papier dużego fo- rmatu. macte powiększony, uświetniony, m. yirtute szczęść Boże; chwała; dziel- nie się spisałeś. macto l. l. uświetniać, sławić, wyróż- niać, obdarzać (alqm aląa re); uka- rać. 2. (o bóstwie) przejednać, prze- błagać (alqm); a) ofiarować (alicui alqd), poświęcić na ofiarę; b) zabić (na ofiarę); poświęcić, zniszczyć. macula, ae/. l. plama, znamię; skaza, zakała. 2. oczko (w sieci). macułó l. splamić; zniesławić. maciiiosus 3 a) upstrzony; b) splamio- ny, zanieczyczony, zniesławiony, skalany. made-lació, feci, factuni 3 zmoczyć, zwilżyć. madeo, m, - 2. być mokrym, wilgot- nym, ociekać; a) zmięknąć, ugotować się; b) być pełnym, przelewać się. madesco, diii, - 3. stawać się mok- rym, zmoknąć. niadidus 3 mokry, wilgotny, kapiący. madór, oris m wilgoć. maena, ae/sardela (mała ryba). maenas. adis/Menada, bachantka. maereó, ul, - 2. a) smucić się, być smutnym; b) (trans.) żałować, opła- kiwać. maerór, oris m smutek, zmartwienie. maestitia, ae/smutek, żal. maestus 3 a) smutny, posępny, stra- piony; b) ponury, żałobny; c) przy- noszący smutek. maga, ae / czarownica. niagana, ium n = mapalia. mage=magis. inagicus 3 czarodziejski, magiczny. inagis adv. więcej, w wyższym stop- niu. non niagis quam: a) równie, - 259 - maledictio tak samo; f!) równie nie, tak samo nie; y) nie tylko, lecz raczej; prędzej, raczej. magistger, tri m przełożony, kierow- nik, dozorca, naczelnik, mistrz; a) nauczyciel; b) doradca, przewodnik. magisterium, T n urząd przełożonego, dozór, kierownictwo, przewodnicze- nie. magistra, ae/przewodniczka, przeło- żona; nauczycielka. magistratus, fis m godność, urząd zwierzchniczy. ingistratus et impe- ria urzędy cywilne i wojskowe; urzędnik; (zwykle pl.) władza, zwie- rzchność. magli-ainniitas, ans/ wielkoduszność. magn-ammus 3 wielkoduszny. magnificentia, ae/wzniosłość, wspa- niałość; a) wyniosłość; b) przesada, pyszałkowatość; c) wielkoduszność. magm-ficus 3 wzniosły, wspaniały, błyszczący; a) lubiący przepych; b) chełpliwy, dumny; c) wielkoduszny, wyniosły. magni-lóquentia, ae/wzniosta mowa; chełpliwość. magni-lóquiis 3 chełpliwy. magnitudó, mis / wielkość; a) siła, wysoki stopień; b) znaczenie, waż- ność, godność, poważanie, potęga. magn-opere adv. (sup. maximopere) w wysokim stopniu, bardzo, nad- zwyczajnie. non magnopere nie- szczególnie, niezbyt; nader, szcze- gólnie. magnus 3 (cornp. maior, us, sup. niaximui>) wielki: l. (o miejscu) a) oszemy, daleki, wysoki, długi, oka- zały; b) (ilościowo) znaczny, liczny, wiele, ludny, (o cenie) wysoki, drogi (np. magm aestimare, magno ven- dere). maior pars większość. 2. (o czasie) długi, (o wieku) stary, pode- szły, sędziwy, wysoki, (magno natu bardzo stary, podeszły, maximus natu najstarszy, maior filius starszy syn), maiores, urn n a) starszy, starsi ludzie; /?) przodkowie. 3. (prze- nośnie) a) mocny, silny, gwałtowny, (vox) donośny; b) poważny, znaczny, okazały, ważny, casus osobliwszy wypadek; c) (o osobach) a) wyso- kiego stanu, znakomity, potężny, czcigodny, dostojny; fS) wielkodusz- ny; y) dumny, wyniosły; d) zuch- wały, chełpliwy; e) przesadny, nad- mierny. magiis, T m mag: a) kapłan perski; b) czarnoksiężnik; adj. czarnoksięski. inaialis. is m świnka, świnia inaiestas. atus / majestat, wzniosłość, dostojność, godność, znaczenie, czci- godność: obraza majestatu. Maius 3 majowy, (mensis) m maj. maiu.sculus 3 nieco większy mała, ae / szczęka, paszcza; policzek, twarz. malaria, ae / cisza morska. małe adv. (comp. penis, sup. pessime) źle: a) niegodziwie, licho, nędznie; b) nieszczęśliwie; c) w nie swoim czasie, nie w porę, daremnie; d) za wiele, zanadto; za mało, nieodpowiednio, niewłaściwie, nieosobliwie. male-dicó 3. złorzeczyć, lżyć (alicui). male-dictfo, óms / złorzeczenie, ła- janie. maledictum 260 - male-dictum, i n złorzeczenie, obelga. male-dicus 3 złorzeczący, obelżywy, złośliwy. male-tacio 3. zło wyrządzić, szkodę wyrządzić, subst. malefactum, i n zły uczynek, zbrodnią. malefTcium, i n zły czyn, nieprzyjazny zamiar; szkoda. male-fk-us 3 źle czyniący, złośliwy, bezbożny; nieżyczliwy. male-suadus 3 złe rzeczy doradzający, uwodzący do złego. maleyolentia, ae/nieżyczliwość, nie- nawiść. male-yolus 3 niechętny; nieżyczliwy, zazdrosny. mau-fia" 3 rodzący jabłka. nialigiutas, afls/ nieżyczliwość, złoś- liwość; skąpstwo. maugillis 3 nieżyczliwy, zawistny, zło- śliwy; a) nieurodzajny; b) skąpy; c) szczupły, słaby. malitia, ae / złośliwość, podstęp; szykana. malitiósu.s złośliwy, podstępny, zdra- dziecki. malleólus. Ima) sadzonka; b) pocisk zapalający. malleus, T m młot, pałka; topór. mało, maluT, nialle wolę, wybieram; pozostawiam (alicui alqd). niałóbathrón, i n olejek nardowy. maliim, T n jabłko, pigwa. maluill, i n zło: a) błąd, wada, uło- mność; b) nieszczęście, niepowo- dzenie, wypadek, cierpienie, bieda; c) szkoda, kara; obraza; d) wykro- czenie, występek; e) int. do licha! do kata! malus 3 (comp. peior, fis, sup. pessinilis 3) zły; a) niegodziwy, złośliwy, niesprawiedliwy, nieoby- czajny, nieprawy, przykry, zjadliwy, subst. mali. orum m źli (często w sensie klasowym o stronnictwie popularów); b) niezdatny, nieudol- ny, lichy, wstrętny; c) nędzny, nie- szczęśliwy, smutny, niepomyślny. mała res: o:) karcenie, kara; f5) złe położenie, nieszczęście; d) szkod- dliwy, zgubny, niebezpieczny, nie- życzliwy. malus, ii. m maszt; belka. 2./jabłoń. malva, ae/malwa. mamili a. ae/pierś; wymię, brodawka piersiowa. nianceps, dpfe m kupiec majątków ziemskich, dzierżawca podatków, przedsiębiorca. inancipatió, oms/nabywanie własno- ści; kupno, sprzedaż. mancipium. i ni. nabycie własności: a) (formalne) kupno. lex mancipii kontrakt kupna; b) prawo własności, posiadanie. 2. (kupiony) niewolnik. mancipó l. dać na własność, sprzedać, oddać. manciis 3 ułomny, niezupełny. mandatu na rozkaz, z rozkazu. mandatum, T n rozkaz, polecenie, zlecenie. mando l. a) powierzyć, przekazać (alicui alqd albo de re; z ut, ne, *acc. c. inf.); b) zdać, zawierzyć, użyczyć, polecić (alicui alqd, alqm alicui re); wpoić. mando, niandi, mansiini 3. żuć, ką- sać; jeść, pożerać. 261 manus mane l. subst. n (nieodm.) poranek. 2. adv. rankiem, rano. nianeo, mansi, niansum 2. l. (intr.) zostać (in re, ad alqd); a) nocować; b) jeszcze być, dalej istnieć, trwać, wytrwać, zachować się; a) przy czymś pozostać, trwać (m re); p) komuś być przeznaczonym (alicui). 1. (trans.) oczekiwać, czekać, grozić, zagrażać (alqm). manes, ium m cienie, dusze zmarłych; a) trup, zwłoki; b) podziemie, męki w podziemiu. mango, oniś m handlarz niewolników. nianicae, ariim/a) długie rękawy; b) kajdany. mamcatus 3 opatrzony rękawami. llianifestó l. uczynić jawnym, widocz- nym, wyraźnie wskazać. mani-Rstiis 3 dotykamy; a) przyła- pany, przekonany; jawnie coś oka- zujący (z gen); b) wyraźny, jawny. nianipularis, e należący do manipułu; m prosty żołnierz. manipulatini adv. manipułami, mały- mi oddziałami. nianipiiiiis, T m garść, wiązka; ma- nipuł. mannus, T m kucyk galicki. inano l. płynąć, ciec, kapać, sączyć się (alqa re czymś); (trans.) wylewać coś, lać; a) powstawać, wypływać (ab, ex re z czegoś) pochodzić, mieć w czymś źródło, początek; b) roz- przestrzeniać się, rozlewać. niansio, oms/ pozostawanie, pobyt. mansito l. stale mieszkać, bawić. niansue-fació 3. obłaskawiać, oswajać; ugłaskać; uprawiać. niansues, etis = niansiietus. mansuesco, suevT, suetum 3. być łas- kawym, łagodnym. mansuetudo, mis / łaskawość, łago- dność. mansuetus 3 oswojony, łaskawy; ła- godny, spokojny, uległy. mantele, is n ręcznik. mailtica, ae/sakwa, tobół. manualls. e rzucony ręką. niaiiubiae, arum/zdobycz wojenna, pieniądze uzyskane ze sprzedaży łu- pów; rabunek, nieprawy zysk. manubrium T n rękojeść, trzonek. manu-missio, oms / wyzwolenie. nianu-mittó 3. wyzwolić. nianu-pretiuni, T n zapłata; nagroda, wynagrodzenie. nianus, fis / ręka, także ramię, in nianibus habere mieć w rękach, pod ręką. in nianibus esse być na podorędziu, w pobliżu, per manus tradere podawać z ręki do ręki. nianu w ręku. mea (tua itd.) manu własnoręcznie; a) uzbrojona ręka; a) (osobista) dzielność (pl. czyny boha- terskie). manu fortis dzielnej ręki, waleczny; R) starcie wręcz, walka, potyczka, manus conferre lub con- serere zetrzeć się wręcz; y) przemoc; b) władza, moc; a) ojca nad dziećmi; P) męża nad żoną. in manu alcis esse być w czyjej mocy, być pod- władnym, podlegać; c) praca, czyn- ność; a) praca ręczna, praca artys- tyczna. manu pracą rąk, sztuką; R) rękopis; d) garstka, zastęp, oddział, gromada, banda; (w żegludze) zało- ga; e) trąba słonia; hak. mapalia - 262 mapalia, mm n szałas, namiot No- madów. mappa. ae / serweta; ścierka; flaga. marceo, - - 2. być słabym, osłabio- nym, bezsilnym, leniwym. marcesco, - - 3. stawać się słabym, bezsilnym. marcidus 3 zwiędły; słaby, wyczer- pany. marę, is n morze, jezioro, terra marique na lądzie i morzu; woda morska. margania, ae / i -tum, i n perła. rnarginó l. opatrzyć krawędzią, ob- ramować. margo, inis w (i j) krawędź, obramo- wanie, granica. manniis 3 = niaritimus. maritalis, e małżeński. maritimus 3 morski, znajdujący się nad morzem; subst. marifima, orum n okolice nadbrzeżne. manto l. ożenić. maritus 3 małżeński; subst. maritus, T m mąż, małżonek; -ta, ae / żona, małżonka, -G, orum m małżonkowie, małżeństwo. marmor, óris m marmur; a) blok, posąg, płyta z marmuru; b) lśniąca powierzchnia morza. marmfireus 3 marmurowy, marmuro- wo biały. Mars, fls m Mars, bóg wojny; a) wojna, walka, potyczka; b) sposób, rodzaj walki, szczęście wojenne, dzielność. niarsupium, i n sakiewka. Martiiis 3 poświęcony Marsowi; (mensis) m marzec. mas, maris m l. mężczyzna, mąż, samiec. 2. adj. męski; mężny, silny. masciiiinus 3 męski. masciiius 3 męski; odważny, silny. niassa, ae / ciasto, bryła, masa. mastruca, ae/kożuch owczy. mastrucatus 3 noszący kożuch. matara. ae i -ris, is/oszczep galicki. matellio, onis m garnek, naczynie. mater, tris/matka; rodzicielka, spraw- czyni, źródło. matercula. ae/mateczka. materia, ae i -ries, ei / materia; a) materiał budowlany, drzewo, budu- lec, belki; b) zapas, pożywienie; c) materiał, temat, przedmiot; a) źródło, przyczyna, podnieta, powód; /?) zdol- ność, talent, skłonność. materio l. budować z drzewa. materiór l. dostarczać, ścinać materiał budulcowy. maternus 3 macierzyński, ze strony matki. matertera, ae/ciotka. mathemaucus, i m matematyk; astrolog. matri-cida, ae m matkobójca. matriadium, i n zamordowanie matki. niatrimoilium, T n małżeństwo; żona. niatrimas 3 mający żyjącą matkę. matrona, ae / żona; matrona, gos- podyni domu. matronalis, e dotyczący kobiety za- mężnej. matula, ae / nocnik. maturesco, rui, - 3. dojrzewać, wzmacniać się. maturitas, atus / dojrzałość; a) pełny rozwój, szczyt rozwoju; b) właściwa pora. - 263 - medius maturo l. l. czynić dojrzałym, pass. dojrzewać; a) w porę coś uczynić; b) popierać coś, spiesznie wykonać, przyspieszać (alqd, alicui alqd); c) pospieszyć się zanadto z czymś. 2. (intr.) spieszyć się (z inf.). niaturiis 3 l. dojrzały; a) dostatecznie rozwinięty, zdatny (z dat. do czego); b) dorosły, dojrzały, zmężniały; po- deszły. 2. wczesny; a) w porze właś- ciwej, stosowny; b) wczesny, spiesz- ny, prędki; c) przedwczesny, za wczesny. matiitlims 3 ranny, poranny, wczesny. maxilla. ae / szczęka. marinie adv. najbardziej; bardzo wiele, zupełnie, zgoła, całkiem. quam ma- xime według możności, jak najwię- cej; a) szczególnie, znakomicie, naj- chętniej; b) rzeczywiście, mniej wię- cej; c) (w odpowiedziach) tak jest, bardzo chętnie. marim-opere zob. magnopere. niazó-iiomii.s, i m misa na chleb, mięso. nieabilis, e przenikający, przenikliwy. nieatus, us m ruch; a) chód, bieg, lot; b) droga; ujście. meddix zob. medix. medeór, - - 2. leczyć (z dat.); pomagać, nieść ulgę, ułatwiać (z dat.). medianus 3 w środku się znajdujący, środkowy. niediastihiis, i m sługa, wyrostek. medlcabilis, e uleczalny. medicamen, mis i -meritum. T n śro- dek leczniczy, lek; a) lekarstwo, plaster, maść; b) trucizna; c) szminka, kosmetyk; d) czary; e) środek pomo- cniczy, pomoc (alcis rei). medicatus, us m czary. mediana, ae / l. sztuka lekarska. 2. lekarstwo; środek pomocniczy, śro- dek leczniczy. medico l. czynić skutecznym; a) skraplać; zwilżać; barwić; b) cza- rować. medicor l. leczyć (alicui, *alqd). medicus 3 leczniczy, skuteczny; subst. -us, l m lekarz. medietas, atus / środek. medimnum, i n (i -us, l m) grecka miara zboża (52'/^ litra); korzec. mediocris, e średni; a) mierny, nie- znaczny, mamy, niski; b) umiarko- wany, dostateczny, zadowalający. mediócritas, atis/umiarkowanie; po- średnia droga, średnia miara. meditamentum, i n przygotowanie. meditatiu. oniś / rozmyślanie, roz- ważanie (z gen.); przygotowanie, ćwiczenie. mediterraneiis 3 śródlądowy, subst. -a, orum ląd stały. meditór l. namyślać się nad czymś, przygotować się (alqd de re); przy- gotowania robić, ćwiczyć się. meditatus 3 obmyślany, wyuczony, wystudiowany, opracowany. medius 3 l. średni, w środku będący, w środku położony (z gen. lub inter.). (in) medio foro w środku rynku; medium tenipus, przerwa; (de) me- dia nocte około północy. 2. (prze- noś.) pośredni, rzecz pośrednia (inter alqd); a) średni, mierny, zwyczajny; b) neutralny, bezstronny; c) dwu- medius fidius znaczny; d) pośredniczący; prze- szkadzający, na przeszkodzie stoją- cy. 3. subst. medium, T n środek, punkt środkowy, centrum, (po)śred- nia droga; a) publiczność, ulica, życie publiczne, towarzystwo ludzi; b) dobro ogółu, dobro publiczne, de medio tollere usunąć z drogi, de medio recedere zejść z drogi, ustą- pić na bok. in medio relinquere alqd zostawić sprawę nierozstrzyg- niętą. in medio ponere oddać pod sąd ogółu, in medium proferre poddać do publicznej wiadomości. in medium procedere pokazywać się publicznie, in medium vocare przed sąd (ogółu) pozwać, in me- dium venire wystąpić przed sądem. in medium consulere dbać o dobro ogólne. mediiis fidius zob. fidius. medix tudcus m najwyższy dostojnik u Kampanów. medulla, ae / szpik, rdzeń, ziarno. mefitis, is zob. mephitis. iiiegistanes, urn m magnaci, mozno- władcy. meherc(u)le na Herkulesa! na Boga! melo, - - 3. moczyć, szczać. mel, mellis w miód; słodycz, przy- jemność. melan-cholicus 3 smutny meli-lotós, i m nostrzyk. meli-melum, i n jabłko słodkie (jak miód). meliór comp. do bonus. mellisphyllum. T n miodunka, melissa. melius zob. bonus. nieliiisculus 3 trochę lepszy. melli-fer 3 miód zbierający, miodo- nośny. melutus 3 miodem słodzony; najmi- lszy. melós n śpiew, pieśń. membrana, ae / skórka, skóra, błona; pergamin. membranula, ae / pismo na perga- minie. memhratim adv. częściami, powoli, jedno po drugim. membrum, i n członek (pl. członki ciała, ciało); człon = część (całości) odcinek. memirii, - isse przypominać sobie, pamiętać (z gen. i acc. z acc. c. inf.); a) myśleć o czym (z inf.)', b) wspominać, wzmiankować (z gen. albo de re). memór, oris l. przypominający sobie, pamiętny (z gen.); a) wdzięczny, pomny; nieprzebłagany; b) troskliwy, baczny, uważny; c) mający dobrą pamięć, obdarzony dobrą pamięcią. 2. przypominający coś (gen.). memórabnis, e godny pamiętania, wspomnienia, sławny. memorator, oris m ten, który opo- wiada. memórandus 3 = memorabilis. memoratus 3 - memorabilis. memoria, ae/pamięć, l. siła przypo- minania, zdolność pamiętania. 2. a) przypomnienie, wspomnienie, post hominum memoriam jak daleko sięga pamięć ludzka; a) zanotowanie, notatka; R) myśl o czymś; y) świado- mość; b) czas; zdarzenie, wypadek; c) wiadomość, podanie, opowiadanie, świadectwo; historia, omnis renun memoria dzieje powszechne. memórióła, ae / słaba, licha pamięć. memóriter adv. a) na pamięć, z pa- mięci; b) w wiernej pamięci, w prze- kazaniu tradycji. niemóró l. przypominać komuś co (alqd); wspominać coś, opowiadać, pouczać (alqd, z acc. c. inf.). nienda, ae / = mendum. niendaciuni, T n kłamstwo; zmyślenie, fikcja. niendax, acis kłamliwy; m kłamca; a) zmyślony; b) nie zasłużony; c) na- śladowany. niendlcitas, afls / żebractwo. mendlró i ór l. (wy)żebrać. mendicus 3 żebraczy; subst. -fis, T m żebrak; ubogi, biedny. niendosus 3 błędny, pełen błędów; często błądzący. mendum, i n błąd (w pisowni), prze- oczenie, omyłka. mens, enfls/myślenie, zdolność myś- lenia, rozum; a) rozwaga, rozmyśl, namysł; b) sposób myślenia, usposo- bienie, umysł, serce; odwaga, gniew, namiętność; c) dusza, duch, istota wewnętrzna; d) myśl, wyobrażenie, wspomnienie; e) mniemanie, zapat- rywanie, f) cel, plan, wola. mensa, ae/stół; a) jedzenie, potrawa, uczta, m. secunda drugie danie; b) stół ofiarny; c) sklep (stół) dla wy- miany pieniędzy, bank. mensarius, i m trudniący się wymianą pieniędzy, bankier. mensie, ónis/mierzenie. niensis, b m miesiąc. mensor, oris m mierniczy. menstruus 3 a) miesięczny; b) miesiąc trwający, subst. -urn, i n miesięczna racja żywności. mensura, ae/mierzenie; miara, masa. merita, ae/mięta. mentio, onis / wspomnienie; wzmian- ka, pobudka. mentior, Ttus sum 4. l. (intr.) być kłamcą, kłaniać; zmyślać. 2. skłamać, udać, zmyślać (alqd; z acc. c. inf). mentirus 3 kłamliwy, udany, fał- szywy; kłamliwie podać, obiecać, wskazać cos. mentum, T n broda. meo l. udać się, iść. mephitis, is / szkodliwe wyziewy (ziemi). meracus 3 nie zmieszany, czysty. mercabilis, e kupny. mercatór, oris m l. kupiec. 2. ku- pujący. mercatura, ae/handel, kupiectwo. mercatus, lis m a) handel; b) jarmark, targowica. mercedula, ae / a) nędzna zapłata; b) małe dochody. mercennarius 3 l. najęty, zapłacony, przekupiony. 2. m najemnik, płatny sługa. merces, edis / nagroda, żołd; zapłata, cena; a) zasługa; b) zapłata za naukę; kara; c) czynsz, przychód. mercunónuim T n towar. mercór l. kupować, handlować. merda, ae/błoto, kał. mereo, ui, - 2. i mereor, ritus sum 2. zasługiwać, l. coś zyskać, osiąg- nąć (alqd). stipendia służyć w woj- meretricius 266 - sku (za żołd). equo służyć w jeździe. 2. zasłużyć na coś (alqd, np. landem, praemia; z M( albo *inf.); a) ściągnąć na siebie, zawinić (np. poenam, odium), scelus popełnić; b) zaskarbić sobie łaski, zasłużyć się (bene, nudę de re); c) merens zasługujący, god- ny, winny, meritiis 3 zasłużony, słuszny, należny. meretricius 3 nierządny. meretricula, ae / pospolita nierzą- dnica. meretrix, icis / nierządnica, prosty- tutka. merges, itis / snop. mergd, mersT, mersum 3; zanurzyć, zatopić (alqd m rem albo m re). pass. intr. utopić się, utonąć; a) wtrącić, wetknąć; b) ukryć, skryć; c) wtrącić w coś, zanurzyć w czymś. mergiis, T m nurek (ptak). meridianiis 3 południowy. meridiatió, onis / spoczynek poobie- dni, sjesta. meridies, a / południe (pora dnia i strona świata). merito l. zasłużyć, przynosić w zysku. meritó adv. słusznie, według zasługi. meritórius 3 wynajęty, zapłacony. meritum, T n zasługa; a) nagroda, kara; b) godność; a) dobrodziejstwo; fS) wina, przewinienie; y) znaczenie, wartość. merops, opis/żołna. mersó l. = mergo. nieriila. ae/kos. merus 3 nie zmieszany, czysty, subst. merum, i n nie zmieszane (z wodą) wino; a) nie inny jak, sam, sam tylko; b) prawdziwy, szczery, rze- telny. merx, cis / towar; cacko, błyskotka. messiś, is / żniwo; a) czas żniw; b) zbiory. messór, oris m żniwiarz messorius 3 żniwiarski. met sam, (przyrostek do zaimków, np. egomet). meta, ae / cel, granica, koniec; a) meta (na arenie wyścigowej), słup; b) punkt zwrotny, punkt wyjścia. metalliim, Ina) metal; b) kopalnie. nieta-morpliósis, iś / zmiana. metatór, oris m mierniczy. metiór, mensus sum 4. mierzyć, wy- mierzać; a) odmierzyć (alicui alqd); b) przewędrować, przejechać; c) oce- niać (alqd alqa re). meto, messul, messiun 3. żąć, kosić, ścinać; a) dożąć; b) odciąć; c) w pień wyciąć. metór l. odmierzyć, odgraniczyć, wy- tknąć, wytyczyć. rnetula, ae/mała piramida. metuo, iii, - 3. l. (intr.) przestraszyć się, bać się (alicui albo de alqa re, z ne non, ut); wstydzić się, mieć skrupuły, wahać się. 2. (trans.) bać się kogoś (alqd ab, ex alqo), oba- wiać się. metuens (z gen.) bojący się, troskliwy, zatroskany o co. me- tiiendlis 3 straszny, przerażający. niettis, us m trwoga, obawa, troska; a) przedmiot obawy, postrach; b) niebezpieczne położenie; c) uszano- wanie. ' melis 3 mój, mój własny, mój drogi. mei moi, moi krewni, moi bliscy. - 267 - minutus nucą, ae/ziarnko, odrobina, nieco. micó. ciii, - - l. l. drgać, drżeć, trząść się (bić, pulsować). 2. błyskać się, skrzyć się, iskrzyć się. migratió, onis / wędrówka. migro l. a) (intr.) wędrować, wywęd- rować, przesiedlić się (ab, ex, de re in, ad alqd); b) (trans.) przenieść coś; przejść, przekroczyć (alqd). niiles, ifis m (i f) żołnierz, wojownik; a) żołnierz pieszy; b) prosty żo- łnierz; c) żołnierze, wojsko; d) pio- nek na szachownicy; e) towarzy- szka; nowicjusz. nulitaris, e żołnierski, wojowniczy, wojenny; a) doświadczony w bojach; b) subst. m = miles. militia, ae / służba wojskowa; a) wojna, wyprawa; b) żołnierze. mOito l. służyć w wojsku, być żoł- nierzem, służyć. mililini, I n proso. nulle (pl. milia) tysiąc; niezliczeni. mulesinius 3 tysiączny. illilliarius 3 zawierający tysiąc (kro- ków, ludzi), subst. milliarium, T m kamień milowy; mila. millie(n)s adv. tysiąc razy. nliluiniis 3 sokoli; rozbójniczy. nuluiis, i n a) sokół, kania; b) rodzaj ryby żarłocznej. minia, ae/tancerka. niiiilicus 3 mimiczny, aktorski; zmy- ślony. miniiila. ae / tancerka. mimiis, i m l. aktor, komediant. 2. krotochwila, fraszka mina, ae / mina, moneta ('/^ część talentu). minae, arum / a) blanki; b) groźby, strach; c) wyrzuty sumienia. mihanter adv. grożąc, wśród pogróżek. minatio, onis/groźba. minax, acis l. sterczący w górę. 2. grożący, groźny; m samochwał, blagier. iilingó, mima, mi(n)ctum 3. moczyć; oddawać mocz. miniatus 3 i miniatulus 3 czerwony. mininilis sup. do parvus. minister, tri m sługa; pomocnik, wy- konawca. mmisteriuni. T n a) służba, zatrudnienie; urząd; b) zawiadowca, zarządca. ministra, ae/od minister. ministratór, oris m pomocnik, do- radca. mmistratrix, Tcis/pomocnica. mmistro l. posługiwać, służyć (alicui), (potrawy, wino) podawać, nalewać; a) podawać, dostarczać; b) kierować, wykonywać, opatrywać. minitabundus 3 wśród gróźb. minitór l. = minor. minor l. a) sterczeć; b) grozić, za- grażać (alicui, alicui alqd i alqa re, z acc. c. inf.); obiecywać, za- powiadać. minor, us comp do parvus. nunuó, iii, utum 3. l. zmniejszać, krajać. 2. rozdrabniać, uszczuplać, pass. zmniejszać się, szczupleć, ma- leć; osłabiać, zwężać, ograniczać. nuhusculus 3 dosyć mały. minutatim adv. kawałkami, pojedyn- czo, drobno, powoli. minutus 3 l. rozćwiartowany. 2. zmniejszony, malutki, drobny, nie- mirabilis - 268 znaczny, res -a drobiazg, drobnostka; małostkowy, małoduszny. mirabilis, e dziwny; a) godny po- dziwiania, nadzwyczajny, zdumiewa- jący; b) osobliwy, dziwaczny. nurabundus 3 godny podziwu. nuraculum, i n dziw, cud, przedmiot podziwu; dziwoląg. mirandus 3 dziwny, godny podziwu. iriiratió, onis/podziw. nuratór. oris m podziwiający. iniri-flcus 3 = mirabilis. mirmilló, onis gladiator w galickim uzbrojeniu. nurór l. a) dziwić się, zadziwić się; b) podziwiać, patrzeć ze zdziwie- niem; czcić (z acc.). niii-us 3 = mirabilis. misceo, cm, xtum 2. mieszać, pomie- szać, domieszać (alqd alqa re także z cum albo dat.); a) połączyć; b) przyrządzić, płodzić, wydawać; c) wymieszać, wprowadzać w kłopot, zamącić, zaburzyć; napełnić coś czymś (doniuni genutu). misellus 3 = miser. nuser, era, erum biedny, nieszczęś- liwy, ubogi; a) żałosny, jęczący; b) niegodziwy, wstrętny; c) na- miętny. nuserabriis, e godny pożałowania, bu- dzący litość; żałosny, bolesny. nuserandus 3 = miserabilis. nuseratió, onis / pożałowanie, współ- czucie; wzruszające przedstawienie rzeczy, wzruszający opis. misereór, ritus sum 2. współczuć, litować się (z gen.}. miśeresco, - - 3. = misereór. miśeret me alds żal mi kogoś. mfceria, ae/bieda, nieszczęście. miśericordia, ae/współczucie, litość, miłosierdzie. miseri-cors, dis współczujący, lito- ściwy. nuśerór l. skarżyć się, użalać się, narzekać (alqd). mis.silis, e zdatny do rzucania; subst. inis.sile, is n pocisk. mis.sio, onis/posyłanie, odsyłanie; a) uwolnienie; b) odprawa, zwolnienie ze służby; c) ułaskawienie; d) zakoń- czenie. missito l. często posyłać. missus, us w posyłanie: a) zlecenie; b) rzut. mitella, ae/= mitra. nutesco, - - 3. łagodnym, miękkim stawać się; oswajać się, mięknąć. nuti-fico l. zmiękczać; trawić. mitigo l. czynić miękkim, łagodnym; a) łagodzić, ulżyć; b) udobruchać, uspokoić. illltis. e łagodny, miękki; a) dojrzały, słodki; b) oswojony, przyjazny, spo- kojny mitra, ae / opaska na głowę, turban. mitto, misi, missum 3. l. rzucać, ciskać; miotać (alqd ab, ex, de re in, ad. sub alqd itp.) se mittere rzucić się, wznosićć się; odrzucić. 2. posłać (fdąm albo alqd alicui, ad albo in alqd). sub iugum zaprząc w jarzmo; a) komuś kazać powiedzieć, donieść, napisać; b) librum ad alqm po- święcić (dedykować) komuś dzieło; c) dostarczyć, dostawić; (odwagę) wpoić; d) (wysłać =) wydać, dać - 269 - modus poznać. 3. wysłać, odesłać, zwolnić, uwolnić (alqm ex re); (zgromadzenie) rozpuścić, rozwiązać, mitte me daj mi odejść! puść mnie! a) wolnym uczynić, wyzwolić; b) porzucić, za- przestać, zaniechać; c) (w mowie) pominąć, opuścić, nie wspomnieć, zamilczeć. nutulus, i m = mytihis. mobiBs, e ruchomy; szybki; a) giętki, dający się kierować, podatny, po- budliwy; b) zmienny, niestały, wa- hający się. nióbilitas, atfa/ ruchliwość, szybkość; a) zręczność, zwinność; b) wahanie, niestałość. nióderabuis, e umiarkowany, mierny. moderamen, mis n a) ster; b) kiero- wanie. móderaffo, onis/l. opanowanie, kie- rowanie. 2. umiarkowanie; a) pano- wanie nad sobą, łagodność, oszczę- dzanie; b) poskromienie, ogranicze- nie; c) właściwa miara. moderator, oris w l. kierownik, prze- wodnik. 2. stosujący umiar. moderatriK, ios / l. kierowniczka, przewodniczka. 2. uśmierzycielka. modcratus 3 a) umiarkowany; b) roz- ważny, spokojny. móderor l. a) miarkować, hamować, powściągać, tamę kłaść (z dat.); b) kierować, prowadzić (alqd); c) we- dług czegoś urządzać, oznaczać (alqd ex re lub z abl.). niódestia, ae / umiarkowanie, miara; a) rozwaga, łagodność; b) skrom- ność; c) posłuszeństwo, karność; d) obyczajność, przyzwoitość. módestiis 3 umiarkowany; a) łagodny, rozważny; b) skromny, nie wyma- gający; c) obyczajny, szanowny, uczciwy. módicus 3 umiarkowany; a) mierny; a) w sam raz przyzwoity, w miarę; P) maty; nieznaczny, średni; b) roz- ważny, spokojny; c) skromny, nie wymagający. módfflco l. dokładnie wymierzyć. modlus, i m korzec, (miara rzymska = 8,754 liu-a). modo adv. l. tylko, właśnie, non modo... sed etiam nie tylko... lecz także, non modo (non)- sed ne... quidem nie tylko, lecz... nawet nie; a) tylko, jeszcze (np. vide modo); b) (ej. z con.) byleby, byleby tylko (negacja modo ne). 2. (o czasie) właśnie, właśnie jeszcze, dopiero właśnie, dopiero co, (o przy- szłości) zaraz, modo... modo już to... już to. módulatio. onis /takt, rytm. modulator, oris m muzyk. módulatus 3 rytmiczny. moduiór l. według taktu odmierzać; śpiewać lub grać według taktu, grać melodyjnie (alqd). modulus, i m miara. modus, i m miara, prawidło; a) wiel- kość, ilość, masa; b) miara czasu; a) takt, rytm; f3) melodia, nuta; c) cel, granica, nioduili facere lub statuere alicui cel zakreślić, granice zakreślić (= powstrzymać); d) umiarkowanie; e) przepis, reguła; sposób, tryb, ma- niera. modo (z gen.) w rodzaju, na sposób, noc modo, ad hunc modum moecha 270 - w ten sposób, w następujący spo- sób. nullo modo żadną miarą, wca- le nie, nliruni in moduin w dziwny sposób. quodam modo jakimś spo- sobem. moeeha, ae / cudzołożnica. moechór l. cudzołożyć. moechus, i m cudzołożnik. moema, iimi n obwarowanie; mury miasta; przedmurze, warownia; a) miasto, część, dzielnica miasta; b) dom, budynek. mola, ae / l. kamień młyński, pl. młyn. 2. mąka (ofiarna) grubo mie- lona. mólaris, is m kamień młyński. moles, iś / ciężar; brzemię; a) ogrom, olbrzymia budowla; wielka maszyna; b) tama, grobla; masa wód; ogromna armia; c) wielkość, potęga; moc; d) natężenie, trudność, trud, troska. mólestia, ae / uciążliwość, ciężar; a) niesmak, przykrość, zmartwienie; b) nienaturalność. mólestus 3 uciążliwy, nieprzyjemny, męczący; a) przykry, niechętny; b) wymuszony. mólunen, inis i -meritum. T n l. zmęczenie, natężenie. 2. = moles. moliór 4. l. (ciężar) z trudem w ruch wprawiać, poruszać (alqd): a) (za- mek) wyłamać, (kotwicę) podnieść, czymś wstrząsnąć lub zamachnąć; b) (coś trudnego) przeprowadzić, do skutku doprowadzić, zbudować, stworzyć, sprawić (alqd, alicui alqd); c) coś przedsiębrać, zamierzać (alqd; z inf.). 2. (intr.) krzątać się, mozolić się, trudzić się, męczyć się. molTtio. omś / a) obalanie; b) pizy- rządzanie. molitor, oris m twórca, sprawca. mollesco, - - 3. stawać się miękkim, mięknąć, niewieścieć. molliculus 3 miękki, delikatny. mollio 4. czynić miękkim, miękczyć; a) łagodzić, uszlachetniać; b) czynić zniewieściałym; c) łagodzić, oswajać, poskramiać. molH-pes, pedis miękkonogi. mollls, e miękki; a) giętki, gibki, elastyczny; b) łagodny, delikatny; względny, spokojny; c) uległy, czu- ły; d) wrażliwy, zmienny; e) słaby, zniewieściały, wydelikacony, boja- źliwy; f) rozkoszny, lubieżny, bujny. mollitia, ae/i moluties, ia/ miękkość; a) gibkość; b) delikatność, czułość, łagodność; c) zniewieściałość, wyde- likacenie, bujność. mollitudó, inis/= mollitia. molo, ui, itum 3. mleć. móly, yós n roślina przeciwdziałająca czarom. momentum, i n l. siła poruszająca: a) waga; przyczyna; b) wpływ, waż- ność, znaczenie, wartość, skutek, ma- gni (parvi) niomenti wielkiego (ma- łego) znaczenia, wielkiej wagi (mało ważny), nujlius moinenti bez zna- czenia. parvuin momentum nieco, trochę. 2. poruszenie, ruch; a) języ- czek u wagi, przewaga: a) rozstrzyg- nięcie; fS) zmiana; b) chwila, mo- ment, szybki przebieg; c) przeciąg czasu. monedula, ae/kawka. 271 moneo, ui, itiini 2. przypominać (alqm de re albo *z gen.): a) dodać odwagi, (negat.) ostrzegać (alqm; z ut, ne); b) nauczać, karcić, karać; c) przepo- wiadać, zwiastować. móneri.s, is / okręt o jednym rzędzie wioseł. moneta, ae/moneta: a) bite złoto; b) mennica. niónile, iś n naszyjnik. inonitló. onis/wspomnienie, upomnie- nie, przestroga. monitor, oris m upominający, prze- strzegający; doradca prawny. monitom, i n upomnienie, pzestroga; przepowiednia. niónitus, us m = niónilurn. monó-grammus 3 naszkicowany, za- rysowany, bezcielesny. mons, montis m góra, wzgórze; głaz. monstrabuis, e godny uwagi. monstratór, oris m wskazujący drogę, przewodnik; nauczyciel. monstratus 3 wpadający w oczy, wy- bitny. monstro l. pokazywać (alicui alqd); zalecić, wskazać, oznaczyć, określić, pouczyć; (sądownie) zaskarżyć. monstrosus 3 = monstruosus. monstrum, i n znak, znak cudowny; a) potwór, poczwara; b) niesłychany czyn. monstruosus 3 dziwny, potworny. montanus 3 l. znajdujący się na górach, górski, subst. -us, i m góral; -urn, i n okolica górska. 2. gó- rzysty. monti-cóla, ae m góral. monti-vagus 3 po górach wędrujący. montuosus 3 górski. monumentum, i n znak pamięci: a) pomnik, pamiątka (zwłaszcza dar ofiarny, świątynia, pomnik grobowy, grobowiec); b) dowód, dokument; pl. pamiętniki. mora, ae/oddział wojska. mora, ae / zwłoka, opóźnienie, za- trzymanie; a) odpoczynek; b) prze- ciąg czasu, czas; c) tama, przeszkoda. moraliś, e moralny. moratór, oris m zwlekający, maruder. moratiis 3 a) grzeczny, obyczajny; b) z dobrze zarysowanym charakterem; c) charakterystyczny. morbus, i m choroba; objawy choroby. mordax, acis kąsający, zjadliwy; do- kuczliwy, gorzki. mordeo, momordi, morsum 2. kąsać, gryźć; a) ogryzać; b) chwytać, ująć; c) oblewać; d) palić; e) skrytykować złośliwie, zrobić krzywdę, dokuczyć (alqm). mordicus adv. a) kąsając, gryząc; b) ze wszystkich sił. móretum, i n potrawa wiejska (z sera, czosnku, cebuli i innych przy- praw). móribundus 3 a) umierający; b) śmier- telny. morigeror l. być chętnym, uległym (alicui). móri-geriis 3 uległy. morió, onis w błazen. móriór, mortims sum, móri umierać. mortuus zmarły, umarły, trup; ginąć, zamierać, zanikać, tracić siły. mórór l. a) przebywać, zatrzymywać się gdzieś, zwlekać, marudzić; b) morositas - 272 - (trans.) wstrzymywać, przewlekać, wzbraniać (alqm a re; z inf., acc. c. inf., quominus). nihii moror: a) jestem gotów, chcę; fi) nie mam nic przeciw temu (z acc. c. inf.); y) nie robię sobie nic z tego, nie dbam o to (z acc.); zachwycać, bawić. morositas, atus / upór, pedanteria, dziwactwo. morosus 3 zgryźliwy, pedantyczny, uparty, zawzięty. mors, fis / skon, śmierć; a) rodzaj śmierci, wypadek śmierci; b) trup; c) mord, krew; d) bogini śmierci. niorsus, fis m kąsanie, ukąszenie; a) jedzenie; b) przytrzymanie, ujęcie; c) podstępny napad; d) ból, zmart- wienie, złość. mortalis, e śmietelny; subst. m śmier- telnik, człowiek; a) znikomy, przejś- ciowy; b) ziemski, ludzki, mortalia, nim n losy ludzkie. mortalias, afiś / śmiertelność, zniko- mość; a) doczesność; b) ludzie. inortarium, T n a) moździerz; b) zaprawa murarska, cement. mortf-fer 3 przynoszący śmierć, śmier- telny. morom, i n a) jagoda morwy, b) ożyna. morus, I/drzewo morwowe. mos, moris m obyczaj, zwyczaj, przy- zwyczajenie; a) wola, prawo; morem gerere alicui = morigerari; b) spo- sób, natura; moda; c) pl. obyczaje = a) sposób myślenia, charakter; f!) obyczajność; y) dobre lub złe oby- czaje. modo, ónis/= motus. moto l. poruszać tu i tam, ciągle poruszać. motus, fis m ruch. terrae trzęsienie ziemi; a) bieg, chód, obrót; b) po- ruszenie ciała, gest, taniec; c) za- chodzenie, obroty, manewry; d) po- ruszenie umysłu, afekt, namiętność; e) czynność umysłu, myśl, pęd, po- pęd, zachwycenie; f) ruch politycz- ny, rokosz, powstanie, przewrót po- lityczny. m6veo, movl, motum 2. poruszać, wprawiać w ruch: l. tam i sam poruszać, machać, wzruszać, potrzą- sać, wygrzebać, arma chwytać za broń. se movere i pass. poruszać się, krzątać się (zwi. drżeć, tańczyć, ska- dać); a) roztrząsać, zastanawiać się; b) zmieniać; c) zachęcać kogoś do czegoś, pobudzić do czynu (alqm ad alqd). se movere gotować się do czegoś, zabierać się do czegoś; d) na kogoś wpływać, wywierać wrażenie: a) napędzić strachu, przestraszyć, zachwiać; /?) wzruszyć; /) wprawić w zachwyt; <5) podrażnić, oburzyć, rozgniewać; s) obruszyć, podburzyć, zbuntować; Q przeznaczać do czego, popychać, zmuszać; e) wywoływać, tworzyć, powodować, urządzić; za- czynać coś. 2. ruszyć z miejsca, posuwać, oddalić (alqd loco lub re, de, ex, ab re, m. lub ad alqd). Castra zwinąć obóz, odmaszerować; a) (intr.) se movere albo pass. oddalić się, ciągnąć dalej; b) wypędzić, wy- gonić; c) coś przynieść, sprowadzić. mox adv. wnet, niebawem, wkrótce potem. - 273 - multus mucidus 3 spleśniały. mucró, oms m ostrze, klinga; miecz, sztylet. niuciLs, T m śluz. muginór l. zastanawiać się, myśleć. mugió 4. ryczeć; huczeć, trzeszczeć. mfigitus, fis m ryk, huk. mulą, ae/mulica. mulceó, sl, sum 2. głaskać; a) łagodnie dotykać; b) łagodzić, uspokoić, uko- ić; c) cieszyć, zachwycać. Mulciber, eri m Wulkan; ogień. niulco l. wybić, uszkodzić, rozbić. mulctra, ae / i -triim, i n i mulct- ratiuni, T n skopek, naczynie do dojenia. mulgeó, IST, Ictum 2. doić. muliebriś, e a) kobiecy; b) babski, zniewieściaty. mulier, eris/ kobieta; małżonka. muHerarius 3 przez kobietę najęty, od kobiety pochodzący, kobiecy. muliercula, ae / mała albo słaba ko- bieta; nierządnica. mulierositas, atis / skłonność do kobiet. muuerosus 3 kobieciarz. mulio, ónis m poganiacz mułów. niulionius 3 należący do poganiacza mułów. mfillus, T m barwena (ryba). mulsus 3 słodki, miły. subst. niulsum, i n wino zmieszane z miodem. multa, ae / grzywna, kara pieniężna; suma, ilość. niultaticlils 3 dotyczący kar pienięż- nych, pieniężny, karany. multa tio. oms/ukaranie. multi-cayus 3 dziurkowaty, porowaty. multifariam adv. na wielu miejscach. multi-fidus 3 drobno łupany. multi-fornus, e wielokształtny. multi-foriis 3 z wieloma otworami. niiilti-iiiglis 3 i -gis, e wielosprzężny. multi-modŁs adv. w rozmaity sposób. niulti-plex, icis wiele fałdów mający; a) wieloraki; b) liczny, silny; c) wiele razy, tak wielki; d) wielostron- ny; a) wieloznaczny; p) niestały. multiplicabilis, e wielokrotnie wijący Się. multiplicatio, oms/rozmnożenie. multiplicó l. powiększać, pass. rosnąć. multitudo, miś / mnóstwo, wielka liczba; tłum, pospólstwo. multo l. karać, ukarać (alqm alqa re). multum l. subst. znaczna część (z gen.), multum posse wiele znaczyć. abl. multo wiele, znacznie, zupełnie. 2. adv. wiele, bardzo, wielokroć; er) często, częstokroć; R) długo. 3. comp. plus, pluriś n więcej, większa część (z gen.); a) pluriś (gen. pretii) wyżej, drożej, np. yenere, aestimare; b) adv. plus więcej, w wyższym stopniu, (przy liczach) ponad, np. plus ducen- tae urbes. 4. sup. plurimum, i n bar- dzo wiele, najwięcej, największa część (z gen.). quani plurimum jak najwięcej; a) plurimi (gen. pretii) najwyżej albo najdrożej, np. yendere; b) adv. plurimum: a) bardzo dużo, najwięcej; p) po największej części. multus 3 l. wiele, liczny, bogaty, subst. multi, oriini m tłum, pospolici ludzie, pospólstwo; multa n wiele rzeczy; a) wielki, silny, znaczny, gwałtowny; b) multa nox późna albo głęboka noc. niulus - 274 - multo die wśród dnia. ad multum diem aż do dnia, długo w dzień. multo mane wcześnie rano; c) roz- wlekły, przydługi, dokładny; d) częs- ty, gorliwy, skrzętny, nieznużony (in alqa re). 2. (comp.) plures, a większa ilość, więcej, liczniejsi. 3. (sup.) plurimus 3 bardzo wielu, bardzo liczny, prawie każdy. quam plurinii jak najwięcej. mulus, T m muł. mundanii.s. T m obywatel całego świa- ta, kosmopolita. munditia, ae i -des, a/a) czystość, porządek; b) wytwomość, elegancja; próżność. mundas 3 a) czysty, porządny; b) wytworny, przyzwoity, elegancki. mundlis, T m l. przybory toaletowe, strój. 2. świat, wszechświat; a) nie- bo (gwiaździste); b) ziemia; c) lu- dzkość. muneror l. darować; obdarzać. munia n (nieodm.) obowiązki, powin- ności, służba. muni-ceps, cipis m i/obywatel muni- cypium; współobywatel, rodak. lnunicipalis, e należący do municy- pium. subst. m mieszkaniec muni- cypium. mulucipnim, T n miastao prowincjonal- ne (urbs = Rzym). munHicenna, as f szczodrość, hojność. mum-ficus 3 szczodry. munimen, miś i mummentum, i n śro- dek ochronny: a) obwarowanie, wa- rownia; b) ochrona. munió 4. murować, (mury) wznosić, (drogi) torować, budować; a) ob- murować coś; b) obwarować, oszań- cować; c) czynić bezpiecznym, ubez- pieczać, ochraniać (alqd contra alqd lub a re) mumtio, ónis / obwarowanie; a) uprzystępnienie; b) oszańcowanie, twierdza. minuto l. torować (viam). nmilitór. oriś m budowniczy; robotnik przy szańcach. miiiutus 3 obwarowany; chroniony, zabezpieczony (contra alqd albo a re). niuiius, eris n l. obowiązek, zobowią- zanie; a) urząd, służba, zadanie, pra- ca; b) ciężar, podatek, danina. 2. uprzejmość, przysługa; ostatnia usłu- ga, pogrzeb. 3. dar, datek; a) ofiara; b) zabawa świąteczna, widowisko; c) gmach, (zwłaszcza) teatr. niuiiusculum, T n mały podarunek. miiraena = murena. muraus, e należący do murów. murena, ae/murena (ryba morska). miirex, icis m ślimak purpurowy; a) farba czerwona, szkarłat, purpura; b) skała podwodna, rafa; c) kot- wiczka. niuria, ae / woda słona (do maryno- wania ryb). murmilló, onis m = mirmillo. niurinur, uris n mruczenie, pomruk, szemranie (szmer, szum, brzęczenie, łoskot itp.) nmrinuró l. mruczeć, szemrać. murra, ae / jakiś minerał (zapewne fluoryt, topnik). murra, ae/mirra (krzew arabski). murreus 3 koloru mirry, brunatny. - 275 - mytiius murrinus 3 z fluorytu zrobiony. murtetum, l n krzak mirtowy gaj nurtowy. murteus 3 a) z mirtu, mirtowy; b) brunatny. murtum, i n jagoda mirtu. murtus, i (i us)/niirt; gałązka mirtu, gaj, wieniec mirtowy. murus, T m mur, wal; przedmurze, ochrona. mus, muris m mysz. Masa, ae/muza; śpiew, poezja, sztu- ka, umiejętność. niu-sca. ae/mucha. mus-cipiiia, ae/pułapką na myszy. nuiscosus 3 mchem porosły. musculosus 3 mięsisty. miisculus, T m myszka; a) muskuł; b) daszek ochronny (do robienia pod- kopów przy oblężeniu). niuscus. i m mech. niiisica, ae/i onim n muzyka. musicus 3 muzyczny, muzykalny. subst. m muzyk, artysta. niussitó l. = miisso. niusso l. mruczeć, szeptem mówić, namyślać się, wahać się. miistela, ae/łasica. musteus 3 podobny do moszczu; świe- ży, nowy. mustuin T n moszcz; winobranie. mutabiHs, e zmienny. mutabilitas, afis/zmienność. mutatio, oriis / zmiana; a) przewrót; b) wzajemność. mumo l. skaleczyć, okaleczyć; zmniej- szyć, uszczuplić. mumus 3 okaleczony, obcięty, ułomny. muto l. l. poruszać, oddalić, wy- pędzić, przenieść. 2. zmienić, za- mienić, przemienić (alqd alqa re). vestem włożyć żałobę; a) wymienić (coś za coś); b) odmienić, (intr. i pass.) zmienić się, odmienić się; c) przemienić, przekształcić; or) przerobić kogo; /?) ulepszyć; pogo- rszyć, zniszczyć. muttio 4. bąkać, cicho mówić. mutto. onis m członek męski. mutuatio, onis/pożyczka. mutuó adv. do niutuus. mutiiór l. pożyczać (alqd ab alqd); wypożyczać. mutus 3 niemy; cichy, bezgłośny. mutuus 3 pożyczony, alqd lliutuum dare pożyczyć coś komuś, wypoży- czyć (alicui); a) wzajemny, obustron- ny. subst. mutuiim, i n wzajemność; b) wspólny. myó-paro, onis m okręt korsarski. myrica, ae / tamaryszek. myrmillo = mirmillo. myrobrechiś, e (wonnym) olejkiem zlany. myrrha, ae/= murra. myrtum, myrtus itp. zob. murt... myst-agogus, T m przewodnik. mystena, orum n tajemna nauka, tajemny kult; tajemnice. mystes, ae m kapłan misteriów. mysffcus 3 mistyczny, należący do misteriów, tajemniczy. myfflus, i m kosmatek, omułka (rodzaj muszli). N N. (skrót) = Numerius. nabliiini T n mandolina. nae int. = ne. naevus, T m znamię. Naias, adis i Naiś, idiś/nimfa wodna; nimfa. nam ci. bo, bowiem; a) tak, rzeczywiś- cie; b) przeciwnie; c) qiii.snani któż to? ubinam gdzież to? nain-que = nam. nanciscór. nactus i nanctus swa 3. osiągnąć, otrzymać; znaleźć przypad- kowo, spotkać. nanus, i m karzeł. narcissus, i m narcyz. nardum, T n i nardus, i m nard, olejek nardowy. naris, is f otwór nosowy, (pl. i *sg.) nos; dobry nos, trafny sąd, dobry smak. narrabuis, e nadający się do opowia- dania. narratio, onis/opowiadanie. narrator, oris m ten, który opowiada. narratiis, fis m = narratio. narro l. opowiadać, zdawać sprawę; a) przynosić wiadomość; b) wspo- minać, nazywać, mówić. narthecium, T n puszka na maść. narfls 3 = gnarus. nascor, natus sum 3. rodzić się, po- chodzić (z abl. albo ex alqo); a) powstać, począć się, wypłynąć, wy- trysnąć (ab, ex re). ex hoc nascitur, ut z tego wypływa, wynika, że; b) rosnąć, wyrastać, ukazać się; c) natus 3 urodzony (z abl. albo ex alqo); a) stworzony do czegoś, przeznaczony na co (z dat. albo ad, in alqd); [S) z natury tak urządzony, usposobiony; y) (z occ.) w wieku; mający lat...; 5) subst. m syn, / córka, pl. m dzieci, młode. nassa, ae / sieć, sidło, pętla. nasturtiuni, i n nasturcja. na-sus. T m nos; dobry nos, bystry sąd. alqd naso suspendere krzywic na coś nosem. nasutu.s 3 o wielkim nosie; natrętny, wścibski. natalicius 3 dotyczący urodzin, subst -ia, ae / uczta w dzień urodzin. natalis. e należący do urodzin, dies rocznica urodzin, urodziny, subst. na- talis, is m dzień urodzin, miejsce urodzin; pl. pochodzenie, stan, rodzina natatió, onis / pływanie. natator, oris m pływak. natio, onis / l. urodzenie. 2. plemię, lud, naród; gatunek, klasa, rodzaj, odłam; klika, kompania. natis, iś/ pośladek, pl. zadek, tyłek. natłyns 3 urodzony; wrodzony, natu- ralny. nato l. pływać: a) (trans.) przepłynąć; b) być zalanym, płynąć po czym, zalewać; c) wahać się, być nie- pewnym. 277 natrix, icis/wąż wodny. natura, ae/1. urodzenie. 2. natura: a) wrodzona właściwość, istota, cecha; a) charakter, usposobienie, natura z natury, z przyrodzenia; fS) natura ludzka, ludzkie serce; b) prawo natu- ry, porządek naturalny, porządek świa- ta, urządzenie świata, a natura z natu- ry; siła fizyczna, siła twórcza przyro- dy; c) świat, wszechświat; d) materia, żywioł, substancja; organ. naturalis, e naturalny; a) cielesny, przyrodzony; b) z natury powstały, wrodzony; c) odnoszący się do natury. natus, fis m urodzenie, wiek. magnus albo grandis natu stary, sędziwy. minimus natu najmłodszy. nau-archus, I m dowódca okrętu. naucuni. i n łupina orzecha, non nauci esse nie mieć żadnej wartości. naufragmni, i n rozbicie okrętu; a) zguba, b) bieda, ruina, zubożenie, niebezpieczeństwo; c) szczątki, re- sztki. nau-fragiis 3 a) rozbitek; zrujnowany, stracony, zwątpiały; b) to, co powo- duje rozbicie okrętu. namiiachia, ae/bitwa morska. nausea, ae/choroba morska, mdłości, nudności. nauseabundus 3 cierpiący na morską chorobę, chory na żołądek. nauseo l. być chorym na morską chorobę; wymiotować; a) czuć od- razę, wstręt; b) sprawiać wstręt. nauseóla, ae/mdłości, nudności. nauta, ae m żeglarz; a) majtek; b) właściciel statku, kupiec nauticiis 3 a) okrętowy, żeglarski, morski, res nautica żegluga, żeglar- stwo; b) = nauta. navanś, e należący do okrętów, okrę- towy, morski, socii navales majt- kowie, żołnierze okrętowi, subst. na- vale, is n a) przystań; /3) doki; y) liny okrętowe; urządzenie okrętu. navicula, ae / okręcik, czółno, łódka. nayicularia, ae / transport okrętami, handel morski. navlcularius, i m okręt kupiecki. navi-fragus 3 rozbijający okręty. nayigabilis, e zdatny do żeglugi. nayigatio, onis/żegluga, podróż mor- ska; komunikacja okrętowa. naviger 3 niosący okręty. navigi61um, i n = navicula naylgium, T n statek, okręt. navig5 l. żeglować, płynąć, puszczać się na morze; a) pływać; b) (trans) przepływać, przejeżdżać; zarabiać żeglując po morzu. navis, is / okręt, n. longa okręt wo- jenny. oneraria okręt kupiecki, to- warowy. navita. ae m = nauta. navitas, atuś / skrzętność, gorliwość. naviter adv. do navus. navo l. gorliwie zajmować się, praco- wać (alqd). operam navare alicui wyświadczać usługę, pomagać, słu- żyć; coś czynem stwierdzać, okazy- wać (alqd in alqm). navus 3 skrzętny, gorliwy; dzielny. ne zaprawdę, rzeczywiście, tak jest. ne (enkl. pytajnik) l. w pytaniach prostych: a) w niezawisłych pyta- niach służy w ogóle do zaznaczenia - 278 - zapytania i można go nie tłumaczyć = czy, czasem = none (zwłaszcza yidesne, videmusne); b) w pytaniach zawisłych = czy (czy może, czy przypadkiem). 2. w pytaniach roz- łącznych (zawisłych i niezawisłych): ne... an = iitrum... an. necne lub nie, albo nie. ne (partykuła przecząca) l. w zda- niach orzekających = non (arch.) klasycznie tylko w połączeniu ne... qiudeni ani nawet, nawet nie. 2. z con. a) (przy życzeniu, prośbie, rozkazie) = nie; b) w zd. przy- zwolonych: chociażby nie, przypuś- ćmy że nie, dajmy na to że nie. 3. z con. w zdaniach zamiarowych: a) aby nie, iżby nie, by nie, żeby nie; b) po wyrażeniach obawy i troski = czy, ne non = czy nie; c) po słowach oznaczających przeszkodę, wzbranianie się, wystrzeganie się = aby lub inf. (Regulus recusayit, ne sententiam diceret wzbraniał się wypowiedzieć). nebula, ae/para, mgła; dym, obłoki. nebiiio, onis m nicpoń. nebulosus 3 mglisty, mętny. nęć i neque l. (arch.) = non. 2. i nie, także nie: a) neque quisquani i nikt, neque iillus i żaden, neque unquani i nigdy; b) neque vero ależ nie, neque enim gdyż nie, neque tanien przecież nie; c) nęć... non a także; d) neque aut... aut i ani... ani; e) nęć... nęć, neque... neque ani... ani, jak ni, tak nie, neque... et (albo que) nie z jednej, lecz z drugiej strony, nie... lecz raczej, et... neque z jednej strony... z drugiej strony nie, wpraw- dzie... lecz nie. nec-dum adv. a jednak nie. necessario adv. koniecznie, niechybnie. necessarius 3 konieczny, potrzebny; a) nie do pominięcia, niezbędny; b) nieunikniony, niechybny; c) naglący, piekący, niezbity; d) bliski, pokrew- ny, zaprzyjaźniony, subst. -us, i m krewny, przyjaciel. necesse (i * -sum) esse koniecznym, potrzebnym być, musieć (z inf., acc. c. inf., dat. c. inf., z samym con., rzadko ut). n. habere uważać za konieczne, musieć (z inf.). necessitas, atis / konieczność; a) nie- uchronność, przymus, los; b) przy- musowe położenie, męka, brak; pl. konieczne potrzeby (wydatki, cięża- ry); c) węzeł, siła wiążąca. necessitudo, mis / l. konieczność; przykre położenie. 2. ścisły związek, pokrewieństwo, przyjaźń, klientela; krewni, przyjaciele. necessum (arch. forma) = necesse. nec-ne i nec-non zob. ne i nęć. neco l. zabić, mordować. nec-ópihans, antis nie przewidujący, nie spodziwający się, nie domyś- lający się. nec-ópinatus 3 nieprzewidziany, wbrew oczekiwaniu, adv. -o. nec-ópin&s 3 a) niespodziewany; b) nagły. nectar, aris n nektar, napój bogów, balsam bogów. necto, nex(u)i, nexiim 3. wiązać, związać, spleść; a) owinąć (alqd alqa re); b) spętać, uwięzić, subst. 279 nepos nexus, i TO dłużnik; nexum, i n dług, oblig, zobowiązanie; c) przywiązać, przyczepić (alqd ex re); d) powiązać, połączyć; uknuć. ne-ciibi ej. z con. aby gdzieś nie. ne-cunde ej. z con. aby skądś nie. ne-dum l. ej. z con. a cóż dopiero, że. 2. adv. a) jeszcze, tym mniej; b) tym bardziej, o tyle więcej. ne-fandus 3 = nefarius. ne-farius 3 niesprawiedliwy, niego- dziwy, zbrodniczy. ne-fas n l. bezbożność, niesprawied- liwość, grzech; straszydło. 2. nie- sprawiedliwy, niedozwolony; niemo- żliwy. ne-fastiis 3 l. zakazany; 2. a) nie- szczęsny, nieszczęśliwy; b) nie po- święcany, grzeszny. negatio, onis / zaprzeczenie, kłam- stwo. negito l. uparcie zaprzeczać. neglectio, onis/zaniedbanie. neglegentia, ae / l. niedbałość. 2. zaniedbanie, lekceważenie. neg-lego, lian, lectum 3. zaniedbywać, nie troszczyć się o coś; a) lekcewa- żyć, gardzić czymś; b) przeoczyć, pozostawić bezkarnie; c) neglegens, enfls niedbały, bez troski, obojętny (z gen. albo in re), marnotrawny. neglectiis 3 zaniedbany. nego l. l. mówić "nie". 2. przeczyć, zapierać się, twierdzić, że nie (alqd albo acc. c. inf.; pass. z nom. c. inf.)', odmówić, wzbronić (alicui alqd). negotiatió. onis / wielki interes hand- lowy, bankowy. negofiator, oris m kupiec, bankier. negótiółuni, i n sklepik, kramik. negótior l. zajmować się handlem; załatwiać interesy handlowe, subst. negótians, anfls m d) = negotiator; fS) handlarz, kupiec. negofiosus 3 zajęty, zatrudniony; pełen trudu. neg-otium, T n czynność, zajęcie: a) interes, zobowiązanie, praca, zlece- nie, zadanie, przedsięwzięcie; n) tru- dna sprawa, ciężar, trud; fS) nieprzy- jemność, kłopot, n. alicui facessere albo exhibere sprawić komuś kłopot, robić komuś trudności, sine negotio bez trudu, bez kłopotu; b) sprawy państwa, służba państwowa; c) wo- jenne przedsięwzięcie, afera, walka; d) sprawy handlowe, pieniężne; e) sprawy domowe, prywatne; pl. gos- podarstwo domowe; f) pl. stosunki, okoliczności; g) istota, indywiduum, osobnik. nemo (nulEus, nemum, neminem, nul- lo) nikt, żaden, non nemo niektóry, niejaki, nemo non każdy. nemóraILs. e należący do gaju, leśny. nemóri-cultrat, Tcis/mieszkanka lasu. nemórosus 3 lesisty; cienisty. nem-pe adv. mianowicie, oczywiście; zaiste, naturalnie, w każdym razie. nemus, oris n las, gaj. nenia, ae/pieśń żałobna, pogrzebowa; a) zaklęcie czarodziejskie; b) pieśń, wierszyk. neo, nevl, netum 2. prząść, tkać. nepa, ae / skorpion; rak. nepos, ofls m l. a) wnuk; potomek; b) siostrzeniec. 2. marnotrawca. neptis - 280 neptis. is f wnuczka. nequam (nieodm.) nie wart; nikczem- ny; płochy, rozwiązły, lekkomyślny; łotr, nicpoń, ladaco. ne-quaquam adv. żadną miarą. neque zob. nęć. neque-dum zob. necdum. ne-queo 4. nie móc, nie zdołać (z in/). ne-quiquani adv. a) daremnie, bez skutku; b) bez celu. nequiter adv. do nequam. nequitia, ae i neqiiifies, el/niegodzi- wość, nikczemność; rozwiązłość, lek- komyślność. neryosus 3 muskularny; silny. neryulus, T m odrobina siły, odrobina trudu. nervus, I m ścięgno, muskuł; a) stru- na, pl. instrument strunowy; b) cię- ciwa łuku; c) skóra; d) rzemień, więzy, więzienie; e) siła, moc, na- cisk; siła żywotna, główna spręży- na, główna rzecz, główna osoba. ne-scio 4. a) nie wiedzieć, nie znać (alqd; z acc. c. inf.}. nescio an może. nescio qui(s) ktoś, ktoś tam; a) małoznaczący; /?) nadzwyczajny; y) niepojęty, mimowolny; b) nie móc, nie rozumieć (alqd', z inf.). ne-scius 3 a) nie wiedzący, nie obe- znany z czymś (z gen:, z acc. c. inf.); nie będący w możności, nie- zdolny; niewrażliwy; b) nieznany, nieświadomy. neu = neve. ne-uter, trą, triim (gen. neutrius) żaden z dwóch; obojętny. ne-iitiquani adv. w żaden sposób. neutro adv. na żadną z dwóch stron. ne-ve i neu ej. a) i nie, ani nie (po poprzedzającym zdaniu celowym); b) neu... neu aby ani... ani... nex, necfe / morderswo, gwałtowna śmierć; krew zabitego nexULS, e spleciony, zawiły nexum, T n zob. necto. nexiis, Os m związanie, splot; a) po- wikłanie, łańcuch; b) zobowiązanie dłużnika. ni ej. a) = ne nie, że nie; b) = si non albo nisi. nicaeiis 3 dający zwycięstwo. nicatór, óris m para, wyziew, mgła; swąd. niduliis, i m gniazdeczko. nidus, i m gniazdo; gniazdo na skale. niger, gra, griim czarny, ciemny; a) zaciemniający; b) złowrogi, smutny; c) złośliwy, zły. nigrans. antis czarny, cieńmy. nigrescó, grul, - 3. czernieć. nigrór, oris m czamość. lubił (nieodm., gen. nullius rei) nic, zero, coś bez znaczenia, non nihii niejedno, niecoś, nihii non wszystko. nihii aliud nisi albo quam tylko, jedynie, wyłącznie, nihii adv. w ża- den sposób; żadną miarą. nihil-duni adv. jeszcze nic. nihilum. T n nic; nicość (w nam. i dat. nie używane); l. iiilull (gen. prerii) za nic (mieć, uważać itp.). 2. nihilum (acc. z ad, in, np. ad nihilum yenire, in nihilum ocddere; adv. = nihii). 3. mliilo (abl): a) o nic, ani o włos; J3) pro nihilo za nic; y) de nihilo bez podstawy, daremnie; S) nilulónlinus adv. mimo to, niemniej. 281 noceo nil = nihii. nimbi-fer 3 burzliwy nimbosus 3 okryty chmurami, burzliwy. iiiiiibils, i m chmura; obłok; a) burza, ulewa; b) mnóstwo, ilość. nhniópere adv. zanadto, nader. lu-nurum adv. w każdym razie, zaiste, bez wątpienia; naturalnie. ninlis adv. l. zbyt, zanadto, non nimis nieszczególnie, nienadzwyczajnie. 2. nadmiernie; nader. mniius 3 zbyt wielki, zbyt liczny, nadmierny, nimium quantum nad- dzwyczajny. adv. famo i ninuiim a) = nimis: p) daleko, o wiele. ningit, ninxit, - 3. śnieg pada. niptra, orum n woda do mycia. IUŚT ej. jeżeli nie, o ile nie; a) (po przeczeniu) oprócz, nihii (aliud) nisi nic ponad, non... nisi albo nisi... non tylko, jedynie; b) nisi si chyba, jeśli, nisi quod chyba że, nisi forte i nisi vero jeśli nie (z ind.). wsvs, fis m wspieranie się, oparcie, wysiłek, natężenie; a) wspinanie się; b) polot, wzbicie się, lot; c) rodzenie, poród. mtedula, ae/mysz polna. mteo, iii, - 2. być tłustym, dobrze odżywionym; a) błyszczeć, jaśnieć, lśnić; b) być sutym, świetnym, pięk- nym; c) w obfitości znajdować się; d) odznaczać się. nitescó, tul, - 3. robić się tłustym; zabłysnąć, zajaśnieć. nitidus 3 tłusty, dobrze żywiony; a) błyszczący, jaśniejący; b) suty, pięk- ny; c) bujny, kwitnący; d) czysty, zgrabny, gładki. nitor, oriś m gładkość, połysk, blask; a) piękność; elegancja; b) powaga; wdzięk, wytwomość. nitor, nixii.s lub msiis siim 3. pod- pierać się, opierać się (alqa re, in alqd); a) występować, powstać, wspi- nać się, wychodzić, wzbijać się; b) rwać się naprzód, dążyć usunie do czegoś (in, ad alqd); c) na czymś polegać, na coś się spuścić (in re albo z abl); d) męczyć się, natężać się (pro alqo, contra alqd; z ut, ne) kusić się o coś (ad alqd). nitrum, i n soda, ług. nivalis, e śnieżysty, śnieżnobiały; śnie- giem pokryty. ni-ve ej. albo jeżeli nie. niveus 3 = nivalis. mv6sus 3 śnieżysty. nix, nivis / śnieg; masa śniegu, woda ze śniegu. nixor l. = nitor. nixii.s, fis m = nisus. N. L. (skrót) = non UqueŁ no l. pływać; latać. nobilis. e l. znaczny. 2. znany; a) sławny, uwielbiany; osławiony; b) szlachecki, znakomity, m arystokrata; c) szlachetny, wyborny, chlubny. nóbnitas. ans/sława; a) szlachectwo, znakomite stanowisko; szlachta, arys- tokraci; b) doskonałość, szlachetny rodzaj. nobuito l. czynić znanym (sławnym, osławionym). nócens, enns a) szkodliwy; b) winien, zbrodniczy, m zbrodniarz. nóceo, iii, itiini 2. szkodzić (alicui); przeszkadzać, być przeszkodą. nocivus - 282 - nociyus 3 szkodliwy. nocn-fer, i m gwiazda wieczorna. nocti-luca, ae/księżyc. nocti-vagus 3 błąkający się w nocy. noctii adv. nocą, w noc. noctua, ae / sową. noctuabundus 3 w porze nocnej (po- dróżujący). noctumus 3 nocny. nódo l. związać w węzeł; związać. nodosus 3 pełen węzłów; przebiegły. nodus. T m węzeł; a) nabrzmiałość; b) staw (połączenie kości), kostką (u nogi, ręki); c) chrząstką; d) pączek; e) więzy; f) zobowiązanie; g) zawik- łąnie; trudność, przeszkoda. noenum (aren.) = non. nołó, Im, nolle nie chcieć (alqd; z inf., acc. c. inf., samym con.); nie sprzyjać komu (alicui.). nomen. mis n imię, nazwanie, nomen mihi est Gaio albo Gaius nazywam się Gąjus. nomen ei dedi Marco albo Marcum dałem mu imię Mar- ka. nomen (wzgl. nomina) dare, edere, profiteri zgłaszać się, (do służby wojskowej) zaciągać się. n. alcis deferre oskarżyć kogoś przed sądem, nomen recipere przyjąć oskarżenie (o pretorze); a) tytuł; b) imię rodowe, szczepowe; c) przed- miot nazwany; a) ród, rodzina (np. n. Fabium); /3) lud, naród (np. n. Romanum wszystko, co obejmuje imię rzymskie); y) osoba, bohater (np. fortissima nomina); d) sławne imię, zawołanie, sławą; e) czczy wyraz; pozór, pretekst; R imię dłuż- nika w księdze dłużnej, zapis dłużny, skrypt dłużny, n. solvere dług za- płacić, nomina erigere ściągać długi; g) iiómine a) imieniem, według nazwy, pod nazwą; R) pod pozorem; na podstawie albo z powodu (z gen.); •y) meo noniine z mojej strony, niezależnie. nomen-clatór, oris m wymieniający imiona (niewolnik) nomenclatura, ae / spis imion. nóilimatuil adv. po imieniu = imien- nie, wyraźnie. iioniinatió, onis / wniosek. nomino l. nazywać, pass. nazywać się; a) po imieniu wyrażać, imiennie, wymienić kogo; wspominać; b) pro- ponować komu (urząd); c) oskarżyć. nómiós i -us 3 pasący, pasterz. nómisma, ans n moneta, pieniądz. nóniós, i m nuta, pieśń. nómu.s, T m okrąg, powiat. nón adv. l. nie. et non, ac non i nie. 2. (w odpowiedziach) nie. nónae, ariim / Nony (7-my lub 5-ty dzień miesiąca). nonagesimiis 3 dziewięćdziesiąty. nonagie(n)s adv. dziewięćdziesiąt razy. nonaginta dziewięćdziesiąt. nónanus 3 należący do dziewiątego legionu. non-dum adv. jeszcze nie. nóiigentesinius 3 dziewięćsetny. nongenG, ae, a dziewięćset. non-ne l. nie? 2. czy nie. non-nemo niektóry, niejeden. nóii-ilihii nieco, w pewnej mierze. non-niiiius 3 niektóry, pewien; niema- ły, znaczny. nón-numquam adv. nieraz, czasami. 283 nónus 3 dziewiąty, subst. nóna, ae /dziewiąta godzina. norma, ae / węgielnica, podziałka, reguła, przepis. normajis angulus m kąt prosty. nos my; często = ego. noscitó l. zauważyć, spostrzec, roz- poznać. nóscó. nim, nótum 3. poznać, dowie- dzieć się (pf. znać, wiedzieć, rozu- mieć); a) poznać; b) uznać; c) (jako sędzia) śledztwo prowadzić i wydać wyrok. noster, trą, trum nasz, należący do nas. subst. nostri, óriim m nasi rodacy; a) przychylni nam; b) = meus. nostras, ans z naszego kraju, tubylczy, krajowy. nota, ae / cecha, znamię, marka; a) znak pisarski; szyfr; napis; znak in- terpunkcji; b) etykieta; c) piętno; plama, zmaza; d) nagana cenzora, obraza, obelga; e) skinienie. nótabuis, e godny uwagi, pamięci; wpadający w oko. notatfo, óniś / oznaczenie; a) nagana cenzora; b) spostrzeżenie, uwaga; c) śledztwo, egzamin. noteo, ui, - 2. być znanym. notescó, - - 3. stawać się znanym. nothu.s 3 nieślubny, bękart. noffo, onis / znajomość, wiedza; a) śledztwo; b) nagana cenzora; c) po- jęcie, wyobrażenie, myśl. notitia, ae / znajomość; a) sława, rozgłos; b) wiedza; umiejętność; c) pojęcie, wyobrażenie. noto l. cechować, czynić znanym, oznaczać; a) zatytułować, zaznaczyć; b) (słowami) określać; c) poznać, spostrzec, badać; d) (o cenzorze) karcić; ganić, lżyć. nótus, i m wiatr południowy. notus 3 znany, subst. m znajomy; a) przyjazny, zaufany; b) zwykły; c) sławny, osławiony. nóyacula, ae brzytwa, nożyce. nóvalis, iś/i nóvale, Is n ugór; rola. nóvatrix, icis / odnowicielka. nóyelliis 3 nowy, młody, świeży. nóvem dziewięć. Nóyember, bris, e listopadowy; (men- sis) n listopad. nóyen-diaBs, e a) dziewięciodniowy; b) dziewiątego dnia. nóvem 3 co dziewięć. noyensiBs, e nowy. nóyerca, ae/macocha. n6vercaJis, e macoszy; wrogi. nóviciius 3 nowy, przybysz. n6vie(n)s adv. dziewięć razy. nóyitas, afls / nowość, niezwykłość; a) nową znajomość; b) świeże szla- chectwo. nóvo l. odnawiać, odświeżać; a) wy- naleźć, na nowo stworzyć; b) zmie- nić, nadać nową postać, nowy kształt (alqd). res novare wzniecać zabu- rzenia, obalać istniejącą formę rządu. nóvus 3 nowy, świeży. novae res nowinki, zmiana, przewrót, rewolu- cja, obalenie istniejącego porządku. homo nóvus dorobkiewicz, czło- wiek, którego przodkowie nie za- jmowali wysokich godności; a) nie- zwykły, szczególny, niesłychany, bezprzykładny; b) niedoświadczony, nie ćwiczony, nie obeznany (afe?. nox - 284 - albo z afc?. albo ad alqd); c) rop. nóvi.ssiniiis 3 ostatni, ostateczny. agnien -urn straż tylna; a) najmłod- szy; P) ostateczny, najwyższy; y) adv. novissime świeżo, niedawno, dopiero co; nareszcie. nox, noctis/noc; ciemność; a) śmierć; b) sen; c) świat podziemny; d) ośle- pienie; ślepota; e) krytyczne położenie. noxi>. ae / szkoda; a) przestępstwo, wina; b) kara. noxia, ae/wina, przestępstwo. noxius 3 a) szkodliwy; b) winny, karygodny; m przestępca. nubecula. ae / chmurka. niibes, is / chmura; a) zbita gromada, mnóstwo; b) ciemność, zasłona; c) smutek, smutne położenie, nieszczęś- cie; d) błahostka. nubi-fer 3 chmuronośny. nubi-gena, ae m syn chmur. niibilis. e zdatny do małżeństwa. nublllis 3 chmurny, powleczony chmu- rami; a) mętny, ciemny, ponury; b) nieprzychylny, nieszczęsny. nubo, nupsi, ptum 3. zasłaniać; (o kobiecie) wychodzić za mąż (alicui). nupta poślubiona, narzeczona, żona. nucleiis. i m jądro, ziarno. nu-dius adv. dzisiaj jest dzień... n. tertius przedwczoraj. nudo l. ogołocić, odsłaniać, obnażać (alqd alqa re); a) wystawiać kogoś na przykrości, opuścić, bezbronnego zostawić; b) ziupić, obrabować (alqd alqa re); c) zdradzić, wyjawić, dać do poznania. nudus 3 nagi, goły, nie ubrany; a) lekko ubrany, lekkozbrojny; b) nie uzbrojony, nie ochroniony; nie po- kryty, nie obsadzony; c) pozbawiony czegoś, próżny, bez czegoś (z abl. albo gen.); d) biedny, ubogi; e) sam, jedynie, tylko; f) pojedynczy, bez ozdób, nagi. nugae, arian / żarty, igraszka, błazeń- stwo; fanfaron, błazen. nugatór, óris m gaduła, fanfaron. nugatórius 3 czczy, próżny, bezwar- tościowy. nugax, acis pocieszny. nugór l. robić głupstwa; igrać, żar- tować, baraszkować. nullus 3 żaden, nikt. nullo ordine bez porządku, minus non każdy; non nullus pewien, niektóry; a) w żaden sposób, żadną miarą; b) bez znaczenia, nic nie mówiący, bez wartości, zero; c) nulllim esse nie istnieć więcej, być straconym, być zerem. nullus-dum jeszcze żaden (dotąd). num (part. pyt.) a) (wprost, w oczeki- waniu odpowiedzi przeczącej) czy, czy może; wzmocnione numquid, nunine; b) (nie wprost) czy może, czyby. numen, inis n skinienie, wola, rozkaz; a) wola boża, siła, potęga bóstwa, istota boska; b) wyrocznia; c) maje- stat, wysokość. numerahius. e policzalny, dający się zliczyć. niimero l. liczyć, (senatum) przeli- czyć; a) wyliczać, doliczać, niinie- ratus gotówką; subst. -urn, i n gotó- wka; b) wyliczyć = wypłacić; c) wliczać w coś, policzyć między coś 285 nutrimen (alqd in re, inter alqd); d) mieć za coś, uważać za coś, uznawać (z podw. acc). numerosu*, 3 a) liczny, ludny; b) rytmiczny, według taktu. numeriis, T m l. część lub człon całości; a) takt, rytm, harmonia, zgodność brzmienia; b) melodia; c) stopa wierszowa, wiersz. 2. li- czba, ilość, ad numerum komple- tny; a) Hasa, kategońa in hostium numero ducere alqm kogoś wli- czać do nieprzyjaciół, mieć za nie- przyjaciela; porządek; b) ranga, zna- czenie, stanowisko, wartość, god- ność. (in) numero z gen. zamiast, jako, za; c) tłum, masa, zapas; d) zero. nummarius 3 pieniężny; przeku- pny. ^ nunimatus 3 zaopatrzony w pienią- dze. nummuliis, i m (pl.) nędzny pieniądz, drobny pieniążek. numnius, i m pieniądz, moneta, (pl) pieniądze; a) sesterc; b) szeląg, drob- nostka. num-ne zob. num. numquam adv. nigdy, non iiuni- quam niekiedy; numquam non zawsze. num-quid zob. num. nunc adv. l. teraz, więc. nunc ipsum właśnie teraz, nunc... nunc bądź to... bądź to. 2. a) wśród takich okolicz- ności; b) n. autem, n. vero teraz jednak, tak jednak. nuncupatió, mas f wygłaszanie (uro- czyste), składanie ofiary. nuncupo l. uroczyście wygłaszać, ob- jawiać; ogłosić, uznać, mianować; nazywać, mienić. nundinae, arum/dzień targowy, targ; handel, sprzedaż. nundmaoo, onis/handlowanie, szach- rajstwo. nundinór l. a) handlować, szachro- wać; b) coś wyszachrować od kogoś, wyłudzić (alqd ab alqo). nundmum trinum n trzytygodniowy termin ustawowy. nuiiquani = numquam. nuntiia, ae/posłanniczka, zwiastunka. nuntiatio, ónis / zwiastowanie, ogło- szenie (augura). nuntió l. zwiastować, donieść, oznaj- mić, kazać powiedzieć (alicui alqd z acc. c. inf.). nuntius 3 zwiastujący, meldujący, do- noszący. subst. -us, ima) posłaniec, goniec, zwiastun; ff) wiadomość, me- ldunek, poselstwo, doniesienie. nfi-per adv. a) świeżo, niedawno; b) niegdyś, kiedyś. nupfiae, arum / wesele, małżeństwo. iiiiptialfe, e weselny, małżeński. nurus. fis/synowa, młoda pani. nusquam nigdzie; a) znikąd; b) w żad- nej sprawie; do niczego. nuto l. chwiać się, kiwać się, skinąć; wahać się. nutricuis, T m wychowawca nutrico i -ór l. wyżywiać. nutriciiia. ae / mamka, żywicielka, protektorka. nutrimen, inis i nutrimentum, T n l. żywność. 2. wychowanie, pielęgno- wanie, hodowanie. nutrio - 286 - nutrio 4. żywić, wyżywiać karmić, hodo- wać; pielęgnować, chować, wspierać. nutrix, Tds / mamka, żywicielka. niitus, fis m skłonność; a) siła ciężko- ści; b) skinienie; rozkaz, wola. nux, niiciś / orzech; drzewo orzecho- we, drzewo migdałowe. nynipha, ae/a) młoda kobieta, dziew- czę; b) nimfa. O o int. o! ach! 6b pp. z acc. l. (o miejscu) a) na- przeciw; b) przed, przeciw, np. ob oculos yersari. 2. (przen.) dla, z przyczyny, z powodu, w interesie. ób-aeratus 3 zadłużony. ob-ambulo l. a) iść naprzeciw; b) przechadzać się (obok czegoś, przed czymś) {dat. albo *acc.). ob-armo l. uzbrajać. ób-aro l. oborywać. ob-do, didi, ditiun 3. a) przeciwsta- wiać; wystawić na sztych; b) kłaść przed czymś, podsuwać (alqd z dat.); zamknąć. ob-donnio 4. i ob-dormisco, irim 3. usnąć, zasnąć. ob-ducó, duri, ductum 3. l. przeciw- ko czemuś prowadzić; dodawać jesz- cze. 2. rozciągać (alqd z dat.); a) powlekać coś czymś (alqd z dat.); b) nakryć, powlec, zakryć czymś (abl.). obductus 3. powleczony, zachmu- rzony, zmarszczony, zasklepiony; c) wciągać w siebie, połknąć, wypić. obducflo, onis / zasłanianie. ob-duresco, rui, - 3. stawać się twardym, nieczułym. ob-duro l. wytrzymać, wytrwać. ób-eó, u, ituiH 4. l. (intr.) odejść (in alqd); a) iść przeciw czemuś (ad alqd); b) zejść; umrzeć. 2. (trans.) coś obchodzić, zwiedzać, objeżdżać, zjawić się przy czymś (alqd); a) (w mowie) pominąć, przejść; b) okrążać coś, otaczać; c) zabierać się do cze- goś, przystąpić do czegoś, objąć; zajmować się, załatwiać (alqd). mor- tem i diem supremum umrzeć; d) osiągnąć coś. ób-eouito l. podjeżdżać (z dat.). ób-erró l. błąkać się; mylić się. ob-esus 3 tłusty, mięsisty; napuchiy, opuchły. óbex, iciś m i / rygiel; tama, wal, barykada. ob-iaceo, ul, - 2. przed czymś albo naprzeciw leżeć (z dat.). ob-icio, ieci, iectum 3. l. rzucać, stawiać, trzymać, naprzeciw (alicui alqd). pass. wystąpić przeciw, stanąć naprzeciw, rzucić się. 2. rzucać, kłaść, przeciągać coś przed kimś (alicui alqd). pass. leżeć przed czymś (dat.); a) skompromitować kogoś lub coś, narazić, wydać, wystawić na \\ - 287 - obnitor' coś (alqm albo alqd z dat. albo ad); b) napędzić komuś czegoś, wpoić, spowodować (np. alicui spem lub terrorem); c) wyrzucać, czynić wy- rzuty (alicui alqd, de re; z auod albo acc. c. inf.); d) odpowiedzieć. obiectatfo, onis/wyrzut. obiectó l. często czynić wyrzuty (alqd alicui rei); a) opuścić, wydać, pozo- stawić; b) zarzucać komu coś. obiectiis, fis m l. przeciwstawianie 2. wysunięcie, zasionienie, wysta- wanie. obiex, icis = óbex. obTraflo, onis/złość, zawziętość. ob-Tratus 3 gniewny, zagniewany. óbiter adv. mimochodem, pobieżnie. óbitfls, fis m upadek, zagląda; zejście, skon, śmierć. obiurgatio, onis/nagana, polajanie. obiurgatór, óriś m ganiący. obiurgatoriiis 3 łający, lżący. ob-iurgo l. lżyć, ganić (alqm de; in re, alqd albo z quod); strofować. ob-languesco, gin, - 3. osłabnąć, zmęczyć się. oblectanien. mis i -mentum, T n roz- rywka, zabawa, uciecha. oblectatió, onis/uciecha, zabawa. ob-lecto l. bawić, rozweselać, cieszyć. ob-lido, si, sum 3. ścisnąć, zdusić. obligatfo, onis/zastaw, poręczenie. ob-ligo l. l. wiązać, przywiązać. 2. powiązać, związać: a) zobowiązywać (alqm alaa re); obciążać; b) zasta- wiać, dać w zastaw (alicui alqd); c) obligatus 3 związany, zobowiązany; zadłużony, obciążony, zastawiony, poświęcony. ob-umo l. zamulić; roztrwonić, zmar- nować, puścić. ob-lino, levT, lituiii 3. smarować, po- smarować; a) obiadować, przeciążyć; b) splamić, pokazać. obuquitas, atis/skos, ukos, kąt. obuquo l. ustawić ukośnie, skrzywić. ob-uquus 3 poprzeczny, ukośny; a) zezowaty; b) przytajony, skryty. ob-litesco, tui, - 3. ukryć się (a re przed czymś). oblitteratió. onis / zapomnienie. ob-uttero l. wykreślić, wymazać; puś- cić w niepamięć. obfiyio, onis/l. zapomnienie; amnes- tia. 2. słaba pamięć. obliwsus 3 a) zapominający; b) dają- cy zapomnienie. ob-Byiscór, oblitus sum 3. zapominać (z gen. i acc; z inf., acc. c. inf.); nie zwracać uwagi, tracić z oczu. obliyium, i n = obBvio. ob-longus 3 podłużny. ob-lóquór, lócutus sum 3. sprzeciwiać się (alicui); grać albo śpiewać przy czymś. ob-luctór l. walczyć przeciw czemu (dat); sprzeciwiać się. ob-molior 4. zastawić się, zabaryka- dować. ob-murmuro l. mruczeć (z dat), sze- mrać przeciw czemuś. ob-mutescó, tin, - 3. zamilknąć; zaprzestać. ob-natus 3 porastający, na czymś ro- snący. ob-nitor, nixus sum 3. sprzeciwiać się, opierać się, opór stawić, obnous 3 stanowczy, stały, gorliwy. obnorius ob-noidus 3 l. karygodny, występny, winny (z dat. wzgl. z gen.). 2. komuś podległy, poddany, na coś narażony, wystawiony (z dat.); a) służalczy; b) zobowiązany, związany (z dat.). ob-niibuus 3 zachmurzony. ob-nubo, nupsi, nuptuni 3. zakryć, zasłonić. ohnuntiatió, oms / obwieszczenie złych znaków. ob-nunflo l. obwieszczać niepomyślną wróżbę. óboediens, fis posłuszny, uległy (z dat.). oboedientia, ae/posłuszeństwo. ob-oedio, Tvi, Ttiini 4. dać posłuch, być posłusznym (z dat.). ób-orior, ortiis sum 4. podnieść się, powstać, wschodzić. ob-repo, repsT, reptum 3. przypełzać, podpełzać (z dat. albo ad alqd); podsuwać się, podejść, niepostrzeże- nie wcisnąć się. ob-rigesco, gui, - 3. drętwieć. ob-rógo l. znieść (starą ustawę (dat.) wnosząc nową). ob-ruo, rui, rutum 3. zasypać (alqd alqa re); a) zakopać, zanurzyć, po- grzebać; b) zasłonić, zakryć, zaciem- nić, postawić w cieniu; c) przełado- wać, uciskać, zgnieść, stłumić. obrussa, ae/próba ogniowa (złota). ob-saepió, saepsi, saeptiun 4. za- mknąć, ogrodzić. obscenitas, ads/nieprzyzwoitość. obs-ceniis 3 brudny, szpetny, wstrętny; a) nieprzyzwoity, nieobyczajny, bez- wstydny; b) złowrogi. obscuratfo, oms /zaćmienie. obscuritas, adś / ciemność; a) nie- zrozumiałość; b) brak rozgłosu. ob-scuro l. zaciemniać; a) zasłaniać, ukrywać; b) czynić niezrozumiałym albo ciemnym; c) stawiać w cieniu, zapominać, czynić nieznanym. ob-sciiriis 3 ciemny; a) ukryty; b) niewyraźny, niezrozumiały; (o cha- rakt.) zamknięty, skryty; c) nieznany, bez rozgłosu; d) nie spostrzeżony, tajemny. obsecratio, onis / gorąca prośba, za- klinanie; a) publiczny dzień pokuty; b) uroczyste zapewnienie. ob-secro l. usilnie prosić, błagać, za- klinać (alqm; z ut). ob-secundo l. sprzyjać, popierać, być powolnym (z dat.). obsequela, ae / = obsequium. obsequens, entis uległy, powolny (z dat.). obseauium, i n uległość, powolność, ustępstwo, posłuszeństwo; okazywa- nie względów. ob-seouór, secutus siim 3. sprzyjać, być po myśli, być posłusznym (z dat.); oddać się jakiejś sprawie, po- święcić się, być oddanym. ob-sero l. zaryglować, zamykać. ob-sero, sevi, situiii 3. obsiewać, za- sadzić; całkiem pokryć albo napełnić (alqd alqa re). obseryans, antis pełen szacunku (a- Icis). obseryanfla, ae / szacunek, poważa- nie. observafio, onis/obserwacja, ogląda- nie; sumienność. obseryito l. pilnie baczyć. obsurdesco ob-servo l. baczyć, oglądać (alqa); a) strzec, uważać, czatować; b) szano- wać, czcić. ob-ses, idis m i / zakładnik; zakład, rękojmia, zabezpieczenie. obsessio, onis/= obsidio. obsessór, oris m oblegający. ob-sideó, sedi, sessum 2. siedzieć przy czym (z acc.); a) obsadzić, mieć w ręku, panować nad czym; b) za- mknąć, oblegać; uciskać; c) czegoś strzec, uważać na coś, czatować (alqd). obsidialis. e = obsidionalis. obsidio, onis / zamknięcie, oblężenie, blokada; bieda, ucisk. obsidionalis, e oblegający, oblężniczy. obsidiuni, i n zakład, zakładnik. ob-sido, sedl, sessum 3. obsadzić; wziąć w posiadanie. obsignatór, oris m świadek (który kładzie swą pieczęć, np. na testa- mencie). ob-signó l. a) pieczętować; b) opatrzyć pieczęcią. ob-sisto, sfftT, - 3. stanąć naprzeciw, zastąpić drogę (z dat.); a) stawić opór, opierać się; b) subst. obstita, oriim n miejsce (przedmiot) rażone piorunem. obsóle-fió, factus sum, fien = ob- solesco. obs-ólescó, levT, letum 3. zużywać się, tracić wartość i znaczenie, obsóletus 3 zużyty, znoszony; a) zmurszały; b) zastarzały; c) codzienny, zwyczajny. obsomum, i n zakąska; przystawka; potrawa z ryby. obsónó l. kupić jako zakąskę. obstetnx, iciś/akuszerka. obstmatió, ómś / stałość, wytrwałość; upór. obsflnatus 3 zdecydowany, wytrwały, uparty, zacięty. ob-sflno l. postanowić coś, obstawać przy czymś (alqd; z inf.). ob-stipescó = obstupesco. ob-stipus 3 skurczony, pochylony. obstita, oriim n zob. obsisto. ob-sto, stifi, staturus l. stać naprzeciw, stać w drodze (alicui); sprzeciwiać się, być przeszkodą (alicui; z ne, auorrdnus). ob-strepó, pul, - 3. hałasować, szu- mieć, huczeć (z dat); a) przekrzy- czeć, przerwać (alicui); b) przeszka- dzać, być przeszkodą. ob-stringo, struno, strictum 3. a) przywiązać, przykrępować; b) zwią- zać; a) zobowiązywać kogoś (alqm re), skrępować; fS) powikłać, oplatać, czynić kogoś winnym czegoś (alqm alqa re). obstructio. onis/zamknięcie. ob-stnió, strun, structiun 3. budować naprzeciw, luniinibus alcis zasłonić komuś okna, zatarasować, zamknąć. obstrusus 3. zob. obtrudo. ob-stupefacio, feci, factiini 3. wpra- wiać w podziw, w osłupienie, ogłu- szać. ob-stupesco, pui, - 3. zdrętwieć, osłupieć; zdziwić się, zdumieć. ob-sum, fiu, esse być przeszkodą, szkodzić. ob-suo, sili, sutum 3. obszywać, przy- szywać. ob-surdesco, diS, - 3. głuchnąć. obtego - 290 - ob-tego, ten, tectum 3. pokryć; a) strzec; b) kryć, zasłaniać. obtemperado, omś/posłuszeństwo. obtempero l. sprzyjać, słuchać, ulegać (z dat.). ob-tendo, ndi, ntiini 3. rozpiąć coś, rozciągnąć przed czymś, pass. roz- ciągać się, leżeć naprzeciw (z dat.); a) zasłaniać się, wymawiać się; b) zasłaniać, zakrywać. obtentus, us m zasłanianie, zakrywa- nie; a) osłona; b) pozór, pokrywa. ob-tero, trm, tritum 3. zgnieść, roz- deptać, zmiażdżyć; a) zniszczyć, zni- weczyć; b) obniżyć, zmniejszyć, uszczuplić, poniżyć, wzgardzić. obtestatio. oms / zaklinanie, usilna prośba. ob-testór l. powołać na świadka; a) uroczyście zapewnić (alqd; z acc. c. inf); b) zaklinać, błagać (alqm; z ut). ob-texo, texuT, textlim 3. pokryć. ob-ticescó, cm, - 3. zamilknąć. ob-ffneó, tinuT, tentum 2. trzymać mocno (alqd); a) posiadać, (miejsce) mieć, objąć w posiadanie, obsadzić, (urząd) piastować, dzierżyć; b) za- trzymać w posiadaniu, utrzymać, ow- ładnąć, zachować; (ius, causam) przeprowadzić, przestrzegać, (twier- dzenia) bronić, udowadniać; c) zająć, otrzymać, dostać; d) (intr.) utrzymać się przy czymś, mieć znaczenie, znaczyć. ob-tingo, ffgi, - 3. przypaść, dostać się w udziale, wydarzyć się (alicui; z ut). ob-torpesco, piu, - 3. zdrętwieć; stać się nieczułym. ob-torqueo, torsi, tortiim 2. sklecić, zwinąć; zdusić. obtrectatió, oiris / zawiść, zazdrość. obtrectatór, oris m zazdrosny, rywal. ob-trecto l. przeciwdziałać, sprzeci- wiać się (z dat); zmniejszać. ob-triidó, trusi, triisum 3. popchnąć naprzód; (suknie) obszyć, obramo- wać. ob-truncó l. pociąć, zgładzić. ob-tundo, tiidi, tu(n)sum 3. uderzać o coś (alqd); a) stępić, ogłuszyć; złagodzić; b) naprzykrzać się, ob- ciążać (prośbami, z acc.); c) ob- tu(n)sum 3 tępy, ogłuszony (zaćmio- ny, nieczuły, głupi, powierzchowny). ob-turbo l. pomieszać, wprawić w nie- ład; a) niepokoić; b) przerywać, przeszkadzać ob-turo l. zatkać. ohtiitus, us m spojrzenie, widok. ob-umbró l. ocieniać; a) zaciemniać; b) ukrywać, upozorować; c) chronić. ób-uncus 3 zakrzywiony. ob-ustus 3 nadpalony; zahartowany. ob-vallo l. oszańcować. ob-vem5, vem, ventum 4. spotkać: a) przybyć dokądś, znaleźć się gdzieś; zdarzyć się; b) dostać się w udziale, przypaść. ob-vers6r l. kręcić się; pokazać się, zjawić się, stawać przed oczyma (z dat. lub ante). ob-verto, verS, versum 3. zwrócić się, odwrócić się (alqd in albo ad alqd). pass. wyjść naprzeciw, oddać się. ob-yiam adv naprzeciw (z dat.) ob- yłam alicui dari nawinąć się. ob- - 291 - occursatio viam ire a) stawiać czoło, opierać się; /3) dopomóc, zaradzić. obviiis 3 idący naprzeciw, leżący na- przeciw (z dat.); a) opuszczony, narażony; b) lekki, idący na rękę; c) uprzedzający, życzliwy. ob-volvo, volvi, yólutiim 3. zakryć, okryć, zasłonić. oc-caecó l. oślepić; a) zaciemnić; b) czynić niewidocznym, pokryć. occallatus 3 gruboskórny, nieczuły. oc-callesco, liii, - 3. stawać się grubo- skórnym, nieczułym. oc-cano, niu, - 3. trąbić. occasnó, oniś / dogodna sposobność; nagły atak, starcie się wręcz. occasus, us m zajście, zachód; a) wieczór, strona zachodnia; b) zguba, śmierć. occatió. oniś/bronowanie. oc-cento l. śpiewać piosenkę satyrycz- ną, serenadę. occidens, entis m zachód. occidió, onis/zabójstwo, zniszczenie. oc-cidó, cidl, casum 3. zpadać; a) zachodzić; b) ginąć, umierać, prze- padać. oc-cido, cTdT, cisuili 3. rzucić o ziemię; a) zabić; b) na śmierć zadręczyć, dręczyć, niszczyć. occiduus 3 a) zachodzący, zachodni; b) bliski śmierci. oc-cino, mu, - 3. śpiewać ostrzegaw- czo, krakać (o ptakach wróżebnych). oc-cipio, cepl, ceptum 3. a) zaczynać, przedsięwziąć; b) zacząć się. oc-cipitium, T n tylna część głowy. occiśló, omś/cios śmiertelny. oc-dudo, si, sum 3. zamykać: zamknąć. occo l. bronować; (ziemię) uprawiać. oc-cubo, - - l. leżeć nieżywym. oc-culco l. podeptać, tratować. oc-ciiió, fulin, cultuill 3. ukrywać, trzymać w tajemnicy, zataić. occultatfo, óms/ukrywanie, tajenie. occultatór, óris m ten, który ukrywa. occultó l. = occulo. occultus 3 schowany, ukryty; tajemny, niezauważony; (o charakterze) skry- ty. subst. occultiim, l n kryjówka, tajemnica. oc-cumbo, cubul, cuhituni 3. upadać, umierać, mortem umrzeć. occupatio, omś/a) obsadzenie, objęcie w posiadanie; zatrudnienie, przeszko- da, interes. occupatus 3 zajęty, zatrudniony (in re, re). oc-cupo 1.1. obsadzić, zająć, napełnić (alqd re); a) brać w posiadanie, zabrać, owładnąć, osiągnąć, zyskać; b) porwać kogoś, opanować, zaprzą- tać kogoś, zająć kogoś; c) napaść, zaczepić; d) (pieniądze) umieścić, włożyć. 2. uprzedzić kogoś (alqm; z inf.). oc-curro, (cu)cum, cursiim 3. biec naprzeciw, spotykać (alicui); a) ata- kować; b) przybyć, zastać coś, uczes- tniczyć (z dat.); c) nastręczać się, okazywać się, stawać przed oczyma, przychodzić na myśl; d) sprzeciwić się, przeciwdziałać (z dat.); zapobie- gać, uchylać; e) odpowiedzieć na co, zarzucić. occursatio, onis/wyjście naprzeciw, spotkanie; pozdrowienie, powinszo- wanie. occurso - 292 - occurso l. spotykać, występować na- przód (z dat.); a) zbliżać się; b) sprzeciwić się, przeciwdziałać. occursiis, fis m spotkanie; nadbieg- niecie. ócellus, i m oczko; gałka oczna. odór, us (comp.) szybciej, zręczniej. (sup.) oci.ssime. ocrea, ae/ nagolennik. ocreatiis 3 nagolennikami zaopatrzo- ny. octagonós, 5n ośmiokątny. subst. -on, i n ośmiokąt. octaphórós = octophorus. octastylós, on o ośmiu kolumnach. octavus 3 ósmy. octie(n)s adv. osiem razy. octingentT 3 osiemset. ocfi-pes, edis ośmionogi. octo osiem. October, bris, bre październikowy; (nieiisis) m październik. octo-decim osiemnaście. octogenarius 3 osiemdziesięcioletni. octogeni, ae, a po osiemdziesiąt. octogesimus 3 osiemdziesiąty. octogies adv. osiemdziesiąt razy. octoginta osiemdziesiąt. octó-iugiś, e w osiem koni zaprzężony, ośmiu ludzi liczący. octom 3 po osiem. octophórós, on niesiony przez ośmiu ludzi, subst. -on, i n lektyka niesiona przez ośmiu ludzi. octuplicatus 3 osiem razy pomnożony. octliplus 3 ośmiokrotny. octiissis, is m osiem asów. óculiis, i m oko; a) światło oczu, siła wzroku, spojrzenie, in oculis na wi- doku; in oculis esse alcis albo alicui być komuś bardzo drogim; b) pą- czek; c) perła, klejnot. odi, odisse nienawidzieć, nie znosić, gardzić (z acc. albo *inf.). ódiósus 3 znienawidzony, nieznośny, wstrętny; nidny. odium, T n nienawiść, gorycz, nie- przyjaźń; a) niechęć, uprzykrzenie; b) przykre lub wstrętne zachowanie; c) przedmiot nienawiści, znienawi- dzona osoba. odór (i *ódos), oris m węch; a) zapach; (pl) kadzidło; delikatesy; b) niemiły zapach, smród; c) para, wyziew; a) powiew, oddech; fS) wietrzenie, przy- puszczenie, domysł, przeczucie. ódóramentum. T n kadzidło. ódoratio, onis/wąchanie. ódoratus. us m zmysł węchu. ódoratus 3 pachnący, wonny. odori-fer 3 pachnący; wonności wy- twarzający. odoro l. uczynić wonnym. odorór l. wąchać, węszyć; wietrzyć; a) wywąchać, wyśledzić; b) ubiegać się o coś (acc.); c) powierzchownie po- znać, liznąć czegoś (acc.). adonis 3 a) pachnący; b) wietrzący, węszący. oecónonucus, i m gospodarz. oenóphórum, T m kosz wina. oenus 3 (arch.) = unus. oestrus, i m bąk, giez koński oesus, us (arch.) = usas. offa, ae/kęs; knedel. of-fendo, ndi, nsuni 3. trącić: l. (intr.) uderzyć o cos lub w coś, godzić (in re); a) ponieść szkodę, doznać nie- 293 - olim szczęścia, doznać przypadku; b) po- tracić; a) wzbudzać niechęć (in re, apud alqm); p) powziąć do czegoś niechęć (in re); y) (o rzeczach) być rażącym, razić. 2. (trans.) uderzyć czymś o coś (alqd ad alqd); a) natrafić na coś (alqd), spotkać kogoś (alqm); b) ranić, uszkodzić; a) urazić. pass. zgorszyć się, obrazić się, znie- chęcić się (in re albo z abl.); JS) offensus 3 obrażony, urażony, nie- chętny (alicui); znienawidzony, wstrętny (alicui). offeiisa. ae / potrącenie: a) uraza, obraza; b) niełaska. offensio, ónis/trącanie: a) niedomaga- nie, niedobry stan zdrowia; b) uderze- nie; a) obraza, zmartwienie, zazdrość, niezadowolenie, niełaska; f!) przypa- dek, nieszczęście, przeciwieństwo. offensiuncula, ae/a) drobna uraza; b) drobny wypadek. ofteusó l. uderzać o ścianę. of-feró, obtuB, óblatum, offerre nieść naprzeciw, nadstawiać, przedstawiać, pokazać (alicui alqd); a) ofiarować, przynieść; b) pozostawić, wystawić na coś, narazić na coś (alqd z dat. albo ad, in alqd); c) wyświadczyć, wyrządzić coś komu (alicui alqd); d) pass. albo se offerre (z dat.); a) ofiarować się, oddać się; /?) okazy- wać się; y) spotkać, stanąć naprzeciw. officina. ae / warsztaty, wytwórnia; ognisko. of-ffció, fed, fectum 3. wejść w drogę, stać na drodze, zamknąć drogę (z dat.); być przeszkodą, uszczerbek przynieść. offlciosus 3 gorliwy, uprzejmy, chętny; obowiązkowy. officiuni. T n l. służba; a) usłużność, uprzejmość, przysługa; b) okazywa- nie uszanowania, służba honorowa, grzeczność; c) służba = urząd, zaję- cie. 2. obowiązek, zobowiązanie, po- winność, powołanie, zawód; a) po- czucie obowiązku, wierność obowią- zkom; b) pełnienie obowiązków, po- stępowanie zgodne z obowiązkami, posłuszeństwo. of-figo, ri, xiim 3 wzmacniać. of-firmo l. czynić mocnym. oftTrma- tus 3 silny stały; uparty. of-ftilgeo, IsT, - 2. zabłysnąć. of-fundo, riidl, fusum 3. wylać, wy- sypać coś przed czymś, ponad czymś, rozprzestrzeniać (alqd z dat. albo ob alqd); pokryć, napełnić; przyćmić. oh int. o! ach! ha! ohe int. stój! olea, ae/= oliva. óleaginus 3 z drzewa oliwnego. olearius 3 przeznaczony na oliwę. óleaster, tri m dzikie drzewo oliwne óleo, liii, - 2. wydawać zapach, śmier- dzieć (alqd); zdradzać coś albo wy- jaśniać, odkrywać. óleiim, T n oliwa; ćwiczenie szkolne (w wymowie), szkoła. ol-facio, feci, factuni 3. wąchać, wiet- rzyć (alqd). olfactiis, us m zmysł węchu. olidus 3 pachnący, śmierdzący. olim adv. a) przed laty, niegdyś, raz; dawno, od dawna; b) wtedy, wów- czas; c) czasami, niekiedy; zwykle. olitór, óris OT ogrodnik sadzący ja- rzyny. ólitorius 3 jarzynowy. 61iva, ae/a) oliwa; b) drzewo oliwne, gałązka oliwna, wieniec oliwny. 6Bvetum, T n ogród oliwny oByi-fer 3 rodzący oliwki. ólivum, i n oliwa; balsam. olla, ae/garnek. oUe albo oUus 3 (arch.) = me. óiór, oris m łabędź. ólorihus 3 łabędzi. oliis, eris n jarzyna, zielenina. olusculum, i n jarzynka. ómasum, i n flak wołowy. omen, Iius, n znamię, cecha, znak; wróżba; a) życzenie; b) świąteczny zwyczaj; c) wesele, małżeństwo. onientuni, T n siatkówka. ominor l. grozić, zapowiadać; prze- powiadać, wróżyć, małe ominatus poprzedzony złą wróżbą. 6-mittó. misi, missum 3. pozwolić iść, jechać, porzucić; a) opuścić, stracić z oczu (alqd); przestać (z inf.); b) przejść mimo, poniechać, pomijać, zrezygnować z czego (z acc. albo de re). omm-fer 3 wszystko rodzący. omm-gena, ae wszelkiego rodzaju. omnilió adv. a) zupełnie, całkiem; b) w całości, w ogóle, zgoła, oninino non w ogóle nie. onuu-parens, enfls matka wszystkich. omm-pótens, entis wszechmocny. omius, e każdy; a) cały, zupełny; b) wszelki, wszelaki; c) każdy, każdo- razowy. omm-vagus 3 wszędzie tułający się. omm-v61us 3 wszystkiego pragnący. ónagrós. i m dziki osioł. ónerarius 3 noszący ciężary, subst. -8, ae / okręt kupiecki. ónero l. obładować, obciążyć, opako- wać (alqd alqa re); a) obsypać, przeładować; b) obsypywać wyrzu- tami, oskarżyć; c) obciążać, naprzyk- rzać się; d) powiększać, czynić cięż- szym; e) ładować coś w coś, napeł- niać (alqd alqa re). onerosus 3 ciężki, przygniatający. onus, eriś n ciężar, brzemię, ładunek; a) męka, uciążliwość, ciężkie zada- nie; b) danina, podatek, długi. Snustiis 3 obładowany, obciążony (z abl.); pełen czegoś, uciśniony przez coś. &nyx, ychis m onyks; puszka, słoik na balsam. ópacitas, afis/cienistość. opaco l. ocieniać. ópacus 3 cienisty, ocieniony, ciemny, ponury. opella, ae/mała praca. opera, ae/praca, trud, wysiłek, czyn- ność. operam dare (alicui rei albo z ut) przykładać się do czego, zajmo- wać się czym. operae pretium est opłaci się; a) służba, pomoc, popar- cie; b) czas, czas wolny od pracy, sposobność; c) dzienna robota, dzien- na praca; wyrobnik, robotnik; pomoc- nik; klakier teatralny. operarius 3 zdatny do roboty, roboczy. subst. -us, i m wyrobnik, najemnik. óperciiiiiin, i n nakrywka. óperunentum, i n nakrycie, pokrywa, derka. opportunus operio, erui, ertum 4. pokrywać, na- krywać; zasłaniać; a) pochować; b) obsypać, obiadować; ukrywać, taić; d) opertus 3 schowany, ukryty. subst. -urn, i n tajemnica, kryjówka, głębia. óperór l. być czymś zajętym, praco- wać nad czymś, coś załatwiać (alicui rei); a) ofiary składać; b) zajmować się czymś. óperosus 3 a) zajęty, czynny; skutecz- ny; b) pracowity, uciążliwy; sztucz- ny, misterny, kunsztowny. ópes, um/zob. ops. ópi-fer 3 pomocny. opi-fex, ids mi f a) mistrz, twórca; b) rzemieślnik. ópilió. onis m pasterz owiec. opinias 3 tłusty, omaszczony; a) uro- dzajny; b) bogaty, obfity, wspaniały; c) okazały; ociężały. ópinabilis, e przypuszczalny, niepe- wny. oplnatió, onis/przypuszczenie, przed- stawienie, wyobrażenie. opinatór, oris m przypuszczający, skłonny do przypuszczeń. opinio, oms/mniemanie, pogląd, przy- puszczenie, oczekiwanie, domysł; a) wyobrażenie, urojenie, uprzedzenie; b) wysokie mniemanie, dobre imię; c) pogłoska. opiniósiis 3 pełen domysłów. opTnór l. mniemać, przypuszczać, wie- rzyć, uroić sobie co (alqd, de re; z acc. c. inf.) opi-parus 3 wspaniały, świetny opistógraphiis 3 na odwrotnej stronie zapisany. opituiór l. pomagać (alicui); przy- chodzić z pomocą (alicui rei). óportet, iiit, - 2. należy, wypada, potrzeba, powinno się (z inf. i acc. c. inf.). op-pedó, - - 3. wyszydzić (alicui). op-periór, pertus sum 4. czekać, ocze- kiwać (alqd; z ut). op-peto, ivi, Ttiini 3. iść naprzeciw; doznać (alqd). oppidanus 3 miejski; subst. -fls, T m mieszkaniec małego miasta. oppTdatini adv. według miast. oppido adv. bardzo, dzielnie, nadzwy- czaj, nader (wzmocn. oppido quam). oppiduluni, T n miasteczko. op-pidum, i n a) oszańcowanie, ob- warowanie; b) miejsce obwarowane, miasto. op-pignero l. dać w zastaw. op-pilo l. zatarasować, zamknąć. op-pleo, evi, etum 2. napełniać, wypeł- niać czymś (alqd alqa re). op-pono, postu, positum 3 przeciw- stawiać (alqd alicui rei, także ad alqd). pass. stać naprzeciw, leżeć naprzeciw (z dat.); a) wystawiać, narażać, poświęcać (alqm periculo albo ad periculum); b) przedłożyć, przedstawić, zarzucić; c) porównując przeciwstawiać; d) dać w zastaw. opportumta.s, afiś / wygodne lub ko- rzystne położenie; a) dogodny czas, dogodna sposobność; b) korzyść, zysk, wygoda, przyjemność; korzys- tne usposobienie, uzdolnienie. op-portunus 3 wygodny, dogodnie po- łożony; a) (czasowo) dogodny; b) przydatny, korzystny (z dat., także ad oppositus - 296 - alqd); zręczny, obrotny; c) wystawio- ny na niebezpieczeństwo, narażony. subst. -iim, i n zagrożone stanowisko. oppositiis, iis m przeciwstawienie się, stanowisko przeciwne. oppressio, onis / ucisk, pogwałcenie; zaskoczenie, nagły napad. op-primó, pressi, pressum 3. l. ucis- kać; przygniatać; zanurzać; a) przyci- skać, dusić, zasypywać; b) trzymać na dole, nie pozwalać wypłynąć; c) kryć, trzymać w tajemnicy; d) strą- cać, ujarzmiać, przezwyciężać, nisz- czyć. 2. napadać, zaskoczyć; wypro- wadzić z równowagi. op-próbrium, i n łajanie, wyrzut; obe- lga, hańba. op-próbró l. wyrzucać, czynić wy- rzuty (alicui alqd). oppugnatio, onis / atakowanie; a) sposób, sztuka oblegania; b) atak, oskarżenie, opozycja. op-piigno l. atakować; napadać, zwa- lczać. ops, opis/, l. a) moc, silą, potęga; b) pomoc, udzielenie pomocy, poparcie. 2. pl. opes, urn środki, majątek; bogactwo; a) silą zbrojna; b) wpływ. opsonium zob. obsonium. optabilis, e pożądany. optatio, onis/życzenie. optimas, afls należący do najlepszych. subst. m optymata, arystokrata. optuniis, -me, sup. do bonus. opffo, onis l. / wolna wola, wybór, życzenie. 2. pomocnik centuriona. optmis 3 wybrany. opto l. a) wybierać; b) życzyć (alqd; z ut, *z inf. albo acc. c. inf.). optan- diis 3 godny pożądania, optatus 3 upragniony, pożądany, miły. subst. optatum, i n życzenie, opłato we- dług życzenia. ópulens, entis = opuleiitus. opulentia, ae/bogactwo, wspaniałość; potęga, wpływ. opulento l. wzbogacać. opuleiitus 3 bogaty, obfity (z abl. albo *gen.); a) okazały, kosztowny, wspa- niały; b) silny, potężny, wpływowy. opus, eris n dzieło: l. praca, zajęcie, zatrudnienie, czynność; a) czyn, dzia- łanie, trud, natężenie; b) interes, zadanie, służba, przedsięwzięcie; c) praca ręczna, sztuka. 2. dokończone dzieło, gotowa praca, wytwór; a) budowla, budynek; b) maszyna ob- lężnicza, praca przy szańcach, oszań- cowanie, c) (pisane) dzieło, książka. 3. opus est trzeba, potrzeba (alicui z nom. albo abl., *z gen.; z inf. albo acc. c. inf.). ópusciiium, T n dziełko. ora, ae / powróz, lina. ora, ae/brzeg, granica; a) wybrzeże; mieszkaniec wybrzeża; b) (daleka) okolica, przestrzeń ziemi, strefa. oraculiim, i n wyrocznia; a) siedziba wyroczni; b) przepowiednia, wyrocz- nia; wyrok, sentencja orariiis 3 należący do wybrzeża, nad- brzeżny. óraflo, onis /1. mówienie; a) mowa, sposób mówienia, wyrażenie, słowne przedstawienie; b) wykład, styl; c) wywnętrzenie się, zeznanie, słowa; d) temat do mowy. 2. mowa; a) przedmiot mowy, temat; b) dar wy- 297 - ornatrix mowy, wymowa; c) pismo cesarskie, rozkaz cesarski. orafluncula, ae/krótka mowa. orator, oris m a) przemawiający, mó- wca; b) mówca (zawodowy). oratorius 3 krasomówczy. oratrix, Tcis / pośredniczka. oratiis, us m prośba. orbatór, oriś m ten, który osieroca. orbiculatus 3 kolisty, okrągły. orbis, is m koło, krąg; a) krążenie; b) koliste ustawienie; c) obieg; d) (w mowie) period, okres; e) tarcza, płyta a) sklepienie niebieskie; f!) (terrae, terrarum) świat; obszar, kraj, pańs- two, rodzaj ludzki. orbita, ae/ślad kół, tor; koleina. orbitas, afis / sieroctwo, bezdzietność -brak. orbo l. osierocić; zrabować, pozbawić czegoś (alqm alqa re). orbus 3 osierocony; a) bez rodziców, bezdzietny, owdowiały; m sierota, / wdowa; b) obrabowany, pozba- wiony (z abl. albo ab re). orca, ae/beczka. orchas, adis/oliwka. orchestra, ae/miejsce, gdzie odbywały się występy aktorów i tancerzy; miejs- ca dla senatorów w teatrze. orcinus 3 pochodzący ze świata zmar- łych. ordinarius 3 porządny, regularny, zwykły. órdinafun ody. rzędem, regularnie. ordino l. porządkować, szeregować, przyprowadzać do porządku. ordinatus 3 uporządkowany, porzą- dy; a) należycie urządzić, wprowa- dzić ład; b) osadzić kogoś na urzę- dzie, dać komu urząd. ordiór, orsiis sum 4. zaczynać (alqd ab re, de re). subst. orsa, orum w a) początek; j3) słowa. ordo, mis m rząd, wastwa, pokład; a) siedzenia, ławki w teatrze; b) szereg, linia; c) oddział, gromada, hufiec, centuria; d) ranga centuriona, cen- turion; e) stan, klasa, ranga; f) po- rządek, następstwo w szeregu; przy- miot, reguła, zwyczaj, ordine i in ordinem porządkiem, po porządku, należycie, po kolei. 6reas, adfe/nimfa górska, Oreada. orgia, oriini n orgie, tajne obrzędy, święto Bachusa. órichalcum, i n mosiądz. óriens, entis m wschód, ranek; bóg słońca. órigo, inis/ pochodzenie, początek; a) szczep, rodzina, ród; b) matka rodu, ojciec rodu, przodek; miasto macie- rzyste, kraj macierzysty; c) (pl.) his- toria o początkach rodu ludzkiego. 6riór, ortus sum, (óriturus) 4. pod- nieść się, powstać; a) wschodzić, stawać się widocznym; b) powstawać, wypływać, pochodzić (ab, ex re); a) rodzić się z kogo, pochodzić od kogo (ab, ex algo, z samym abl.); j3} rosnąć; c) zaczynać się, brać początek (a re). óriundiis 3 pochodzący (ab, ex, z sa- mym abl.). ómamentum, T n uzbrojenie, wyposa- żenie; a) pl. potrzeby; b) ozdoba, klejnot; a) oznaki czci; fS) cześć, odznaczenie, blask. ornatrix, ioś / fryzjerka. ornatus - 298 - ornatus, us m uzbrojenie; upiększenie, wyposażenie; a) ozdoba, strój, krasa; b) ubranie, suknia; zbroja. orno l. wyposażyć, uzbroić, zaopat- rzyć (alqd alqa re); a) ozdobić; b) czcić, odznaczać, uświetniać; c) or- natus 3 uzbrojony; a) ozdobiony, pełen smaku, piękny, kształtny; j8) sławny, zaszczytny; y) czczony, sza- nowany, poważany, wyborny. ornus, i/jesion. 6ro l. mówić (alqd); a) (ustnie) roz- prawiać, wykładać; b) prosić (alqm, alqd; *alqm alqd; z ut, ne), upraszać. orsa, orum n zob. ordior. orsiis, us m początek, przedsięwzięcie. ortus, us m wschód; a) (strona świata) wschód; b) powstanie, początek, uro- dzenie. firyza, ae/ryż. fis, oris n usta, gęba; paszcza, dziób; a) mowa, rozmowa; b) otwór, ujście, wejście, gardziel; c) twarz, oblicze, mina; a) oczy, teraźniejszość; fS) ma- ska, larwa; y) bezczelność, bezwstyd. fis, ossis n kość, (pl.) kościec; głąb, szpik, serce. oscen, ims m ptak wieszczy. oscillum, i n posążek woskowy Bachusa. oscitanter adv. sennie, śpiąco. os-cito l. otwierać usta, ziewać; być śpiącym, nie biorącym udziału, nie- uważnym. osciiiatio, onis/całowanie. ósculor l. całować; tkliwie kochać. osculum, T n usteczka; pocałunek. os-tendo, tendl, tensuni (i tentum) 3. trzymać naprzeciw, wyciągnąć na- przeciw (alicui alqd); a) pokazać (alicui alqd). pass. i se ostendere stawać się widocznym, ukazać się, występować na jaw; wyjawiać, ob- jawiać, zdradzać, przyrzekać (alicui alqd; z acc. c. inf.); b) wyjaśnić, wyniszczyć, wykazać. ostentatiu. ónis / pokazywanie, ob- jawianie, oznajmianie; a) chełpli- wość; b) złudzenie, pozór. ostentafór, oris m pokazujący, chwa- lący się, chełpliwy. ostento l. ofiarować kilkakrotnie, nad- stawiać, pokazywać (alicui alqd); a) stawiać na widoku, chwalić się czym; b) robić nadzieję; a) obiecywać; j8) grozić; c) oświadczać, objawiać (alqd; z acc. c. inf.). ostentm (dat.) na wystawę, na paradę, na pozór. fstentiiiii, i n zjawisko, podziw, potwór. ostiariiim, T n podatek od drzwi. óstiarius, T m odźwierny. ostiatim adv. od domu do domu. ostium, i n drzwi; a) ujście, wejście, dostęp; b) dom. ostrea, ae/muszla, ostryga. ostri-fer 3 obfity w ostrygi. ostrum, i n purpura; materia purpuro- wa, okrycie purpurowe. otiolum, i n krótki spoczynek. otiór l. spoczywać, próżnować. offosus 3 nieczynny, nie zajęty; a) wolny od zajęć publicznych; b) za- jmujący się pracą literacką; c) spokoj- ny; d) beztroski, opieszały, nie bio- rący udziału. otiiim, I n bezczynność, spoczynek, życie prywatne, wolny czas; a) zaję- cie literackie, owoce wolnego czasu; 299 paeniteo b) próżniactwo; c) spokój polityczny, spokój, spokojne czasy. óvatio, onis/mały triumf. óvBe, is n owczarnia, koszara; plac do głosowania. 6vilus 6vis, is ovo l mały OYum, i oviiiiis 3 owczy./owca. a) cieszyć się; b) triumf. i w jajo; owal. odbywać P P. (skrót) = Publius. pabulatio, onis / dostarczanie żyw- ności. pabulatór, oris m dostawca żywności. pabulór l. szukać pożywienia. pabulum, i n pasza; żywność, pokarm. pacalis, e odnoszący się do pokoju, pokojowy. pacatus 3 uspokojony, spokojny, subst. pacatiini, T n kraj sprzymierzeńców. paci-fer 3 przynoszący pokój. paciBcatio, onis / zawarcie pokoju, pośrednictwo pokojowe. pacifTcatór, oris m doprowadzający pokój do skutku. pacificatorius 3 pośredniczący przy zawarciu pokoju. paciffco l. zawierać pokój, pośred- niczyć w zawarciu pokoju. paci-ficus 3 czyniący pokój. paciscór, pactus sum 3. l. (intr.) układać się, godzić się, umawiać się (cum alqo; z ut albo inf.). 1. (trans.) wymówić sobie coś (alqd); a) zarę- czyć się z kim (alqam). pactus 3 umówiony, wymówiony; zaręczony (pacta, ae/narzeczona); b) zamienić, oddać w zamian za co: wymieniać. paco l. doprowadzić do pokoju, pod- bić, użyźniać grunt, odjałowić nie- użytek. pactus, pacta zob. paciscór. pactió, oius/1. układ, umowa, ugoda; a) kontrakt; b) sprzysiężenie. 2. spa- janie. pactór, oris m pośrednik, założyciel. pactiini, T n l. = pactió. 2. sposób. nullo pacto pod żadnym warunkiem. paedagógiulll, i n szkoła. paedagogus, l m niewolnik towarzy- szący dzieciom do szkoły i palestry, nauczyciel. paedór, oris m brud. paelex, icis/nierządnica, utrzymania. paelicatus, us m konkubinat. paene adv. prawie, blisko. paen-ihsula, ae/półwysep. pacilitentia, ae / skrucha; zawsty- dzenie. paeniteo, ui, - 2. a) żałować czego, czuć skruchę; paenitendus 3 godzien pogardy; b) (nieos.) me paenitet (alias rei albo z inf. albo ąuod) żałuję, jestem niezadowolony; (z non) nie jestem od tego, nie gniewam się o to, rad jestem temu. paenula - 300 - paenula, ae/płaszcz od deszczu. paenulatus 3 odziany płaszczem po- dróżnym. paeon, onis m peon (stopa wierszowa). paetulus 3, demin. do paetus. paetus zezowaty, przerwacający oczy- ma; zalotnie patrzący. pagamis 3 wiejski, sielski, subst. -ws, T m mieszkaniec wsi, wieśniak; para- fianin. pagatini adv. po wsiach. pagella, ae/= pagina. pagma, ae/tablica, stronica (książki); wiersz. pagmula, ae / mała stronica, stro- niczka. pagus, i OT a) okrąg, gmina, kanton; b) wieś; ludność wiejska. pala, ae / l. łopata. 2. osada (pierś- cienia). palaestra, ae/plac do zapasów, szkolą zapaśnicza; a) zapasy, sztuka zapaś- nicza; b) szkoła, ćwiczenia, wykształ- cenie. palaestricus 3 należący do szkoły zapaśniczej, zapaśniczy. palaestrita, ae m zapaśnik. pałam l. adv. jawnie; otwarcie, wręcz. 2. prp. z abl. wobec, przed. palatum. i n podniebienie; a) smak; b) sklepienie. palca, ae/plewa. palear, ans n podgardle (u byka). palimpsestiis, T m zeskrobany i po raz drugi użyty pergamin. paliurus, i m szakłak - (nazwa krzewu). palia, ae ./' (długa, fałdzista) suknia kobieca. pallens, enfls a) blady; bladozielony, żółtawy; b) czyniący bladym. palleó, m, - 2. być bladym, żółtym, blednąc; bać się, trwożyć się (alqd czego, alicui o kogo). pallesco, liii, - 3. blednąc; żółknieć; zatrwożyć się. palliatus 3 odziany w grecki płaszcz; grecki. pallidiillis 3 zupełnie blady. pallidus 3 = pallens. pallioluiii, i n płaszczyk; kapiszonik. palliulii. T n płaszcz grecki; kołdra. pallor, oris m bladość; trwoga. palma, ae /. l. dłoń. 2. palma; a) daktyl; b) gałązka palmowa; c) na- groda, zwycięstwo; przodownictwo, sława; d) miotła. 3. latorośl, gałązka. palmaris, e zasługujący na nagrodę, odznaczający się. palmatus 3 ozdobiony (haftowanymi) gałązkami patowymi. palmes. itfe m gałązka; winna latorośl. palmetum, l n gaj palmowy. palmi-fer 3 (lub palmiger) wydający palmy. palmósus 3 obfity w palmy. palniula, ae/wiosło (łopatka wiosła). palór l. rozproszyć się, błąkać się; błądzić, chwiać się. palpebra, ae/powieka. palpito l. drgać. palpor l. głaskać; pochlebiać. paludamentum, i n płaszcz żołnierski. paliidatus 3 odziany w płaszcz żoł- nierski. paludosus 3 bagnisty. palumbes, is/dziki gołąb, grzywacz. palus, i m pal. 301 - pareos palus, udis/bagno, bagnisko. paluster, triś, e bagnisty. pampineus 3 z liścia winnego, liściem winnym owinięty. panipinu-s, T m liście winnej latorośli. panacea, ae / środek powszechny na wszystkie choroby. panarium, l n koszyk na chleb. panchrestus 3 użyteczny do wszyst- kiego. pancratiastes, ae m zapaśnik, szer- mierz. pando, pand!, passuni 3. rozwinąć, rozpiąć, rozciągnąć, pass. rozszerzyć się, rozprzestrzenić się; a) suszyć. subst. passiull, i n wino z wysuszo- nych winogron; b) otwierać; a) (dro- gę) torować; jS) objaśniać, oznajmiać. pandus 3 wciśnięty, zgięty. panegyricus, i m mowa pochwalna, panegiryk. pangó, pepigi (*panxi i pegi). pactum 3. wbić, umocnić; a) spoić, sporzą- dzić: a) utworzyć; p) opiewać; b) oznaczyć, przeznaczyć; umówić, wy- mówić, obiecać (alqd cum alqo; z ul, ne, z inf.). panicuni, i n proso. panis, is m chleb. pannosus 3 obdarty. pannus, T m kawał sukna, płat, łach- man; gruby płaszcz. pansa, ae m płaska stopa. pantex, icis m brzuch; jelito. panthera, ae / pantera. papaver, eris n mak. papavereus 3 makowy. papilio, onis m motyl. papilla, ae/brodawka piersi; pierś. papula, ae/pęcherzyk. papyrifer 3 wydający papirus. papyriis, i/i -iim, T n papirus, papier. par, paris l. adj. równy, równo położony (alicui re i in re; cum algo); (o liczbach) parzysty; a) nie- rozstrzygnięty; b) mogący sprostać (alicui); c) odpowiedni, stosowny. 2. subst. a) m i f towarzysz, to- warzyszka, mąż, żona; /?) n para. parabilis, e łatwy do nabycia. paradoxus 3 paradoksalny, dziwny. paraphrasis. is / opisanie, parafraza. parasTtus, i OT i -a, ae/pasożyt. paratio, onis / przygotowywanie; sta- ranie się o co (z gen.). paratus. iis m przygotowanie, urzą- dzenie; ubiór, strój. paratus 3 l. przygotowany, gotów (ad alqd); a) zdecydowany na co; b) dobrze uzbrojony, dobrze przygoto- wany; a) gotów do boju, gotów do bicia, wyćwiczony; fS) biegły, łatwy. 2. nabyty, kupiony. parcinionia, ae/= parsimonia. parco, peperci, (parsurus) 3. a) oszczędzać, szczędzić, oszczędnie się z czym obchodzić (alicui rei, *alqd); b) szanować (z dat. albo inf.); za- przestać, powstrzymać się, zaniechać, wystrzegać się czego; nie używać (z dat.). parcus 3 a) oszczędny; a) szczupły; fi) powstrzymujący się, miarkujący się, wstrzemięźliwy (in re, *z gen.); /) skąpy w słowa; b) oszczędny, skąpy, nieznaczny, zwięzły, słaby, rzadki. pardalis, is/pantera (samica). parens, enfis posłuszny; m poddany. parens - 302 - parens, enfls m i f ojciec, matka; pl. m rodzice; a) przodek; pl. a) przod- kowie; p) krewni; b) twórca, założy- ciel, wynalazca. parentali.s, e l. rodzicielski. 2. należą- cy do uroczystości na cześć zmar- łych. subst. parentalia, mm n uro- czystość na cześć zmarłych. parento l. złożyć ofiarę na cześć zmarłych (alicui); mścić, odpokuto- wać, przejednać (alicui). pareo, ul, - 2. l. zjawiać się, być widocznym; (nieos.) paret okazuje się, jest udowodnionym, jest pew- nym. 2. być posłusznym (alicui); a) podlegać, podwładnym być; b) sprzy- jać, ustąpić, dać się kierować, powo- dować (z dat.) paries, eds m ściana, mur. parietinae, arum/ zwaliska, ruiny. panUs, e równy. parió, peperi, partum 3. wyprowa- dzać, wydać; a) spłodzić, porodzić; b) wynaleźć; c) nabyć, zyskać, spo- rządzić sobie (alqd, sibi alqd ab algo); spowodować, subst. parta, orum n nabytek, zdobycz. panter adv. a) równie, w podobny sposób, podobnie; b) równocześnie, razem (cum alga re). panna, ae/(mała) okrągła tarcza. pannatiis 3 uzbrojony w okrągłą tarczę. parniiiia, ae/mała tarcza. paro l. jednakowo cenić, se parare cum alqo pogodzić się z kim. paro l. przygotować, załatwiać, zbroić, czynić przygotowania, zapobiegać (alqd, oliwi alqd); a) (z inf.) zamie- rzać, chcieć; gotować się, nosić się z zamiarem; b) nabyć, zyskać; kupić. parochiis, T m dostawca; gospodarz. parra, ae/puszczyk. parri-cida, ae m i / ojcobójca; a) morderca; b) zdrajca, wróg ojczyzny. parnicidiuni, T n ojcobójstwo; a) mor- derstwo, zbrodnia popełniona na kre- wnym, obywatelu; b) zdrada (stanu); (ciężkie) przewinienie. pars, fis / część, kawał, magnam, maxiniani partem po większej, naj- większej części = magna, inaxinia ex parte, (ex) aliqua parte w pewnej mierze, nonnulla parte częściowo. onini (ex) parte zupełnie, omnibus partibus pod każdym względem, zupełnie; a) udział, pro virili parte wedle sił; udział w interesach, akcja; b) część kraju, okrąg; c) kierunek, strona, okolica; stosunek, wzgląd, odniesienie, sposób, in utramque partem disputare za i przeciw, nul- lam in partem na żaden sposób, in omnes partes w zupełności; d) ro- dzaj, gatunek, odgałęzienie; e) partia (pl.). nullius partis esse być neutral- nym; f) (pl.) rola w teatrze (primae, secundae partes pierwszorzędne, drugorzędne role); urząd, obowiązek, zadanie, powinność. parsimólua, ae / oszczędność. parti-ceps, opis uczestniczący, udzie- lający się (z gen.); m uczestnik, towarzysz, kolega. participo l. a) przypuścić do uczest- nictwa (alqm alcis rei); b) dzielić się czym z kim (alqd cum alqo); c) mieć udział w czymś (alqd). w - 3(r)3 - patefacio particiiia, ae / cząsteczka, kawałek, drobina. partim a) = partem; b) adv. częścią, w części, partim... partim częścią... częścią, już to... już to. partfor (i *partfo) 4. dzielić; a) roz- kładać, dzielić; b) rozdzielać (alqd in partes); c) przydzielać, rozdzielać (alqd inter se, cum alqo, *in alqos). parfite adv. według pewnego podzia- łu. partitló, oms/podział; a) podzielenie; b) rozdzielenie. parturio 4. chcieć rodzić, odbywać połóg; a) rodzić; b) nosić się z czymś (alqd); c) trapić się czymś. partus. fis m rodzenie, poród; a) czas porodu; b) pochodzenie; c) płód; dziecko, syn, młode. pariun adv. za mało, nie dosyć; za mało znaczący; małoważny. non pa- rum dosyć; a) (comp.) minus coś mniejszego, mniej, non minus nie- mniej, zarówno; nienadzwyczajnie, nie bardzo, niesłusznie, nie dosyć; b) (sup.) ininime najmniej, bardzo ma- ło; w żaden sposób, wcale nie. parum-per adv. przez krótki czas, chwilkę. parvitas, afls/drobnostka. paryulus 3 bardzo mały, bardzo drob- ny; bardzo miody, a paryulo i -is od dzieciństwa. paryiis 3 l. adj. mały, drobny (comp. minor, sup. mimmus); a) młody. (natu) minor młodszy, niillimus najmłodszy; b) (o czasie) krótki; c) (o wartości albo znaczeniu) mały, nieznaczny, mało ważny, słaby, mi- nor niedorosiy, podległy (z abl.); d) (o stanowisku) niski, lichy. 2. subst.: a) parvus, i m chłopiec, dziecko. a parvo, a -is od dzieciństwa; b) minores, urn m młodsi, potomni, potomność; ludzie niższej sfery; c) parvum, i n drobnostka, bagatela. pasco. pavT, pastum 3. (bydło) paść; a) trudnić się hodowlą bydła; b) żywić, odżywiać, utrzymwać, hodo- wać; a) przyczyniać się do wzrostu; P) paść = napawać (np. ocliłoś in re). pass. pascór, pastus sum 3. paść się; a) (o bydle) paść się, żreć; b) karmić się, żywić (alqa re); za- chwycać się. pascuus 3 należący do pastwiska, pas- tewny. subst. pascua, orum n past- wisko. passer, eris m a) wróbel; b) flądra (ryba). passerculus, i m wróbelek. passim adv. wszerz i wzdłuż, naokoło, w różnych stronach, w różnych kie- runkach, zewsząd; wszyscy, pospołu, bez różnicy. passiim. i n zob. pando. passus, fis m krok; ślad, trop. pastiiius, T m gałka, kulka, pastylka. pastio, onis/pastwisko. pastor, óriś m pasterz. pastoralis, e, pastoritius 3 i pastorius 3 pasterski. pastus, fis OT żywienie; pasza, pa- stwisko. pate-facio, fed, factum 3. otwierać; a) uprzystępnić, utorować; b) odkryć, wyjawić, zdradzić, otworzyć (alicui alqd). patefactio - 304 - patefactio, odś / odkrycie, odsłonię- cie. patella. ae/czara ofiarna, misa. patens, entiś otwarty, wolny; nie za- mknięty; jawny. pateó, ui, - 2. stać otworem (alicui); a) być dostępnym; b) rozciągać się; c) być wystawionym na coś; d) być widocznym, patet jest jawnym, wi- docznym (z acc. c. inf.). pater, tris m ojciec; pl. ojcowie, ro- dzice, przodkowie; a) pl. senatoro- wie; b) twórca, przełożony, głowa. patera, ae/czara ofiarna. patemus 3 ojcowski, należący do ojca, odziedziczony po ojcu; ojczysty. patescó, tui, - 3. otwierać się; a) rozciągać się; b) wyjść na jaw, być jasnym. patibilis. e a) znośny; b) wrażliwy. patłbiiiiim. i n krzyż, szubienica. patiens, entis wytrwały, cierpiący coś (z gen); a) cierpliwy; b) twardy, silny, zahartowany; c) wstrzemię- źliwy. patientia, ae / znoszenie, wytrzyma- łość; a) wytrwałość; zahartowanie; b) skromność; c) cierpliwość, uleg- łość; d) oddawanie się rozkoszy; e) uniżoność, służalczość. padną, ae/patelnia, półmisek. patiór, passuin siim 3. cierpieć, zno- sić, dopuszczać, pozwolić (alqd; z acc. c. inf., z ut); a) oddać się nierządowi; b) doznać czego, ucie- rpieć. patrator, oris m wykonawca. patratus, i m zob. patro. patria, ae/ojczyzna, miasto ojczyste. patriciatiis, lis m stan patrycjuszów, patrycjat. patri-cida, ae m ojcobójca. patri-cidium, i n ojcobójstwo. patricius 3 pąirycjuszowski, szlachec- ki. subst. -us, i m patrycjusz. patrimonium, i n ojcowizna, spadek, majątek. patrunus 3 ten, którego ojciec żyje jeszcze; mający ojca. patritus 3 ojcowski. patrius 3 ojcowski, odziedziczony; ojczysty. patro l. wykonać, wykończyć, pater patratus m naczelnik fecjałów, ka- płan. patrociniiim, i n patronat, opieka pat- rona; a) obrona w sądzie; b) opieka, ochrona. patrona, ae/opiekunka. patronus, T m patron, opiekun; a) obrońca prawny, adwokat; b) (w ogóle) obrońca, opiekun. patruelis, e stryjeczny; m kuzyn, krewny. patruus l. subst. -us, i m stryj; (suro- wy) sędzia obyczajów. 2. ad}, nale- żący do stryja, stryjowski. patulus 3 otwarty; a) wszystkim dostę- pny; b) obszerny, rozległy, rozłożysty. paucitas, atus/mala liczba. pauculus 3 bardzo mały. paucus 3 a) mały, drobny; b) pl. mało, kilku, zaledwie kilku; a) oligarcho- wie, optymaci; fi) pauca, n nialo, niewiele, trochę, niewielkie mienie, kilka stów. pauKDatini adv. pomału; pojedynczo. paul(l)is-per adv. chwileczkę. - 305 - pedalis pauKDulu.s 3 = paulus. paul(I)iis 3 drobny, mały, mało. subsi. pauluill, i n mało co, niewiele, trosz- kę, odrobina, chwileczka, paulo post wkrótce potem. pauper, eris ubogi, niezasobny; nędz- ny, ograniczony. pauperculus 3 ubożuchny. pauperies, ei/= paupertas. paupero l. zubożyć, pozbawić czego. paupertas, atis / ubóstwo; potrzeba, brak, bieda. pausa, ae / spoczynek, koniec, pauza. palisarius, i m przełożony wioślarzy. pausea, i -ia, ae/oliwka mięsista. paye-factus 3 przestraszony. paveo, pavi, - 2. drżeć, trząść się, trwożyć się (alqd albo ad alqd). payescó, - - 3. = paveo. pavidiis 3 a) przestraszony, bojaźliwy; b) przestraszający, przeraźliwy. pavTnientatus 3 zaopatrzony w po- sadzkę. pavio 4. bić, ubijać. pavito l. bardzo lękać się. pavo, onis m paw. pavór, oris m drżenie, trwoga; oczeki- wanie, napięcie. pax, pach / pokój: zawarcie pokoju, czas pokoju, (in) pace w czasie pokoju, cum bona pace w pokoju. pace tua dixerim za pozwoleniem twoim mówię = nie bierz mi za złe; a) bogini pokoju; b) spokój umysłu; c) łaska bogów, pomoc bogów. paxilliis, T m kołek, palik. P. C. (skrót) = patres ronscripti. peccatum, i n i -lis, us m błąd, wy- kroczenie, grzech. pecco l. błądzić, grzeszyć, przekraczać coś, naruszyć coś (alqd; in re; in alqd); (o koniach) potykać się. pecten, inis m grzebień; a) grzebień tkacki, grępel; b) muszla grzebienias- ta; c) pałeczka (do uderzania w stru- ny lutni), pieśń; d) grabie. pecto, pexi, pexum 3. czesać, tunica pexa wełniana, nowa jeszcze tunika. pectus, óriś n pierś; a) serce, usposo- bienie, odwaga; b) dusza, duch, cha- rakter. pecu, lis n = pecus, oris. pecuarius 3 należący do bydła, byd- lęcy. subst. a) -us, i m hodowca bydła, dzierżawca pastwiska; b) -a, ae/chów bydła; c) -a, orum n trzo- dy, stada. peculatór, oris m defraudant. peculatus, us m sprzeniewierzenie pie- niędzy państwowych. peculiaris, e prywatny; właściwy, oso- bliwy. peculiatus 3 bogaty w dobra ziemskie. peculium, Ina) majątek, własność; b) własność oddzielna: a) syna lub córki; /?) niewolnika. pecunia, ae / a) własność, majątek; b) pieniądz, suma pieniężna, rubryka pieniężna, wartość pieniężna, dług. pecuniarius 3 dotyczący pieniędzy, pieniężny; res -a, interes pieniężny. pecuniosus 3 bogaty, zamożny. pecus, oris n bydło; trzoda chlewna, trzoda. pecus, udłs / sztuka bydła, zwierzę domowe; drobne bydło, owca. pedalis, e jedną stopę długi lub sze- roki. pedarius 306 - pedarius 3 nożny; (senator) o mniej- szym znaczeniu. pedes, i& m pieszy, piechur; a) pie- chota; b) plebejusz. pedester, tris, trę pieszy; a) doty- czący piechoty; b) lądowy; c) po- jedynczy, niski, zwykły; prozaiczny. pede-tentini adv. krok za krokiem; ostrożnie, rozważnie. pedica, ae/kajdany, sidła. pedi-sequus, T OT i -a, ae/sługa, lokaj, służąca. peditatiis, Os m piechota. pedo, pepedi, peditum 3. puszczać wiatry. pedór, óris m = paedor. pedum, T n laska pasterska. pegma, afls n a) półka na książki; b) zapadnia (sceniczna). peiero l. fałszywie przysięgać, krzywo przysięgać: być winnym krzywoprzy- sięstwa. ius peieratum krzywoprzy- sięstwo. peior, peius comp. do malus. pelagius 3 morski, subst. -urn, T n pur- purowa farba. pelagus, T n morze, otwarte morze. pelex = paelex. pelicatus zob. paelicatus. pellax, acis oszukańczy. pellectió, ónis/przeczytanie. pel-lidó, lexi, lectiim 3. przywabiać, przynęcać, ujmować. pellicula, ae/skórka. pellis. is / skóra, futro; pl. towary futrzane; a) przykrycie ze skóry, (skórzany) namiot zimowy; b) tarcza skórzana; c) czapka futrzana; d) rzemień do sznurowania bucików. pelHlus 3 odziany futrem. pełło, pepiiIT, piilsiini 3. wprawiać w ruch, (strzały) wyrzucać, (struny) poruszać, trącać, uderzać; a) uderzać, bić (alqd); b) wywrzeć wrażenie na kim (alqm), wzruszyć (np. anhnum alcis); c) odepchnąć, wypędzić, ode- przeć, rozbić (alqm ex, de, ab re albo z abl.); a) (nieprzyjaciół) pobić, zmusić do ustąpienia, rozproszyć; jf) (z ojczyzny) wygnać; y) (pragnienie, głód) ugasić, zaspokoić. pel-liiceo = periuceo. pelóris, dis/olbrzymia muszla. pełła. ae/lekka tarcza. peltasta, ae m peltasta, lekkozbrojny. peltatus 3 z lekką tarczą. pełyis, iś/misa. penarius 3 spiżamiany (cella penaria spiżarnia). penates, min m penaty (bogowie do- mowi, rodzinni, państwowi); miesz- kanie, dom, gospodarstwo, dwór, ognisko. penaff-ger 3 niosący penaty. pendeó, pependl, - 2. wisieć, zwisać (in, ex, ab, de re); a) być powieszo- nym, powiesić się; b) zwieszać się; c) unosić się; d) być zawisłym, polegać na czym (ex re albo z abl.); być komuś oddanym (ex, *de alqo); e) (nie wykończonym) leżeć; f) być niezdecydowanym, niepewnym, wąt- pliwym, chwiać się; g) grozić upad- kiem, być bliskim upadku. pendo, pependl, pensum 3. wieszać, powiesić: l. ważyć, odważyć; a) rozważać, oceniać (alqd ex alga re); b) cenić, szanować, mieć za co 307 - per (aladmagni, pawi i in.); c) (pieniądze) zapłacić, (karę) ponieść, odcierpieć (alicui, alcis rei); d) pensus 3 odwa- żony, ważny, nihfl pensi habeo (albo mini est) nie przywiązuję wagi do tego, nie dbam o to; d) subst. pensum, i n odważona wełna; praca dzienna, zadanie. 2. ważyć, być ciężkim. pendulus 3 zwisający, unoszący się. penes prp. z acc. a) w posiadaniu, w mocy; b) po czyjejś stronie. penetrahilLS, e a) dający się przebić; b) przeszywający. penetralis, e wewnętrzny, subst. penet- raie, is n (zwykle pl. -alia, ium) wnętrze, środek, świętość. penetro l. a) (intr.) wcisnąć się, we- drzeć się, dotrzeć, dojść (in, ad alqd); b) (trans.) przepachać, przekroczyć, przejść (alqd). penicillus, i m pędzel; styl. penis, is m ogon; członek męski; roz- pusta. penitus adv. aż do wnętrza, głęboko; a) daleko; b) mocno, dokładnie; c) na wskroś, zupełnie, całkiem. penna, ae / pióro; a) (zwykle pl) skrzydła, pierze; b) lot; c) pióra u strzały. pennatus 3 uskrzydlony. pemiula. ae / skrzydełko. pensilis, e wiszący, unoszący się. pensio, onis / wypłata; rata, pozycja (w księgach). pensito l. odważyć; a) gruntownie rozważyć, obmyślić; b) zapłacie, uiścić. penso l. ważyć; a) porównywać; b) odważyć, wyrównać, wynagrodzić (alqd alqa re); okupić, odpokutować; c) rozważać, rozmyślać; d) osądzać (alqd ex re). pensum i pensus zob. pendo. pentathlus, i OT a) ćwiczący się w pię- cioboju; b) zwycięzca w pięcioboju. penuria, ae/niedostatek czegoś. penus, óris n albo penus, us i i m i/al- bo peniini, i n zapas żywności, żywność, potrawy. pepluni, i n szata wierzchnia, płaszcz. per prp. z acc. przez: l. (o miejscu) przez... po, na, wzdłuż, np. ire per medios hostes, per Alpes proficisci, yigillas disponere per urbem (per oram, per muros, per nmnicipia). per manus tradere podawać z ręki do ręki. cives per dom os imitati z domu do domu. 2. (o czasie) przez, podczas, w czasie, w, np. per idem tempus. niultos per annos, per noctem. 3. (przenośnie) a) za po- średnictwem, z pomocą, za pomocą, np. per speculatores cognoscere, per semun nuntiare. per se dla siebie, per se ipse, a, urn sam przez się; b) pod pozorem, przez, np. per fideni fallere, decipere alqm per indutias; c) (przy przysięgach) na, przez, np. per Iovem, per deos immortales; d) dla, z powodu, przez, np. per metum, per ambitioneili: e) ze względu na... dla, np. boć per leges non licet. per valetudinein (albo aetatem) iter facere non po- ssum; per me licet co do mnie, co się mnie tyczy; f) za pomocą, w dro- dze, z, np. per vim siłą, per iocum żartem, per iniuram, per iraudem, pera - 308 - per dolum, per insidias, per lit- teras listownie, per spędem pod pozorem. pera, ae/torba, torebka. per-absurdus 3 bardzo niedorzeczny. per-accomodatus 3 bardzo wygodny, bardzo dogodny. per-aciitus 3 bardzo ostry, bystry. per-adulescens i adiiiescentulus 3 młodzieniaszek. per-aequus 3 zupełnie równy. per-agito l. niepokoić. per-ago, actuni 3. l. przewiercić. 2. przepędzać: a) ustawicznie obrabiać, uprawiać (alqd); b) wyprowadzać, wykończyć; a) (czas) przeżyć, spę- dzić; /?) (rolę) grać do końca; f) (proces) prowadzić do końca, (o- skarżonego) doprowadzić do wyroku; S) sformułować; e) (w mowie) refe- rować, roztrząsać, rozprawiać. pćrayratio, onis / przebieganie, węd- rówka. per-agro l. przechodzić, przewędro- wać, podróżować, przeciągać. per-altus 3 bardzo wysoki. per-amans, antis bardzo kochający, bardzo miły (alcis). per-ainbułó l. przewędrować. per-anucus 3 bardzo przyjazny. per-amoenus 3 bardzo przyjemny. per-ampliis 3 bardzo obszerny. per-angustus 3 bardzo wąski. pćr-antk|uus 3 bardzo stary. per-appósłtus 3 bardzo stosowny. per-ardiius 3 bardzo uciążliwy. per-argiitiis 3 bardzo dowcipny, bar- dzo bystry. per-annatiis 3 dobrze uzbrojony. per-aro l. przeorać; spisać. per-attentus 3 bardzo uważny. per-bacchór l. przehulać, przemarzyć. per-beatus 3 bardzo szczęśliwy. per-bellus 3 bardzo gustowny, bardzo ładny. per-bene ody. bardzo dobrze. per-benevolus 3 bardzo życzliwy. per-bemgnus 3 bardzo łaskawy. per-bibo, bibT, - 3. wysączyć. per-hlandiis 3 bardzo ujmujący. per-bónus 3 bardzo dobry. per-brevis, e bardzo krótki. per-calesco, lui, - 3. bardzo się rozgrzać. per-callesco, callui, - 3. a) stward- nieć, stać się nieczułym; b) zmądrzeć należycie doświadczeniem. per-carus 3 bardzo drogi. per-cautus 3 bardzo ostrożny. per-celebro l. wszędzie rozszerzać. pass. być na ustach wszystkich. per-celer, fa, e bardzo szybki. per-cello, ciiii, cul.suni 3. do gruntu wstrząsnąć; a) uderzyć, potrącić (alqd), natrafić na coś; b) ciskać o ziemię, rzucać; c) obalić do gruntu, zniszczyć, złamać; d) wstrząsnąć = przestraszyć, przerazić, strachem przejąć (alqm, alqa re). per-censeó, ni, - 2. oglądać; a) wy- liczać, przytaczać; b) krytykować; c) przewędrować. percepffo, onis / zbieranie; ujęcie, pojęcie, poznanie. per-cieo 3. wprawiać w ruch. percitiis 3 ci) rozdrażniony, dotknięty, wzbu- rzony, uniesiony; fS) porywczy, bu- rzliwy. 309 - perdolesco per-cipio, cepl, ceptiim 3. ująć, chwy- tać; a) odbierać, przejmować; b) otrzy- mać, uzyskać; c) spostrzegać, zauwa- żyć; doznać, usłyszeć; odczuć; d) po- jąć, zrozumieć, przyswoić sobie, nau- czyć się. subst. perceptum, i n zasada. per-cóło, cóliii, cultiim 3. a) ukończyć; b) ozdobić nadzwyczajnie; bardzo szanować. per-colo l. przesiać, przesączyć. per-commódus 3 bardzo wygodny, dogodny. percontatio, omś / pytanie, wypyty- wanie się; przesłuchanie. percontatór, oris m wypytujący się. per-contor l. dowiadywać się, pytać, badać (alqd ab, ex alqo, alqm de re, *alqm alqd). per-copiosus 3 bardzo obfity w słowa. per-cóquo, COM, coctum 3. dogoto- wać; doprowadzić do dojrzałości. per-creb(r)esco, b(r)iil, - 3. rozpo- wszechnić się, rozszerzyć się, stać się głośnym. per-crepo, ffl, - l. rozbrzmiewać. per-cupidus 3 bardzo przychylny (o- licis). per-curiosus 3 bardzo ciekawy. per-curo l. wyleczyć. per-curró, (cu)curri, cursum 3. l. biec dokąd, spieszyć (ad, in alqd). 2. (trans.) przebiegać; a) wyliczać, wspominać, przytaczać; b) pobieżnie wspomnieć; c) przelecieć; przejrzeć; przeczytać. percursatio, onis/przejazd, podróż. percursio, onis/przebieganie; przelot- ne wspominanie, szybkie przebieg- nięcie myślą. per-curso l. przelecieć, przebiec; po- trącić w przelocie. percussio, onis / wstrząsanie; a) ude- rzenie; b) takt, wybijanie taktu. percussór, oris m morderca. percussus, Os m = percussio. per-ciiflo, cussi, cussum 3. l. prze- wiercić, przebić (alqd alqa re). 2. silnie wstrząsać: a) bić, uderzyć, ugodzić (alqd, alqa re); b) zranić; dotknąć boleśnie; c) ubić, zabić, stracić; d) wstrząsnąć = przejąć, wzruszyć. per-decoriis 3 bardzo stosowny. per-difficiBs, e bardzo trudny. per-dignus 3 bardzo godny. per-dHigens, enflś bardzo troskliwy, staranny. per-disco, didld, - 3. dokładnie, gruntownie wyuczyć się. per-disertiis 3 bardzo wymowny. perdltór, oris m niszczyciel. per-diu adv. bardzo długo. per-diutumus 3 bardzo długo trwają- cy, długotrwały. per-dives, ifls bardzo bogaty. perdix, iciś / kuropatwa. per-do, didi, ditum 3. zgubić, znisz- czyć, zburzyć, unieszczęśliwić; a) zmarnować; b) stracić, odpokutować; przegrać; c) perditus 3 stracony; a) beznadziejny, nieszczęśliwy; fS) nie- uleczalny; y) nikczemny, niecny, po- dupdły. per-dóceo, dócuł, doctum 2. wyuczyć dokładnie, wyłożyć. per-doctus 3 bardzo uczony. per-dolesco, liii, - 3. głęboko ubo- lewać. perdomo - 310 - per-dómo, iii, itum l. zupełnie po- skromić, ujarzmić. per-duco, dina, duetom 3. l. doprowa- dzić, donieść (alqd ad, in alqd); a) (kobietę) uwieść, stręczyć, sprzedać (alicui); b) prowadzić dalej, ciągnąć dalej; c) doprowadzić kogoś do cze- go, nakłonić, namówić (alqm ad alqd lub z ut). rem eo perducere, ut doprowadzić do tego, że. 2. powlec, namaścić (alqd alqa re). perductór, oris m stręczyciel. perduellio, onis / zbrodnia stanu, zdrada. per-duellis, is m = hostis. per-duró l. przetrwać. per-edo, edi, esiim 3. pożreć, pogryźć. pere-gre i -i adv. a) na obczyźnie, za granicą; b) na obczyznę; c) z ob- czyzny. peregrinabundiis 3 podróżujący poza krajem. peregrihatio, onis/pobyt za granicą, podróżowanie. peregrihatór, oris m lubiący podró- żować. peregrinitas, atis / obce obyczaje, zwyczaje. peregrinor l. żyć na obczyźnie, po- dróżować, wędrować; być obcym, nieznanym. peregrihus 3 zagraniczny, obcy. subst. -fis, -T m cudzoziemiec, nie osiadły; nieświadomy czego (m re). per-elegans, antis bardzo wytworny, gustowny. per-emilis, e dotyczący przejścia przez rzekę. perendie adv. pojutrze. perendinus 3 pozajutrzejszy. per-ennis, e trwający rok; trwały, niezmienny, ustawiczny; nie wysy- chający. perennitas, atis/trwałość, niewyczer- panie. perenno l. długo trwać. per-eo, ii, ituili 4. przejść, ginąć, niszczeć, peream, si niech zginę, jeśli; a) być śmiertelnie zakochanym w kim (z acc. albo abl.); b) być straconym, zmarnowanym; c) zga- snąć. per-equito l. a) (trans.) przejeżdżać; b) (intr.) jeździć naokoło, objeżdżać. per-erro l. błądzić, chodzić naokoło. per-eriinditus bardzo wykształcony. per-escelsus 3 bardzo wyniosły, wy- soko sterczący. per-eriguus 3 bardzo mały, bardzo nieliczny, bardzo krótki. per-expeditus 3 bardzo lekki, łatwy. per-facetus 3 bardzo dowcipny. per-facmś, e bardzo łatwy, usłużny, miły. per-faniiBaris, e bardzo zaufany; m za- ufany przyjaciel. perfectio, onis / dokonanie, dosko- nałość. perfectiis 3 dokonany, doskonały. per-fero, tuE, larum, ferre 3. donieść, zanieść, dojść do celu (alqd ad, in alqd). se perferre udać się; a) wrę- czyć, oddać (alqd ad alqm albo alicui); b) zawiadomić, oznajmić (alqd ad alqm); c) doprowadzić do końca, przeprowadzić, dokonać, (le- gem) przeprowadzić uchwałę; d) cie- rpliwie znosić, wytrwać, wycierpieć. 311 periclitor per-flció, Rei, fectiiin 3. dokonać: a) sporządzać, doprowadzić do sku- tku, wykonywać; ułożyć; b) ukoń- czyć, zamknąć; c) przeprowadzić, dopiąć, sprawić, osiągnąć coś (alqd; z ut, ne). perfidelis, e bardzo wiemy. perfidia, ae / niewierność, nierzetel- ność, wiarołomstwo. perfidiosus 3 = perfidus. per-fidiis 3 niewierny, zdradliwy, wia- rołomny. perflabuis, e przewiewny. per-flagitiosus 3 bardzo występny. perflatiis, fis m przewiew, przeciąg. per-fló l. przewiewać; wiać. per-fluo, fliixi, fluxum 3. a) uchodzić; b) przelewać się, opływać (re). per-fódło, fodi, fossum 3. przekopać, przekłuć, przewiercić. per-foro l. przedziurawić, przełamać. per-fremo 3. głośno parskać. per-frequens, entis bardzo uczęsz- czany. per-frico, ciii, (catuni) l. nacierać, drapać, ós wyzbyć się wstydu. per-frigidus 3 bardzo zimny. per-fringó, fregi, fractum 3. przeła- mać coś; a) połamać, roztrzaskać; uszkodzić; b) zniweczyć, udaremnić; zniszczyć, obalić. per-friiór, (fructus sum) 3. zużywać (z abl.); wykonać dokładnie. pertuga, ae m zbieg, odszczepieniec. per-fugio, fugi, fugituni 3. uciec, zbiec, schronić się (ad alqm lub ad, in alqd); przejść na czyją stronę. perfiigium, i n schronisko, przytułek. perfunctió, onis/zarząd; przetrwanie. per-ftindo, fudi, tusuni 3. przelać, przesypać, oblać (alqd, alqa re); a) zmoczyć, kąpać; namaszczać; b) po- sypywać, pokrywać; c) przelewać się, zapełnić (alqd alqa re). per-fungór, functiis siim 3. sprawo- wać, zarządzać (alqa re); a) prze- trwać. perfiinctus sum jestem go- tów; b) zażywać, używać. per-furo 3. szaleć. per-gaudeó 2. bardzo się cieszyć. per-gnarus 3 bardzo świadomy, bar- dzo obeznany. pergo, perrean, perrectiim 3. dalej postępować, postępować za kimś, trwać w czymś (alqd albo z inf); a) (w mowie) mówić dalej, iść dalej; b) wybrać się, wyruszyć, gotować się do czego (ad, in alqd). per-grandis, e bardzo wielki, bardzo sędziwy. per-gratus 3 bardzo przyjemny. per-gravis, e bardzo ciężki, bardzo ważny. pergula ae/pracownia malarska. per-hibeo, ifi, itum 2. podać, ofiarować (alqm); wzmiankować, twierdzić, nazy- wać, mówić (alqd z acc. c. inf). per-hónóriffcus 3 bardzo zaszczytny. per-horresco, rui, - 3. zadrżeć, wstrząsnąć się, wzdrygnąć się; lękać się (alqd), bać się (z inf.). per-horridus 3 straszny. per-hmnanus 3 bardzo przyjazny. periboetós, on sławny. periclitaffo, onis/próba, usiłowanie. periclitor l. próbować, ważyć się, doświadczać (alqd); a) wystawiać na próbę, narażać (alqd); b) (pass.) być periculosus - 312 - w niebezpieczeństwie, być narażo- nym na szwank. periculosus 3 niebezpieczny. periculiiin (i *periclum), i n l. próba, p. facere alcis rei wystawiać na próbę albo dać poznać; próbka. 2. niebezpie- czeństwo. p. est, ne można się oba- wiać, że; a) niebezpieczne działanie, śmiały czyn; b) proces, skarga sądowa; c) protokół (sądowy). per-idoneus 3 bardzo stosowny. per-illiistns, e bardzo wyraźny. per-imbecillus 3 bardzo słaby. per-uno, enu, emptum 3. całkiem odjąć: a) zniszczyć, zburzyć, zgła- dzić; b) zabić; zniweczyć, nie do- puścić. per-incertus 3 całkiem niepewny. per-incommódus 3 bardzo niedogo- dny. per-inde adv. zupełnie tak, tak samo. p. ac. albo ut tak jakby, haud p-. quani nie tak... jak raczej. per-indulgens, enfe bardzo pobłaż- liwy. per-infirmus 3 bardzo słaby. per-ingemósus 3 bardzo bystry. per-iniquus 3 bardzo niesłuszny. per-inagms, e bardzo znaczny. per-invisus 3 bardzo znienawidzony. per-hmtus 3 bardzo niechętny. peripateticus 3 perypatetyczny, m pe- rypatetyk. pćripftasnia, atfe. n = peristroma. periphóretós, on obnoszony naokoło. peripteros, on otoczony jednym rzę- dem kolumn. per-Tratus 3 bardzo zły, gniewny. perisceHś, idiś /podwiązka. peristroma, ads n dywan, nakrycie. peristyliiin, i n podwórze. peritia, ae / doświadczenie, znajo- mość. peritiis 3 doświadczony, obeznany z czymś, biegły, wyćwiczony, prak- tyczny, mądry (z gen. albo abl., ad. alqd, de re). pr-iucundus 3 bardzo przyjemny. periuriiim, i n krzywoprzysięstwo. per-iuro l. = peiero. per-iurus 3 krzywoprzysiężny, łamiący przysięgę. per-labór, lapsiis sum 3. ślizgać się po czym; niespostrzeżenie dokądś dążyć. per-laetiis 3 bardzo wesoły. per-lateo, m, - 2. pozostać zawsze ukrytym. per-latus 3 bardzo szeroki. per-lego, legi, lectum 3. przeglądać, przejrzeć; przeczytać; także: odczy- tywać, wygłaszać. per-levis, e bardzo łatwy albo błahy. per-libens, enflś bardzo chętnie. per-liberalis, e bardzo hojny. per-lidó = pellicio. per-Bfto l. składać ofiarę pod dobrą wróżbą. per-longus 3 bardzo długi. per-liiceo, lun 2. przeświecać, przebi- jać się; być przezroczystym. per-lucidus 3 przezroczysty; bardzo Jasny. per-luctuósus 3 bardzo smutny. per-luó, lui, lutum 3. obmywać, kąpać. per-lustro l. przeglądać, przejrzeć, rozważyć. per-madesco, diii 3. osłabnąć. - 313 - pernicitas per-magniis 3 bardzo wielki. per-maneo, mansi, niansuni 2. pozo- stać, wytrwać (in re); a) zatrzymać się, utrzymać się, trwać; b) obstawać przy czym. per-mano l. przypływać (in albo ad alqd); wciskać się, rozpościerać się. pemiansió, onis/pozostanie. per-marinus 3. przeprowadzający przez morze. per-maturesco, riu, - 3. zupełnie dojrzeć. per-mediocris 2 bardzo mierny, bardzo umiarkowany. per-meó l. przechodzić (alqd); dojść do celu. per-mefiór, inensiis sum 4. przemie- rzyć; przebyć, przejechać. per-mingó, ihri, - 3. oszczać. per-mlms 3 bardzo dziwny. per-misceo, misciii, mixtum 2. po- mieszać (alqd cum re); a) połączyć; b) zamieszać, wprawić w nieład. pennissio, ónis / poddanie; pozwo- lenie. pennissiis, lis m pozwolenie. per-mitto, nusi. missum 3. rzucać do celu, wypuścić. equum albo se per- mittere przyskoczyć, rzucić się, (ha- benas) puszczać wohio; a) oddać, powierzyć komuś coś, pozostawić (alicui alqd; z inf. albo ut); b) po- rzucić, darować, ofiarować (alqd ali- cui); c) dozwolić, pozwolić (alicui alqd; z inf. albo ut; *z acc. c. inf.). subst. permissum, T n pozwolenie. permurte i -mn adv. w zamieszaniu. peniuartno, óius / pomieszanie, mie- szanina, zamieszanie. per-módestus 3 bardzo nieśmiały, bar- dzo umiarkowany. per-modiciis 3 bardzo mierny, bardzo mały. per-mólestus 3. bardzo uciążliwy, bar- dzo niechętny. per-móło, m, - 3. zemleć. permotló, oms / pobudzenie, wzru- szenie. per-móveo, movi, mótuni 2. poru- szać (alqm albo alqd alqa re; albo z ut); a) skłonić, spowodować; b) wzniecić, pobudzić, wzruszyć, wzburzyć, zaniepokoić, wstrząsnąć, rozgoryczyć. per-niulceo, niulsT. niulsuni 2 głaskać; a) łagodnie dotykać; b) pochlebiać, starać się pozyskać (z acc.); c) uspa- kajać, łagodzić. per-multiis 3 bardzo wiele, bardzo liczny. per-munio 4. silnie obwarować; do- kończyć obwarowania, dokończyć budowy. perniutatio, onis/zamiana, wymiana. per-mutó l. zmienić, wymienić (alqd alqa re); a) zamienić; b) wykupić; c) (pieniądze) płacić wekslem albo wy- mieniać na weksel. perna, ae/szynka. per-necessarius 3 a) bardzo potrzebny; b) bardzo bliski. per-necessć adv. bezwzględnie, konie- cznie. per-nego l. uparcie przeczyć. periliciabilis. e = periliciosus. per-mcies, ei/zguba, zagłada, upadek. perniciosus 3 zgubny, szkodliwy. pernicitas, afis/szybkość. pernix - 314 - pernix, iciś szybki, chyży, żwawy, prędki. per-nobBis, e bardzo znany. pemocto l. przenocować. per-nosco, novi. - 3. dobrze poznać. per-notescó, tiu, - 3. dojść do po- wszechnej wiadomości. per-nótiis 3 wszędzie znany. per-nox, cfls całonocny. per-numeró l. wypłacić. pero, onis m but. per-obscurus 3 bardzo ciemny. per-ódlosus 3 bardzo nienawistny. per-officiósus 3 bardzo uprzejmy. per-opportiiniis 3 bardzo dogodny, życzliwy. per-optatus 3 bardzo pożądany. perorafio, ónis / zakończenie mowy, epilog. per-ornatus 3 bardzo piękny. per-ómó l. bardzo ozdobić. per-oró l. (mowę) skończyć; a) zakoń- czenie mowy wygłaszać; b) coś re- ferować, wykładać, rozwodzić się nad czymś (alqd i de re). per-osus 3 bardzo nienawidzący (z acc.); znienawidony. per-paco l. zupełnie uspokoić. per-paryulus 3 bardzo maleńki. per-pamis 3 bardzo mały. per-pastus 3 dobrze żywiony. per-pauculiis 3 bardzo mało. per-pauciis 3 bardzo mało. per-paul(l)um adv. tylko bardzo mało, trochę za mato. per-pelló, puli, pulsuni 3. a) wywierać na kim (alqm) głębokie wrażenie; b) przynaglić, skłonić, przeprowadzić coś (alqm albo alqd; z ut, ne). perpendiculuiii, i n pion. per-pendo, pendi, pensum 3. dokład- nie rozważyć. perperam adv. odwrotnie, niesłusznie, fałszywie. perpesao, oms / przecierpienie, znie- sienie jakiejś rzeczy, wytrwałość. per-petior, pessus sum 3. ścierpieć, znieść: przezwyciężać się. per-petro l. wykonać, uskutecznić, ukończyć, dokazać. perpetuitas, atus/ciągłość, związek. perpetuo l. nieprzerwanie trwać, kon- tynuować, ciągnąć. perpetuus 3 (adv. -S) przechodni; a) nieprzerwany, mający związek z czymś; cały; b) ciągły, ustawiczny; dożywotni, in perpetuum na zawsze; c) powszechny. per-placeo 2. bardzo podobać się. per-plexus 3 zawikłany, zagmatwany; niejasny, niezrozumiały, cieńmy. per-poBo 4. wydoskonalać, per- pólitus 3 wykształcony, uszlachet- niony. per-populor l. zupełnie spustoszyć. perpotatió, ónis/pijatyka. per-poto l. pić, hulać. per-primo, pressi, pressum 3. uciskać. per-primó, pressi, pressum 3. uciskać. per-própinquus 3 bardzo bliski (spok- rewniony). per-pugnax, acits bardzo bitny, bardzo wojowniczy. per-purgó l. przeczyścić; a) załatwić, zakończyć; b) odeprzeć. per-piisillus 3 bardzo mały, bardzo mało. per-quain adv. bardzo, nader. - 315 - persolvo per-quiro, quisTvi, qiusitiun 3. do- kładnie zbadać albo dokładnie do- wiadywać się (alqd). per-rariis 3 bardzo rzadki per-recondftus 3 bardzo ukryty. per-ridiculus 3 bardzo śmieszny. per-rogatio, onis / przeprowadzenie. per-rogo l. zapytać o zdanie wszyst- kich po kolei (alqd). per-rumpo, rupi. niptuiii przełamać (alqd); przedrzeć się (per alqd); a) torować sobie drogę (per alqd, in alqd); b) przełamać, rozłamać (alqd); c) zniszczyć, pokonać. per-saepe adv. bardzo często. per-salsus 3 bardzo dowcipny. per-salutatio, onis/pozdrowienie. per-saluto l. pozdrawiać wszystkich po kolei. per-sapiens, entis bardzo mądry. per-scienter adv. bardzo zręcznie, bar- dzo biegle. per-scindó, scidl, scissum 3. całkiem podrzeć. per-scribo, scripsi, scriptum 3. do- kładnie wypisać albo narysować; a) protokołować, zaciągnąć b) wciąg- nąć do ksiąg; c) (pieniądze) przeka- zać = płacić przekazem; d) pisem- nie donieść, oznajmić (alqd ad alqm albo alicui, de re, z acc. c. inf.). perscripdo, MUS / wypisanie, naryso- wanie; a) protokół, spisanie; b) za- ciąganie do ksiąg. perscnptflr, oriś m prowadzący ra- chunki. per-scrutór l. przeszukiwać, badać; śledzić, dochodzić. per-seco, secui, sectum l. a) badać; b) wytępić. persecutio, onis/prześladowanie. per-sedeo, sedl, sessum 2 bez przerwy siedzieć; przesiedzieć. per-segnis, e bardzo gnuśny. per-sentio, sens!, sensimi 4. głęboko odczuć, dokładnie spostrzec. per-sequór, secutus sum 3. iść, po- stępować za kim (z acc.); a) ścigać (alqm): a) zwalczać; P) mścić się, karać; b) (sądownie) ścigać, docho- dzić swego prawa; c) szybko zapisy- wać, notować, protokołować; d) przynaglać, czynić zabiegi; e) na- śladować kogo; f) zbadać, przeszu- kać; g) prowadzić dalej, przeprowa- dzić, dokonać (alqd); h) doścignąć kogoś, osiągnąć coś; i) (pisemnie i ustnie) przedstawiać, opisywać, omawiać, opowiadać, wyliczać. perseverans, anfls wytrwały. perseverantia, ae / wytrwałość, wy- trzymałość. per-severo l. trwać przy czym (in re), dalej coś czynić, dalej ciągnąć, ob- stawać przy czymś (in re; z inf.). per-seyerus 3 bardzo surowy. per-sido, sedl, sessiim 3. dotrzeć, do- stać się, przeniknąć. per-signo l. dokładnie oznaczyć. per-simiBs, e bardzo podobny. per-simplex, icis bardzo pojedynczy. per-sisto 3. stać przy czymś, upierać się. per-solvo, solvi, sólutum 3. l. zupełnie uwolnić, rozwinąć. 2. zapłacić, wy- płacić (alicui alqd); odnieść, wy- świadczyć, wypełnić, (poenas alicui) uiścić, ponieść. persona - 316 - persona, ae/maska; a) (w dramacie) rola, charakter, osoba; b) (w życiu) charakter, rola; a) stanowisko, stan, godność; P) osoba, osobistość. personatus 3 zamaskowany. per-sóno, iff, - l. a) (intr.) odbrzmie- wać, rozbrzmiewać, (cithara) grać; b) (trans.) napełniać tonami; a) głoś- no wołać; jt) opiewać. perspecto l. aż do końca oglądać. perspectus 3 znany, wypróbowany; przeniknięty. per-speculór l. dokładnie zbadać. per-spergó, m, rsum 3. pokropić, posypać. perspicax, acis bystry, przenikliwy. perspicientia, ae/zupełne poznanie. per-spicio, spexi. spectuin 3. przejrzeć, wyraźnie widzieć; a) oglądać, badać; b) przeczytać coś; c) poznać, spostrzec. perspiciiitas, afls / jasność, zrozu- miałość. perspicuus 3 przezroczysty; oczywisty, wyraźny. per-stemo, stravT, stratum 3. wy- ścielić, wyłożyć kamieniami. per-sflmulo l. wciąż pobudzać. per-sto, sfifi, staturus l. przestać, stać na miejscu; a) trwać, pozostać; b) obstawać przy czymś (in re). per-stringó, striiixf, strictum 3. głas- kać, poruszać; a) przebiegać, prze- orać; nieprzyjemnie dotknąć, zranić, wstrząsnąć; b) ganić, wyszydzać; c) (w mowie) krótko omawiać, pobież- nie dotknąć. per-studiosus 3 bardzo gorliwy (z gen.). per-suadeo, sT, sum 1. namówić; a) nakłonić, przeznaczyć (alicui; z ut, ne', *z inf. albo acc. c. inf.). mihi persuadetur radzą mi, namawiają mnie; b) przekonać (alicui de re; z acc. c. inf.). inihi persuasum est jestem przekonany. persuasio, onis / przekonywanie, na- mowa; przekonanie, mniemanie, uprzedzenie. persuasus, us m = persuasio. per-subfflis, e bardzo subtelny. persulto l. skakać, biegać; (trans.) przebiegać coś. per-taedet, taesum est 2. mierzi mię, przykrzy mi się. pertaesiis 3 sprzykrzywszy sobie. per-tempto l. dotykać wszędzie; a) wystawiać na próbę, próbować, ba- dać; b) przenikać, przejmować. per-tendo, tendl, (te lisimi) tentum 3. podążyć, spieszyć (in, ad alqd). per-tento l. = pertempto. per-tenuis, e bardzo słaby albo mały. per-terebro l. przewiercić. per-tergeo 2. zetrzeć. per-terreo, iii, itiim 2. przestraszyć, przerazić. per-texo, m, xtuni 3. dokończyć tka- nia; ukończyć. pertfca, ae/patyk, żerdź. per-timefació 3. zupełnie przestraszyć, zmieszać. per-flmesco, miB, - 3. bardzo bać się (alqd, de re; z ne). pertinacia, ae / wytrwałość; upór, zaciętość. per-tinax, adś silnie trzymający: a) wytrwały, wytrzymały; b) uparty, zacięty. - 317 - perylgeo per-tineo, tiiliir, tentiim 2. rozciągać się, sięgać (ab, ex re in, ad alqd); a) odnosić się do czegoś, tyczyć się czego (ad alqd); b) służyć do czego; być stosownym, odpowiednim (ad alqd). per-tingo, - - 3. rozciągać się. pertractatifo, onis / zajmowanie się czymś (gen.), obchodzenie się. per-tracto l. dotykać, obchodzić się, traktować; zbadać. per-traho, traxT, tracriuli 3. ciągnąć; wabić (alqd i alqm ad, in alqd). per-trislis, e bardzo smutny lub zgryź- liwy, bardzo ciemny. per-tumultuosus 3 bardzo hałasujący. per-tundó, tudi, tusum 3. przebić, przedziurawić. perturbatio, oniś/zamieszanie, niepo- rządek; a) zaburzenie, przewrót, bu- rza; b) namiętność; wzburzenie. perturbatrix, icis/burzycielka. per-turbo l. wzburzyć, w nieład wprawiać; a) niepokoić, wyprowa- dzić z równowagi; b) perturbatiis 3 a) wzburzony, niespokojny; p) burzliwy; y) zmieszany, oszołomio- ny. per-turpis, e bardzo nieprzyzwoity. per-ungo, unn, uncturn 3. pomazać, namaścić. per-urbanus 3 bardzo elegancki, ba- rdzo dowcipny; uprzedzająco grze- czny. per-urgeo 2. bardzo napierać, uciskać. per-iiro, usa, ustum 3. zupełnie spa- lić, osmalić: a) przetrzeć; b) palić, męczyć. per-utiiis, e bardzo pożyteczny. per-vado, si, siim 3. przechodzić, roz- chodzić się (per alqd albo z samym acc.); dojść, dosięgnąć (ad, in alqd). per-vagór l. a) przejść, przewędrować (alqd); b) wałęsać się (in re); roz- szerzać się; c) pervagatus 3 bardzo rozprzestrzeniony, powszechnie zna- ny; powszechny. per-yarius 3 bardzo urozmaicony. per-yastó l. zupełnie spustoszyć. per-veho, veia, vectiim 3. l. prze- prowadzić. pass. przejechać (alqd). 1. zawieźć, zanieść, zaprowadzić. pass. zajechać, zajść (in, ad alqd). per-velló, yelli, - 3. targać, obrywać; drażnić, martwić; skrytykować. per-venio, veni, yentiim 4. dojść, dotrzeć do celu, osiągnąć coś (ad, in alqd); a) dostać się, wejść w położe- nie (in alqd); b) przypaść komu w udziale. peryersitas, atis / przewrotność, głu- pota. perversus 3 przekręcony; przewrotny, zły, fałszywy, niesprawiedliwy, głupi. per-verto, verfi, versiim 3. przewra- cać, obalać; niszczyć, trącać, obalać. per-vesperi adv. późno wieczorem. pervesSgatio, onis/badanie. per-yesdgo l. zbadać; wyśledzić. per-vetus, eris bardzo stary. per-yicacia, ae/wytrwałość; upór. pervicax, acis wytrwały, niezmordo- wany; uparty, zacięty, dziwaczny. per-yldeó, vldi, yisiim 2. przeglądać, przewidzieć; a) dokładnie oglądać; b) poznać, uznać. per-vigeó, iii, - 2. być bardzo si- lnym. peryigil - 318 - per-vigB, iś bardzo czujny. peryigBatio, oms/nocna uroczystość. pemgniiuni, T n a) czuwanie przez całą noc; b) nocna uroczystość. per-vigiló l. czuwać. per-yins, e bardzo tani. per-yinco, vicT, victum 3. zwyciężyć, pokonać; a) z trudem nakłonić; b) (abs.) przekonać; c) wymóc coś (z ut). per-ynis 3 dający się przejść, otwarty, dostępny, subst. pemmn, T n przej- ście. per-vólitó l. przelatywać (alqd). per-v51ó l. a) przelatywać, przebiegać (alqd); b) spieszyć dokąd (m alqd). per-v61o, voluT, velle chcieć bardzo, życzyć sobie. per-vólfito l. dokładnie czytać, prze- studiować. per-volvo, volvi, v61utum 3. a) prze- czytać; b) pass. dokładnie się za- znajomić z czymś. per-vorto 3. = perverto. per-vulgo l. obwieścić; poświęcić. pervulgatus 3 powszechnie znany; powszechny, zwykły. pes, pedis m noga. pedibus pieszo, jako piechur, pędem ferre iść, przyjść; inferre wchodzić; efferre występować; conferre zewrzeć się, uderzyć; referre cofać się. ante pe- des positum esse leżeć przed oczy- ma; a) kopyto, racica, szpon; b) krok, chód, bieg (zwykle pl.); c) lina okrętowa, d) stopa (jako miara długo- ści); e) stopa wierszowa; a) rodzaj wiersza; fS) rytm, takt. pessulus, i m rygiel, zasuwka. pessum adv. ku nogom, w dół. p. ire ginąć; p. dare gubić, niszczyć. pesti-fer 3 zgubny, szkodliwy. pestuens, entiś a) niezdrowy; b) szko- dliwy. pestiientia. ae / niezdrowe powietrze albo okolica; zaraza, morowe po- wietrze. pesfls, is l. zaraza. 2. nieszczęście, zguba; zakała, zagłada. petasatus 3 w podróżnym kapeluszu, gotów do podróży. petessó, - - 3. dążyć do czego. pefifio, onis /. l. napad. 2. a) prośba; b) ubieganie się o urząd; c) skarga sądowa. petitór, oris m a) ubiegający się o urząd; b) oskarżyciel. petitturio, - - 4. ubiegać się. pęto, dvi i tu, titiini 3. dążyć do czego, chcieć coś osiągnąć (alqd albo z ut, ne): l. a) dążyć do jakiegoś miejsca, udać się dokąd spiesznie (acc.); b) (o nieprzyjacielu) godzić, napadać, gro- zić. telis ostrzeliwać; c) nachodzić, prosić kogoś; d) chodzić za czymś: a) szukać czego, starać się osiągnąć, dążyć do czegoś, pożądać czego. salutem fuga szukać ocalenia w ucieczce; /3) żądać, domagać się, życzyć sobie (alqd albo z ut, ne); y) wyprosić coś u kogoś, prosić kogoś o coś (alqd ab alqo); S) starać się o co (alqd); starać się o kogo (alqm); e) (sądownie) rościć sobie prawo, domagać się, skarżyć o co (alqd ab alqo; sibi). is qui petit oskarżyciel; is unde petitur oskarżony. 2. wydoby- wać coś (alqd ab, de, ex re, in alqd). - 319 - Piget petorritiim, i n wóz, kareta. petra, ae/skała, kamień. petulans. antis rozpustny, swawolny; lekkomyślny, zuchwały. petulantia, ae/rozpusta; zuchwałość. petulciis 3 bodący. phalanga, ae/walec, wałek. phalangites, ae m ciężkozbrojny. plialanx. angis / falanga, kolumna, szyk bojowy. phalarica, ae/= falarica. phalerae, arum/ozdoby na piersiach, ozdobne rzędy dla koni; odznaczenie dla żołnierzy. phaleratus 3 przybrany ozdobnym rzędem. phantasma. atis n widmo. pharetra, ae/kołczan, sajdak. pharetratiis 3 noszący kołczan. pliannarópóla, ae m szarlatan, konował. pliaselils, I m bób; lekki statek. pliilitia, oriini n uczty dla mężczyzn (w Sparcie). phiiółógia, ae / uczoność, studium literackie. phuológus, i TO uczony, literat, znawca starożytności. phiiósóphia, ae / filozofia; problem filozoficzny. philosópliór l. filozofować; badać, zastanawiać się. phiiósóphus. I m filozof; adi. 3 filozo- ficzny. philtrum, T n napój miłosny. phHyra, ae/łyko lipowe. plumus, i TO kubek na kostki do gry. phoca, ae/foka, pies morski. phoenix, iciś m feniks. phonascus, i m nauczyciel śpiewu. phrasi.s is / wyrażenie retoryczne, dykcja. phreneflcus 3 wariat, szalony. phylarchus, T naczelnik, książę. piłysicu-s 3 dotyczący natury, fizyczny. subst. a) -us, i TO filozof natury, badacz przyrody; /?) -a, ae / nauka przyrody, filozofia natury. physiiogiiomón, ómś m fizjognomista. physiółógia, ae/filozofia natury. piahilis. e dający się przebłagać. piaculari-s, e przebłagalny, oczyszczal- ny, pokutny. piaculuni, I n środek, ofiara prze- błagalna; a) pokuta, kara; b) grzech, przekroczenie. pianien, mis n = piaculum. pica, ae / sroka. picea, ae/świerk, sosna. piceus 3 smolny; czarny jak smoła. pictór, oris TO malarz. pictura, ae / malarstwo, hafciarstwo; a) obraz; b) obrazowanie. picturatiis 3 haftowany, haftem ozdo- biony. picus. T TO dzięcioł. pietas, atis / zgodna z powinnością miłość, poczucie obowiązku; a) po- bożność; b) miłość dziecięca, miłość braterska, uczucia familijne, przy- wiązanie; c) miłość przyjacielska, przyjaźń; d) miłość ojczyzny, pat- riotyzm, wierność; e) sprawiedliwość; f"łagodność. piger, gra, grum powolny, niechętny, leniwy (ad alqd); tchórzliwy, nie- czuły, niepłodny. piget, mt, - 2. a) gniewa mię, przykro mi, budzi niezadowolenie, gniew pigmentarius - 320 - (alqm alcis rei; c. inf., *z acc. c. inf.); b) = paenitefc pigmentarius, i m handlarz olejków, maści. pTgmentuni, i n barwa, farba, barwik; ozdoba, szminka. pigneratór, oriś m biorący zastaw lichwiarz. pigneró l. dać w zastaw, pass. (jako fant) przyjmować, brać w zastaw; przywłaszczyć sobie coś. pignus, óris (i eris) n zastaw; a) hipoteka; b) zakładnik; c) suma, kwota zakładu; d) rękojmia, gwaran- cja, pewność; e) dowód miłości (pl. dzieci, krewni, rodzina). piglitia, ae/lenistwo, niechęć. pigrór l. być leniwym, zwlekać zwłó- czyć. pilą, ae / moździerz. pua, ae / słup. pilą, ae/piłka. pilanus, T m żołnierz uzbrojony w pi- lum (cf. triarius). pllarius. i m kuglarz. pilatus 3 uzbrojony w dzidę. pueatus 3 = pilleatus. pilentum, i n pojazd dla pań. pilleatiis 3 ubrany w kapelusz. puleólus, T m czapeczka. pllleiis. i m i -eum, i n kapelusz filocowy, czapka. pilosus 3 włosem porosły, owło- siony. piliim. i n a) pilum, (rzymski) pocisk; b) tłuczek w moździerzu. piliis, i m włos; włókno; drobnostka. piliis, T m (pierwszy) manipuł triadów. pma, ae/kosmatek (muszla). pmacotheca, ae / zbiór obrazów, ga- leria obrazów. pinetiim, T n las sosnowy. pineus 3 sosnowy. pingo, pulM, pictum 3. kreślić, malo- wać, powlekać; a) odmalować, od- rysować; haftować; c) tatuować; d) upstrzyć; a) zdobić, ozdabiać; JS) obrazować, żywo przedstawiać; e) pictus 3 pomalowany, powleczony; a) pstry, poplamiony; fS) czysty, ozdobny; y) pozorny, pusty. pingiiescó, - - 3. stawać się tłustym albo użyźniać. pinguis, e otyły, gruby, dobrze żywio- ny; tłusty, olejny, soczysty, subst. pingue w tłuszcz; a) urodzajny, wy- datny, bogaty; b) ciężki, ociężały, niezgrabny; a) bezduszny; fS) nadęty; c) spokojny, wygodny. pihi-fer 3 wydający sosny. puu-ger 3 uwieńczony sosnami. pinna, ae/= penna. pinna. ae/a) płetwa; b) blanka muru. pinuatiis 3 upierzony, uskrzydlony, skrzydlaty. pinni-ger 3 a) = pinnatus; b) opat- rzony płetwami. pinnula. ae / skrzydełko. pihóteres, ae m gatunek raka. pinus, iis i i / l. świerk sosna; a) okręt; b) pochodnia; c) wieniec sos- nowy. 2. pinia. pio l. łagodzić, przejednać; a) od- pokutować, oczyścić; b) naprawić. piper, eris w pieprz. pirata, ae m korsarz, pirat. piraticus 3 korsarski; subst. -ca, ae /korsarstwo. - 321 planta piriini T n gruszka. piriis. T/grusza. piscatór, óris m rybak. piscatorius 3 rybacki. piscatiis, iis m rybtówstwo. pisciculus, T OT rybka. piscina, ae/staw rybny. piscinarius, I m właściciel stawów rybnych. piscis, is OT ryba. piscor l. łowić ryby. piscosus 3 rybny. pistór, óris OT młynarz, piekarz. pistorius młynarski, piekarski. pLstrina, ae/piekarnia. pLstriniini, i n młyn poruszany stą- paniem. pistrix, Tds/potwór morski. pitiiita, ae/flegma; katar. pitultosus 3 zaflegmiony. piiis 3 obowiązkowy: a) pobożny, bogo- bojny; pl. m błogosławieni, zmarli; b) czuły, tkliwy, przywiązany, wiemy; c) miły bogom, poświęcony bogom, święty, czysty, słuszny. pix, icis/ smoła. placabllis. e łagodny. placabilitas. afis / łagodność, pojed- nawczość. placanien, inis i placamentum, T n środek przebłagania. placatió, onis / pojednanie, uspoko- jenie. placatus 3 zob. płaco. płacenia, ae/placek. placeo, ul, ftum 2. podobać się (alicui). sibi placere być zadowolonym z sie- bie; a) (o artystach) zyskać poklask; b) (nieosob.) placet (pf. placmt i placitum est) podoba się (alicui; z inf. i acc. c. inf.), postanawia się, uchwala się, rozporządza się. mini placet uznaję za dobre, głosuję za tym, postanawiam, si placet jeśli łaska. placidus 3 łagodny, spokojny, cichy; dobrotliwy. placitus 3 a) przyjemny, miły. subst. placitum, i n mniemanie, przekona- nie, nauka, dogmat; b) postanowiony. płaco l. wyrównać, wygładzić; a) łagodzić, uspakajać; b) przejednać (alqm alicui albo m alqm); c) placa- tus 3 a) złagodzony, przejednany; fS) spokojny, cichy. plaga, ae/raz, uderzenie; a) rana; b) nieszczęście, utrata, upadek. plaga, ae/sieć, sidło. plaga, ae / powierzchnia, przestrzeń; okolica, klimat, sfera; a) strefa; f!) okręg. plagiarius, i OT wyzyskiwacz; handlarz niewolników; plagiator. plagosus 3 skory do bicia. plagula, ae/dywan, zasłona. planctus, us m = plangor. plango, planxi, planetom 3. l. ude- rzać (alqd); (także pass.) opłakiwać. 2. (intr.); a) szumieć, szemrać; b) (i pass.) głośno narzekać, płakać. plangor, óris OT uderzanie, klaskanie; narzekanie. plaiiguncula, ae/lalka, laleczka. planitas, atis/jasność, dobitność. planities, el i -ffa, ae / powierzchnia, płaszczyzna, równina. planta, ae / l. szczep, latorośl. 2. podeszwa u stopy. plantare - 322 - plantare, is n szczep, sadzonka. planus, i m włóczęga. planus 3 równy, piaski, subst. planum, i n płaszczyzna, równina; a) jasny, wyraźny; b) adv. pianę o:) jasno, wyraźnie; f!) całkiem, zupełnie; y) w każdym razie, z pewnością. platalea, ae/pelikan. platanón, onis m gaj platanowy. plataniis. T/platan. platea, ae/ulica. plaudó, si, sum 3. l. uderzać, zabijać, tłuc. 2. klaskać; dawać poklask, okla- skiwać (alicui). plausibuis, e zasługujący na poklask. plausór, oris m dający oklaski. plaustrum, T n wóz ciężarowy; wielka niedźwiedzica (konstelacja). plaasiis, us m klaskanie, szum; po- klask, oklask. plebecula, ae/ludek, gmin. plebeius 3 plebejski, należący do pleb- su; m plebejusz. plebi-cola, ae m przyjaciel pospólstwa. plebs, fc i plebes, ei i i/a) warstwa wolnej ludności w Rzymie; lud. plecto, •si, xum 3. pleść, splatać. plectór, - - 3. być uderzonym lub ukaranym; pokutować. plectruill, T n plektrum, pałeczka; a) uderzenie (w struny); b) cytra, lutnia; pieśń. plenus 3 pełny, napełniony (z gen., *z abl.); a) otyły, gruby; (o głosie) silny, pełny; b) brzemienny; c) nasycony, zaspokojony; przesycony; d) bogato uposażony, obfity, bogaty, treściwy, obszerny; e) uczęszczany, liczny; f) zupełny, cały. plerus (arch.) = plerusque. plerus-que, plera-que, plerum-que największa ilość, bardzo wiele; a) plerumque: a) subst. n największa część (z gen); f)) adv. po największej części, zwykle; b) plerique 3 naj- więcej, większość, bardzo wielu, in plerisque w przeważnej ilości wy- padków. plicu. iii, atuni l. zwijać. ploeres (arch.) = plures. ploratus, us m krzyk, narzekanie. pióro l. krzyczeć, narzekać, jęczeć; (trans.) opłakiwać, narzekać. plosteUiim, T n wózek. plostrimi, T n = plaustrum. pluit, u(v)it, - 3. pada deszcz. pliima, ae / puch. plumatus 3 upierzony, puszysty. plumbeus 3 ołowiany; a) głupi, tępy; b) ciężki, przygniatający. plumbuni. T n ołów; kula ołowiana, rura ołowiana, ołówek. plumeus 3 = plumatus. plurifariam adv. na wielu miejscach. plus, pluruniis zob. multiis. plusciiius 3 trochę więcej. pluteus, i m i pluteum, i n a) (wojsk.) daszek ochronny; b) ściana ochronna, napierśnik. pliiyna, ae / deszcz. pluyialis, e = pluyius. plimiis 3 deszczowy. P. M. (skrót) = pontifex niarimus. pocillum, l kubeczek. poculiim, i n naczynie do picia, kubek, puchar; a) napój, uczta; b) trucizna; napój czarodziejski. podagra, ae/podagra. - 323 - pono podex, icis m tyłek, pośladek. podium, Ina) boazeria, taflowanie; b) balkon. poecile, es / portyk wymalowany (w Atenach). póema, atis n wiersz, poemat. podiiatmill, i n wierszyk, poemacik. poena, ae / kara, pokuta, odszkodo- wanie, zemsta, poeua.s alcis rei dare (solvere, pendere i in.) ponosić karę za coś, pokutować, poenae esse za karę służyć; a) ukaranie; b) ucią- żliwość, męka, udręka; c) bogini zemsty. poemó i -iór = punio(r). poenitet = paenitet. póesis,is/poezja poeta, ae m poeta. póetfcus 3 poetycki; subst. -cS, ae /kunszt poetycki, nauka o poezji. poetria, ae/poetka. poi int. zaprawdę! na boga! polenta, ae/krupy jęczmienne, mąka jęczmienna. poiło 4. gładzić; a) tynkować, bielić; b) wydoskonalać, wygładzać; c) pólitiis 3: a) wygładzony, wytynkowany; p) pełen smaku, gustowny, elegancki. póliticii.s 3 polityczny. politura, ae/ogładzenie. pollentia, ae/moc, silą, potęga. polleo, iu, - 2. wiele móc lub sprawić, być silnym (in re). pollens, entits m kciuk, wielki palec. pol-Hceór, itiis sum 2. ofiarować, nastręczyć; obiecywać, przyrzekać (alicui alqd albo z acc. c. inf.). subst. pollicitiini, T n przyrzeczenie. poUicitatfó, ónuś/obietnica. pollicitór l. często przyrzekać. pol-luo, ul, utuni 3. powalać, splamić; zhańbić, zbezcześcić, sprofanować. pollutus splamiony, zniesławiony; występny, nieczysty, nieprzyzwoity. póliis, i m biegun; niebo. półypus, T m polip. pómaniun, T n sad. pomarius, l m handlujący owocami. poiiiendianus 3 = postmeridianus. pómerium, l n przestrzeń po obu stronach murów Rzymu, gdzie nie wolno było ani mieszkać, ani orać; granica miasta Rzymu. poml-fer 3 przynoszący owoce, rodzą- cy owoce. ponioerium. i n = pómerium. pompa, ae / pochód, procesja; a) pogrzeb; b) przepych, wystawność; napuszoność. pomum, Ina) owoc; pl. owoce; b) drzewo owocowe. pómiis, i/drzewo owocowe. ponderó l. odważać, ważyć; rozważać, oceniać (alqd ex re albo z abl.). ponderosus 3 ciężki. pondó (nieodm.) a) co do ciężaru; b) funt. pondus, eris n waga, ciężar; a) siła ciężkości, równowaga; b) ciężar, brzemię, ciężkie ciało; c) ilość, masa; d) waga = znaczenie, doniosłość, nacisk. pone l. adv. z tyłu. 2. prp. z acc. poza. pono, posili, positum 3. kłaść, sadzać, stawiać (alqd in re, *in rem): l. a) posadzić, położyć, postawić, np. lib- rum in mensa, sellam sub quercu. (drzewa) sadzić, (potrawy) zastawić, pon.s - 324 - (umarłych) pogrzebać, (pieniądze) wypożyczyć, umieścić, (wynagrodze- nie) ustanowić, wyznaczyć, (fant) zastawić, (włosy) uporządkować, tre- fić; a) (jako ofiarę) złożyć; fS) (zało- gę) przenieść, przekwaterować; y) przenieść kogo; b) wystawić (np. statuam in foro); coś zbudować, założyć (np. domum albo castellum in monte). (castra) rozbijać; n) (ob- razowo) przedstawiać; R) (ludzi) za- mawiać do czegoś; c) złożyć, zdjąć (np. vestem, arma, librum de ma- nu). 2. (przezn.) pokładać coś w czymś (alqd in re, np. omnem spem in consule albo in juga, aund- Bmn in celeritate). pass. posituni esse in re polegać na czym, opierać się na czym; a) doprowadzić do jakiegoś stanu; b) użyć do czegoś, poświęcić czemuś, oddać czemuś (np. nninem curam in salute pat- riae); c) ustanowić coś, przeznaczyć (np. nomen alicui); (prawa) nada- wać; d) obliczyć, uważać za coś (np. niortem in malis, alqd in dubio lu beneficii loco); e) coś wyprowadzać, udowadniać, przytoczyć (alqd pro certo); (temat) postawić; f) porzucić, usunąć, pozbyć się czego (alqd, np. curas, vitia, bellum, vitam). póns, pontis m most, kładka; a) tama z okrąglaków; b) pomost; c) most zwodzony; d) pokład; e) piętro. ponticiiius, i n mostek. ponti-fex, ids m arcykapłan. pontlficalis. e i -ffcius 3 arcykapłański. pontificatus, fis m godność arcyka- płana. ponto, onis m okręt przewozowy, ponton. pontds, T m morze; fala. pópa. ae m posługujący przy składaniu ofiar. popellus, T m gmin. pópina, ae / szynk, knajpa. pópiiii). onis m hulaka. poples, itiś m kolano. popiilabili.s. e mogący ulec spusto- szeniu. populabundus 3 pustoszący. pópularis, e dotyczący ludu, dla ludu, u ludu, ludowy; a) rozpowszech- niony, przystępny dla każdego; b) ludowy, popularny; c) przychylny ludowi, demokratyczny, demagogicz- ny. subst. pdpulares, lum m demo- kraci, stronnictwo popularów; d) kra- jowy, tutejszy; m rodak, towarzysz. popularitas, afls/schlebianie ludowi, popularność. pópulatio, oms / spustoszenie, rabu- nek. populatór, oris m niszczyciel. pópiiietum, i n gaj topolowy. populeiis 3 topolowy. populi-fer 3 wydający topole. pópuu-sdtiun, T n uchwała ludu. pópulor i -lo l. pustoszyć; burzyć. populus, i m lud. populus, T/topola. porca, ae/świnia. porcellus, i m świnka. porciis, T m wieprz. porgo = porrigo. porrectio, onis/wyciągnięcie. porricio, -, rectum 3. = proicio. porrigo, mis/strup, łupież. - 325 - posterus por-rigó, rea, rectum 3. wyciągać, rozciągać, pass. rozciągać się, sięgać, leżeć (ab re ad, in rem); a) rozciągać; b) przedłużać; c) podać, udzielić, dać (alicui alqd). porro adv. dalej; a) naprzód, w dal; b) następnie; c) (przen.) a) więc dalej, a zatem; JS) ale, lecz znowu. porriim, T n i -us, i m por (jarzyna). porta, ae / brama, drzwi; wejście, dostęp. portatió, onis/transport. portendo, ndi, ntiun 3. oznajmiać, ogłaszać, zapowiadać, przepowiadać (alqd; z acc. c. inf.). pass. okazywać się, czekać. portenff-ffcus 3 = portentosus. portentosus 3 dziwaczny, nienatura- lny. portentum, T n cudowny znak; a) poronienie, dziwotwór, potwór; b) płód, wytwór, bajka. porticiiia, ae/portyk, galeryjka. porflcus, fis/portyk, kolumnada, ga- leria; a) dziedziniec, podsienie; b) krużganek; c) szkoła filozoficzna stoików. portió, oms/ część, udział; stosunek, proporcja. portitór, oris m l. przewoźnik. 2. celnik. porto l. nieść, przynieść, wynieść. pass. jechać (intr.). portorium, T n cło przy przejściu, opłata portowa; cło, podatek. portula, ae/bramka, furtka. portuósus 3 bogaty w porty. portus, lis m port; schronisko. pas (arch.) = post. pósca, ae/limoniada. poscó, popósci, - 3. żądać, wymagać (alqd, alqd ab alqo albo alqm alqd; *z ut albo acc. c. inf.); a) potrzebo- wać lub żądać; b) szukać czegoś (alqd), badać lub pytać; c) wyzwać do walki; d) pozwać przed sąd; e) wołać, przyzywać, błagać. pósłtio, ona/położenie. pósutór, oris m założyciel. positfira, ae/położenie; interpunkcja. pósitus, us m położenie, stanowisko; fryzura. possesio, onis /1. wzięcie w posiada- nie. 2. posiadanie; posiadłość, nieru- chomość. possessiuncula, ae/mała posiadłość. possessor, oris m posiadacz, właściciel. pos-sideo, sedi, sessiim 2. posiadać, mieć w posiadaniu, obsadzić, dzierżyć. pos-sido, sedi, sessiim 3. brać w po- siadanie, obsadzić. possum, potuT, posse móc, zdołać (z inf.); potest, ut jest możliwym, że; a) przemóc coś na sobie; b) sprawić, dokazać, mieć znaczenie (multum, plus, plurimum itp.). post l. adv. a) z tyłu, przy końcu; b) (o czasie) następnie, potem, później. 2. prp. z acc.: a) za, poza; b) (o czasie) po, od; c) (o pierwszeństwie) po, za, poza. post-ea adv. potem, później; dalej, następnie. postea-quani = postquam. posteritas, atis / przyszłość; potom- ność, potomni. posterus 3 następujący, przybywający. in posterum na przyszłość, na na- postfero - 326 - stępny dzień, subst. posteri, orum m potomni; a) comp. posteriór, ius tylny, późniejszy, następny, ostatni, młodszy; gorszy, niższy; b) sup. a) postremus 3 ostatni, najdalszy; naj- gorszy, najlżejszy. adv. postremiini ostatni raz, a postremo w końcu, ostatecznie; krótko, pokrótce; fS) po- stumus 3 ostatni; pogrobowy. post-fero 3. = postpono. post-geniff, orum m potomkowie, potomni post-habeo 2. = postpono. post-hac adv. odtąd, w przyszłości, później. post-haec adv. następnie, potem. posficiis 3 tylny, w tyle będący, subst. posticum, i n tylne drzwi. posfld-ea adv. = postea. postuió, oniś / żądanie bóstwa, żeby złożono zapomnianą ofiarę. postfc, is m odrzwia; drzwi. post-Cminiulll. i n prawo powrotu do ojczyzny. pos(t)nieridianus 3 popołudniowy. post-modó i -niodum adv. wkrótce potem. post-pónó, posili, pósitum 3 niżej sta- wiać, postawić w tyle (alqd oliwi rei). post-prihcipia, orum n dalszy prze- bieg, dalszy ciąg. post-quam ej. a) skoro; b) odtąd. postremus 3 zob. posterus. postri-die adv. nazajutrz. post-scribo 3. podpisać pod czymś (dat.). postulaticius 3 żądany, uproszony. postulatio, onis/żądanie; a) zażalenie; b) wniesienie skargi, pozew. postulatom, i n = postulano. póstulatus, fis m = postulano. postiiió l. żądać, domagać się (alqd ab algo, alqm alqd, de re; z ut m); a) pożądać, mieć ochotę, chcieć (z inf. albo acc. c. inf.); b) żądać czegoś, wymagać (alqd; z inf.); c) pozwać przed sąd (alqm de re); wnieść prze- ciw komuś coś (alqd). postiimiis 3 zob. posterus. potatio, onis/pijatyka. póte zob. potis. potens, enns mający władzę, wpły- wowy; a) silny, mocny; b) zdolny do czegoś, świadomy czegoś, biegły (z gen.); c) władający czym. sui potens panujący nad sobą. von po- tens ten, którego życzenie spełniło Się. pótentatiis, us m = potentia. pótentia, ae/zdolność, siła, działanie; a) moc, siła, wpływ; b) władza, jedynowładztwo. pótestas, ans / siła, moc, władza, in sua potestate esse być niezawisłym; a) potęga (polityczna), panowanie, zwierzchnictwo; władca; b) władza urzędnicza, urząd, urzędnik, zwierz- chność. imperia et potestates urzędy cywilne i wojskowe, władza cywilna i wojskowa; c) możliwość, sposob- ność, pozwolenie, potestatem sui facere alicui wdać się z kimś w wal- kę, dać posłuchanie. pótió. onis / picie, napój; trucizna, napój miłosny, napój czarodziejski. pónor, us zob. potis. ponor, filus siim 4. opanować, owład- nąć, osiągnąć (z abl., rzadziej z gen). - 327 - praecmgo renim zagarnąć władzę; coś posia- dać, mieć, używać (z abl., gen. *acc.). polis, n póte mogący, potężny, potis sum = possum. póte est (= potest) jest możliwym; a) comp. póflór, us znakomitszy, lepszy, godniejszy, wa- żniejszy, więcej, adv. pótms lepiej, raczej; b) sup. pótissunus 3 naj- znakomitszy, najgłówniejszy, najwa- żniejszy. adv. pótissunum najbar- dziej, szczególnie, właśnie. póto, avi, atum (najczęściej potum) l. wiele pić, hulać; wciągać w siebie, wessać. potus 3 a) wypity; fS) pijany, upojony. potór, oris m pijak. pótorium, T n naczynia na napoje. potrix, icis/ pijaczka. pótulentus 3 zdatny do picia, subst. -urn, i n napój. potus, us m picie, napój. P. R. (skrót) = populus Romanus. prae l. adv. z przodu, na przedzie. 2. prp. z abl. przed: a) (o miejscu) prae se agere pędzić przed sobą. prae se ferre okazywać; b) wobec = w porównaniu z, np. onmes prae se contemnere; c) dla = z powodu, np. prae lacrimis loqui non posse. prae-acutus 3 z przodu zaostrzony. prae-altiis 3 bardzo wysoki, bardzo głęboki. praebeo, m, itum 2. nadstawiać, po- dawać (alicui alqd); a) ofiarować, użyczać, dostarczać, dawać; a) wy- stawiać; [S) powodować; b) wyświad- czać, wyrządzać, se praebere (z podw. acc.) okazywać się czymś, np. se yiruin, se misericordeni. prae-bibo, bibi, - 3. przypijać do kogo. praebitór, oris m dostawca. prae-calidus 3 bardzo ciepły. prae-canus 3 przedwcześnie posiwiały. prae-cayeo, cavi, cautum 2. l. a) strzec się przed czymś (a re: z ne; b) troszczyć się o kogoś (dat) 2. starać się odwrócić, zapobiegać, uchylać (alqd). prae-cedo, cessi, cessiim 3. iść przed kimś (alqd); przewyższać (alqm al- qa re). prae-celló, - - 3. wyróżniać się; przewyższać (alqm re). praecellens, entis wyróżniający się, znakomity. prae-celsus 3 bardzo wysoki. praecenffo, onis/przygrywka. prae-cento l. czarodziejskie formułki wygłaszać. prae-ceps, cipitis głową do góry, gło- wą w przód; a) nagły, spadzisty, przepaścisty; subst. n przepaść, głę- bia; niebezpieczeństwo, zguba; b) na łeb, na szyję, szybki, spieszny, lotny; c) na ślepo, niewstrzymany; skwap- liwy; skłonny do czegoś (in alqd). praecepfió, onis/przepis, pouczenie. praeceptor, óriś m nauczyciel. praeceptrix, Tcis/nauczycielka. praeceptiim, T n przepis, rozkaz; rada, przestroga, nauka, reguła. prae-cerpo, psi, pturn 3. przedwcześ- nie zerwać; uprzedzić. prae-cido, cldi, cTsiini 3 l. odciąć, odrąbać; a) oddalić, odebrać; b) od- mówić; c) zwięźle wyrazić się. 2. rozciąć; zerwać (np. amicitiam). prae-cingo, cum, cinctum 3. przepa- sać, opasać; otoczyć (alqd re). praecino - 328 - prae-cino, cinuT, centum 3. a) pray- grywać; b) przepowiadać. prae-cipió, cepl, ceptuni 3. naprzód wziąć; a) naprzód zająć, otrzymać, uprzedzić; b) przeczuć, domyślać się, przedstawiać sobie; c) przepisać coś, rozkazać, zarządzić (alicui alqd; z ut, ne z inf., *z acc. c. inf.); a) radzić, ostrzegać; /?) uczyć, pouczać (alqd de re). praecipitiiini, T n przepaść. praecipitó l. l. (trans.) strącić, ze- pchnąć (alqd ex, de re in alqd); a) zepchnąć; zniszczyć, zniweczyć; b) przyspieszyć, naglić (alqd; z inf.); 2. (intr.) rzucać się, spadać, wpadać (ex re in alqd); zniżać się, upadać, ginąć. praecipue adv. szczególnie, osobliwie. praedipuus 3 wyłączny, właściwy, szczególny; odznaczający się, nad- zwyczajny. subst. praecipiiiini. i n przewaga, pierwszeństwo; rzecz najważniejsza (niezbita). praecisus 3 spadzisty, urwisty; krótki, zwięzły; adv. po prostu. prae-darus 3 bardzo jasny, bardzo wyraźny; a) błyszczący; b) wspania- ły, doskonały, odznaczający się, za- szczytny; c) poważny, sławny. prae-cludo, sl, sum 3. zamykać. praeco, onis m wywołujący, herold; zwiastun, chwalca. prae-cogito l. naprzód rozważyć. prae-cognosco 3. naprzód dowiedzieć się. prae-colo, cólul, cultum 3. a) utwo- rzyć na wzór, uczynić wzorem; b) przedwcześnie uczcić. prae-compositus 3 naprzód ułożony, naprzód wyuczony. praeconnis 3 dotyczący herolda, subst. pracconium, I n urząd woźnego; obwieszczenie, ogłoszenie; pochwała- prae-cón.sunió, siinipsi, siunptum 3. przed czasem zużyć, spożyć. prae-contrecto l. naprzód dotknąć się. praecóauis, e za wcześnie dojrzały, przedwczesny. prae-cordia, oriim n l. przepoiła, opłucna, osierdzie. 2. wnętrzności; a) pierś; b) serce, uczucie, zmysł, sposób myślenia. prae-corrumpo, rupT, ruptum 3. na- przód przekupić. prae-cox, ocis przedwcześnie dojrzały, przedwczesny. praecupidus 3 z wielkim zamiłowa- niem (w czymś). prae-curró, (cu)curri, cursum 3. biec, spieszyć naprzód; a) poprzedzać; b) wyprzedzać, prześcignąć (alqd); przewyższać (alqm re). praecursio, ónis/poprzedzanie. praecursor, oris m poprzednik; (pl.) straż przednia. praecursorius 3 wyprzedzający. prae-ciitio, cussl, cussiun 3. wyma- chiwać przed kimś. praeda, ae / zdobycz; a) zdobycz wojenna, myśliwska; b) rabunek, żer; c) udział, zysk. praedabundiis 3 wychodzący na łup. prae-damno l. naprzód skazać, (spem) wyrzec się. praedafio, onis/rabunek, łupiestwo. praedatór, oris m łupieżca, rabuś; myśliwy, łowca. 329 - praefidens praedatorius 3 łupiący, rabujący. prae-delasso l. wprzód osłabić. prae-destino l. z góry przeznaczyć (alicui alqd). praediatór, oris pośrednik, kupujący dobra. praediatórius 3 dotyczący fantowania dóbr. praedicabuis, e godny pochwały. praedicatio, ónis / obwieszczenie; a) zeznanie; b) pochwała. praedicatór, oris m chwalca. prae-dico l. obwieścić, ogłosić. (alqd; z acc. c. inf); a) głosić albo oświadczać, oznajmiać; b) chwalić, sławić. prae-dico, din, dictum 3. zapowie- dzieć, nazwać; a) przepowiedzieć; b) przypisać, rozkazać, ostrzec (z ut, ne). praedicflo, ónis/przepowiednia. praedictum, i n a) wyrocznia; b) rozkaz; c) umowa. praedlóliim, T n wioska. prae-d&co, didici, - 3. naprzód nau- czyć się. prae-dispósitus 3 uprzednio rozsta- wiony. prae-ditus 3 obdarzony czymś (abl.), wyposażony; obarczony. praedium, i n posiadłość ziemska, grunt. prae-dlves, iflś bardzo bogaty. praedo, onis m łupieżca, rabuś; kor- sarz. prae-dóceo, dócui, dóctum 2. uprzed- nio wyuczyć. praedór l. l. (intr.) łupić, rabować; ciągnąć zyski (in, de, ex re). 2. (trans.) a) kogoś obrabować; b) coś zrabować. prae-diicó, dwa, ductiim 3. pociąg- nąć, przeprowadzić coś przed czymś (dat.). prae-dulcis, e bardzo słodki. prae-durus 3 bardzo twardy, bardzo zahartowany, hartowny. prae-enumeo 2. = praemineo. prae-eo, u, itum 4. poprzedzać (alicui. *alqm); a) przepowiadać (alicui alqd); b) przypisać, zarządzić. praefatió, onis/przedmowa, formułka wstępna; słowo wstępne, wstęp. praefectiira, ae/urząd nadzorczy, np. prefektura aprowizacji; a) komenda, wyższe stanowisko wojskowe; b) miasto, na którego czele stoi prefekt. praefectus, T m prefekt (tytuł wyższego urzędnika rzym. wojskowego lub cywilnego). prae-fero, tuB, latum 3. nieść przed kim (alicui alqd); a) okazywać, wy- jawiać; b) zastawiać się (alqd alicui rei); c) przekładać, przenosić (alicui alqd). se alicui prześcignąć kogoś; d) pass. przebiec obok, minąć (z acc. albo praeter); e) uprzedzić, an- tycypować. prae-ferox, ocis bardzo dziki; gorący. prae-feryidus 3 bardzo gorący, go- rejący. prae-fesfiho l. a) pospieszyć się; b) spiesznie przebiec obok (acc.). prae-ffcio, feci, fectum 3. postawić na czele, poruczyć komu co (alqm alicui rei). prae-fidens, entfa zanadto ufający (a- licui). praefigo - 330 - prae-figó, fin, Esom 3. a) z przodu sobie przymocować; b) z przodu czymś zaopatrzyć (alqd re). prae-fmió 4. naprzód wyznaczyć, okre- ślić (alicui alqd). prae-floro l. pozbawić kwiatu, zni- weczyć. prae-fluo 3. płynąć obok (alqd). prae-foco l. udusić, zdławić. prae-fodio, fodl, fossiun 3. a) wyko- pać rów przed czymś; b) przedtem pogrzebać (alqd). prae-for l. rozpoczynać wstępem; a) powiedzieć na wstępie; b) przepo- wiadać, wygłaszać c) uprzednio we- zwać; d) przepowiadać, wróżyć. prae-fractiis 3 zawzięty, bezwzględny. prae-frigidus 3 bardzo zimny. prae-fringo, fregi, fractum 3. z przo- du odłamać. prae-fulcio, fulsi, fultum 4. podbudo- wać, podeprzeć. prae-fulgeo, ftilsi, - 2. jasno błysz- czeć, jaśnieć; odznaczać się. prae-gelidus 3 bardzo zimny. prae-gestio 4. cieszyć się żywo. prae-gnaiis. antis brzemienny. prae-gracBis, e bardzo wysmukły, chudy. prae-gravis, e bardzo ciężki; a) bardzo ociężały; b) bardzo przykry, uciążliwy. prae-gravo l. l. bardzo obciążyć; a) przygnieść; b) ściemnić. 2. (intr.) przeważyć. prae-grediór, gressus sum 3. a) po- przedzać; b) przeciągać (acc.) praegressió, onis / posuwanie się na- przód. praegressus, us m rozwój. praegustator, oris m kosztujący uprze- dnio potraw. prae-gusto l. kosztować uprzednio. prae-iaceo 2. leżeć przed czymś (acc.). prae-iudiciiun, l n wyrok uprzedni; a) uprzedzony sąd; b) wymowny przy- kład; (zła) wróżba. prae-iudico l. wydać uprzedni wyrok (de re). praeiudicatus 3 uprzedzony, z góry rozstrzygnięty, przesądzony. opinio preaiudicata uprzedzenie. prae-iuvo l. podeprzeć uprzednio. prae-labór, lapsii.s sum 3. prześliznąć się obok, przejechać (alqd). prae-lambo, - - 3. przedtem ob- lizać. prae-legó, legł, lectiim 3. żeglować obok (acc.). prae-Hgo l. z przodu przywiązać, zawiązać. prae-longus 3 bardzo długi. prae-luceo, lina, - 2. przyświecać; przewyższać (alicui). prae-lustriś, e bardzo świetny, bardzo wysoki. prae-mando l. z góry polecić, subst. praeniandatiim, i n list gończy. prae-maturiis 3 przedwczesny. prae-medicatus 3 zaopatrzony uprzed- nio w środki czarodziejskie. prae-nieditatió, onis / uprzednie za- stanawianie się. prae-meditór l. zastanawiać się, roz- ważać. prae-metulo 3. wpierw obawiać się. praemetuenter adv. z obawą, ostro- żnie. prae-mineo, - - 2. przewyższać, górować (z acc.). - 331 praenpio prae-mitto, inTsT, iilissum 3. naprzód wysłać; naprzód zapowiedzieć. praemium, i n l. korzyść, przywilej, wyróżnienie; a) łaska; b) zdobycz. 2. nagroda, cena; czyn bohaterski. prae-mólestia, ae / przedwczesna troska. prae-moKór 4. przygotować. prae-moneo 2. naprzód upominać, ostrzegać (z ul, ne); mówić naprzód, przepowiadać (alqd; z acc. c. inf.). prae-mónitus, fis m ostrzeżenie, prze- powiednia. prae-monstro l. przepowiadać, wie- szczyć. prae-mórior 3. przedwcześnie zemrzeć. prae-inunio 4. a) z przodu ubezpie- czyć, strzec, obwarować; b) zapo- biegać; posłać naprzód. prae-nato l. przepływać obok. prae-niteo, m, - 2. zajaśnieć (alicui). prae-nómen, inis n imię. prae-nósco, novi, - 3. naprzód po- znać, naprzód dowiedzieć się. prae-nótio, onis/pierwsze pojęcie. prae-nubaus 3 bardzo ciemny. prae-iiiintió l. zwiastować. praenuntiiis, T m i -nuntia, ae/zwias- tun, zwiastunka; przepowiednia. prae-occupatió, onis/uprzednie zaję- cie, obsadzenie. prae-occupo l. wprzód zająć; wcześ- niej opanować (alqd); a) obowiązać, zyskać sobie; b) zaskoczyć (alqm), pospieszyć się (z inf.). prae-opto l. woleć, przekładać (alqd; z inf.). prae-pando 3. naprzód rozprzestrzenić, otworzyć. praeparatio, onis/przy gotowanie. prae-paro l. przygotowywać, przy- sposabiać, zbroić (alqd ad alqd). prae-pedio 4. sprząc, związać; po- wstrzymywać, obezwładnić, prze- szkadzać. prae-pendeo, pendi. - 2. z przodu zwisać. prae-pes, etiś latający przed kimś; a) przychylny; b) subst. f (i m) ptak; c) zaopatrzony na końcu gałką. prae-pinguis, e bardzo tłusty. prae-polleó, w, - 2. być bardzo potężnym, mieć wielką przewagę. prae-pondero l. przeważać. prae-pono, pósui, positum 3. kłaść, stawiać na przedzie (alqd alicui rei); a) stawiać na czele (alqm alicui rei); subst. praepósitus, i m = praefectus; b) przenosić, subst. praepósitum, i n dobro najwyższe. prae-porto l. nieść na przedzie, oka- zywać. praepositio, onis / postawienie na przedzie; a) pierwszeństwo; b) (gram), przyimek. prae-posterós 3 opatrzny, niewczesny, przewrotny. prae-potens, enfls bardzo potężny, wszechwładny (z gen). prae-próperus 3 bardzo spieszny; skwapliwy, przyspieszony. prae-quer6r 3. w przód się żalić. prae-radio l. opromieniać, oświecać. prae-rapidus 3 bardzo rwący. prae-rigescó, gui, - 3. z przodu zmarznąć. prae-ripio, ripui, repturn 3. a) po- rwać, wyrwać, zabrać; b) przedwcze- praerodo 332 śnie zabrać dla siebie; z góry zniwe- czyć, udaremnić. prae-rodo, si, swa 3. z przodu od- gryźć. prae-rogatwis 3 naprzód głosujący. subst. -va, ae / a) centuria naprzód głosująca; /?) pierwszy wybór; y) pomyślna wróżba. prae-rumpo, rupi, niptum 3. z przo- du oderwać. praeniptus 3 stromy, urwisty, przepaś- cisty; odstręczający, twardy. praes, praedis m poręczyciel; majątek poręczyciela. praesaepe, is n (i *-saepis, iś f) a) żłób; b) stajnia, zagroda dla owiec; c) ul. prae-saepio, saepsi, saeptum 4. z przodu zamykać. prae-sagió 4. przeczuwać, domyślać się; pozwolić przewidywać (alqd). praesagitio, oniś/przeczucie. praesagium, T n przeczucie; przepo- wiednia, wróżba. prae-sagus 3 przeczuwający; wiesz- czący. prae-scisco, M, - 3. w przód dowie- dzieć się. prae-scius 3 naprzód wiedzący (z gen.). prae-scribo, scripsT, scnptiini 3. na- pisać na przedzie; a) zasłaniać; b) wskazywać; dyktować; c) przepisać, zarządzić, rozkazać; zalecić (alicui alqd; z ut, ne). praescnptio, óms / napis, tytuł; a) pozór, wymówka; b) przepis, za- rządzenie; c) określenie, ogranicze- praescnptum, T n zarządzenie, przepis, reguła. prae-seco, secuT, sectuni l. z przodu obciąć. praesens, entfe l. osobiście (obecny), we własnej osobie. 2. obecny, teraź- niejszy, chwilowy, in praesens (te- mpus) na chwilę, in praesenfi na teraz, w obecnych stosunkach, subst. praesentia, iiun n teraźniejszość, położenie obecne; a) bezzwłoczny, natychmiastowy, pecunia gotówka; b) skuteczny, niezawodny, silny, zdolny (z inf.); c) pomocny; d) natarczywy, naglący; e) śmiały, od- ważny. praesensio. onis/ przeczucie. praesentaneus 3 szybko działający. praesentia, ae / teraźniejszość, obec- ność; stanowczość. prae-senffo, sensT, sensiim 4. prze- czuwać. praesepe, iś n = praesaepe. praesertim ad". szczególnie, zwłasz- cza. prae-ses, sidis ochraniający, subst. m i f a) obrońca, opiekunka; f!) przełożony, naczelnik, namiestnik. praeseyerus 3 bardzo surowy. prae-sideo, sedi, sessuni 2. ochraniać, bronić (z dat. albo *acc.); stać na czele, rozkazywać, dowodzić, kiero- wać (z dat. albo *acc.). praesidiarius 3 tworzący załogę. prae-sidiuni. T n ochrona, pomoc; a) obrońca; b) środek pomocniczy, pod- pora; c) pokrycie, krycie, straż, es- korta; d) załoga, posterunek; e) wa- rownia, zamek obronny, szaniec, in - 333 - praeterago praesidio albo -iis na posterunku, jako załoga, po czyjejś stronie. prae-significó l. naprzód uwiadomić, naprzód zapowiedzieć. prae-signis, e odznaczony przed innymi. prae-sónó, m, - l. rozbrzmiewać. praestabiBs, e = praestans. praestans, anfls celujący, odznaczają- cy się, znakomity. praestantia. ae / znakomitość, wyż- szość (alcis). praestemo 3. torować drogę. prae-stes, ifis opiekuńczy, opiekun. praestigiae, arum/blichtr. prae-stiftuo, iii, uturn 3. z góry wy- znaczyć (alicui alqd). praesto adv. obecny, pod ręką, w po- gotowiu, na usługi {alicui, ad alqd); a) sprzeciwiający się; b) pomocny, usłużny, sprzyjający (z dat). prae-sto, stffi, stłtum (staturus) l. l. (instr.) stać na przedzie; a) wyróżniać się, przewyższać (alicui alqa re, *alqm alqa re); b) praestat lepiej jest (z inf. albo dat. c. inf.). 2. (trans.) urządzić, dać, udzielić (alicui alqd). lidem dotrzymać słowa; a) użyczyć, załatwić, pozwolić (alicui alqd); b) okazać, dokazać, dać dowód (alqd). se praestare okazać się, wykazać (np. constantem, fortem); c) wziąć na siebie, zaręczyć (alqm albo alqd, de re; alicui alqd; z acc. c. inf). praestolor l. być gotowym (alicui), czekać na coś (alqd). praestrigfae zob. praestfgiae. prae-stringo, strinri, strictiim 3. zasznurować z przodu; przyćmić, ściemnić. prae-struo, struan, structum 3. zabu- dować, zatarasować; a) naprzód po- starać się o coś; b) przygotować. prae-sul, ulls i -sultatór, oris m pro- wadzący taniec. prae-sulto l. skakać na przedzie. prae-smn, ful, esse stać na czele, kierować, dowodzić (z dat.). prae-sumo, sumpsi, sumptiun 3. na- przód brać; a) odczuwać naprzód, naprzód zażywać; b) wyobrażać so- bie naprzód, przypuszczać, oczeki- wać, przedstawiać sobie. prae-suo, sm, sutuni 3. z przodu obszyć; z przodu zakryć (alqd re). prae-tempto l. naprzód badać, prze- szukiwać; naprzód próbować. prae-tendo, ndi, ntOm 3. rozciągać, trzymać przed sobią. pass. rozciągać się przed czymś (z dat); a) rozpinać, rozciągnąć przed czymś (alqd alicui rei); b) zasłaniać, upozorować, upię- kszać. prae-tepesco, pul, - 3. uprzednio rozgrzać się, zapłonąć. praeter l. adv. obok; oprócz, z wyjąt- kiem. 2. pip. z acc.: a) (o miejscu) obok, mimo, koło; b) oprócz, z wy- jątkiem, np. omnes praeter con- sulem imitare, aniicus tibi nemo est praeter Gaium; c) obok, oprócz, pominąwszy, np. praeter te decem adducemus; d) wbrew; przeciw (praeter modum, consue- tudinem, spem, opinionem); e) nad = przed, np. opibus praeter ceteros florere. praeter-ago 3. przepędzić obok czegoś (alqd). praeterea - 334 praeter-ea adv. dalej; a) nadal, w przy- szłości; b) oprócz tego, nadto. praeter-eo, u, itum 4. przejść obok, przepłynąć obok, przeciągnąć obok (alqd); a) (o czasie) przejść, prze- płynąć. praeteritus 3 przeszły, daw- ny, wsteczny; b) pominąć, ujść czyjej wiadomości, zaniechać; c) prześcig- nąć (alqm); przekroczyć, przewyż- szyć (z acc.) praeter-equito l. przejechać obok. praeter-ferór, latus sum, ferri pass. przejść szybko, przebiegnąć obok czegoś (alqd). praeter-fluo, fluri, - 3. przepływać obok (alqd); przemijać. praeter-grediór, gressus sum 3. prze- ciągać obok (alqd). praeteritus 3 zob. praetereo. praeter-labor, lapsus sum 3. prze- ślizgnąć się, przejechać obok (alqd). praetennissio, onis/opuszczenie; po- minięcie. praeter-mittó, misi, missum 3. po- zwolić przejść; a) (o czasie) upływać, mijać; b) pominąć (alqd; z inf.); c) (w mowie) pominąć, opuścić; d) puścić płazem. praeter-nayigó l. obok przepłynąć. praeter-quam adv. oprócz, z wyjąt- kiem; nadto, p. quod chyba że. praetervectio, onis / przejeżdżanie mimo. praeter-yehór, vectus sum 3. pizeje- chać, przeciągnąć (alqd). praeter-v61o l. przelatywać, przejeż- dżać; a) szybko ujść; b) szybko przejść ponad czymś (alqd). prae-texo, texui, textimi 3. obramo- wać, obszyć, z przodu obsadzić. praetextus 3 obramowany purpurą; a) zdobić; b) pokrywać (z przodu); c) zakrywać, zasłaniać (alqd re); d) pokrywać, użyć jako pozoru. praetextatus 3 odziany w togę bramo- waną purpurą. praetextiim i n pozór. praetextus, Os m ozdoba, przepych; pozór. prae-tinctus 3 uprzednio umaczany. praetor, oris m przełożony; a) przy- wódca, wódz; b) pretor: c) namie- stnik. praetorianus 3 należący do przybocz- nej straży cesarskiej, subst. -fis, T m pretorianin. praetorius 3. adj. l: a) pretorski; b) należący do pretora, cohors -la straż przyboczna wodza, świta pretora. porta praetoria przednia, główna brama; c) należący do propretora. 2. subst. a) -uis, T m były pretor; b) •ium, I n a) plac przed namiotem wodza, namiot wodza; rada wojenna; f!) mieszkanie namiestnika; y) cesars- ka straż przyboczna. prae-tractó l. obradować nad czymś. prae-trepido l. bardzo się spieszyć. praetiira, ae/pretura. prae-umbro l. zaciemnić. prae-ustus 3 z przodu opalony. prae-valeó, iB, - 2. być bardzo sil- nym, potężnym, mieć przewagę, przeważać. prae-yalesco, Im 3. otrzymać pierw- szeństwo. prae-yalidus 3 bardzo silny potężny. - 335 - premo praeyaricatio, omś/zaniedbanie obo- wiązków, sprzeniewierzenie się. praevaricatór, oris m zaniedbujący swój obowiązek, sprzedajny obrońca (lub oskarżyciel). prae-varicor l. iść krzywą drogą, zaniedbywać obowiązki, tajemnie po- magać komuś. prae-vehór, vectus sum 3. a) przeje- chać obok; b) naprzód wyjechać, wylecieć, wypłynąć. prae-velox, ociś bardzo szybko poj- mujący, bystry. prae-yenio 4. uprzedzić, prześcignąć (z acc.). prae-yerro 3. przed czymś zamiatać. prae-verto i yertór 3. l. naprzód postawić; a) zwrócić się naprzód do czego; b) naprzód przedsięwziąć, naprzód wpaść w oko. 2. wyprzedzać (z acc. i dat.); a) uprzedzić, prze- ścignąć; b) zniweczyć, zapobiec; c) uprzednio zająć; d) stać na czele, większe mieć znaczenie (z dat.). prae-video, VI(E, visum 2. naprzód widzieć; przewidywać. prae-yitio l. uprzednio zepsuć. prae-Yidiis 3 poprzedzający. prae-vólo l. poprzedzać w locie. pragmaticus 3 biegły w sprawach; znawca prawa. prandeo, andi, ansum 2. jeść śniada- nie. pransiis 3 ten, który zjadł śnia- danie; zjeść coś na śniadanie. prandiiim. T n śniadanie. prasiiius 3 żółtozielony, ciemnozie- lony. pratensis, e łąkowy. pratuliim, T n łączka. pratum, I n łąka, siano. prayitas, atiś/zakrzywienie, nieforem- ność, wykrzywianie; a) przewrot- ność; b) złość. pravus 3 krzywy, skręcony; a) prze- wrotny, niedorzczny; b) zły, nie- prawy. precarius 3 a) wyproszony, wymod- lony, wyżebrany; b) niepewny, chwi- lowy, dany do odwołania; c) adv. precario; a) drogą prośby; fi) aż do odwołania. precatio, onis / proszenie, prośba, modlitwa. preces, urn/prośba; a) modlitwa; b) przekleństwo, klątwa. preciae, ariim / gatunek winorośli. precór l. prosić, modlić się, przyzywać (alqm, alqd, alqd ab alqo; z ut, ne); życzyć komu czego (alicui alqd), przeklinać kogo (alicui). pre-hendo, endi, ensum 3. chwytać, brać; a) brać w posiadanie; b) złapać, schwytać, ująć. prehenso l. brać, chwytać; a) dotknąć, obejmować; b) ubiegać się o urząd (alqm). prelum, T n prasa, tłocznia. premó, pressi, pressum 3. l. cisnąć (z acc.); wyciskać, wytłaczać; a) przycisnąć całym ciałem, siedzieć, leżeć na czymś (alqd); nastąpić na coś (np. tońmi, liunium, currum). yestfgia alcis iść czyimi śladami; b) obładować, obciążać, trudzić (alqd; alqm re. np. magno onere); c) po- kryć, otaczać (alqd re); pochować, ukryć, taić; d) napierać, dokuczać (alqm albo alqd re). litus trzymać prendo 336 - się tuż przy brzegu, pass. być w cięż- kim położeniu, cierpieć biedę (ab alqo, alqa re); a) ścigać kogo; fS) zmieszać kogo, zakłopotać, dręczyć; •y) z naciskiem zaznaczyć, naglić. 2. a) wcisnąć, wtłoczyć (alqd in re); a) (w ziemi) zaszczepić; fS) przewiercić (fdqm re); y) napiętnować (rem no- ta); b) przygnieść, zniżyć, pass. spa- dać, upadać; a) powalić; P) zniżyć, zmniejszyć, pogardzać czym; c) ucis- kać; n) zatrzymywać, powstrzymy- wać, hamować, tłumić, (drzewa) ob- cinać; R) panować, trzymać w jarz- mie; y) ściemnić; d) (otwarte) przy- mknąć, (rozdzielone) ścisnąć ściągnąć, krótko zebrać, skrócić. prendo = prehendo. prensatfó. onis/ubieganie się o urząd. prenso l. = prehenso. pressió, oms/podkładka, podpora. presso l. uciskać, przygniatać. pressus 3 stłoczony, ścieśniony, pres- so gradu lub pede w ścieśnionych szeregach, a) (o głosie) stłumiony; b) umiarkowany; c) zwięzły, krótki; d) dokładny, wyraźny. pressus, us m ciśnienie; ściskanie. preflosus 3 kosztowny, wspaniały; ma- rnotrawny. pretiuni, i n cena, wartość, magno pretio drogi, parvo pretio tani; a) pieniądz, zapłata, pretio za pienią- dze; b) cena = nagroda, wynagro- dzenie, zapłata, operae pretium est opłaci się (z inf). operae pretium facere uczynić coś godnego nagrody. prex, precis/zob. preces. plidem adv. dawno, od dawna. pn-dle adv. pndie eius diet poprzed- niego dnia. prim-aevus 3 młodociany. pnmanus, T m żołnierz pierwszego legionu. pnmarius 3 jeden z pierwszych, zna- komity, odznaczający się, znaczny. prinii-piliis, i m pierwszy centurion legionu. primitiae, arum / pierwiastki, pierw- szy płód; pierwociny, zarodek. pmn-ordium, T n początek, pochodze- nie; objęcie władzy. primoris, e = primus. primus 3 a) najprzedniejszy; b) pier- wszy. primuni agnien straż przed- nia; często: przednia część, czoło, koniec, początek, (np. prima im- pedimenta. prima nocte. luce, in prima epistula); c) znakomitszy, najznaczniejszy. l. subst. a) plimae, arum / (sc. partes) główna rola, pierwsza nagroda; b) primum, T n pierwsza linia bojowa, przednia straż; początek; poprzednik (zdanie). 2. adv. a) primiun: a) najpierw; fS) po raz pierwszy; y) po pierwsze 5) ubi primum, ut primum skoro tyl- ko. quani primum jak najprędzej; b) primo najpierw, z początku. prin-ceps, ipfe l. adj. = primus. 2. subst. m a) twórca, założyciel; wnios- kodawca; b) dowódca, głowa, pan; mówca, przywódca, władca, cesarz. principes. iim: a) pierwsi w państ- wie; p) żołnierze ustawieni w drugim szyku bojowym. principalis. e a) pierwszy, pierwotny; b) cesarski; c) główny, najważniejszy. - 337 - proavus prihcipatus, fis m pierwsze miejsce, pierwszeństwo; a) dowództwo, pa- nowanie, hegemonia; b) cesarstwo; c) zasada; d) początek. principium, T n początek, pochodze- nie; (in, a) principio z początku, naprzód; a) podstawa, zasada, pie- rwiastek; b) pl. pierwsza linia bo- jowa, front; c) główna kwatera, głó- wny plac w obozie. priór, us comp. przedni, naczelny; a) (czas) dawniejszy wcześniejszy, pier- wszy; starszy, subst. priores, urn m przodkowie; b) celniejszy, przed- niejszy. adv. prius pierwej = raczej. priscus 3 prastary, starodawny; a) staroświecki; b) pierwotny, dawniej- szy; c) pojedynczy, surowy, staro- świecki. prista, ae m drwal. pnstinus 3 a) dawny, poprzedni; b) zeszły, ostatni. pristis, is / potwór morski, wieloryb; statek wojenny. prius-quam pierwej niż; a) zanim; b) raczej. piwafim adv. prywatnie, jako człowiek prywatny, osobiście, we własnym imieniu; w domu. privatió, onis/uwolnienie. privatus 3 prywatny, osobisty, własny; a) zwyczajny, pospolity; poddany; b) subst.: a) -us, i m człowiek prywatny; P) -urn, i n prywatna własność, dom prywatny, użytek osobisty. priylgna, ae/pasierbica. prmgniis, T m pasierb. privi-legniin, T n prawo wyjątkowe; pierwszeństwo, przywilej. privo l. pozbawić (alqm alqa re); uwolnić. priyus 3 pojedynczo, po jednym; a) własny, szczególny; b) wolny od (z gen). pro int. o! ach! biada! niestety! (z we., np. pro sancte luppiter; ale pro deum atque hominum fidem). pro prp. z abl:. l. (o miejscu) a) przed, wobec (np. aciem pro castris instruere, pro templis praesidia collocare); b) na przedzie, na czele (np. pro tectis albo pro litore stare, orationem habere pro rostris). - 2. (przen.) a) za = w obronie, na rzecz, na korzyść, dla (np. pro pat- ria pugnare, pro libertate mori, oratio pro Milone); b) za = za- miast, jako (np. Cato unus mihi est pro centum milibus, pro vallo car- ros obiecerant, alqm pro deo cole- re, se pro cive gerere, Volsci pro victis abierunt); c) za = w zamian, w nagrodę, w odwet za (np. pecu- niam pro frumento solvere, pro beneficiis grariam referre); d) sto- sownie do, według, wedle (np. pro- elium atrocius quani pro nuniero pugnantium. alqm pro dignitate laudare, pro viribus agere, con- silium pro tempore et pro re ca- pere, pro mea parte co do mnie, pro se quisque każdy wedle moż- ności). próagóriis, T n pierwszy mówca. pro-avia, ae/prababka. pró-avTtus 3 odziedziczony po przod- kach. pró-avus, i n pradziad; przodek. probabilis 338 probabilis, e godny uznania, dobry, zdatny; do przyjęcia, wiarogodny, prawdziwy. próbabilitas, atiś/wiarygodność, pra- wdopodobieństwo. próbatio, onis / a) próba, badanie, uznanie, zezwolenie, pochwała, przy- jęcie; b) udowodnienie. próbatór, oriś m pochwalający, ap- robujący. próbatus 3 a) wypróbowany, spraw- dzony, uznany, trafiły; b) przyjemny, ulubiony. próbitas, a&/uczciwość. próbo l. l. próbować, badać, oglądać; a) oceniać coś według czego (abl.)', b) uznać za dobre, zezwolić, przy- stać na co (alqd; z acc. c. inf.); uznać, potwierdzić. 2. uczynić coś uznania godnym (alicui alqd). pass. albo se probare alicui zyskać czyje uznanie, zyskać czyje względy, po- lecać się komu; czynić wiarygo- dnym, udowodnić (alicui alqd; z acc. c. inf., rzadziej z ut). próbrosus 3 hańbiący; haniebny, ohy- dny. próbrum, i n l. zniewaga, czyn hanie- bny; sprośność, bezwstyd. 2. obelga, hańba; pohańbienie; zarzut. próbii.s 3 tęgi, dobry, słuszny, stosow- ny; a) sprawiedliwy, obyczajny, przy- zwoity; b) skromny. procacitas, afls/pożądliwość, nattęc- two, zuchwalstwo. procax, acis zuchwały, natrętny, bez- wstydny, żądny. pró-cedo, cessi, cessimi 3. maszerować naprzód, wystąpić, wyjść; a) postę- pować, posuwać się; b) (publicznie) występować, ukazywać się; c) po- stępować naprzód: a) = robić po- stępy, wstępować w górę; f3) (o czasie) upływać, mijać; y) iść dalej, trwać, kroczyć dalej, posuwać się naprzód; S) czynić postępy (in re albo z abl.); s) za daleko zajść, przebrać miarę; ^) odnieść skutek, wyjść na dobre, udać się, powieść się, dojrzeć, poszczęścić się (bene, parum, oinnia prospera i in.). prócella, ae/burza; zaburzenie, gwał- towne natarcie. prócellosiis 3 burzliwy. próceres, iim naczelnicy, najznakomi- tsi, arystokraci. proceritas, aflś/wysmukłość, wysoki wzrost, długość. pro-ceriis 3 wysmukły, wysoki, wy- dłużony, długi. processio, onis / posuwanie się na- przód. processus, fis m postęp, powodzenie. pro-cido, cidi, - 3. upaść. pro-cinctus, fis m uzbrojenie, in pro- cinctu pod bronią, w zbroi. proclaniatór, oris m wywołujący, herold. pro-clamó l. głośno wołać, krzyczeć. pro-cliho l. pochylić naprzód, na- chylać. pro-dms, e pochyły, spadzisty; a) skłonny do czego (ad alqd); b) łatwy do wykonania. procHvitas, afls / spadek, pochyłość; skłonność. procoeton, onis m przedpokój. pro-cónsul, ulis m prokonsul. - 339 - prodo proconsularis, e prokonsulamy. proconsulatus, fis m prokonsulat. procor l. żądać. procrastinatio, onis / odroczenie, zwłoka. pro-crasflnó l. odkładać. procreafio, onis/płodzenie. procreatór, oris m rodzic, pl. rodzice; twórca. procreatrix, icis/ twórczyni, matka. pro-creó l. płodzić; wydawać, wy- twarzać. pró-cubo l. leżeć wyciągniętym. pro-cfido, cudi, cfisum 3. kuć; tworzyć. procfil adv. daleko: a) w dal; b) w dali, z dala (a re i *z samym abl.); c) z oddali, z daleka. pro-culco l. deptać, rzucać o ziemię, przejechać. pro-cumbo, cubuT, cuhitum 3. poło- żyć się, pochylić się, schylić się; a) rzucić się, upaść, kłaść się; zawalić się; b) upadać; polec. procuraffo, onis / załatwienie, wyko- nanie, zawiadywanie; a) pole działa- nia; b) urząd prokuratora; c) (religij- na) pokuta, oczyszczenie. procurator, oris m wykonawca, za- rządca; a) zastępca, prowadzący in- teresy, przełożony; b) cesarski pro- kurator albo skarbnik. procuratrix, Tds/wykonawczyni, za- wiadowczyni. pro-curo l. zawiadywać, zarządzać (alqd); a) troszczyć się o co (acc.), pielęgnować; b) (złą wróżbę) ofiarą odwracać. pro-curro, (cu)curri, cursiun 3. wy- biegać naprzód, biec, spieszyć, posu- wać się naprzód; sterczeć, wystawać, wybiegać. procursatio, onis/harcowanie. procursator, oriś m harcownik. pró-curso l. wybiegać naprzód, nie- pokoić nieprzyjaciela, harcować. procursiis, fis m wybieganie naprzód, atakowanie. pro-curviis 3 zakrzywiony. prócus, T m zalotnik. Procyon, onis m (gwiazda) Mały Pies. prod-eo, u, itum 4. wystąpić naprzód (ex, re, in alqd), (o okrętach) wy- pływać; a) wychodzić na jaw, oka- zywać się, publicznie występować; b) wychodzić, sterczeć. extra mo- dum przekroczyć miarę. pro-dico, dud, dictum 3. odroczyć, odłożyć. pro-dictatftr, oriś m zastępca dyk- tatora. prodigiauś, e i prodigiosiis 3 nad- zwyczajny, cudowny, nienaturalny, rzadki. prodigiiim, i n znak cudowny; a) potworność; b) potwór. prod-igo, egi, actum 3. wydobyć, wypędzić; roztrwonić. prodigus 3 rozrzutny (*z gen.); a) bogaty, urodzajny; b) chętnie po- święcający. prodiflo, omś / zdrada. proditor, oris m zdrajca. pró-do, didi, ditum 3. l. podać dalej (alicui alqd); a) rozmnożyć, rozkrze- wić; b) przekazać, pozostawić; c) zawiadomić, udzielić, podać (alicui alqd; z acc. c. inf.}. 2. wydać; a) ogłosić, podawać do wiadomości; b) prodoceo 340 mianować; c) zdradzić, odkryć (alicui alqd); d) zdradzić = zdradziecko wydać (alicui alqd). pro-doceo 2. rozprawiać przed kim o czymś. pródrómus, l m wysłannik; wiatr po- myślny dla żeglarzy. pro-dflco, duxi, dlictiini 3. l. wy- prowadzać, przyprowadzić przed coś (alqd ex re ad albo in alqd); a) kazać wyruszyć; b) wydać; c) kazać wy- stąpić; d) odprowadzić, towarzyszyć; e) wywabić, uwodzić. 2. rozciągnąć, przedłużyć; a) płodzić; b) wyhodo- wać, wychować; c) (o czasie) prze- ciągnąć, odwlec, przedłużyć (alqd in albo ad alqd); d) doprowadzić do czego; wynieść (= wywyższyć). productio, onis f przedłużenie, roz- ciąganie; wysunięcie, odroczenie. próductiis 3 przedłużony, rozciągnięty, długi; wyciągnięty wzdłuż, subst. próducta, órum n = proegmena. próegmena, órum n rzeczy cenniejsze. proeliatór, oris m wojownik. proeliór l. walczyć, potykać się (cum algo). proelium, T" walka, potyczka, bitwa; a) pojedynek; b) pchnięcie z przodu, atak. prófanó l. znieważyć, zbezcześcić. pro-fanus 3 nie poświęcony, nie świę- ty, świecki; a) (w służbę bożą) nie wtajemniczony; b) bezbożny, niecny, złowróżbny. prófectio, onis / wyjazd, wymarsz; pochodzenie. prófecto adv. zaiste, rzeczywiście, z pewnością. prófectiis, us m postęp; wynik. pro-fero, tuli, latum, ferre 3. l. wy- nieść, wyjąć, zabrać (alqd ex re, alicui alqd); a) wydobyć, wyciągnąć; b) wyjawić, ogłosić, przedstawić, odkryć; c) wyprowadzać; d) przyta- czać, wspominać. 2. naprzód lub dalej nieść, posuwać się naprzód, posuwać; a) rozszerzać, rozpościerać, przedłużać; b) odłożyć, odroczyć. prófessió, onis / publiczne uwiado- mienie, zgłoszenie; a) rzemiosło, pro- fesja; b) zeznanie, oświadczenie. prófessór, óris m publiczny nauczy- ciel. professoriiis 3 bakalarski. pró-festus 3 nieświąteczny. pró-ffcio, feci, fectum 3. naprzód po- stąpić; a) czynić postępy, dokazać czego, zyskać coś (alqd in re, ad alqd); b) zdać się na co, przynieść pomoc, służyć do czego (ad alqd). pró-ficiscór, fectus sum 3. wyruszyć, odjechać, odmaszerować; a) podró- żować, maszerować, ciągnąć; b) mó- wić dalej; c) wyjść z czego (a re); d) wziąć początek, powstać, pochodzić (a re). pró-ffteór, tessas sum 2. jawnie wy- znać, oświadczyć (alqd; z acc. c. inf.). prófessus 3 przyznany, zezna- ny, jawny; a) (alqd) podać jako zawód, (np. philosophiani, ius); b) se profiteri (z acc.) ogłosić się (np. se philosophum); c) obiecać, ofiaro- wać (alqd; z acc. c. inf.); d) (u- rzędowo) zgłosić, zeznać, (nonien) profiteri zgłosić się do służby woj- skowej, kandydaturę zgłosić. profUgatór, óris m rozrzutnik. 341 proinde profugatus 3 niegodziwy, nikczemny, nieszczęsny, bezbożny. pró-ffigó l. obalić, pokonać; a) znisz- czyć, strącić; b) poniżyć; c) upoko- rzyć; d) skończyć, załatwić, usunąć. pró-fló l. wydmuchać, wyzionąć. prófluentfa, ae / potok, strumień, po- tok słów. pro-fluó, HUM, - 3. wypływać; a) niespostrzeżenie przyjść; b) proflu- ens płynący, subst. f i n płynąca woda, strumień. proflimum, i n wypływanie. pro-for l. wypowiedzieć. pro-fugió, fugi 3. uciec, schronić się; uciekać przed czymś (acc.), unikać czegoś. profugus 3 uciekający; wygnany. pro-fundo, fudl, fusuin 3. wylewać, rozlewać, pass. i se profundere wy- pływać; a) wyzionąć, wybuchać; b) wydobywać; c) ofiarować, oddać; d) trwonić. pro-fundus 3 głęboki, subst. -urn, T n głębia, przepaść, morze; bezden- ny, nienasycony, niezmierzony, nie- wyczerpany. profusiis 3 nieumiarkowany, rozpust- ny; a) marnotrawny; b) kosztowny. pro-gener, eri m mąż wnuczki. pro-genero l. płodzić. progenies, a / pochodzenie, ród; a) potomstwo; b) potomek, syn. pro-genitór, oris m protoplasta. pro-gignó, geniu, genitum 3. płodzić, rodzić. pro-gnatus 3 urodzony, pochodzący. prognostfca, órum n oznaki meteorolo- giczne, wskazówki meteorologiczne. pro-grediór, gressiis sum 3. a) na- przód postąpić (ex re, in alqd); b) posuwać się naprzód; a) mówić da- lej; ciągnąć dalej; fi) czynić postępy; y) iść za daleko. progressió, onis / = progressus. progressus, us m kroczenie naprzód; a) posuwanie się; b) początek; c) postęp, wzrost; rozwój. próh = pro, int. pro-hibeó, iii, itum 2. trzymać z daleka: l. powstrzymywać, nie dopuszczać (alqm lub alqd ab re albo z samym abl.). conuneatu odciąć dowóz żyw- ności; senatu wykluczyć; a) przeszko- dzić (z inf.; acc. c. inf; ne. auominus, quin); b) zabronić, nie dozwolić. 2. strzec, zabezpieczyć, uchronić (alqd a re albo z samym abl.). próhibitió, onis/zakaz. pró-ició, ieci, iectum 3. a) wyrzucać (alicui alqd); wyciągać, nadstawiać (np. bracchium, hastam, pędem). pass. wystawać, sterczeć; b) wyrzu- cić; wygnać; c) porzucić (alqd in, ad alqd). arrna złożyć; a) wyzbyć się, pogardzić, opuścić; f!) se in alqd proicere zniżyć się do czego albo wkręcić się, wedrzeć się. proiecfio, onis / wyciągnięcie, wysu- nięcie. proiectura, ae / wykusz, występ. proiectus 3 wystający, występujący; a) sterczący, nadzwyczajny; b) skłon- ny do czego (ad alqd); c) pogar- dzony, pogardliwy, uniżony. pró-inde i próin adv. l. a zatem, a więc. 2. tak samo. p. ac si tak samo, jak. prolabor - pro-labor, lapsus sum 3. l. wyśliznąć się; a) popaść w co (ad albo in alqd); b) wypaść. 2. ześliznąć się, spaść; a) zapaść się; b) zbłądzić, pomylić się; c) padać, ginąć, zruj- nować się. prolapsio, ónis/pośliznięcie się. prolatió, onis / przytoczenie, wykła- danie; a) rozszerzenie; b) odłożenie, zwłoka. prolato l. a) rozszerzać; b) odkładać, zwlekać. prolecto l. przywabiać, nęcić. proles, fe/potomek; a) potomstwo; b) młodzież. proletarius, i m obywatel najniższej Masy. pro-lido, - - 3. wywabiać. pró-lixus 3 a) bogaty, obfity; b) skłon- ny, chętny; szczęśliwy. pro-lóquór, lócutus sum 3. wypowie- dzieć, oświadczyć, zwiastować. pró-ludo, Kisi, lu.siiiii 3. wprawiać się (*ad alqd); zagaić wykład. pró-luó, ul, utum 3. a) opłukać, zwi- liżyć, myć; b) spłukiwać; opłukiwać, na brzeg wyrzucić. prólusio, onis/ ćwiczenie, próba. proluyies, ei/a) wylew; b) wydzielina. proinercafls, e kupny, do nabycia. pro-mereo, iu, itiim i -eor, itiis sum 2. a) zasłużyć na coś = a) okazać się, stać się godnym czego (acc.); /?) zawinić (alqd; z ut); b) zasłużyć się (de re), zasługę zdobyć. prónierituni. T n zasługa (in alqm); wina. pró-muleo, iii, - 2. sterczeć, wy- stawać, występować; rozciągać się 342 - (in alqd). subst. prominens, esOs n wyskok; wypustka. próminiiiiis 3 nieco wystający. pró-miscuus (i -cus) 3 zmieszany, bez różnicy; wspólny, zwykły. promissió. onis/= promissum. prómissór, óris m przyrzekający, prze- chwalający się. promissum, T n obietnica, przyrze- czenie. promissus 3 a) długi, zwisający; b) dużo obiecujący. pro-mitto, nusi, nussum 3. l. zapusz- czać (pozwolić długo rosnąć). 2. obiecywać, przyrzec (alicui alqd albo de re; z acc. c. inf.); a) ad alqm zapowiedzieć się (jako gość); b) damni infecti przyrzec odszkodo- wanie; c) ślubować; d) zapowiedzieć (alicui alqd). pronió. nipsi, mptum 3. wyjąć, wy- dobyć (alqd ex re albo *z samym abl.); a) wynosić, dawać; b) wyja- wiać, pokazać, objawiać, podawać; c) opowiadać, oświadczyć (alqd). pro-móneo 2. naprzód ostrzec. promontoriiun = proniunturium. prónióta, ói-iiin n = proegmena. pro-mweo, movT, niótuin 2. naprzód poruszać, posuwać; a) wysuwać ko- goś; b) przedłużać, rozszerzać; c) powiększać, przyspieszać; d) wy- słać, wynieść kogo (na wyższe sta- nowisko). proinptu.s 3 l. widoczny, jawny. 2. gotów; a) a) chętny, skłonny; R) cięty, zdecydowany, szybki; /) ot- warty, szczery; b) w pogotowiu, pod ręką; łatwy, wygodny. 343 prope prómptus, u.s H) in promptu a) wido- czny, na oczach; b) w pogotowiu, gotów; c) lekki. prómulgatió, onis/obwieszczenie. promulgó l. obwieścić, wyjawić. pró-mulsis, idis/przekąska. promunturium, i n wyskok; przy- lądek. promus, i m szafarz. pro-mutuus 3 naprzód wypłacony, wypłacony jako zaliczka. pro-nepos, ofis m prawnuk. pro-nepfls, is/prawnuczka. prónoea, ae / opatrzność. pro-niiba, ae/druhna, drużka. próliuntiatió, onis / obwieszenie; a) wyrok sądowy; b) zdanie logiczne; c) wykład. pronunflatór, oris m opowiadający. prónuiitiiituin, T n sąd (logiczny). pro-nuntiio l. obwieszczać, wywoły- wać (alicui alqd; z acc. c. inf); a) ogłaszać, oświadczać, zapowiadać, donosić; b) zdawać sprawę, opowia- dać; c) wydać rozkaz (z ut); publicz- nie przyrzec; d) jasno wykładać; e) wydać wyrok, wyrokować; f) wy- głaszać, wykładać, deklamować, re- cytować. pro-nuriis, Os/żona wnuka. proiius 3 naprzód podany, przechy- lony; a) pochyły, spadzisty, prze- paścisty. subst. prónuni, i n zbo- cze; b) skłonny do czego, chętny (in alqd); c) życzliwy, przychylny (alicui, in alqm); d) łatwy, bez trudu. prooemiór l. ułożyć przedmowę. próoemium, i n wstęp, przedmowa. propagatio, onis / rozkrzewianie; a) rozszerzenie; b) przedłużenie. propagator, oris m krzewiciel. pro-pago, mis / szczep, latorośl; a) potomek, dziecko; b) potomstwo; c) drzewo genealogiczne. pro-pagó l. rozkrzewiać; a) rozsze- rzyć, rozciągnąć; b) przedłużyć, ciąg- nąć dalej. pro-palam adv. publicznie. pro-patulus 3 otwarty z przodu, wol- ny. in propatulo na wolnym powiet- rzu, przed domem, publicznie. própe l. adv. blisko, w pobliżu; a) (o czasie) rychło, wnet; dopiero co; b) (przen.). prawie, niemal, prope est, ut zanosi się na to, żeby; do pewnego stopnia. 2. prp. z acc.: blisko, obok; a) (o czasie) około; b) (przen.) blisko, prawie, niedaleko od, np. res prope secessionem ve- nit. 3. a) comp. própiór, ius bliż- szy, bliżej położony (z dat., także z acc. i abl.). subst. própiora n bliż- sze punkty; a) późniejszy, młodszy; fS) zbliżający się, podobniejszy; y) bliżej spokrewniony; poufalszy, przychylniejszy, łaskawszy; skion- niejszy; S) stosowniejszy, wygod- niejszy; e) czynniejszy; b) sup. prorinius 3 najbliższy, bardzo bliski (z dat., także z acc. i abl.). subst. pronmum, T n pobliże, sąsiedzwo, najbliższy punkt; a) (o czasie) naj- bliższy, ostatni; następny. proxiine zaraz po; /?) (przen.) najbliższy, bardzo podobny; bardzo blisko spo- krewniony. subst. proxinii m naj- bliżsi krewni, zaufani, orszak. propediem - 344 - própe-diem adv. w najbliższych dniach, wkrótce, niebawem. pro-pello, puli, pulsuni 3. naprzód pędzić, potrącać, popychać (alqd ex re in rem); a) odpędzić; b) nakłonić do czegoś, popchnąć do czegoś; c) odganiać (alqd ab alqo). própe-modum adv. prawie, niemal. pró-pendeo, pendi, pensum 2. zwie- szać się; a) mieć przewagę; b) skła- niać się do czego (in alqd). propensfo, oniś/skłonność (ad alqd). própensus 3 skłonny, skłaniający się, chętny (ad albo in alqd); a) przewa- żający, ważny; b) zbliżający się (ad alqd). properanter adv. spiesznie, szybko. própćrantia. ae i próperatio. onis /pośpiech, szybkość. properafio adv. = properanter. própero l. a) (trans.) spiesznie coś czynić, przyspieszać; b) (intr.) spie- szyć (in albo ad alqd; z inf. lub ut). próperós 3 spieszny, prędki, skwa- pliwy. pro-pexus 3 zwisający. pro-pinó l. pić do kogo, przypijać (alicui alqd). própinquitas, a& / a) bliskość; b) pokrewieństwo. propinquó l. a) zbliżać się; b) (trans.) przyspieszać. própinquus 3 bliski, blisko położony, sąsiedni; a) mający bezpośrednio nastąpić; b) podobny; c) krewny, subst. própiiiquus, T w i -a, ae /krewniak. propiiór, us zob. prope. própitió l. przebłagać (z acc.). própitius 3 przychylny, życzliwy, łas- kawy (alicui). propóla, ae m przekupień. pro-polluó 3. jeszcze bardziej splamić. pró-pono, pósiu, pósitum 3. prze- dłożyć, wystawić przed kimś; a) wystawić na sprzedaż; b) (publicz- nie) ogłosić; c) (w mowie) przed- stawić, przytoczyć, opowiedzieć, zdać sprawę; d) obiecać, przyrzec (alicui alqd). pass. być na widoku, przedstawiać się, snuć się; d) gro- zić; P) stawić przed oczy. sibi spem robić sobie nadzieję; y) pro- ponować; e) przedsięwziąć, posta- nowić (alqd, sibi alqd; z ut, także inf.). pro-porffo, onis/stosunek, harmonia. propósition, oiiis/= propositum. propositum, T n l. a) zamiar, plan; b) przedstawienie; c) plan, sposób życia. 2. temat, przedmiot (rozprawy). 3. przesłanka. propositus 3 a) wystawiony, narażony (z dat.); b) zagrażający. pró-praetór, oris m propretor. proprie adv. właściwie, osobiście; a) charakterystycznie; b) szczególnie, specjalnie; c) właściwie, we właś- ciwym znaczeniu. proprietas, afe / właściwość; osobny gatunek. proprifis 3 pozostający, trwały, stały; a) należący wyłącznie, właściwy, własny, subst. propriuni, i n włas- ność; b) charakterystyczny, istotny, specyficzny; c) wyłączny, osobisty, indywidualny; osobny, specjalny, cf. poprie. 345 prospero propter l. adv. blisko, tuż obok. 2. prp. z acc.: a) obok, przy; b) z po- wodu; dla. propter-ea adv. dlatego. pro-pudimn, l n bezecnik. própugiiaciiiiim, T n przedmurze, wał; a) obrona; b) podstawa obrony. própugnatio, onis/obrona. propugnator, oris m obrońca; opiekun. pro-pugno l. a) (z pewnego miejsca) występować do walki; b) walczyć w obronie czegoś, bronić czegoś (pro re). propulsatfo, oms/odparcie. pro-pulso l. odpierać, odwracać, bro- nić (alqd a re). própylaea, oruin n propyleje. pro-quaestór, oris m prokwestor. prora, ae/przód okrętu; okręt. pro-repo, repsi, - 3. wypełznąć. proreus, ei m sternik. pro-ripio, ripui, reptum 3. porwać. se proripere wypaść, wybiec, spie- szyć się. prorogatifo, óius / przedłużenie; od- roczenie. pro-rogo l. przedłużyć (alicui alqd); odroczyć. prórsus adv. a) naprzód, zupełnie, zgoła, całkiem; b) słowem, krótko mówiąc. pró-nimpo, riipi, ruptuiii 3. l. (intr.) wypaść, wybiec; zapędzić się. 2. (trans.) wyrzucić, wypuścić, wytrą- cić, uwolnić. pro-ruo, rui, rutum 3. l. (intr.) a) wypaść; b) zapaść. 2. (trans.) obalić, zedrzeć, zwalić. pro-sapia. ae/pokrewieństwo, krewni, rodzina. pro-scacnium, i n przód sceny; scena. pro-scindo, scidi, sdssum 3. oderwać, rozedrzeć; lżyć. pró-scribo, scripsi, scriptiim 3. podać do wiadomości; a) wystawić na sprzedaż; b) zabrać, skonfiskować; c) skazać na banicję. próscripflo, óius / wystawienie na sprzedaż; skazanie na banicję, wy- gnanie. proscripturio 4. chcieć wygnać. pro-seco, secui, sectiim l. z przodu odciąć, subst. prosecta, oriini n ka- wałki ofiarne. pro-senunó l. rozmnażać, wysiewać. pro-sequor, secutus siun 3. towarzy- szyć, odprowadzać (z acc.); a) (nie- przyjaciela) ścigać; b) dać komu coś na drogę (alam alqa re); obdarzyć kogoś czymś, uczcić, ofiarować, po- święcić (alqm alqa re); d) dalej mówić o czymś, opisywać, kreślić. pró-serpó, psi, - 3. wypełznąć. pró-silio, sHuT i suit, - 4. wyskoczyć, wystrzelić, wybiec; szturmować, do- bijać się. pro-socer, eri m dziadek żony. pro-specto l. patrzeć z daleka lub w dal; a) oglądać coś (alqd); b) oglądać się za czym, śledzić (alqd); c) oczekiwać. prospectiis, lis m widok, widok w dal; a) okazanie się, rzut oka, wejrzenie; b) wygląd. pro-speculór l. = prospecto. prosperitas, atus/ pomyślność, powo- dzenie, szczęście. prospero l. użyczyć pomyślności, bło- gosławić (alicui alqd). prosperus - 346 - prosperus 3 a) szczęśliwy, pożądany, według życzenia; b) uszczęśliwiają- cy, pomyślny, błogosławiący. prospiciientia, ae/przezorność, ostro- żność. pro-spido, speri, spectum 3. l. (intr.) patrzeć w dal, wyglądać; starać się o co, troszczyć się (z dat., lub z ut, ne). 2. (trans.) zobaczyć w dali, widzieć; a) przedstawiać widok (alqd); b) przewidywać; c) załatwiać, dostarczyć, wystarać się o co (alicui alqd). pro-stemo, stravi, stratuni 3. powalić, rozciągnąć; obalić, zniszczyć. pro-sfituo, ui, utum 3. oddać się nierządowi. pró-sto, sfifi, - l. być wystawionym na sprzedaż. prostylos, 5n z przodu opatrzony ko- lumnami. pro-subigo 3. przed sobą skopać, zryć. pro-sum, ful, prodesse być pomoc- nym, pomagać (alicui). pro-tego, ten, tectum 3. przykryć; ochronić, zasłonić. pro-tendó, ndi, ntuni 3. wyciągać, rozciągać; pass. rozciągać się. protenus = protinus. pro-tero, trivT, tlitum 3. zdeptać, rozdeptać; nastąpić nogą. pró-terreo, tu, ituiii 2. odpędzić, roz- pędzić. protemtas, aflś / zuchwałość; swa- wola. protemis 3 gwałtowny; a) zuchwały, bezwstydny; b) śmiały, swawolny. pro-tiniis adv. a) naprzód, dalej; b) w bezpośredniej łączności, w związ- ku; a) bez przerwy, ustawicznie; fS) natychmiast, wnet, zaraz. protoprana, ae/pierwszeństwo (przy pretensjach wierzycieli). pro-traho, traxf, tractiuli 3. wyciąg- nąć, wywlec; a) zmusić; b) wydobyć na jaw, wyjawić. pró-triido, si, sum 3. odepchnąć; wy- sunąć. pró-turbo l. wypędzić; zrzucić. pro-ut ej. według tego, jak. pro-veho, veri, yectum 3. prowadzić naprzód, dalej; pass. a) odjechać; j3) posunąć się. proyectus aetate pode- szły w latach; a) za daleko prowa- dzić, porwać, uwodzić, pass. za da- leko iść, dać się porwać; b) posunąć dalej, przyspieszyć, poprzeć, pass. posuwać się wyżej, postępować w górę, wznosić się, awansować. pro-veiuo, veni, ventum 4. wyjść, wystąpić; a) wyrosnąć, powstać, uchować się; b) udać się, dojrzeć. proventus, fis m plon, żniwo; wyjście, wynik. pro-yerbium, i n przysłowie. próyidens, entfs ostrożny. próvidentia, ae / przewidywanie; a) troska; b) opatrzność; ostrożność. pro-video, vidi, viśum 2. uprzednio widzieć, z daleka widzieć; a) prze- widywać (alqd); b) dokładać starań, poczynić przygotowania (de re albo z dat.; z ut, ne); c) załatwić coś naprzód, przygotować (alqd). proyidus 3 a) przewidujący (z gen.); b) ostrożny; dbały, troskliwy (z gen.). provincia, ae /. l. urząd, zakres dzia- łania; a) dowództwo, komenda; b) 347 - publicatio jurysdykcja. 2. prowincja; zarząd prowincji; zlecenie, sprawa. primncialis, e należący do prowincji, z prowincji, subst. m mieszkaniec prowincji. próyinciafini adv. według prowincji. proyiiao, onls/= próvidentia. provisór, oris m przewidujący coś. provisus, Os m = próvidentia. pro-vivo, VBa, - 3. żyć dalej. prov6catió, oms/wyzwanie; powoła- nie się na kogoś, apelacja do kogoś (ad alqm). próvócat6r, oriś m wyzywający. pro-vocó l. wywoływać; a) wyzywać, drażnić (alqm ad alqd); b) wyzywać do walki; c) odwoływać się do kogo, apelować do kogo (ad alqm, ab alqo). pro-vóló l. wylecieć; pospieszyć. pro-volvo, vohT, yólutum 3. toczyć naprzód, dalej, pass. i se provolvere 0:) rzucić się (ad pedes alcis); p) zostać wypartym. proxiniitas. atus/ pobliże, sąsiedztwo; bliskie pokrewieństwo. prorinius 3 zob. prope. prudens, enflś l. wiedzący, z zastano- wieniem. 2. a) roztropny, doświad- czony, biegły, świadomy (z gen.); b) mądry, oględny, rozumny (in re, ad alqd). prudentia, ae / l. wiedza uprzednia. 2. a) znajomość, wiadomość, wiedza (z gen.); b) roztropność, oględność. priiina, ae/szron; a) śnieg; b) zima. prilmósu-s 3 pełen szronu, oszroniony. prima, ae/żarzący się węgiel. priimceus 3 zrobiony z drzewa śliw- kowego. pnmicuis 3 zwęglony pruniim. i n śliwka. prunus, I/śliwa. prytaneiim, T n prytanejon, ratusz. prytanis, is m prytan. P. S. (skrót) = pluriniam salutem. psallo, n, 3. grać na cytrze. psalteriulll, T n harfa, lutnia. psaltes, ae m cytrzysta. psaltria, ae/cytrzystka. psecas, adis/fryzjerka. pseliumene, es/uwieńczona. psephi.sma, atlś n uchwała ludu. pseudodipterós, on (świątynia) z po- zornie dwoma rzędami kolumn. pseudółus, T m kłamca, samochwał. pseudómenós, i m fałszywy wynik (wniosek). pseudothyrum, l n tylna furtka. psithia (vltiś)/rodzaj winorośli. psittacus, T m papuga. psythia = psithia. -pte (suffw) = sam, właśnie. ptisanariuni, i n odwar z jęczmienia. pubens, entiś dorodny, dojrzały. pubertas, afiś / wiek dojrzały, siła męska; pierwszy zarost. pubes, is / a) okolica łonowa; b) młodzież (dorosła); mężczyźni, lu- dzie, lud. pubes, eris dojrzały, dorosły. piibesco, - - 3. dojrzewać; a) doras- tać; b) pokrywać się czymś albo ubierać się w coś. pubHcanus, T m dzierżawca podatków. muliercula -a żona dzierżawcy; ko- bieta publiczna. publicatio. ónis / zabranie na skarb, konfiskata. publice 348 - pubBce adv. publicznie; a) w imieniu państwa; a) w interesie państwa, dla państwa, urzędowo; p) na koszt pań- stwa; b) ogólnie, razem. pubuco l. uczynić publicznym: a) zabrać na skarb państwa, skonfis- kować; b) oddać na użytek publicz- ny; a) ofiarować, oddać; [)) publicz- nie pokazać lub ogłosić. pubHcus 3 publiczny = należący do ludu, do państwa; a) w imieniu, na koszt państwa, nałożony przez pańs- two, ustanowiony; b) ogólny, wspól- ny, powszedni; c) subst. a) res publica sprawa publiczna, interes państwa, rząd p.: państwo; skarb państwa, dobro państwa; /?) publicuni, T n własność państwowa, terytorium państwowe; obszar gmin- ny; kasa, majątek, skarb państwa; dochody państwa, podatki, dzierżaw- ca podatków, państwo; publiczne miejsce, publiczność, ulica, iii pub- lico publicznie, poza domem, na ulicy, w publicznym lokalu. pudet (pf. puduit) me alcis (rei) wstydzę się, wstyd mi (z inf.). pu- dens, enfe wstydliwy, obyczajny, szanowny; skromny, pudeildiis 3 przynoszący wstyd, haniebny, szpetny. pudibundu.s 3 zawstydzony. pudicitia, ae / wstydliwość, obyczaj- ność; czystość, powściągliwość. pudicus 3 wstydliwy, obyczajny; po- wściągliwy, czysty. pudór, oriś m wstyd, bojaźń; a) po- czucie godności; b) nieśmiałość; c) czystość; d) hańba, obelga. puella. ae / dziewczyna; a) córka; b) kochanka; c) młoda kobieta. puellaris, e dziewiczy; młodzieńczy. puer, eri m. l. dziecko, 2. chłopiec; a) syn; b) młodzieniec; c) sługa, chło- pak, niewolnik. puerasco - - 3. wstąpić w wiek chłopięcy. piieriHś, e a) dziecięcy, młodzieńczy, chłopięcy; b) dziecinny. pueritia, ae / dzieciństwo, wiek chło- pięcy. puer-pera, ae/położnica. puerperium, T n połóg; poród. piierperus 3 ułatwiający połóg. puemlus, i m chłopczyk. puga, ae/tył, zad. pugil, His m walczący na pięści, bokser. piij41atii.s, us m walka na pięści. pugillares, iuin m i pugillaria, lum n tabliczki do pisania. pugio, oniś m sztylet. piigiuiiculiis. i m sztylecik. pugna, ae/walka na pięści, bójka; a) bitwa, walka; kłótnia, spór; c) linia bojowa. pugnacitas, atfe / żądza walki. pugnatór, oriś m wojownik, szer- mierz. pugnas, acis żądny walki, waleczny; zacięty. pugno l. walczyć, staczać bitwę, spie- rać się; a) kłócić się, być w sporze z kim (cum cdqo, de re); b) kłócić się o coś, dążyć do czego (id, illud, hoc', z ut, ne). pugnus, i m pięść; uderzenie pięścią. pulcer = pulcher. - 349 - puro pulchelllls 3 wcale ładny. pulcher, chra, chrum piękny; a) wspaniały, doskonały, sławny, szla- chetny; b) szczęśliwy. pulchritudo. mis / piękność; dosko- nałość. puleium, T n polej (roślina, środek na pchły). pulex, icis m dozorca kurcząt (w świą- tyni). pullatlis 3 w roboczej bluzie. pulleiaceus 3 czarny. pullullo l. pękać, kiełkować; roić się od czego (abl.). pullus, T w młode zwierzę; kurczę, pisklę. pullus 3 ciemny, czarniawy, subst. pullum, T n ciemna barwa. pulnieiitariuni, i n = pulpamen- tiini. pulnieiitum, T n sztuka mięsa, porcja mięsa. pulmó, omś m płuco. pulpanieiituni, i n przystawka, po- trawa mięsna; korzenie, przyprawa. pulpitom. T n rusztowanie; trybuna, scena. puls, fis/zacierka z mąki. puLsatii), was f bicie, uderzenie, razy, chłosta. pulsó l. uderzać, bić; a) obić, malt- retować; b) wstrząsnąć; c) nakłonić, pobudzić. pulsils, us m trącenie, uderzenie; wra- żenie, pobudzenie. pulvereus 3 z kurzu; oproszony, wzniecający kurzawę. pulverulentus 3 zakurzony. pulvillus, i m poduszeczka. pulvmar, aris n wezgłowie dla bogów (pl. = uczta bogów); sofa. piilyniarium, I n poduszka dla bogów. pułyTnas. T m poduszka. pułyis, eris w kurz, piasek, popiół; a) miejsce zapasów, wyścigów; b) are- na, tor, plac; c) trud, natężenie. pumex, icis w pumeks; lawa; roz- padlina. puniiceus 3 pumeksowy; z lawy. pumico l. gładzić pumeksem. pumicatus wymuskany puliiilió, oniś m (i f) karzeł, karlica. punctun adv. kłując, koląc; na wy- rywki. punctum, i n ukłucie; a) punkt; b) punkcik, chwila; (w mowie) mały odstęp, chwilka. pungo, pupugi, punctiun 3. kłuć; ranić, niepokoić, dręczyć. pfulió (i punior) 4. karać; mścić się, pomścić coś (alqd). punitió, ónis/ ukaranie. pulutór, óris m karcący; mściciel. pupa, ae dziewczynka; lalka. pupilla, ae/sierota (dziewczyna). pupillaris, e sierocy. pupillii-s. T m sierota (chłopiec). puppis, is/tył okrętu; okręt. pupula, ae/źrenica; oko. purgamen, iluś i purgamentum, Tn l. brud, plugastwo; odpadki. 2. środek oczyszczający. pfirgatio, oniś / oczyszczenie; a) roz- wolnienie; b) usprawiedliwienie. puró l. oczyścić; a) przeczyszczać; b) odpokutować; c) usprawiedli- wiać, uniewinniać (alqd, alqm, ali- cui, alqm de re); (crimen) odeprzeć; purpura - 350 - d) uwolnić przez sąd (alqm de re albo z gen.). purpura, ae / purpura (farba); a) purpurowa suknia, okrycie; b) wyso- ki urzędnik, dworzanin. purpurasco, - - 3. ciemnieć. purpuratus 3 odziany w purpurę. subst. -us, i OT dworzanin. purpureus 3 purpurowy; a) ciemny; b) odziany w purpurę; c) błyszczący, promienny, wspaniały. purós 3 (adv. -e i -iter) czysty; a) jasny, pogodny, wesoły; b) czy- szczący; c) oczyszcony, odpuszczo- ny; d) nie splamiony, bez plam; a) nie sprofanowany; p) nieozdo- biony, pojedynczy, bez dodatku; e) etycznie dobry, uczciwy, rzetelny; niewinny; f) (o mowie) bez ozdoby, skromny, poprawny; g) bezwarun- kowy, zupełny. plis, uriś n ropa; jad. pusillus 3 drobny, szczupły; drobno- stkowy. piisio, onis m chłopczyk. postula, ae/bańka, bąbel. puta adv. na przykład, mianowicie. putanien, mis n skorupa. putatii). ónis / obcinanie, przycina- nie. putatór. óris m obcinający. piiteal, ans n ocembrowanie studni, mur studzienny. putealis, e ze studni, studzienny. putearius, i m studniarz. puteo, ui, - 2. cuchnąć zgnilizną, śmierdzieć. puter, tris, trę zgniły, cuchnący, zbut- wiały; a) zapadły, słaby, omdlały; b) zwiędnięty. putesco, tui, - 3. butwieć, gnić. piiteus. Ima) jama; b) studnia, cyster- na; źródło. putiusculus 3 trochę natrętny. putidu-i 3 zgniły, stęchły; a) zwiędły; b) nudny, afektowany, ozdobny, przesadny, przeładowany. pufisco = putesco. puto l. l. oczyścić, (drzewa) obcinać; przyprowadzić do porządku, porząd- kować. 2. a) cenić, szacować (z abl.); w ogóle: uważać za co (alqd magni, pluris. pro nihilo, in for- tuna, in hostiuni numero i in.) pass. uchodzić za co; b) zastanawiać się, rozważać (alqd); c) sądzić, mnie- mać, myśleć (alqd; z podw. acc. c. inf.). deos wierzyć w bogów. putre-facio, fed, factum 3. uczynić zbutwiałym, doprowadzić do gnicia. putresco, - - 3. gnić. putridus 3 = puter. putiis 3 czysty, nie zmieszany. pyctes i -ta, ae m walczący na pięści. pyga,ae/=puga. pylae, ariim/przesmyki, wąwozy. pylaicus 3 pod Termopilami. pyra, ae / stos. pyraniis. idis piramida. pyropus, T m złoty brąz. pyrrhopoecuós, on czerwonawo pstry. m granit. pyrricha, ae/taniec w zbroi. pyris. Mis / puszka. Q Q. (jako skrót) = Quintus albo que. qua adv. l. (interrog.) gdzie? jak? 2. (relatiy.) a) gdzie, tam gdzie; b) dokąd? c) w jaki sposób, jak; d) o ile, jak daleko, qua... qua częścią... częścią, nie tylko... lecz także. 3. (indef.) jakoś. qua zob. quis. qua-cumque adv. gdziekolwiek, gdzie tylko, jak tylko. quadani... ten&s adv. do pewnego oznaczonego punktu. quadra. ae/kromka, kawałek chleba. quadrageiu 3 po czterdzieści. quadragesunus 3 czterdziesty. quadragie(n)s adv. czterdzieści razy. quadraginta czterdzieści. quadrans, antis m ćwierć (asa); ćwierć. quadrantalis, e wynoszący ćwierć stopy. quadraiitarius 3 a) zniżony do czwar- tej części; b) wynoszący, kosztujący ćwierć asa. quadratus 3 czworoboczny. subst. qu- adratum, T n czworobok, kwadrat. quadri-duum, i n przeciąg czterech dni. (|uadri-eimiiim, i n przeciąg czterech lat. quadri-fariani adv. na cztery części. quadri-ffdus 3 na czworo rozłupany. quadrigae, ariim / czwórka; wóz za- przężony w cztery konie. quadngarius, T m woźnica biorący udział w wyścigach kwadryg. quadrigatus 3 oznaczony poczwórnym zaprzęgiem (pieniądz). quadrigulae, arum/mały wóz czwo- rokonny. quadri-iugus 3 (i -ugiś, e) w czwórkę zaprzężony, subst. quadriiugi, orum m czwórka koni. quadrunus 3 czteroletni. quadringenarius 3 z 400 ludzi zło- żony. quadringenl 3 po 400. quadringentesmius 3 czterechsetny. quadringentl 3 czterysta. quadringentie(n)s adv. czterysta razy. quadri-parutus 3 podzielony na cztery części, na czworo. quadri-renus, e o czterech wiosłach. subst. f (okręt) czterowiosłowiec. quadró l. a) wypełniać, ukończyć, zakończyć; b) (intr.) przystawać, na- dawać się; zgadzać się, odpowiadać. quadrii-pedans, antis galopujący. subst. m i/koń, rumak. quadru-pes, pedis czworonożny, subst. m i/koń. quadruplator, oris m oskarżyciel, do- nosiciel; oszust. quadru-plex, ids = quadruplus. quadrii-plus 3 poczwórny, subst. -urn, i n poczwórna suma. quadrus 3 czworokątny, subst. -urn, i n czworobok; odpowiedni kształt. quaero - 352 - quaero, sivi, situni 3. szukać (alqd)', a) odczuwać brak; b) wymagać; c) starać się o co, zarabiać, zyskać (alqd, alicui alqd); d) pytać się, wypytywać się, badać, dowiadywać się (alqd lub de re; alqd ex, ab, de alqo pytać kogoś o co); a) rozprawiać umiejęt- nie; R) sądownie badać, prowadzić śledztwo (de re, alqd); wypytywać, badać kogoś, de alqo in alqm za pomocą tortur; y) rozprawiać, nara- dzać się nad czym, badać coś (alqd lub de re); e) myśleć o czym, pożą- dać, pragnąć, dążyć do czegoś, ży- czyć sobie (alqd. sibi alqd; *z inf.). quaesitió, onis/badanie. quaesitór, oris w sędzia śledczy. quaesTtus 3 a) wyszukany; b) wy- brany, nadzwyczajny; c) subst. quae- situni, i n pytanie. quaesco. - - 3. l. = quaero 2. prosić, wyprosić (alqd ab alqo; z ut, ne). quaeso proszę, quaesumus prosimy. quaesticulus, i m maty zysk, zarobek. quaestio, onis / pytanie, badanie; a) śledztwo sądowe; także badanie na torturach, tortura; a) akta śledcze; fS) wyznanie, zeznanie; /) sąd karny; b) rozprawa naukowa; przedmiot roz- prawy; temat. quaestiuncula, ae/małe pytanie. quastór, oris m a) sędzia śledczy; b) kwestor. quaestorius 3 dotyczący kwestora, kwestorski. subst. a) quaestorius, i m były kwestor; b) qiiaestorium, i n namiot kwestora; mieszkanie urzędowe kwestora. quaestiiosus 3 a) korzystny; zyskow- ny; b) wyzyskujący, bogacący się. quaestura, ae / kwestura, urząd kwe- stora. quaestus. us m zysk, korzyść, zarobek; a) zarobkowanie, rzemiosło; b) zaro- bek publicznych dziewcząt. qualis, e l. (interrog.) co za jeden, jaki? 2. (relativ.) jaki, który. 3. (in- def.) jakiś. qualis-cumque 2 a) jakikolwiek; b) każdy bez różnicy. qualis-libet 2 jakikolwiek. quafftas, afls /jakość, przymiot. qualiter adv. jakby, jak. qualus, i n koszyk. quani adv. l. (interrog.) jak bardzo, jak. quani non jak mało. 2. (relativ.) niż, jak. tam... quani tak... jak. non tam... quani nie tak... jak raczej; (przy sup.) jak tylko możliwie, np. exercitus quani marimus możliwie największe. qiiam-diu adv. l. jak długo? 2. tak długo, aż, dopóki. quam-libet adv. l. jak się podoba. 2. = quamvis. quam-ob-rem adv. l. dlaczego? 2. (relat.) wskutek czego. 3. (dla nawią- zania) i dlatego, i przeto. quam-pninuni adv. skoro tylko. quam-quam ej. chociaż, jakkolwiek; jednak, przecież. quam-vTs l. adv. jak bardzo, chociaż. 2. ej. (często z con.) choćby, chociaż- by, lubo. quam-nam adv. gdzież? jakże? quando l. adv. a) kiedy; b) kiedyś, raz. 2. ej. ponieważ, skoro. - 353 - quemadmodum quandó-cuilique a) (relat.) kiedykol- wiek, ilekroć; b) (indef.) kiedyś, raz, pewnego razu. quandó-que l. i kiedy? 2. a) = adv. kiedyś, raz; b) ej. a) = quandocum- que; fS) skoro więc, ponieważ zatem. quando-quidem ej. ponieważ, skoro. quanquam = quamquani. quantitas, afls/wielkość, ilość. quant-ópere adv. a) jak bardzo, do jakiego stopnia, jak dalece; b) tak bardzo jak. quantuliis 3 a) jak mały, jak drobny; b) tak mało jak. quantiilas a/^o, pro re, in lub adversus alqm); t) polegać na kim, zależeć od czego (in alqo, m re lub samo re). per me stat zależy ode mnie, winien jestem temu (quominus, quin, ne aby nie). 2. stać nieruchomo, cicho; (o strzałach) utkwić; trzymać się, przylegać. 3. stać na miejscu, nie chwiać się. aninio być dobrej myśli, mieć odwagę; a) (o żołnierzach) placu dotrzymać, nie ustąpić; b) utrzymać się, wytrzymać, wytrwać; c) stać przy czym, trzymać się czego, polegać na czym (in re). in fide stare dotrzymać słowa; d) (o drama- tach i poetach) utrzymać się w łasce, zyskać uznanie; e) być przeznaczo- nym, postanowionym. stola, ae/długa suknia kobieca. stótfdus 3 głupi, ograniczony, prosty. stómachor l. gniewać się, być niechęt- nym (z abl.); kłócić się (cum alqo). stóniachosus 3 drażliwy, niechętny. stómachus, i m l. gardziel, przełyk, przewód pokarmowy. 2. żołądek; a) smak; b) gniew, niezadowolenie, niechęć. stórea i -ia, ae/ mata, słomianka. strabo, onis m zez, zezowaty. strages, is / zrzucenie, zawalenie się; a) klęska, spustoszenie, zniszczenie; b) bezładna kupa. straguliis 3 służący do rozpostarcia. stragula yestfs i stragiumn, i n po- krycie, dywan. strameii, mis n podściółka, słoma. straineiitum, i n a) podściółka, słoma; b) siodło juczne. stramineus 3 ze słomy, słomiany. strangulo l. udusić, zadusić; dręczyć, trapić. stranguria, ae/zatrzymanie moczu. strata, ae / (brukowany) gościniec. strategema, atis n podstęp wojenny. stratiim, i n nakrycie, poduszka; a) łoże; b) siodło juczne. streniiitas, atiś/rzeźkość, obrotność, czynność. streniius 3 dziarski, silny; a) rzezią, czynny, obrotny, przedsiębiorczy; b) niespokojny. strepito l. hałasować. strepitus, us m hałas, huk, szmer, szum, dźwięk. strepó, m, - 3. wydawać szmer, hałas, krzyk, tętnić, rozchodzić się, rozlegać się. strictim adv. pokrótce, powierzchow- nie, pobieżnie. strictura, ae/rozpalona masa stalowa, rozpalone żelazo. strictus 3 ciasny, gęsty, przylegający; zwięzły. strideo, - - 2. i strido, di, - 3. syczeć, świstać, szumieć, trzeszczeć, skrzypieć, szeleścić, szeptać. stridór, oriś m syk, świst, szemranie, skrzypienie, krzyk, ryk; szept, szum, brzęczenie. stridulus 3 syczący, szumiący, skrzy- piący, dźwięczący. strigilis, is/skrobaczka. strigosus 3 chudy, suchy. stringó, strin.\I, strictum 3. l. drasnąć, lekko dotknąć; a) zranić; b) (ducho- 405 suavitas wo) wzruszyć. 2. zgarnąć, obrać; (broń) dobyć. 3. ściągnąć, ścisnąć, zesznurować, związać. strió l. żłobkować, rowkami opatrzyć. strix, igis / sowa, puchacz. strópha. ae / fortel, podstęp. strópMum, i n przepaska na piersi. structor, oriś m murarz. striictiira, ae / budowa; a) sposób budowania; b) budynek, budowla; kopalnia. strfles, iś/nagromadzony stos placków ofiarnych; gęsty tłum, stos. struma, ae/ropień gruczołów na szyi. striió, strun, structum 3. układać warstwami, kłaść obok siebie, dopa- sowywać; a) budować, wznosić; b) przygotować, urządzić; c) uporząd- kować, przysposobić, uszykować; d) zrządzić, dokazać czego, wymyślić. stiideo, iii, - 2. starać się usilnie o co, przykładać się do czegoś, dążyć do czego, szukać czegoś, starać się o co (alicui rei; z inf., acc. c. inf.); a) być czyim stronnikiem, sprzyjać komu, wspierać kogo (z dat.); b) uczyć się, przykładać się do nauk (= litteris studere). studiosus 3 gorliwy, staranny; a) ubie- gający się o coś, łaknący czego, miłośnik czego (z gen.); b) przy- chylny, sprzyjający, zwolennik (z gen.); c) chciwy wiedzy, uczony. studium, l n ubieganie się o co, chęć do czego, gorliwość, ochota, żądza (alicui rei); a) oddanie się komu, skłonność, sprzyjanie; b) stronni- czość, osobiste upodobanie, predylek- cja; c) zajęcie; a) zajęcie ulubione, zamiłowanie, pasja; /?) zajęcie nauko- we, nauka, umiejętność. stultitia, ae / głupstwo, głupota, nie- uctwo. stultus 3 głupi, prosty; subst. -us, i m głupiec, błazen. stupe-facio, feci, factum 3. odurzyć, otumanić; zakrzyczeć, zagłuszyć. stiipeo, ui, - 2. drętwieć; a) stać cicho, osłupieć; b) być odurzonym, zdumieć się; c) podziwiać coś (*alqd). stupesco, - - 3. osłupieć. stupiditas, ans/bezmyślność, głupota. stupidus 3 zagłuszony, otumaniony; głupi. _ stupór, oriś m odrętwienie, brak czu- cia; a) podziw; b) głupota, tępota. stuppa, ae/kłaki, pakuły. stuppeus 3 konopny, lniany. stupro l. zhańbić, zbezcześcić. stupriim, i n zhańbienie, nierząd. suadela, ae / namawianie, przekony- wanie. suadeo, sl, sum 2. radzić, doradzać (alicui), (trans.) doradzać komu co (alicui alqd; z ut, ne); a) namawiać, zachęcać do czego; b) przekonywać (= persuadeo). suasio, onis / zalecanie, polecenie. .suasur. oriś m doradca, zalecający (z gen.). suavi-lóquens, entis przyjemnie mó- wiący. sumilotjuentia, ae/przyjemna mowa. suaviór l. całować. suaviś, e przyjemny, miły, ponętny. suavitas, atis / przyjemność, lubość, ponęta; uciecha, rozkosz. suayium - 406 suaviiini, i n całus. sub prp. l. z occ.: (o miejscu, na pytanie "dokąd?"); a) pod, np. sub iuguni inittere; (przen.) res sub oculos lub sub sensus cadit. sub imperium lub sub potestatem redi- gere; R) pod, blisko, np. sub moilteni (lub sub murum) succedere. Sub ictum venire zbliżyć się na odległość strzału; b) (o czasie) około, o, bez- pośrednio przed, po, np. sub noctem, sub idem tenipus, sub haec verha. 2. z abl.: a) (o miejscu na pytanie "gdzie?"): a) pod, np. sub terra hahitare. sub pellibus hiemare; fS) poniżej, u stóp, np. sub monte con- sidere; y) bezpośrednio pod, popod, poza; b) (o czasie) a) podczas, w cza- sie, przy; R) około, o, przed, np. sub ipsa profectioiie, sub decessu suo, sub nocte; c) (przezn.) a) (o pod- porządkowaniu) pod, np. sub im- perio (sub regno, sub dicione) alcis esse; p) (o okolicznościach) pod, np. sub nomine alcis, sub spede, sub hac condicione itp. sub-contiinieHiSsus 3 trochę obelży- wy. sub-crispus 3 lekko kędzierzawy. sub-debilitatus 3 nieco osłabiony, tro- chę nieśmiały. sub-deficiens, entis powoli marniejący. sub-difficuis, e nieco trudny, za tru- dny. sub-diffido 3. nie dowierzać. sub-difiyus 3 podsunięty, nieprawdzi- wy, ząkapturzony. sub-do, didl, ditum 3. podłożyć, pod- stawić, poddać (alqd alicui rei), pass. leżeć pod czym, stać pod czym; a) podrzucić, wydać; b) podsunąć na czyje miejsce; podstawić. sub-dolus 3 podstępny, chytry, zwod- niczy. sub-dubito l. powątpiewać. sub-duco, dwa, duetom 3. l. wyciąg- nąć co spod kogo, wziąć, zabrać (alicui alqd); a) potajemnie, niepo- strzeżenie usunąć, uprowadzić, se subducere lub pass. potajemnie od- dalić się, wynieść się; b) zliczyć, zsumować; rozważać. 2. podnosić w górę, (okręty) na ląd wyciągnąć. subductfó, oms / wyciągnięcie na ląd (okrętów). sub-durik 3. dosyć twardy. sub-edó 3. podgryzać. sub-eo, u, itum, ire 4. l. podejść pod co (alqd, *z dat.); a) wejść w co, wstąpić na coś; b) wziąć na siebie, na barki (alqd); c) wziąć co na siebie, poddać się jakiej rzeczy, pod- jąć się czego, znieść co (alqd). 2. a) iść do góry, wspinać się (in, ad alqd, *z acc. lub dat.); b) zbliżać się, sub-absurdus 3 nieco niedorzeczny. sub-accusó l. nieco ganić. subactio, oms / wykształcenie, opra- cowanie. sub-agrestfs, e dosyć chłopski, prosty. sub-alaris, e będący pod pacha. siib-amarus 3 nieco gorzki. sub-arrógans, antis nieco zarozumia- ły, hardy. sub-ausculto l. tajemnie przysłuchi- wać się, podsłuchiwać. sub-bibó, bibi 3. nieco pić. subc... zob. suce... 407 sublego nadchodzić (alqd lub ad alqd, rzadko z dat.); a) potajemnie wciskać się, wkradać się; fS) najść kogo, napaść, przyjść na myśl (alqm, rzadko alicui); f) bezpośrednio następować, zająć czyje miejsce, zluzować kogo (alicui lub in locum alcis). suber, eris n drzewo korkowe; korek. subf... zob. suff... subg... zob. sugg... sub-horridus 3 nieco szorstki. sub-iaceó 2. leżeć pod czym. sub-fcio, ieci, iectum 3. l. podrzucić, podłożyć, podstawić (alqm alicui rei lub sub alqd); a) podbić, pass. pod- legać; a) podporządkować; fS) nara- zić, oddać na pastwę (alqd alicui rei); b) podsunąć, podstawić. 2. przy- nieść, przyprowadzić (alqd alicui rei), se subicere zbliżać się; a) wrę- czyć, ofiarować, nastręczać (alicui alqd); b) dać komu co pod rękę, podszepnąć komu co; c) przypuścić kogo (co) do następstwa, podstawić na miejsce czego (alqd alicui rei); d) przyłączyć, pass. być do czego (dat.) zaliczonym, należeć do czego; e) odpowiedzieć, odrzec. 3. rzucać w górę, kierować w górę, z dołu do góry podnieść (alqd in alqd). se subicere podnieść się, wspiąć się. 4. subiectus 3 leżący pod czym. subst. subiectum, i n nizina; a) graniczny, sąsiedni (z dat.); b) podbity, poddany. subst. subiecS, orum w poddam; c) narażony na co, zdany na co. subiectfo, onis / podstawianie; pod- suwanie. subiecto l. = subicio. subiectór, oris m podsuwający. sub-igo, egi, actiun 3. l. pędzić, pro- wadzić do góry. 2. pędzić pod co lub prowadzić; a) zmuszać do czego (alqm ad, in alqd; z inf.); b) ujarzmić, pokonać; c) przerabiać, uprawiać, przysposabiać (alqd alqa re); d) kształcić, wyszkolić; e) dręczyć, ucis- kać, ugiąć. sub-impudens, enfis nieco bezczelny. sub-inaniś, e nieco próżny. siib-inde adv. a) bezpośrednio potem; b) od czasu do czasu, raz po raz. sub-insulsiis 3 trochę niesmaczny. sub-iiwdeo 2. zazdrościć (alicui). sub-iiwśus 3 nieco znienawidzony. sub-invito l. naprędce zaprosić. sub-Trascór 3. nieco się gniewać (z dat.). sub-Tratus 3 nieco rozgniewany, nie- chętny. subitaneus 3 nagle powstały. subitarius 3 naprędce zrobiony, na- prędce napisany, dokonany. subitus 3 (adv. subito) nagły, nie- spodziewany, nieoczekiwany, subst. siibituni. i n nagły, niespodziewany wypadek. sub-iungo, iiiim, iunctiim 3. złączyć, przyczepić, (curru) zaprząc; podbić, ujarzmić (alqd alicui i sub alqd). sub-labór, lapsus sum 3. a) skrycie wciskać się, podpełznąć; b) upadać. sublatió, onis/podniosłość. sublatiis 3 podniosły; dumny. sub-lego, legi, Iectum 3. a) podbierać, z dołu zbierać; b) wykradać; pod- słuchiwać; c) wybrać na czyje miej- sublevatio - 408 - sublevatio, ónis/ulga. sub-levo l. podnieść w górę, postawić; a) podpierać, popierać, pomagać; b) zmniejszyć, ulżyć, złagodzić. sublica, ae/pal; pal u mostu. sublicius 3 spoczywający na słupach. subligaciiium, T n fartuch. sub-ligo l. u dołu przywiązać. subITiilis, e znajdujący się w powietrzu, bujający, wysoki. adv. sublmie o;) w górze; p) w górę; a) wzniosły, wspaniały, ambitny; b) dumny, pysz- ny, butny. sub-luceó, - - 2. przeświecać z dołu. sub-luo, ul, utum 3. podmywać. sub-liistris, e nieco oświetlony, mrocz- ny, w półcieniu. subm... zob. siimni... sub-mólestus 3 nieco przykry, nie- przyjemny. sub-morosus 3 trochę mrukliwy. sub-nascór 3. podrastać. sub-necto, nexiu, nexuni 3. przyczepić z dołu = podwiązać; a) związać; b) przyczepić, przyłączyć. sub-nego l. poniekąd odmawiać. sub-msiis i -imnis 3 oparty na czym; a) polegający na czym (abl.); b) ufny w co. sub-nóto l. podpisać. sub-niiba, ae/nałożnica. sub-nuhiliis 3 nieco pochmurny. subo l. czuć popęd płciowy. sub-obscenus 3 nieco plugawy. sub-obscurus 3 trochę niezrozumiały. siib-ódiśosiis 3 trochę zgryźliwy. sub-offendo 3. nieco obrazić, dotknąć. sub-óles, is / latorośl: a) potomstwo; b) potomek. sub-ólesco, - - 3. dorastać. sub-orno l. (skrycie) uzbroić, zaopat- rzyć (alqm alqa re); (potajemnie) podjudzać, podżegać (alqm ad alqa). subp... zob. supp... sub-rancidus 3 nieco śmierdzący, zjeł- czały. sub-remigo l. płynąć za kim. sub-repo, repsi, reptum 3. pełzać pod czym (sub alqd i *alqd); wśliznąć się potajemnie. sub-rideo 2. uśmiechać się. sub-ndiculus 3 trochę śmieszny. sub-rigo 3. (= surgo) wyprostować. pass. najeżyć się. sub-ringór 3. nieco kręcić nosem, dąsać się. sub-ripio zob. surripio. sub-rógó zob. surrogo. sub-róstrani, orum m przechadzający się po rynku, szlifujący bruki. sub-rubeo 2. czerwono przeświecać. sub-ruo, rui, rutimi 3. podkopywać, podryć; podkopać = zachwiać, gubić, niszczyć. sub-riisticus 3 nieco wieśniaczy; nieco nieokrzesany. sub-riifflus 3 czerwonawy. sub-scribó, psi, ptiini 3. napisać u spo- du, napis umieścić na dole (alqd alicui rei); a) napisać, zapisać; (o nocie cenzorów) zrobić dopisek, za- notować; b) podpisać skargę; być współoskarżycielem; c) zgadzać się z czym. subscriptió, onis / podpis, napis; a) nota cenzora; b) spis; c) podpis współoskarżyciela. subscnptór, oris m współoskarżydel. - 409 - subtUites sub-seco, seciii, sectum l. podcinać. sub-.sellium, i n ławka, siedzenie; pl. sądy, procesy. sub-sequor, secutus sum 3. bezpo- średnio następować (z acc.); a) to- warzyszyć (acc.); b) stosować się do (acc.) czego, naśladować. subsiciyus 3 oszczędny, odłożony, po- zostały. tempera subsidva wolne godziny. subsidiarius 3 należący do rezerwy. pl. rezerwa. subsidiór l. w rezerwie służyć. subsidiuni. T n rezerwa; a) wojsko posiłkowe; b) oparcie, podpora, ochro- na, osłona; c) środek pomocniczy. sub-sido. sedi, sessum 3. przysiadać, osiąść (in loco, *z dat.); a) czatować; b) opadać, zachodzić, ginąć; c) za- trzymać się, pozostać. sub-signam, orum wojsko rezerwowe. sub-STgno l. spisać, zrobić opis; za- stawić; poręczyć. sub-sistó, stifii, 3. stanąć, zatrzymać się (in loco); a) ustawać, przestać; b) pozostawać w tyle, bawić; c) stawiać opór, dotrzymać miejsca (alicui, *alqm). sub-sortiór, 4. losować powtórnie. subsorGfio, omś/powtóme losowanie. substantia. ae / stan; obecność, ist- nienie. sub-sterno, stravT, stratum 3. a) pod- łożyć, podścielić (alqd alicui rei); wydać, poświęcić; b) podsypywać. sub-stituó, m, utiim 3. a) podstawić, podłożyć; b) stawić na miejsce czyje, substytuować (alqd pro re lub m locum alcis rei). substrictiis 3 wąski, szczupły. sub-stringo, strinn, strictum 3. pod- wiązać, (aurem) nadstawić ucha. substructio, oms / założenie budowy, budowa fundamentów. sub-struo, striba, structum 3. pod- budować; a) założyć fundamenty; b) brukować. sub-sum, -, subesse l. być pod czym, tkwić w czym (z dat.); a) być ukrytym; b) być poddanym; c) być blisko, pod ręką, być pod- stawą czegoś (in re, *z dat.); d) być na rozkazy (alicui ad alqd). 2. być w pobliżu, zbliżać się. sub-suo, - sutum 3. podszywać, obszywać. sub-temen, mis n wątek w tkaniu; przędziwo, nić. subter l. adv. spod spodu, niżej. 2. prp. z acc. i abl. niżej, pod. subter-fugio 3. uniknąć, uciec; unik- nąć, ujść czego (alqd). subter-labór 3. podpływać (acc.); umykać. sub-tero 3. u dołu zetrzeć, obetrzeć, rozetrzeć. sub-terraneus 3 podziemny. subter-vaco l. być pod spodem pró- żnym. sub-texó, xui, xtum 3. a) zasłonę rozpostrzeć (alicui alqd); zasłonić (alqd alqa re); b) wrobić w tkaninę, wpleść (alicui re alqd). suh-tiiis, e delikatny: a) dokładny, gruntowny; b) wytworny, gustowny; c) prosty, nieozdobiony. subtiiitas, ans / delikatność: a) do- kładność, gruntowność; b) smak, subtimeo - 410 - gust; c) prostota, skromność, brak ozdób. sub-timeo 2. nieco lękać się. sub-trahó, trasa, tractum 3. l. wycią- gnąć spod czego (dat.). 2. odciągnąć, oddalić, usunąć (alicui alqd). se sub- trahere i pass. cofać się, ustępować. siibturpiculu.s i sub-turpis, e 3 nieco brzydki, haniebny. subtiis adv. pod, poniżej. sub-ucula, ae/spodnia szata, koszula pod tuniką. siibuk-us, i m pasterz świń. suburhanitas, afis / bliskość miasta (Rzymu). siib-urbanus 3 blisko miasta położony. subst. a) -urn, T n posiadłość pod- miejska; b) -T, orum m mieszkańcy okolic podmiejskich. sub-urbiiim, T n przedmieście. siib-urgeo 2. tuż napierać, nastawać. subyectio, onis/ dowóz. subvecto l. przynosić, dowozić. subyectus, us m dowóz. sub-vehó, vexi, vectum 3. a) wieźć, prowadzić; b) kazać przywieźć, spro- wadzić. sub-muo, veni, ventum 4. przybyć na pomoc (z dat.): a) stać obok, pomagać; b) zapobiec. subversor, oriś m obalający (prawa). sub-verto, Q, sam 3. wywrócić, obalić; zniszczyć. subvexus 3 stromy. sub-vólo l. podlecieć w górę. sub-volvó 3. toczyć do góry. suc-cedo, cessi, cessum 3. l. wchodzić pod co, wstępować po co, wstępować w co (z acc. i *dat.); a) wziąć jakąś rzecz na siebie, podjąć się czegoś (z dat. lub sub alqd); b) nadchodzić, zbliżać się; a) nadciągać (ad, sub alqd, z dat. i acc.); f!) wciskać w co; c) zaczynać się, udawać się (abs. lub z dat., np. patribus, inceptis). 2. iść w górę, wznosić się (ad alqd lub z dat.). 3. następować, iść pod kim (in locum alcis lub z dat.), pass. milii succeditur mam następcę; a) wstępo- wać w co, wstępować na czyje miejs- ce, zluzować kogo (alicui); b) następo- wać (w czasie). suc-cendó, cendi, censuni 3. podpalić; zapalić. succenseo = suscenseo. suc-centurio, onis m podsetnik. successio, onis / wstąpienie na czyjeś miejsce; następstwo, zmiana posia- dacza. successór, oriś m następca. successur, usma) zbliżanie się, pode- jście; b) postęp; wynik. succidia, ae/poleć słoniny. suc-ddo, adS, dśum 3. podciąć, oddać z dołu; rozsiekać, ściąć; żąć. suc-cido, cidT, - 3. upaść. succiduus 3 upadający. suc-cingo, CUIM, cinctuni 3. l. pod- pasać, podkasać. 2. przepasać, opa- sać (alqd re); zaopatrzyć, wyposa- żyć. suc-cińo, - - 3. wtórować, pota- kiwać. succipió = suscipio. succiamatió. onis/okrzyk. suc-clamo l. wydać okrzyk (alicui z acc. c. inf.). suc-contumeliosus 3 nieco haniebny. - 411 - sutTringo suc-cresco, creyi, creturn 3. dorastać (alicui). suc-criśpus 3 nieco kędzierzawy. suc-cumbo, cubiiT, cubitum 3. upadać; dać się pokonać, ulec (z dat.). suc-curro, (cu)curri, cursihn 3. biec pod co; a) wziąć ciężar na siebie, podjąć się czego; b) spieszyć z po- mocą, pomagać (alicui); dać pomoc, zaradzić (z dat.); c) przychodzić na myśl (z acc. c. inf.). succus zob. sucus. SUCCILSSU.S, fis m wstrząs. suc-ciitfó 3. w górę miotać, wstrząsać. suciniini, i n bursztyn. suro. onis m pijawka; wyzyskiwacz. siicula, ae/ świnka. sucus, T m sok; a) ciecz gęsta; lekars- two; b) smak; c) świeżość, siła. sudanum, i n chustka do ocierania potu. sudatórius 3 wywołujący poty; -urn, i n łaźnia. sudis, is/pal ostro zaciosany. sudó l. pocić się (re); (trans.) być wilgotnym, parować; a) ciec, kapać; b) mozolić się. sudór, oriś m pot; trud, mozół. sadus 3 pogodny, wesoły, subst. sa- dum. i n jasne niebo, pogoda. suesco, evi, etiini 3. l. (intr.) przy- zwyczaić się;?/ mieć zwyczaj, sue- tus 3 a) przyzwyczajony do czego; fS) nawykły (z dat.; z inf.). 2. (trans.) przyzwyczajać (re). sutes, etis m sędzia; najwyższy dostoj- nik w miastach punickich. suf-fero, - - ferre podtrzymywać; znosić, cierpieć. suf-ffcio, fecT, fectum 3. l. pod czymś co czynić lub kłaść; a) farbować; b) dawać pod rękę, dostarczać (alicui alqd); c) wybrać na czyje miejsce; zastąpić, uzupełnić. 2. (intr.) wystar- czyć, być odpowiednim (z dat., ad alqd; *z inf.); podołać, móc, zdołać (*z inf.). suffigó. fia, ffiriiin 3. przybić, przypiąć (alqm i alqd z dat. lub m re). suffuneii, mis i suffTnientum, T n ka- dzidło. suf-fio 4. kadzić, okadzać; przebłagać. sufBtór, oriś m kadzący. suf-flayiis 3 jasnopłowy, jasnoblond. suf-foco l. dusić, zadusić. suf-fódió, fodl, fossiim 3. podkopać, podminować; spod spodu przewier- cić, kłuć. suffragatió, onis / a) wybór; b) pole- cenie, sprzyjanie. suffragatór, oriś m a) wyborca; b) polecający, protektor. suffragatorius 3 z związku z wybora- mi, wyborczy. suf-fragium, I n tabliczka do głosowa- nia, głos. s. ferre oddać swój głos; a) (sg. i pl.) głosowanie, s. inire zaczy- nać głosowanie, głosować, mittere alqm in s. kazać komuś głosować; b) prawo wyboru, prawo głosowania; c) uznanie, poklask, przychylny sąd. suffrago, inis/przegub w tylnej nodze (np. konia). suffragór l. głosować za kim, zalecać (alicui); popierać, polecać, wspierać (alicui). siif-friilgó, fregi, fractuin 3. nadłamać, rozbić u dołu. suftugio - 412 - suf-iugio, ffigT 3. a) uciec pod co; b) uciec komuś (z acc.). suffugium, T n miejsce schronienia, przytułek. sut-tundó, rudl, fusum 3. l. lać pod co (dat.), pass. a) płynąć pod czym, rozlewać się pod czym; b) być czymś powleczonym, oblanym, pod- lanym, zwilżonym; pokryty, prze- siąkły. 2. wlać. suf-fuscus 3 ciemnobrunatny. sug-gero, gessl, gestiim 3. l. podłożyć (alicui alqd): a) podłożyć co pod co; b) dodawać; c) przyprowadzać, do- starczać, przyzwalać; d) doradzać. 2. podwozić. suggestum, lwi -lis, us m wzniesienie; a) trybuna; b) mównica. sug-grediór, gressus sum 3. podcho- dzić, nacierać. sugillatió. onis / wyszydzenie. sugillo l. wyszydzać, lżyć. sugo, M, ctum 3. ssać, wysysać, chłonąć. suillus 3. wieprzowy, świński. suko l. bruździć; przerzynać, orać. sulcus, l OT bruzda; a) orka; b) wcięcie, rynna, rów, tor, droga. sulfur, uns n = sulpur. sullatlirio 4. chcieć naśladować Sullę, grać rolę Sulli. sulpur i sulfur, uris n siarka. vivum kwiat siarczany. sulpureus 3 siarkowy, siarczany. sultis = si yultfs (cf. sis). sum, ful, esse być: jako samoistne słowo (verbum substantivum): l. a) być tu, pod ręką, istnieć, żyć (np. est deus, periculum erat). sunt, qui są tacy ludzie, którzy; est quod, cur (z con.) jest powód, jest przyczyna... że. diu est, cum (z ind.) dawno już, jak; b) mieć miejsce, zdarzyć się. est, ut zachodzi wypadek lub zdarza się, że; c) (z nazwami miejscowości lub przyimkami); znajdować się, za- trzymywać się, mieszkać, żyć, leżeć, stać (np. esse Romae, ruri, in cast- ri.s. apud exercitum, ante oculos i in.). esse ab alqo stać po czyjej stronie. quantum in me est ile tylko w mej mocy. cum aliquo być z kim, obchodzić się z kim; d) (z adv.) być w jakim stosunku do czego, stać, iść, mieć się (np. się vita hominum est, bene est, małe mihi est). *est z inf. jest możliwym, można (np. est vide- re). 2. być w istocie, rzeczywiście, znaczyć (np. się est, sunt ista, nos niliil sumus); noc est lub id est to znaczy, tj. jako łącznik (np. vita est brevis, mors non est malum). 3. z gen.; a) gen. possessivus = należeć do kogo, być czyją własnością, np. domus est fratris (lub mea, tua itd.), omnia erant hostium (lub nostra, vestra i in.), Samnitium esse. W szczególności est alcis jest rzeczą, obowiązkiem, zwyczajem, oznaką, jest znakiem, dowodem cze- go, świadczy o czym, np. adules- centis (lub sununae demenoae, levis animi i in.) est meuni est jest moim obowiązkiem; b) z gen. (lub abl.) qualitatis, np. magnae sapientiae, nullius monienti, bono aninio esse; uri sunt taurorum figura; c) (z liczbami) składać się z czego, wyno- - 413 sumptio sić, np. ciassic est ducentarum na- vium; d) z gen. (lub abl.) pretii = wart jest, kosztuje, ma znaczenie, np. magni, parvi, mille sestertiis esse. 4. z dat.: a) = mieć, posiadać, np. patri est ampla domus; b) = służyć do czego, wychodzić na co, np. hoc tibi laudi, honori. saluti est. sumnia, ae /1. suma, ilość, masa; a) suma pieniędzy, pieniądze; b) ogół, całość, sumnia yictoriae zupełne zwycięstwo, ad summam i in sum- nia w całości, w ogólności, krótko; rzecz główna, punkt główny, summa beUi lub imperii całkowita władza. 2. najwyższe miejsce, pierwsza god- ność, stanowisko. suniniatini adv. pokrótce, z lekka, powierzchownie. sum-mergo, mersi, niersiun 3. zanu- rzać, pogrążyć co na dno. pass. zanurzyć się, utopić się. sumniinistratór, oriś m pomocnik. sum-ministro l. dostarczyć, wystarać się, sprowadzić (alicui alqd). sumnussim adv. cicho. sumnussio. onis / a) opuszczenie, zniżenie; zmniejszenie; b) posłuch. summissus 3 spuszczony, klęczący, zgięty; a) (o głosie) cichy, (o mo- wie) spokojny; b) (o charakterze) a) niski, płaszczący się, uniżony; P) cichy, skromny, pokorny, bez- pretensjonalny. sum-mitto, misi, missuili 3. l. zniżyć, opuścić, (oczy) spuścić, pass. zniżać się, upadać, pochylać się; poniżać się; a) opuszczać, zmniejszać, upadać na duchu; b) ugiąć, poddać, upo- rządkować. 2. potajemnie przysyłać, nadsyłać, słać pomoc (alicui alqd), zwłaszcza posłać kogo za kim. 3. podnieść w górę, wyprostować; a) zapuszczać (włosy), zostawić (zwie- rzęta) do rozpłodu; b) wydawać, dostarczać. sum-móneo 2. wręcz przypominać. summ-ópere adv. usilnie, bardzo. z trudem. sum-móveo, num, motum 2. usunąć, oddalić, (wroga) odeprzeć (alqm a re); a) (o liktorze) usunąć na bok, zrobić miejsce; b) kazać komuś od- stąpić; c) skazać na wygnanie, na banicję; d) powstrzymać, oddalić, odganiać, odwodzić od czego (alqm re i a re). summus 3 zob. superus. sum-muto l. zamienić. sumo, mpsi, mptum 3. brać, zabierać (alqd ab alqo); a) brać do użytku, używać; b) przyjmować, przybierać, (pokarm) spożywać, (odzież) wdzie- wać, (odwagi) nabierać; (dzieci) przybierać za swoje, adoptować, sibi tempus zabierać sobie czas. suppli- cium de alqo wykonać na kim karę śmierci; (o mowie) przybrać wyraz pewności, twierdzić, przytaczać, wspominać; c) brać: a) = wybierać, wyszukiwać (alqd, sibi alqd ad alqd); P) = kupować, kupić na licytacji, dzierżawić; y) przedsiębrać, zaczy- nać; S) wyjmować sobie, przywłasz- czyć, przypisywać sobie (sibi alqd); d) uciskać, niszczyć, wyniszczyć. sumptio, onis / przyjęcie; przesłanka (w sylogizmie). suniptuarius 414 sumptuarius 3 wymagający wydatku, nakładu. sumptuosus 3 a) kosztowny, drogi; b) marnotrawny (m re). sumptus, us m wydatek, koszt; pienią- dze; pl. marnotrawstwo. siio, sul, siitiini 3. szyć; łączyć, subst. siitiini, i n zszycie, pancerz. suóve-taurilia, ium n ofiara z trzech zwierząt. siipel-lex, lectiłis / sprzęt domowy; wyprawa. super l. adv. nad tym, ponad to; a) w górze, z góry; b) nadto, prócz tego, jeszcze więcej; c) zresztą. 2. pip. a) (z abl.) nad: a) w górze; /?) *(o czasie) podczas, przy; y) względem, co do = de, np. scribere super alqa re; b) (z acc.) nad: a) ponad, powyżej; p) przez, poza; y) (o czasie) po, podczas; S) ponad, poza, np. super modum, super decem milia, super oninia przede wszystkim. Także = oprócz, np. super morbum etiani fames. supera = supra. superabilis, a a) dający się przejść, do przebycia; b) pokonalny, dający się pokonać. super-addo 3. ponadto dodać, do- łączyć. superatór, oris m zwycięzca. superbia, ae/hardość, pycha, duma; szlachetna duma, godność własna. superbi-lóouentia, ae / chełpliwość. superbió, - - 4. chełpić się, prze- chwalać się (z abl.). superbus 3 wyniosły; a) hardy, dumny, tyrański; wybredny; b) wzniosły, zna- komity; wspaniały, okazały. super-cunmi, I n brew; a) ponurość, powaga; b) pycha, duma; c) wyskok, wzgórze. super-contego 3. z góry nakrywać. siiper-enrineo 2. przewyższać, sterczeć ponad coś. super-ffcies, ei / powierzchnia; zabu- dowanie, budynek. super-fcriis 3 zatknięty w górze. super-fluo, fluid, fluxiini 3. zalewać; w obfitości znajdować się. super-fundó, fiidi, fusum 3. a) sypać, lać na coś. se superfundere i pass. przelewać się, wystąpić z brzegów, rozlewać się, wylewać (z dat. i in alqd); b) zasypać, zalać, pokryć. super-gredior, gressus sum 3. prze- kraczać; przewyższać. super-iacio, ieci, iectum (i *iactum) 3. a) położyć, rzucić na coś; przez coś (acc.) przerzucić; b) przekroczyć (fulem). super-immineo 2. sterczeć, groźnie wznosić się. super-impono 3. na czymś położyć. super-incidens, enfis z góry wpadają- cy, spadający. super-incubans, antis leżący na czymś. super -incumbo, cubul, - 3. położyć się na czymś. siiper-imcio 3. narzucić na coś. super-mstemó, stravT, stratum 3. na czymś rozścielić, zaścielić. super-iumentariiis, T m dozorca parob- ków wozów ciężarowych. super-labór 3. prześliznąć się po czymś. superne adv. a) z góry, z wysokości; b) w górze. - 415 superus supernus 3. w górze znajdujący się, górny; wysoko leżący, wysoko po- łożony. supero l. l. (intr.) wystawać ponad coś; a) być wyższym, mieć przewa- gę, zyskać przewagę, zwyciężyć; b) w obfitości znajdować się; c) jeszcze istnieć, zostać przy życiu, pozostać, dożyć, przeżyć. 2. (trans.) przejść, przekroczyć (alqd); a) przewyższać; b) przejść, przejechać koło czegoś, minąć; opłynąć; c) przewyższyć, uprzedzić kogoś, wziąć górę nad kimś (alqm alqa re), górować; poko- nać, zwyciężyć. super-obruo 3. w górze nakryć. super-occiipó l. zaskoczyć kogoś przy czymś. super-pendens, entis zawieszony, zwieszony, wiszący. super-ponó 3. położyć, postawić na czymś. super-scando 3. przekroczyć. super-sedeo, sedi, sessum 2. zanie- chać czegoś, oszczędzić sobie cze- goś, pozbyć się czegoś (z abl.; z *inf.). super-stagnó l. wylać, wystąpić z brzegów. super-stemo 3. pokryć, nakryć. siiper-stes, stiffls a) stojący obok, obec- ny; b) świadek; c) pozostały przy życiu, potomny (z dat. i gen.). superstitió, onis / l. uroczysta przy- sięga. 2. zabobon, gusła, a) pl. zabo- bonne praktyki, obrzędy; b) bojaźń boża, zabobonny lęk. siiperstitiosiis 3 a) zabobonny, zbyt trwożliwy; b) proroczy, wieszczy. super-sto, - - l. stać na czymś (z dat. i *acc.). super -struó, struao, structuni 3. bu- dować na czymś, stawiać na czymś. super-sum, GS, esse zbywać, pozostać; a) jeszcze istnieć, zostać przy życiu; b) przeżyć kogoś (z dat.); c) być w obfitości; wystarczać; sprostać cze- muś (z dat.); d) mieć przewagę; e) pomagać. siiper-urgeo 2. górą się wciskać. superus 3 w górze będący, górny. subst. a) siiperi, óriim m bogowie niebiańscy; ludzie na ziemi; b) su- pera, oram n świat ziemski, l. comp. superior, us wyższy, górny; a) (o czasie) wcześniejszy, dawniejszy, po- przedni; b) wyżej stojący, przewyż- szający, przeważny, znakomitszy, sil- niejszy; mający przewagę, zwycięski. 2. sup. supremus 3 najwyższy, osta- tni; a) (o czasie) ostateczny, ostatni. supremus dies dzień śmierci, po- grzebu. subst. suprema, óriuli n śmierć; ostatnia wola; ostatnia usługa, pogrzeb; szczątki, zwłoki; b) ostatni = najgorszy, najcięższy. 2. sup. summiis 3 najwyższy, najwyżej stojący; ostatnia (górna) część, naj- wyższy punkt, szczyt, wierzchołek, górna powierzchnia, subst. sum- mum, i n najwyższa warstwa, szczyt, wysokość, (ad) suninium do naj- wyższego stopnia, co najwyżej; a) (o czasie) ostatni, ostateczny, sunuua aestas późne lato, upały; b) naj- znakomitszy, najważniejszcy, najsil- niejszy, najgłówniejszy, główny. summa res główna rzecz, summus superyacaneus - 416- dies główny dzień, sumnia facere uczynić wszystko, co możliwe, sum- mum ius ściśle stosowane prawo. suninia res rozstrzygająca walka. summo tempore w największej po- trzebie. adv. sunune w najwyższym stopniu, szczególnie; najzupełniej, całkowicie, sumnia res publica dob- ro ogółu, dobro państwa, racja stanu. superyacane&s 3 zbędny, niepotrzeb- ny; drugorzędny. super-yacuus 3. = supervacaneus. super-vado 3. przekraczać, przecho- dzić. super-vehór, yectus sum 3. poza coś (acc.) wyjeżdżać. super-yemó, vem, yentum 4. przez coś (dat. lub *acc.) iść; a) położyć się na czym; b) niespodzianie przybyć; c) napaść, zaskoczyć kogoś (z dat.). siiperyentus, us m nadejście, przy- bycie. super-vlvo 3. przeżyć (z dat.). super-vólito l. latać nad czymś (acc.). super-vóló l. ponad czymś (acc. lub dat.) przelecieć. siipino l. w tył wygiąć, w górę zwró- cić, wywrócić, przewrócić. suplniis 3 a) ku górze zwrócony, (lekko) wzniesiony; b) wstecz wy- gięty, na wznak leżący, w tył podany, pochylony; c) opieszały, zaniedbany. sup-paenitet 2. nieco żal mu, trochę nierad jestem. sup-par, paris prawie równy, prawie równoczesny (z dat.). suppeditatió, onis / nadmiar, zbytek. sup-pedfto l. l. (trans.) dawać, poda- wać, przysyłać, dostarczać (alicui alqd). pass. obficie być zaopatrzo- nym. 2. (intr.) a) nieść pomoc, wspie- rać (alicui); b) (obficie) znajdować się, być pod dostatkiem, być w zapa- sie; a) być obficie zaopatrzonym w coś (abl.); P) wystarczać, starczyć (ad alqd, z *dat.). suppetiae, arum/pomoc, poparcie. suppetiór l. przyjść z pomocą (alicui). sup-peto 3. (intr.) = suppedito 2. b. sup-planto l. podstawić komu (olani) nogę. supplenientum, i n uzupełnienie; a) pobór uzupełniający; b) zaciąg do- datkowy. sup-pleo, cvi, etum 2. dopełnić, znów napełnić; uzupełnić; zaciągi uzu- pełnić. sup-plex, icfe gnący kolana, klęczący; komie błagający (alicui; z ut); pokor- ny, błagalny, subst. m szukający przytułku, opieki; petent, klient. supplicatió. onis/l. uroczystość bła- galna, modły błagalne, pokutne. 2. modły dziękczynne. suppEciter adv. do supplex. suppITcTiini, T n uklęknięcie: l. a) pokorna prośba, błaganie, modlitwa; b) = suppBcatio. 2. stracenie, kara śmierci; a) sroga kara; męka, katusze, męczarnia; b) ofiara przebłagania, ofiarowanie, sąd karny. supplico l. na klęczkach, pokornie prosić, błagać (alicui); (do bogów) modlić się (diis). sup-plodó, sl, sum 3. tupnąć. suppiósió, onis/tupanie, tupnięcie. sup-pono, posili, pósitiim 3. podkła- dać, podstawiać (alqd alicui rei); a) - 417 - suscipio podbić; b) z dołu przyłożyć, przy- stawić, przysądzić (alicui rei alqd); przydać, dołożyć; c) na czyjeś miej- sce położyć (alqd in locum alcis, pro alqo, *alicui); podsunąć, podrzucić. sup-porto l. znosić, donosić, dowozić (alqd alicui, ad alqm, in alqd). suppressio, onis / sprzeniewierzenie (pieniędzy). sup-primo, pressl, pressum 3 w dół cisnąć, zgniatać; a) powstrzymywać, zatrzymywać, powściągać, (okręty) zatrzymać w przystani, zatopić; b) zdusić, stłumić; ukryć, zataić; sprzy- mierzyć; c) suppre.ssus 3 (o mowie) cichy, przytłumiony. sup-pudet 2. me trochę mi wstyd (alcis). sup-puro l. ciągle ropieć, dęć. sup- puratus 3 ciągle ropiejący. sup-piito l. wyliczać, obliczać. supra l. adv. a) w górze, wyżej, powyżej, na świecie (górnym); b) (o czasie) dawniej, przedtem, wcześniej; s. repetere dalej zasięgnąć; c) ponad- to, więcej, wyżej, dalej. 2.prp. z acc.: ponad, poza; a) nad, poprzez, poza = z drugiej strony; b) (o czasie) przed, poza (wstecz = przed); c) (o mierze i stopniu) poza coś, ponad coś, np. s. vires, s. liominis for- tunani, s. modlini, s. duos menses. supralano, onis / przesada. supralatus 3 przesadzony. supra-scandó 3. przekraczać. supremus 3 zob. superus. sura, ae/łydka. surculus, i m gałąź, gałązka; zraz; sadzonka. surdaster, trą, trum na pół głuchy. surditas, afis/głuchota. surdus 3 głuchy (ad alqd lub *dat.); a) nieczuły; b) nie rozumiejący cze- goś (in re); c) bez dźwięku, niedo- słyszalny, cichy, zamilkły. surena, ae m najwyższy po królu dostojnik u Panów. surgo, surrexi, surrectum 3. l. (trans.) podnieść, wznieść, wypros- tować. 2. (intr.) podnieść się, wstać, wstąpić wyżej (e, de, a re ad, in alqd); a) (o mówcy) wystąpić, (o wodzu) wyruszyć; b) (o martwych przedmiotach) wznosić się, wscho- dzić, powstawać, (o czasie) nadcho- dzić, zbliżać się; c) w górę piąć się, róść, przybierać; d) zaczynać, po- czynać. surpite, surpifit zob. surripio. sur-repo 3. a) podleźć; b) wcisnąć się. surrexe, surrigo = surreaasse, surgo. sur-ripio, ripuu, reptum 3. potajemnie odebrać, ukraść, wydrzeć, zabrać (alqd alicui lub ab alqo). se sur- ripere potajemnie oddalić się, wy- mknąć się, wyśliznąć się. sur-rógo l. wybrać na miejsce czyje (alqm alicui i in locum alcis). sursum adv. a) w górę, do góry; b) wysoko, w górze. sus, siiis m i / wieprz, świnia; dzik. sus-censeó, m, - 2. wzburzonym lub gniewnym być, gniewać się (alicui; z quod lub acc. c. inf.). susceptio, onis/podjęcie, objęcie. sus-cipio, cepi, ceptum 3. l. z doły chwytać; (przen.) podtrzymywać, po- pierać; a) (dziecko) z ziemi podnieść suscito - 418 - = uznać za swoje; b) (dzieci) mieć z kimś (ex alga) lub od kogoś, pass. przyjść na świat, urodzić się. 2. przyjąć do siebie, przyjąć; a) (dob- rowolnie) podjąć, na siebie przyjąć, podjąć się czegoś (alqd). (consilium, odium) powziąć; b) coś sobie wy- mówić; c) przedsiębrać, załatwić; urządzić; (drogę) obrać, (severita- tem) użyć, zastosować, (ślub) uczy- nić, złożyć; d) odpowiedzieć; e) ścierpieć, znieść, wziąć na siebie. sus-citó l. w górę pędzić, do góry skierować, podnieść, spłoszyć (alqm i alqd ab, ex re in alqd; a) kazać wstać, zbudzić; b) obudzić, wzbu- dzić, poruszyć; rozbudzić, wzniecić, spowodować. sus-pecto l. a) patrzeć w górę; b) podejrzliwie patrzeć, podejrzewać. suspectus, us m spojrzenie ku górze, zaglądanie; podziw, cześć. suspectus 3 podejrzewany, podejrzany, wzbudzający podejrzenie lub obawę (alicui kogoś od kogoś; re, de re, *alcis rei). suspendium, T n zawieszenie, powie- szenie; powieszenie się. sus-pendo, pendi, pensum 3. zawiesić, powiesić (alqd re, ex, de, a re); a) podnieść w górę, wynieść, trzymać w zawieszeniu, trzymać w niepew- ności. pass. wisieć, chwiać się, bujać; b) pozostawić nie rozstrzygniętym; c) zaniepokoić. su-spensus 3 wzniesiony w górę, wi- szący; a) zawisły od czegoś, na czymś oparty (ex re); b) niepewny, wątpliwy, niezdecydowany, chwiej- ny, nieokreślony; c) trwożliwy, boja- źliwy, niespokojny. suspicax, acis podejrzliwy. sfl-spido, exi, ectum 3. w górę patrzeć, zaglądać, podglądać (in alqd i z acc.); a) wznieść się myślą ku czemuś (alqd); b) podziwiać, czcić; c) pode- jrzewać (alqm). suspició, onis / a) podejrzenie, in suspicione esse alicui być komuś podejrzanym, alqm in suspicionem adducere rzucić na kogo podejrze- nie. in suspicionem yenire (lub ca- dere, vocari) popaść w podejrzenie, suspicionem habere a) de re o coś podejrzewać; fS) alcis rei być o coś podejrzanym; b) przypuszczenie, do- mysł, przeczucie. susplciosus 3 a) podejrzliwy; b) wzbu- dzający podejrzenie, podejrzany. suspitór l. podejrzewać, domyślać się, przeczuwać, spodziewać się (alqd; z acc. c. inf.). suspiratus, us m głęboki oddech, wes- tchnienie. su-spiritus. us m głębokie odetchnie- nie, westchnienie, kaszel. suspirium, I n głębokie oddychanie, westchnienie. su-spiro l. głęboko oddychać, wzdy- chać (alqd za czymś), tęsknić. susque deque adv. w dół i w górę; mniej więcej; obojętnie, bez zna- czenia. sustentaculum, i n podpora. sustentatió, óniś / zwłoka. sustentó l. podtrzymywać, pass. trzy- mać się; a) prosto trzymać, nie dać upaść, podpierać; b) utrzymywać, - 419 - tabella żywić; c) wytrzymywać, znosić, cier- pieć, wytrwać; d) zatrzymywać, ta- mować; znośnym czynić, uciszać; e) powściągać, odwlekać, odkładać. sus-tmeó, niu, - 2. podtrzymywać, prosto trzymać, nie dać upaść, pod- pierać, dźwigać, unosić; a) wytrzy- mać, znieść, ścierpieć; (sprawie ja- kiejś) dorastać; (przeciw komuś) wy- stąpić, utrzymać się; a) (abs.) wy- trwać, placu dotrzymać; przemóc co na sobie; b) wziąć na siebie, podjąć się, mieć do znoszenia, dokazać cze- goś (alqd). personani rolę grać; c) utrzymać = a) dochować, zachować; P) żywić, utrzymywać; d) zatrzymać, powstrzymać, powściągnąć, kazać przestać, se sustinere a re (lub z ne) zaniechać coś, z dala się trzymać od czegoś; odwlekać, odkładać. sus-tollo, - - 3. w górę podnieść. susurratór, oris m podszeptujący. susurró l. szeptać, szemrać, syczeć. susiirrus, i m szept, szmer, syk, mru- czenie. siisiirrus 3 szepczący. sutiiis, e zeszyty; spleciony. sutór, oris w szewc. sutorius 3 szewski; subst. były szewc. sutrinus 3 = sutorius. sutura, ae/ścieg, szew. suus 3 (zaimek dzierżawczy 3. osoby) swój, własny; a) sul, orum m swoi, krewni, przyjaciele, zwolennicy, swoi ludzie, krajanie, współobywatele; b) suum, i n swoje, swoja własność, swoje mienie; - a) właściwy, należ- ny, odpowiedni, przeznaczony, zwyk- ły, należyty, suo iure z pełnym prawem; fS) korzystny, pożądany, dogodny, miły. suo loco pugnare w dogodnym miejscu (terenie) wal- czyć; y) swój własny pan, samodziel- "y. oryginalny. syllaba, ae/zgłoska. syllabatmi adv. według zgłosek, po zgłosce. syllógismus, T OT (logiczny) wniosek. symbóla, ae/składka pieniężna. symphonia, ae / muzyka, koncert; kapela. symphoniacus 3 muzykalny; subst. m muzykant (pl. kapela, orkiestra). symposium, i n uczta, biesiada. synedrus, l m członek rady (w kole- gium). synephebiis, T OT przyjaciel młodości. syngrapha, ae/rękopis; skrypt dłużny, weksel. syngraphus, T OT dokument; paszport. T T. (skrót) = Titus. tabella, ae / deseczka, tabliczka; a) szachownica; b) tabliczka pamiąt- kowa. wotywna; c) obrazek; d) wa- chlarz; e) tabliczka (do pisania); a) pismo; p) list; y) kontrakt, skrypt tahellarius - 420 - dłużny; S) orędzie, dokument; e) protokół; f) tabliczka do głosowania. tabellarius 3 dotyczący głosowania. subst. -us, i m posłaniec z listem. tabeli, m, - 2. a) topnieć, rozchodzić się, znikać; b) ciec. taberna, ae / buda z desek; l. chata. 2. sklep, kram, warsztat; a) szynk, gospoda; b) krużganek w cyrku, łuk. tabernaculum, T n chata, buda; a) namiot; b) obserwatorium (augurów). tabernarius, i m właściciel sklepu, budy. tabes, fa / psucie się, gnicie; a) po- soka, jucha; b) suchoty, wycieńcze- nie; a) zaraza, (przen.) trucizna; f5) zanikanie. tabesco, bm, - 3. topnieć, rozkładać się; a) gnić; b) chudnąć, trapić się (ex alqo o kogoś). tabidu.s 3 a) niknący, chudnący, top- niejący; b) pożerający, niszczący. tabi-ficus 3 trawiący. tabula, ae / deska, tablica; a) sza- chownica; b) tablica pamiątkowa, wotywna; c) obraz; d) tablica ustaw; e) tablica licytacyjna (stół); f) stół wekslarza; g) tablica do pisania; to, co jest napisane; a) pismo, odpis; f5) lista, spis, regestr, protokół; y) kontrakt, skrypt dłużny; S) testa- ment; e) orędzie, dokument; Q księ- ga rachunkowa. tabulariiim. T n archiwum. tabulatio. oris / ściana z desek, osza- lowanie; pokład, piętro. tabulatus 3 pokryty deskami, tarcica- mi. subst. -urn, i n pokład, pomost, piętro. tabiiiihum, T n = tabulariiim. tabiim. i n posoka, ropa; a) jad; b) zaraza, choroba zaraźliwa. taceo, ul, itum 2. l. (intr.) milczeć (de re); a) być cichym, bezgłośnym; b) zamilknąć, przestać. 2 (trans.) zamil- czeć (alqd). taciturnitas, afis/1. dochowanie taje- mnicy. 2. milczenie. tacitumus 3 milczący, skąpy w słowa; cichy, spokojny. tacitus 3 l. (act.) milczący, niemy, cichy, bez szmeru, spokojny. 2. pass. zamilczany, nie wspomniany, nie omówiony; a) w milczeniu ścierpiany lub przyjęty; b) cichy, skryty, tajem- ny, nie spostrzeżony, w cichości. tactió, onis/zmysł dotyku, czucie. tactus, us m l. dotknięcie; działanie, wpływ. 2. zmysł dotyku, czucie. taeda, ae/sosna; a) drzewo sosnowe, łuczywo; pl. las sosnowy; b) po- chodnia; a) pochodnia weselna; f!) wesele, małżeństwo. taedet, fint lub (aesiun est 2. czuć wstręt, być zniechęconym (alqm alcis rei albo z inf.). taedi-fer 3 niosący pochodnie. taednim, i n wstręt, odraza, niechęć. taema, ae / wstążka, opaska; opaska na głowę. taeter, trą, trum brzydki, wstrętny, odstręczający, obrzydliwy. tagax, ads złodziejski. tago (arch.) = tango. talaris, e sięgający do kostki albo znajdujący się na kostkach, subst. talaria, liim n a) trzewiki ze skrzy- dełkami; b) długa suknia. - 421 - tantus talarius 3 należący do kostek, ko- stkowy. talea, ae / laska, pręt, drążek; a) pal zaostrzony; b) sztabka żelazna, sztaba. tallentuili. T n talent (jako waga lub suma pieniężna). talfe, e taki, takiego rodzaju; a) tak wielki, tak znaczny; b) tak zły; c) następujący. talpa, ae/kret. talitrum, T n skrawek. talus. Ima) kostka; pięta; b) kostka do gry. tam adv. tak = tak bardzo, tak dalece, w tym stopniu. quam... tam jak... tak, (przed *comp. i sup.) im... tym. tam... quam tak (bardzo)... jak. non tam... quam nie tak... jak raczej. tam-diii adv. tak długo; bardzo długo. tamen (partykuła przeciwstawna) jed- nak, atoli (wzmocnine przez at, sed, verum). neque tamen jednak nie; a) lecz przynajmniej, si non... (at) ta- men jeśli nie, to przynajmniej; b) przecież w końcu; c) *si tamen jednak tylko, jeśli, jeśli inaczej. *nisi tamen jeśli tylko nie. tamen-etsi ej. = tametsi. tam-etsi ej. lubo, chociaż; mimo to jednak. tam-quam a) adv. jakby, jak gdyby; b) ej. z con. = tamquam si zarówno jak gdyby. tandem adv. w końcu, nareszcie; (w pytaniach) na koniec, wreszcie, np. quis t? quousque Ł? tango, teflgi, tactum 3. dotykać, do- tknąć, ująć (alqd re); a) (o miejscu) dojść, dotrzeć, dostąpić; graniczyć (/OCHOT); b) naruszyć = zabrać (np. alqd de praeda); (potrawy) jeść, spożywać; (wodą) zwilżać, (siarką) podkurzać; c) trafić, uderzyć (fulnune albo de caelo tactus); d) wzruszać, poruszać, ogarnąć, wywrzeć wrażenie na czymś (acc.); e) (w mowie) poru- szać; a) wspominać, przytaczać; /?) drażnić. tail-quam = tamquam. tantfs-per adv. tak długo; tymczasem. tant-ópere adv. tak bardzo, w tym stopniu. tantiiliis 3 tak mały, tak niewielki, tak mało. subst. -iim, T n tak mało, taka drobnostka. tantus 3 tak wielki, tak znaczny, tak silny; tak wiele; a) tylko tak wielki, tak mały; b) subst. tantum. T n tyle, tak dużo, taka ilość, tak wysoki stopień (gen.), alterum tantum jesz- cze raz tyle; drugie tyle; a) tylko tyle, tak mało, taka drobnostka; fS) tanti (gen. prerii) za taką cenę, tak wysoko, tak drogo, tanti esse tyle kosztować, na tyle być cenionym. tanti mihi est opłaci się, warte zachodu (jest mi obojętnym); /) tanto (abl. comp.) o tyle. quanto... tamo im... tym; S) tamtum adv.; 0; a) tak dalece, tak bardzo, tyle; /? [S) tylko, jedynie, tylko tyle, non tan- tum... sed etiam nie tylko, lecz także; f J) tantum-módó tylko, jedynie, S S) tantum non prawie; e e) tantum qu6d tylko że, ponie- waż, zaledwie, że. tantum quod non tylko że nie. tantusdem - 422 - tantus-dem 3 równie wielki, subst. tantundem n równie wiele, tyleż (z gen.); adv. tak dalece. tapes, eflś m i tapetę, is n dywan, nakrycie. tardi-gradus 3 powoli kroczący. tardi-pes, pedus powoli idąc, kulejąc. tarditas, atiś / powolność; tępota, niepojętność. tardo 1.1. odwlekać, powstrzymywać, hamować {alqm, alqd, alqm ad alqd lub a re, także m re i z inf.); osłabiać. 2. (intr.) zwlekać. tardus 3 powolny, opieszały, leniwy; a) długotrwały; b) późny; c) po- wstrzymujący, opóźniający, parali- żujący; d) tępy, głupi; słaba głowa. taureiis 3 wołowy. tauri-fornuś, e na kształt byka, podob- ny do byka. taurinii.s 3 wołowy. tauriis, i m byk. taxatió, onis/oszacowanie. taxilliis, 1 m mała kostka (sześcian). taxó l. szorstko dotknąć; a) drażnić kogo, krytykować; b) oszacować; otaksować. taxus, i/cis, drzewo cisowe. techna, ae/chytry figiel. tector, oris m tynkarz. tectoriółum, T n sztukateria. tectoriihn, i n malowidło ścienne, fresk, sztukateria. tectum, T n dach; a) powała, sufit; b) strzecha, dom, mieszkanie, świątynia, grota, jaskinia. tectus 3 kryty, nakryty; a) pokryty dachem, opatrzony dachem; b) ukry- ty; a) tajemniczy, tajny; fS) podstęp- ny; c) wstrzemięźliwy, ostrożny (m re, ad alqm). tegimen, iilis n pokrycie, zasłona; osłona, ochrona. tegimentum i tegmentum, I n pokrycie, dach, oszalowanie; osłona, ochrona. tegnien, mis n = tegimen. tego, ten, tectum 3. kryć, pokrywać (alqd re); a) ubierać; b) pogrzebać, pochować; c) zakryć; a) ukrywać; /S) taić, owijać w bawełnę, upiększać; d) chronić, bronić (alqd a re). tegula, ae/dachówka; pl. i *sg. dach z dachówek. tegumen, tegiunentum = tegimen (tum). tela, ae/tkanina; tkactwo, krosna. tellus, iiris / ziemia (także jako bó- stwo); a) grunt, podłoga; b) posia- dłość, grunt; c) kraj, państwo, oko- lica, obszar. teluin, T n broń zaczepna, pocisk; broń, strzała; zapęd. temerariiis 3 nieuważny, płochy, nie- rozważny, zuchwały. temere adv. przypadkiem, na oślep, bez zastanowienia; a) bezpodstawnie; b) bez namysłu, zaraz, non temere niełatwo, zaledwie. temeritas, afiś / a) przypadek, ślepy traf; b) nierozwaga, płochość, zuch- wałość. temero l. plamić, znieważyć, znie- sławić, zhańbić. temetum, T n wino. temno, - - 3. gardzić, lekceważyć (= contemno). temo, onis m dyszel; grządziel; wóz (jako konstelacja). 423 - tempus temperamentum, T n l. umiarkowana mieszanina. 2. (właściwa) miara; a) umiarkowanie; b) wybieg, wyjście. teniperans, anflś umiarkowany, mier- ny, miarkujący się, wstrzemięźliwy (z *gen. lub a re). temperantia, ae / umiarkowanie, za- chowanie miary; panowanie nad so- bą. temperano, onis/należyta mieszanina, złożenie; a) dobrany skład, stosowne urządzenie, organizacja; b) zasada organizacji lub porządku. temperatór, oris m organizator. temperatura, ae / właściwe zmie- szanie. temperatus 3 a) należycie zmieszany, łagodny, gorący; b) spokojny, umiar- kowany, poważny. temperi adv. we właściwym czasie. temperies, el/= temperatio; łagodne ciepło. tempero 1.1. (trans.) a) ogrzać umiar- kowanie (= gorące oziębić, a zimne ogrzać); b) należycie zmieszać, zło- żyć (np. vinum, venenum); a) nale- życie urządzić, uregulować, uporząd- kować; p) miarkować, umiarkowanie używać, łagodzić; y) należycie pro- wadzić, kierować, rządzić, powścią- gać. 2. (intr.) zachować miarę, miar- kować się (m re); a) z dat.) a) miarkować, z umiarkowaniem uży- wać, powściągnąć (np. sibi, irae, linguae, risui); fi) szanować, oszczę- dzić (coś) (np. sociis, templis); b) (a re albo sibi a re; z quin albo quomi- nus) powstrzymywać się od czegoś (np. a lacrimis, ab iniuria). tempestas, atis / l. stan powietrza, pogoda; a) niepogoda, burza; b) (przen.) burza = a) natłok; /?) czas burzliwy, niepokoje; y) (o osobach) niszczyciel, burzyciel. 2. okres czasu; czas; położenie, stosunki. tempestmtas, atis / właściwy czas. tempesGvus 3 w stosownym czasie, w porę; a) stosowny, dogodny; od- powiedni, dojrzały; b) wczesny. templum, i n poświęcone miejsce, święte miejsce; a) miejsce, z którego augurowie badali lot ptaków, hoc onine templum wszechświat; a) wzgórze; p) daleki obszar; b) świę- tość, świątynia, kaplica. tempwaBs, e jakiś czas trwający. temporarius 3 stosujący się do okoli- czności; zmienny. temptabundus 3 naokoło macający. temptamen, inis i temptamentum, i n = temptatio. temptatio. onis/l. a) próba, usiłowa- nie; b) napad, atak (szczególnie cho- roby). 2. pokusa. temptatór, oris m kusiciel. tempto l. macać, dotykać; a) napadać, szukać czegoś do zrabowania, (o chorobach, uczuciach) ogarniać; (przen.) zwalczać; b) próbować, wy- stawiać na próbę (alqm i alqd); a) starać się kogoś wybadać; R) wieść na pokuszenie, starać się pozyskać, przerobić, obrabiać, nęcić; y) do- świadczać czegoś (alqd; z si, czy; *z inf. lub ut). templis, oris n skroń. tempus, oris n czas, okres czasu; a) chwila, godzina; lub (pl.) wiek. haec temulentia 424 - tempora nasze czasy, anni tempas pora roku. in omne tempus na za- wsze, na wieki, ex temperę z miej- sca; b) czas (okres) życia, wiek (lata), dni (życia), lata (często pl.); w ogóle trwanie, pora; c) (w metryce) miara; iloczas; d) (z naciskiem) a) dobry, stosowny czas, stosowna chwila, spo- sobność, dogodna sposobność, fc est. jest na czasie (z inf. albo acc. c. inf.). ad tempus lub (in) temperę w sto- sownym czasie; p) stosunki, okolicz- ności, położenie, ex temperę stosow- nie do okoliczności; przykre okolicz- ności, smutne położenie, troski, nie- szczęście, bieda, niebezpieczeństwo (pl. procesy, smutne czasy). temulentia, ae/pijaństwo. temulentus 3 opity, pijany. tenacitas, atfs/mocne ujęcie; skąpst- wo, sknerstwo. tena.\. acis mocno trzymający; a) ciąg- nący się, silny, gęsty; b) silnie trzy- mający się czegoś (gen.); a) upały, zawzięty; /?) skąpy, sknera. tendiciiia. e/sidło, pętla. telitló. tetendi, tentlim (i *tensum 3. l. (trans.} napiąć, naciągać coś (alqd); a) wyprężyć, rozciągnąć (np. manus alicui i ad alqd); a) (namioty) rozbić, (sieci) zastawiać; R) wyciągać, przedłu- żać; b) dostarczać (alicui alqd), (w ogóle), dawać, użyczać, (pęta) nakła- dać; c) zwracać, kierować (alqd ad albo in alqd), (pociski) miotać. Z (intr.) a) (w namiotach) obozować, kwatero- wać; (w szyku bojowym) stawać; b) spieszyć, dążyć, maszerować, ciągnąć, jechać, udawać się (in albo ad alqd); a) napaść na kogo (in alqm); /?) ciągnąć się, rozciągać się; c) dążyć do czegoś (ad alqd; *z ut, ne); przychylać się do czegoś (ad alqd); czuć skłonność do czegoś; d) natężać się; trudzić się (in re; *z ut, ne); a) walczyć; R) stawiać opór (z contra albo adversus); zarzuty czynić. tenebrae, arum / ciemność, mrok; a) noc; ślepota, niemoc, omdlenie, śmierć; ciemne miejsce, zakątek, kry- jówka; b) ukrycie, niski stan; niejas- ność; niepewne położenie. tenebricosus 3 ukryty w ciemności; zaciemniony, ciemny. tenebricus 3 i tenebrósus 3 ciemny; okryty ciemnością. teneó, tenui, - 2. trzymać, mocno trzymać (alqd re, in re). l. dzierżyć, posiadać, mieć; a) pojmować, rozu- mieć; znać; b) skierowywać coś (alqd ad, in alqd); a) (drogę) obrać, (na drogę) wstąpić; f!) (intr.) sterować, żeglować (closse ad locum); c) (do celu podróży) dostać się, wylądować, zdążyć (z occ.); d) (przen.) a) osiąg- nąć, uzyskać coś; fS) przekonać kogoś (alqm in re lub z gen. criminis). pass. być przekonanym, (w ogóle) złapa- nym być na czym. 2. posiadać, mieć w posiadaniu (alqd). pass. teneri ab alqo być w czyich rękach, w posiada- niu; a) zamieszkiwać, obsadzić, (o wojsku) dowodzić, (o władcy) pano- wać, mieć pod swoją władzą; b) ogarniać, obejmować, pass. zawierać się w czymś (abl.); c) (o afektach) ogarniać, opanować. 3. nie puścić; a) więzić kogo; b) starać się zatrzymać, - 425 tergo zachować, utrzymać, obronić; c) trwać przy czym (acc.), obstawać przy czym; zwł. a) podtrzymywać swoje twierdzenie; JS) (intr.) utrzymywać się, istnieć, trwać; d) więzić = a) czaro- wać; p) opanowywać, natchnąć; /) zobowiązywać, związywać (zwłaszcza o potrawach, obietnicach itp.); e) (jako prawo) przeprowadzić (alqd; z ut, ne). 4. = powstrzymywać; a) (łzy, uczucia) powściągać; b) zwłóczyć coś, odwle- kać; c) coś od kogoś oddalać, z dala trzymać (alqd ab alqo lub a re). tener, era, eriim delikatny, miękki; a) młody, młodzieńczy; b) (duchowo) a) uczuciowy, ustępliwy; p) miękki, wydelikacony; y) czuły, zakochany; rozkoszny. teneritas, afis / delikatność. tenesmos, i m parcie stolcowe. tenor, oris m nieprzerwany bieg, ciąg; przebieg, trwanie, uno tenore jed- nym ciągiem, bez przerwy. tensa, ae / wóz, na którym wożono posągi bogów. tentabundus = temptabundus. tentlgo, mis / naprężenie; lubieżność, zapał (miłosny). tento, tentamen i in. zob. tempt- tentórium. i n namiot. tenuiculus 3 dosyć drobny, nędzny. tenuis. e cienki, delikatny, drobny; a) szczupły, chudy; b) wąski; c) płytki, miałki, płaski; d) (o płynach) czysty, jasny; e) (przen.) a) delikatny, do- kładny, bystry; P) nieznaczny, drob- ny, słaby; f) ubogi, biedny; S) niski, mały; e) pojedynczy, skromny; 4) adv. tenuiter lada jako. tenuitas, afls / cienkość, delikatność; a) chudość; b) niedostatek, ubóstwo; c) pojedynczość, skromność, brak ozdób. tenuo l. robić cienkim, rozcieńczać; zmniejszać, zacieśniać, zniżać, osła- biać. tenus a) subst. (nieodm.) n sznur; b) prp. z abl. i gen. aż do. verbo tenus dosłownie. tepe-fació, feci, factiun 3. czynić let- nim, rozgrzewać. tepeo, ffi, - 2. być letnim, ciepłym; a) być zakochanym; b) ostygnąć w miłości. tepesco, piH, - 3. stawać się letnim, gorącym. tepidus 3 a) letni, ciepły, łagodny; b) chłodny, oziębiający; mdły. tepór, oris m l. umiarkowane ciepło. 2. chłód; mdłość. ter adv. trzy razy. ter-dede(n)s adv. trzynaście razy. terebinthus, T/drzewo terpentynowe. terebro l. wiercić, przewiercić. teredó, mis / kołatek (owad), czerw drzewny. teres, edś walcowaty; gładki, a) jakby toczony, krępy, elastyczny, (plaga) dobrze skręcony; b) pełen smaku, gustowny; zaokrąglony. ter-genuniis 3 zob. trigeminus. tergeo, sl, sum 2. wycierać, osuszać, czyścić; łaskotać. tergihum, i n knut, korbacz. tergiversatió, ónis/ zwlekanie. tergi-versor l. szukać wykrętów, ocią- gać się. tergó 3. = tergeo. tergum - 426 - tergum, i n plecy, grzbiet; a tergo z tylu; a) (w ogóle) ciało; b) tył; c) powierzchnia, górna część; d) skóra, runo; a) powłoka; /?) przedmioty wyrabiane ze skóry: miech, tarcza, puklerz, bęben i in.; e) warstwa spiżu. tergus, óris n = tergum. tennes, itfe m gałązka. Termmalia, ium n święto boga granic. terminatió, onis / ograniczanie, od- graniczanie; a) sąd, wyrok; b) koniec. termmó l. ograniczać, odgraniczać (alqd, alqd a re); a) ścieśniać, za- mykać; b) odmierzać (alqd re); c) ukończyć. terminus, T m znak, kamień graniczny; (pl.) granica; a) bóg graniczny; b) (przen.) a) ograniczenie, cel; /?) ko- niec, cel ostateczny. term (i *temus) 3 po trzy, po trzech, trzykrotnie. tero, trivT, tntuili 3. trzeć; a) wycierać; o;) gładzić, toczyć; p) zużywać, zno- sić; b) wytrzeć, (zboże) młócić; c) rozcierać; a) (osoby) znużyć, zmę- czyć (alqm in re), P) często używać, (o drodze) często deptać, przecho- dzić; y) (o czasie) zużyć, stracić, zmarnować (tempus re i in re). terra, ae/ziemia (jako ciało niebieskie, żywioł), ląd (w przeciwieństwie do morza i nieba), terra na lądzie, terra niarique na lądzie i na morzu, a ter- ra od strony lądu; a) świat ziemski, powierzchnia ziemi; b) kraj, okolica. pl. świat, orbis terraruni świat. terraneóla, ae/dzierlatka. terrenus 3. l. z ziemi, ziemny, subst. terrenuin, T n obszar ziemski, rola. 2. = terrestris; a) ziemski; b) pod- ziemny. terreo, ui, itum 2. straszyć, przestra- szyć (alqm; z ne); a) płoszyć, pędzić; b) odstraszać (alqm a re; z ąuominus lub ne; *z inf.). terrestris, e (i terrester, tris, trę) a) ziemski, podziemny; b) krajowy. terreus 3 z ziemi, ziemny. terribiliis, e straszny, wzbudzający strach. terriculum, T n straszydło, postrach. terrffilco l. = terreo. terri-flcus 3 = terribilis. terri-gena, ae m i/zrodzony z ziemi, syn ziemi. terri-payilim i -podium zob. tri- pudiuni. territo l. często, silnie przestraszać. territorium, i n grunty należące do miasta; granica obwodu miasta. terror, óris m strach, trwoga, przera- żenie; straszne słowo, straszna wieść. terr-undus 3 = teruncius. tersus 3 czysty; wytworny. tertiia-deciimani, oriim m żołnierze 13. legionu. tertianus 3 trzydniowy, subst. -us, i m żołnierz 13. legionu. tertius 3 trzeci. adv. terfió i -urn po raz trzeci, po trzecie. ter-uncms, T m trzy dwunaste, jedna czwarta; = 1/40 denara. tesqua, oriim n pustkowie, wrzoso- wiska. tessellatus 3 z kamyków czworokąt- nych, mozaikowy. tessera, ae / l. kostka (do gry). 2. znaczek, tabliczka (czworograniasta); - 427 - theologus a) hasło, znak umówiony, rozkaz; b) znak przyjaźni; c) marka (znaczek) na zboże. tesserariii-s, T m odbierający i przeka- zujący hasło wodza. tessei-ula, ae/kosteczka; kamyk mo- zaiki. testa, ae / l. cegła. 2. a) naczynie gliniane, dzban, garnek, lampa; b) skorupa; c) skorupa, muszla (skoru- piaków); a) skorupiak; /?) okładka, pokrywa. testamentarius 3 dotyczący testamen- tu. subst. -us, i m fałszerz testa- mentów. testanientum, T n testament, ostatnia wola. testatió, onis/wzywanie na świadka. ((•status 3 poświadczony; znany, jaw- ny, naoczny. testiflcatio, onis / poświadczenie; a) powoływanie się na świadków; b) dowód. testi-ffcór 1.1. powoływać na świadka (alqm). 1. zaświadczać (alqd; z acc. c. inf.); a) składać świadectwo; zape- wnić uroczyście; b) dowodzić, oka- zać, dać dowód (alqd). testiunóluum, i n l. świadectwo są- dowe, zeznanie świadka. 2. a) (w ogóle) świadectwo, cytat; b) dowód (alcis rei). testis, is m i/świadek; świadek naocz- ny, wtajemniczony. testis, is m jądro. tester l. l. (trans.) = testificor. cf. testatus. 2. (intr.) robić testament. testu n gliniane naczynia, gliniana nakrywka. testudineu.s 3 wykładany szyldkretem. testudó, mis / żółw szyldkretowy; a) szyldkret; b) sklepiony przedmiot; a) cytra; /?) sklepiona sala; y) szopa obronna; S) dach utworzony z tarcz. testula, ae/gliniana tabliczka, skorup- ka; sąd skorupkowy. teter 3 = taeter. tetrachmum, T (tetra-drachmum, i) n moneta czterodrachmowa. tetrarches, ae m władca czwartej czę- ści kraju; książątko. tetrarcma, ae/tetrarchia. tetricus 3 ciemny, surowy, ponury, niemiły. texó, xiii, xtuin 3. tkać; pleść; a) budować, sporządzać, przygotowy- wać, dokonać; b) (na piśmie) ukła- dać. texfflis, e utkany, •subst. texffle, K n tkanina, suknia. textór, óris m tkacz. textnniini, i n warsztat tkacki, tkactwo. textum, i n tkanina, sukno; plecionka; spajanie, budowa. textus, us m tkanina, plecionka. thalaniiis, I m komnata kobiet; a) wnętrze, sypialnia; b) mieszkanie; c) łoże małżeńskie; małżeństwo. theatraBs, e teatralny. theatriim, Ina) teatr, publiczność; (w ogóle) widzowie, słuchacze, zgro- madzenie; b) widownia; zakres dzia- łania. theca, ae / pokrywa, futerał, puszka, skrzynia. thensaurus, I m = thesaurus. theógónia, ae/pochodzenie bogów. theologus, i m teolog, badacz teologii. theoractus - 428 - theoractus, i m opętany przez bóstwo. thermae, ariim/cieple źródła, kąpiele. thesaurus, T m skarb, bogaty zapas; skarbiec, spiżarnia; kopalnia. thiasus, i m taniec bachijski. thólus, i m kopuła świątyni. thoracatfis 3 opancerzony. thorax. acis m pancerz. thiiiinus, i m = thynnus. thus = tus. thyias. adis/bachantka. thyius 3 z pachnącego drzewa. thymbra, ae/cząber. tnymum, i n i thymfis, T OT tymian, macierzanka. thynnus, T m tuńczyk (ryba). thyon, T n jakieś pachnące drzewo (także thya, ae). thyrsus, ima) łodyga; b) laska Ba- chusa; kolec. Ti. (skrót) = Tiberius. fiara. ae / i *tiaras, ae m turban; diadem, korona. fibia, ae/a) goleń; b) flet, piszczałka. fibl-cen, uuś m l. grający na flecie, flecista. 2. słup, podpora. fiblcina, ae/flecistka. fibicimiun, T n gra na flecie. ngillum, T n mała belka. ngnarius 3 budowlany, faber -us cieśla. tigiróni. i n drzewo budulcowe, belka. ngrinus 3 tygrysi; nakrapiany na wzór skóry tygrysiej. ffgris, idłs lub is / (i m) l. tygrys. 2. Tigriś m rzeka Tygrys. filia, ae/lipa. flme-factus 3 przelękły. flnieó, iii, - 2. bać się, lękać się, troszczyć się (olqd albo alqm; de re ze względu na coś; a re ze strony czegoś; alicui rei o coś; z ne, ne non, ut); a) (z inf.) bać się coś uczynić, wahać się; b) tiunendus 3 straszny. tinuditas, afls / bojaźń, nieśmiałość, lękliwość. tinudus 3 bojaźliwy, lękliwy, nieśmia- ły; baczny. tiniór. oris m bojaźń, troska, obawa (alcis rei przed czymś; cf. także timeo) a) nieśmiałość; b) bojaźń boża, cześć; c) przedmiot obawy, straszydło, postrach; groźne poło- żenie. tinctuis. e zwilżający, płynny. tinea, ae/a) mól; b) gąsienica. tingo. tum, tilictuni 3. zwilżać, skra- piać (alqd re coś czymś, coś w czymś); a) zanurzać w czymś, napawać czymś lub wyposażać; b) barwić. tiniuó 4. dźwięczeć, brzęczeć, dzwo- nić; brzęczeć pieniędzmi. tinmtus, us m brzęk, dźwięk; frazesy. tinnulus 3 dźwięczący, brzmiący. tintinnabulum. i n dzwonek, brzęk. rintino l. = tinnio. fihus, i/kalina. firo, onis m młody żołnierz, nowoza- ciężny; nowicjusz, uczeń, początku- jący; młodzik. tirociluum. i n pierwsza służba żoł- nierza, pierwsza wyprawa; a) rekruci; b) niedoświadczenie; c) pierwszy występ, próba (alcis rei w czymś). tisanariuni, I n = ptisanariuni. tltiiiatió, onis / łechtanie. Ctułó l. łechtać. 429 - tonstrix titubans. anffs wahający się, nie- pewny. ntubatio. onis/wahanie, zakłopotanie. titóbó l. wahać się, chwiać się; zata- czać się; *titubatiis 3 zachwiany; a) jąkać się; b) być niepewnym, bez- radnym; c) potknąć się, przeoczyć. titliliis. i m napis; a) tytuł książki; b) obwieszczenie o sprzedaży; c) tytuł; a) tytuł zaszczytny, zaszczyt, sława, powaga; p) pozorna przyczy- na, pozór. tócullio, onis m lichwiarz. totus, T m martwica, wapno. toga, ae / a) toga, szata wierzchnia Rzymian; metonymicznie: a) pokój; f!) sztuki piękne; y) publiczna działal- ność; b) wszetecznica. tógatus 3 odziany togą; a) narodowy rzymski, prawdziwy rzymski, subst. -fis, T m obywatel rzymski; b) w stro- ju pokojowym; c) togata, ae / a) komedia; ft) wszetecznica. tógula, ae / mała albo licha toga. tólerabuis, e a) znośny; b) cierpliwy. tólerandus 3 możliwy do zniesienia. tólerans, antis znoszący, cierpiący, cierpliwy (alcis rei). tólerantia, ae / znoszenie. toleraflo, onis / znoszenie. tólero l. a) znosić, cierpieć, wytrzymać (alqd; z acc. c. inf.); b) wyżywić, utrzymywać. tolleno, onis m machina do podnosze- nia ciężarów, dźwignia, żuraw. tollo, sustuE, sublatum 3. l. podnosić w górę; (chorągiew, zasłonę) pod- nosić; (oczy) podnieść; (kotwicę) podnieść; a) signa wyruszyć w po- chód; (sortes) ciągnąć; (onus) wziąć na się; (poenam) ponieść; b) (nowo- narodzone dziecko) podnieść do góry = uznać za swoje i wychować, (sor- tes) wyciągać; c) kogoś (na okręt) przyjąć, wziąć ze sobą; d) (przen.) a) wywyższyć, wynieść; /3) (animum) (ducha) podnosić, ożywiać; (w ogóle) czynić dumnym; 7) (wątpiących) dźwigać; S) (krzyk, śmiech) pod- nosić; e) unieść, porwać. 2. oddalić, usunąć (alqd ex, de re); a) (osoby) usunąć z drogi, sprzątnąć (e, de medio); b) (rzeczy) znieść = a) skasować; p) ukończyć; y) zniszczyć, zatrzeć, zburzyć, wymazać; S) (czas) przez długie gadanie marnować. pass. iść na mamę; e) zamilczeć, opuścić. tólutim adv. kłusem. tomentum, i n materac ze stomy z liści; wyściótka. tondeo, tótondi, tonsum 2. ciąć, ob- ciąć, strzyc, golić; a) reflex. kazać się ostrzyc; b) skosić; c) oskubać, oberwać, objeść, obciąć. tónitrus, us w i tónitruum, T n grzmot, grom. tono, ul, - l. grzmieć, tónat grzmi; a) głośno huczeć, trzeszczeć; b) mó- wić lub wołać grzmiącym głosem. tóiLsa, ae / wiosło. tonsuis, e a) obcięty, ostrzyżony; b) dający się obciąć, ostrzyc. tonsillae. ariun/migdałki (w gardle). tónsór, oris m golibroda, fryzjer. tonsorius 3 służący do strzyżenia. tonstricula, ae/fryzjerka. tonstrix, ids / fryzjerka. ton-sura - tónsura. ae/strzyżenie, postrzyżyny. tóplius, i m = totus. tópiarius. T m ogrodnik, tópiaria, ae / ogrodnictwo. tóral, aJfe n nakrycie na sofę, nakrycie łóżka. tóreunia, atis n płaskorzeźba. tóreutes, ae m grawer, cyzeler. tonnentum, I n winda; a) machina wojenna do rzucania pocisków; tak- że: wyrzucony pocisk; b) prasa, tło- cznia, przymus, ucisk; c) tortury; męka, udręczenie. torniina. urn n kurcze, bóle w żołądku, kolka, torniiiiósus 3 cierpiący na kurcze, kolki. tornó l. toczyć; zaokrąglić. tornus, i m dłuto tokarskie; tokarnia. tórosus 3 muskularny, mięsisty. torpedo, mis/l. = torpor. 2. drętwa (ryba). torpeo, m, - 2. drętwieć; być spara- liżowanym, zdrętwiałym. torpesco, pul, - 3. stawać się zdrę- twiałym, drętwieć; gnuśnieć, osła- bnąć. torpidiis 3 zdrętwiały, ogłuszony. torpor, óris m zdrętwienie; gnuśność, osłabienie, tępota umysłu. torquatus 3 ozdobiony naszyjnikiem. torqueo, torsi, tortum 2. kręcić, okręcić, (włosy) kędzierzawić; a) toczyć; b) wywijać, ciskać, rzucać; c) wykręcać, wyłamywać, wykrzy- wiać; torturować; d) (przen.) a) kręcić, zwracać, kierować; fi) do- kładnie badać, śledzić; y) dręczyć, niepokoić. 430 - torquls i torques, ismif naszyjnik; a) chomąto, jarzmo (wołów); b) wieniec, girlanda. torrens, enfis l. płonący, gorący, pa- lący; rwący, dziki. 2. subst. m potok górski; potok wymowy. torreo, tomu, tostiiin 2. suszyć, pra- żyć; a) piec, smażyć, przypiekać; b) opalić, osmalić; c) trawić się lub płonąć w tęsknocie miłosnej. torridus 3 l. wyprażony, suchy, wy- suszony; a) chudy; b) zastygły, zma- rznięty. 2. palący, płonący. torris, is m płonąca głownia. torfilis, e kręty. tortór, oriś m kat, pachołek kata. tortiiosus 3 pełen zakrętów, kręty; zawikłany, niezrozumiały, skryty. tortus 3 kręty; powikłany. tortus, us m skręt, wygięcie. torus, i m nabrzmiałość; a) wstęga u wieńca; b) muskuł; c) poduszka, wyścielone łoże, wezgłowie; a) sofa; P) łóżko; y) łoże małżeńskie; małżeńs- two, romans; S) łoże śmiertelne. toryitas, afls/ponury wygląd, dzikość. torvus 3 ciemny, ponury, dziki, gro- źny. tósillae = gonsillae. tót tyle tótl-dem tyleż. totie(n)s adv. tylekroć, tak często; równie często. totus (gen. -ws, dat. -i) 3 cały; a) pełny, całkowity, subst. totum, i n całość; b) wszystko razem, ogół; pl. wszyscy. toxicuni, i n trucizna do strzał; tru- cizna. - 431 tragoedus trahalis. e dotyczący belki; belkowy; w rodzaju belki. trabea, ae / suknia paradna, suknia królewska. traheatus 3 ubrany w trabeę. trabs, abb/belka; a) pień drzewa; b) okręt; c) dach, dom. tractabuis, e dotykalny, non tr. niety- kalny, nieprzystępny, burzliwy; a) dostępny; b) giętki, powolny, łagod- ny, dobrotliwy. tractaflo, orós / dotknięcie, chwyt; a) kierowanie, używanie; b) ob- chodzenie się, zajmowanie się (gen.). tractatus, us m = tractatio. tractim adv. bez. przerwy, nieprze- rwanie. tracto 1.1. wlec, włóczyć. 2. dotykać, chwytać; a) kierować, (broń) nosić, bronią władać; b) (przen.) a) prowa- dzić, kierować, zarządzać, uprawiać (alqd); p) obchodzić się, zachowywać się wobec kogo (alqm); y) używać czegoś; (czas) przepędzać; S) roz- trząsać coś, badać, obmyślać; e) ob- rabiać, omawiać, rozbierać coś; Q układać się albo prowadzić układy (de re, także alqd). tractiis 3 a) wychodzący, wypływa- jący (a re); b) (o mowie) płynny, spokojny. tractiis, us m ciągnienie, ciąg, bieg; a) rozciągnięcie, (arborum) szereg, rząd; b) zwlekanie, zwłoka; c) powolny ruch, potoczystość (mowy). traditio, onis/a) oddanie, wręczenie; b) podanie, tradycja (z gen.). traditór, óris m zdrajca. tra-do, didl, dituni 3. oddać, powie- rzyć (alicui alqd; alqm m lub ad alqd; z gerund.). per manus z ręki do ręki podawać; a) zawierzyć, po- wierzyć komu coś; b) wydać, zdra- dzić (alicui alqd); c) se tradere oddawać się jakiejś sprawie (alicui rei i in alqd); d) w spuściźnie pozo- stawić; e) przekazać, opowiedzieć, udzielić, donieść (alqd lub z acc. c. inf.; pass. z nom. c. inf.); t) wykładać, uczyć (alicui alqd). tra-duco, dun, ductiim 3. przeprowa- dzać, przenieść (alqm in alqd, ad alqm, trans flumen; z podw. acc., np. exerdtum flumen wojsko przeprawić przez rzekę); a) przenieść w inne stosunki; zwł. kogoś dla kogoś albo na czyjąś stronę przeciągnąć, pozyskać (ad se); b) przeprowadzić przez co, obok czego, poprzez co (alqm praeter, per, in alqd); c) przepędzać, przeży- wać (o czasie); d) używać czegoś do czegoś, zastosować do czegoś (alqd ad albo in alqd). traductió, onis / przeprowadzenie; a) przeniesienie (ad alqd); b) przebieg, upływ, (w retoryce) figura, zwłaszcza metonymia. traductór, óris m przeprowadzający, przenoszący (adplebem). tradux, ucis m szczep winny. tragfcus 3 tragiczny, należący do tra- gedii, z tragedii, w tragedii; a) wznio- sły, patetyczny; b) straszny, smutny. tragoedia, ae/tragedia; a) górnolotna mowa, patos tragiczny; b) wielki krzyk, hałas. tragoedus, i m aktor tragiczny. tragula 432 tragula, aef pocisk. trahea, ae / walec (używany do młó- cenia zboża). trahó, tran, tractuni 3. ciągnąć (alqm i alqd od, in, per alqd i in.). l. gwałtownie ciągnąć, wlec, szarpać, tam i z powrotem ciągnąć; a) skoła- tać, przetrwonić; b) podzielić; c) roztrzaskać, rozważać. 2. pociągać do czegoś, pass. czuć pociąg do czego; a) pobudzić do czegoś, spowodować; b) wliczać coś w coś; coś jako coś tłumaczyć, wykładać, za coś uważać; c) coś odnieść do kogoś, zwalić na kogoś, składać na kogoś (alqd ad, in alqm). 3. a) ze sobą ciągnąć, pory- wać; rabować, zabrać ze sobą (alqm i alqd); b) ciągnąć za sobą, (przen.) mieć w swoim orszaku; c) od czegoś (a re) odciągać; d) wciągać w siebie, połykać, pić, (przen.) a) coś odbierać, otrzymywać, przyjmować (alqd ex, a re, np. nomen ex albo a facinore); ft) cos sobie przywłaszczyć; e) wycią- gać, wydobywać, (przen.) wywodzić (alqd ex, a re); f) ściągać. 4. przedłu- żać, przewlekać, pass. długo się ciąg- nąć, (szczegół.) a) (czas) przedłużać, przewlekać, (vitam) pędzić; b) zatrzy- mywać. tra-icid. ieci, iectum 3. l. coś prze- rzucać, przekładać, przenieść (alqd ex loco in locum); (szczegół.) a) wojsko przeprowadzić przez rzekę (copias fluyium, rzadziej trans flu- vium); b) (intr.) se traicere (także pass.) a) przejechać; /?) przebić się, przejść. 2. przekroczyć, przejechać, przebyć (fluvium, marę i in.). 3. przerzucić, przebić, przewiercić (alqd re, alicui alqd). traiectio, onis / przeprawa, przejazd, przejście, stellae spadanie gwiazdy; przesada. traiectus, us m = traiectio. tra-latiis zob. transfero. tra-m... zob. trans-m... trames, ifls m droga boczna, prze- cznica, droga, ścieżka; bieg, chód. tra-nato i tra-no l. przepłynąć; prze- biec, przejechać, przecisnąć się. tranquilutas, afls / spokój, cisza; a) cisza morska, pogoda; b) spokój polityczny; c) spokój ducha, umysłu. tranquillo l. uspokajać. tranquillus 3 spokojny, cichy, subst. tranquilllim, \ n= tranquillitas. trans prp. z acc. a) za, poza; b) z tamtej strony. trans-abeo 3. przewiercić (alqd). transactór, oris m pośrednik. trans-adigo 3. coś przepędzić przez co, (alqd) przebić. trans-alplnus 3 znajdujący się poza Alpami, zaalpejski. tran-scendó, endi, ensum 3. przejść, przestąpić; a) przejść do czegoś; b) (trans.) coś przejść, przekroczyć; przestąpić. trans-scribó, psi, ptiini 3. przepisać: 1. przepisać (z jednego na drugie), odpisać. 2. coś pisemnie przenieść na kogo, zapisać komuś (alqd in alqm); przekazać komuś. trans-curro, (cii)curri, cursiim 3. l. przebiec; przejść do czegoś (ad alqd). 2. przebiec, przejechać obok czegoś. 3. (trans.) przebiegać coś. 433 - transitus trans-do, trans-duco zob. trado, tra- duco. traiisenna, ae/krata (w oknie). trans-eo, ni, itum, ire 4. l. (intr.) a) przejść, przechodzić (ad alqm, ad, in alqd); a) przejść (do nieprzyjaciela, do innej partii); [S) przemienić się w coś; y) (w mowie lub piśmie) przechodzić do czegoś (ad alqd); S) (o czasie) przeminąć, upłynąć; b) przez coś przechodzić (per alqd). 2. (trans.) coś przekroczyć, przez coś iść (alqd). iter drogę przebywać; a) (przen.) a) przekroczyć = naruszyć; j8) przetrwać, przebyć; y) (o mówcy) krótko przechodzić; lekko dotknąć, pobieżnie omówić; b) przejść obok czegoś (alqd); a) kogoś przewyższyć; jS) (o mówcy) coś pomijać, zostawić nieomówionym; y) (vitam) nie zużyt- kować, bezużytecznie spędzać. trans-fero, tuli, latum, ferre 3. l. przenieść (alqd ad alqm, m alqd); a) przestawić, przesadzić; często = skie- rować, zwrócić, (crimen, culpam ad, in alqm) złożyć; b) przenieść; a) przekazać coś na kogoś; f!) = od- pisać; y) na inny język przetłumaczyć (alqd ex Graeco in Latinum); S) użyć do czego (alqd in alqd albo ad alqm); e) (wyrażenie) użyć przenoś- nie; c) (czas) przesunąć. 2. nieść obok, wieźć obok. trans-Cgó, fca, fixum 3 a) przewiercić; b) przebić. traiLS-fódió, fodi. fossuni 3. = trans- figo. trans-formis, e zmieniony co do po- staci, przekształcony. trans-Rrmo l. przekształcać. trans-freto l. przeprawić się, prze- płynąć. transfuga, ae m (i j) zbieg. trans-iiigió, fugi, fugitum 3. zbiec (ab alqo ad alqm). transiugnim, i n zbiegostwo, dezercja. trans-fundo, ta pomścić coś albo kogoś; b) mścić się na kimś (acc.), karcić, karać. ulcus, eris n wrzód; słabe miejsce. ufigo, mis/wilgoć; bagno. ullus 3 jakiś, ktoś. ulmus, T/wiąz. filna, ae / łokieć; a) ramię; b) łokieć (miara). uis adv. = ultra. ulter 3 (nie używane): l. 3 (nie używa- ne): l. comp. ulteriór, ius z tamtej strony; a) bardziej oddalony, poza czymś, dalszy; b) (o czasie) później- szy, dawniejszy, przeszły, dłuższy, starszy; c) więcej, gorzej. 2. sup. ultimiis 3 najbardziej na zewnątrz położony; a) najdalszy; ostatni, najba- rdziej w tyle położony; b) (o czasie) a) najstarszy, pierwszy; f!) ostatni, najmłodszy; c) (przen.) a) najwyższy, najgorszy, największy, najniebezpie- czniejszy; /?) najniższy, ostatni, naj- lżejszy. subst. ultimuni, T" ostatecz- ność, najwyższy stopień, koniec, cel. ultito, onis/zemsta, kara. ultór, oris m mściciel, karzący. ultra l. adv. dalej poza; a) z tamtej strony; b) dłużej, dalej (także comp. ulterius). 2. prp. z acc.: a) poza, z tamtej strony; b) poza, więcej niż, dłużej niż. ultrix, Tcis/mszcząca się, mścicielka. ultro adv. l. a) na drugą stronę, przez, po tamtej stronie, tam. ultro (et) citro tu i tam; b) poza tym, oprócz tego, nadto. 2. samo z siebie, dob- rowolnie, z własnego popędu. muła, ae/sówka, puszczyk. ululatus, us m wycie, krzyk. iiiulo l. wyć, głośno krzyczeć; (trans.} wyciem przyzywać. ulva, ae/sitowie, trzcina. umbillcus, T m pępek; a) punkt środ- kowy; b) koniec zwoju książkowego; c) ślimak morski. unibó, onis m środkowy punkt na tarczy; tarcza. umbra, ae/cień: l. ciemność, noc; a) (w malarstwie) cień, cieniowanie; b) zacienione miejsce, cieniste miejsce albo drzewo; c) stały towarzysz; nie- proszony gość. 2. cień (zmarłego), duch, upiór, pl. podziemny świat, świat zmarłych. 3. (przen.) a) ochrona, zasłona; b) spokojne życie prywatne, spokój, zacisze; pokój do pracy (umy- słowej); c) odbicie, podobizna, sylwet- ka, widziadło, zjawisko; pozór, złuda. umbraculiun, T n l. cieniste miejsce; a) altana; b) pl. cienista sala szkolna, szkoła. 2. parasolka. limbraticus 3 w cieniu, (w pokoju do pracy) załatwiany. umbratuis, e używający cienia; a) domowy, oględny, spokojny, mierny; b) szkolny. umbri-fer 3 cienisty; ponury. umbro l. ocieniać, okrywać. umbrosus 3 cienisty; a) ocieniający; b) ocieniony. umecto - 442 umectó l. zwilżyć, zmoczyć. un-decie(n)s adv. jedenaście razy. un-decim jedenaście. undecimiis 3 jedenasty. unde-cumque adv. skądkolwiek. un-dem 3 po jedenaście. unde-unde adv. = undecunique. un-de-yiginti dziewiętnaście. undique adv. skądkolwiek, ze wszyst- kich stron, wszędzie. undó l. płynąć; falować, kipieć; falisto się poruszać. undosiis 3 falisty, falujący. un-et-Yicesiinarii, óriini m żołnierze 21 go legionu. ungó (i unguó), mm, unctum 3. balsamować, namaszczać, smarować; tłuścić, cf. unctus. unguen, mis n = unguentum. unguentariiis 3 dotyczący maści. subst. a) -us, i m handlarz maści; b) -urn, i n pieniądze za maści. unguentum, i n tłuszcz; maść, olejek. unguiculus, I m paznokietek, pazno- kieć; koniuszek palca. imguis, is m paznokieć; szpon, racica, kopyto, ad albo in unguem dokład- nie, szczegółowo, doskonale. ungiiia, ae/kopyto: a) szpon; b) koń. omnibus ungulis wszelkimi siłami, z całą usilnością. uni-cóiór, oris jednobarwny. uilicus 3 jedyny; jedyny w swoim rodzaju, wyborny, nadzwyczajny, niezrównany. um-fomlis, e jednokształtny. uni-gena, ae jednego rodzaju, z jed- nego rodu (brat, siostra), jedyny. uni-manus 3 jednoręki. unio, oniś m pojedyncza wielka peria. umeó, - - 2. być mokrym, wil- gotnym. umens, entis wilgotny, mokry. umerus, T m barki, plecy; (u zwierząt) łopatka. umesco, - - 3. stawać się wilgotnym. uniidu.s 3 wilgotny, mokry (pełen rosy, obfity w wodę). iimi-Kr 3 wilgotny. umór, oris m wilgoć, płyn, sok. uniqiiain = unquam. una adv. zob. mus. ' unaiiiiiutas, ads /jednomyślność. un-aninias 3 jednomyślny. uncia, ae/dwunasta część; uncja. unciarius 3 wynoszący 12-ą część. uncinatus 3 zakrzywiony, zaopatrzony w haki. uncfio, ónis / nacieranie olejkiem, pomazanie. unctór, oris m nacierający, balsa- mujący. unctura, ae / nacieranie, balsamo- wanie. unctus 3 balsamowany, powleczony, namaszczony, zmoczony; a) zatłu- szczony, tłusty, mazisty; b) posma- rowany = przekupiony; c) bogaty; d) bujny, smaczny, subst. -urn, T n przysmak. uncus, i m hak, klamra. uiicus 3 hakowaty, zakrzywiony. uiida. ae/fala, prąd; a) woda, wody, morze; b) strumień; burzliwy tłum; c) wir, niepokój, burzliwość. unde adv. (pyt. i wzgl.) skąd; a) z czego, dlaczego; b) undeunde = undecunique. 443 - usque unitas, atis/ jednostka. uniyersauś, e powszechny. uniyerstittas, afis/ogół; wszechświat. uni-versus 3 a) całkowity, cały, zupeł- ny; pl. wszyscy razem, pugna -a główna, rozstrzygająca bitwa, subst. uniyersiim, i n = univer.sitas; b) powszechny, ogólny, uniyerse albo in uniyersum w ogóle. un-quam adv. niegdyś, raz, kiedyś nęć. u. i nigdy. iinus 3 (gen. unias, dat. vaa) jeden, jedyny, jeden tylko, sam tylko, ad unum uiniies wszyscy co do jed- nego. in unum na jedno miejsce. nemo uiius, nullus iinu-s wcale żaden, unus quisque = unusquis- que; a) ten sam, jednego rodzaju; b) *jedyny w tym rodzaju, nie- zrównany; c) *pierwszy lepszy, któ- rykolwiek; d) adv. ima razem, wspólnie; (o czasie) równocześnie, razem. umis-quisque 3 każdy. upuió = opilio. upupa, ae/dudek. urhanitas. atis / życie miejskie; a) dobre znalezienie się, ogłada towa- rzyska, dobry ton; b) dowcip, żart. urbanus 3 miejski, subst. -us, I m mie- szkaniec miasta, miłośnik życia miej- skiego; a) rzymski. Rzymianin; b) gładki, wykształcony, gustowny, do- wcipny; c) zuchwały, śmiały. urbs, urbis / miasto, stolica (szczeg.) Rzym; a) mieszkańcy miasta; b) główna rzecz. iirceiis, T m dzban. uredo, mis / śnieć zbożowa. urgeo lub urgueo, ursi, - 2. tłoczyć, pędzić, pchać, cisnąć (alqm i alqd)', a) (intr.) napierać, nastawać; b) na- ciskać, uciskać, obciążać, nacierać, nie dawać spokoju (alqm lub alqd re); a) (przez pytania albo słowami) zapędzić w kąt (w kozi róg); f3) uparcie stać przy czymś, coś akcen- tować; f) coś gorliwie uprawiać, od czegoś nie odstępować (alqd, *z inf. i *acc. c. inf.). unna, ae/mocz. urinatór, oms m nurek. urinór l. nurkować, zanurzyć się (intr.). uriós, i m zsyłający pomyślny wiatr. urna, ae / naczynie na wodę, dzban, garnek, urna (urna do głosowania, do losowania, popielnica). uro, ussl, fistum 3 palić, spalić (alqd); a) wypalić, pomalować; b) spusto- szyć; c) wysuszyć, wymrozić (pass. zmarznąć, zamarznąć); d) ranić albo trzeć, ugniatać; e) rozpłomienić, za- palić (alqm). pass. płonąć z miłości, namiętności; f) obciążać, niepokoić, dręczyć, nękać, uciskać. ursa, ae / niedźwiedzica (jako kon- stelacja). ursus, i m niedźwiedź. urfica, ae/pokrzywa. ursus, I m tur, żubr. u.sitatus 3 zwykły, zwyczajny, uży- wany. uspiam adv. gdzieś już. usquam adv. a) gdzieś tam; w jakiejś sprawie; b) dokądś tam. usque adv. ciągle, bez przerwy, wciąż; zwłaszcza: a) z pip.: usque a, ex, usquequaquc - 444 - ad, in, np. usque a Capitolio, usque ad yesperum; b) z samym acc., np. usque pedes; c) z adv. albo ej., np. inde usque stąd po- cząwszy, usque eo aż do..., u. dum tak długo, aż, u. quaque = usque- quaque. usque-quaque adv. wszędzie; zawsze. ustór, oris m palący trup. iisu-capio 3. prawem zadawnienia uzyskać (alqd); własność zasie- dzieć. iisu-capio, onis / prawo własności przez zadawnienie. usura, ae / używanie, spożywanie, (horae) zwłoka; a) używanie poży- czonego kapitału; b) czynsz, procent. usurpatio, onis / używanie, użytek, (itineris) wymarsz, odejście; powo- ływanie się, wzmianka. usurpo l. brać w używanie, zastoso- wać, wykonywać, używać, spoży- wać (alqd). (fas) przyjąć, zastoso- wać, wprowadzić; a) (prawnie) brać w posiadanie, przyswoić sobie; (nieprawnie) przywłaszczyć sobie (alqd); (hereditatem) objąć; b) uży- wać (wyrazu); (o rzeczach) wspo- minać, wprowadzać; c) nazywać, nadawać imię. dsu-s, us m użycie, używanie, wy- ćwiczenie; a) użytkowanie, prawo używania (prawnicze wyrażenie usus fructus); b) praktyczne wyćwiczenie, przyzwyczajenie, praktyka, życie pra- ktyczne. usu yenire istotnie zdarzyć się; c) doświadczenie (alcis rei); d) obcowanie, zażyłość, znajomość (al- cis); e) przydatność, pożytek, ko- rzyść. ex usu alcis esse = alicui lisui esse komuś być pożytecznym, przy- nosić korzyść; f) potrzeba, wymaga- nie, konieczność, interes. usus-fructus zob. usus (a). ut adv. jak: l. (pyt.) jak? (np. ut vales? Videtis, ut in proverbio sit ovorum inter se similitudo. 2. (jako wykrzyknik) jak!, jak bardzo! (np. ut Ule tum demissus erat!). 3. (względnie) jak, w jaki sposób (np. perge, ut instituistf; ut potui, tuli); a) w zdaniach wtrąconych (np. ut aiunt, ut supra denioiistravinias, ut dba, ut fit); b) porównawczo: a) przy towarzyszącym ita, sic, eodem modo i in. (np. ut initium, sic finis est). szczeg. aa) ut quisque... ita albo sic do tego stopnia co każdy (np. ut quisque est vir optiniu.s, ita difticilinie alios improbos esse sus- picatur); fiff) ut... ita (w przeciw- stawieniu) wprawdzie... jednak (np. ut nibil boni est in niorte, sic certe nibil mali); yy) w przysięgach i za- pewnieniach = zaprawdę (np. ita vivam, ut niaximos sumptus facio); f!) bez odpowiadającej mu partykuły przy dopowiedzeniu: aa) = jako (np. quod noii decet, poeta fugit ut marimum vitium); szczeg. uzasad- niająco (np. Diogenes liberius ut Cynicus locutus est jako cynik = ponieważ był cynikiem); pff) ograni- czając (np. Epaminondas eloquens erat ut homo Thebanus jak na Tebańczyka = o ile to u Tebańczyka możliwym było); y) ut si z con. jakoby, jakby; S) w zdaniu względ- - 445 utrum nym: ut qui z con. gdyż on (np. multa de me questus est Caesar, ut qui a Crasso in me esset incensus); e) wprowadzając dla uzasadnienia całe zdanie poboczne (np. homo, ut erat ftiriosus, atrociter respon- dit jako że był szalony); Q przyta- czając przykład = na przykład (np. muld gloriose mortui sunt, ut Le- onidas, ut Epaminondas); n) poet. *gdzie. ej. 4. z ind. (czasowo) jak, jak tylko = a) skoro tylko, właśnie jak, ile razy (np. repente, ut Ro- mani venit, praetor factus est); b) odkąd (np. ut Brundisio profectus es, nullas postea litteras a te ac- cepi). 5. z con.: a) (celowo) aby = ażeby (przeczenie ne), przy sło- wach wyrażających obawę = ne non aby nie; b) (skutkowe) tak = że, iż (przeczenie ut non); c) (przyzwól.) = przypuśćmy że, gdyby nawet (np. ut desint vires. tamen est laudaii- da yoluntas (przeczenie ne); d) w pyt. wyrażającym zdziwienie lub niezadowolenie = czy możliwe, czyżby (np. te ut ulla res fran- gat?); c) *(w życz.) = utinam oby, oby tylko. ut-cumque adv. a) jakkolwiek, według tego, jak; b) ej. skoro tylko. utens, enfis używający, utentior wię- cej potrzebujący lub wydający. utensilia, urn n sprzęty, naczynia, narzędzia. uter, triś m miech skórzany, bukłak. uter, litra, iitrum a) (pyt. i wzgl.) który z dwóch; b) = utercumque. uter -cumque 3 którykolwiek z dwóch. iiter-libet 3 który bądź z dwóch; któ- rykolwiek, jeden z dwóch. uter-que 3 każdy z dwóch, obaj. uterus, T m łono matki, macica; a) płód; b) brzuch, ciało, wnętrze. uter-vis 3 który bądź z dwóch. ut] = ut. iitiiis, e używamy, zdatny, korzystny, pożyteczny (alicui, alicui rei lad alqd). iitDitas, afe / użytek, przydatność; pożytek; korzyść, usługa. ufi-nam oby, dałby Bóg! (przecz, uti- nam ne). utn-que l. = et utf. 2. adv. a) w każ- dym razie, koniecznie, przynajmniej; b) zwłaszcza, szczególnie. utór, usus sum 3. używać, spożyt- kować, zastosować, posługiwać się czymś (alga re); a) cieszyć się czymś, spożywać coś; szczeg. mieć, posiadać, mieć do rozporządzenia (z abl., często z podw. abl., np. vobis utor amicis); b) (właściwości, czyn- ności) ćwiczyć, doświadczać; udo- wadniać, wskazywać (np. clemenda, benignitate); c) obcować; obchodzić się (alqo); d) potrzebować. ut-póte adv. naturalnie, szczególnie. utrimque adv. na obu stronach, z obu stron. fltró adv. na którą z obu stron? utr-6bique i utr-ublque adv. na obie strony; w obu wypadkach, w każdym razie wszędzie. utroque adv. na obie strony. utrum adv. (w pytaniu niezawisł.) utrum... an (greckie Ttórspoy 11), wprost i nie wprost; czy... czy; wzmocn. utrumne. utut 446 ut-ttt adv. = utcumque. uva, aef grono; a) winorośl, wino; b) mający kształt winnego grona. uyesco, - - 3. stawać się mokrym, wilgotnieć. uyidus 3 wilgotny, mokry; a) dobrze nawodniony; b) pijany, podniecony winem, podpity. uxór, oris/żona, małżonka. iKorius odnoszący się do żony; babski. V Vacafio, oms/ uwolnienie, zwolnienie (alcis rei); a) zwolnienie od służby, urlop, odprawa; b) okup od służby. Vacca, ae/krowa. Vaccihnim, i n a) borówka; b) hiacynt. Vacerrosus 3 dziwak; gamoń, mazgaj. Vacillo l. chwiać się, kiwać się, być niepewnym, wahać się. Vaco l. być próżnym, wolnym, nie zajętym; a) być nie uprawionym, nie zamieszkanym; b) być załatwionym, być pozbawionym właściciela; c) być wolnym od czegoś, nie mieć czegoś (re lub a re); zwł. ci) mieć wolny czas, być wolnym od zajęć; /3) mieć czas na coś, poświęcać się czemu; y) nieosob. Vacat ajicui = wolno, do- zwolone jest (z inf.). Vacue-facio 3 opróżniać, wyprzątnąć. pass. opróżnić się. vacuefactus nie mający pana. Vacmtas, afls/1. = Vacatio. 2. opróż- nione miejsce. Vacuus 3 próżny, wolny, nie zajęty, pozbawiony czegoś (z abl. lub a re, ab algo, *z gen.), subst. Vacuum, T n próżnia; a) otwarty, dostępny, szeroki, wolny; b) opuszczony przez ludzi, pusty, samotny; c) wolny = nieżonaty, niezamężna; d) nie ob- sadzony; a) bezbronny, bez opieki; P) załatwiony, bez pana; e) wolny od zajęć, nie zajęty, cichy, spokojny; f) czczy, próżny, bez znaczenia. Vadinióniimi, i n poręka; a) jawienie się w sądzie; b) termin sądowy. Vado, vasi (vasuni) tylko w eVasum i invasiini) 3. kroczyć, iść. vadór l. pozwać przed sąd (alqm). Vadato za porękę. Vadosus 3 płytki, pełen mielizn. vadum, i n mielizna, bród; płytka wodą, morze, łożysko rzeki. vae int. biada! (okrzyk boleści, z dat. i *acc.). Vafer, fra, fruin przebiegły, chytry, sprytny. Vagatio, onis/błąkanie się, wałęsanie się. vagma, ae / pochwa; (w botanice) pokrywa, pochwa (kłosa). Vagio 4. kwilić; krzyczeć. Vagitus, us m kwilenie (u dzieci), krzyk. Vagór l. wałęsać się, błąkać się; (o okrętach) krążyć; a) rozszerzać się; b) odstępować od tematu. 447 Variatio Vagus 3 błąkający się, wałęsający się; a) chwiejny, niestały; b) wolny, zmienny; c) rozwlekły; d) niedo- kładny, zbyt ogólnikowy. Valde adv. mocno, gwałtownie, bardzo. Vale-dico 3. mówić: bądź zdrów!; po- żegnać się z kim. Valens, enfe mocny, silny; zdrów; potężny, skuteczny. Valeó, iii, iturus 2. być silnym (alqa re, ad alqd); a) być zdrowym, mieć się dobrze; przy pożegnaniu; Vale bądź zdrów, miej się dobrze!; b) mieć wpływ, znaczenie, móc, doka- zać czego, znaczyć (multum, plus, plurimum, alqa re, apud alqm); a) (o rzeczach) przemóc, przeprowa- dzić, zwyciężyć, osiągnąć skutek, zyskać przewagę; /?) (ad alqd fa- ciendum, *z inf.) podołać, móc, mieć możność; y) do czegoś od- nosić się (in alqd, in alqm); S) (o pieniądzach) znaczyć, mieć wartość; e) (o słowach) znaczyć, mieć zna- czenie. Valesco, liii, - 3. nabierać sił, wzma- gać się, przybierać. Valetudmaiiiim, i n szpital. Valetudo, mis/stan zdrowia; a) zdro- wie; b) choroba, słabość. Valgus 3 krzywonogi. Validus 3 mocny, silny, żwawy; a) zdrowy; b) silny, obronny; c) mocny, mający przewagę, wpływowy, sku- teczny. Vallaris, e dotyczący wata. Valles i Vallis, 1f dolina. Vallo l. otoczyć wałem, szańcami; obwarować, ubezpieczyć. Vallum, T n wał, palisada; okopy; obrona, osłona. Vallus, T m pal; a) palisada; b) szańce, obwarowanie. ValVae, ariim / skrzydło podwoi, po- dwoje. Vanescó, - - 3. znikać, niknąć. Vaiulóquentia, ae / pusta gadanina, chełpliwość. vaiu-lóquus 3 chełpliwy. vaiutas, atis / czczość, nicość, złuda, urojenie, próżność; a) bezskutecz- ność, daremność; b) chełpliwość, gadanina, kłamliwość. Vannus, T opałka (do czyszczenia i od- dzielania ziarna od plewy). Vaniis 3 próżny, czczy; wydrążony, cienki; a) próżny, daremny; bezsku- teczny, bez znaczenia, bezowocny; b) (o osobach) kłamliwy, niewia- rygodny, chełpliwy, bez charakteru; (o rzeczach) fałszywy, bezpodsta- wny, nieprawdziwy; c) subst. va- num, T n próżnia; pozór, zmyślenie, urojenie. Vapide (adv.) se habere mieć niesmak po pijatyce. Vapór, óris m para, opar, kopeć, dym; a) wyziew; b) ciepło, skwar; gorąco, upal. Vapórartiun, T n rura parowa, ogrze- wanie parą. Vaporo l. napełniać parą, dymem; uwędzić; mgłą otoczyć. Vappa, ae / wino pokryte pleśnią, zepsute; nicpoń, ladaco. Vapiiio l. odbierać chłostę; być skry- tykowanym. Variafio, onis/rozmaitość. vancus 448 Varicus 3 rosochaty, rozkraczony, krzy- wonogi. Varietas, afls / różnobarwność; a) rozmaitość, odmiana, zmiana; od- mienne zapatrywanie; b) niestałość, zmienność. vario l. l. (trans.) upstrzyć; ubarwić; uczynić innym, zmienić, urozmaicić, odmiennie przedstawić, pass. odstępo- wać, różnić się. 2. (intr.) pstrym być; być rozmaitym, różnym; być chwiej- nym, być rozmaitego mniemania, zda- nia; osiągnąć rozmaity skutek. varius 3 różnokolorowy, mieniący się; a) pstry, srokaty; b) rozmaity, różny, różnorodny; c) (o osobach) w roz- maitych kierunkach uzdolniony, wszechstronny; d) bez charakteru, chwiejny, zmienny; kapryśny. varix, Icis / i m żylak. varus 3 rozchodzący się, rozkraczony; a) krzywonogi; b) naprzeciw leżący; sprzeczny. vas, vadis m poręczyciel. vas, Vasfe n naczynie, sprzęt; pl. vasa, omiń a) sprzęty domowe, meble; b) bagaże wojskowe, tren, pakunki. vasariuni, i n pieniądze otrzymywane na "urządzenie". vasciilarius, i m wyrabiający naczynia, złotnik. Vasculum, T n małe naczynie, sprzęcik. Vastaflo, onis/spustoszenie. Vastatór, oris m pustoszyciel. Vasti-ficus 3 niekształtny, potworny. Vastitas, afls / próżnia, pustkowie, pustynia; spustoszenie, zniszczenie. vasto l. uczynić pustym; a) spustoszyć, ogołocić; b) zburzyć, zniszczyć. vastus 3 a) pusty, opuszczony, ob- nażony; spustoszony, wyludniony; b) niezmierny, ogromny, olbrzymi, nie- zgrabny, rubaszny. vates (i vafls), is m i/wieszcz, prorok; poeta, śpiewak. łaticinatió, onis / przepowiadanie, prorokowanie. Vaflcinatór, oris m prorok. Vaticinór l. przepowiadać; a) os- trzegać; b) uczyć, wykładać; c) marzyć, śnić. Vati-dnus 3 wieszczy, proroczy. vatilliini, i n łopatka, szufla. ve albo. ve... ve albo... albo też. vecordia, ae / obłąkanie. ve-cors, rSss obłąkany. vecSgal, alis n (zwykle pl.) danina; podatek, dochody państwowe; a) źró- dło dochodów; b) okrąg podatkowy; c) dochód, renta. vecSgaliś, e l. jako danina uiszczony. 2. obowiązany do płacenia podatków, opodatkowany. vecflo, onis / jazda (wozem i wierz- chem). vecflś, is m dźwignia, drąg do dźwiga- nia; a) drąg do wyłamywania; b) zasuwa, zapora. vecto l. wozić, nieść, pass. jechać (wozem, konno, okrętem). vectór, oris m l. tragarz. 2. jadący; a) pasażer; b) żeglarz; c) jeździec. vectoriiis 3 przewozowy, transportowy. vectura, ae / wożenie, transport, dowóz. vegetus 3 czerstwy, rzeźwy. ve-grandis, e a) mały, drobny; b) ogromny, bardzo duży. 449 venaflo veheniens, enfls gwałtowny, gorący, namiętny, porywczy; a) energiczny, stanowczy, natarczywy; b) silny, po- tężny, znaczny, skuteczny, poważny; adv. vehementer: nadzwyczajnie, niepospolicie, bardzo. vehes, is/podwoda, fura. vehiciiiuni, i n wóz; a) lektyka; b) okręt. veho, veri, vectum 3. poruszać; pro- wadzić, wieźć, nieść, (wóz, ciężar) ciągnąć, (o rzece) unosić ze sobą. per trilimphiiill w pochodzie trium- falnym wieść, pass. być niesionym, wiezionym, kazać się nieść; jechać (wozem, konno, statkiem), żeglować; skoczyć, rzucić się; lecieć. vel l. albo, lub; raczej (= vel poflus). vel... vel albo... albo, częścią... częś- cią... 2. a) też, w samej rzeczy, nawet; (przy sup.) niewątpliwie, bez- sprzecznie, może, zapewne; b) zwła- szcza, na przykład. velamen, inis n osłona, nakrycie; a) suknia, zasłona; b) skóra, runo, sierść. velainentiini. i n l. = velamen. 2. gałązka oliwna z nitkami wełnianymi. veles, ifis m żołnierz lekkozbrojny; harcownik. veli-fer 3 zaopatrzony w żagle, żag- lonośny. velHicafno, onis / żeglowanie. veli-ficór i -fico l. żeglować; wspierać, pomnażać (z dat.}. velitaris, e dotyczący harcowników. veli-vólans, antis i -vóliis 3 a) żag- lolotny; b) żaglami okryty. vellicó l. skubać, szczypać; przyma- wiać, szarpać. vello, velli, vulsum 3. skubać; ob- rywać, obskubywać; wyśmiewać. vellus, eris n wełna; pl. nici wełniane; a) wełniana opaska; b) skóra owcza, runo; c) skóra zwierzęcia; d) pl. chmurki (baranki). velo l. okryć, zasłonić; a) okręcić, otoczyć; b) ukryć, utaić. velocitas, afls / szybkość, zwinność; rączość. velox, ocis szybki, skory, rączy; zwin- ny, zręczny. velum, T n (zwykle pl.) żagiel. vela facere rozpiąć żagle; a) okręt; b) zasłona, firanka; płótno żaglowe, na- miotowe. velut i vel-ut(i) adv. a) jak, jakoby, jak gdyby; b) jak na przykład; c) velut si i tylko *velut (z con.) podobnie jak, jak gdyby. vemens, enfls = vehemens. vena, ae / żyła, tętnica: l. a) żyła wodna, kanał; b) słoje w drzewie; c) żyła kruszcowa; d) rysa, szpara. 2. a) wnętrze, serce, charakter; b) zdol- ność, talent, żyłka poetyczna. venabulum, T n oszczep myśliwski. venalicius 3 do sprzedania; subst. -us, i m handlarz niewolników; -iim, i n towar. ł-enalis, e kupny, przekupny; subst. -us, T m niewolnik; - do nabycia, sprzedajny. veiiaflcus 3 dotyczący polowania; myś- liwski. venaflo, onis / polowanie, myślistwo, łowy; a) walka gladiatorów z dzikimi zwierzętami; b) zdobycz myśliwska, zwierzyna. venator - 450 venatór, oris m myśliwy; badacz. venatorius 3 myśliwski. venatrix, Tcis/łowczym. venatus, fis m polowanie, myślistwo. vendibiBs, e pokupny; znajdujący po- klask, ulubiony, poszukiwany. venditano, onis / przechwalanie się, venerabuis, e czcigodny, szanowny. venerabundiis 3 przejęty uszano- waniem. veneratio, onis / a) uszanowanie; uwielbienie; b) czcigodność, god- ność. veneratór, oris m wielbiciel, czciciel. venereus i -ms 3 zob. Venus. veneror l. czcić, uwielbiać; prosić, błagać. venia, ae / łaska, wzgląd, pobłażanie, pozwolenie, bona (cum) venia za pozwoleniem; przebaczenie, darowa- nie, winy życia. venió, vem, ventum 4. przyjść, przy- być (a, de, ex re in lub ad alqd, ad alqm itp.; z supinum na urn; z *inf. lub *part.fut.). Zwłaszcza: a) wrócić; b) przybyć, nadciągnąć (ad lub ad- versus alqm); wystąpić (contra alqm lub alqd); c) (o czasie) nadchodzić, zbliżać się, zjawiać się. ventiirus 3 przyszły; d) dojść do jakiegoś stanu, położenia, popaść, wpaść (in, rzadko ad alqd, np. in periculum, in calamitatem, in potestateill alcis, in odium itp.). res venit ad manu-s (ad pugnam) przychodzi do starcia, do bitwy; e) zjawić się, wyjść na wierzch, okazać się; a) (o roślinach) róść, dojrzewać; /?) pochodzić, po- wstawać; 7) wydarzyć się, zajść (usu venire); f) przypadać komu w udzia- le (alicui); a) (o listach, wieściach) dojść kogoś; /?) (o nieszczęściu) spot- kać, dotknąć, przyjść na kogoś (alicui lub ad, in alqm); g) (w mowie) przyjść, dojść do czegoś, przechodzić do czegoś (ad alqd). chełpliwość. venditatór, oris m samochwał. venditio, onis / sprzedaż, licytacja, wydzierżawienie. venditó l. sprzedawać, wystawiać na sprzedaż; a) szachrować, handlować; b) przechwalać, zalecać, narzucić komuś (towar). venditór, oris m kupiec. vendo, dldi, dituni 3. sprzedawać; a) licytować, wydzierżawić; b) szach- rować, przehandlować; zdradzić, wy- dać; c) zalecać, przechwalać. veneffca, ae / czarownica, trucicielka. veneflicnim, T n sporządzenie napoju czarodziejskiego, czary; trucizna, na- pój czarodziejski. venet-ficus 3 trucicielski, czarujący. subst. -fis, i truciciel, czarownik. venenatus 3 a) zatruty, jadowity; b) zaczarowny, czarodziejski. veneni-fer 3 trujący. veneno l. zatruć. venenum, T n l. barwik, barwa; szkarłat, róż. 2. a) jad, trucizna, zatrucie; b) nieszczęście, zguba; c) środek czarodziejski; napój mi- łosny. ven-eo, u, - 4. idę na sprzedaż (pass. do vendo); a) kosztować, mieć war- tość; b) być zlicytowanym, wydzier- żawionym. 451 verbum vennu(n)cula = venucula. veno, dat. od venus, T na sprzedaż. venór l. polować: l. (intr.) iść na polowanie. 2. (trans.) polować na co; chcieć coś pozyskać (alqd). venter, tris m brzuch; a) żołądek; b) płód; ventrem ferre być w ciąży; c) rzecz mająca kształtu brzucha; d) żarłoczność. venfflatór, oris m kuglarz. venfflo l. przewiewać, wywiewać; a) wstrząsać, wywijać; b) wiać, wach- lować. ven(it5 l. przychodzić często, chadzać. ventosus 3 wietrzny; a) szybki jak wiatr; b) wietrzny = a) płochy, próż- ny; [S) niestały, zmienny. ventriculus, i n brzuszek, cordis ko- mora sercowa. ventus, I m wiatr; pomyślny wiatr; a) los, okoliczności, stosunki; b) sprzy- janie ludu, popularność; c) burza, niepokój, nieszczęście; d) gadanina, plotka. venucula, ae / rodzaj zakonserwowa- nych winogron. venus, T m sprzedaż; a) (acc.) venum do l. = vendo. b) veniim eo 4. = veneo; c) (dat.) veno do = vendo (alicui alqd). venus, eris/a) miłość, rozkosz miłos- na, użycie; kochanka; b) wdzięk, powab, ponęta; c) Venus bogini Wenus (także jako gwiazda); adj. veneriiis (i venereiis) 3: ci) poświę- cony, służący Wenerze; p) zmys- łowy, cielesny, wszeteczny. venustas, atus / piękność, powab, wdzięk; a) lubość, powabność; b) wytwomość, subtelność, wytworny dowcip. venustus 3 piękny, miły, wdzięczny; luby, powabny, wytworny. vepallidus 3 śmiertelnie blady. veprecula, ae/krzaczek ciernisty. vepres, iś m (i f) krzak ciernisty. ver, veris n wiosna; ver sacrum face- re ofiarować bogom to, co się uro- dziło na wiosnę. verax, acis mówiący prawdę, praw- domówny, prawdziwy. verbenae, ariim/święte zioła, zielone gałązki; także *sing. verber, eris n (prawie zawsze pl.) uderzenie, rzut; a) chłosta, dęgi, kara; wyrzuty, karcenie; b) bat, bicz; c) rzemień u procy. verberatio, ónfa/biczowanie, chłosta. verbero, óiuś m (często bity, lub zasługujący na bicie=) urwisz, gał- gan. verbero l. uderzać, trącać, trafiać, (tormentis) ostrzeliwać; a) bić, chłos- tać; b) boleśnie dotykać, karcić, bi- czować. verbosus 3 wielomówny, gadatliwy, rozwlekły. verbum, T n słowo, wyraz; pl. mowa, wyrażenie. verba facere mieć mowę lub wykład, przemawiać, mówić; a) wyrażenie, zwrot, przysłowie; b) czcze słowa, gadanina, frazes, pozór. alicui verba dare oszukać kogo, zwieść; c) czarodziejska formuła; d) (gram.) czasownik; e) adv. a) verbo ustnie, bez ogródki; fH) ad verbum co do słowa, verbum pro verbo = dosłownie; y) verbi causa (lub 452 gratia) na przykład; S) verbis alcis w imieniu czvimś lub z polecenia czyjegoś. vere adv. zob. verus. verecundia, ae / wstyd, skromność; nieśmiałość; a) uszanowanie, powa- żanie, szacunek; b) wstyd, poczucie przyzwoitości, obyczajność. verecundór l. wstydzić się, być lęk- liwym lub nieśmiałym. verecundiis 3 bojaźliwy, nieśmiały, skromny; a) pełen względów; b) obyczajny, wstydliwy. vereor, itus sum 2. bać się, lękać się, mieć skrupuły, (z inf.) nie śmieć; a) (trans.) a) czcić kogo, szanować, poważać (z acc.); f!) czuć obawę, lękać się o co (alqd lub z ne, ne non, ut, *acc. c inf.); b) (intr.) być zanie- pokojonym, być w trwodze o coś (alicui rei) lub przed czymś (de re). veretrum, i narząd płciowy. vergo, rsl, - 3. l. skłaniać się, po- chylać się (ad, in alqd); a) być skierowanym, rozciągać się, leżeć; b) (o czasie) zbliżać się, nadchodzić; chylić się ku końcowi, ustawać; c) przechylać się na czyją stronę. 2. (trans.) nalać, wsypać (alqd in rem). vergóbretus, i m najwyższy urzędnik u Eduów (w Galii). veri-dicus 3 = verax. veri-lóqiimm, i n główne znaczenie; etymologia. veri-similis, e prawdopodobny. veri-suiiilitudo, was / prawdopodo- bieństwo. veritas, ans/prawda: a) rzeczywistość, rzeczywiste własności, życie realne; b) sprawiedliwość, uczciwość, bez- partyjność; c) szczodrość, otwartość. venniculatus 3 w kostki wyrabiany (mozaika). vermiculus, l m robaczek. vemiis, is m robak. verna, ae m (i j) w domu pana urodzo- ny niewolnik; domownik. vernaculus 3 w domu urodzony; miej- scowy, krajowy; zwl. rzymski, (cri- meri) przez oskarżyciela samego zmyślony. vernniś, e niewolniczy, służalczy; a) łaszący się, podły; b) zuchwały. vemo l. przybierać postać wiosenną; odmładzać się. vernfls 3 wiosenny. vero adv. zob. verus. verres, is m wieprz, świnia. verro, -, versum 3. zamiatać, zmia- tać; a) wymiatać, zmiatać na kupę; b) wlec, ciągnąć; c) przebiegać po czym, przeciągać, przejeżdżać; coś przekopać, przeszukiwać. verruca, ae / brodawka; mała uło- mność. verrucosus 3 pełen brodawek. veminco l. zwracać się. bene wyjść na pożytek. versabiBś, e ruchomy; niestały. versatuis, e dający się obrócić, rucho- my; obrotny, zręczny. versi-cóiór, óriś pstry, jaskrawy. versiculus, T m wierszyk. versi-ficat&r, oris m wierszorób; po- eta. verso l. l. act. często obracać, kręcić, zwracać, toczyć, przewracać; a) pę- dzić tu i tam, potrząsać, wziąć kogo 453 verte w obroty; b) bawić się kim, dokuczać komuś; c) wykładać, wyjaśniać; d) rozmyślać, rozważać; e) obrabiać kogo, starać się kogo pozyskać (z acc.); f) miotać, niepokoić, męczyć, dręczyć. 2. Med. versór l. ciągle się obracać, kręcić, krążyć; a) przebywać gdzie, znajdować się, bawić (in loco, apud alqm, cum aląo itp.); b) (w pewnym stanie) znajdować się, być, żyć (np. in timore, in errore, in pace, extra periculum). alei in ocu- Bs lub ante (albo ob) oculos versari stać przed oczyma, przychodzić (czę- sto) na myśl; c) być czynnym, zaję- tym, zajmować się czymś (in re\ uprawiać co (np. in iudiciis, in in- genuis artibus, in veri investigatio- ne); d) polegać na czym, ograniczać się na czym (m re). versiim adv. = versus, us. versura, ae /1. róg, kąt, narożnik. 2. pożyczka na spłatę długu, pożyczka. versus 3. pan. od verto i verro. versus adv. do, ku, w kierunku do; (stoi po rzeczowniku z poprzednim ad albo in (z wyjątk. imion miast), (np. in Italiam v., ad marę v., ale Romam v.). versus, fis m obracanie; a) bruzda; b) szereg, linia; c) wiersz (w prozie lub poezji). versutiia, ae / przewrotność, chytrość, przebiegłość. versu(i-loquus 3 chytry. versutus 3 obrotny, przewrotny, chytry. vertex, icis m wir; a) wir wiatru; b) słup ognia; c) szczyt głowy, głowa; d) punkt zwrotny, biegun; e) szczyt, wierzchołek, góra. a vertice od góry, z góry. vertfcosus 3 pełen wirów. vertigo, mis / obrót kolisty; a) wir, topiel; b) zawrót głowy. verto, rn, rsimi 3. (starołaciński vorto) (trans.) obracać, kręcić, kierować (alqd i alqm). l. skierować, obrócić, nadać kierunek (alqd in albo ad alqd). pecuniam ad se albo in siiam rem vertere przywłaszczyć sobie pieniądze; a) zrobić coś czymś, po- czytać coś za coś, uważać coś za coś, wychodzi coś na coś (np. alqd in risum, in crimen, in suam con- tuilieliam, alicui vitio); b) dać inny obrót czemuś (np. quod dii bene vertant na dobre obrócą). 2. *od- wrócić (np. pędem, radum); a) zwrócić do ucieczki, zwrócić się do ucieczki, uciec (alqm lub cumim in fugom), terga vertere = uciekać; b) przewracać, przekopać, przeorać (np. terram aratro); c) obalić, zwalić, wywrócić (np. arcem, moenia, urnam): przen. zniszczyć, zgubić (np. omnia, consilium); d) zmienić, zamienić, odmienić, przemienić (alqd in alqd lub alqa re) kogoś przerobić, nawrócić; (z jednego języka na drugi) przełożyć, tłumaczyć (Platonem, alqd ex Graeco in Latinuni). 4. (intr.) i Med. vertór. 5. zwrócić się, skierować się (ad lub m alqd); przen. wyjść, wypaść, wziąć jakiś obrót, wyjść na coś (np. res vertit in landem, res vertitur in seditionein, quod bene vertat oby się obróciło na dobre). 6. obracać się, toczyć się; 454 poruszać się, krążyć; a) być w jakim stanie, położeniu; na pewnym miej- scu (np. inter primos, in periculo). ante ora verti unosić się przed oczyma; b) (o czasie) przebiegać, mijać, anno vertente w przeciągu roku; c) spoczywać na czym, należeć do czego, zależeć od czego (in re, np. virtus tribus in rebus vertitur; oninia in iiilius potestate vertun- tur); d) zmieniać się, wychodzić, przechodzić (in alqd, np. ira ver- tit(ur) in rabiem). veru, us n ostrze; a) rożen; b) pocisk. verum zob. verus. veruin-tamen adv. ale, a przecież, a jednak, tymczasem. verus 3 prawdziwy, istotny, rzetelny, rzeczywisty, (timor) uzasadniony. subst. verurn, i n prawda; a) prawdę lubiący, prawdziwy, szczery; b) rze- telny, rozumny, słuszny, należyty. subst. verum, i n słuszność; c) adv. a) vere w rzeczywistości, zgodnie z prawdą, w rzeczy samej, w istocie; fS) vero prawdziwie, zaiste; (w od- powiedziach) tak jest, zapewne, rze- czywiście; (przeciwstawnie) a) ale, jednak, przecież; p zupełnie, wcale. si vero jeśli wcale, jeśli zgoła; iam vero zresztą całkiem; y) veriim (= sed) lecz, jednak. verum enim vero ale zaiste, ale zaprawdę. veriitum, i n pocisk. veriitus 3 uzbrojony pociskiem. vervex, ecis m baran, skop. vesania, ae/szał, obłąkanie. ve-sanus 3 bezrozumny, oszalały, wściekły. vescór, - - 3. żywić się czymś, żyć czymś (alqa re i *alqd); a) jeść, spożywać; b) używać. vesciis 3 a) niszczący; b) wyniszczony, nikły, drobny. veaca, ae/bańka; a) pęcherz moczo- wy; b) krosta. vesicula, ae/banieczka; pęcherzyk. vespa, ae/osa. vesper, eri (*eris) m l. gwiazda wie- czorna. 2. pora wieczorna, wieczór. vesperi i -e wieczorem; zachód, strona zachodnia. vespera, ae/wieczór. vesperasco, ravi, - 3. zmierzchać się, chylić się ku wieczorowi. vesperfflió, onis m nietoperz. vespernniis 3 wieczorny; zachodni. Vesta, ae/bogini Westa; a) ognisko; b) świątynia Westy; c) adj. VestaHs, e poświęcony bogini Weście. subst. /Westalka. vester, trą, triiiu wasz. vestłbulum, Ina) wolne miejsce przed domem lub świątynią; b) przedsionek (w domu); c) wejście, wchód, wstęp. vestigiihn, i n l. ślad stopy, trop; ślad, znak, znamię (alcis rei); pl. szczątki, zwaliska. 2. meton. a) chód, krok; fS) podeszwa, stopa; y) miejsce, miejs- cowość, stanowisko (eodem vestigio remanere); S) (temporis) moment czasu, chwila; e lub in vestigio natychmiast, z miejsca. vestigo l. a) szukać, śledzić (alqm i alqd); b) wyśledzić, wykryć. vestimentum, i n suknia, odzienie; pl. odzież; przykrycie. 455 viator vesflo 4. ubierać, odziewać; a) po- krywać, zasadzić; b) zdobić, upię- kszać. vestis, is / a) suknia, odzież, ubranie, strój; kobierzec, dywan; b) szata, suknia, drapeda. vestltus, us m odzienie, suknia, ubiór; okrycie; strój. veteranus 3 ten, który długo służył, wysłużony, doświadczony, subst. -us, i m weteran, żołnierz wysłużony. veteraria, oriim n zapasy starego wi- na. veterasco, avi, - 3. starzeć się. veterafór, oris m zestarzały; wyćwi- czony; m chytry, frant, lis. veteratorius 3 chytry, przebiegły, wprawny. vetemus, l m uwiąd starczy, śpiączka; gnuśność, ospałość. vetitum, T n to, co zabronione; zakaz. vetó, ui, ituin l. zabronić, nie do- zwolić, przeszkodzić, zakazać (alqm, z inf., z acc. c. inf., w pass. z nam. c. inf.}; a) założyć weto; b) tamować, powstrzymywać, przeszkadzać. vetulus 3 stary, podstarzały; nieco stary. vetus, eris (comp. vetustior, sup. ve- terrimus) stary, sędziwy; a) dotych- czasowy, dawny, ówczesny; b) do- świadczony, wypróbowany (*alcis rei), subst. a) veteres, imi m dawni ludzie, także weterani; veteres taber- nae stare sklepy wymieniające pie- niądze na południowej stronie forum; fem. stare kramy wymieniające pie- niądze na rynku; b) vetus n stara historia, stare przysłowie. vetustas, ans / starość, sędziwość, długie trwanie, długość czasu; a) dawna znajomość, doświadczenie długoletnie; b) czasy starożytne, sta- rożytność; c) przyszłość, potomność. vetustus 3 stary, sędziwy; starożytny, starodawny. vexatio, oniś/wstrząs; a) uciążliwość, przykrość; b) udręczenie, nękanie. vexatór, oris m dręczyciel, ciemię- ży ciel. verillarius, I/na) chorąży; b) pl. a) oddział weteranów mających otrzy- mać zwolnienie od służby; /?) chorą- giew, oddział. vexilluni. i n sztandar, chorągiew; a) chorągiewka sygnałowa; b) chorą- giewka, mały oddział. vexo l. ciągnąć tam i na powrót, silnie poruszać, trząść, potrząsać; dokuczać, nawiedzać; a) pustoszyć, plądrować; b) niepokoić, dręczyć, uciskać, cie- miężyć; c) zaczepiać, łajać; d) nisz- czyć, psuć, marnować. via, ae / droga, l. a) gościniec; b) ulica, uliczka (w mieście lub w obo- zie); c) droga, ścieżka, tor; właściwa droga, prosta droga. 2. pochód, marsz, podróż, in via albo inter viam po drodze, w podróży. 3. przen. droga, sposób: a) postępo- wanie, metoda; b) środek, sposo- bność (alcis rei). viarius 3 dotyczący drogi, drogowy. viaficus 3 należący do podróży, subst. -urn, T n pieniądze na drogę; oszczęd- ności. viafór, oris m a) podróżny, wędrowiec; b) posłaniec urzędowy. vibro - 456 vibro l. l. (trans.) wywijać; a) trząść; zadanie, rola, służba; d) adv. vicem i *vice alcis a) dla, ze względu na, za, o; p) zamiast; y) na sposób, jak. vicissim adv. a) na przemian, wzajem- nie; b) przeciwnie, odwrotnie, znowu. vicissitudo, iluś/zmiana, kolej; wza- jemność (alcis rei, rzadko in re). Zwykle pl. vk'tiilia. ae/zwierzę ofiarne; ofiara. victifmarifus, T m posługujący przy składaniu ofiar. victito l. żyć z czegoś (alqa re). victór, oris m zwycięzca; adj. zwy- cięski. wtoria, ae / zwycięstwo (alcis, *de alqo); przen. wynik, skutek; bogini zwycięstwa. victoriatus, T m moneta (z obrazem bogini zwycięstwa), pół denara. Victóriola, ae / posążek bogini Wik- torii. victrix, Tcis / zwyciężczyni; adj. zwy- cięska. victiis, us m a) utrzymanie, żywność; b) sposób życia, życie. viculus, i m wioska. vicus, i w a) wieś; zagroda chłopska; b) dzielnica miasta, ulica. Tide-Hcet adv. a) oczywiście, zapewne, naturalnie; b) mianowicie. video, wE, visiim 2. act. widzieć: l. (intr.) być obdarzonym wzrokiem, móc widzieć. 2. (trans.) widzieć, spostrzegać, zauważyć (alqm i alqd); z acc. c. inf.; z acc. c. part.; z pyta- niem zawisłym; a) znowu zobaczyć; b) coś przeżyć; c) być świadkiem naocznym, oglądać, obejrzeć; a) zwiedzić, odwiedzić; fS) obojętnie lub potrząsać, pass. trząść się, drzeć; vibratus drżący; kędzierzawy; b) ciskać, miotać. 2. (intr.) a) drżeć, wstrząsać się; b) lśnić się, połyskać, błyskać. vibunuim, T n kalina. waniis 3 wiejski, subst. -as, i m mie- szkaniec wsi, wieśniak. vicarius 3 zastępujący, subst. -us, i m zastępca; następca; niewolnik niższego stopnia. vTcatim adv. a) ulicami, po ulicach; b) od jednej wsi do drugiej, po wsiach. vice i vicem zob. vicis. vicem 3 po dwadzieścia,, po dwu- dziestu. wesimanus, i m żołnierz dwudzies- tego legionu. ylcesimarius 3 wynoszący dwudziestą część; dochód pięcioprocentowy. ylcesimus 3 dwudziesty, subst. -a, ae / = pięć procent. vicia, ae/wyka. vTcie(n)s adv. dwadzieścia razy. vidlinus 3 czujny. yTcinalis, e sąsiedni. winna, ae i vicillitas, ads/sąsiedztwo; a) pobliże, okolica; b) sąsiedzi. vTcihus 3. l. sąsiedni, bliski, w po- bliżu. subst. a) -lis, i m sąsiad; b) -a, ae / sąsiadka c) -urn, T n bli- skość, sąsiedztwo. 2. a) zagrażający, zbliżający się; b) zbliżony, podobny. vicis (gen.), em, e, vices, vicibus /zmiana, przemiana, faza; a) wzaje- mność, odpłacanie, wywdzięczanie się; b) zmiana losu, los; pl. zmienne losy; c) miejsce, stanowisko, interes, 457 villula bezczynnie przypatrywać się, (alqd; z acc. c. inf.); d) pojmować, po- znawać, uznać, wiedzieć; a) roz- ważać, zastanawiać się, namyślać się; f!) przypatrywać się czemu, oglądać się za czymś, troszczyć się o co, mieć staranie o co; przypatrywać się = baczyć, strzec się (z ut, ne, ne non, np. vide, ne boć sit verum); /) coś załatwiać, o coś dbać (alqd, alicui alqd, sibi alqd); S) mieć coś na oku, zamierzać, dążyć, zmierzać do cze- goś (ku czemuś, alqd). pass. videór, TOSUS sum 2. 3. być widzianym, widzialny, zjawiać się, ukazywać się (ab alqo); często = widocznie, widać (tak tłumaczyć trzeba, np. rex vide- tur usus esse misericordia). 4. zda- wać się, wydawać się, uchodzić za co, być mianym, uważanym za co (alicui z inf.); a) mini videor sądzę, mniemam, myślę (z mm. c. inf. lub jako zdanie wtrącone); b) alicui vi- detur wydaje się ważnym, dobrym, podoba się komuś, postanawia (z inf. i acc. c. inf.). vidiia, ae / wdowa; niezamężna ko- bieta. viduitas. atis/wdowieństwo. viduo l. zrobić wdową; pozbawić, osierocić (alqd alqa re). vidflus 3 a) owdowiały; b) niezamęż- ny, nieżonaty, c/ vidua; a) pozba- wiony jakiej rzeczy, próżny, bez czegoś (*z abl. lub gen., *ab alqo); P) bez kochanka, tęskniący, samotny. vietus 3 zwiędły, pomarszczony. •vfge6, ia, - 1. być czerstwego zdro- wia, silnym, czerstwym; kwitnąć, być sławnym, słynąć (panować, żyć, wzmagać) vigesco, - - 3. nabierać sił, ożywiać się. vigesuiius 3 = vicesimus. vigH, ilis m stróż; *adj. czuwający, czujny, żwawy. viguans, anfis czuwający, czujny, uwa- żny, baczny. vigHanfla, ae/czujność. vigHax, acis ciągle czujny. vigilia, ae/czuwanie, czuwanie w no- cy, bezsenność; straż, warta; a) stanie na straży; b) straż, posterunek; c) czas straży; część nocy; d) czujność, usilne staranie, zapał. vigHo l. a) czuwać, być czujnym; być ostrożnym, mieć się na bacz- ności; b) (trans.) a) czuwać (np. noctem); [S) pracować, tworzyć w nocy (np. *cannen). ylginfi dwadzieścia. viginfi-watus, us m urząd złożony z dwudziestu członków. vig6r, oris m życie, świeżość, zapał. vilica, ae / zarządczyni, gospodyni. viHco l. zarządzać; być rządcą. viHcus, i m rządca. vilis, e tani; bez wartości, lichy; nie- znaczny, prosty. vilitas, afls / niska cena, taniość; a) sprzedajność; b) bezwartościowość, lekceważenie. villa, ae / dwór wiejski; dobra wiej- skie. vilffca, -co, -cus zob. villica, -co, -cus. villosus 3 pokryty włosem, kudłaty; kosmaty, szorstki. villula, ae/dworek wiejski. villus - 458 villus, i m kudłaty wtos, siąść; ko- smyk. vindeniiolae, ariim/małe winobranie, małe dochody. vindemitór = vindenuator. vindex, iciś mi/l. obrońca(-czyni), zbawca(-czyni) (z gen. podmiotu lub przedmiotu). 2. mściciel(-ka), poskro- miciel(-ka). vindicatio, onis / ochrona, obrona; pretensja praw. vindiciae, armii / prawo, pretensja prawna; uznanie praw. vindicias se- cundum lihertateni decemere albo dare tymczasowe wyzwolenie za- twierdzić. vindicias secundum ser- vitutem dare uznać stan niewoli, uznać kogo niewolnikiem. vindicó l. l. mieć pretensje prawne (alqd); przypisywać sobie, rościć so- bie prawo do czego. 2. uwolnić, uznać wolnym (alqm lub alqd in libertatem, ab alqo; zapewnić, zabez- pieczyć, obronić, uratować (alqm a re). 3. przeciw komu karząco wystąpić; ukarać, pomścić (in alqm, alqd). vindicta, ae l. uwolnienie, ocalenie; laska (którą pretor dotykał niewol- nika na znak uwolnienia go). 2. zemsta, kara. vihea, ae / a) winna latorośl; b) win- nica; c) poddasze, szopa wojenna. Vihetum, T n winnica. vimtór, oris m uprawiający winnicę, chodzący koło winnicy. viholenfia, ae/pijaństwo; opilstwo. vihólentiis 3 a) pijany, spojony; b) winem tracący. vihósus 3 pełen wina; a) upojony winem; b) oddający się pijaństwu. vimen, mis n wierzba; a) wiklina, giętka gałązka; b) plecionka, łozina. yTnieiituin. i n plecionka z wici, z ga- łęzi wierzbowych. Mniineii.s 3 pleciony z wici. vm = visne zob. volo (velle). ylnaceiis, T m pestka winnej jagody. vTnarius 3 odnoszący się do wina, winny; subst. a) -us, T m handlarz win; b) -urn, i n dzban na wino, gąsior. vincio, vinn, vinctum 4. wiązać, wię- zić, zakuwać w kajdany; a) obwiązać, otoczyć (alqd alqa re); b) otoczyć, osznurować, ochronić, zabezpieczyć; c) zobowiązać; d) poskromić, ograni- czyć, powściągnąć. vmclum = vinculum. vinco, via, victiim 3. l. (intr.) zwy- ciężyć, być zwycięzcą (re w czymś), np. iudiciuni = iudicio proces wy- grać. *01ympia (acc.) na igrzyskach olimpijskich; mieć wyższość, prze- wagę, ze swoim zdaniem utrzymać się. 2. (trans.) zwyciężyć, zwalczyć, pokonać (alqm i alqd); a) przekonać kogo, zmiękczyć, wzruszyć; b) prze- wyższać, przechodzić; c) zwycięsko wykazać, udowodnić, dowieść. vinculiim, i n sznur, powróz, rzemień; a) pl. pęta, więzy, więzienie; b) węzeł. ym-deinia, ae / winobranie; wino- grona. vindemiator, oris m zbierający wino- grona; także: gwiazda w konstelacji Panny. 459 virtus viniim, i n wino; a) gatunek wina; b) zapijanie się winem. vfi"la, ae / a) fiołek; barwa fiołkowa; b) lewkonia. yfólabilis, e dający się zgwałcić, znie- ważyć. viólaceus 3 fiołkowy. viółariiiin, T n grządka fiołków. Yfólatio, onis / znieważenie, zgwał- cenie. wólatór, oris m gwałciciel. viólens, enfls = violentus. violentia, ae / gwałtowność, poryw- czość, dzikość. Ylólentus 3 gwałtowny, porywczy, go- rący, dziki. vl61ó l. gwałt zadać, zgwałcić, naru- szyć, porwać się na kogoś (z acc.); a) spustoszyć; b) zbezcześcić, zhań- bić; c) sprofanować, znieważyć; d) obrazić, dotknąć. ylpera, ae/żmija, wąż. wpereus 3 pochodzący od żmii, od węża, wężowy; a) z żmijami we włosach; b) jadowity. wpemius 3 = vipereus. vir, viri m mąż; a) małżonek; b) prawdziwy maż, bohater; c) wojow- nik, żołnierz; pl. = milites. d) każdy z osobna, pojedyczny; e) = is lub Ule: pl. = homines ludzie, mieszkańcy. virago, iniś/bohaterska dziewica. wectiim, T n trawnik, murawa. vireó, m, - 2. być zielonym, zielenić się; być świeżym, rzeźkim, silnym. virens, entis zieleniejący; kwitnący, świeży, młodzieńczy. viiresco, riu, - 3. zaczynać zielenić Się. viretimi = virectum. virga, ae/gałąź, różdżka, witka; a) zraz do szczepienia; b) pl. kara cielesna, chłosta; c) laska czarodziejska. virgatiis 3 pręgowaty, w paski. virgetiim, i n zarośle, wiklina. virgeus 3 z chrustu. virginalis, e dziewiczy, panieński. virgineus 3 a) odnoszący się do dzie- wicy, dziewiczy, panieński; b) od- noszący się do wodociągu M. Agrip- py, zwanego Virgo. virginitas, atis/dziewictwo, panieńs- two; niewinność. virgo, inis / dziewica, panna (także w konstelacji: Panna), dziewczyna; odj. niezamężna; młoda kobieta. virgula, ae / = virga. virgultum, i n krzak, krzew, zarośle, sadzonka. virguncula, ae/dziewczynka. viridarium, T n ogród, park. Viridis, e a) zielony, zielonawy. subst. viride n zieloność, murawa; zboże niedojrzałe; b) młodzieńczy, świeży, czerstwy. viriditas, atus / zieloność; świeżość. virido l. = vireó. virilis, e męski, mężczyźnie właściwy; a) pro virili parte wedle sil jednego człowieka, osobisty; b) męski, stały, odważny. virilitas, atfs / wiek męski; męskość, silą, tężyzna męska. viritim odv. ile na każdego przypada, na głowę. wosus 3 silnie woniejący, śmierdzący. virtus, ufls/męskość, odwaga; a) siła, potęga; b) odwaga, waleczność, sta- virus - 460 - łość; pl. dzielne czyny (mężów, bo- haterów); c) doskonałość, dzielność, zasługa, wartość; d) cnota, moral- ność, obyczajność, zaleta; pl. przy- mioty, zalety. virus, i n kleista ciecz, trucizna. vis (acc. vTm, abl. vi; pl. vires, ium) l. sing. siła, moc, gwałt; a) odwaga, energia, dzielność; b) gwałt zbrojny, napad, szturm (urbem vi expug- nare); gwałt, gwałtowność, moc, przemoc, aliciii viin afferre albo inferre, adhibere, facere gwałt za- dać. vi albo per vim gwałtem; c) siła, potęga: a) wpływ, skuteczność; fi) treść, znaczenie, istota; (o słowach, o myślach) znaczenie, moc; y) mnós- two, ogrom, pełnia. 2. pl. vires, mm siły fizyczne, siła ciała; b) siły: a) środki pomocnicze, środki, majątek; /?) siły lub środki umysłowe, zdolno- ści, możność. viscatus 3 powleczony lepem na ptaki. visceratfo, onis / rozdzielenie mięsa ludowi. viscuni, T n jemioła; lep. wscus, eris n (u klasyków zawsze pl.) l. mięso. 2. wnętrzności brzuch; a) żywot macierzyński; b) to co naj- droższe, najbliżsi z rodziny, własne dziecko; c) serce, łono; szpik, jądro; d) majątek, pieniądze. visendus 3 godzien widzenia. wao, oms/widzenie, zjawisko; wvob- rażenie, idea. wnto l. odwiedzać. visó, sl, - 3 a) oglądać dokładnie, wziąć na oko, badać; b) odwiedzić, zwiedzić. visiim, i n widziadło; a) widziadło senne, zjawisko; b) wvobrażenie, utwór wvobraźni. TOSUS, us m a) widzenie, wejrzenie, widok; b) zjawisko, kształt, wygląd. vita, ae / życie, przeciąg życia; a) dusza; b) tryb, przebieg, sposób ży- cia; c) życiorys, biografia; d) świat = ludzie żyjący. vilabuis, e wart unikania. Vitabundiis 3 wymijający, unikający (alqd). yTtalis, e należący do żyda, życiowy; zdolny do życia, dający życie, wart życia. yltaffo, oms/unikanie. vitellus, l w a) cielątko; b) żółtko. ylteus 3 z winnej latorośli. viticula. ae/ gałązka winnej latorośli. vitiugo, inis/choroba skóry, liszaj. vitiliś, e pleciony. vitio l. psuć, niszczyć, uszkodzić; a) hańbić, bezcześcić; b) fałszować; c) uznać coś za błędne lub niestosowne, nieważne. vitiositas, atis/występność. vitiiósus 3 pełen wad, wadliwy, prze- wrotny; a) wbrew auspicjom wybra- ny lub wydarzony; nieprawidłowy, nieformalny; b) występny, zły. vitis, is / l. winna latorośl; a) pręt z innej latorośli; b) krzak winorośli; c) wino. yTtf-satór, ons OT uprawiający winną latorośl. vitnini, T n błąd, wada, ułomność; a) pobłądzenie, fałszywy krok zapom- nienie, usterka; niepomyślny znak; b) występek, wina. - 461 volatus wio l. obchodzić, wymijać, z drogi schodzić (alqd); uchodzić, uniknąć (alqd). vitreiis 3 szklany; a) czysty jak krysz- tał; b) łudzący, zwodniczy. vitricus, i OT ojczym. yftriim, Ina) szkło; b) roślina bar- wiąca na niebiesko. vitta, ae / przepaska, wstęga; opaska na głowę. vittatus 3 ozdobiony przepaską, wstę- ga vitiiia, ae/jałówka, młoda krowa. vitulinus 3 cielęcy, subst. -a, ae/cie- lęcina. vitulus, T OT a) cielę; b) źrebię. vituperabilis, e naganny. vituperaflo, onfe / nagana; nagarnie zachowanie się. vitiiperatór, oris OT ganiący, krytyk. vitupero l. ganić, łajać (z acc.). łTVarium, i n zwierzyniec, sadzawka, ogrodzenie. was., acis długo żyjący, żywotny, długotrwały. widiis 3 pełen życia, żywotny; żwa- wy, krzepki, żarliwy, ognisty. wi-radix, iciś/latorośl z korzonkiem, sadzona, szczep. Vivo, ycd, vTctum 3. żyć, być przy życiu albo być żywym; a) jeszcze żyć, trwać, istnieć; b) żyć z czego, żywić się (abl.); c) żyć = a)) prze- bywać; R) żyć z kim, przestawać z kimś; d) używać życia, być zado- wolony, szczęśliwym. wms 3 żywy, żyjący, przy życiu, me vivo za mego życia, za moich cza- sów; a) świeży, trwały; b) w natural- nym stanie, naturalny; c) żywego usposobienia, pełen życia; d) subst. vivum, i n zaród życia, istota życia, wnętrze; a) żywe mięso (do żywego dokuczyć, do krwi zranić); /?) kapitał. vix adv. zaledwo, z trudem, prawie nie; (o czasie) ledwo teraz, ledwo jeszcze, właśnie. vix-dum adv. zaledwie, dopiero. vocabuliim, I n nazwa, imię; a) słowo; b) pozór. vocalis, e obdarzony głosem, dźwięcz- ny, brzmiący, subst. f samogłoska. vocatus, us OT wołanie, błaganie; za- proszenie (na posiedzeniu, senatu). vociferatiió, onis / głośne wołanie, krzyk. vocT-ferór l. głośno wołać, krzyczeć (z acc. c. inf., z ut, ne). vocito l. nazywać; głośno wołać. vócó l. wołać (alqm): a) przywołać, powoływać, (alqm ad alqm, ad albo OT alqd); b) zapozywać, cytować; c) zapraszać, wezwać; d) wyzywać, drażnić, pobudzać, wabić, nęcić (alqm ad alqd); e) nazywać, pass. nazywać się; f) wprowadzić w jakieś położenie albo wprawić w usposo- bienie (np. alqm in odium, in in- vidiain. in periculum; alqd in du- bium powątpiewać; rem publicam ad eritium). vocula, ae / słaby głos, głosik; pl. pogłoska, obmowa. volaticus 3 ulatujący: zmienny, nie- stały. y-ólatius, e latający, skrzydlaty; lotny; a) szybki; fi) znikomy, przemijający. vólatus, us m lot, latanie. volemus - 462 - volemus 3 wypełniający całą pięść. volemum pirum duża gruszka fun- towa. vólens, entiiś a) umyślny; b) chętny, rad, z serca. alqd est alicui volenti coś jest komuś pożądanym, uprag- nionym; c) przychylny, skłonny, łas- kawy, życzliwy. volgus, volgaris = vulgus, vulgaris. vóHto l. latać naokoło, unosić się; a) śpieszyć się, biegać szybko, uwijać się; b) przechwalać się, chełpić się. volnus = vulnus. vólo l. latać, subst. vólantes, ium m ptaki; lecieć = śpieszyć się. vólo, liii, velle chcieć, postanowić, pragnąć, pożądać, życzyć sobie (abs. lub a) alqd, sibi alqd coś dla siebie; /?) z inf. i acc. c. inf.; •y) z ut, ne; częściej z samym con.). velim chciałbym, vellem byłbym chciał, byłoby moim życzeniem, cf. też vólens. Eliptycznie: a) alqm velle chcieć z kim rozma- wiać; alqm alqd velle chcieć czegoś od kogoś; ff) bene (małe) alicui velle życzyć komu dobrze, źle; alcis causa velle być komuś przychylnym, dobrze życzyć; chcieć coś albo wszystko dla kogoś zrobić; y) quid tibi vis czego ci się zachciewa? W szczególności; a) postanowić, uchwalić, ustanowić, roz- porządzić (z acc. c. inf.); b) utrzymy- wać, przyjąć, twierdzić, być jakiegoś zdania (alqd; z acc. c. inf.); c) woleć, przenosić (alqd, najczęściej z quam); d) znaczyć, mieć znaczenie, zamie- rzać (np. quid vult concursus? także z dat. sibi, np. quid haec verba sibi volunt?). vólo, onis m ochotnik. voltur, voltus = vultur, vultus. łóluhais, e obracalny; a) obracający się, kręcący się, toczący się; b) nie- stały, zmienny, odmienny; c) płynny, biegły, wprawny, wygadany, obrotny. volubilitas, aflś / obrotność, ruchli- wość; a) obrót koło osi; b) zmien- ność; c) sprawność, biegłość. voliicer, cris, erę latający, lotny, subst. volucris / (i *m) ptak (pl. drób), owad; a) szybki, chyży; b) uciekają- cy, ulotny, powierzchowny, niestały, zmienny. voliimen, mis n a) zakręt, krzywizna; pl. obieg; b) zwój książek; pismo, książka, wstęga; c) taca, tablica. voluntarius 3 dobrowolny. vóluntas, afls /"wola; a) życzenie, żądanie; b) zamiar, przedsięwzięcie, postanowienie; c) dobra albo wolna wola, gotowość, chęć, ochota. vo- luntate a) dobrowolnie, chętnie; p) za zgodą, za zezwoleniem; d) osta- tnia wola; e) nastrój, humor; uspo- sobienie; przychylność, życzliwość, skłonność. volup adv. rozweselająco, z zadowo- leniem. voluptarius 3 l. a) sprawiający przyje- mność albo rozkosz; b) dostarczający przyjemności. 2. oddany rozkoszom. subst. -as, T m człowiek żądny użycia. voluptas, afis / przyjemność, radość, rozkosz; a) rozkosz zmysłowa, lu- bieżność (zwł. pl.); b) uciecha, zaba- wność, ucieszność (pl. widowiska). vóluptiiósiis 3 rozkoszny, zabawny, ucieszny. - 463 - vulgus voluta, ae / ślimak, ślimacznica (na głowicy kolumny). volutabriim, i n miejsce, gdzie się świnie tarzają, kałuża, bagno. volutabundus 3 tarzający się. volutatió, onis/ tarzanie się. ydluto l. toczyć, tarzać, se volulare i pass. toczyć się, uwijać się (m re); a) (głos) roznosić, odbijać; b) coś rozważać, roztrząsać, myśleć. volva, ae/macica (świni). volvo, lvi, lutum 3. toczyć, obracać, zwijać, kręcić, pass.toczyć się, obra- cać się, zwijać się, kręcić się, wić się; a) (książki) rozwijać i czytać; b) staczać, zwalać; c) omem zrobić, utworzyć koło; d) przen. a) (o mów- cy) płynnie przemawiać; /?) (w duszy coś) żywić, chować; 7) coś rozważać, rozmyślać, planować; S) (czasowi) pozwolić płynąć, dać upływać, pass. upływać, mijać; e) przeznaczyć, za- mierzyć. vomer, eris m lemiesz; pług. vomica, ae / wrzód, ropień. vomis, eriś m = vomer. vomitio, onis / i -tus, us m wymioto- wanie, wymioty. vómo, iii, ituiii 3. l. wymiotować. 2. (trans.) wypluwać, wyrzucać; zionąć, wyziewać. voracitas, afe/żarłoczność. voraginosus 3 pełen przepaści, prze- paścisty. vórago, iluś / gardziel; a) otchłań, przepaść; b) wir. vórax, aciś żarłoczny. vóro l. połykać, pochłaniać, pożerać (łapczywie); chciwie czytać. vorso, vorsfls = verso, wrsus. vortex, vorto = vertex, verto. voster = vester. votfvus 3 przyrzeczony, przvobiecany, poświęcony. votum, i na) przyrzeczona ofiara albo dar; b) ślub, obietnica. votf dam- liatus zmuszony do spełnienia ślu- bów; c) życzenie, żądanie; a) mod- litwa; /?) przekleństwo, klątwa. vóveó, vóvT, votum 2. a) uroczyście obiecać, ślubować (alqd: z acc. c. inf. jut.); b) życzyć sobie, wymagać, żądać; życzyć komu czegoś (alicui alqd). mx, vocis / głos; a) dźwięk, ton, brzmienie, oddźwięk, szum, wołanie, krzyk; b) mowa, słowo, język, wy- rok, zdanie; a) słowo, wyraz, wyra- żenie, nazwa; p) oświadczenie, orze- czenie, okrzyk; /) rozkaz, przykaza- nie; S) formuła, rota; zaklęcie; e) akcent, przycisk. vulgaris, e zwykły, powszedni, co- dzienny, znany. vulgatór, oris m rozgłaszający. vulgatus 3 ogólnie znany, rozpowsze- chniony; dla wszystkich dostępny. vulgo adv. zob. vulgus. vulgo l. pomiędzy ludem rozszerzyć; a) uczynić powszechnym, wszystkim podać do wiadomości, rozszerzać (alqd in alqm i cum alqo); b) pro- stytuować się (corpus); c) rozszerzyć = uczynić znanym, pass. być zna- nym, pospolitować się. vulgus, i n (m) lud = ogromna masa, dum, publiczność, pospólstwo; a) prości żołnierze; b) masa, wielka vulnerarius - 464 liczba, kupa; c) adv. a) in vulgus ogólnie; pospolicie; f3} vulgo kupą, w wielkiej liczbie; wszędzie, przed całym światem, ogólnie, zwykle. vulnerarius, i w chirurg. vulneratió, oniś / zranienie; skalecze- nie; krzywda, zmartwienie. vulnero l. ranić, kaleczyć; dręczyć, krzywdzić, urażać. vuliu-ficiis 3 raniący. vulnus, eris n rana, zranienie; a) cios, uderzenie, pchnięcie, cięcie, ukąsze- nie; b) pocisk, strzała; c) strata, szkoda, nieszczęście; pogrom, klęska; d) rana moralna; zmartwienie miłos- ne; ból. vulpeciiia, ae/liszka. vulpes, fe/lis. vulpinus 3 z lisa, lisi. vultiiculiis, i m rzut oka. vultuósus 3 robiący miny, wykrzywia- jący twarz. vultur, uris m sęp. vulturius, i m sęp; rozbójnik, bandyta; obżartuch. vulturnus ventiis m wiatr południowo- -wschodni. vultus. us w twarz, oblicze, mina, spojrzenie; a) wytarte czoło; b) po- nure wejrzenie, gniewne spojrzenie; c) wygląd zewnętrzny, postać. vulva = volva. X xeiuiim, i n podarek dla gościa, w ogo- lę: podarek, zobowiązujący do wdzię- czności. xysticl, órum m atleci. xystus, T OT a) portyk, krużganek; b) wolny plac (deptak) dla spaceru, przed domem, ozdobiony grządkami kwiatowymi. Z zelótypia, ae/zazdrość. zelus, i OT zazdrość, współzawodni- ctwo. zephyrus, i m wiatr zachodni. zmaragdus = smaragdus. żona, ae/pas (kobiecy); a) trzos; b) pas ziemi, okolica, strefa. zonariiis, i m wyrabiający pasy. zotheca, ae/pokój do odpoczynku. zothecula, ae/pokoik, nyża.