praca zbiorowa dobra kuchnia zak�adka i001 spis tre�ci i001 spis tre�ci i002 przedmowa i003 jak �ywi� i dlaczego co musimy otrzyma� z po�ywienia i004 po�ywienie jako �r�d�o energii i005 po�ywienie jako �r�d�o sk�adnik�w budulcowych i006 po�ywienie jako �r�d�o sk�adnik�w warunkuj�cych w�a�ciwe funkcjonowanie ustroju i007 skutki nieprawid�owego �ywienia i008 produkty - �r�d�em sk�adnik�w pokarmowych t001 tabela 1 produkty spo�ywcze jako �r�d�o sk�adnik�w od�ywczych t002 tabela 2 dzienne normy produkt�w (w dekagramach) dla poszczeg�lnych grup ludzi t003 tabela 3 dzienna racja pokarmowa (w dekagramach) dla rodziny, sk�adaj�cej si� z 5 os�b: t004 tabela 4 tabela produkt�w zast�pczych w gramach, 100 gram produktu mo�na zast�pi� i009 jak od�ywia� si� na co dzie� zasady planowania �ywienia t005 tabela 5 przyk�adowe tygodniowe jad�ospisy na 4 pory roku i010 prawid�owe �ywienie nie musi by� kosztowne i011 modyfikacja �ywienia do potrzeb chorego t006 tabela 6 przyk�ad dostosowania dziennego jad�ospisu cz�owieka zdrowego do potrzeb chorego z przewlek�ym schorzeniem przewodu pokarmowego i012 g��wne wady �ywienia i013 sposoby poprawy �ywienia i014 dobra organizacja �ywienia to oszcz�dno�� czasu, si� i pieni�dzy i015 kuchnia nowoczesnej gospodyni i016 urz�dzenia wodne i kanalizacyjne i017 urz�dzenia grzewcze i018 o�wietlenie i wentylacja i019 �ciany, pod�ogi, okna i020 rozmieszczenie urz�dze� i mebli kuchennych i021 wyposa�enie w sprz�t gospodarski i022 naczynia kuchenne i023 narz�dzia kuchenne i024 zastawa sto�owa i025 bielizna i sprz�t porz�dkowy t007 tabela 7 wykaz sprz�tu gospodarskiego t007 tabela 7 wykaz sprz�tu gospodarskiego i026 miejsce do przechowywania produkt�w i027 spi�arnia i028 piwnica i029 ch�odziarka (lod�wka) t008 tabela 8 temperatura i okresy przechowywania produkt�w w lod�wce i030 miejsce spo�ywania posi�k�w i031 zasady organizacji �ywienia rodziny i032 jak planowa� i organizowa� zakupy i033 jak organizowa� sporz�dzanie posi�k�w i034 wsp�udzia� cz�onk�w rodziny w czynno�ciach gospodarskich i035 higiena na co dzie� i036 drobnoustroje i warunki ich rozwoju i037 jak post�powa�, by nie dopu�ci� do zatru� pokarmowych i038 chemia a zdrowie i039 tworzywa sztuczne i040 �rodki szkodnikob�jcze pestycydy i041 dobrze gotowa� wcale nie jest trudno i042 unikajmy strat sk�adnik�w od�ywczych t009 tabela 9 mo�liwo�ci strat sk�adnik�w od�ywczych pod wp�ywem r�nych czynnik�w i043 zasady sporz�dzania potraw i044 przygotowanie wst�pne produkt�w i045 obr�bka termiczna i046 doprawianie i wyko�czanie potraw i047 porcjowanie i wydawanie potraw i048 receptura i jej wykorzystanie co to jest receptura i049 je�li w domu nie ma wagi t010 tabela 10 zamiana jednostek obj�to�ci (szklanki, �y�ki) �y�eczki na jednostki wagowe (dkg) i050 zupy i dodatki do zup - wiadomo�ci og�lne i051 wywary i roso�y 001 wywar jarzynowy 002 wywar jarzynowo-mi�sny 003 wywar grzybowy 004 ros� jarski 005 ros� z wo�owiny 006 ros� z kury 007 ros� rybny i052 zupy czyste 008 barszcz czysty 009 barszcz czysty postny 010 zupa grzybowa czysta 011 zupa pomidorowa czysta 012 zupa jarzynowa julienne i053 krupniki 013 krupnik z kaszy j�czmiennej 014 krupnik z ry�u i054 zupy zag�szczane 015 zupa koperkowa 016 zupa szczawiowa 017 zupa pomidorowa 018 zupa cytrynowa 019 zupa kalafiorowa 020 zupa szparagowa 021 zupa og�rkowa 022 zupa neapolita�ska 023 barszcz ukrai�ski 024 zupa z botwiny 025 ch�odnik z mleka zsiad�ego 026 zupa grzybowa ze �mietan� 027 zupa grzybowa zasma�ana 028 zupa ziemniaczana 029 zupa ziemniaczana przecierana 030 zupa grochowa 031 kapu�niak z kapusty s�odkiej 032 kapu�niak z kapusty kwaszonej 033 zupa jarzynowa 034 �ur i055 zupy - kremy 035 krem z marchwi 036 krem z seler�w 037 krem z kalafior�w 038 krem z groszku zielonego i056 zupy owocowe 039 zupa z rabarbaru 040 zupa z jab�ek 041 zupa z truskawek 042 zupa wi�niowa 043 zupa ze �liwek suszonych i057 dodatki do zup 044 ciasto lane 045 kluski grysikowe 046 makaron do roso�u 047 grzybek do zup 048 kostka z kaszy manny 049 uszka do barszczu 050 paszteciki z ciasta p�francuskiego 051 grzanki z b�ki 052 groszek ptysiowy 053 diablotki i058 sosy i059 sosy gor�ce 054 sos �mietanowy bia�y 055 sos koperkowy 056 sos chrzanowy 057 sos pomidorowy 058 sos og�rkowy 059 sos jarzynowy 060 sos z sera ��tego 061 sos cebulowy bia�y soubisse 062 sos cebulowy rumiany 063 sos pieczarkowy 064 sos z grzyb�w suszonych 065 sos owocowy do mi�sa 066 sos polski szary 067 sos beszamelowy i060 sosy zimne 068 sos majonezowy 069 sos majonezowy na zasma�ce 070 sos tatarski 071 sos chrzanowy na zimno 072 sos remoulade 073 sos szczypiorkowy 074 sos cumberland i061 sosy podawane na zimno lub gor�co 075 sos waniliowy 076 sos kakaowy 077 sos z wina bia�ego 078 sos owocowy 079 sos morelowy 080 sos z jag�d czarnych 081 sos z powide� 082 sos ze �liwek suszonych 083 sos malinowo-porzeczkowy i062 potrawy z mi�sa wiadomo�ci og�lne i063 ocena towaroznawcza i064 przechowywanie mi�sa i czynno�ci przygotowawwcze i065 mi�sa gotowane 084 sztuka mi�sa 085 kura z roso�u (w rosole) 086 kura w galarecie 087 galaretki porcjowe z drobiu 088 potrawka z ciel�ciny (kury, brojlera, kr�lika) 089 sos potrawkowy 090 ozory gotowane 091 ozory w galarecie 092 mi�sa na zimno w galarecie 093 flaki 094 pulpety 095 g�sia szyjka nadziewana i066 mi�sa duszone 096 piecze� duszona ciel�ca(wo�owa, wieprzowa z dziczyzny) 097 zrazy wo�owe (z grzybami) 098 zrazy wieprzowe (ciel�ce) z papryk� 099 zrazy w sosie �mietanowym 100 zrazy w sosie pomidorowym 101 zrazy w sosie jarzynowym 102 zrazy ciel�ce po w�giersku 103 zrazy w sosie pieczarkowym 104 zrazy zawijane 105 zrazy po warszawsku 106 zrazy z mas� pikantn� 107 zrazy z mas� z w�tr�bki 108 zrazy z boczkiem i og�rkiem kwaszonym 109 gulasz wieprzowy (wo�owy, ciel�cy, z baraniny, koniny, dziczyzny, podrob�w) 110 gulasz segedy�ski 111 cynaderki 112 kuropatwy duszone w sosie �mietanowym i067 mi�sa pieczone 113 piecze� ciel�ca (wo�owa, wieprzowa, barania, z dziczyzny) 114 kotlety schabowe (kie�basa zwyk�a, w�tr�bka) na ro�nie 115 kie�basa bia�a pieczona w piekarniku 116 pol�dwica po angielsku 117 rostbef po angielsku 118 piecze� barania po angielsku 119 piecze� z sarny (jelenia) 120 zaj�c po polsku 121 kurcz� po polsku 122 kaczka pieczona z jab�kami 123 g� nadziewana kasz� 124 indyk nadziewany w�tr�bk� 125 indyk z nadzieniem na s�odko i068 mi�sa sma�one mi�sa sma�one saute 126 bewsztyk z pol�dwicy po angielsku 127 rumsztyk 128 brizol 129 stek barani (wieprzowy, ciel�cy) 130 medalion ciel�cy na grzance 131 filety wo�owe (ko�skie) na grzankach 132 kotlety schabowe saute z kostk� 133 filety z sarniny 134 kotlety baranie z combru 135 w�tr�bka saute 136 nerki ciel�ce saute 137 m�d�ek po polsku 1 138 m�d�ek po polsku 2 mi�sa sma�one panierowane 139 sznycle ciel�ce po wiede�sku 140 kotlety ciel�ce 141 kotlety ciel�ce z g�rki 142 kotlety schabowe panierowane 143 w�troba panierowana 144 kotlety de volaille 145 brojler po wiede�sku 146 n�ki ciel�ce sma�one w cie�cie 147 mostek ciel�cy sma�ony w cie�cie i069 potrawy z mielonej masy mi�snej 148 pulpety dietetyczne 149 zrazy mielone duszone150 piecze� rzymska (klops) 150 piecze� rzymska (klops) 151 piecze� rzymska nadziewana jajami 152 befsztyk mielony 153 kotlety mielone154 kotlety mielone ciel�ce i070 potrawy p�mi�sne 154 kotlety mielone ciel�ce 155 ciel�cina (kura, brojler) z marchewk� i selerami 156 ciel�cina (kura, brojler) z ziemniakami i groszkiem zielonym 157 ciel�cina (kura, brojler, baranina chuda) ze szpinakiem 158 ciel�cina (wo�owina, wieprzowina) z fasolk� szparagow� 159 wieprzowina z porami 160 wieprzowina z mro�onk� giuwecz 161 ciel�cina (wo�owina, wiprzowina, kura, brojler) 162 wieprzowina (baranina) zapiekana z kapust� kwaszon� 163 bigos 164 kalarepa z pulpetami 165 golonka z fasol� (grochem) 166 serca wieprzowe (ciel�ce, wo�owe) z ziemniakami i szpinakiem 167 par�wki (kie�basa par�wkowa, serdelowa) z fasol� 168 kotlety z ciel�ciny (wo�owiny, wieprzowiny) i kapusty 169 go��bki 170 papryka nadziewana mi�sem i ry�em 171 kabaczki (pomidory) nadziewane mi�sem 172 zapiekanka z mi�sa mielonego kabaczk�w i ziemniak�w 173 szynka zapiekana z makaronem 174 mi�so z makaronem a la piero�ki 175 risotto i071 potrawy z ryb i072 ryby dost�pne na rynku i073 ocena jako�ci ryb i074 zabijanie ryb. i075 patroszenie ryb i076 dzielenie tuszek rybnych i077 doprawianie ryb i078 ryby gotowane 176 galareta do zalewania ryb 177 ryba po kapita�sku 178 galaretki porcjowe z ryby (tymbaliki) 179 ryba w sosie zielonym 180 ryba gotowana z mas�em i jajami 181 ryba gotowana w sosie z warzywami i079 ryby duszone 182 leszcz po bia�ostocku 183 filety z dorsza po mazursku 184 filety z dorsza zapiekane w �mietanie 185 szczupak po staropolsku 186 bigosik z lina 187 karp po parysku 188 potrawka z leszcza i080 ryby sma�one 189 leszcz sma�ony po rybacku 190 p�astuga w cie�cie pikantnym 191 karmazyn panierowany sma�ony 192 halibut na spos�b francuski 193 �led� �wie�y w zalewie i081 ryby pieczone 194 ruloniki pieczone ze �ledzi 195 karmazyn pieczony w pergaminie 196 oko� po kaszubsku 197 szasz�yk ze �ledzi 198 karp w sosie chrzanowym 199 halibut po my�liwsku i082 zapiekanki rybne 200 ryba zapiekana z makaronem 201 ryba zapiekana z warzywami 202 �ledzie zapiekane z ziemniakami i grzybami i083 potrawy z mielonej masy rybnej 203 budy� z ryb 204 knedle ziemniaczane z farszem rybnym 205 sznycle rybne206 rolada z wk�adk� z jaj 206 rolada z wk�adk� z jaj 207 pulpety rybne 208 kulki rybne na grzankach i084 potrawy z jaj i085 jaja i przetwory z jaj wyst�puj�ce na rynku i086 przechowywanie jaj i087 zastosowanie jaj w �ywieniu i088 przygotowanie jaj do u�ycia i089 jaja gotowane jaja na twardo jaja gotowane bez skorupek i w skorupkach 209 jaja na mi�kko 210 jaja na twardo 211 jaja w "koszulkach" 212 jaja gotowane na parze i090 jjaja sma�one i091 jaja sadzone 213 jaja sadzonei092 jajecznice i092 jajecznice 214 jajecznica zwyk�a 215 jajecznica z pomidorami 216 jajecznica z kalafiorem gotowanym 217 jajecznica z groszkiem zielonym 218 jajecznica z pieczarkami i093 omlety 219 grzybek biszkoptowy 220 omlet biszkoptowy 221 omlet wiosenny 222 omlet naturalny z marchewk� 223 jaja faszerowane w skorupkach 224 jaja faszerowane ryb� 225 kotleciki z jaj i094 potrawy z mleka i ser�w i095 koncentraty mleczne i096 przetwory mleczne i097 zupy 226 kasza manna na mleku 227 kasza krakowska z mlekiem 228 p�atki (kasza) kukurydzane na mleku 229 kasza gryczana z mlekiem 230 zupa ry�owa przecierana na mleku 231 kluski lane na mleku 232 zacierki z m�ki razowej na mleku 233 kluski z p�atk�w owsianych na mleku 234 zupa ziemniaczano-mleczna z zacierkami 235 zupa z mleka zwarzonego 236 zupa z dyni na mleku z zacierkami 237 zupa jarzynowo-ry�owa na mleku 238 zupa z kalarepki(marchwi) na mleku 239 zupa z marchwi z m�k� i proszkiem mlecznym 240 zupa kalafiorowo-ziemniaczana na mleku 241 zupa szparagowa na mleku 242 zupa pomidorowa na mleku 243 zupa grzybowa na mleku 244 zupa grochowa b�yskawiczna na mleku 245 ch�odnik z mleka zsiad�ego z botwink� 246 ch�odnik witaminowy z mleka zsiad�ego z owocami 247 barszcz z serwatki i ma�lanki 248 ch�odnik szczawiowy na serwatce 249 zupa ziemniaczana na serwatce 250 zupa cocktail szybko�ciowa 251 zupa �mietanowo-mleczna z kminkiem 252 zupa nic z piankami 253 zupa makowa na mleku 254 zupa mleczna z grzankami i098 napoje i desery mleczne 255 nap�j mleczno-owocowy 256 nap�j mleczny poziomkowo-miodowy 257 nap�j mleczno-malinowy 258 nap�j �mietanowo-poziomkowy 259 nap�j mleczny z sokiem 260 nap�j mleczny z porzeczek czarnych 261 nap�j mleczno-jab�kowy z ��tkiem 262 nap�j waniliowy z ��tkiem263 cocktail mleczno-czekoladowy 263 cocktail mleczno-czekoladowy 264 cocktail mleczno-kawowy 265 cocktail z lod�w kakaowych i mleka 266 cocktail z lod�w �mietankowych i soku owocowego 267 nap�j z mleka zsiad�ego - wiosenny 268 nap�j mleczno-serwatkowy 269 nap�j mleczno-pomidorowy 270 nap�j mleczno-marchwiowy 271 nap�j z mleka zsiad�ego z nektarem �liwkowym 272 nap�j z mleka zsiad�ego z nektarem truskawkowym 273 nap�j jogurtowo-mleczny 274 nap�j jogurtowo-malinowy 275 nap�j kefirowo-porzeczkowy 276 nap�j z serwatki z sokiem og�rkowym 277 nap�j z serwatki i zakwasu z p�atk�w owsianych 278 nap�j z serwatki marchwiowo-porzeczkowy 279 nap�j warzywny z serwatk� 280 nap�j z serwatki i burak�w 281 nap�j z truskawek i poziomek na serwatce 282 nap�j z jag�d czarnych na serwatce 283 nap�j z �urawin z serwatk� 284 nap�j z ma�lanki 285 cocktail truskawkowy z ma�lank� 286 nap�j z ma�lanki i d�emu malinowego 287 nap�j ma�lankowo-nektarowy 288 nap�j z ma�lanki cytrynowo-miodowy 289 nap�j z ma�lanki, dyni i jag�d i099 desery mleczne 290 galaretka z mleka zsiad�ego 291 galaretka mleczno-waniliowa 292 mleczko waniliowe 293 krem �mietankowy i100 potrawy z sera i101 dodatki do pieczywa 294 twaro�ek dla dzieci jedna porcja 295 pasta twarogowa s�odka 296 masa twarogowa na przek�sk� 297 twaro�ek pomidorowy 298 pasta z twarogu (sera ��tego) z ryb�w�dzon� 299 pasta z twarogu ze �ledziem 300 pasta z sera topionego 301 ser twarogowy sma�ony i102 drugie dania 302 pierogi leniwe 303 pierogi leniwe oszcz�dne 304 �azanki z twarogiem i owocami mro�onymi 305 kluski z bryndzy 306 kluski k�adzione z twarogu z dodatkiem ziemniak�w 307 kluski-knedelki z sera i manny 308 racuszki z sera twarogowego 309 placuszki z sera ��tego 310 zapiekan ka z ziemniak�w z twarogiem 311 zapiekanka z sera twarogowego ze szpinakiem 312 budy� z sera ��tego 313 budy� dietetyczny z twaro�ku 314 budy� z twarogu na s�odko 315 budy� z twarogu na ostro 316 budy� z sera bia�ego (��tego) ry�u i grzyb�w i103 desery i wypieki 317 placuszki z sera twarogowego na s�odko 318 jab�ka nadziewane twaro�kiem ze �mietan� 319 twar�g z jab�kami pieczonymi 320 krem z twarogu 321 pascha 1 322 pascha 2 323 specja� z sera 324 tort serowy bez pieczenia 325 sernik na surowo i104 potrawy z m�ki, kasz i suchych nasion str�czkowych potrawy z m�ki i105 ciasta nale�nikowe 326 ciasto nale�nikowe podstawowe 327 ciasto nale�nikowe piwne 328 ciasto nale�nikowe biszkoptowe 329 ciasto nale�nikowe �mietanowe 330 nadzienie z sera i bryndzy 1 331 nadzienie z sera i bryndzy 2 332 nadzienie z sera i bryndzy 3 333 nadzienie z sera i bryndzy 334 nadzienie z jaj 335 nadzienie z grzyb�w 1 336 nadzienie z grzyb�w 2 337 nadzienie z grzyb�w 3 338 nadzienie z grzyb�w 4 339 nadzienie z grzyb�w 5 340 nadzienie z kapusty 341 nadzienie z owoc�w 1 342 nadzienie z owoc�w 2 343 nadzienie z owoc�w 3 344 nadzienie-krem 1 345 nadzienie-krem 2 346 do�ki �mietanowe 347 blinki z mleka zsiad�ego 348 jab�ka sma�one w cie�cie 349 kluski lane i106 kluski k�adzione i107 kluski p�francuskie 350 kluski francuskie 351 kluski francuskie w�trobiane 352 kluski francuskie grzybowe 353 kluski ptysiowe 354 kluski ptysiowe grzybowe kluski inne 355 knedle z bu�ki tartej 356 knedle czeskie 357 kluski z m�ki gryczanej 358 kluski szwajcarskie 359 kluski saskie i108 ciasto na zacierki 360 zacierki tarte 361 zacierki z grzybami i cebul� i109 ciasto kluskowe 362 kluski domowe 363 kluski z serem 364 kluski z makiem 365 kluski z jab�kami 366 kluski z powid�ami 367 kluski z grzybami �wie�ymi 368 kluski z warzywami 369 kluski z kapust� 370 kluski z sosem grzybowym 371 kluski z sosem pomidorowym 372 kluski z sosem beszamelowym 373 kluski z sosem owocowym 374 kluski z jajami 275 makaron fabryczny (domowy) po w�osku z jajami 376 makaron fabryczny (domowy) wypiekany w piekarniku i110 ciasto pierogowe 377 pierogi z kapust� i serem 378 pierogi ze szpinakiem 379 pierogi ruskie 380 pierogi z serem s�one 381 pierogi z m�ki gryczanej z serem 382 pierogi z pra�uchy - sma�one 383 pierogi z czere�niami (wi�niami) 384 pierogi z jagodami 385 pierogi ze �liwkami 386 pierogi z truskawkami 387 pierogi z serem - s�odkie 388 knedle z m�ki i bu�ki ze s�onin� 389 knedle ze �liwkami (morelami) 390 uszka z grzybami 391 pier�g dro�d�owy z kapust� i jajami i111 ciasto ziemniaczane 392 kluski ziemniaczane k�adzione 393 kopytka (kluski paluszki) ziemniaczane 394 knedle nadziewane cebul�ciasto: 395 knedle ziemniaczane ze �liwkami 396 krokiety z ziemniak�w 397 pierogi leniwe z ziemniakami 398 p�czki ziemniaczane 399 pyzy 400 pyzy z ziemniak�w surowych i112 potrawy z kasz warto�� od�ywcza kasz i113 zasady sporz�dzania potraw z kasz i114 potrawy z kasz rozklejanych - rzadkich i g�stych 401 kasza kukurydzana - na g�sto 402 kasza manna rozklejana - na gor�co 403 kostka z kaszy krakowskiej 404 kluski z manny i sera 405 kluski z p�atk�w owsianych 406 knedle z kaszy manny z twarogiem 407 babka z kaszy manny 408 pulpety z kaszy manny 409 pulpety z kaszy krakowskiej 410 pierogi leniwe z kasz� mann� 411 krokiety z p�atk�w owsianych 412 racuszki z p�atk�w owsianych i115 potrawy z kasz gotowanych - p�sypkich i sypkich 413 budy� z manny i dyni 414 budy� z ry�u z groszkiem 415 budy� z ry�u z rodzynkami 416 budy� z ry�u z pieczarkami 417 budy� z ry�u i brukselki 418 budy� z ry�u i kapusty w�oskiej 419 kotlety z kaszy jaglanej z selerami 420 kotlety z kaszy gryczanej z warzywami 421 kotlety z kaszy gryczanej z twarogiem 422 kotlety z kaszy manny 423 kotlety z p�czaku 424 kotlety z p�atk�w owsianych 425 kotlety z ry�u z pomidorami 426 kotlety z ry�u i sera ��tego 427 risotto z ry�u i warzyw 428 p�czak z grochem 429 ry� z cebul� z jajami 430 ry� z pomidorami 431 ry� ze �mietan� i d�emem 432 kasza j�czmienna zapiekana z grzybami �wie�ymi 433 zapiekanka z kaszy j�czmiennej z grzybami suszonymi 434 zapiekanka z kaszy gryczanej z serem 435 zapiekanka z kaszy jaglanej ze �liwkami 436 zapiekanka z kaszy jaglanej z d�emem bor�wkowym 437 zapiekanka z kaszy krakowskiej ze �mietan� 438 zapiekanka z kaszy krakowskiej ze �liwkami suszonymi 439 zapiekanka z ry�u z rodzynkami i116 potrawy z suchych nasion ro�lin str�czkowych 440 ja� z wody 441 fasola po my�liwsku 442 fasola z boczkiem w�dzonym (kie�bas�) 443 fasola po staropolsku 444 groch sypki 445 kotlety z grochu 446 opiekanki sojowe i117 potrawy z warzyw wiadomo�ci og�lne warto�ci od�ywcze warzyw i118 zalecane racje pokarmowe warzyw i owoc�w i119 podstawowe zasady sporz�dzania potraw z warzyw i120 sur�wki z warzyw sur�wki z warzyw r�nych 447 sur�wka z kapusty bia�ejw zaprawie musztardowej (pomidorowej aromatycznej) 448 sur�wka z kapusty bia�ej mieszana 449 sur�wka z kapusty bia�ej lub w�oskiej i rzodkwi ze �mietan� 450 sur�wka jesienna z kapusty bia�ej lub w�oskiej, jab�ek i pomidor�w 451 sur�wka z kapusty bia�ej albo w�oskiej lub czerwonej z sosem majonezowym 452 sur�wka z kapusty w�oskiej lub bia�ej z og�rkami albo pomidorami 453 sur�wka z kapusty w�oskiej mieszana 454 sur�wka z kapusty w�oskiej ze �liwkami 455 sur�wka z kapusty czerwonej z cebul� lub jab�kami 456 sur�wka z kapusty kwaszonej z olejem 457 sur�wka z kapusty kwaszonej z marchwi� i jab�kiem 458 sur�wka z kapusty kwaszonejbarwiona burakami 459 sur�wka z kapusty kwaszonej z koncentratem pomidorowym 460 sur�wka z cebuli zielonej 461 sur�wka z cebuli i jab�ek 462 sur�wka z por�w 463 sur�wka z por�w z pomidorami albo koncentratem pomidorowym 464 mizeria ze �mietan� 465 sur�wka z og�rk�w i pomidor�w 466 sur�wka z og�rk�w i cebuli 467 sur�wka z og�rk�w kwaszonych z cebul� 468 sur�wka z og�rk�w kwaszonych z marchewk� albo papryk� 469 sur�wka z pomidor�w z cebul� 470 sur�wka z pomidor�w z sosem �mietanowym 471 sur�wka z papryki 472 sur�wka z papryki w pomidorach 473 sur�wka z papryki, sa�aty zielonej i pomidor�w 474 sur�wka z marchwi, jab�ek i chrzanu 475 sur�wka z marchwi i por�w 476 sur�wka z marchwi, pietruszki i selera 477 sur�wka z marchwi i warzyw mieszanych 478 sur�wka z rzodkwi czarnej 479 sur�wka z rzodkwi czarnej z jab�kami lub marchwi� 480 sur�wka z rzodkiewek ze �mietan� 481 sur�wka z rzodkiewek i og�rk�w 482 sur�wka z rzodkiewek z jab�kami 483 sur�wka z selera, jab�ek i og�rk�w 484 sur�wka z chrzanu ze �mietan� 485 sur�wka z chrzanu z jab�kami 486 sur�wka z chrzanu z bor�wkami 487 sur�wka z chrzanu z octem 488 sur�wka z dyni i jab�ek lub kapusty kwaszonej 489 sur�wka z melona 490 sur�wka z melona na ostro i121 sur�wki z zielonych li�ci r�nych ro�lin 491 sa�ata zielona 492 zaprawa �mietanowa 493 zaprawa francuska 494 zaprawa musztardowa 495 zaprawa musztardowa na podstawie majonezu 496 zaprawa pomidorowa 497 zaprawa aromatyczna 498 sur�wka z cykorii 499 rze�ucha jako surowy dodatek do potraw 500 sur�wka z rze�uchy 501 s�r�wka z seler�w naciowych i122 sa�atki z warzyw gotowanych 502 sa�atka jarzynowa 503 sa�atka z warzyw mieszanych 504 sa�atka w�oska 505 sa�atka bu�garska 506 sa�atka z ziemniak�w lub fasoli i cebuli 507 sa�atka z ziemniak�w i fasoli lub fasolki szparagowej 508 sa�atka z ziemniak�w i selera 509 sa�atka z siemniak�w i rzodkiewek 510 sa�atka z ziemniak�w i pieczarek 511 sa�atka z ziemniak�w i kapusty kwaszonej 512 sa�atka z jarmu�u lub brukselki 513 sa�atka z groszku zielonego i pomidor�w 514 sa�atka z groszku zielonego i selera 515 sa�atka z seler�w 516 sa�atka z seler�w naciowych lub kard�w 517 sa�atka z cebuli 518 sa�atka z cebuli z koncentratem pomidorowym 519 sa�atka z papryki 520 sa�atka z papryki i jab�ek 521 sa�atka z burak�w i jab�ek 522 sa�atka z salsefii lub skorzonery 523 sa�atka z broku��w 524 sa�atka z bak�a�an�w a la kawior 525 �wik�a z chrzanem 526 pomidory nadziewane sa�atk� 527 og�rki nadziewane sa�atk� 528 papryka nadziewana sa�atk� 529 sa�atka z czerwonej lub bia�ej kapusty 530 sa�attka z brukselki 531 kalafior w majonezie 532 broku�y w sosie �mietanowym 533 sa�atka ze szpinaku i123 potrawy gor�ce z warzyw warzywa z wody 534 b�b z wody 535 buraki naciowe z wody 536 broku�y, brukselka, brukiew, bulwy z wody 537 brukiew z wody 538 bulwy z wody 539 dynia albo kabaczki lub og�rki z wody 540 bukiet z warzyw 541 fasolka szparagowa z wody 542 groszek zielony z mas�em 543 kalafior albo kapusta bia�a lub w�oska z wody 544 kukurydza z wody 545 marchewka z wody 546 pory z wody 547 salsefia lub skorzonera z wody 548 szparagi z wody 549 szpinak z wody 550 ziemniaki w sk�rce 551 ziemniaki z wody 552 ziemniaki dr��one 553 ziemniaki puree 554 ziemniaki puree kolorowe 555 ziemniaki m�ode z koperkiem 556 ziemniaki w parze 557 ziemniaki pieczone 558 ziemniaki pieczone inaczej warzywa opruszane 559 brukiew opr�szana 560 dynia opr�szana 561 kalarepa opr�szana 562 marchewka opr�szana 563 groszek zielony opr�szany 564 marchewka z groszkiem albo fasolk� szparagow� lub kalarep� z grzankami warzywa podprawiane zawiesin� 565 buraki ze �mietan� 566 buraki m�ode z jab�kami ze �mietan� 567 dynia w �mietanie569 dynia z pomidorami 568 dynia z pomidorami 569 fasolka szparagowa ze �mietan� 570 jarmu� z jab�kami lub pomidorami 571 kabaczki lub og�rki ze �mietan� 572 kabaczki albo og�rki lub dynia w sosie og�rkowym lub pomidorowym 573 kapusta w�oska ze �mietan� 574 kapusta bia�a ze �mietan� i jab�kami lub og�rkami kwaszonymi 575 rzodkiewki duszone ze �mietan� warzywa podprawiane zasma�k� 576 buraki zasma�ane 577 brukiew po mazursku 578 marchew albo og�rki lub kabaczki zasma�ane 579 groszek zielony w sosie mlecznym 580 kapusta bia�a lub w�oska - parzybroda 581 kapusta bia�a albo w�oska lub czerwona zasma�ana 582 kapusta kwaszona zasma�ana 583 pory zasma�ane 584 szpinak zasma�any 585 jarmu� zasma�any warzywa sma�one i zapiekane 586 bak�a�any sma�one 587 cebula sma�ona w cie�cie 588 kalafiory w cie�cie 589 ziemniaki sma�one - frytki 590 placki ziemniaczane 591 kalafior zapiekany w sosie beszamelowym 592 szparagi zapiekane w sosie beszamelowym 593 salsefia, kardy, bak�a�any, selery naciowe, kabaczki lub brukselka zapiekane w sosie beszamelowym 594 kotlety z kapusty bia�ej, w�oskiej, kalafiora lub szpinaku warzywa nadziewane 595 papryka pieczona nadziewana serem 596 papryka nadziewana warzywami 597 pomidory albo bak�a�any lub kabaczki zapiekane 598 pomidory albo bak�a�any lub kabaczki nadziewane ry�em z grzybami budynie z warzyw 599 budy� z kapusty 600 budy� z kalafior�w lub broku��w 601 budy� ze szpinaku 602 budy� z groszku zielonego i ry�u i124 potrawy z grzyb�w znaczenie grzyb�w w �ywieniu warto�� od�ywcza grzyb�w i125 substancje szkodliwe w grzybach i126 zbieranie i obr�bka wst�pna i127 przyrz�dzanie grzyb�w �wie�ych 603 grzyby �wie�e duszone 604 grzyby �wie�e sma�one 605 opiekanki z grzyb�w 606 grzyby �wie�e zapiekane w sosie 607 budy� z grzyb�w �wie�ych 608 nadzienie z grzyb�w i kapusty 609 nadzienie z pieczarek 610 pieczarki nadziewane i128 konserwowanie grzyb�w i129 suszenie 611 budy� z grzyb�w suszonych 612 nadzienie z grzyb�w suszonych do kulebiak�w i pasztecik�w i130 solenie 613 grzyby solone 614 grzyby solone duszone i131 kwaszenie 615 grzyby kwaszone 616 ziemniaki zapiekane z grzybami i132 marynowanie 617 grzyby marynowane i133 przetwory w wekach 618 grzyby duszone w wekach 619 grzyby w zalewie s�onej 620 grzyby duszone zakwaszone i134 sa�atki z grzyb�w 621 sa�atka z grzyb�w i cebuli ze �mietan� 622 sa�atka z grzyb�w, jaj i sera z majonezem i135 desery wiadomo�ci og�lne i136 dodatki do deser�w - karmel i137 ubijanie �mietany i138 niekt�re przyprawy i u�ywki stosowane do deser�w 624 sk�rka pomara�czowa sma�ona i139 stosowanie sos�w do potraw s�odkich i140 desery niezestalane i141 owoce surowe na deser i142 sa�atki owocowe 625 sa�atka ze �liwek suszonych i �urawin 626 truskawki, poziomki, maliny, je�yny lub jagody z cukrem 627 sa�atka z owoc�w mieszanych 628 sa�atka z dyni z sokiem cytrynowym lub �urawinowym 629 sa�atka z dyni i jab�ek i143 kompoty 630 kompot z jab�ek lub gruszek 631 kompot z rabarbaru 632 kompot ze �liwek, wi�ni lub czere�ni 633 kompot z truskawek lub malin 634 kompot z jab�ek, gruszek i �liwek 635 kompot z owoc�w mieszanych 636 kompot z jab�ek wczesnych i porzeczek czerwonych 637 kompot z moreli albo jab�ek lub �liwek suszonych 638 kompot z owoc�w mieszanych suszonych i144 owoce pieczone i zapiekane 639 jab�ka pieczone 640 jab�ka pieczone z konfiturami 641 jab�ka zapiekane z kremem 642 jab�ka zapiekane z pian� 643 jab�ka pieczone w sosie z wina i145 desery zag�szczane rozklejon� skrobi� i146 kisiele 644 kisiel z jab�ek 645 kisiel z jab�ek surowych 646 kisiel z �urawin lub porzeczek 647 kisiel z truskawek albo jag�d czarnych lub malin 648 kisiel z wi�ni albo �liwek lub czere�ni 649 kisiel cytrynowy 650 kisiel mleczno-waniliowy 651 kisiel karmelowy 652 kisiel kakaowy 653 kisiel kawowy 654 kisiel mleczny z dyni� i147 owoce w kremach i sosach 655 jab�ka w sosie waniliowym 656 brzoskwinie lub morele w sosie z wina 657 gruszki w sosie mlecznym lub �mietanowym 658 gruszki w sosie kakaowym i148 desery z kasz 659 legumina z kaszy manny 660 kasza manna z konfiturami lub drzemem 661 mus z kaszy manny z cytryn� 662 mus z kaszy manny z truskawkami lub owocami jagodowymi r�nymi 663 kasza jaglana ze �mietan� lub sosem 664 kasza jaglana zapiekana z jab�kami 665 kasza krakowska z rodzynkami 666 ry� zapiekany w pianie z bia�ek i149 desery zestalane �elatyn� i150 galaretki 667 galaretka porzeczkowa albo malinowa lub je�ynowa 668 galaretka �urawinowa 669 galaretka agrestowa lub wi�niowa 670 galaretka cytrynowa lub pomara�czowa 671 galaretka z soku owocowego 672 galaretka karmelowa 673 galaretka kawowa 674 galaretka z mleka s�odkiego 675 galaretka wielobarwna i151 owoce w galaretce 677 morele lub brzoskwinie albo �liwki w galaretce 678 pomara�cze w galaretce 679 owoce jagodowe w galaretce 680 �liwki suszone w galaretce i152 musy 681 mus z jab�ek 682 mus ze �liwek 683 mus z truskawek albo malin lub poziomek 684 mus z rabarbaru 685 mus z d�emu lub przecieru owocowego gotowego i153 kremy 686 krem karmelowy lub kawowy 687 krem �mietankowo waniliowy 688 krem cytrynowy 689 krem ponczowy 690 krem pomara�czowy 691 krem z mleka i154 desery zestalane przez �ci�cie bia�ka jaja i155 mleczka 692 mleczko karmelowe 693 mleczko kawowe i156 suflety 694 suflet kawowy 695 suflet karmelowy 696 suflet jab�kowy i157 budynie 697 budy� z sera 698 budy� kakaowy 699 budy� z bu�ki i jab�ek 700 budy� z dyni desery inne 701 ser z owocami25 dkg twarogu homogenizowanego 702 racuszkiz jab�kami 703 legumina z sera 704 nale�niki �mietankowe 705 tort fischinger i158 napoje domowe i159 napoje gor�ce 706 herbata tradycyjna 707 herbata po angielsku 708 herbata ze �mietank� lub mlekiem 709 kawa naturalna tradycyjna 710 kawa po turecku 711 kawa po turecku z wanili� i cynamonem 712 kawa po turecku z kakao i wanili� 713 kawa tak zwany murzynek 714 kawa marago lub nesca 715 kawa z mlekiem 716 kakao ze �mietank� bit� 717 kakao owsiane i160 napoje gor�ce z dodatkiem alkoholu 718 poncz 719 poncz holenderski 720 poncz specjalny 721 wino grzane z przyprawami 722 wino grzane z ��tkami 723 piwo grzane z cukrem 724 piwo grzane z przyprawami 725 piwo grzane z przyprawami i ��tkami inne napoje gor�ce 726 nap�j z owoc�w r�y lub g�ogu 727 nap�j z kwiatu lipowego z miodem 728 nap�j z mi�ty 729 nap�j z miodu z ��tkami i161 napoje zimne i162 napoje zimne owocowe 730 nap�j truskawkowy 731 nap�j z �urawin lub porzeczek 732 nap�j z malin i miodu 733 nap�j z jab�ek surowych 734 nap�j z jab�ek gotowanych 735 nap�j z rabarbaru z miodem 736 nap�j z agrestu zielonego i renklod 737 nap�j z owoc�w suszonych 738 nap�j z miodu i cytryn 739 nap�j cytrynowy 740 oran�ada 741 nap�j pomara�czowo-cytrynowy i163 napoje zimne z warzyw 742 nap�j z marchwi i jab�ek lub owoc�w r�nych 743 nap�j z pomidor�w 744 nap�j z soku pomidorowego i soku z kapusty kwaszonej 745 nap�j z pomidor�w i og�rk�w 746 nap�j z pomidor�w i soku porzeczkowego lub truskawkowego 747 nap�j z og�rk�w z koperkiem 748 nap�j z kapusty kwaszonej z sokiem pomidorowym i164 napoje fermentowane (kwasy) 749 kwas jab�kowy 750 kwas porzeczkowy lub �urawinowy 751 nap�j z burak�w kwaszonych 752 kwas chlebowy i165 inne napoje zimne 753 kruszon z owocami 754 wino z lodami 755 szprycer 756 cocktail malinowy lub truskawkowy 757 mazagran 758 kobler kawowy 759 kobler z wermutem 760 kawa mro�ona 761 kakao mro�one i166 wypieki domowe i167 t�uszcz, mleko, cukier i168 jaja i169 �rodki spulchniaj�ce i170 bakalie i substancje zapachowe i171 podstawowe naczynia i sprz�t u�ywane do wypiek�w i172 rodzaje ciast ciasta dro�d�owe 762 bu�eczki z serem lub makiem 763 bu�ki s�odkie 764 placek z kruszonk� 765 placek ze �liwkami 766 strucle z makiem 767 babka �wi�teczna 768 mazurek dro�d�owy 769 p�czki i173 ciasta kruche 770 ciastka kruche r�ne 771 rogaliki kruche z marmolad� 772 placek kruchy z marmolad� 773 babeczki kruche ze �mietan� bit� lub kremem �mietankowym 774 sernik na spodzie kruchym 775 szarlotka 776 mazurek kruchy z kaimakiem 777 mazurek pomara�czowy 778 mazurek kr�lewski 779 mazurek makowy i174 ciasta p�kruche 780 ciasteczka p�kruche r�ne 781 amoniaczki 782 placek p�kruchy z jab�kami 783 placek p�kruchy z serem 784 babka ucierana 785 babka ucierana z bakaliami 786 babka marmurkowa 787 keks 788 placek ucierany z makiem i175 pierniki pierniki 789 piernik na miodzie naturalnym z bakaliami 790 piernik na miodzie sztucznym 791 pierniczki drobne 792 pierniczki tanie i176 ciasta biszkoptowe 793 ciasto biszkoptowe z ��tek ucieranych i piany 794 ciasto biszkoptowe z jaj ca�ych ubijanych na parze 795 ciasto biszkoptowe z bia�ek 796 tort biszkoptowy - przygotowanie 797 ciasto na tort biszkoptowy 798 tort chlebowy 799 tort biszkoptowy orzechowy 800 rolada biszkoptowa 801 cwibak z bia�ek i177 ciasta ptysiowe ciasta r�ne bez pieczenia 802 stefanka z herbatnikami 803 tort owocowy 804 wafle z mas� kajmakow� 805 faworki i178 masy 806 masa podstawowa 807 masa cytrynowa 808 masa pomara�czowa 809 masa kawowa 810 masa czekoladowa 811 masa waniliowa 812 masa owocowa 813 masa bakaliowa 814 masa kakaowa lukry 815 lukier gotowany 816 lukier surowy ucierany 817 lukier na bia�kach i179 �ywienie w r�nych okoliczno�ciach i180 wst�pne przygotowania i181 forma przyj�cia i182 przy wsp�lnym stole i183 przy stole - bufecie i184 kanapki 818 kanapki z szynk� i majonezem 819 kanapki ze schabem albo pieczeniami r�nymi 820 kanapki z boczkiem 821 kanapki z pasztetem i serem topionym 822 kanapki z befsztykiem tatarskim 823 kanapki z sardynkami 824 kanapki ze szprotkami 825 kanapki z kawiorem 826 kanapki z jajami 827 kanapki z serem ��tym przepis 828 kanapki z serem ��tym przepis 2 829 kanapki z serem ��tym przepis 3 i185 kanapki tradycyjne - zestaw 830 kanapki z obwarzank�w przepis 1 831 kanapki z obwarzank�w przepis 2 832 kanapki z herbatnik�w przepis 1 833 kanapki z herbatnik�w przepis 2 834 kanapki z herbatnik�w przepis 3 835 kanapki w p�ksi�ycach i186 pasty kanapkowe i187 pasty z sera twarogowego 836 pasta z sera twarogowego przepis 1 837 pasta z sera twarogowego przepis 2 838 pasta z sera twarogowego przepis 3 839 pasta z sera twarogowego przepis 4 840 pasta z sera twarogowego przepis 5 841 pasta z sera twarogowego przepis 6 842 pasta z sera twarogowego przepis 7 i188 pasty z bryndzy 843 pasta z bryndzy przepis 1 844 pasta z bryndzy przepis 2 845 pasta z bryndzy przepis 3 846 pasta z bryndzy przepis 4 847 pasta z bryndzy przepis 5 848 pasta z sera ��tego przepis 1 849 pasta z sera ��tego przepis 2 850 pasta �ledziowa przepis 1 851 pasta �ledziowa przepis 2 852 pasta �ledziowa przepis 3 853 pasta rybna przepis 1 854 pasta rybna przepis 2 855 pasta rybna przepis 3 856 pasta z w�dlin i mi�sa pieczonego przepis 1 857 pasta z w�dlin i mi�sa pieczonego przepis 2 858 pasta z w�dlin i mi�sa pieczonego przepis 3 859 pasta z w�dlin i mi�sa pieczonego przepis 4 860 pasta z w�dlin i mi�sa pieczonego przepis 5 861 pasta z w�dlin i mi�sa pieczonego przepis 6 862 pasta z jaj przepis 1 863 pasta z jaj przepis 2 i189 koreczki 864 korki na serze przepis 1 865 korki na serze przepis 2 866 korki na serze przepis 3 867 korki na serze przepis 4 868 korki na serze przepis 5 869 korki na kie�basie przepis 1 870 korki na kie�basie przepis 2 870 korki na kie�basie przepis 3 872 korki na jab�ku przepis 1 873 korki na jab�ku przepis 2 874 korki na og�rku 875 korki na gor�co przepis 1 876 korki na gor�co przepis 2 i190 sa�atki 877 sa�atka jarzynowa tradycyjna przepis 1 878 sa�atka jarzynowa tradycyjna przepis 2 879 sa�atka jarzynowa tradycyjna przepis 3 880 sa�atka ze �ledziem 881 sa�atka z kabaczk�w 882 sa�atka z kalafior�w 883 sa�atka z fasolki szparagowej 884 sa�atka ze szparag�w 885 sa�atka z por�w gotowanych 886 sa�atka z groszku zielonego 887 sa�atka z groszku zielonego z pieczarkami 888 sa�atka z ryby w�dzonej 889 sa�atka z mi�sa 890 sa�atka ze �liwkami suszonymi 891 sa�atka z ananasem i191 przek�ski z jaj i192 w�dliny i zimne mi�sa i193 przek�ski z drobiu i194 grzanki 892 grzanki z bu�ki z kie�bas� i serem 893 grzanki z serem 894 grzanki z jajami 895 grzanki z pieczarkami 896 grzanki z pieczarkami i twarogiem 897 grzanki ze �ledziem 898 grzanki z m�zgiem 899 miseczki z bu�ek ma�lanych 900 ��deczki z par�wkami 901 grzanki maczane w mleku i195 paszteciki i paluszki i196 r�ne gor�ce przek�ski 902 zapiekanka z szynk� 903 zapiekanka z ry�u z pieczarkami 904 zapiekanka z ryb� w�dzon� i197 jakie napoje podawa� na przyj�ciach i198 przyj�cia okoliczno�ciowe i199 �niadanie i200 obiad i201 s�odki podwieczorek i202 kolacja i203 podwieczorek dla dzieci i204 podwieczorek - "prywatka" m�odzie�owa i205 przyj�cie "bryd�owe" i206 "sylwester" l karnawa� w domu i207 lampka wina i208 przyj�cia �wi�teczne i209 wypoczynek poza domem na niedzielnej wycieczce i210 na campingu i211 biwak m�odzie�owy 905 zapiekanka z ziemniak�w i212 my�liwskie spotkania i213 domowe przetwory z owoc�w l warzyw i214 narz�dzia pracy i opakowania i215 przebieg pasteryzacji w wekach, s�ojach i butelkach i216 przechowywanie i217 owoce pasteryzowane i218 kompoty 906 kompot z brzoskwi� pasteryzowany 907 kompot z agrestu albo truskawek pasteryzowany 908 kompot z czere�ni albo wi�ni pasteryzowany 910 kompot z gruszek pasteryzowany 911 kompot z w�gierek albo ulen lub renklod pasteryzowany 912 kompot z agrestu i truskawek lub czere�ni pasteryzowany 913 kompot z gruszek i �liwek pasteryzowany i219 kompoty wzbogacone owocami witaminowymi i220 przeciery owocowe 914 przecier z agrestu 915 przecier z jab�ek 916 przecier z moreli lub �liwek 917 przecier z porzeczek 918 przecier z truskawek i221 owoce we w�asnym soku 919 agrest w soku w�asnym 920 brzoskwinie albo morele lub �liwki w soku w�asnym 921 jab�ka w soku w�asnym 922 jagody czarne albo je�yny lub maliny w soku w�asnym 923 porzeczki bia�e albo czerwone lub czarne w soku w�asnym i222 owoce zalewane 924 jab�ka zalewane przecierem z jag�d czarnych lub je�yn, porzeczek albo malin 925 jab�ka zalewane przecierem z moreli lub �liwek 926 jab�ka zalewane przecierem z jab�ek 927 gruszki zalewane przecierem ze �liwek i223 soki owocowe 928 sok z jab�ek otrzymywany w sokowir�wce 929 sok z porzeczek czerwonych albo jag�d czarnych, truskawek, malin lub je�yn otrzymywany w sokowir�wce 930 sok parowany z jag�d czarnych albo truskawek, malin, je�yn, wi�ni lub porzeczek 931 sok parowany z jab�ek 932 sok parowany z jab�ek, �liwek, gruszek i pomidor�w 933 sok parowany z truskawek i rabarbaru i224 przeciery z owoc�w jagodowych utrwalone cukrem na surowo i225 warzywa pasteryzowane 934 fasolka szparagowa pasteryzowana 935 pomidory pasteryzowane w zalewie wodnej 936 przecier pomidorowy 937 pomidory w przecierze pomidorowym (pelatti 938 kalafiory albo fasolka szparagowa w przecierze pomidorowym i226 marynaty pasteryzowane z warzyw i owoc�w 939 og�rki konserwowe 940 dynia marynowana 941 �liwki marynowane i227 kwaszenie 942 kapusta bia�a kwaszona 943 kapusta czerwona kwaszona z jab�kami 944 kapusta kwaszona z marchwi�, jab�kami i koprem 945 kapusta kwaszona z papryk�, marchwi�, jab�kami i cebul� 946 og�rki kwaszone w wekach 947 og�rki kwaszone z papryk� 948 og�rki kwaszone w butelkach 949 papryka kwaszona 950 barszcz czerwony zakwaszany do szybkiego u�ycia i228 suszenie owoc�w 951 jab�ka suszone 952 gruszki albo �liwki lub morele suszone 953 jagody suszone 954 agrest suszony 955 owoce dzikiej r�y suszone zak�adka i002 przedmowa znamy i cenimy ksi��ki kucharskie z czas�w naszych babek i prababek, ale jednocze�nie poszukujemy nowych ciekawych przepis�w i stosujemy je w naszym codziennym �ywieniu. warto zastanowi� si�, jak zmienia�y si� metody przyrz�dzania potraw w miar� up�ywu czasu? przede wszystkim ulegaj� zmianom same przepisy; potrawy prze�adowane t�uszczem i trudno strawne zast�puje si� zestawami l�ejszymi. tak�e receptury wymagaj�ce du�ego nak�adu pracy nie znajduj� ju� zwolenniczek w�r�d pracuj�cych zawodowo i zajmuj�cych si� domem kobiet. zmienia si� poda� produkt�w - mniej dost�pne mi�so i dziczyzna oraz t�uste, luksusowe ryby zast�powane s� nieznanymi dotychczas gatunkami ryb morskich. przed�u�a si� te� sezon, w kt�rym dost�pne s� na rynku owoce i warzywa - zim� coraz wi�cej jest mro�onek, a przez ca�y rok gotowych p�produkt�w i przetwor�w. z tych powod�w zaobserwowa� mo�na pojawianie si� nowych przepis�w kulinarnych, nasza kartoteka potraw stale wzrasta. nowoczesne przepisy przyrz�dzania potraw, uwzgl�dniaj�c tradycyjne -nawyki �ywieniowe, bior� r�wnie� pod uwag� nowe produkty oraz zmian� warunk�w ich przyrz�dzania. ponadto, i to jest mo�e najwa�niejsze, intensywnie rozwija si� w ostatnich kilku dziesi�tkach lat wiedza o �ywieniu. podczas gdy dawne przepisy i rady dotycz�ce przygotowania potraw lub wypieku ciast nie podawa�y wyja�nienia, dlaczego mog� si� one "nie uda�", obecnie ka�da kobieta zna przemiany zachodz�ce w procesach kulinarnych oraz zasady ich stosowania. wsp�czesne receptury kulinarne uwzgl�dniaj� wiedz� o warto�ci od�ywczej produkt�w, zawarto�ci w nich sk�adnik�w mineralnych, bia�ek i witamin. trzeba pami�ta� te� o stratach, jakie zachodz� w tych produktach podczas przyrz�dzania potraw, i o mo�liwo�ci ich zmniejszenia. ka�da wi�c osoba przyrz�dzaj�ca posi�ek mo�e i powinna wiedzie�, �e obok uzyskania warto�ci smakowych trzeba d��y� do zachowania warto�ci od�ywczej i strawno�ci potrawy. dzi�ki temu, �e stale rozwijaj�ca si� wiedza o �ywieniu jest dost�pna dla ka�dego - r�wnie� i nie fachowca w tej dziedzinie - sztuka kulinarna przekszta�ca si� w umiej�tno�� wy�ywienia rodziny. chodzi o to, �eby potrawy nie tylko smacznie i zdrowo przyrz�dzi�, ale i prawid�owo zestawi�, tak aby w najbardziej korzystny spos�b zaspokoi�y one potrzeby organizmu. wiadomo przecie�, �e prawid�owe �ywienie - to jeden z podstawowych warunk�w zdrowia. pracuj�ca kobieta coraz mniej czasu mo�e po�wi�ci� kuchni. s� jednak sytuacje, kiedy przyrz�dzanie posi�k�w w domu jest konieczne. wtedy pomo�e w�a�ciwa organizacja pracy, pozwalaj�ca utrzyma� zar�wno �ad, estetyk� i regularne spo�ywanie posi�k�w na co dzie�, jak te� zorganizowa� efektowne przyj�cie go�ci bez niepotrzebnego zamieszania i zm�czenia. tak wi�c ksi��ka kucharska - w uj�ciu nowoczesnym - uczy nie tylko jak, ale i dlaczego, nale�y �ywi� zdrowo i oszcz�dnie. doc. dr maria szczyg��w zak�adka i003 jak �ywi� i dlaczego mgr ma�gorzata rusiecka-bojarska co musimy otrzyma� z po�ywienia w ka�dym �ywym organizmie zachodz� w spos�b ci�g�y procesy przemiany materii i energii, do utrzymania kt�rych konieczne jest sta�e dostarczanie sk�adnik�w pokarmowych. sk�adniki pochodz�ce z po�ywienia, po uprzednim strawieniu ich i wch�oni�ciu przez �cianki jelit, zaczynaj� spe�nia� w organizmie swoje w�a�ciwe zadania: � stanowi� �r�d�o energii niezb�dnej do pracy narz�d�w wewn�trznych oraz mi�ni; � stanowi� materia� budulcowy dla tkanek cia�a (do budowy nowych i nieustannej odbudowy zu�ytych kom�rek); � stanowi� tzw. regulatory warunkuj�ce prawid�owe funkcjonowanie ustroju cz�owieka. zak�adka i004 po�ywienie jako �r�d�o energii wszystkie podstawowe czynno�ci fizjologiczne - jak bicie serca, kr��enie krwi, oddychanie, ruchy jelit przesuwaj�ce pokarmy podczas trawienia, a tak�e utrzymanie sta�ej ciep�oty cia�a - wymagaj� nieprzerwanego dostarczania energii. r�wnie� praca fizyczna, b�d�ca prac� mi�ni, mo�e odbywa� si� tylko dzi�ki energii czerpanej z codziennego po�ywienia. jest wi�c zrozumia�e, �e im ci�sza praca fizyczna, tym wi�cej energii (mierzonej w kaloriach) musz� dostarczy� pokarmy. w czasie trawienia sk�adniki pokarm�w zostaj� roz�o�one na zwi�zki prostsze. w jelitach s� one wch�aniane, a nast�pnie niekt�re z nich ulegaj� przemianie nazywanej spalaniem. podczas procesu spalania wyzwala si� w tkankach energia, kosztem kt�rej organizm �yje, a mi�nie s� zdolne do wykonywania pracy. g��wnymi sk�adnikami ulegaj�cymi spalaniu s� w�glowodany i t�uszcze. w�glowodanami s� cukry i skrobia, czyli tzw. m�czka. wielko�� zapotrzebowania energetycznego zale�y od wieku i p�ci cz�owieka, g��wnie za� od stopnia jego aktywno�ci fizycznej; maleje ono w miar� post�powania procesu starzenia si�. zapotrzebowanie to jest na og� mniejsze u kobiet ni� u m�czyzn. ludzie ci�ko pracuj�cy fizycznie oraz sportowcy uprawiaj�cy sport wyczynowy wymagaj�cy du�ego wy si�ku fizycznego, maj� szczeg�lnie wysokie zapotrzebowanie na energi�. najbardziej kalorycznym sk�adnikiem pokarm�w jest t�uszcz, kt�rego 1 g dostarcza 9 du�ych kalorii (kcal) *). warto�� kaloryczna bia�ka i w�glowodan�w (cukrowc�w) jest jednakowa i wynosi 4 kcal na 1 g. wprawdzie cukrowce maj� mniejsz� warto�� kaloryczn� ni� t�uszcz, ale rola ich jako �r�d�a energii jest wi�ksza, poniewa� ilo�ciowo przewa�aj� one w naszym po�ywieniu (znajduj� si� g��wnie, w postaci skrobi, w produktach zbo�owych i ziemniakach, wyst�puj� te� jako cukier w wielu innych produktach). �) kaloria (du�a) jest to ilo�� ciep�a potrzebna do ogrzania 1 kg wody o 1�c. zak�adka i005 po�ywienie jako �r�d�o sk�adnik�w budulcowych bia�ko jest g��wnym sk�adnikiem, z kt�rego ustr�j cz�owieka buduje nowe tkanki i odbudowuje zu�yte. jest ono ponadto niezb�dne do wytwarzania p�yn�w ustrojowych, cia� odporno �ciowych, barwnika krwi, enzym�w i hormon�w. bia�ka bior� tak�e udzia� w procesie krzepni�cia krwi oraz w wielu innych procesach warunkuj�cych �ycie. rola, jak� odgrywaj� bia�ka w ustroju, jest wi�c r�norodna, dlatego te� konieczne jest sta�e zaopatrywanie organizmu w wystarczaj�c� ilo�� bia�ka. istotn� spraw� jest jako�� dostarczanego bia�ka. bia�ko czerpane z produkt�w pochodzenia zwierz�cego, jak mi�so, ryby, jaja, mleko, sery, jest wysokowarto�ciowe, gdy� dostarcza odpowiednich ilo�ci wszystkich sk�adnik�w (aminokwas�w *)) niezb�dnych do budowy tkanek. natomiast bia�ko zawarte w artyku�ach pochodzenia ro�linnego, jak produkty zbo�owe, str�czkowe, ziemniaki i warzywa, jest mniej warto�ciowe, tzn. nie dostarcza organizmowi wszystkich niezb�dnych aminokwas�w w odpowiednich ilo�ciach. warto�� od�ywcz� bia�ka ro�linnego mo�na jednak �atwo i wydatnie podnie�� przez odpowiednie ��czenie *go z bia�kiem pochodzenia zwierz�cego, np. produkt�w zbo�owych z produktami mlecznymi lub produkt�w str�czkowych z dodatkiem niewielkiej ilo�ci mi�sa. uzupe�niona w ten spos�b i podniesiona warto�� bia�ka ro�linnego sprawia, �e jest ono dobrze wykorzystywane przez organizm. dla pe�nego wykorzystania warto�ci od�ywczej bia�ka wa�ne jest, aby wyst�powa�o ono w ka�dym posi�ku w ci�gu dnia. opr�cz bia�ka do sk�adnik�w budulcowych zalicza si� dwa bardzo wa�ne sk�adniki mineralne: wap� i �elazo. wap� jest niezb�dny do normalnego wzrostu i rozwoju ko��ca i z�b�w oraz do zapewnienia normalnej krzepliwo�ci krwi. podobnie jak bia�ko, jest przyswajany w r�nym stopniu, zale�nie od rodzaju produktu, z jakiego pochodzi. najlepszym �r�d�em �atwo przyswajalnego wapnia jest mleko i jego przetwory. czynnikiem obni�aj�cym wykorzystanie wapnia z produkt�w ro�linnych jest wyst�puj�cy w nich kwas szczawiowy (np. w rabarbarze, szczawiu, szpinaku). �elazo jest wa�nym sk�adnikiem po�ywienia, poniewa� w po��czeniu z bia�kiem tworzy hemoglobin� - czerwony barwnik krwi. niedob�r �elaza w po�ywieniu mo�e spowodowa� anemi� alimentarn�, tzw. niedobarwliw�. przyswajalno�� �elaza zawartego w r�nych produktach jest niejednakowa: dobrze przyswaja si� ono np. z mi�sa i jaj, a gorzej - z produkt�w ro�linnych (z warzyw i owoc�w). �) aminokwasy s� to cz�ci sk�adowe bia�ek, jak gdyby najmniejsze ich cegie�ki, zu�ywane do budowy tkanek organizmu. dotychczas wyodr�bniono z bia�ek ok. 20 aminokwas�w, z czego niezb�dnych dla cz�owieka jest 9. zak�adka i006 po�ywienie jako �r�d�o sk�adnik�w warunkuj�cych w�a�ciwe funkcjonowanie ustroju sk�adniki mineralne, zawarte w tkankach i p�ynach ustrojowych, stanowi� nie tylko ich budulec, lecz r�wnie� bior� udzia� w regulowaniu istotnych proces�w �yciowych, jak przemiana materii, trawienie, przekazywanie bod�c�w. znaczenie ich jest zatem r�norodne i bez nich organizm nie m�g�by funkcjonowa�, tote� dostarczanie sk�adnik�w mineralnych w codziennym po�ywieniu jest konieczne. zwi�zki sodu (na), potasu (k) i chloru (cl) odgrywaj� istotn� rol� w regulowaniu gospodarki wodnej. nale�y zwraca� szczeg�ln� uwag� na dostarczanie organizmowi sodu, kt�ry pochodzi g��wnie z soli kuchennej (nacl). zw�aszcza w czasie upa��w lub przy wykonywaniu ci�kiej pracy fizycznej, gdy cz�owiek wydala razem z potem du�e ilo�ci wody oraz sk�adnik�w mineralnych, nale�y wi�cej soli� potrawy. dla organizmu jednak szkodliwy jest zar�wno niedob�r, jak i nadmiar soli. w ro�linnych produktach spo�ywczych jest stosunkowo mniej sodu, natomiast potas wyst�puje w wystarczaj�cych ilo�ciach. rola zwi�zk�w chloru - poza ich wsp�dzia�aniem w gospodarce wodnej ustroju - polega r�wnie� na udziale w procesach trawienia pokarm�w, g��wnie bia�kowych. ponadto s�d i potas nale�� do sk�adnik�w zasadotw�rczych. aby skomplikowane procesy biochemiczne, sk�adaj�ce si� na tzw. przemian� materii, mog�y przebiega� prawid�owo, konieczne jest utrzymanie w organizmie r�wnowagi kwasowo-zasadowej. w wi�kszo�ci produkt�w spo�ywczych, zw�aszcza zwierz�cych (z wyj�tkiem mleka i jego przetwor�w) stwierdza si� przewag� sk�adnik�w kwasotw�rczych. spo�r�d pokarm�w ro�linnych - kwasotw�rcze s� produkty zbo�owe. r�wnowag� kwasowo-zasadow� mo�na osi�gn�� przez odpowiedni dob�r jako�ciowy i ilo�ciowy produkt�w odkwaszaj�cych, czyli zasadotw�rczych. pierwiastk�w zasadotw�rczych, jak potas i wap�, najwi�cej jest w owocach, warzywach i mleku. zawarto�� sk�adnik�w mineralnych w naszym po�ywieniu zmniejsza si� wskutek poddawania produkt�w spo�ywczych takim zabiegom, jak wysoki przemia� m�ki, rafinowanie cukru i olej�w ro�linnych. dlatego nale�y jak najracjonalniej wyzyskiwa� te produkty, kt�re s� dobrym �r�d�em sk�adnik�w mineralnych, a wi�c przede wszystkim warzywa i owoce (najlepiej nie gotowane, dla unikni�cia strat tych sk�adnik�w przez wyp�ukiwanie) oraz przetwory zbo�owe z pe�nego ziarna. witaminy spe�niaj� - obok sk�adnik�w mineralnych - funkcj� regulator�w licznych proces�w �yciowych ustroju. w codziennych racjach pokarmowych musz� one � by� dostarczane w odpowiedniej ilo�ci. ka�da witamina odgrywa w ustroju odmienn� rol�. wszystkie znane witaminy dziel� si� na rozpuszczalne w wodzie i rozpuszczalne w t�uszczach. podzia� taki ma du�e znaczenie praktyczne, gdy� u�atwia orien tacj�, w jakich produktach mog� wyst�powa� r�ne witaminy. do grupy rozpuszczalnych w wodzie nale�� witaminy grupy b oraz witamina c, do rozpuszczalnych w t�uszczach - witaminy a, d, e i k. witamina c musi by� dostarczana w po�ywieniu systematycznie, gdy� organizm ludzki nie ma zdolno�ci do jej wytwarzania ani magazynowania. ma ona du�e znaczenie dla utrzymania prawid�owego stanu zdrowia. niedob�r witaminy c prowadzi do os�abienia, uczucia zm�czenia, zmian chorobowych w jamie ustnej, zmniejszenia odporno�ci na zaka�enia. witamina c wyst�puje prawie wy��cznie w produktach pochodzenia ro�linnego (owoce, warzywa). jest ona nietrwa�a i �atwo ulega cz�ciowemu lub ca�kowitemu zniszczeniu pod wp�ywem wysokiej temperatury. ponadto �atwo rozpuszcza si� w wodzie, np. podczas p�ukania obranych produkt�w. ze wzgl�du na nietrwa�o�� witaminy c, jak r�wnie� fakt, �e jedynym jej �r�d�em s� produkty wyst�puj�ce na rynku sezonowo (warzywa i owoce), zaspokojenie zapotrzebowania na t� witamin�, zw�aszcza w okresie zimy i wi