Michalina Wis�ocka MI�O�CI 2001-02-24 H. STY. 2003 20(11 -03.- 3 a pni .ni - 2003 2002 -02- 2 5 �63- l 8 2002-06-20 2002 -07- 1 6 Michalina Wis�ocka SUKCES W MI�O�CI CZ�OWIEK l NATURA 1 (4)/93 Oficyna Wydawnicza RYTM Warszawa 1993 Graficzna koncepcja serii: Ewa Brykowska-Liniecka Ok�adka i strona tytu�owa: Ewa Brykowska-Liniecka Rysunki: Szymon Kobyli�ski Opracowanie merytoryczne: Teresa Czudowska-Mencina 109422 Redakcja: Dorota �widerek Korekta: Ewa Pop�awska Bo�ena Lada � Copyright by Michalina Wis�ocka ISBN 83-85249-24-9 Komputerowy sk�ad i �amanie tekstu: Oficyna Wydawnicza RYTM 01-180 Warszawa, ul. G�rczewska 8 Druk i oprawa: Olszty�skie Zak�ady Graficzne im. Seweryna Pieni�nego 10-417 Olsztyn, ul. Towarowa 2 Od autora Mi�o�� i erotyzm s� niezwykle r�nobarwne, ka�da kultura ma inny kolor, ciep�o i klimat mi�o�ci. Przegl�da�am podr�cznik fi�ski dla m�odzie�y szkolnej, m�wi�cy o wychowaniu seksualnym. Za- wiera on liczne rysunki pozycji i pieszczot jak wi�kszo�� tego typu podr�cznik�w. Zdumiewaj�ca sprawa: rysunki maj� klimat tak zlim- ny, �e dla mnie wr�cz ch�odz�cy, nie podniecaj�cy. Nie potrafi� odgadn��, od czego to zale�y, ale fakt pozostaje faktem. Seks kraj�w skandynawskich, nasycony pornograficzn� ilu- stracj� i tekstami, jest r�wnie� zimny, w tych krajach zreszt� zrodzi�a si� nazwa cool sex (zimny seks), chocia� trudno powiedzie�, czy tylko tam, poniewa� termin ten pojawi� si� jednocze�nie w Europie Zachodniej i Ameryce. Wygl�da na to, �e przyroda i warunki klima- tyczne rzutuj� na charakter �ycia seksualnego w danym kraju. Seks niemiecki jest twardy�podbarwiony sadyzmem i maso- chizmem. Widocznie w jaki� spos�b zakodowa�y si� te cechy w psychice plemion germariskich �yj�cych niegdy� z walki i rozboju. Anglicy z kolei maj� styl �ycia nadzwyczaj planowy i uporz�- dkowany. W mojej s�owia�skiej wyobra�ni erotycznej kochanek- -planista to koszmar, poniewa� mi�o�� i erotyzm wydaj� si� by� jednoznaczne z poezj�, fantazj� i barwno�ci� �ycia. A tego wszyst- kiego, niestety, nie da si� zaplanowa�. Nie dziwi�o mnie, �e piloci naszych wojennych dywizjon�w walcz�cy o Angli� mieli tak nie- zwyk�e powodzenie u tamtejszych pa�, po prostu oszo�omili je ra- do�ci� �ycia, wyobra�ni� i rycersko�ci� w stosunku do kobiet. Najlepiej obrazuje nies�ychanie planowy i uporz�dkowany styl �ycia Anglik�w obrazek satyryczny z II wojny �wiatowej tocz�cej si� w Afryce: na linii frontu w trakcie ataku Niemc�w na baterie Angli- k�w, nagle wszyscy oni z wybiciem godziny 17 odk�adaj� bro�, poniewa� przysz�a pora na popo�udniow� herbat�. Mo�na by�o prze- gra� bitw�, ale herbata musia�a by� wypita o pi�tej. Mam r�' angielsk� ksi��eczk� s�u��c� wychowaniu seksualnemu m�od szkolnej. I tam, podobnie jak w fi�skiej, by�y wszystkie piesz i pozycje sfotografowane, tylko gwoli przyzwoito�ci on mia�: a ona rozpi�t� z przodu bluz� Armii Zbawienia... z pagonami! Francuski erotyzm stylem, lekko�ci� i humorem bardzo ; pomin� polski. Opowie�ci Rabelais Gargantua i Pantagruel; przypominaj� t�uste erotyczne anegdotki naszego Reja i pana Pi Tak�e poezja Yillona, pe�na sm�tku, marze� i szacunku dla k< bardzo bliska jest naszemu sercu. We francuskiej erotyce domi �miech, dowcip, zabawne szyfry seksualne, np. ty moja kapuj marchewko � i inne jarzynki. A poniewa� Francuzi nie r przerw w rozwoju swojej kultury tak jak my, wi�c mogli p wszystkie te lata rozwija� finezj�, dowcip i niezwyk�y wyk1 erotyki. W Rosji �c�, trudno powiedzie�. �yj� w tej chwili na gr cy dw�ch epok. Dawna kultura z czas�w carskich, zosta�a skutec; wyniszczona przez komunizm. Co si� z tego urodzi trudno zgad� Dawny styl, cho� wykwintny i niby dworski, mia� jednak swo podtekst niewolnictwa. Spotka�am kiedy� przed laty arystokra rosyjsk�, bardzo wytworn� starsz� pani�, kt�ra mawia�a do i smarkatych studentek: wy nie macie poj�cia o mi�o�ci! Kobiet* mi�o�ci powinna jak dywan perski s�a� si� pod stopy m�czyzn] on mo�e j� depta�, kopa�, chodzi� po niej, a nawet nogi wycier To jest dopiero prawdziwa mi�o��! A polska sztuka kochania jest podobnie skomplikowana j polska historia. Ci�gle prze�omy, niewole i zaczynanie od pocz�tl W efekcie czego, w stosunku do kultury francuskiej, z kt�r� uprze nio w�drowali�my r�ka w r�k�, jeste�my do ty�u o 150 lat rozbiort i 50 lat rz�d�w komunistycznych, znanych z nies�ychanego puryl nizmu. W latach sze��dziesi�tych zaznaczy�o si� nawi�zywanie ( przy. 'Pana Paska. u dla kobiet * dominuj� a kapustko, ' ^ mieli logli przez "a grani- k"tecznie zgadn��. : swoisty tokratke do nas, Weta w cierad/ jak >rzed- or�w ryta- ! do Stwo^enia Cz **�W�eka ieraj� w Jeden z koleg�w dziennikarzy rzuci� kiedy� my�l, kt�ra utta mi w pami�ci, �e warto by napisa� ksi��k� stanowi�c� wyb�r m totniejszych problem�w z mojej tw�rczo�ci. Propozycja wydawc serii �Cz�owiek i Natura" otworzy�a mo�liwo�� realizacji tego j jektu, tym wi�cej, �e seria przeznaczona dla szerokiego odbici pozwala trafi� do bardzo licznych czytelnik�w. Rozdzia� � Natura i mi�o�� Rozdzia� ten stanowi wyb�r felieton�w opublikowanych w Ka- lejdoskopie seksu, zwi�zanych do�� �ci�le z natur� w makro- i mik- rokosmosie. Ukazuje ludzi i zwierz�ta, rytmy i biorytmy wewn�- trzne i �wiata otaczaj�cego � wp�ywaj�ce na kszta�t naszej kultury erotycznej. Rozpoczn� od zabawnej polemiki z Redaktorem Markiem R�- �yckim: Koniec �wiata z tym ch�opem � Pani doktor, czy mo�na powiedzie�, �e byt kszta�tuje uczu- cie, ma wp�yw na jako�� mi�o�ci �s�owem: coraz trudniej kocha�? Czy te� mo�e w�a�nie w tych ci�kich, kryzysowych czasach ludzie �uciekaj� w mi�o��", emigruj� w... uczucie? � Wielka mi�o�� tym mocniej rozkwita, im wi�ksze natrafia przeszkody. S�abe uczucie nie wytrzymuje ci�kiej pr�by. Ginie. Ma��e�stwo to sp�ka z odpowiedzialno�ci�, udzia�ami... �... los na loterii, kt�rego nie spos�b wyrzuci�... �... tak wi�c nie w kryzysie ekonomicznym kraju dopatrywa- �abym si� ewentualnych �r�de� kryzys�w rodzinnych, zaniku uczu- cia. Obecnie wiele szk�d przynosi niew�a�ciwie rozumiana o�wiata seksualna. Czasem s�ysz� w przychodni studenckiej, gdzie przyjmuj� pacjent�w, narzekania: ,jak tu kocha�, gdy nie mamy mieszkania" Bzdura! Wszystkie czasy sprzyjaj� mi�o�ci. Kocha� si� mo�na i pod namiotem... �Ale jak d�ugo? O. Wilde powiedzia�, �e mi�o�� u�miecha bez powodu. Zgoda. Ale co potem? � Moim zdaniem sprawy bytowe nie maj� wp�ywu na pri dziwa mi�o��, a je�eli ju� to niewielki. One co najwy�ej staj� sprawdzianem uczu�. � No dobrze, mi�o�� to sfera spraw idealnych, ma��e�st realnych. Da si� pogodzi� te sprzeczno�ci? � Jak �wiat �wiatem ludzie pr�buj� je pogodzi� z wi�ksz lub mniejszym powodzeniem. � Jak Pani doktor okre�li�aby obecny stan �uczuciowego ] siadania" Polak�w i Polek? �Jest to jedyna dziedzina naszego �ycia, w kt�rej ka�dy m< by� milionerem, je�li tego pragnie. Uczucie �produkuje si�" sar mu. Z w�asnych wewn�trznych materia��w, na u�ytek wsp�lny i r nie mo�e przeszkodzi�, �eby kocha�, ile tylko dusza zapragi Je�eli s�dzimy, �e �o ten kredens, o t� szaf� rozbij� si� jak o rai najbardziej zakochani" jak powiedzia� poeta, znaczy to, �e tak i prawd� w pe�ni nie wiemy, czym jest uczucie. Wierszyk stoi czte ma �apami na ziemi i jest nadzwyczaj realny, a realizm w mi�o musi by� wywa�ony, aby jej nie zdominowa�. Mnie �ycie nie rozpieszcza�o i wydaje mi si�, �e trudne �y< rozwija wewn�trznie cz�owieka. � Oczywi�cie mocnego cz�owieka. S�abego �amie. � Mia�am w swojej praktyce lekarskiej do czynienia z kil koi pokoleniami m�odzie�y. Pokolenie powojenne to m�odzi bardzo bi dni ludzie, nieraz obdarci, nic nie posiadaj�cy, ale szcz�liwi. ' m�odzie� g��boko kocha�a i potrafi�a osi�gn�� w mi�o�ci wysok loty. Ludzie ci �ywo jeszcze mieli w pami�ci dramatyczn� i trud mi�o�� okupacyjn�. Musz� powiedzie�, �e z�e koniunktury dzia�a na mi�o�� jak dro�d�e. Tak by�o w latach pi��dziesi�tych. Nast�pi pokolenie z lat sze��dziesi�tych to, jak ich nazywam, �materia� protestanci". Dzieci dobrze sytuowanych rodzic�w, zas�u�onych b 10 i, ma��eiisrwo downiczych, ale te� i dorobkiewicz�w, kt�rzy osi�gn�li wysok� stop� �yciowa. M�odzie� wypieszczona i wychuchana. Wtedy nasta� czas �u�ywania �ycia", prywatek, �neronienia si�" (tak to popularnie nazywano), zbiorowych mi�o�ci i r�nych innych pomys��w. Nie- w�tpliwie stanowi�o to w jakim� sensie margines. Nam tylko cz�sto si� wydaje, �e s� to zjawiska powszechne. To co robi najwi�cej szumu, musuje, jest tylko pian� na powierzchni �ycia, rzuca si� w oczy i stwarza etykietk�, kt�r� pochopnie czasem przyczepiamy pokoleniu. Tak powstaj� mity, kt�re nie maj� pokrycia w rzeczywis- to�ci, a jednak funkcjonuj� w �wiadomo�ci spo�ecznej. To po- kolenie kontestuj�ce i protestuj�ce przeciwko uznanym oficjalnie idea�om i wznios�o�ciom buntowa�o si� przeciw radom czy �yczeniom rodzic�w uwa�aj�c, �e jedynym ich przyczynkiem do chwa�y i nieomylno�ci jest to, �e prze�yli wojn� czy byli w powstaniu. G��boki roz�am, jaki zarysowa� si� wtedy mi�dzy poko- leniami, �le przys�u�y� si� instytucji rodziny. Zawierano zwi�zki ma��e�skie niejednokrotnie po jednej prywatce, na przek�r rodzi- com i �dobrym radom", a prowadzi�o to do rozwod�w po kilku ju� miesi�cach, gdy przysz�o do konfrontacji niedojrza�ych pomys��w z rzeczywisto�ci�. Liczba takich rozwod�w wzrasta�a w zawrotnym tempie. � Mo�na zatem ukaza� histori� przemian w powojennej Pol- sce od strony seksu i mi�o�ci? � Oczywi�cie. Kolejne pokolenie dwudziestolatk�w lat sie- demdziesi�tych szuka�o w�asnych dr�g rozwoju. Podr�e, wyjazdy zagraniczne, badania naukowe, s�owem, erupcja indywidualno�ci. Ka�dy szuka� wielkiej przygody swojego �ycia. By� to rozkwit ko- niunktury osobistych mo�liwo�ci. Sytuacja ta nie wp�yn�a korzyst- nie na oblicze rodziny. M�odzi ludzie wyje�d�ali masowo na studia zagraniczne czy na �saksy", czyli kontrakty pracy za granic�, pozos- tawiaj�c w kraju niedawno po�lubione �ony, a tak�e dzieci. Has�em by�o zarobienie pieni�dzy, by si� �urz�dzi�". Efektem takiej polityki 11 ma��e�skiej by�y zdrady, konflikty, porzucanie rodziny i dz kt�re mia�y wszystko opr�cz mi�o�ci rodzic�w zaj�tych zarabia� pieni�dzy podobno dla nich w�a�nie. A dzieci zaczyna�y trakto stopniowo dobrobyt i pieni�dze jak wroga zabieraj�cego im rc c�w. �eni�c si� czy wychodz�c za ma� nak�ada si� nawzajen siebie pewne ograniczenia, a wtedy ka�dy chcia� sam osi�g do�wiadczy� i zobaczy� jak najwi�cej. Rozpocz�o si� wtedy r lenie ruchu emancypacyjnego kobiet, pod wp�ywem zachodni ruchu Women's Liberation, w ramach kt�rego przedstawicielki pi�knej pragn�y sta� si� co najmniej m�czyznami, a mo�e na kim� wi�cej. Czas rozwijaj�cej si� wielkiej konsumpcji i ma�ej bilizacji tworzy� tendencje wyci�ni�cia z �ycia maksimum przyj no�ci, obrastano w�wczas w pi�rka i fetyszyzowano rzeczy tamtym modelu �ycia zabrak�o miejsca na uczucie, przekazali udost�pnienie chocia� cz�ci siebie drugiemu cz�owiekowi. M�\ si� wtedy: �Przecie� nie mamy jeszcze mieszkania i samoc�u wi�c nie mo�emy si� pobra�", czy te�: �Nie mo�emy decydowa� na dzieci...", �Trzeba mie� warunki do mi�o�ci". Zupe�ny absi Postawienie sprawy na g�owie! Rzeczy zjada�y mo�liwo�ci uk�ac i kontakt�w mi�dzyludzkich. Zdobywanie dekoracji by�o tak ato buj�ce, �e ludzie niejednokrotnie przegapili sw�j czas na mi�i Lata bieg�y i coraz trudniej by�o znale�� wsp�lny mianowni potencjalnym partnerem, poniewa� ka�dy cz�owiek zaczyna b) up�ywem czasu coraz g�ciej zapisan� ksi�g�. Kolejnym etapem �w nast�pnym pokoleniu lat osiemdzis tych�by� gwa�towny nawr�t do wn�trza, do rodziny. W tym czi zacz�o si� rodzi� wiele dzieci. Poprzednio dziecko by�o przeszki na drodze do karier zawodowych i sukcesu, w trakcie otaczania rzeczami. Rodzice tych dzieci (cz�sto rozwiedzeni, po czterdziest postarzeli si� i na og� zostali samotni ze swoim luksusem, willa samochodami. Ich czas min��. 12 i dzieci, Jbianiem 'aktowa� m rodzi- ;lki p�ci s nawet itej sta- zyjem- :zy. W zanie i M�wi�o chodu, va� si� bsurd! l�d�w absor- li�o��. z by� z Dzieci odrzuci�y model �ycia rodzic�w. Te dzieci ucieka�y z domu zapchanego rzeczami, w kt�rych nie by�o ani odrobiny ciep�a, serdeczno�ci i przyja�ni. One by�y dojrzalsze uczuciowo od rodzi- c�w. Niedosyt uczuciowy w rodzinie zwr�ci� ich zainteresowania i pragnienia w�a�nie w rym kierunku. Rezultatem tego stanu by�o tworzenie si� wyj�tkowo udanych, szcz�liwych m�odzie�czych ma��e�stw. M�odzi sami tworzyli mi�o��, kt�rej nie by�o w rodzin- nych uk�adach, bowiem okres gwa�townego bogacenia si� za wszel- k� cen� zamyka� drog� rozwojowi uczu�. Ka�dy nowatorski ruch spo�eczny czy naukowy mo�na por�w- na� do funkcjonowania wahad�a. Ogromny post�p�ruch do przodu (spo�ecze�stwo buntuje si�, protestuje, apeluje do zdrowego rozs�d- ku) i nieunikniony powr�t poni�ej stanu r�wnowagi, regres. Z tych waha� w t� i z powrotem wypo�rodkowuje si� na koniec ma�y krok naprz�d w kulturze, cywilizacji i stosunkach mi�dzyludzkich, a tak- �e w kulturze mi�o�ci. � W jakim stadium ruchu �wahad�a mi�o�ci" znajdujemy si� obecnie? � W ramach powrotu do rodziny, zamiast dostatk�w material- nych poprzedniego pokolenia zacz�to szuka� maksymalnych prze- �y� uczuciowo-seksualnych. Nast�pi� okres przeliczenia seksuolo- gicznego. Obserwujemy z jednej strony tworzenie azylu, do nowej Arkadii za wszelk� cen�, z drugiej za� przegi�cie, przedobrzenie w poszukiwaniu ksi��kowego wr�cz idea�u partnera. Seksuologowie stoj� obecnie przed nowym problemem rozpadania si� rodzin, roz- wod�w na tle swoi�cie rozumianej emancypacji kobiet. Naczyta�y si� one literatury seksuologicznej, kt�ra zaowocowa�a licznymi po- zycjami i zacz�y stawia� wysokie poprzeczki i ogromne wymogi swoim partnerom. Tak jak kiedy� kochano si� spontanicznie, tak teraz kobiety zacz�y by� nadzwyczaj wymagaj�ce i pragn� mi�o�ci �przepisowej"... z podr�cznikiem w r�ku. Wykszta�cenie zacz�o by� �r�d�em konflikt�w, rozpadu i samozniszczenia rodziny w spo- 13 s�b zupe�nie paradoksalny. Wahad�o post�pu odchyli�o si� kra wo. Seksualne wymagania niezmiennie d��� do maksymalnej sL fakcji. Kobiety uzna�y, �e absolutnie wszystkie musz� odczu satysfakcj� w ��ku, ka�dorazowo zako�czon� orgazmem. Je�li to rozw�d i w og�le koniec �wiata w rym ch�opem. Powsta�o p dziwne przes trojenie. Polowanie na orgazm, a gdy co� nie wychi to wszystkiemu winien jest m�czyzna, czyli � gn�bienie sw< ch�op�w pod k�tem �ycze� i wymog�w. Kobiety przeoczy�y je� bardzo wa�ny aspekt sprawy: bywaj� rozmaite napi�cia seksu tak u m�czyzn, jak i u kobiet, i to co u jednego jest norm� K miesi�cu, to u drugiego dwa czy pi�� razy dziennie! Poza tym ma w mi�o�ci miejsca na stawianie wymaga�, s� bowiem spra kt�re musz� stopniowo wsp�lnie dojrzewa�. Rezultat jest taki, i chwili obecnej mamy w poradni prawie wy��cznie samych sfrus wanych pacjent�w... � Prosz� powiedzie� z r�k� na sercu � w jakim sto] zjawisko to zosta�o spowodowane fal� specjalistycznych ksi��� kt�rych Pani wspomnia�a i kt�rych cz�ciowo jest Pani autork jakim za� wkalkulowan� w post�p cen�? � Trudno autorytatywnie stwierdzi�. Wahad�o w pozycji n symalnego odchylenia w kierunku dozna� seksualnych stw�r mn�stwo zau�k�w, w kt�rych ludzie grz�zn�, g�upiej�, k��c� s drobiazgi i doprowadzaj� niemal�e do rozwodu. Obudzono nadi rne apetyty, nie u�wiadamiaj�c ludziom, �e ogranicza ich w�i natura. Wykszta�ca si� pewnego rodzaju r�wnanie potrzeb do n symalnego poziomu, a przecie� wiadomo, �e ka�dy cz�owiek inn� natur�. O�wiata seksualna u�wiadomi�a ludziom potrzeby, u�wiadomi�a za� nieprzekraczalnych granic mo�liwo�ci poszcz� nego cz�owieka. � Pisa�a Pani, �e mi�o�� to jedna z dominuj�cych motyw naszego stosunku do ludzi i �wiata. To si�a nap�dowa do rozl nych poczyna�. Gdyby�my zatem rozpatrywali potencjaln� z 14 no�� przeci�tnego Polaka i Polki do mi�o�ci, to gdzie, zdaniem Pani, tkwi� jeszcze rezerwy? �Mi�o�ci trzeba si� uczy� od dziecka, a nawet jeszcze wcze�- niej. Tymczasem znowu zaczyna si� okres wojuj�cy (pomijaj�c kwesti� zwi�zan� z przyrostem naturalnym, kt�ry jest spontaniczno- -biologiczny) � tzn. okres, w kt�rym m�odzi ludzie oczytani w popularnonaukowej literaturze seksuologicznej, dochodz� do absur- dalnych wniosk�w. Najwy�szy czas by�my osi�gn�li wreszcie b�o- gos�awiony stan r�wnowagi. P�ki co, mam takich pacjent�w jak ten, kt�ry przyszed� do mnie i m�wi, �e jest impotentem. Ma dziewczy- n�, kt�r� kocha i z kt�r� mu zupe�nie nie�le wychodzi... Na co ja pytam: w czym problem, gdzie w takim razie ta impotencja? �Prosz� pani�powiada ze smutkiem �ja nigdy w okresie plateau nie mam g�siej sk�rki na j�drach, znaczy jestem impotentem. W ksi��ce tak jest napisane i tak by� powinno"! Jest to przyk�ad, do jakiego absur- du doprowadzi�o �wykszta�cenie seksualne". Ludzie zaczynaj� mie- rzy� t�tno, liczy� oddechy, patrze� czy maj� g�si� sk�rk�, czy te� r�owe plamy na klatce piersiowej. Je�li dalej b�dziemy traktowa� wykszta�cenie seksuologiczne tak literalnie i dos�ownie, to w ko�cu nie stanie miejsca na mi�o��. � Zatem zach�ysn�li�my si� seksuologiczn� wiedz�. Po latach wstydliwej i pruderyjnej nie�wiadomo�ci temat tabu, jakim by�a mi�o�� wywalczy� sobie r�wnouprawnienie. Czy jest to jednak r�w- noznaczne z tym, �e kultura seksualna naszego spo�ecze�stwa wy- sz�a ju� z powijak�w? � Czy pan my�li o mi�o�ci-seksie czy o mi�o�ci-uczuciu? U nas bardzo cz�sto rozdzielane s� te zagadnienia: osobno technika i seksualizm, osobno za� uczucie. To rodzi absurdy, o kt�rych wcze�- niej wspomnia�am. Trzeba sobie wreszcie uzmys�owi�: kocha si� partnera, czy te� nie. Tu tkwi sedno sprawy. Na poparcie tej tezy przytocz� pouczaj�c� histori�, o kt�rej pisa� Van de Yelde, autor Ma��e�stwa doskona�ego. �ona znanego poety angielskiego wiele 15 lat po �mierci m�a przysz�a po porad� ginekologiczn�. Zdumioi lekarz, kt�ry przez wszystkie lata by� przyjacielem domu, odkry�,: jego pacjentka jest dziewic�. Na pytanie, jak to mo�liwe, odpowi dzia�a mu, �e jej m��, z kt�rym szcz�liwie prze�y�a trzydzie�ci li by� impotentem. Prosz� sobie wyobrazi�, �e by�o to na �wczesi czasy jedno z lepszych ma��e�stw, bardzo kochaj�ce si� i serdeczn s�owem, wz�r do na�ladowania. Ona aprobowa�a sytuacj� ze wzgli du na to, �e by�o im razem bardzo dobrze, �e sprawy uczuciom rekompensowa�y niedostatki mi�o�ci fizycznej. Kiedy m�wi� o tyi moim pacjentkom, niejednokrotnie s�ysz� pytanie: �A sk�d ja mai wiedzie� czy go kocham, czy nie". W podej�ciu konsumpcyjno-seksuologicznym do �ycia ludzi zgubili mi�o��. Sprawy uczuciowe tak przywi�d�y, przy jednoczes nej dominacji techniki, �e ze spraw seksualnych tworzy si� urojon problemy. Zapomniano, �e seks ma sens, gdy jest wyrazem uczucii dope�nia i wie�czy mi�o��. Seks zdobi, ale wy��cznie na seksie ni buduje si� mi�o�ci i wi�zi rodzinnych. Kryzys, kt�ry powsta�, jes naszej rodzimej produkcji, nie zosta� importowany z kraj�w zach�d nich. Po prze�amaniu tabu zach�ysn�li�my si� fizyczn� stron� mi�o� ci. Ta fascynacja z pewno�ci� stopniowo przeminie. W tych wa runkach seksuologowie musz� si� dobrze rozpatrze� w sytuacji podeprze� drug� stron� zagadnienia � uczucie, mi�o��, sugeruj� w�a�ciwe proporcje. Wykaza� tak�e ludziom, jak zr�nicowane & mo�liwo�ci seksualne poszczeg�lnych osobnik�w. � Jaka jest zatem recepta Pani na rado�� �ycia, o kt�rej prze ci� nie mo�e by� mowy bez unormowania spraw mi�o�ci? � Precz z receptami, poniewa� recepty i planowanie s� wro gami rado�ci �ycia w mi�o�ci. Chcieliby�my przywr�ci� rado�� �y cia, bowiem presja seksualna na wsp�partnera powoduje panik� jest �r�d�em takich kompleks�w i poni�enia, �e m�czy�ni czuj� si^ strasznie przegrani, wr�cz trac� ch�� do �ycia. Babki narzekaj� �Gdzie ci m�czy�ni?" �Gdzie te ch�opy?"... same ich niszcz�. Ra- 16 Zdumiony do�� powr�ci, gdy kobiety przestan� snobowa� si� na r�wnoupraw- , odkry�, �e nienie. Walka o prawa kobiet, o wyzwolenie prowadzona w tej , odpowie- formie, �e przestaje si� by� kobiet� � to jedno wielkie nieporozu- dzie�ci lat, mienie. �wczesne � Jak wyt�umaczy� powstawanie wielu biur matrymonial- serdeczne, nych, kt�rych anonsy czytamy w codziennej prasie. Wynotowa�em ze wzgle- tylko kilka: �Ona i On", �Femina" � dyskretnie kojarzy najszcz�- jczuciowe liwsze ma��e�stwa, przestaniesz by� samotnym podaj�c sw�j adres wie o tym do BM �Westa". Renomowane BM �Yenus", �Syrenka", �Arka |dja mam Noego", �Mazury". Samotno�� jest przyczyn� wielu stres�w � przypomina BM �Nadzieja". cia ludzie � Skoro m�odzi maj� tyle problem�w w zwi�zku z nadmier- jdnoczes- nymi wymaganiami swoich partnerek, to co dopiero m�wi� o sytu- � urojone acji os�b starszych, samotnych, nie�mia�ych, kt�re maj� znacznie i uczucia, mniejsz� szans� na kontakt z drug� p�ci�. Praca i obowi�zki mo- icksie nie nopolizuj� prawie ca�y czas tych ludzi. Brak jest lokali rozrywko- /sta�, jest wych dla czterdziestolatk�w, nie ma odpowiednich klub�w sporto- i zach�d- wych itp., itd. Biura matrymonialne s� jedyn� szans� spotkania si� i� mi�o�- r�wnolatk�w, nie�mia�ych z nie�mia�ymi, i st�d ro�nie ich popu- tych wa- larno��. ytuacji i �Jeste�my spo�ecze�stwem sk��conym wewn�trznie, czy ab- ugeruj�c strahuj�c od innych uwarunkowa� mo�na zaryzykowa� tez�, �e wane s� byliby�my dla siebie �yczliwsi i serdeczniejsi, gdyby wi�cej m�wi�o si� o mi�o�ci i to w szerszym aspekcie, ni� tylko mi�dzy Nim a rej prze- Ni�? Podepr� si� kilkoma my�lami-sloganami: �Mi�o�� pozwala przebacza�, przechodzi� przez trudy �ycia z wiar� w zwyci�stwo i s� wro- lepsze jutro; kocha� to znaczy by� dobrym, szlachetnym, wyrozu- lo�� �y- mia�ym". panik�, � Ludzie szcz�liwi w rodzinie i mi�o�ci s� znacznie bardziej �uj� si� tolerancyjni w kontaktach z otoczeniem ni� ludzie rozwiedzeni i rzekaj� zawiedzeni w �yciu osobistym. Mi�o�� jednak nie rozwi��e tych za. Ra- j problem�w dnia codziennego, z kt�rymi borykamy si�, mo�e co 17 najwy�ej ul�y� cierpieniom. Nic ponadto. Jak ju� m�wi�am, wszy stkie czasy sprzyjaj� mi�o�ci. To jest nasz rasowy zdrowy instynkt �eby nie mi�o��, to znikn�liby�my doszcz�tnie z naszej planety Poryw seksualny s�u�y odnalezieniu genetycznie odpowiedniegc partnera. Mo�na to t�umaczy� racjami biologicznymi bez �adne psychologii i filozofii. Ca�kiem po zwierz�cemu. Mi�o�� oparta rw porywie seksualnym, to podstawowy warunek przetrwania cz�owie ka jako gatunku. � Na koniec naszej rozmowy chcia�bym si�gn�� do pami�tni k�w Jerzego Andrzejewskiego. Jest tam taki fragment burz�cy si� lank� mi�osnego zapami�tania si�: �Ludzie zazwyczaj w rozczarc waniach dopatruj� si� kl�ski. Ale to nieprawda, gorzko si� myh Rzeczywist� kl�sk� ponosi cz�owiek o wiele wcze�niej, w�a�ni wtedy, kiedy mniema, �e odnalaz� dla swego istnienia harmoni�, a i sens. W mi�osnej ufno�ci, w nami�tnym oddaniu si�, w �lep wierze tkwi kl�ska, wszystko bowiem, czemu si� ci�gle i bez z; strze�e� oddajemy, zniekszta�cone jest k�amstwem". Co Pani o ty s�dzi? � Nie zgadzam si�! Cz�owiek musi mie� poczucie bezgranic nego szcz�cia, kiedy biegnie, krzyczy, �mieje si�, bez zastanowi ni�, co b�dzie potem. �wiadomo�� ci�g�ego zagro�enia najcz�ci ko�czy si� samob�jstwem. Wymy�lili to ju� egzystencjali�ci. Na to jest niepotrzebne. Gdyby cz�owiek nie mia� w �yciu chocia� kill okres�w poczucia pe�ni szcz�cia, niezale�nie od tego, �e potei dajmy na to, mo�e si� po�lizgn�� i �z�ama� nog�" � to c� �y� by�oby warte. Cz�owiekowi potrzebna jest u�uda, zapomnienie si� rado�ci i szcz�ciu �jest to wielki przerywnik w szarzy�nie �y� Przecie� jedynie okresy, kt�re daj� cz�owiekowi absolutn� szcz� wo��, poczucie pe�ni �ycia, zadowolenia, gdy roznosi go nadm radosnej energii, s� to okresy, gdy jest bezkonfliktowo zakocha� w pocz�tkowym stadium mi�o�ci. Po co ma si� zastanawia�, j< robak siedzi w tym jab�ku? I tak niew�tpliwie czekaj� go w �y< 18 ci�kie chwile, niech wi�c na�aduje sw�j akumulator, jak tylko mo�e najwi�cej. W czasie przyp�ywu nie my�limy o odp�ywie. On i tak przyjdzie albo i nie. A my�leniem �na za�" � psujemy sobie tylko ka�d� przy- jemno�� chwili bie��cej. Nie b�d�my �yciowymi malkontentami! �By�" czy �mie�" Chlebem codziennym w pracy seksuologa jest problem uk�a- d�w szcz�ciodajnych w �yciu. Istniej� w tej dziedzinie dwie posta- wy: �mie�" i �by�". W postawie �by�" niewa�ne jest posiadanie r�nych d�br, tylko harmonijne wsp�ycie ka�dego z nas z otacza- j�c� natur�. W �yciu spotykamy na ka�dym niemal kroku sytuacje, kt�re w spos�b drastyczny ukazuj� postaw� �mie�". Wczoraj na spacerze pod murami warszawskiej Star�wki zobaczy�am grup� dziewczynek �wiergoc�cych jak stado wr�bli na ogromnym, okrytym kwiatami drzewie czeremchy. Podchodz�c bli�ej zauwa�y�am, �e wesz�y na drzewo, aby �ama� ca�e nar�cze kwitn�cych ga��zi. Na pytanie, po co to robi�, czy nie szkoda im drzewa, przecie� jest takie pi�kne � odpowiedzia�y, �e chc� mie� te kwiaty w domu. I w ten spos�b drapie�na ch�� posiadania i zabierania wszyst- kiego na w�asno�� niszczy pi�kno otaczaj�cej natury, kt�rym za- chwyca� si� mo�e wielu ludzi. W impresjach poetyckich Rabindranath Tagore opisuje scen� przep�ywania �odzi� przez Ganges o zachodzie s�o�ca. Obydwaj z przewo�nikiem siedz� milcz�cy i oczarowani cudown� feeri� blas- k�w wody i nieba, gdy nagle wyskakuje z wody du�a ryba, mieni�c si� w zachodz�cym s�o�cu wszystkimi kolorami t�czy. Z obu piersi wyrwa�o si� westchnienie. Przewo�nik pomy�la�: taka ryba! Jaka� to by�aby uczta dla ca�ej rodziny. Poeta odczu� pojawienie si� ry- 19 by jako ostatni akcent podkre�laj�cy sko�czone pi�kno i narmo przedwieczornej pory. I zn�w pojawi�a si� w tej scenie postawa �mie�" i �by�". Kiedy� zg�osi�a si� do poradni pi�kna dziewczyna. Patrzy�a: przyjemno�ci� na jej kruczoczarne, l�ni�ce w�osy, pi�kn� cer�, in resuj�ce, pe�ne smutku oczy i idealn� sylwetk�. Rzadko spotyka tak harmonijny przyk�ad kobiecej urody. Skar�y�a si�, �e od kil lat ma ch�opca, kt�ry j� adoruje, obdarza, wozi na wycieczki. J< nym s�owem jest zawsze na jej us�ugi, tylko, niestety, nie przejav �adnej inicjatywy w dziedzinie kontakt�w fizycznych. Nawet, g s� sami we dwoje na kempingu czy na wycieczce. R�ne mog� by� przyczyny takiego stanu rzeczy. By� mc sytuacja da si� zmieni� czy poprawi�, ale istniej� r�wnie� przypac impotencji wrodzonej lub zwi�zanej z jakim� kalectwem, kt�ra t najmniej nie pozbawi�a ch�opaka zdolno�ci kochania, oczywi�c nie w sensie czysto fizycznym. Powiedzia�am pacjentce, �e sprawa jest skomplikowana i je� go kocha, to warto si� potrudzi� nad rozwi�zaniem tej zagadki, < trzeba wzi�� pod uwag�, �e przypadek ten mo�e nie poddawa� i �adnemu leczeniu. Przede wszystkim jednak powinna odpowiedzi sobie na pytanie, czy go kocha tak bardzo, �e nie potrafi sot wyobrazi� �ycia bez niego. Bo je�eli nie, to mo�e lepiej rozsta� s p�ki czas, nie zawieraj�c umowy na ca�e �ycie. Czy go kocham? � patrzy na mnie swoimi pi�knymi, nic r rozumiej�cymi oczami. Po prostu nie rozumie pytania. Coraz cz�ciej zamiast ,ja go kocham", pojawia si� sprecyz wanie: �ja chc� go mie�", chc� �eby mnie uwielbia�, mia� pieni�dz samoch�d, a przede wszystkim obdarza� mnie �z�otymi orgazmar wysadzanymi brylantami" w najlepszym gatunku, prawie jak zagr niczny telewizor. Bo niewa�ne, co pokazuje, ale ile kosztuje. Id�c dalej t� drog� rozumowania, niewa�ne jest, czy kochar wybaczam, przeczekuj� z�e passy, wa�ne natomiast, �eby daws 20 mi, nic nie dawa�, dawa�. �eby mie� pe�ne r�ce satysfakcji seksualnej i po�yt- k�w wynikaj�cych z ma��e�stwa. A tymczasem Antoni K�pi�ski w Rytmie �ycia stwierdza, �e: �Przyjemno�� �ycia w du�ej mierze wi��e si� z wysi�kiem, jakiego �ycie stale wymaga. Wi�ksz� rado�� daje zdobycie szczytu g�rskie- go po kilkugodzinnej wspinaczce ni� po kilkunastominutowej je�- dzie kolejk� linow�. �atwo��, z jak� dzi� wiele przyjemno�ci si� osi�ga, obni�a ich walor. Obserwuje si� to zar�wno w prze�yciach estetycznych i erotycznych, jak i w prze�yciach tak prozaicznych jak jedzenie, picie czy odpoczynek. �ycie straci�o sw�j smak, gdy� zbyt �atwo wiele przyjemno�ci si� zdobywa". Wychowywanie dzieci w klimacie posiadania i kultu dla rzeczy drogich rozpoczyna si�, to �mieszne, ale niemal od urodzenia. Po c�, na przyk�ad, karmi� piersi�? Przecie� znacznie wytwor- niej kupowa� �Human�". Po co kasza gryczana, kukurydziana albo pospolite p�atki owsiane? Trzeba zdobywa� za wszelk� cen� luksu- sowe, witaminizowane zagraniczne od�ywki dla dzieci. I tak odry- waj�c dzieci od natury odbieramy im wszystkie cia�a odporno�cio- we, kt�re dostaj� z mlekiem matki w pierwszych dw�ch, trzech miesi�cach �ycia. A p�niej zamiast mleka, sera, jarzyn, kaszy, owoc�w przekarmiamy je gotowanymi po�ywkami, nie zastanawia- j�c si�, �e ka�da z nich zawiera zestaw witamin sztucznie dodawa- nych. Karmimy najr�niejszymi mieszankami szybko i wygodnie, kumuluj�c w organizmie bez umiaru te bezcenne witaminy, a jeszcze �dla zdrowia" dodaj�c leki witaminowe, jak �Yibowit" itp. Jaki skutek tego nadmiaru bogactwa ju� w �yciu niemowl�- cym? Po prostu wystarczy por�wna� cz�owieka z ro�lin�. Wiadomo, �e nawozy i po�ywki stosowane w nadmiarze niszcz� ro�liny i nie sprzyjaj� ich rozwojowi. Rosn� nam dzieciaki wysokie, wybuja�e, o s�abych wi�zad�ach kr�gos�upa. Wypadanie dysk�w ujawnia si� nierzadko ju� w wieku kilkunastu lat. A ponadto, jest to obserwacja z mojej praktyki ginekologicznej, nadmierna wybuja�o�� i akcele- 21 racja wzrostu przejawia si� g��wnie w strukturze kostno-mi�niowej na niekorzy�� tak cennych dla organizmu narz�d�w, jak gruczo�y p�ciowe, serce czy uk�ad nerwowy. Wynikiem tego jest, jak s�dz� zupe�nie odmienny przebieg okresu dojrzewania u wsp�czesnycl dziewcz�t. Podr�cznikowe, wed�ug regu� ustalonych dawnymi cza sy, dziewczyna po rozpocz�ciu miesi�czkowania mia�a miesi�czk regularne, a macica i narz�dy rodne osi�ga�y wielko��, jak u kobiet dojrza�ej. Ma�a macica, okre�lana jako infantylna, zdarza�a si� rza dko i by�a traktowana jako nieprawid�owo�� wymagaj�ca leczeni* Dzisiaj co druga dziewczyna, szczeg�lnie w�r�d tych wybuja�ycl dobrze wyro�ni�tych, ma zaburzenia w regularno�ci miesi�czkowi ni� z przerwami od kilku tygodni do kilku miesi�cy. Wi�kszo�� ty� dziewcz�t ma infantylne (dzieci�ce) macice. Moim zdaniem jest to wsp�czesna forma dojrzewania dzie\ czat i ani ma�e macice, ani nieregularne miesi�czki nie wymaga leczenia, jakie stosowano w analogicznych przypadkach dawniej Podobnie, jak np. u wybuja�ych ch�opc�w trzeba zwrac szczeg�ln� uwag� na unikanie gwa�townych, przekraczaj�cych mc liwo�ci wolniej rozwijaj�cego si� serca (ma�e serce) wysi�k�w zycznych, kt�re mog� doprowadzi� do omdlenia i powa�nych ko plikacji sercowych. Ko�cz�c o od�ywkach wracam znowu do konsumpcyjne wychowania cz�owieka. W miar� dorastania dziecko musi m rower: drogi i nowoczesny, bardzo drogi str�j india�ski na jedne zowy bal w przedszkolu itp. A�eby na to wszystko zarobi�, tat mamusia orz� od �witu do nocy, nie maj�c chwili czasu, aby d: ciaka wzi�� na kolana, wys�ucha� jego �al�w, pobawi� si� z ni po male�ku, dzie� po dniu, wychowywa� na cz�owieka ceni�c mi�o�� i ciep�y kontakt z bliskimi, umiej�cego kocha� ludzi, z> rz�ta i ro�liny. To przera�aj�ce, ale coraz cz�ciej spotykam w poradni i dzie�owej pacjent�w, kt�rzy nie rozumiej�, co to znaczy koi 22 wybranego cz�owieka. I tu zn�w przy wyborze partnera na �ycie daj� o sobie zna� cechy wychowania konsumpcyjnego �mie�", a nie �by�". Zamiast zabawy w ��ku we dwoje zaczyna si� gwa�ce- nie, niestety, dzi� najcz�ciej partnera, wymuszanie na si�� liczby stosunk�w, orgazm�w, satysfakcji fizycznej. A w takim �polowa- niu na orgazm", jak na dzikiego zwierza, gubi si� ca�e cz�owiecze�- stwo, zrozumienie, tolerancja i ch�� uszcz�liwienia drugiego cz�o- wieka. Nie ma w tym uk�adzie szansy na przyja�� ani mi�o��. I tak walcz�c ze sob� i wychowuj�c dzieci na nast�pne pokolenie ma�ych drapie�nik�w i konsument�w dochodzimy do staro�ci. Powiedzia� kiedy� pewien m�dry cz�owiek, �e nie ma gorszego towarzysza na staro�� ni� z�oto. Ch�� posiadania bowiem dzieli nas nieprzebytym murem agre- sywnej wrogo�ci nie tylko od ludzi, ale r�wnie� od otaczaj�cego �wiata i przyrody. W wyniku postawy �yciowej �mie�" dziej� si� rzeczy tak straszne, jak wojny, morderstwa, rabunki. Ch�� posiada- nia zakorzeniona w cz�owieku stanowi g��wn� przeszkod� w zrozu- mieniu sensu �ycia, na ko�cu kt�rego �mier� staje przed nami jak potworna niesprawiedliwo��, odbieraj�c nam wszystko, o co wal- czyli�my przez ca�e �ycie, czego bronili�my do ostatniej minuty tego �ycia i z czym musimy si� nieodwo�alnie rozsta�. Natomiast cz�owiek, kt�rego dewiz� w �yciu jest �by�", a nie �mie�", by� cz�owiekiem: kocha i rozumie sens �ycia cz�owieka, ro�liny czy zwierz�cia, osi�gaj�c rado�� nie w posiadaniu, tylko usytuowaniu wobec natury. Cz�owiek wsp�yj�cy harmonijnie z przyrod� widzi i rozumie zachodz�ce w niej przemiany. Jasne dla niego jest, �e istnieje czas siania, czas ro�ni�cia, czas kwitnienia i owocowania, a potem opadaj� li�cie, zamieraj� soki i przychodzi czas umierania, aby znowu na wiosn� obudzi� si�, wydaj�c na �wiat ro�lin�, drzewo czy kwiat. i 23 Igraszki z diab�em � czy�by? Nie ka�dy wie, �e pierwsza moja publikacja na tematy seksu- alne, kt�re do tego czasu by�y tabu w prasie, pod znamiennyrr tytu�em Zabawa w /isa ukaza�a si� w latach sze��dziesi�tych. ^ artykule stwierdza�am m.in., �e m�odzie� podrosnieta... nie potraf zadba� o kszta�t swojej mi�o�ci. Nie stara si� nawet cz�sto rozejrz�* r.dooko�a za jakim� sensownym uczuciem, tylko jak mawia� niegdy: l Boy-�ele�ski �ogarni�ta dziwn� ch�tk�, du�o, byle jak i pr�dko" urz�dza durne prywatki, na skutek kt�rych m�oda mama nie zawsz jest w stanie poda�, kt�ry z kilkunastu bawi�cych si� razem ch�op c�w jest ojcem jej dziecka. Wtedy rzuci�am has�o �radosnej zabaw w ��ku we dwoje", a Czytelnicy, jak zwykle pospiesznie, nie zagh biaj�c si� w sens artyku�u, a zasugerowani przekonaniem, �e radosr zatyawa zdarza si� tylko w burdelu, ruszyli �aw� do ataku na Wis�o* k�, kt�ra m�odzie� zach�ca do rozpusty. I trzeba by�o niemal pi�tnastu lat i kilkuset nast�pnych artyki ��w oraz prelekcji w radiu, telewizji i na koniec ksi��ki pt. Sztul kochania, �eby wyt�umaczy� ludziom, �e mo�na si� bawi� rado nie we dwoje b�d�c ca�kiem przyzwoitym ma��e�stwem lub pa narzeczonych. Ile razy otrzymywa�am dziesi�tki napastliwych st�w w sprawie tej radosnej zabawy, przypomina�y mi si� ksi�� Gabrieli Zapolskiej i stare operetki, w kt�rych jak m�odzian chc si� zabawi�, to szed� do kabaretu lub innego s�awnego z rozpus lokalu. Wprawdzie kobiety-matki w przebiegu naszej historii, szcj g�lnie ostatnich stu lat, niewiele mia�y powod�w do rado�ci rod� syn�w, kt�rzy gin�li w kolejnych powstaniach i wojnach. I mc st�d posta� �ony i matki-Polki kojarzy si� z osob� powa�n�, rac; smutn�, cz�sto w czerni. Ale istnieje druga strona medalu, f powinno by� w �yciu sytuacji tak trudnych, tak ci�kich, w kt�rj nie sta� by nas by�o na weso�y u�miech czy lekkomy�lny �; 24 tematy seksu- 1 znamiennym iziesi�tych. W ta... nie potrafi zesto rozejrze� nawia� niegdy� jak i pr�dko", ima nie zawsze � razem ch�op- idosnej zabawy iznie, nie zag��- iem, �e radosna taku na Wis�oc- t�pnych artyku- i��ki pt. Sztuka i� bawi� rado�- stwem lub par� lapastliwych li- / mi si� ksi��ki m�odzian chcia� lego z rozpusty historii, szcze- 3 rado�ci rodz�c /ojnach. I mo�e powa�n�, raczej na medalu. Nie �kich, w kt�rych kkomy�lny �art. Stanowi� one bowiem jedyn� odtrutk� na uci��liwo�ci dnia co- dziennego. Kiedy� w �Lecie z Radiem" pr�bowa�am po raz nie wiadomo kt�ry szuka� recepty na rado�� �ycia na co dzie�. Audycje rozpo- cz�am opowiastk� o rakach: Ot�, w czasie urlopu na Mazurach, kt�ry sp�dza�am z rodzin� i wnukami, a tak�e z grup� m�odzie�y mieszkaj�c� obok na polanie w kilku namiotach, zdarzy�a si� taka przygoda. Ch�opcy na�owili pe�en garnek rak�w i postanowili je ugotowa�. A proceder ten wy- gl�da w ten spos�b, �e raki wrzuca si� do wrz�tku �ywe. Naje�� si� tym na pewno nie mo�na, a dla po�askotania podniebienia mordo- wanie �ywych stworze� w tak wyrafinowany spos�b wydawa�o mi si� nazbyt okrutne. �yli�my w dobrej komitywie, wi�c wykorzystu- j�c sw�j autorytet powiedzia�am ch�opakom: �Albo ja, albo raki. Je�eli zamordujecie te raki, to jeszcze dzi� wyje�d�am z kempingu". Mili ch�opcy po chwili zastanowienia zrezygnowali z projektowanej �uczty" i ofiarowali mi w prezencie garnek z�apanych rak�w. Raki siedzia�y w garnku st�oczone, zmaltretowane, s�abo poru- szaj�ce szczypcami, w bardzo pod�ym nastroju. Wzi�am garnek i wysypa�am raki na piasek w odleg�o�ci oko�o metra od wody obser- wuj�c, co b�d� robi�y, poniewa� zawsze pasjonowa�a mnie obser- wacja �ycia zwierz�t. Najwi�ksze raczysko poderwa�o si� natych- miast staj�c s�upka na odw�oku, poruszy�o w�sami, wystawi�o oczy i nie namy�laj�c si� ani chwili skoczy�o do wody wprost na g��bin�, cho� by�o to do�� daleko od brzegu. Reszta za jego przyk�adem skacz�c czy pe�zaj�c pomaszerowa�a rado�nie w kierunku wody. Tylko kilka m�odych raczk�w le�a�o dalej nieruchomo na piasku, ca�kiem zrezygnowanych i nie wierz�cych w odmian� pod�ego losu. I nawet gdy bior�c ostro�nie za grzbiety zanios�am je do wody, le�a�y nieruchomo, ko�ysz�c si� jak martwe li�cie na powierzchni. Dopiero po d�u�szym czasie zacz�y si� porusza� i odp�yn�y. Nie b�d�my takimi raczkami. Nie mo�na przecie� pozwoli�, 25 �eby ponura rzeczywisto�� dnia codziennego odebra�a nam ca�� rado�� �ycia. Naprawd� to czy jeste�my dla siebie mili, serdeczni, pieszczot- liwi w domu, zale�y tylko od nas, a odrobina dobrej woli w te dziedzinie op�aca si� sowicie. Najwi�kszym sekretem zdrowia dobrego samopoczucia jest zdolno�� odwracania uwagi od rzecz; z�ych czy przykrych. Oczywi�cie, nie w tym rzecz, �eby cz�owie nie reagowa� na otaczaj�ce go na co dzie� z�o, chamstwo. Ale naw< w tak ponurej sytuacji u�miech czy jaka� �artobliwa uwaga czesi roz�adowuj� atmosfer� agresji i wzajemnej wrogo�ci. Nagle robi s l�ej, ludzie staj� si� �yczliwi i �ycie zupe�nie zno�ne. Ale w najba dziej nawet prze�adowanym r�nymi problemami zawodowymi �yciowymi dniu musi sobie znale�� chwil� relaksu i odpr�enia wtedy nie wolno my�le� o rzeczach z�ych, kt�re by�y, o truda< kt�re nas czekaj�, tylko zanurzy� si� jak w ciep�ej o�ywczej k�pi w my�li o rzeczach mi�ych, o w�asnych zainteresowaniach, o dz ciach od tej niek�opotliwej a przyjemnej strony, o m�u, kt�ry tylko jest kul� u nogi, ale r�wnocze�nie mi�ym, kochanym ch�o kiem. Nie mo�emy dopu�ci� do tego, �eby jak te raki straci� wsz< wiar� w rado�� �ycia, bo radosna zabawa w ��ku czy nie w �� we dwoje � to jest w�a�nie to. Momenty ciep�ych kontakt�w, n go s�owa, serdecznego dotkni�cia r�ki, a tak�e zabawy w ��ku, ( mo�na by rzec s�owami znanej piosenki, �e �sk�d bra� si�� do spraw, gdy ci�gle szczaw, pomidory, szczaw, pomidory, szcza^ Ali�ci nigdzie przecie� nie jest napisane, �e �arty, serdeczi i pieszczoty w ��ku musz� si� zawsze ko�czy� stosunkiem. musz�! A co si� nabawimy i na�miejemy, to nasze. Rado�� i u�n s� lekarstwem na wszystko i nie jest to slogan prasowy, tylko ciwa lekarska porada. Nie wyobra�amy sobie nawet, st�amszeni k�opotami dni dziennego, jak bardzo niszcz� nasz organizm ci�g�e stresy i fr 26 cje. Przypomina mi si� opowie��, kt�r� wyczyta�am kiedy� w sta- rych kalendarzach. M�wi�a o recepcie na produkcj� straszliwych trucizn, za pomoc� kt�rych rodzina Borgi�w wyka�cza�a niewygod- nych sobie ludzi. j1 Ot� rocznego prosiaka wypuszczano na zamkni�ty dziedzi- 1 nie� zamkowy i tam szczuto go sfor� ps�w my�liwskich. Psy by�y l wytresowane, �eby �ciga�, skuba� i straszy� prosiaka, ale go nie zagryza�. Prosi� ucieka�o w ob��dnym strachu, a� wreszcie pada�o martwe. Wytoczona z takiego prosiaka krew, po oddzieleniu suro- wicy i zag�szczeniu przez podgrzanie stanowi�a tak straszliw� tru- cizn�, �e jej kropla zabija�a ofiar� w ci�gu kilku sekund. Jaki st�d wniosek? Ca�kiem prosty. Je�eli nie zaczniemy si^ broni� odwracaniem uwagi, wyszukiwaniem, cho�by drobnych, jas- nych stron dnia powszedniego, zwi�kszon� dawk� czu�o�ci, piesz- czoty i �artu w stosunku do wsp�ma��onka i dzieci, zemrzemy marnie na og�lne zatrucie organizmu jak ten prosiak Borgi�w. Denerwowanie si� bowiem na zapas, czarnowidztwo, rozmy�- lania oraz ponure prognozy na przysz�o�� w chwilach wolnych od aktualnych trudno�ci �yciowych dzia�aj� jak straszliwa trucizna. Niszcz� nasz� w�trob� i system nerwowy w spos�b nieodwracalny. Wprawdzie w�troba ludzka ma olbrzymie mo�liwo�ci regeneracji, ale nie przesadzajmy. Ona te� wreszcie mo�e si� wyczerpa�. Czyli podsumowuj�c � po 15 latach znowu z uporem maniaka serwuj� u�miech i radosne zabawy we dwoje lub gdy rodzina si� powi�kszy � we troje czy czworo na co dzie�. Bia�e plamy na mapie... cia�a Chocia� lato ju� si� ko�czy (pisz� to w pierwszych dniach wrze�nia) pogoda jednak utrzymuje si� nadzwyczaj pi�kna. Dawno ju� nie by�o takich wakacji. Sp�dzili�my je w Puszczy Piskiej na 27 kempingu, a woda w jeziorze przez sze�� tygodni by�a tak ciep�a ja w Bu�garii. Dzieci chlapa�y si� przez ca�e dnie i nawet babcia po zwoli�a sobie pop�ywa�. A najwi�ksz� przyjemno�� sprawia�y rr samotne w��cz�gi kajakiem, bo to cz�owiek rozwija sobie �klatk piersiow�", odpoczywa na s�oneczku w ciszy, samotno�ci, z dalek od wnuczk�w i obserwuje �ycie. Przygl�daj�c si� czarom i zabiegom m�odego pokolenia r kempingu poczyni�am wiele zabawnych spostrze�e�. Na przyk�ai wszystkie prawie dziewczyny ostrzy�one by�y na kr�tko, po cfl�i pi�cemu, nadzwyczaj rzadko widzia�o si� w�osy d�u�sze, rozsypuj ce si� na ramiona, nie m�wi�c ju� o takich do kolan, jakie miewa nasze babcie. Pami�tam poet�, kt�ry patrzy� na ksi�yc przez w�o kochanki, ale nie pami�tam jak si� zwa�? Chyba Ga�czy�ski? Jak �wiat �wiatem wiadomo, �e ch�opcy lubi� d�ugie w�osy kobiet. Kiedy� skomentowa�a to zagadnienie moja kole�anka szk< na: �Jedn� r�k� taki owinie sobie w�osy dooko�a pi�ci i wtedy mc spokojnie drug� r�k� bab� wy�omota�". Mo�e i ta zdrowa Iud2 obserwacja wykszta�ci�a takie gusty u m�czyzn. Mo�e by�o ii czej?... ale w pogaw�dkach przy ognisku i na spacerach puszcz; skich dziewczyny narzeka�y, �e ch�opcy ich nie g�aszcz�, nie ba\ si� ich w�osami i pieszczoty z tym zwi�zane ca�kiem spad�y z pla A kobiety bardzo lubi� g�askanie, czmyranie i chuchanie, a ta! ca�owanie g��wki le��cej na kolanach w�asnego ch�opaka. A oni nie g�aszcz�, nie pieszcz�, nie ca�uj� w�os�w, bp widocznie kr� sierstka nie dzia�a na nich podniecaj�co. Mo�e by warto si� nad i zastanowi� wybieraj�c fryzur�. Najcz�stszym widokiem w czasie wycieczek kajakowych ogl�danym tylko od strony jeziora � by�y dziewczyny go�e, ja Pan B�g stworzy�, le��ce w trzcinach na materacu lub w kaja opalaj�ce �na r�wno" fragmenty cia�a normalnie okryte staniki* minimajteczkami. Tak zwane bia�e plamy. Wszystkie gdzie mo| jak mog�y, opala�y bia�e plamy. Przysz�o mi wtedy do g�owy, 28 zrobi� kr�tk� ankiet� w�r�d ch�opc�w przebywaj�cych na biwakach, jakie jest ich zdanie na temat opalenizny kobiecej. I tu... bomba dla dziewcz�t. Wszyscy, jak jeden m�� stwierdzili, �e nadzwyczaj sek- sownie dzia�aj� na nich bia�e plamy rozmieszczone w okolicach erotogennych. Twierdzili, �e nie ma nic bardziej czaruj�cego, jak czarna dzie- wuszka naznaczona na piersiach i podbrzuszu bia�ymi tr�jk�cikami, kt�re pozostawiaj� sk�pe staniki i minimajtki opalaczy. No i jak my teraz wygl�damy z nasz� �r�wn�" opalenizn�? Dalsze obserwacje na kempingu dotycz� mowy mi�osnej. Nie- daleko naszego obozowiska biwakowa�a grupa m�odzie�y 16-18- -latk�w. By�y z nimi te� cztery dziewczyny w wieku oko�o 24 lat. Zachowywali si� bardzo ha�a�liwie, ale nie by�oby to jeszcze wiel- kim nieszcz�ciem, bo ludzie ch�tnie krzycz�, �miej� si� w lesie i nad wod�, ale s�ownictwo jakim si� pos�ugiwali by�o takie, �e w�os si� je�y� na g�owie. Niestety, woda niesie daleko, akustyka na jezio- rach jest znakomita i wrzaski te by�o s�ycha� na odleg�o�� paru kilometr�w. Spotka�am si� z nimi kiedy� na ognisku i zapyta�am, czy czytali Sztuk� kochania? Owszem, czytali. A czy nie przypominaj� sobie czasem fragment�w o pi�knej mowie polskiej i o m�odzie�cach, kt�rzy pos�uguj� si� tylko s�owami na cztery litery... � �e te� wasze dziewczyny nie pr�buj� was podregulowa� za tak� mow�? � Co one tam maj� do gadania, przecie� poderwali�my je na przystanku przed uniwersytetem, bo kto� nam w ko�cu musi goto- wa�. No i tak, dziewczyna �poderwana" do gotowania i r�nych innych dodatkowych us�ug nie ma oczywi�cie wiele do powiedzenia, chocia�, jak zauwa�y�am, one w ten spos�b nie m�wi�y. Z tego wynika, �e nie by� to ich ulubiony styl. Powt�rzy�am wi�c przy okazji ogniska sw�j wyk�ad o pi�knej 29 mowie polskiej traktuj�cej o sprawach mi�o�ci i naiwnie my�la�am, �e co� si� zmieni. Niestety, nic si� nie zmieni�o. Ale kiedy wszystkie dzieciaki na kempingu zacz�y porozumiewa� si� w ten spos�b, ni< wytrzyma� jeden z tatusi�w. A �e by� to ch�opak z Targ�wka, a d< tego zbudowany jak ci�arowiec, polecia� na ich kemping i wrza sn��: �...Sk...syny, zamkniecie pyski, bo tak wam skuj� mordy, � popami�tacie... B�dziecie mi tu akademi� dla dzieci urz�dza�!" l co Jak no�em uci��, sko�czy�y si� brzydkie s�owa. Jaki z tego wniosek? Zabrak�o w domu kogo�, kto by odp wiednio zaargumentowa� i nauczy� ich m�wi�, jak na ludzi przyst �o. l na koniec co� o wychowaniu: dwa obrazki z �ycia zwien r�wnie� zaobserwowane z kajaka. Wyp�oszy�am kiedy� niechc�cy z trzcin m�odego perkoza, pc czas gdy mamusia jego p�ywa�a o kilkana�cie metr�w dalej. Per1 zi�tko z ogromnym wrzaskiem, zarzucaj�c sobie prawie �apki i g�ow� �p�dzi�o" po wodzie do mamy, a ja p�yn�c w �lad za i patrzy�am, co b�dzie dalej. Mama ani drgn�a. Przygl�da�a si� s kojnie wrzaskom i szalonej ucieczce swojego potomka. W ch jednak kiedy do niej dopad�, �upn�a go dziobem w kark, & zatka�o i da�a nurka, a on za ni�. Tak wygl�da�a lekcja: co na robi� w wypadku niebezpiecze�stwa. W innym miejscu jeziora odbywa�o si� karmienie rodziny koziej. Mama obdzieli�a rybkami swoje dwa pisklaki. A gdy z! koi�y g��d przynios�a du��, bardzo pi�kn� rybk�. Podsun�a jed: pod dzi�b, po czym g�ow� wraz z rybk� schowa�a pod wod�, z caj�c w ten spos�b do nurkowania. Perkozi�tko piszcza�o, skn �o, ale ba�o si� g�ow� zanurzy�. Powt�rzy�a kilkakrotnie te mai z jednym i z drugim, a poniewa� �aden nie odwa�y� si� zanurl po smaczny k�sek, najspokojniej na ich oczach zjad�a rybk�. Zachwyci�a mnie konsekwencja i stanowczo�� perkozicl w wychowywaniu w�asnych piskl�t. Jaka szkoda, �e wych�w] ludzkich piskl�t staje si� ostatnio dziwnie ma�o popularne. 30 Hu�tawka zmys��w Niejednokrotnie ju� podkre�la�am, �e nie jest to z po�ytkiem dla cz�owieka, gdy odcina si� od reszty organizm�w �ywych, istnie- j�cych na naszej kuli ziemskiej i wydaje mu si�, �e nie podlega og�lnie rz�dz�cym twardym prawom przyrody. Ro�liny, owady, ryby i inne stworzenia maj� okre�lony cz�sto przez warunki zewn�- trzne i klimatyczne (jak pory roku, zmiany temperatury, nas�onecz- nienie czy nasilenie wiatr�w) spos�b zachowania i zmiany w trybie �ycia. Niekt�re z tych determinant�w s� dla nas cz�sto niezrozumia- �e, jak np. w�dr�wki w�gorzy przez p� niemal kuli ziemskiej do Morza Sargassowego, gdzie sk�adaj� ikr�. I jeszcze bardziej zdumie- waj�ce w�dr�wki male�kich w�gorzyk�w z powrotem do m�rz i jezior, z kt�rych wyw�drowali rodzice. Niew�tpliwie jaki� mecha- nizm biologiczny p�dzi je przez p� �wiata, cho� mog�yby r�wnie dobrze, jakby si� zdawa�o, rozmno�y� w wodach, kt�re zamieszku- j�. Widocznie musz�! A dlaczego musz�, tego my jeszcze nie wiemy i trzeba uczciwie przyzna�, �e nauka wsp�czesna bardzo wielu jeszcze mechanizm�w i innych konieczno�ci biologicznych nie po- trafi wyja�ni�. Ale wracaj�c do �wiata ludzi, zaczynaj�c, oczywi�cie, od ko- biety, kt�ra jest �r�d�em �ycia i jak uwa�am pierwszoplanow� istot� w gatunku ludzkim. �ycie kobiety podporz�dkowane jest r�wnie� r�nym rytmom biologicznym. W dziedzinie moich zainteresowa� le�� przede wszystkim rytmy zwi�zane z przemianami neurohormonalnymi. Jednym z takich rytm�w jest cykl miesi�czkowy, zwi�zany ze zmianami faz ksi�ycowych, st�d i nazwa od staropolskiej nazwy Ksi�yca � miesi�c. Drugi natomiast to d�ugi cykl obejmuj�cy ca�e �ycie kobiety. Ka�dy z tych cykl�w wywiera istotny wp�yw na p�odno��, pobudliwo�� seksualn� i dynamizm �yciowy kobiety. 31 Cykl miesi�czkowy dzieli si� na dwie fazy, w kt�rych dominuj� hormony rujowe lub macierzy�skie. Pierwsza faza, zaczynaj�c od miesi�czki, idzie w parze ze wzrostem pobudliwo�ci seksualnej, poniewa� estrogeny s� hormonami kochanki. Przeci�tnie w po�owie cyklu miesi�czkowego nast�puje jajeczkowanie, kt�remu towarzy- szy najwy�szy poziom hormonu �romansowego", po czym wy- kszta�ca si� w jajniku cia�ko ��te, kt�rego wydzielina � progeste- ron � hamuje zapa�y mi�o