Claude Diolosa Chiny,kuchnia...., tajemnice medycyny WPROWADZENIE Wi�kszo�� informacji zawartych w tej ksi��ce pochodzi z dw�ch kilkugodzinnych wyk�ad�w znanego zachodniego specjalisty tradycyjnej medycyny chi�skiej Claude'a Diolosy1, wyg�oszonych w studenckim klubie "Rotunda" w Krakowie wiosn� 1988 roku. Maj�c przyjemno�� t�umaczy� te wyk�ady, uczestniczy� w kilku kursach medycyny chi�skiej prowadzonych przez Claude'a Diolos� i wreszcie asystowa� licznym pacjentom zwracaj�cym si� do niego o porad�, zdecydowa�em si� opracowa� zebrany materia� w formie przyst�pnej dla wszystkich. Wyk�ady z "Rotundy" zosta�y przeze mnie miejscami znacznie rozszerzone, uzupe�nione przypisami i tablicami, zako�czeniem oraz uwagami natury og�lnej (dotycz�cymi odbioru tradycji chi�skiej w kulturze zachodniej). Zamie�ci�em r�wnie� wybrane recepty i przepisy kulinarne, pozwalaj�ce praktycznie stosowa� zalecenia tradycyjnej medycyny chi�skiej. Pragn� bardzo gor�co podzi�kowa� Claude'owi Diolosie za bezinteresowne przyjazdy do Polski celem prowadzenia kurs�w tradycyjnej medycyny chi�skiej i po�wi�cenie ca�ego swego czasu na diagnozowanie pacjent�w oraz odpowiadanie na liczne pytania uczni�w. Jestem niezwykle wdzi�czny tym wszystkim, kt�rzy przyczynili si� do powstania tej ksi��eczki, a wi�c Robertowi Zawi�lakowi za cenne uwagi i merytoryczne przegl�dni�cie tekstu, Ma�gorzacie Knapik za spisanie z ta�my mojego t�umaczenia wyk�ad�w z "Rotundy", co zainspirowa�o mnie do ich opracowania. Bardzo dzi�kuje przede wszystkim Michalinie - po�wi�caj�cej ka�d� sw� chwil� medycynie chi�skiej, Piotrowi Lisowskiemu i Robertowi Skawi�skiemu ze Studenckiego Ko�a Homeopatycznego Akademii Medycznej w Krakowie za zapraszanie Claude'a Diolosy do Polski i trud organizowania kurs�w. Tekst ten po�wi�cony jest g��wnie sztuce od�ywiania si� i gotowania w spos�b s�u��cy zdrowiu i wzmocnieniu cia�a. Tematyka ta przedstawiona zosta�a z punktu widzenia medycyny chi�skiej, jednak�e z odniesieniami do naszej tradycji. Szersze om�wienie niekt�rych zagadnie� tradycyjnej medycyny chi�skiej, szczeg�lnie w zakresie akupunktury znale�� mo�na w ksi��ce J.R. Worsley'a Rozmowy o akupunkturze, wydanej przez KAW w 1986 r., przejrzy�cie i popularnie, a zarazem fachowo, wprowadzaj�cej w podstawy tego systemu. Bez wzgl�du na kraj i miejsce tradycyjna wiedza na temat zdrowia i od�ywiania by�a bardzo zbli�ona we wszystkich kulturach cho� nie zawsze w r�wnym stopniu usystematyzowana. Nie nale�y wi�c s�dzi�, �e Chi�czycy byli m�drzejsi ni� np. Europejczycy, bowiem podobn� tradycj� mo�na odnale�� i w naszej historii. Zachowana do dzi� we fragmentach jest b��dnie rozumiana i niedoceniana. Dopiero w ostatnich latach obserwowa� mo�na ponowne - gwa�townie rosn�ce - zainteresowanie dawnymi tradycjami leczniczymi. Bierze si� to z jednej strony z cz�sto spotykanej bezduszno�ci wsp�czesnej medycyny lecz�cej jednostki chorobowe, a nie dostrzegaj�cej cierpi�cego cz�owieka. Dlatego - mimo wielkich osi�gni�� technicznych i diagnostycznych - w naszym cywilizowanym �wiecie przybywa chorych. Leczy si� bowiem objawy choroby, a nie jej przyczyny. Z drugiej strony zaawansowana nauka, przyspieszony rozw�j cywilizacyjny i egoistyczna, bezmy�lna ch�� podporz�dkowania sobie ca�ego �rodowiska przyrodniczego stwarzaj� coraz wi�cej nowych problem�w i niebezpiecze�stw. Technika i nauka nie s� r�wnie� w stanie w spos�b rzeczywisty upora� si� z dotychczasowymi k�opotami i zagro�eniami. Wszystko to zacz�o wywo�ywa� coraz wyra�niejszy kryzys zaufania do dotychczasowego modelu rozwoju kultury i cz�owieka. Rozbudzi�o te� potrzeb� studiowania (r�wnie� w�r�d wielu lekarzy) dawnych metod, kt�re cho� mo�e nie tak spektakularnie, to jednak nieraz skuteczniej i bez dzia�a� ubocznych leczy�y, a przede wszystkim uczy�y2, jak �y� w dobrym zdrowiu i spokoju ducha, pokazuj�c cz�owiekowi jego nieoddzielno�� od �wiata, w kt�rym �yje. Mam nadziej�, �e ksi��eczka ta zainspiruje czytelnika do zwr�cenia wi�kszej uwagi na zwyczajne sprawy codziennego �ycia. Nawet drobiazgi maj� wp�yw na samopoczucie i zdrowie. Informacje tu zawarte pozwol� na zastosowanie �ywienia jako skutecznego �rodka profilaktycznego i terapeutycznego, nieraz o r�wnie silnym dzia�aniu, jak lekarstwa. WST�P Przez wiele wiek�w w Europie, w naszej zachodniej tradycji, rozwija�a si� bardzo g��boka wiedza duchowa i medyczna. W wiekach �rednich jej ostoj� sta�y si� klasztory. Jednak�e w wyniku r�nych konflikt�w i kolei losu mnisi zostali pozbawieni mo�liwo�ci leczenia ludzi i stosowania tradycyjnych terapii zio�owych. W zwi�zku z tym zaistnia� rozdzia� mi�dzy duchowo�ci� a uzdrawianiem. Ostatnio w niekt�rych krajach usi�uje si� ponownie powr�ci� do tej dawnej tradycji. Czasem wydaje si� nawet ksi��ki zawieraj�ce t� bardzo star� wiedz�, si�gaj�c� swymi korzeniami m.in. do staro�ytnego Egiptu i Grecji, a rozwini�t� dalej w wiekach �rednich. Studiuj�c takie teksty, mo�na zauwa�y�, �e zawieraj� one znaczny procent informacji, kt�re r�wnie� wyst�puj� w �ywych do dzi� tradycjach wschodnich system�w medycznych, np. w medycynie chi�skiej. Oczywi�cie europejskie rozprawy medyczne nie stanowi�y kopii systemu chi�skiego, ale nie zmienia to faktu, �e reprezentowa�y system bardzo g��boki i zbli�ony do wschodnich. S� w Europie klasztory, w bibliotekach kt�rych mo�na znale�� teksty zawieraj�ce wiele informacji .dotycz�cych koncepcji "pi�ciu �ywio��w"13. Prezentowane tu pogl�dy nie b�d� wi�c czym� ca�kowicie egzotycznym, lecz wiedz�, kt�ra zosta�a w naszej tradycji zagubiona, a niekiedy tylko popad�a w zapomnienie. �yj�cy przed wiekami wielcy lekarze, jak np. Hipokrates, Awicenna czy Paracelsus, leczyli skutecznie wykorzystuj�c znajomo�� pi�ciu przemian, klasyfikuj�c jedzenie w zale�no�ci od r�nych rodzaj�w energii. Hipokrates napisa� wiele dzie�, spo�r�d kt�rych dwadzie�cia dziewi�� znanych jest do dzisiaj. Cztery z nich m�wi� tylko o po�ywieniu. Wszystkie zio�a, wszystkie rodzaje jarzyn, kt�re s� w nich przedstawione, s� sklasyfikowane w kategoriach czterech natur energii: 1) jako wywo�uj�ce gor�co, 2) rozgrzewaj�ce, 3) och�adzaj�ce, 4) wywo�uj�ce zimno. Tylko wtedy, gdy rozumie si� dany system, mo�na z du�� skuteczno�ci� pracowa�, wykorzystuj�c jego dane. Bez zdolno�ci postawienia odpowiedniej diagnozy i bez znajomo�ci podstaw systemu tradycyjne leczenie nie ma sensu. Do dzisiaj jest wi�c dost�pna ta m�dro�� wiek�w �rednich, i staro�ytno�ci europejskiej, jak r�wnie� tradycje chi�ska, indyjska (ajur-wedyczna) i tybeta�ska oparte na zbli�onych holistycznych modelach �wiata i cz�owieka. Bazuj�c na nich, mo�na powr�ci� do tradycyjnego diagnozowania i leczenia, istnieje dalej mo�liwo�� ich studiowania i wykorzystania na nowo. 4 Tak wi�c, by uzupe�ni� informacje o alternatywnych mo�liwo�ciach leczenia i utrzymania zdrowia poprzez poprawne od�ywianie si�, zgodne z g��bok� natur� cz�owieka i �rodowiska, przedstawiamy tu pokr�tce tradycyjn� teori� �ywienia opart� na systemie medycyny chi�skiej. Jest to bardzo stara tradycja, si�gaj�ca swymi pocz�tkami a� w trzecie tysi�clecie p.n.e., w dalszym ci�gu skutecznie praktykowana do dzisiaj. Mo�na j� stosowa� r�wnie� i u nas. Medycyna chi�ska nie wyr�nia jednostek chorobowych, tak jak zachodnia, lecz zawsze traktuje cz�owieka ca�o�ciowo, uwzgl�dniaj�c r�wnie� jego �rodowisko, klimat itp. Choroba to zak��cenie r�wnowagi w organizmie, brak pewnych sk�adnik�w lub energii, albo niew�a�ciwy jej obieg. Cz�sto takie same objawy wywo�ywane s� przez bardzo r�ne przyczyny. Dlatego niezwyk�� wag� przywi�zuje si� do w�a�ciwej diagnozy i usuni�cia g��boko nieraz le��cych przyczyn, leczenie objawowe traktuj�c jako prymitywne, bo nie daj�ce rzeczywistego wyleczenia (nawet mimo widocznej pocz�tkowo poprawy). Poniewa� medycyna chi�ska jest niezale�nym ca�o�ciowym systemem, b��dem jest pr�ba jej interpretacji przy mechanicznym zastosowaniu systemu poj�ciowego medycyny zachodniej. Na Zachodzie niemal co roku s�yszy si� inn� - now� teori� na temat od�ywiania, zdrowia czy leczenia. Raz jest to teoria na temat witamin, p�niej na temat bia�ek, nast�pnie hormon�w czy enzym�w... a� w ko�cu zwyczajny cz�owiek przestaje si� orientowa�, co jest naprawd� s�uszne. Natomiast wschodnia medycyna (podobnie jak dawna medycyna europejska) opiera si� na prawach kosmicznych, kt�re s� niezmienne. Dlaczego? Gdy� zawsze po dniu nast�puje pora nocna - i to jest jang i jin5, po wio�nie nast�puje lato, p�ne lato, a po nim jesie� i wreszcie zima - i to jest pi�� ruch�w znanych te� w tradycji chi�skiej jako "pi�� przemian". Tu nic nie wymaga zmiany, gdy� wynika wprost z praw kosmicznych rozpoznanych dzi�ki wnikliwej, rozumnej obserwacji natury. Spojrzenie takie czyni nasze dzia�ania bardzo prostymi. Gdy si� tych praw raz nauczymy i w�a�ciwie je rozumiemy, widzimy, �e maj� one zastosowanie we wszystkich dziedzinach �ycia. Wierz�, �e rzeczy mog� by� po�yteczniejsze wtedy, gdy s� bardzo proste, a nie dlatego, �e s� skomplikowane. Teoria jin - jang oraz pi�ciu ruch�w jest wszechstronnie u�yteczna i �atwa do zrozumienia. KLASYFIKACJA ZIӣ l PO�YWIENIA WED�UG MEDYCYNY CHI�SKIEJ Ze wzgl�du na skr�towo�� tego tekstu, przedstawione zostan� tylko najniezb�dniejsze wiadomo�ci przydatne do utrzymania cia�a w harmonii i r�wnowadze, co jest okre�lane mianem zdrowia. Natomiast wiadomo�ci tu zawarte nie wystarczaj� do stawiania diagnozy w przypadkach powa�niejszych zaburze� lub choroby - w takich sytuacjach konieczny jest bezpo�redni kontakt ze specjalist� medycyny chi�skiej. Diagnoza medycyny zachodniej jest nieprzydatna dla os�b pragn�cych stosowa� terapi� opart� na tradycji chi�skiej! W tradycyjnej medycynie chi�skiej zio�a i produkty �ywno�ciowe s� sklasyfikowane na kilka sposob�w. Podzia� ze wzgl�du na smak Smak jest bardzo wa�n� cech�, gdy� wi��e si� z pi�cioma �ywio�ami stanowi�cymi podstaw� systemu medycyny chi�skiej. W terapii zio�owej i sposobie od�ywiania wyr�nia si� pi�� g��wnych smak�w: kwa�ny - nale�y do �ywio�u drewna; zwi�zany jest z w�trob� i p�cherzykiem ��ciowym, gorzki - nale�y do �ywio�u ognia; zwi�zany jest z sercem, jelitem cienkim, systemem kr��enia krwi oraz uk�adem energetycznym cia�a zwanym "potr�jnym ogrzewaczem", s�odki - nale�y do �ywio�u ziemi; zwi�zany jest z �o��dkiem i �ledzion� wraz z trzustk�. Pojawia si� tu od razu pytanie, dlaczego smak ten jest tak popularny, czemu ludzie tak lubi� s�odycze? Tradycje wschodnie wyja�niaj� to bardzo prosto: �ywio� ziemi jest �ywio�em centralnym, a wi�c punktem odniesienia dla wszystkiego. �ywio� ziemi daje mo�liwo�� - podstaw� budowania, tworzenia substancji i energii, ostry - nale�y do �ywio�u metalu; zwi�zany jest z p�ucami i jelitem grubym, s�ony - nale�y do �ywio�u wody; zwi�zany jest z nerkami i p�cherzem moczowym. Pierwsz� rzecz� wymagan� przy stosowaniu zi� i r�nych rodzaj�w po�ywienia, jest rozeznanie do kt�rego smaku nale��. R�wnie� zbieraj�c zio�a winni�my zna� ich smak. Znaj�c go b�dziemy od razu wiedzieli, z kt�r� przemian� - �ywio�em wsp�pracowa�. Wybieraj�c do jedzenia np. zio�a s�odkie, poza ca�� pozosta�� wiedz� jak� mamy, wiemy r�wnie� o ich oddzia�ywaniu na �o��dek. I rzeczywi�cie tak jest. Pij�c np. kaw� (smak gorzki) wp�ywamy na serce i kr��enie krwi. Bardzo s�ony pokarm dzia�a na nerki, a ostre dania lub przyprawy czy te� alkohol - na p�uca i uk�ad oddechowy (nadmiar mo�e wywo�a� kaszel lub potrzeb� g��bokiego oddechu). Gdy na odmian� spo�ywamy og�rki w occie, to wp�ywamy tym samym na w�trob� i p�cherzyk ��ciowy. Wprawdzie na razie nie zosta�o wyja�nione w jaki spos�b zachodzi to oddzia�ywanie, jednak mo�na zorientowa� si�, do kt�rej przemiany nale�y6. Jak wi�c wida�, wschodnia medycyna stanowi system oparty na prostych zale�no�ciach, kt�re nale�y zawsze uwzgl�dnia�. Systematyk� smak�w mo�na przedstawi� w nawi�zaniu do obiegu od�ywczego w cyklu pi�ciu ruch�w: drewno - ogie� - ziemia - metal - woda - drewno, itd. To niezwykle wa�ny obieg. Kolejno�� przedstawienia �ywio��w i kierunek przechodzenia od jednego do drugiego symbolizuje w�a�nie obieg od�ywczy. Oznacza to, �e ka�dy poprzedzaj�cy ruch ma za zadanie od�ywianie ruchu nast�puj�cego po nim. Tak wi�c, rozpatruj�c to z punktu widzenia energetycznego, w�troba i woreczek ��ciowy maj� za zadanie od�ywianie serca i uk�adu kr��enia (osierdzia). Te znowu winny od�ywia� �ledzion� i �o��dek, itd.7 �ywio� od�ywiaj�cy nazywa si� "matk�", a �ywio� od�ywiany to "syn". Innym wa�nym cyklem to tzw. obieg kontrolny. Ukazuje on, w jaki spos�b pi�� przemian kontroluje si� nawzajem, zapobiegaj�c uzyskaniu nadmiernej dominacji jednej z nich. I tak: drewno "przebija" ziemi�, ogie� "topi" metal, ziemia "zasypuje" wod�, metal "�cina" drewno, woda "gasi" ogie�. Temat ten nie b�dzie tu dalej rozwijany, gdy� wymaga szerszej znajomo�ci medycyny chi�skiej i wykracza poza przeznaczenie tej ksi��eczki; og�lnie om�wiony jest we wzmiankowanej ju� ksi��ce Worsley'a Rozmowy o akupunkturze'. Trzeba te� wiedzie�, �e s� i takie rodzaje zi� oraz po�ywienia, kt�re nie maj� jednego smaku lecz przypisywane s� do dw�ch lub wi�cej jako�ci smakowych, np. cynamon maj�cy r�wnocze�nie smak s�odki i ostry. Trzeba wi�c uwzgl�dnia� i takie przypadki. Jak to zostanie p�niej przedstawione na kilku przyk�adach, kombinowane smaki bywaj� bardzo u�yteczne w terapii, pozwalaj�c oddzia�ywa� na kilka dolegliwo�ci r�wnocze�nie. Znaj�c ju� smaki, nale�y pozna� skutki ich dzia�ania, gdy� ka�dy ma charakterystyczny spos�b oddzia�ywania na cia�o. Tak wi�c: Smak kwa�ny Kwa�ny smak ma charakter �ci�gaj�cy, wywo�uje skurcz. Na przyk�ad je�li pacjent silnie si� poci, to za pomoc� po�ywienia o tym smaku mo�na zatrzyma� p�yny w organizmie, to samo dotyczy biegunki. R�wnie� ma to zastosowanie w przypadku opadania albo wypadania narz�d�w (np. opadni�cie macicy czy wypadni�cie odbytu ) poniewa� ten smak zwany skupiaj�cym scala lub trzyma narz�dy razem, zwiera pory sk�ry itp. Warto uwzgl�dnia� t� wiedz� b�d�c w ciep�ych krajach lub te� przebywaj�c d�ugo w miejscach gor�cych. Wiemy, �e w czasach Jezusa Rzymianie z Judei pijali specjaln� mieszank� czerwonego wina z octem Gdyby tego nie czynili, traciliby ogromne ilo�ci p�yn�w, co zawsze os�abia organizm. Je�liby natomiast pili tylko czerwone wino (ruch ognia) to "wydmuchaliby" sw�j umys�8 na zewn�trz. Warto samemu zrobi� nast�puj�ce do�wiadczenie: podczas upai�w napi� si� soku cytrynowego, zapobiegnie to nadmiernemu poceniu si�. T�umaczy to r�wnie� popularno�� og�rk�w kiszonych sprzedawanych latem na pla�ach w Polsce. Smak gorzki Smak gorzki osusza. Terapi� opart� na gorzkim smaku stosujemy w przypadku gromadzenia si� wilgoci w ciele. Na przyk�ad gdy pacjent ma nadmiar bia�ego (nie ��tego!) �luzu w p�ucach lub oskrzelach, wtedy gotowana przez chwil� kawa jest bardzo dobrym lekiem. W ten spos�b mo�na te� wyja�ni�, dlaczego kobiety, maj�ce tzw. zimne, wilgotne zaparcia (jelito grube - te� ruch metalu), nie mog� rano uda� si� do toalety dop�ki nie wypij� kawy lub nie wypal� papierosa, nale��cego podobnie jak kawa, do ruchu ognia. Zachodzi wtedy pobudzenie czynno�ci jelita grubego poprzez rozgrzanie i osuszenie wilgoci, kt�rej przejawem jest bia�y �luz. Tak wykorzystuje si� terapeutyczne oddzia�ywanie pi�ciu przemian wed�ug uk�adu kontrolnego. �ywio� ognia kontroluje �ywio� metalu (tu: osusza p�uca i aktywizuje perystaltyk� jelit) Smak s�odki Pierwszym dzia�aniem s�odyczy jest wzmacnianie. Najpierw konieczne jest jednak wyja�nienie, co rozumie si� pod poj�ciem "s�odki". Chodzi przede wszystkim o gotowane ziarna zb�, kt�re stanowi� powinny oko�o 50% ca�o�ci po�ywienia. W�a�nie taki sens ma chi�skie twierdzenie o wzmacniaj�cym dzia�aniu smaku s�odkiego. Oznacza to dostarczanie cia�u czi, czyli energii �yciowej oraz harmonizowanie cia�a i umys�u. S�odycz nie ma natomiast nic wsp�lnego z bia�ym rafinowanym cukrem, kt�ry z punktu widzenia chi�skiej medycyny zaliczy� raczej trzeba do trucizn. W tradycyjnej sztuce kulinarnej ruch ziemi odgrywa decyduj�c� rol� (co nie znaczy bynajmniej, �e musi dominowa�, ale zawsze jest on w jaki� spos�b istotny). Ca�e przygotowywanie jedzenia ma na celu doprowadzenie do punktu wielkiego zr�wnowa�enia. Tak wi�c, chi�skie stwierdzenie: "gotuj� ziemi�" oznacza: "po jedzeniu jestem w pe�ni zaspokojony". Jest to bardzo wa�ny objaw. Gdy po jedzeniu pojawia si� ochota na co� s�odkiego, na alkohol lub co� innego, oznacza to, �e po�ywienie nie by�o zr�wnowa�one. Smak ostry Potrawy, zio�a o smaku ostrym maj� dzia�anie otwieraj�ce. Stosuje si� je g��wnie w przypadku zastoj�w z nudno�ciami celem ich prze�amania. Wymieni� tu mo�na zaleganie jedzenia w �o��dku, czego przyczyn� mo�e by� m.in, spo�ycie starego lub z�ego mi�sa daj�ce objawy zatrucia. Chi�czycy prze�amuj� t� stagnacj� w pierwszym rz�dzie przez podanie imbiru z gor�c� wod�, co powoduje zanik nudno�ci i wymiot�w. Gdyby natomiast w tej sytuacji zje�� co� kwa�nego - mog�oby nast�pi� pogorszenie, zast�j w �o��dku uleg�by wzmocnieniu. Smak s�ony Zadaniem smaku s�onego jest kierowanie wszystkiego w d�. Mo�e by� zastosowany do wyeliminowania zapar� wywo�anych gor�cem (stolec suchy, twardy). �atwo zauwa�y�, �e w tradycyjnej chi�skiej sztuce kulinarnej bardzo ma�o m�wi si� o stosowaniu soli, gdy� chi�ska medycyna uwa�a, i� zazwyczaj spo�ywa si� jej zbyt. du�o. Nadmiar soli i nadmiar s�odyczy oznacza, �e te dwa �ywio�y s� ci�gle silniejsze ni� pozosta�e. Jest to wsp�cze�nie gro�ny problem dla naszego zachodniego spo�ecze�stwa. Dlatego nale�y przyj�� spos�b gotowania zgodny ze wszystkimi pi�cioma przemianami, powoduj�c ich zr�wnowa�enie w organizmie. Podzia� ze wzgl�du na ruch energii Powy�ej przedstawione zosta�y fizyczne skutki pi�ciu smak�w odpowiadaj�cych pi�ciu �ywio�om. Prze�ledzi� teraz nale�y ruch energii �yciowej czi w powi�zaniu z tymi smakami. Mog� tu zachodzi� cztery rodzaje ruchu: w d�, w g�r�, do �rodka, na zewn�trz. Jest to bardzo wa�ne rozr�nienie, gdy� choroby rozwijaj� si� i zanikaj� r�wnie� w tych czterech kierunkach wi�c na podstawie tego mo�na rokowa� o pogorszeniu lub zdrowieniu. Ruchy jin Ruchy jin to przep�ywy energii w kierunkach z g�ry w d� i od zewn�trz do �rodka. S� trzy smaki mog�ce wytwarza� tego typu ruch w organizmie: s�ony, kwa�ny, gorzki. Te trzy smaki powoduj� ruch ku do�owi i ruch ku �rodkowi. Tak wi�c, gdy u kogo� wyst�puje ruch energii w g�r�, np. wysokie ci�nienie krwi, mog�ce wywo�ywa� np. b�le g�owy, albo nawet wylew krwi do m�zgu - mo�na zastosowa� leki oraz po�ywienie o smaku, kt�ry wywo�uje ruch w d�. Kto� inny cierpi na suchy kaszel, co jest r�wnie� ruchem na zewn�trz -powinien wi�c uwzgl�dni� w terapii smak poruszaj�cy energi� w d� i do �rodka. Jak wida�, teoria ta jest bardzo wa�na tak w przypadku gotowania jak i w czasie leczenia. Ruchy jang Drug� par� s� ruchy w g�r� i na zewn�trz. Zale�� one od pozosta�ych dw�ch smak�w: s�odkiego i ostrego. Tak wi�c smaki te dzia�aj� ekspansywnie, rozszerzaj�ce od �rodka na zewn�trz. Zaliczenie ich do ruch�w jang oznacza, �e dostarczaj� energi� na zewn�trz cia�a, na jego powierzchni�. Znaczenie tego jest bardzo proste. Gdy "z�apie si�" np. przezi�bienie, to najlepsz�, terapi� jest wywo�anie pot�w. W tym celu nat�y spo�y� co�, co ��czy w sobie smak s�odki i ostry. Tradycyjne medycyny wszystkich kultur stosuj� w�a�nie zio�a lub napoje o takim smaku. Nie ma znaczenia, czy b�dzie to cebula z miodem, czy imbir z miodem, czy te� imbir z cynamonem - podstawowa zasada zawsze pozostaje taka sama. To r�wnie� t�umaczy, dlaczego podczas ch�od�w nale�y je�� zup� zawieraj�c� cebul�, czosnek i pory - gdy� b�dzie to chroni� organizm przed przezi�bieniem. Jednak�e gdy choroba jest na zewn�trz (tzn. w zewn�trznych narz�dach lub na powierzchni cia�a), a spo�yje si� co� o nieodpowiednich do tej sytuacji smakach, np. kwa�nym - �ci�gaj�cym, to wtedy choroba poruszy si� w kierunku np. przewodu pokarmowego. Mo�e to by� nawet bardzo niebezpieczne, bo pojedynczy, wydawa�oby si� nieistotny, b��d dietetyczny potrafi du�o zmieni�. Zamiast lekkiej grypy mo�e rozwin�� si� grypa jelit. Dlatego oddzia�ywanie smak�w na organizm jest wa�ne, a z drugiej strony do ka�dego zachorowania trzeba podchodzi� bardzo indywidualnie i uwa�nie, nie bagatelizuj�c niczego. Pi�� w�a�ciwo�ci Aby m�c efektywnie stosowa� zio�a i produkty �ywno�ciowe, nale�y wiedzie� jakie w�a�ciwo�ci energii s� z nimi zwi�zane. Trzeba ci�g�e pami�ta�, �e mo�e by� to oddzia�ywanie: 1. gor�ce (re) - np. kora cynamonowa; 2. ciep�e, rozgrzewaj�ce (wen) - np. marchew, rodzynki; 3. neutralne (ping) - np. ziemniaki, sezam; 4. och�adzaj�ce i od�wie�aj�ce (liang) - np. bia�a rzodkiewka, pomidor, bak�a�an, og�rek, cytryna, gruszka, jogurt; 5. zimne (han) - np. korze� rabarbaru, wodorosty, s�l. Wszystko co spo�ywamy mo�na scharakteryzowa� wed�ug przedstawionych w�a�ciwo�ci energetycznych czyli ich natury, oraz smaku nale��cego do jednego z pi�ciu ruch�w. Bywaj� te� zio�a czy produkty �ywno�ciowe maj�ce podw�jn� natur� (np. bia�y ser: neutralny i och�adzaj�cy) albo dwa smaki (np. cynamon: s�odki i ostry). Powinni�my d��y� do zr�wnowa�onego jedzenia opartego g��wnie na produktach maj�cych natur� ciep��, och�adzaj�c� i neutraln�, a unika� skrajno�ci (natura gor�ca i zimna). Og�lnie gor�ce i ciep�e zwi�zane jest z aspektem jang, a och�adzaj�ce i zimne z aspektem jin energii. Z powy�sz� klasyfikacj� wi��e si� podzia� wszystkich chor�b na dwie wielkie grupy: choroby gor�ca i choroby ch�odu. W zale�no�ci od tego zaleca si� odpowiedniego rodzaju po�ywienie i terapi�. Powy�sz� klasyfikacj� i odpowiadaj�ce jej leczenie stosowano w dawnej medycynie europejskiej, znana jest r�wnie� z wielu innych tradycyjnych system�w medycznych9. Ruch energii w organizmie Medycyna chi�ska zwraca wielk� uwag� na energie �yciow� (czi) stanowi�c� podstaw� wszystkich proces�w �yciowych10. Organizm czerpie j� z trzech �r�de�: powietrza, pokarmu i z tzw, zapasu przedurodzeniowego - energetycznego daru rodzic�w otrzymanego od nich w chwili pocz�cia. Dwa pierwsze �r�d�a s� odnawialne, natomiast trzecie wyczerpuje si� stopniowo - gdy go braknie, nast�puje �mier�. Energia �yciowa manifestuje si� jako jin lub jang, a te maj� r�wnie� po dwa aspekty. Jin przejawia si� poprzez substancj� (r�wnie� okre�lan� terminem jin) i p�yny wewn�trzne (ksue). Natomiast jang okre�laj�: ciep�o (te� nazywane jang) i ruch (czi11). Niezwyk�e osi�gni�cie medycyny chi�skiej i jej istotny wyr�nik od innych system�w stanowi odkrycie i opisanie tzw. kana��w energetycznych, zwanych te� po�udnikami, czyli mcrydianami. Mia�o to miejsce oko�o pi�� tysi�cy lat temu i odt�d wiedza o nich jest ci�gle doskonalona i stosowana z wielkim powodzeniem terapeutycznym. Wsp�czesne badania naukowe zaczynaj� potwierdza� s�uszno�� tej starej teorii, mimo �e kana�y nie istniej� w tak materialny spos�b jak np. �y�y czy nerwy. Uwa�a si�, �e wyst�puj� one w tzw. ciele subtelnym (odpowiadaj�cym energetycznemu aspektowi ka�dej istoty) opisywanym dok�adnie m.in. w tradycji jogicznej, a wzmiankowanym tak�e i w niekt�rych dawnych systemach europejskich. Energia porusza si� kana�ami zwi�zanymi z r�nymi narz�dami i funkcjami cia�a. Dlatego te� merydiany bior� swe nazwy od tych narz�d�w i czynno�ci, z kt�rymi s� najmocniej zwi�zane. Chi�ska wiedza na ten temat jest tak precyzyjna, �e mo�na dok�adnie okre�li� na co dany produkt po spo�yciu b�dzie oddzia�ywa� i kt�rym kana�em pop�ynie jego energia. Imbir wp�ywa w szczeg�lny spos�b na merydiany �o��dka i jelita grubego. Charakteryzuj�c si� ciep�� energi� (wen) dzia�a silnie rozgrzewaj�ce oraz wywo�uje ruch rozpraszaj�cy, tote� jest zalecany na niekt�re k�opoty z trawieniem (wych�odzony �o��dek i zimne jelito grube} oraz w przypadku wilgotnego kaszlu albo przezi�bienia. Korze� rabarbaru wp�ywa na �o��dek, �ledzion�, w�trob� i jelito grube. Przedstawi� to mo�na na przyk�adzie zapalenia gruczo�u krokowego (prostatitis) po��czonego z zaparciem, kt�re wed�ug medycyny chi�skiej klasyfikowane jest jako objaw zapalenia w�troby. M�wi�c dok�adniej tzw. "gor�co" w�troby (nale��cej do �ywio�u drewna, od�ywianego przez �ywio� wody), wyczerpuje jin �ywio�u wody, co prowadzi do sztucznego nadmiaru jang12 w tym �ywiole - a gruczo� krokowy nale�y do �ywio�u wody. Zimna energia (Aon) korzenia rabarbaru oddzia�ywuje na przegrzan� w�trob�, usuwaj�c g��wn� przyczyn� choroby. W rezultacie zapalenie prostaty ko�czy si�, bo usuni�te zosta�y dwie przyczyny: g��wna, jak� by� ogie� w�troby, i wt�rna, czyli fa�szywy nadmiar jang w przemianie wody. Je�li r�wnocze�nie jeszcze wyst�powa�y zaparcia, b�d�ce niedoborem jin w jelicie grubym, w wyniku czego nast�powa�o wysuszenie ka�u przez jang i zwi�zane z tym k�opoty z wydalaniem - zostan� one r�wnie� usuni�te przez korze� rabarbaru. Cz�st� przyczyn� zapalenia gruczo�u krokowego (bez zaparcia) oraz hemoroid�w jest nadmierne spo�ywanie ostrych, gor�cych przypraw. W przypadku, gdy prostata nie jest obrz�k�a, skutecznym lekiem mo�e by� goryczka ��ta (Gentiana lutea) charakteryzuj�ca si� gorzkim smakiem i zimn� energi� (han). Dzia�a na w�trob�, p�cherzyk ��ciowy i �o��dek wydalaj�c z organizmu wilgotne gor�co oraz uspokajaj�c "ogie�" w�troby. Tak wi�c znajomo�� oddzia�ywania �ywno�ci i lek�w na w�a�ciwe kana�y energetyczne mo�e doprowadzi� sztuk� leczenia do wielkiej precyzji i skuteczno�ci wr�cz na poziomie akupunkturowym. Z drugiej jednak strony nale�y postawi� bezb��dn� diagnoz�, bo nawet pozornie drobna pomy�ka w rozpoznaniu przyczyny, np. stanu zapalnego, powa�nie odbija si� na zdrowiu, prowadz�c do pogorszenia zamiast do poprawy. Zapalenie mo�e by� bowiem wywo�ane przez faktyczny nadmiar jang jak i przez niedob�r jin. Leczenie w obu przypadkach jest diametralnie r�ne, pomimo �e zewn�trzne objawy mog� wydawa� si� identyczne. Znaj�c smak, znamy zwi�zane z nim ruchy, oddzia�ywanie na organizm. Wiedz�c, jaki rodzaj energii ma dane zio�o lub np. jarzyna oraz na jakie kana�y energetyczne oddzia�ywuje, a tak�e znaj�c rodzaj choroby, mo�emy je z powodzeniem stosowa� w terapii. Nie potrzeba wtedy dodatkowych bada� czy analiz, wiadomo przeciwko czemu stosuje si� np. imbir. Wystarczy wiedzie�, �e jest ostry, ma rozgrzewaj�c� energi� i odzia�ywuje na jelito grube i �o��dek oraz dzia�a rozpraszaj�ce, rozszerzaj�co. Maj�c poprawn� diagnoz� (w tym przypadku wych�odzony �o��dek i jelito grube) mo�emy imbir z powodzeniem stosowa�. Jak wida�, to stosunkowo proste, co wcale nie upowa�nia nas do wyci�gania wniosku, �e ca�a medycyna chi�ska jest tak banalna. Najwa�niejsz�, a zarazem najtrudniejsz� spraw� jest umiej�tno�� diagnozowania, co wymaga kilku lat intensywnych studi�w i sporego talentu. Po kilku przyspieszonych kursach lub przeczytaniu paru ksi��ek nie staniemy si� lekarzami tradycyjnej medycyny chi�skiej, cho� mo�emy wyrobi� sobie pewne poj�cie na jej temat oraz nauczy� si� niekt�rych prostych metod terapeutycznych. PODSTAWY MEDYCYNY CHI�SKIEJ Energia jin i jang M�wi�c na temat jin i jang powraca� b�dziemy do wcze�niejszych informacji na temat smak�w oraz sztuki �ywienia i gotowania. Oko�o trzy tysi�ce lat przed Chrystusem legendarny chi�ski cesarz Huang Ti dokona� podstawowego odkrycia, �e wszystko we wszech�wiecie mo�e by� scharakteryzowane w jednej z dw�ch podstawowych kategorii, kt�re nazwa� jin i jang. Analizuj�c chi�ski ideogram "jang" dochodzi si� do znaczenia: "s�o�ce �wiec�ce na mur" Analizuj�c ideogram ,,jin" otrzymuje si� znaczenie: "cie� za murem". Tote� jin i jang rozpatrywa� mo�na w kontek�cie �wiat�a. Jang jest w�a�ciwo�ci� �wiat�a, a jin w�a�ciwo�ci� ciemno�ci. Mimo �e stanowi� przeciwie�stwa, nie wolno ich traktowa� jak oderwane od siebie poj�cia czy byty s� one zarazem nieod��czne, jak s�o�ce i cie� widoczne dopiero w kontra�cie do swego przeciwie�stwa i wzajemnie si� dope�niaj�ce. Oczywi�cie zar�wno jin jak i jang nie podlegaj� warto�ciowaniu. Jang oznacza zewn�trzno�� - jako po�o�enie i jako kierunek. R�wnie�, jak to by�o ju� wzmiankowane, do jang przynale�y ka�dy rodzaj ruchu w g�r� i na zewn�trz oraz dwa smaki: s�odki i ostry. Jang jest tak�e ciep�em i gor�cem oraz sucho�ci�. W aspekcie energetycznym jang oznacza rozpraszanie energii, jej ekspansj�. Jin to ciemno�� cienia, ruchy skierowane na d� i ku �rodkowi oraz wn�trze, centrum. Smaki kwa�ny, gorzki i s�ony sklasyfikowane s� jako jin, poniewa� powoduj� ruch energii ku do�owi. Cechami jin s� tak�e ch��d i wilgo�. Jest te� biegunowym aspektem energii wzgl�dem jang - koncentracj� (a� po najwi�ksze jej skupienie - substancj�). Jest to podstawowa klasyfikacja. Rozmawiaj�c z Chi�czykami od razu wiemy, �e m�wi�c o jang m�wi� oni r�wnocze�nie na temat ciep�a, �wiat�a i rozprzestrzeniania si�, natomiast w przypadku jin o skupianiu, ciemno�ci i ch�odzie. I dlatego okre�laj�c co� jako jin, rozumiej� przez to chorob� zimna, a m�wi�c o jang my�l� o chorobie gor�ca. Nale�y je leczy� przeciwie�stwami; w przypadku zimna dostarcza� ciep�o i odwrotnie. Mimo, �e jest to najbardziej elementarna wiedza, jej wy��czne stosowanie nie zawsze wystarcza. Wida� to wyra�nie na przyk�adzie makrobiotyki. Ten japo�ski system dietetyczny i leczniczy jest ostatnio do�� popularny na Zachodzie. Wielu ludzi �yje zgodnie z zaleceniami makrobiotyki i diagnozuje schorzenia na podstawie kategorii jin i jang. Lecz nie daje to mo�liwo�ci pe�nej charakterystyki zaburze� chorobowych oraz indywidualizacji rozpoznania i dlatego system ten jest niew�a�ciwy! Trzeba powiedzie� wprost: makrobiotyczny system jin i jang nie jest w pe�ni skuteczny, a w wielu przypadkach prowadzi do powa�nych b��d�w dietetycznych. Dla wyja�nienia, przedstawimy rodow�d makrobiotyki. Medycyn� chi�sk� sprowadzili do Japonii mnisi buddyjscy w IX i XI wieku. Podstaw� przekazu by�o dzie�o Shan Han Lun, opisuj�ce cz�� systemu znanego w Chinach. Od tego czasu stosowane s� w Japonii leki zio�owe zwane kampo. Makrobiotyka powsta�a dopiero w 1870 roku. a jej tw�rc� jest Ishizuka - japo�ski lekarz wykszta�cony i lecz�cy wed�ug prawide� zachodniej medycyny. Odkry� on bezpo�redni� zale�no�� pomi�dzy zdrowiem, a r�wnowag� sodowo-potasow� organizmu. Dzi�ki temu uratowa� wielu ludzi, �wcze�nie uwa�anych za nieuleczalnie chorych. Jednym z nich by� Georges Oshawa, kt�ry zacz�� budowa� w�asny system terapeutyczny, niezale�ny od chi�skiego oraz od zielarskiej tradycji kampo. Tak wi�c makrobiotyczna koncepcja jin i jang jest inna, a w niekt�rych przypadkach nawet przeciwna tradycyjnej13. Dlatego nie ma kompromisu mi�dzy medycyn� chi�sk� a makrobiotyk�! Coraz cz�ciej w r�nych krajach (tak�e w Japonii) spotyka si� ludzi, kt�rzy zachorowali z powodu stosowania �cis�ej diety makrobiotycznej. By temu zapobiec, znany wsp�czesny makrobiotyk Michio Ku-shi zacz�� zmienia� klasyfikacj� produkt�w �ywno�ciowych, opieraj�c si� na medycynie chi�skiej. Jednak w dalszym ci�gu makrobiotyk� bazuje wy��cznie na teorii jin i jang. Pomija np. ca�� koncepcj� pi�ciu przemian, gdzie te� wyst�puje jin i jang, tyle �e wyja�nione o wiele precyzyjniej i g��biej. Do dzisiaj makrobiotyk� nie rozr�nia tak�e rzeczywistego od fa�szywego nadmiaru (lub niedoboru) jin albo jang14. Jest to niezwykle istotne, gdy� nie uwzgl�dnianie tej r�nicy prowadzi do powa�nych b��d�w dietetycznych maj�cych wp�yw na zdrowie. Nie wystarcza wi�c wiedza o tym, �e jest ciemno lub jasno, albo zimno czy gor�co. Konieczne jest zapoznanie czytelnika z koncepcj� pi�ciu �ywio��w. Pi�� przemian M�wi�c o pi�ciu przemianach, okre�lanych te� jako pi�� ruch�w albo pi�� �ywio��w, rozpatrzymy ich r�norodne przejawy (cz�� z nich zestawiono w tablicy 2 na ko�cu ksi��ki). Oto przyk�ad: wystarczy stan�� i spojrze� w kierunku po�udniowym. Po lewej ma si� wsch�d, po prawej zach�d, a za plecami p�noc. S� to cztery niebia�skie kierunki, ale dla Chi�czyk�w jest jeszcze kierunek pi�ty: to miejsce, gdzie stoimy - centrum. Odpowiadaj� one pi�ciu �ywio�om. Pory roku Wiosn� nazywamy ma�ym jang; ziemia jest jeszcze zimna, ch�odna i wilgotna po zimie, ale niebo staje si� ciep�e. Potem nast�puje lato, czyli wielkie jang; niebo i ziemia s� ciep�e. Jak wida�, wyst�puje nie tyko proste, zwyk�e jang, ale ma�e jang i wielkie jang - wsch�d i po�udnie. Chi�czycy wi��� te� wiosn� z ruchem drewna, a lato to ruch ognia. Jesieni� niebo staje si� ch�odne, lecz ziemia jeszcze jest nagrzana. Pora ta odpowiada ma�emu jin. Zim� niebo i ziemia s� ch�odne i wilgotne - to wielkie jin. Ma�e jin to ruch metalu, czemu odpowiada zach�d. Wielkie jin to ruch wody, wi���cy si� z p�noc�. W ten spos�b scharakteryzowa� zosta�y cztery ruchy w zale�no�ci od p�r roku i niebia�skich kierunk�w - stron �wiata. Jak wida�, charakterystyka ta jest bardzo naturalna i nie ma w niej �adnej egzotyki. Nie trzeba udawa� si� a� do Chin, aby j� zrozumie�. W tym systemie opisuje si� strony �wiata patrz�c na po�udnie; chi�ski kompas zawsze wskazuje kierunek po�udniowy. Po lewej jest wsch�d, po prawej zach�d, z tylu p�noc, a w centrum - tu, gdzie si� stoi - to Ziemia. Chi�czycy m�wi�: po lewej jest ma�e jang, z przodu wielkie jang, po prawej ma�e jin, a z tylu wielkie jin. I dlatego medycyna chi�ska wi��e lew� cz�� cia�a z jang, poniewa� ma ona ma�e i wielkie jang, natomiast prawa cz�� cia�a jest okre�lana jako jin, M�wi�c o porach roku w tradycji chi�skiej, nale�y by� �wiadomym, �e nie s� one tak samo rozumiane jak w naszej kulturze. Ma to bardzo du�e znaczenie. Wed�ug nas pocz�tkiem wiosny jest 21 dzie� marca, natomiast zgodnie z tradycj� chi�sk� wiosna rozpoczyna si� du�o wcze�niej - marcowe zr�wnanie dnia z noc� przypada na �rodek (czyli maksimum energetyczne) wiosny! R�wnonoc wiosenna i jesienna oraz przesilenia letnie i zimowe s� �rodkiem czterech p�r roku. Ka�dy sezon ma 72 dni, tote� obliczaj�c wstecz wida�, �e pocz�tek wiosny wypada w lutym. Znajomo�� tego odmiennego systemu podzia�u p�r roku warunkuje poprawno�� rozpoznania i p�niejsze leczenie. Dotyczy to r�wnie� diagnozowania, leczenia i gotowania w Polsce. Skoro ka�da z czterech p�r roku ma po 72 dni. to razem maj� one 288 dni. Pozostaje wiec jeszcze 72 dni15, kt�re podzielone przez cztery, daj� osiemnastodniowe interwa�y pomi�dzy ka�dym z czterech-sezon�w. Te osiemna�cie dni powtarzaj�ce si� cztery razy do roku to w�a�nie ruch ziemi16. Oznacza to, �e dla poprawnej diagnozy i leczenia wa�ne jest uwzgl�dnianie pory prze�omu zwanej dojo - pojawiania si� ruchu ziemi. Wiedz�c, �e �o��dek i �ledziona nale�� do ziemi, mo�na wyja�ni� cykliczne nawroty choroby cztery razy w roku u niekt�rych ludzi chorych zawsze na prze�omie sezon�w. St�d w�a�nie nazwa "choroby ziemi" na tego typu schorzenia zwi�zane z �o��dkiem i �ledzion�17. Dwana�cie g��wnych "narz�d�w" Pod tym okre�leniem nale�y rozumie� dziesi�� fizycznych narz�d�w, jednak�e pojmowanych szeroko, nie tylko materialnie czy fizjologicznie. Opr�cz nich wyst�puj� dwie funkcje: kr��enie (okre�lane nieraz jako osierdzie lub kiedy indziej jako "kr��enie-seks") i "potr�jny ogrzewacz"18. Tak wi�c do g��wnych narz�d�w medycyna chi�ska zalicza: w�trob� i p�cherzyk ��ciowy (drewno); serce, jelito cienkie, osierdzie, potr�jny ogrzewacz (ogie�); �o��dek i �ledzion� wraz z trzustk� (ziemia); p�uca i jelito grube (metal); nerki i p�cherz moczowy (woda). Nasuwa si� pytanie, w jaki spos�b Chi�czycy doszli do takiego przyporz�dkowania? Ot� poprzez wnikliw� analiz� t�tna19 odkryli, �e ka�dy z wymienionych wy�ej "narz�d�w" ma sw�j czas maksymalnego pobudzenia w konkretnej porze roku oraz maksimum i minimum energetyczne przypadaj�ce na w�a�ciw� por� w ci�gu ka�dej doby. Dla wprawnego lekarza jest to wyra�nie wyczuwalne w t�tnie. Jak ju� m�wili�my, w�a�ciwo�ci t�tna i energia zmieniaj� si� w ka�dej porze roku. Oznacza to, �e cz�owiek nie mo�e zawsze pozostawa� taki sam w czasie swego �ycia - opr�cz cyklicznych sezonowych zmian (p�r roku) zmienia si� jeszcze oko�o osiem razy20. W tym kontek�cie jasny staje si� pogl�d, �e nie ma sta�ej diety na cale �ycie. Przyroda podlega przemianom, nasza energia zmienia si�, a wi�c r�wnie� spos�b od�ywiania i zachowania powinien si� zmienia�. Z ruchem drewna zwi�zana jest w�troba i p�cherzyk ��ciowy, a ich aktywno�� przypada oczywi�cie wiosn�. Szczeg�lnie w�troba ma w tym czasie bardzo du�o energii. Niekt�rzy ludzie maj� zawsze wiosn� alergie i uczulenia pochodzenia w�trobowego. Do zdiagnozowania w�troby trzeba jednak wiedzie�, kiedy zaczyna si� wiosna. Nie znaj�c dok�adnego terminu mo�emy s�dzi�, �e nadmierna aktywno�� t�tna w�troby pod koniec lutego jest oznak� zaburzenia r�wnowagi, chorob�. Tymczasem to normalny stan w tym czasie i przez wszystkie siedemdziesi�t dwa dni wiosny. Wiele uwagi musimy po�wi�ci� r�wnie� jedzeniu, poniewa� w ci�gu roku nale�y zmienia� pi�� razy spos�b od�ywiania si�, szczeg�lnie dotyczy to rodzaj�w zb�. I tak np. wiosn� nale�y je�� o wiele wi�cej pszenicy. Nast�pny jest ruch ognia; Chi�czycy m�wi�: "w lecie serce staje si� cesarzem narz�d�w". Oznacza to. �e najwi�ksza ilo�� energii mie�ci si� w sercu przez siedemdziesi�t dwa dni lata. Jesieni� - podczas dominacji ruchu metalu -�- przez kolejne siedemdziesi�t dwa dni energia skupiona jest w p�ucach i jelicie grubym, W zimie naszym najsilniejszym narz�dem s� nerki nale��ce do ruchu wody. Natomiast w okresach przej�ciowych mi�dzy czterema porami roku pojawia si� ruch ziemi. Wtedy przez osiemna�cie dni najsilniejsze staj� si� �ledziona i �o��dek. Powy�ej przedstawione zosta�o kr��enie energii w organizmie w cyklu rocznym. S� to istotne wskazania dla ka�dego, kto chce poprawnie diagnozowa� i dobiera� po�ywienie. Lekarze tradycyjnej medycyny chi�skiej s� przede wszystkim zainteresowani lud�mi zdrowymi. Gdy cz�owiek choruje, jest ju� zazwyczaj za p�no. Wschodnia medycyna zajmuje si� g��wnie profilaktyk�, a w przypadku choroby - przypadkami ostrymi. Schorzenia chroniczne, przewlek�e i zaniedbane s� niezwykle trudne do leczenia, gdy� organizm zosta� zbyt silnie rozregulowany, a choroba znajduje si� g��boko, co wymaga niekiedy nawet kilku lat drastycznej diety i skomplikowanej terapii. Narzuca to konieczno�� diagnozowania z takim wyprzedzeniem, by choroba nie zd��y�a si� rozwin�� i zaatakowa�, a je�li si� ju� tak stanie - aby si� nie utrwali�a i dalej nie rozprzestrzenia�a na nast�pne narz�dy i czynno�ci. Wtedy szans� wyleczenia s� znacznie mniejsze. Chi�czycy wypracowali system diagnostyczny pozwalaj�cy zaobserwowa� nawet najsubtelniejsze zaburzenia, kt�re w przysz�o�ci (nawet niekiedy dopiero za kilka lat) mog� rozwin�� si� w chorob�. Znaj�c potencjalne niebezpiecze�stwo wystarczaj�co wcze�nie, mo�na mu w por� zapobiega�, stosuj�c odpowiedni� diet�, harmonizuj�c zaburzenia energetyczne, kt�re dzi�ki temu nie przenios� si� na p�aszczyzn� materialn�, czyli nie stan� si� konkretn� chorob�. Jak wi�c wida�, jest to diametralnie inne podej�cie ni� w medycynie zachodniej nastawionej na diagnozowanie dopiero wtedy, gdy konkretny narz�d ju� jest zaatakowany. Przede wszystkim wykorzystuje si� tu znajomo�� koncepcji pi�ciu przemian: �ywio� drewna - w�troba M�wi�c o w�trobie nale��cej do ruchu drewna, powinni�my wiedzie�, �e kontroluje ona i odzia�ywuje na r�ne cz�ci cia�a. Wiedza o tym jest jednym z ciekawszych rozwi�za� diagnostycznych medycyny chi�skiej. M�wi si�: w�troba kontroluje oczy, napi�cie mi�ni (tonus mi�ni}, �ci�gna, paznokcie, emocje i �zy. Oznacza to po prostu, �e zanim dojdzie do choroby w�troby, zmiany nast�puj� w tych wymienionych cz�ciach cia�a. Tak wi�c np. zapalenie spoj�wek, kt�re dla nikogo na Zachodzie nie ma �adnego zwi�zku z w�trob�, dla lekarza chi�skiego jest wa�nym sygna�em. Cz�ste zapalenia oczu wskazuj� na zbyt mocne w�a�ciwo�ci jang w�troby. Przyczyn� tego mo�e by� spo�ywanie nadmiernych ilo�ci jedzenia o rozgrzewaj�cych w�a�ciwo�ciach (re lub wen), zw�aszcza nale��cego do drewna albo kontroluj�cego drewno metalu. Zarazem oznacza to konieczno�� podawania takiego po�ywienia, kt�re os�abi lub zmniejszy ilo�� tej gor�cej energii. R�wnie� oznakami k�opot�w z w�trob� jest �wiat�owstr�t albo trudno�ci w prowadzeniu samochodu noc�. W przypadku gdy w�troba nie posiada wystarczaj�cej ilo�ci krwi, mog� wyst�powa� skurcze w, r�kach i nogach. Zbyt cz�ste �amanie si� paznokci �wiadczy o deficycie p�yn�w zwi�zanych z w�trob�. Mimo, �e u kogo� mog� pojawia� si� takie objawy, to badanie w�troby przez lekarza zachodniego niczego mo�e w niej nie wykaza�. R�wnie� bardzo wa�n� metod� diagnostyczn� s� emocje. Zauwa�amy, �e niekt�rzy ludzie �atwo denerwuj� si� i z�oszcz�. Nie maj�c powodu do gniewu, s� ci�gle agresywnie nastawieni. Oznacza to, �e co� nie jest w porz�dku w ich stosunku do �ycia i zarazem... w w�trobie i p�cherzyku ��ciowym. Nie bez powodu i w naszej tradycji j�zykowej istnieje powiedzenie: "w�trobowy charakter". Ludzie maj�cy niezr�wnowa�on� w�trob� b�d� r�wnie� niezr�wnowa�eni emocjonalnie. B�d� si� jakby hu�ta� pomi�dzy ca�kowit� depresj�, a niezwyk�ym podnieceniem. Z systemu diagnostycznego wynika, �e osoby cierpi�ce na alergi� wiosenn� s� r�wnocze�nie bardzo niestabilni emocjonalnie. Inny przyk�ad dotyczy tylko kobiet. Je�li przed rozpocz�ciem menstruacji zaczynj� zachowywa� si� histerycznie lub wszystko czyszcz� - stanowi to typowy objaw nadmiernie pobudzonej w�troby, kt�rej wa�n� cech� jest oczyszczanie. �w bardzo nieznaczny objaw mo�e by� dla lekarza medycyny chi�skiej bardzo przydatny do diagnozy. Lista podobnych przyk�ad�w jest interesuj�ca i niezwykle d�uga. �wiadczy to o licznych mo�liwo�ciach diagnozowania. S� np. ludzie maj�cy ca�kowicie suche oczy, kt�re w og�le nie �zawi�. W takich przypadkach okuli�ci zalecaj� krople, natomiast lekarz medycyny chi�skiej przepisze im leki na w�trob�. �ywio� drewna wi��e si� z kolorem zielonym i niebieskim. S� ludzie lubi�cy nosi� te kolory albo przebywa� miejscach z du�� ilo�ci� zieleni - co s�u�y� mo�e jako wskaz�wka diagnostyczna. �ywio� ognia - serce M�wi�c o sercu nale�y wiedzie� co jest jego zewn�trznym obrazem, co ono kontroluje. Jego wyrazem jest twarz. Chi�czycy m�wi� te�: "serce jest siedzib� umys�u21". Umys� nazywaj� szien. Patrz�c na twarz cz�owieka - widzimy w�a�ciwo�ci jego umys�u; kt�re nazywaj� si� szien czi. Spogl�daj�c na twarz dostrzegamy moc umys�u. Gdy twarz jest po�yskliwa, a oczy spogl�daj� przenikliwie, oznacza to silny umys�. Twarz symetryczna znamionuje umys� zr�wnowa�ony. Tak wi�c patrz�c w twarz widzi si� r�wnocze�nie serce. Mo�na nawet "wrysowa�" serce w twarz: dziel�c j� pionowo na p� otrzymujemy obraz przegrody serca, a na wysoko�ci policzk�w pod oczami "widzimy" zastawki... Serce wi��e si� te� ze �miechem i rado�ci�. Chi�czycy m�wi�: "Nadmiar rado�ci i nadmiar �miechu mog� by� niebezpieczne dla serca". Jak nale�y to rozumie�, co by by�o, gdyby�my wi�cej nie mieli mo�liwo�ci cieszenia si� i �miania? Aby to wyja�ni�, musimy koniecznie przeprowadzi� rozr�nienie mi�dzy dwoma rodzajami rado�ci. Rado�� wzgl�dna, uzale�niona od sytuacji, nastroj�w, samopoczucia itp. - uwarunkowana i przemijaj�ca jest inna ni� rado�� ostateczna, absolutna - a wi�c trwa�a i nieuwarunkowana. Relatywna, uwarunkowana rado�� zale�na od zmiennych warunk�w nie zawsze jest zbyt zdrowa (np. stajemy si� szcz�liwi po wypiciu fili�anki kawy, albo po p�j�ciu do kina). �atwo mo�e si� ona przerodzi� w �al lub cierpienie np. wywo�ane brakiem tych przyjemno�ci lub �wiadomo�ci� ich rych�ego sko�czenia si�. Natomiast ci, kt�rzy osi�gn�li bardzo wysoki stopie� rozwoju �wiadomo�ci, posiadaj� rado�� nieuwarunkowana, niezale�n� od zmian i przemijania. Ca�y czas s� szcz�liwi, poniewa� jest to przejaw ich prawdziwej natury, kt�rej s� w pe�ni �wiadomi. Ludzie tacy s� szcz�liwi, gdy �wieci s�o�ce i gdy pada deszcz, szcz�liwi gdy jedz� ciastko i gdy go nie jedz�... Maj� niezak��cony, spokojny umys�, w kt�rym wszystko przejawia si� w swej pe�ni i bogactwie. O takiej w�a�nie rado�ci m�wi� wschodnie filozofie: buddyzm, taoizm, joga. Podsumowuj�c: diagnozuj�c serce - przeprowadzamy r�wnie� rozpoznanie umys�u. �ywio� ziemi - �o��dek i �ledziona Do ruchu ziemi zalicza si� dwa "narz�dy": �o��dek i �ledzion�22. S� one niezwykle wa�ne, kluczowe dla zdrowia poniewa� stanowi� miejsce, gdzie jedzenie przemienia si� w substancj� cia�a oraz w energi�. Dlatego �o��dek i �ledziona maj� niezwykle silny wp�yw na ca�y organizm i na poziom jego energii. To w�a�nie chi�ska medycyna nazywa �rodkowym ogrzewaczem. �o��dek ma za zadanie wyci�ganie, ekstrahowanie czi, czyli energii z po�ywienia. Natomiast �ledziona z tej�e energii ma produkowa� substancje23 cia�a. Jest to wi�c podstawa energii naszego organizmu. W dawnych Chinach istnia�a nawet szko�a medycyny skupiona g��wnie na �o��dku i �ledzionie. Spogl�daj�c na pi�� ruch�w zauwa�y� mo�na pewien istotny fakt. Po pierwsze, ziemia wspiera wszystkie pozosta�e, harmonizuj�c je. Po drugie, ziemia jest niezwykle mocna w okresach przej�ciowych pomi�dzy czterema porami roku. Tak wi�c wzmocnienie energii �o��dka i �ledziony decyduje o naszym zdrowiu. Warto tu poda� jedno wskazanie: poza bardzo nielicznymi przypadkami nie nale�y pi� bardzo zimnych napoj�w (np. z lodem) ani je�� lod�w. Jest to podstawowe zalecenie w tradycyjnej medycynie chi�skiej. D��y� nale�y do utrzymania ciep�ego �o��dka, nawet gdy otrzymuje on zimne po�ywienie. Posi�ki winny ko�czy� si� gor�cym napojem. Po przyj�ciu zimnych p�yn�w, �o��dek nie mo�e prawid�owo pobiera� energii z jedzenia. Popularny pogl�d o hartuj�cym organizm dzia�aniu zimnych napoj�w i pokarm�w jest b��dny! Mo�na wyr�ni� grup� pacjent�w bardzo trudnych do leczenia. S� to ci wegetarianie, kt�rzy stosuj� jarsk� diet� bez wystarczaj�cej wiedzy. Niekt�rzy ludzie s�dz�, �e wystarczy nie je�� mi�sa, aby by� zdrowym. Rzecz jednak polega na czym� zupe�nie innym, abstrahuj�c od jedzenia mi�sa - co jest spraw� osobistego wyboru. Na Zachodzie, podobnie i w Polsce, cz�sto mo�na zaobserwowa�, �e wegetarianie �yj� o chlebie i serze, jedz� surowe sa�atki, a zbyt ma�o spo�ywaj� potraw gotowanych. Przyczyn tego nale�y szuka� cz�ciowo w lenistwie, a w du�ym stopniu tak�e w niedostatku w�a�ciwej wiedzy dietetycznej24. Ale to dopiero pocz�tek problemu. Kontynuowanie takiej diety r�wnie� w �rodku zimy, szczeg�lnie przy znacznych ujemnych temperaturach, powoduje silne wych�odzenie organizmu. Wegetarianie cz�sto czuj� si� wtedy przemarzni�ci i �atwo przezi�biaj� si�. Dzieje si� tak dlatego, �e takie jedzenie ma energi� och�adzaj�c� (dobr� w krajach o gor�cym klimacie, ale szkodliw� w ch�odnych), a wi�c i cia�o nie mo�e by� zr�wnowa�one energetyczni. Ludzie ci nie mog� zrozumie�, dlaczego s�siad codziennie je ros� wo�owy i nie ma grypy, a oni, jedz�c zdrowe jarzyny i owoce (zazwyczaj tropikalne), maj� gryp� cztery razy do roku. Tymczasem odpowied� jest prosta: dzieje si� tak, poniewa� nie rozumiej� oni istoty ludzkiego �ycia. Podstawowa r�nica mi�dzy cz�owiekiem, a zwierz�tami to umiej�tno�� gotowania. Gotowanie wi��e si� z ogniem, a ogie� to umys�, czyli szien, co oznacza wzmacnianie nerek, oznacza interesowanie si� �yciem, interesowanie si� mi�o�ci�. R�wnie wa�ne jest utrzymanie �o��dka w cieple, bo tylko wtedy dobrze trawi. Powy�sze uwagi nie s� krytyk� wegetarianizmu. Chodzi jedynie o to, by wegetarianie chronili �o��dek i �ledzion�. Musz� wi�c gotowa� jedzenie i stosowa� odpowiednie przyprawy. Ma to szczeg�lne znaczenie w przypadku, gdy klimat kraju w kt�rym �yj� jest ch�odny. Naprawd�, w czasie ostrej zimy nie ma nic lepszego nad dobry ros� wo�owy25. Wegetarianie powinni zim� gotowa� potrawy d�u�ej, szczeg�lnie ze zb� i warzyw (przewa�a� winny wtedy produkty o naturze wen i zawieraj�ce du�o czi) oraz stosowa� rozgrzewaj�ce przyprawy i pi� gor�ce, rozgrzewaj�ce napoje. To o wiele zdrowsze ni� sok pomara�czowy czy sa�atka z pomidor�w, nawet je�li jest ona z serem biodynamicznym. Wegetarianie nie stosuj�cy si� do powy�szych zalece� mog� �atwo "z�apa�" biodynamiczn� gryp�. �ledziona i �o��dek kontroluj� przede wszystkim to, co nazywamy mas�. mi�ni (nie chodzi tu o ich moc, lecz fizyczn� mas�) i ich jako��. Dlatego w�a�nie ludzie maj�cy problemy z �o��dkiem lub �ledzion� maj� r�wnocze�nie problemy z nadwag� lub trac� wag�. Opr�cz tego �ledziona i �o��dek kontroluj� tkank� podsk�rn�. Wiele kobiet ma zapalenie tkanki podsk�rnej - odpowiada za to g��wnie �ledziona. Je�li w przypadku w�troby g��wnymi emocjami by�y agresja i gniew, a w odniesieniu do serca - rado�� i �miech, to zwi�zan� z ruchem ziemi g��wn� cech� psychiczn� jest jako�� my�lenia oraz w szczeg�lno�ci zamartwianie si� chwil� obecn�. Jak wiadomo, ka�da emocja mo�e poruszy� energi� wewn�trz cia�a. Gdy kto� jest zbyt zagniewany, energia porusza si� w g�r� ku g�owie - to w�a�ciwo�� ruchu drewna, zwi�zana z w�trob�; gdy �mieje si� bez powodu, wtedy energia rozprasza si� z serca i traci on si�y fizyczne - spala si� jak ogie�. Jak m�wi� Chi�czycy, gdy my�li si� zbyt wiele, - wyczerpuje to krew, ale przede wszystkim blokuje energi�. Osi�ga si� taki moment, �e zbyt wiele my�li k��bi si� w g�owie; nie mo�na poza nie wyj��, w ostateczno�ci potrafi to da� nawet objawy charakterystyczne dla udaru m�zgu. Tak wi�c s� ludzie cierpi�cy na nadwag� lub niedowag� albo cierpi�cy na obsesyjne my�lenie: w k�ko i w k�ko o tym samym. Wszystko to jest przejawem zaburzenia w �ledzionie lub �o��dku albo mo�e oddzia�ywa� wt�rnie na te wa�ne narz�dy. Tak daje o sobie zna� zewn�trznie ruch ziemi, kt�rego najwa�niejsz� funkcj� jest produkowanie substancji i energii w ciele. �ywio� metalu - p�uca i jelito grube P�uca26 i jelito grube kontroluj� t� sam� cz�� cia�a - sk�r�. Medycyna chi�ska traktuje sk�r� jak trzecie p�uco. Te trzy narz�dy oddzia�ywuj� na siebie. Jedn� z czynno�ci p�uc jest rozprowadzanie p�yn�w w ciele. Poparzona sk�ra nara�a organizm na nag�� utrat� p�yn�w (wraz z zawartymi w nich elektrolitami, bia�kami itp.). Powsta�e w ten spos�b zaburzenie mo�e prowadzi� do �mierci z powodu odwodnienia i wstrz�su. Na odmian� wiele chor�b sk�rnych jest spowodowanych nieprawid�ow� czynno�ci� p�uc i jelita grubego. Na przyk�ad nieregularne i niepe�ne wypr�nienia stanowi� jedno z uwarunkowa� tr�dziku. W tej sytuacji sk�ra wspomaga niewydol