Moc sztuki praca zbiorowa pod red. A. Kowala Krakowski Szpital Neuropsychiatryczny Krak�w 1996 Moc Sztuki Innowacje w praktyce terapii sztuk� i terapii kreatywnej 1996 KSN im. J�zefa Babi�skiego w Krakowie. Przedmowa do wydania polskiego. Ksi��ka i film, kt�re Pa�stwu przedstawiamy to praktyczny i systematyczny przegl�d zastosowania dramatu, malarstwa, muzyki i ta�ca w terapii. Przede wszystkim w psychiatrii, ale tak�e w medycynie og�lnej, np.w post�powaniu z chorymi nieprzytomnymi w oddzia�ach intensywnej terapii. Przybli�aj� one metody pozwalaj�ce wzmocni� zdrowie poprzez tw�rcze dzia�ania, kt�rych rezultatem obok ewentualnych dzie� sztuki jest zmiana funkcjonowania cz�owieka i poprawa jako�ci jego �ycia. Pokazuj� wreszcie, jaki zakres ma kultura i kreatywno�� w og�le dla polepszenia stanu psychicznego i cielesnego indywidualnego cz�owieka. Mam wi�c nadziej�, �e ksi��ka i film wype�ni� luk� w pi�miennictwie polskim, dostarcz� setkom czytelnik�w wiedzy i nowych pomys��w, a dla lekarzy stan� si� inspiracj� do szerszego ni� dot�d stosowania terapii kreatywnych, a tak�e do oryginalnego wykorzystania przedstawionych w niej metod w ka�dej dziedzinie medycyny. Ksi��ka i film powsta�y dzi�ki pomocy i osobistemu zaanga�owaniu Pana dr Wolfganga Pituicha ze Zwi�zku Krajowego Westfalii i Lippe (LWI) z M�nster oraz dzi�ki finansowemu wsparciu Ministra Edukacji i Nauki Republiki Federalnej Niemiec-za co chcia�bym bardzo podzi�kowa�. Ksi��ka i film s� dokumentem z warsztat�w holenderska-niemieckich dotycz�cych terapii sztuk�, kt�re odby�y si� w M�nster w 1994 r.i w kt�rych psychiatrzy z Krakowa brali r�wnie� udzia�, dokumentem, kt�ry wskazuje na owocn�, dobr� i stale rozwijaj�c� si� wsp�prac�. Dla Szpitala im.VII. J. Babi�skiego rozw�j terapii kreatywnych staje si� szczeg�lnym pos�aniem, jego misj�. , lmPulse der Kunst"-. W pulsie sztuki". W rytmie sztuki", . Rytmy sztuki", . Wp�ywy sztuki", . Impulsy sztuki", �adne z tych okre�le� nie oddaje wiernie w j�zyku polskim znaczenia s��w i mten�i autor�w. , Si�a sztuki", . Moc sztuki"-to ju� nie dok�adne t�umaczenie, ale lepsze przybli�enie sensu, kt�ry autorzy chc� przekaza� czytelnikowi. Moc sztuki"wybrali�my wi�c na tytu� ksi��ki, ale w tek�cie u�ywamy te� innych okre�le�, kt�re w poszczeg�lnych przypadkach dok�adniej wydaj� si� oddawa� my�li autor�w. Moc sztuki"wydaje si� najpe�niej wyra�a� t� intencj�, kt�ra sztuce przypisuje moc realnego oddzia�ywania na cz�owieka nie tylko poprzez pi�kno, ale poprzez dobro. Akt tw�rczy jest podstawow� funkcj� cz�owieka przynale�n� ka�demu, a nie tylko wybitnym przedstawicielom gatunku. Zauwa�enie go, wydobycie i rozw�j staje si� �r�d�em, z kt�rego nale�y zaczerpn�� bezinteresownie, jak r�wnie� dla licznych po�ytk�w. Znawcy pi�kna zwracaj� uwag� na warto�ci estetyczne dzie� sztuki mniej interesuj�c si�, jaki realny wp�yw mog� one wywiera� na cz�owieka, szczeg�lnie na zachowanie zdrowia, zw�aszcza za� w chorobie. Nie ca�y bowiem cz�owiek jest chory gdy choruje, ale tak�e w chorobie zachowuje pewne momenty zdrowia, kt�rych wzmocnienie przyczynia si� do przeciwstawienia si� chorobie. Wiedza o tym dotyczy lekarza i nauczyciela, gdy staraj� si�, by ich podopieczni byli tw�rczo aktywni w ka�dej sytuacji swego �ycia. Andrzej Kowal. Wst�p Sztuka jako terapeutyczny �rodek w post�powaniu z chorymi psychicznie posiada d�ug� tradycj�. Ju� w latach ZO-tych sztuka plastyczna mia�a w szpitalach psychiatrycznych szczeg�ln� warto��: jako �rodek wyra�ania si� i jako �rodek leczniczy w odniesieniu do chorych psychicznie zw�aszcza w przypadkach, gdzie komunikacja s�owna jest zahamowana lub zabroniona. W mi�dzyczasie w medycynie terapia sztuk� i terapia kreatywna sta�y si� zr�nicowanymi sposobami post�powania zar�wno w odniesieniu do pacjent�w leczonych d�ugoterminowo w oddzia�ach szpitalnych jak r�wnie� pacjent�w poszkodowanych w wyniku nieszcz�liwych wypadk�w. Za pomoc�: muzyki, rysunku, teatru lub ta�ca ci�gle udaje si� ods�ania� pod�o�e schorze� psychicznych i otwiera� mo�liwo�ci dla nowych zastosowa� terapeutycznych. Pedagodzy z wykszta�ceniem specjalistycznym, arty�ci lub psycholodzy s� o tym przekonani i z powodzeniem stosuj� tego typu formy terapii, na co wskazuje szereg przyk�ad�w. To innowacyjne wykorzystanie mo�liwo�ci zastosowania sztuki i kreatywno�ci u chorych odgrywa coraz wi�ksz� rol� w kszta�ceniu i dokszta�caniu fachowego personelu w szpitalach psychiatrycznych. Konieczne s� zatem programy szkolenia-na przyk�ad w szko�ach wy�szych-programy, kt�re umo�liwiaj� nauk� terapii sztuk� w rantach studi�w pedagogicznych lub te� studiowanie sztuki jako uzupe�niaj�cej kompetencje we wsp�pracy medyk�w z psychoterapeutami. Dzia�aj�c od ponad dwudziestu lat Niemiecko-Holenderskie Towarzystwo Zdrowia Psychicznego, kt�re w spos�b godny podkre�lenia rozwija wykraczaj�c� poza granice kraj�w wsp�prac� wspiera IX. j�c� zdrowie, przygotowa�o przy pomocy Federalnego Ministerstwa Edukacji i b (auli firn video o terapii sztuk� i terapii kreatywnej wraz z obja�nieniami jej podstaw naukowo-mdycznych. Dzi�ki dalszemu poparciu Zwi�zku Krajowego Westfaliilippejako przedstawiciela szpitali i WestfalskiegoUniwersytetu Wilhelma w Mimster praca terapeut�w sztuk� z psychicznie chorymi dzie�mi i doros�ymi zosta�a przedstawiona w spos�b wywieraj�cy du�e wra�enie. Dzi�kuj� za to wszystkim tym, kt�rzy si� do tego przyczynili, a przede wszystkim N jeniecka-Holenderskiemu Towarzystwu Zdrowia Psychicznego za jego szczeg�lne zaanga�owanie. Ministerstwo Edukacji i Nauki Republiki Federalnej Niemiec poparcim tym kontynuuje swoje starania o dalsze impulsy dla rozwoju terapii sztuk� w kszta�ceniu i dokszta�caniu. Opr�cz fachowych kongres�w i studi�w w programach modelowych w szko�ach wy�szych w Ouersberg i Monachium okre�lono specalne kwalifikacje dla terapeut�w sztuk� oraz wypr�bowano je na kierunkach pedagogicznych wzgl, artystycznych. Realizowany obecnie projekt w Wy�szej Szkole Sztuk Plastycznych w Dre�nie zamierza rozwin�� i przetworzy� sprzyjaj�ce zdrowiu zastosowania terapii sztuk� dla grup spo�ecznie upo�ldzonych. Dokszta�canie ma przyczyni� si� do tego, aby terapia sztuk� i terapia kreatywna mog�y by� w przysz�o�ci wykorzystywane jeszcze bardziej skutecznie w zapobieganiu schorzeniom psychicznym i w leczeniu chorych.prof dr Karl-Hans Laermann. Minister Edukacji i Nauki Republiki Federalnej Niemiec. Przedmowa wydawcy Filmem "Moc sztuki"podj�li�my pr�b� umo�liwienia wgl�du w r�norodno�� praktyk terapii sztuk� i terapii kreatywnej. Mamy nadziej�, �e ten film-skierowany do os�b zainteresowanych prac� nad zastosowaniem terapii sztuk� i terapii kreatywnej w szpitalach i w ich otoczeniu, a tak�e do laik�w, student�w, terapeut�w zwi�zanych z praktyk� w klinice, kt�rzy s� otwarci na nowe zakresy zastosowa�-pobudzi ich w spos�b wykraczaj�cy i uzupe�niaj�cy to, co mo�e przekaza� obszerna literatura fachowa. Ksi��ka towarzysz�ca filmowi ma obja�ni� koncepcyjne i instytucjonalne t�o jego poszczeg�lnych cz�ci sk�adowych. Przyk�ady praktyki terapii sztuk� i terapii kreatywnej pochodz� z z Krajowej Nadre�skiej Kliniki w Bedburg-Hau ko�o Kleve nad Dolami Renem, z pi�ciu klinik okr�gu M�nster, dwie dalsze po�o�one s� na jego obrze�ach-jedna w pobli�u Zag��bia Robry, druga-Sauerlanduw sumie znajduj� si� one w promieniu maksymalnie 60 km od centrum M�nster. Obszar ten jest cz�ci� Zwi�zku Krajowego Westfalii-Lippe (LWI) , kt�ry w ci�gu ostatnich 15 lat zasadniczo zreformowa� swoj� opiek� psychiatryczn�. LWI przy�wieca�a przy tym my�l przewodnia "psychiatrii bliskiej gminie"zaproponowana przez. Psychiatri�-En�uete". Charakterystyczne dla tego procesu reform w Westafalii-Lippe jest konsekwentne w��czanie powszechnie u�ytecznych, w szczeg�lno�ci ko�cielnych przedstawicieli szpitali, psychiatrii uniwersyteckiej, jak r�wnie� przyjmowanie i wspieranie zaanga�owania obywatelskiego w formie pomocy ludzi �wieckich. XI. Miasto M�nster i jego okolice wzorcowa dba o ten rozw�j, kt�ry odzwierciedla si� zar�wno we wsp�pracy psychiatrycznych zak�ad�w i s�u�b, jak i w przyjmowaniu impuls�w innowacyjnych, kt�re w przypadku terapii sztuk� i terapii kreatywnej wywodz� si� przede wszystkim z psychiatrii holenderskiej. Przedstawicielem i po�rednikiem we wsp�pracy i innowacji wykraczaj�cych poza granice jest od blisko 20 lat. Niemiecko-Holenderskie Towarzystwo Zdrowia Psychicznego. Ju� pod koniec lat/O-tych mia�y miejsce szkolenia wykraczaj�ce poza granice kraju, w��cznie z wymian� wsp�pracownik�w pomi�dzy Krajow� Nadre�sk� Klinik� w Bedburg-Hau i Centrum Psychiatrycznym Venray (Prowincja Limburg) . W nast�pstwie kongresu. Sztuka i Psychiatria"w Mimster w roku 1990 dosz�o do uzgodnienia wsp�pracy pomi�dzy Wy�sz� Szko�� w Nijmegen i Krajow� Nadre�sk� Klinik� w Bedburg-Hau odno�nie do rozwijania terapii kreatywnych w kszta�ceniu i praktyce. (patrz s.231 i n. D�u�ej istniej� kontakty robocze w zakresie psychiatrii s�dowej i pomocy w zwalczaniu narkomani (np.projekt pomocy LWLw organizacji powrotu dla Niemc�w uzale�nionych od narkotyk�w w Amsterdamie) . Kongresem. Sztuka i Psychiatria", w 1988 r.w Marlen (van Aniel i Piurich 1988) i w 1990 r.w M�nster (van Andel i Piurich 1991) nasze Towarzystwo chcia�o tak�e sporz�dzi� bilans pracy nad terapi� sztuk� i terapi� kreatywn� w Holandii i Republice Federalnej Niemiec. Dzi�ki pomocy Federalnego Ministra Edukacji i Nauki mogli�my dla cel�w: kongresu w M�nster przeprowadzi� badanie aktualnego stosowania terapii sztuk� w klinikach psychiatrycznych Republiki Fderalncj Niemiec. XII. Badanie to wykaza�o bardzo heterogeniczny obraz ustosunkowania do warto�ci terapeutycznej, zar�wno z punktu widzenia lekarzy prowadz�cych, jak i teraupeut�w sztuk�. W Holandii natomiast terapie kreatywne s� konsekwentnie wprowadzane do istniej�cych koncepcji leczenia. Terapeuci kreatywni kszta�ceni s� w Holandii w czterech pa�stwowych wy�szych szko�ach zawodowych i jednej antropozoficznej szkole zawodowej (Zeist) . W sumie teoria, procesu kreatywnego"jawi si� tu jako ja�niej sformu�owana (Houben i in.1992) a terapia kreatywna w wi�kszym stopniu jest w��czona do praktyki terapeutycznej ni� w Niemczech. Na obu kongresach zaproponowano liczne warsztaty i odnie�li�my wra�enie, �e zainteresowanie praktycznymi przyk�adami zastosowania by�o znacznie wi�ksze ni� dyskusjami naukowymi na temat sztuki i psychiatrii. Dlatego te� zdecydowali�my si� ju� w trzy lata po naszym kongresie w M�nster przeprowadzi� w okr�gu M�nsterwarsztaty niemiecko-holenderskie o tematyce tarapiisztuk� i terapii kreatywnej i ch�tnie skorzystali�my przy tym z okazji aby zaprosi� naszych polskich koleg�w z Krakowa interesuj�cych si� terapi� sztuk� i utrzymuj�cych stosunki partnerskiez klinikami w Westfalii. Ten czterodniowy warsztat tworzy podstaw� naszej pr�by przekazania za po�redniectwem firnu wra�e� z praktyki, kt�re wykraczaj� poza to, co mog� da� sprawozdania z posiedze�. Terapia sztuk� i terapia kreatywna zmienia ca�� instytucj�: trzeba do�wiadczy� tego, co nale�y rozumie� pod poj�ciem "klimatu terapeutycznego". To, �e dotyczy on nie tylko zak�ad�w psychiatrycznych, lecz tak�e i medycyny somatycznej, zosta�o wyra�nie udowodnione przez zastosowanie terapii sztuk� XIII. w odniesieniu do pacjent�w z zaburzon� �wiadomo�ci�, poddawanych tzw.intensywnej terapii. Wp�ywy terapii sztuk� i terapii kreatywnej s� dzi� widoczne w szerokim spektrum psychiatrycznych dziedzin specjalistycznych-od psychiatrii dzieci�cej i m�odzie�owej pocz�wszy, a na psychiatrii s�dowej sko�czywszy. Pedagogika, psychologia, psychiatria i sztuki pi�kne bior� aktywny udzia� w dalszym kszta�towaniu tych terapii. Wobec tego nasze sprawozdanie z praktyki mo�e by� tylko uj�ciem dora�nym. Udowadnia ono jednak�e, �e przy pomocy terapii sztuk� i terapii kreatywnej mo�na pom�c w�a�nie ci�ko chorym i poszkodowanym pacjentom, w przypadku kt�rych klasyczne metody interwencji terapeutycznej okaza�y si� tylko cz�ciowo skuteczne. Dlatego mam nadziej�, �e z tego sprawozdania wynikn� nowe inicjatywy i zach�ty. Dzi�kuj� wszystkim, kt�rzy z du�ym zaanga�owaniem przedstawili swoj� prac� pod dyskusj�. Dzi�kuj� Panu Gunterowi Seidenbergowi za to, �e prac� t� tak skutecznie przemieni� w obraz. Panu Ulrichowi Kobbe za opracowanie redakcyjne wykonywane pod du�� presj� czasu. Wszyscy jeste�my zobligowani do wyra�enia szczeg�lnego podzi�kowania Panu Ministrowi Federalnemu Edukacji i Nauki, poniewa� dopiero Jego poparcie umo�liwi�o tak� dokumentacj� naszej pracy.M�nster, luty 1994. Wolfgang Pittrich. literatura. Andel, M.van: Pitrich. W. (Hg) 1988: Kunst und Psychiatri�. Tagungsberich 1. Niederlandisch-Deutscher Merem litr seelischeund geistige Gesundheit. Wollheze, M�nster 1988 Andel, M.van x Pitrich. W. (HgJ 1991: Kunst und Psychiatri�. Kongrel in Munster I. -5.Oktober 1990. Tagungsbericht. Lit. M�nster 1991 Houben, J, k Smitskamp, M. Z Velde, J, te (Hg) 1992: Der therapeutsche Prozel. Anwendung in Therapie und Praxis. Phaedon, Culemborg (NI) 1992. Poka� swoj� ran�. Terapie kreatywne w somatycznym szpitalu og�lnym. Projekt modelowy. Impulsy kultury w szpitalu"-Wspieranie zdrowia w klinicznej codzienno�ci Christian Heeck.Ww�p. Je�li cz�owiek jest bezczynny, to sprawa go ogarnia"-to stwierdzenie �redniowiecznego mistyka musi nas dzisiaj niezwykle dziwi�. Zamiast o przymusie m�wi si� o czasie wolnym i przez takie ilo�ciowe ujmowanie traci si� wymiar jako�ciowy. O tym, �e samo pojmowanie nie jest zdarzeniem haptycznym ta jeszcze mniej jest ono samym procesem gromadzenia danych) , lecz koresponduje z ruchem wewn�trznym tworzenia si� poj�cia, m�wi si� ju� teraz by� mo�e tylko w kr�gach filozoficznych. Mimo to wolno nam przypuszcza�, �e w chwili, zaskoczenia"b�yskawicznie pojawia si� owa terra incognita, kt�ra nas otwiera na do�wiadczenie i poznawanie. Spraw�, o kt�r� teraz chodzi, nie jest pe�ne t�sknoty oczekiwanie na ozdrowienie minionego �redniowiecza, kt�re usi�uje si� przeciwstawi� temu, co nowoczesne, nie jest odnajdywalna w sztuce postawa kontcmplatywna wobec �wiata, jaka znajduje wyraz na obrazie mistrza �ezanne a (G�ra Saint-Victoire) . Spraw�, o kt�r� chodzi jest uaktywnienie zdolno�ci tkwi�cych w ka�dym. Zwi�zane jest z tym pytanie, co innego mo�na by i by� mo�e w wi�kszym (lub mniejszym) stopniu zrobi� dla zdrowia, ni� czyni to i potrafi medycyna pierwszej pomocy. Wolny czas opisuje owa nieumy�lna uwaga, kt�ra by� mo�e pozyskuje 2.nasze wzgl�dy, aby na to, co powszechnie budzi zaufanie spojrze� na nowo i by odkry� co�, nowego"w tym, co budzi lub nie budzi zaufania, mo�e i w szpitalu. Nadzwyczajne starania nowoczesnej medycyny i lekarzy w leczeniu poszczeg�lnych przypadk�w chorobowych i b�d�ca do ich dyspozycji technika szpitala o najwy�szej jako�ci ma tak�e i ciemn� stron�: anonimowo�� i pasywno�� pacjenta. O cierpliwo��, , patientia", nie chodzi nikomu kto musi znosi� b�l i cierpie�: na to szuka on pomocnej rady. Jednak�e rzeczywisto�� szpitala zmusza chorego do pasywno�ci, kt�r� si� zawdzi�cza nie tylko leczonej chorobie i obci��eniom, jakie ona niesie, ale kt�r� t�umaczy sama kompleksowa struktura badania i leczenia w szpitalu. Bezsilno��, jaka wynika z konfrontacji z nieprzejrzyst� dla laik�w, kultur� medyczn� nasycon� technik�, stawia ka�d� osob�, kt�ra w roli pacjenta szuka wyleczenia, nie tylko wobec jej b�lu, lecz w spos�b fatalny tak�e wobec instytucji. Istnieje bardzo niewiele ludzkich gier wzajemnych, kt�re by�yby w ten spos�b przewidywalne i kt�re by�yby r�wnie �ci�le regulowane, jak interakcje pomi�dzy pacjentem, lekarzem i personelem piel�gniarskim w szpitalu. Niezliczone i nie daj�ce si� uj�� w s�owa, , klisze"rytaulizuj� ich konwencjonalne, odpowiednie dla statusu zachowanie, przy czym dzia�aj�cy nie musz� by� szczeg�lnie �wiadomi tego, co si� dzieje. Pomieszczenia do zabawy i pomieszczenia swobodnie dost�pne zbyt ma�o znacz�, aby przekazany wz�r prze�ama� w bezpo�redniej interakcji. Pacjent znajduje si� w paradoksalnej sytuacji, �e to w�a�nie rezultaty medycyny usuwaj�cej chorob� odbieraj� mu odpowiedzialno�� za w�asne zdrowie. 3. Wieloletni doradca WHO dr Helmut Milzwskazuje na wyniki najnowszych bada� zdrowia kt�re na pytanie.Co utrzymuje przy zdrowiu? daj� przede wszystkim odpowied�-. Ukierunkowane wyra�nie wzorce". Krytyka zdrowotno�ci i krytyka szpitalnictwa, r�norodne badania i wskaz�wki, kt�re definiuj� spo�eczne zachowanie lekarza i pacjenta, jako przyczyn� obci��e� lub pozytywnego rozwoju pacjenta, pozostaj� apelemlub dzia�aj� przeciwnie-raczej zniech�caj�co, o ile nie pomy�li si� zarazem o drogach przezwyci�enia obiegowych wzor�w interakcji w szpitalu. Jak dla ka�dej paradoksalnej sytuacji nale�y tu znale�� rozwi�zania, zwane trzecim wyjSClCDl. Pojawia si� pytanie, w jaki spos�b poprawa, stosunk�w spo�ecznych, wzajemna pomoc, zrozumienie, samo�wiadomo��, swobodna przestrze� dzia�ania" (Milz) w szpitalu mog� sta� si� konieczn� cz�ci� sk�adow� instytucjonalnego dzia�ania. Z tego powodu sformu�owano wyj�ciowe pytanie modelowego projektu. Impulsy kultury w szpitalu". Jeszcze nie podj�to badania, kt�re wykazuje kultur� i sztuk� w szpitalu jako cz�� systemu dzia�ania opieki opieki zdrowotnej i kt�re indaguje o dzia�anie wspieraj�ce zdrowie. Ju� z tego wzgl�du przygotowanie projektu w uniwersyteckich klinikach w M�nster ma charakter modelowy. Jest to krok po, ziemi niczyjej". Skoro model zorientowany jest na praktyk� i towarzyszy mu praktyka, to poddawane rozwa�aniom do�wiadczenia i perspektywy musz� zosta� najpierw skonstruowane. Nale�a�oby zatem w miar� mo�liwo�ci udowodni�, �e sztuka i kultura w szpitalu, nie odgrywa roli zbytecznego.humanistycznego upi�kszenia, kt�re w zale�no�ci od potrzeb mo�e by� uwzgl�dnione lub odrzucone. Jest ona czym� wi�cej: jest lustrem medycyny, jest cz�ci� medycyny, jest medycyn�", tak jak to ujmuje profesor dr M. -Jllannich w swoim okre�leniu miejsca sztuki w szpitalu. Projekt "Impuls�w kultury w szpitalu"dotyczy tematycznie kultury szpitala. Opis projektu/chronologia wprowadzania inicjatywy kultura w szpitalu. "Punkt wyj�cia projektu modelowego "Impulsy kultury w szpitalu"przedstawia si� pokr�tce nast�puj�co: Sz�o najpierw o to, aby ofert� kulturaln� dla pacjent�w przeciwdzia�a� znanym, skutkom ubocznym"pobytu w klinice: przymusowi bezczynno�ci zaw�aniu istotnych mo�liwo�ci �yciowych ci�g�ej konfrontacji z faktem bycia chorym i utrudnieniami uczuciu pasywno�ci i poczuciu obco�ci spowodowanym przez medyczne oprzyrz�dowanie brakowi rado�ci �ycia i do�wiadcze� pozytywna-tw�rczych. Zamys� wyszed� ze strony psychiatrycznej opieki w klinice. Wiosn� 1992 r.dosz�o do pierwszego spotkania, w kt�rym wzi�li udzia� wsp�pracownicy r�nych oddzia��w, jak r�wnie� dyrektor administracyjny, dyrektor medyczny, a tak�e kierownictwo s�u�by piel�gniarskiej. Zesp� projektowy, w kt�rym reprezentowani s� wsp�pracownicy ze wszystkich sfer dzia�ania, opracowa� za�o�enia wst�pne. Z inicjatywy kieruj�cego dyrektora administracyjnego Manfreda Gotthardta rozpisa�. no konkurs na referenta kulturalnego, kt�ry mia�by si� profesjonalnie zaj�� zamierzeniem. Kultura w szpitalu", przygotowanym jako projekt modelowy. Ten krok po, ziemi niczyjej" (Gotthardt) podj�to wst�pnie dzi�ki porozumieniu i zaanga�owanemu wsp�dzia�aniu, trzech szef�w"i zespo�u projektowego. Stworzono samodzielny referat ds.kultury. Pierwszego referanta ds.kultury w zak�adzie medycznym zatrudniono jesieni� 1992 r., przy pomocy urz�du pracy, najpierw na 2 lata. Od pocz�tku trzeba by�o inicjowa� i organizowa� stosowne oferty kulturalne dla pacjent�w: ale tak�e trzeba by�o koordynowa� prac� z ju� w szpitalu zaanga�owanymi osobami i grupami oraz przyjmowa� i poszerza� do�wiadczenia i dzia�ania. Zgodnie ze szczeg�owymi planami i wst�pnymi za�o�eniami w tygodniu inauguracyjnym od IZ, -l 9 Jutego 1992 r.przedstawiono pierwszy wzorcowy program "Impulsy kultury"dla zak�ad�w medycznych WestfalskiegoUniwersytetu Wilhelma. Program zawieraj�cy koncerty, odczyty, spektakle teatralne, taniec i propozycje z dziedziny tw�rczo�ci artystycznej przedstawiany jest odt�d regularnie co tydzie�. Aby dotrze� do wszystkich pacjent�w si�gni�to po istniej�cy system rozdzielczy. I tak na przyk�ad co tydzie�, we w�asnej drukarni w klinice jest sporz�dzane menu i rozdzielane przez s�u�by kuchenne, do niego za��cza si� dodatek kulturalny. Dodatkowo umieszcza si� plakaty na tablicach informacyjnych poszczeg�lnych oddzia��w i na korytarzach. Najlepsz� reklam� jest jednak�e sam program. Odd�wi�k na program jest niezwykle pozytywny, zar�wno u pacjent�w i ich krewnych, jak te� w�r�d wsp�pracownik�w kliniki. Opinia publiczna dzi�ki mn�stwu sprawozdaniom podchwyci�a ide� i zadba�a o szerok� akceptacj�. 6. Powodem dobrego przyj�cia w samym szpitalu jest by� mo�e po��czenie programu standartowegoi przedstawie� specjalnych. Z artystami i zespo�ami regionu poczyniono d�ugoterminowe uzgodnienia, tak �e sta�o si� mo�liwe zwi�zanie ich i ich dzia�alno�ci ze szpitalem. I tak na przyk�ad w ka�dy poniedzia�ek go�ci zesp� taneczny, poszczeg�lne dni tygodnia r�ni� si� przedstawieniami, pr�bami publicznymi i akcjami wsp�dzia�ania. Mo�na pozna� ta�ce afryka�sko-karaibskiego i latyno-ameryka�skiego kr�gu kulturowego, kt�re oparte s� na rytmice i rado�ci �ycia. Okaza�y si� one szczeg�lnie przyci�gaj�ce. Pocz�tek programu zosta� tak zaplanowany, aby tak�e zainteresowani wsp�pracownicy mogli skorzysta� z oferty na zako�czenie dy�uru. Grupa prowadzona jest przez dyplomowan� pedagog i tancerk� z dodatkowym wykszta�ceniem z zakresu pedagogiki ta�ca i choreoterapii. W ka�dy wtorek go�ciem jest clown/mim. Tak�e i tutaj cotygodniowa, regularna obecno�� jest wa�nym warunkiem osi�gni�cia jasnych i jednoznacznych uzgodnie� z wsp�pracownikami i opiekunami oddzia��w dzieci�cych. Raz w miesi�cu go�ciem jest tu teatr improwizowany. Go�cie podaj� has�a lub opisuj� sytuacje, kt�re chcieliby zobaczy� Zesp� na kr�tko wycofuje si� za kulisy, a nast�pnie prezentuje proponowane sceny. Jest to forma, kt�ra daje niezwykle du�o mo�liwo�ci przezwyci�enia strachu i snutku poprzez �miech, wobec tego cz�sto g��wnym punktem przedstawie� s� tematy z �ycia codziennego kliniki. Zdumiewaj�ce jest to tylko dla kogo� z zewn�trz. O obci��eniach, kt�re bierze na siebie pacjent w szpitalu by�a ju� mowa. Niespodziank� dla wszystkich uczestnik�w jest jednak�e spostrze�enie, �e sama sztuka zmienia si� 7. w tak niezwyk�ym miejscu grania, jakim jest, szpital"-staje si� dialogiczna. O tym trzeba powiedzie� nieco dok�adniej. Trzeba tu zaznaczy�, �e warunki pracy nad projektem rozpocz�tej z takim sukcesem, by�y z r�nych wzgl�d�w bardzo korzystne. Warunki te mo�na wymieni�. Z jdncj strony maj� one chyba swoj� przyczyn� w szerokiej reklamie s�u��cej akceptacji projektu w jego wst�pnej fazie. Jdnoroczny okres wst�pny umo�liwi� stworzenie sta�ego kr�gu wsp�pracownik�w-zespo�u projektowego, tak �e impulsy kultury w szpitalu pozostaj� w zwi�zku z dba�o�a�o kultur� wsp�pracownik�w. Z drugiej za� strony dobrze jest, gdy instytucja niezale�nego referatu, kt�ry podlega dyrektorowi administracyjnemu, nie jest zwi�zana ze s�u�bow� hierarchi� kliniki, tak �e cz�sto obserwowane i do�wiadczane przy wprowadzaniu nowo�ci z�o�onych instytucji niepowodzenia-wywo�ane niesnaskami spowodowanymi konkurencj� lub krzy�owaniem si� z innymi zadaniami (jak to mia�o miejsce w przypadku modelu pe�nomocnika do spraw kultury) -mieszcz� si� w stosownych granicach. Decyduj�ce znaczenie zdobywa tu jednak forma prezentacji i wyb�r miejsca imprezy, celem wzbudzenia uwagi i stworzenia mo�liwo�a do obserwacji, kt�re s� odpowiednie do instytucji i przede wszystkim ukierunkowane na pacjenta. Dla M�nsterznaleziono drog� niekonwencjonaln�. Kultura w codzienno�ci kliniki-nowe miejsca dla zdrowia Will Baumeister opisa� malarstwo z punktu widzenia malarza, jako sztuk� czynienia widocznym czego�, czego przedtem nie by�o, co nale�a�o do nieznanego. 8. Drog� do kraju niczyjego nazwa� tak�e dyrektor administracyjny projekt kultury z okazji rozpocz�cia realizacji programu. Szpital jako miejsce jest przecie� w znacznie mniejszym stopniu zaplanowany i pomy�lany jako przestrze� �yciowa dla ludzi, chocia� w spos�b ograniczony jest miejscem ich d�u�szych lub kr�tszych pobyt�w. M�wi�c przesadnie: pacjenci mog� odchodz� z regu�y po d�u�szym lub kr�tszym leczeniu, a wsp�pracownicy pozostaj�. Z�o�ona struktura splotu utworzonego i rozro�ni�tego ze stosunk�w, form porozumiewania si�, przebieg�w i funkcji w spos�b paradoksalny tworzy jednak�e miejsce, kt�re nacechowane jest raczej przedstawieniem ruchu ni� przedstawieniem przebywania. Nie ma �adnego okre�lonego miejsca dla kultury, wyznaczonego przez funkcj� i architektur�, ani te� �adnych miejsc wyznaczonych dla spektakli pacjent�w, nie bior�c pod uwag� zespo�u muzycznego kliniki. W Klinice Uniwersyteckiej w Munster znajduje si� budynek dydaktyczny granicz�cy z wydzia�em medycznym, kt�ry jest jednak�e prawie niedost�pny dla pacjent�w. Lekarskie pomieszczenia konferencyjne w samej klinice, pomieszczenia zabiegowe wykorzystywane w leczeniu (ergoterapia, kinezyterapiaitd) powi�zane s� jednak�e funkcjonalnie, wobec czego nie ma, koniecznej dla planowania programu, pewno�ci co do mo�liwo�ci d�ugoterminowego, regularnego wykorzystywania wolnych pomieszcze�. To zacytowane na pocz�tku rozwi�zanie typu "trzecie wyj�cie"w rozumieniu Watzlawicka uzyskano przez ponowne zdefiniowanie. P�aszczyzna ��cz�ca obie wie�e mieszcz�ce ��ka w Klinice Centralnej, otwarty obszar korytarza pomi�dzy wie�� zachodni� i wschodni� pomy�lany by� naj 9. p�etw, jako, bulwar spo�eczny": Pomys� wst�pnie organizuje rzeczywisto��, �ua definitionem zosta�o, znalezione"jako przestrze� dzia�ania istniej�ce przej�cie korytarzy ��cz�cych. W wiktoria�skiej powie�ci kryminalnej by� odcisk stopy na rabatce r� proboszcza: na poziomie 05 zachodniej cz�ci Kliniki Centralnej WestfalskiegoUniwersytetu Wilhelma jest to kurtyna teatralna z dwoma bocznymi zas�onami rozci�gni�ta w poprzek korytarza, kt�ra by� mo�e wywo�uje zabawne pytanie: . Kt� to zrobi�? Teatr na korytarzu"narodzi� si� z potrzeby: jeden z obszar�w wykorzystywanych przez pacjent�w przez dzie� jako poczekalnia, staje si�, po pracy", po po�udniu, wieczorem i w weekend miejscem zabawy, miejscem pracy i dzia�ania. Prezentuje si� tu prawie wszystkie propozycje kulturalne. W�a�ciwie nie mog�o by� szcz�liwszego rozwi�zania. �aden strach przed przekroczeniem progu nie powstrzymuje pacjenta od odwiedzenia przedstawienia. Wpada si�"wprost na przedstawienie, tak jak to czyni wi�kszo�� pacjent�w ze swymi krewnymi, spaceruj�c wzd�u� korytarza. Nie da si� tego nie zauwa�y�, nie us�ysze� i ka�dy zostaje tak d�ugo, jak d�ugo mo�e lub chce: mo�na przyj�� p�niej lub wcze�niej, odej�� bez przeszkadzania w przedstawieniu. Przedstawienie w zamkni�tym pomieszczeniu raz rozpocz�te by�oby skazane na kr�g uczestnik�w, kt�ry zebra� si� do tego czasu. Publiczn� cz�� programu kulturalnego umo�liwia rozpocz�cie przedstawienia z 20 osobami i zako�czenie go z 70 osobami, poniewa� ciekawo�� i uwaga, d�wi�ki, sceny m�wione s� tak niezwyk�e, �e przyci�gaj�. Wydarzenie przerywa zwyczajny widok i zwyczajny porz�dek spraw. 10. J�-: b�j. Zdarzenie dostarcza poetyckich niespodzianek. To puste pomieszczenie, kt�re nie istnia�o (u-topi�) , ukazuje teraz ludzi, artyst�w wykonuj�cych sw� prac�. A inni te� mog� mie� tu udzia�. W tej otwarto�ci zawarta jest istotna my�l dotycz�ca celu projektu. Narzekamy w naszych miastach na os�abienie sfery publicznej, na ci�gle rosn�ce niszczenie przestrzeni �yciowej. Os�abienie sfery publicznej ma nie tylko og�lnie fatalne skutki (brak wymiany i mo�liwo�ci nawi�zywania stosunk�w z innymi, z obcymi, czyni� z tego gro�n� posta� dla oddzielonego od prywatno�ci w�asnego JA o ubogiej ekspresji autoprezentacji, jak to przedstawia PCSennet) , tak�e dla podbudowania to�samo�ci i zrozumienia cz�onk�w spo�eczno�ci przys�ona jest r�wnoznaczna z izolacj�. Wysokie zag�szczenie mieszkaniowe i �yciowe nie tylko w wie�owcach, ale w nowoczesnej, du�ej klinice, raczej wzmacnia izolacj� i anonimowo�� ni� wymian� i osobist� interakcj�. M�c przebywa� oznacza tak�e: m�c osi�gn�� spok�j. Obserwacja ruchu mo�e obj�� mniej ni� w ramach okre�lonego pobytu. Mo�liwo�� przebywania jest jednak�e pewn� jako�ci�. Dopiero wtedy mo�liwe jest spotkanie, rozmowa, odniesienie si�: strach mo�e znale�� j�zyk i wyraz w dialogu: zgromadzenie si� ze wzgl�du na wydarzenie lub dzie�o artystyczne lub kulturalne, zespala a nie rozdziela. Le�y to w istocie samej, sztuki"i, kultury". Sztuka jest zawsze kwesti� odniesienia. Jakiego rodzaju?-to musi zosta� spraw� otwart�. Przed wszelkim unaukowieniem swoje �r�d�o ma tu, estetyka"jako candido humana: zdolno�� odczuwania i u�atwienie odczuwania. Aisthesis przeciwstawia si� Anaisthesis, kt�ra ju� od dawna I I. posiada swoje stosowne miejsce nie tylko w chirurgiprzypadk�w nag�ych i na oddziale operacyjnym, lecz sta�a si� prawie programem. Usuni�cie znacznego odczuwania b�lu znajduje si� dzisiaj kulturowo na, czarnej li�cie"�rodk�w t�umi�cych b�l i odurzaj�cych, kt�re pozbawiaj� nas ostatecznie w�a�ciwego odczucia �ycia, jego r�norodno�ci, krucho�ci, kruchego pi�kna i jego podatno�ci na zranienie, jego indywidualnie uj�tej niepowtarzalno�ci. Odczuwanie oznacza: stykanie si�, pozwalanie na dotyk, pozostawanie dotykalnym dla �wiata, tak wewn�trz, jak i na zewn�trz. Poka� swoj� ran�"tak� nazw� nosi za�o�enie Beuysa: , pozosta�ciewra�liwi", by�oby ��daniem estetycznym. Czy da si� to zatem przenie��? Kultura w szpitalu"otwiera by� mo�e dopiero obszary, dla kt�rych nie ma jeszcze �adnego j�zyka, kt�rych nazwanie b�dzie mo�liwe dopiero w przebiegu poszukiwa�, odkryciu i scenicznym o�ywieniu w czynie, zabawie, muzyce i w s�owie m�wionym-pr�ba wej�cia w nieznane. Drogi do�wiadcza si� w trakcie pod��ania ni�. Kultura w szpitalu"mie�ci si�, jako program, w kontek�cie r�norodnych wspieraj�cych zdrowie i s�u��cych zdrowiu i wyzdrowieniu dzia�a� terapeutycznych w szpitalu. Kultura w szpitalu"jako idea jest jednak chyba czym� wi�cej, ni� mo�e sta� si� sama instytucj� zwracaj�c� wsp�pracownikom dzia�aj�cym w niej co�, co wydaje si� by� tracone lub jest ju� stracone: zrozumienie, �e �ycie ludzkie mo�e by� nie do zniesienia, je�li jest napi�tnowane odczuciem realno�ci. Tworzenie ludzkiej rzeczywisto�ci wymaga oczywi�cie ci�gle znowu mo�liwo�ci przekraczania rzeczywisto�ci fakt�w i silniejszego zaznaczania �wiata wewn�trznego. ..Tylko tak polZ. wstaj� odniesienia do dzie�, kt�re mog� zapanowa� nad �wiatem cierpienia. " (Hannich 1992) Wieloletni dyrektor medyczny Kliniki Uniwersyteckiej w M�nster profesor dr dr Peter Lawin formu�uje to w swoim uroczystym wyst�pieniu z okazji otwarcia programu kulturalnego w taki oto spos�b: . Og�lnie wiadomo, �ycie jest doczesne, ale sztuka per se d�ugowieczna, musi zatem wszystkim sprawia� rado�� uczestniczenie przez pewien czas w czym� bezczasowym. Widoki i perspektywy Czas jest dobrem po��danym, ale dzi� widocznie trudnym do zdobycia. Czas jest specyficznie ludzk� jako�ci�, zaistnia�� dzi�ki �wiadomo�ci (i u�wiadomieniu naszej doczesno�ci) . W pracowito�ci, na kt�rej niejeden opiera swoje �ycie, w spos�b tragiczny, choroba"staje si� cz�sto pierwszym okresem, w kt�rym cz�owiek jest sam dla siebie, kiedy zwraca si� do siebie, w swoich dzia�aniach jest zmuszony czasami do tego, co najistotniejsze. Dobra rzecz wymaga czasu"m�wi przys�owie. Pacjenci potrzebuj� odwagi, aby to wytrzyma� Z regu�y nie oczekuj� oni w szpitalu, aby mogli co� zrobi� dla siebie samych lub aby wolno im by�o to zrobi�. Tak wi�c pytania o kultur� w szpitalu nie da si� oddzieli� od pytania o kultur� szpitala, kultur� stosunku lekarz-pacjent, o kultur� wsp�pracownik�w i kultur� pacjent�w-wreszcie kultur� poszczeg�lnych os�b. Kultura w Klinice Uniwersyteckiej w M�nster, pocz�wszy od d��enia do opracowania dla pacjent�w propozycji skierowanych przeciwko nudzie i smutkowi, przeciwko strachowi i cierpieniu, jako idea jest uj�ta szerzej. Obudzi�a ona i mobilizowa�a 13. �yczenia i zainteresowania wykraczaj�ce daleko poza same ramy programowe. Kwestie kszta�towania atmosfery i sztuki w samym szpitalu, miejscu pracy, sprawa infrastruktury spo�ecznej, uk�adu lekarz-pacjent, problemy dalszego kszta�cenia wsp�pracownik�w itd.zostaj� sformu�owane i skupiaj� w punkcie zapalnym potrzeby, niemi�e uczucia i t�sknoty ludzi �yj�cych i zatrudnionych w szpitalu. W projekcie modelowym w M�nster podj�to obecnie pierwsze uzgodnienia z poszczeg�lnymi klinikami, kt�re chc� wprost korzysta� z oferty kulturalnej dla swoich pacjent�w. W ten spos�b z Klinik� Ortopedii Og�lnej uzgodniono propozycj�. Taniec w ramach szko�y powrotu"jako projekt pilota�owy. Poza tym istnieje bezpo�rednia wsp�praca z lekarzami psychiatrii dzieci�cej i m�odzie�owej. Pod has�em. Oddzia� przej�ciowy"zebrano pierwsze do�wiadczenia w grze teatralnej w klinice dermatologicznej. Razem z li Instytutem Psychologii WestfalskiegoUniwersytetu Wilhelma sformu�owano towarzysz�cy projekt badawczy. Od studi�w psycho-neum-immunologii i studi�w psychologii medycznej nale�y oczekiwa�, �e empiryczna-psychologiczne badanie towarzysz�ce mo�e przynie�� wskaz�wki, w jaki spos�b kultura i sztuka w szpitalu mo�e uaktywni� si�y samowyleczenia u poszczeg�lnych os�b i w ten spos�b nie tylko przyspieszy� proces zdrowienia, lecz tak�e w miar� mo�liwo�ci pom�c w skr�ceniu pobytu w szpitalu. Lecznictwo i wspieranie lecznictwa odbywa si� tradycyjnie i w przewa�aj�cej mierze poza klinik�. Powstaje pytanie, czy ten, podzia� pracy"nadal ma sens, czy to w�a�nie aktualne zaskoczenie chorob� nie jest decyduj�cym punktem, w kt�rym 14.�P, g.�f. -6. 8 ka�dy mo�e, chce lub musi nada� swojemu �yciu inny kierunek. Pytaniem jest, jak dalece wspieranie lecznictwa w szpitalu mo�e si� przyczyni� do zredukowania liczby przypadk�w chorobowych. Tak�e kultura mo�e by� w szpitalu elementem sprzyjaj�cym zdrowiu. Wreszcie nie na ko�cu znajduj� si� aspekty lecznicze, kt�re odgrywaj� pewn� rok przy przyjmowaniu propozycji wspieraj�cych zdrowie w codziennym �yciu kliniki. Zbie�no�� pomi�dzy odbiegaj�cym od normy zachowaniem pacjenta, zwi�kszeniem si� liczby przypadk�w chorobowych a pot�guj�cymi si� kosztami w poszczeg�lnym przypadku badania i leczenia musi by� widziana ��cznie. Je�li chodzi o czas pobytu w szpitalu, istnieje szansa pewnego moratorium dla poszczeg�lnego pacjenta, tak aby bezpo�rednie zaskoczenie chorob� nie tylko by�o prze�ywane jako kryzys, ale otwiera�o szanse. Sytuacja zosta�a opisana. Zapytania z wielu innych zak�ad�w wskazuj� na ogromne zainteresowanie wykorzystaniem do�wiadcze� w M�nster. Po��danym by�oby za�o�enie plac�wki koordynuj�cej wzgl, badawczej. Kultura w szpitalu jako wspieranie zdrowia ma dobitnie udowodni�, �e jest potrzebna w przebiegu czynno�ci, ale musi si� to sta�, przez zaj�cie swojej pozycji poza wytartym"rytua�em funkcji i stanie si� niezale�n� instancj�, kt�ra �wiadoma jest swego potencja�u pe�nego rado�ci i bogatego w wyzwania i jest zdolna rozwija� ten potencja�. Literatura Barek, K.�z Gente, P. (wydawca) 1991: Asthesis. Wahrnehmungheute oder Perspektwen einer anderen Asthetik. Reclam, Lipsk 1991 Baumeister. W.1960: las Unbekannte in der Kunst. DuMontKola 1960 Brock, 8. 1989: Artung und Enurtung. Therapie dure� Problematisierung der Kunste. In: Driever, R, (wydawca) . Krankheit und Gesundheit in der Kunst. Der �stheuscheAusdruck ais Lebens-und Zeitdiagnose. Die blaue Bule. Essen (l 92 W LtrFoucault, M. 19981: Andere R�ume. In: Barek, K.x Genie, P.psot) a, a 6, a 4-4 KMarnie�, HJ. 1990: Schwerpunkt Kunst in der MedizmVersuch einer Standortbestimmung, Enke. Stuttgarti 990 Marnie�, HJ. 1992: Kunst im Krankenhaus, in: lic Schwester, D-er Pfleger 1992 Krimer. W. 1993: Wir kurierce uns zu Tode, lic Zukunftder modernen Medizin, 'ampus, Frankfurt nad Menem 1993 Milz, M. 1992: Der wiederentdeckte K�rper. Vom sch�pterischenUmgang mit sie� selbst. Artemis �: Winkler, M�nchenI 992 Nassehi. A 1 Weber. G. 1989: Tod. Modernitat und Gesellschalt. Entwurf einer Theorie der Todewerdr�ngung. Westdeustcher Verlag, Opladen 1989 Petersen, P. 1989: Der Therapeut ais Kiinstler, lin integralesKonzept van Psychotherapie und Kunsttherapie. Junfermann, Paderbprn 1989 Bennett. R. 1991: Cwitas, lic Groltadt und die Kultur des Unterschieds. Fischer. Frankfurt nad Menem 1991 Scnneu. R. 1983: Medali und Ende des �Oentlichen Lebens. Die Tyrannei der lntimitit. Fischer, Frankfurt nam Menem I 983 Smerling. W.l 98 b: Der andere Bitek. Heilungswirkung der Kunst heute. DuMont. Kola l 9 bti. Strauss. A. 1974: Spiegel und Masken. Die Suche nach ldentiuSuhrkamp. Frankfurt nad Menem 1974 Trojan. A. !Summ, 8. 1992: Gesundheit Rrdern stattkontrollieren, lin� Absage an den Mustermenschen. Fischer Frankfurt nad Menem 1992. Spostrzeganie i dzia�anie Centrum i cel przedstawienia teatralnego. Jochen Weyand Pedagogiczne i terapeutyczne oddzia�ywanie gry, a w szczeg�lno�ci gry teatralnej zosta�o opisane wielokrotnie. Wywodz�ce si� od J. LJlorenoterapeutyczne zastosowanie psychodramy i stworzony przez J. Faxa teatr playbacku przynosz� w zakresie medyczna-psychologicznym coraz bardziej widoczne skutki. Nawi�zuj�c do podstaw improwizowanej gry teatralnej i uwzgl�dniaj�c nowe grupowo-dynamiczne i terapeutyczne aspekty od 1983 r.zaj��em si� gr� improwizowan�, jako mo�liw� form� pracy na rzecz wolnego czasu i terapii, ale tak�e i dla teatru. Rozwin�a si� przy tym praktyka �wicze� i wyobra�ni, kt�rej zasady maj�-moim zdaniem-zastosowanie w najr�niejszych dziedzinach. Scena improwizacji teatralnej w M�nster jest widocznym wyrazem tej pracy. Scena improwizacji Zaczynaj�c od, otwartych tygodniowych spotka� z teatrem", w kt�rych uczestnicy co tydzie� zar�wno opowiadali, jak i grali, grupa graj�cych zapocz�tkowa�a w 1986 r., scen� improwizacji"przygotowuj�c wieczory �wicze�, a od 1988 r.gra ju� regularne przedstawienia na �yczenie publiczno�ci. Zesp� graj�cy sk�ada si� obecnie z dziesi�ciu amatorskich odtw�rc�w i odtw�rczy�, za ka�dym razem z pi�ciu kobiet i pi�ciu m�czyzn. Grupy o liczebno�ci 12 os�b okaza�y si� optymalne. �wiczy si� raz w tygodniu po trzy godziny. Kr�tko ujmuj�c, celem jest rozwini�cie si� w aul 8. fertyczne lustro dla wsp�graj�cych i publiczno�ci, tzn.spostrzeganie mo�liwie dok�adnie zewn�trznych i wewn�trznych okoliczno�ci �ycia, postaw, nastawie�, uczu� itd.partner�w graj�cych i publiczno�ci oraz umiej�tne przekszta�canie tego w czynno�ci aktorskie. Cel ten wzbogacony zostaje przez w�asne pomys�y, obrazy, wyobra�enia, wspomnienia i historie, kt�re ka�dy z graj�cych, �eby tak rzec, jako tw�rczy dodatek w scenicznym rozwoju, oferuje jako materia�. Zaufanie, pasywna jak i aktywna zdolno�� krytyki s� istotnymi cz�ciami sk�adowymi na drodze do tego celu. Ich ci�g�emu dalszemu rozwojowi po�wi�cona jest ustawiczna uwaga kierownictwa. PuWczne przeastawiema odbywaj� si� mniej wi�cej co dwa do czterech tygodni, ju� to jako wyst�py na wolnym powietrzu, w teatrach w Munsterlub w klinikach uniwersyteckich w M�nster. Publiczno�� okre�la przez swoje �yczenia tre�� i przebieg przedstawie�. Z wyj�tkiem inscenizowanej prezentacji wst�pnej aktora, grupa nie dysponuje �adnym gotowym materia�em scenicznym, lecz-po kr�tkim om�wieniu-realizuje �yczenia publiczno�ci bezpo�rednio na scenie. Dla takiego przebiegu jest konieczne, aby porozumiewanie si� mi�dzy publiczno�ci� i scen� by�o prowadzone w spos�b zmierzaj�cy do celu. Moderatorem jest kierownik. Obserwowalnym skutkiem jest to, �e obok cz�sto wyst�puj�cego zdumienia publiczno�ci z regu�y powstaje zach�ta do porozumiewania si� i wyra�ania �ycze�. W wi�kszo�ci przypadk�w po pocz�tkowym oci�ganiu si� publiczno�� przejmuje bez problem�w swoj� rol� jako partnera w komunikowaniu si�. W najlepszym razie propozycje publiczno�ci intensyfikuj� si� w trakcie przedstawienia w kleik. runku subiektywnych do�wiadcze�, prze�y� i prze�ytych historii, kt�re-z dystansem-chce si� raz prze�y� na scenie. Przyk�adowo, jedna z ogl�daj�cych za�yczy�a sobie-na ko�cu'przedstawienia w klinice uniwersyteckiej-prze�y� swoj� sytuacj�, jako matki w du�ej rodzinie z te�ciow� chor� na chorob� Alzheimera. Inny z widz�w opowiada� o silnym wra�eniu, jakie wywar� na nim obraz Edvarda Muncha. Krzyk"i prosi� o sceniczne przedstawienie go. W obu przypadkach widzowie prze�yli wyczuwaln� ulg�, a� do d�ugo utrzymuj�cego si� uwolnienia od b�lu. Korzystna dla takiego przedstawienia jest mo�liwo�� techniczna, zatrzymywanie scen w trakcie ich trwania ("zamra�anie") i wprowadzanie koniecznych lub oczekiwanych poprawek. Og�lnie mo�na powiedzie�, �e przedstawienia, sceny improwizowanej"oddzia�ywuj� zar�wno rozrywkowa jak i uwalniaj�ca. Cwiczenia Kompleksowe zadania w pracy scenicznej wymagaj� znacznie wi�kszego nak�adu �wicze� ni� mo�na osi�gn�� z grup� na og� zawodowo czynnych niefachowc�w. Zatem b�d�ce do dyspozycji trzy godziny musz� by� ekonomicznie podzielone. Zwyk�y podzia� �wicze� jednego wieczoru grupy wygl�da nast�puj�co I. Powitanie uczeamik�w, kr�tka wymiana nieformalna, formalno�ci, jak np.om�wienie termin�w itd. (ok, 30 minut) . 2. Faza rozgrzew�c �wiczenia dla fizycznej, psychicznej i umys�owej rozgrzewki, napi�cie i rozpr�enie, spostrzeganie, obecno�� i koncentracja. Aktorskie podstawowe �wiczenia dykcji, 20. wyobra�ni, sta�o�ci przestrzeni, czasu i r�l. Zwyczajne �wiczenia gry w zespole, jak �wiczenia z lustrem, �a�cuchy improwizacyjne, postawy cia�a, np.rze�by, grupowe �wiczenia rytmu i dynamiki (ok, 60-75 minut) . 3. Przerwa (ok, 10 minut) . 4. Faza gry: praca sceniczna wed�ug ka�dorazowo ustalanych kryteri�w, jak np.spe�nienie zamierzenia co do tre�ci, logika sceniczna, modelowanie napi��, gra zespo�owa, praca nad wymow�, autentyczno�� itd., jak r�wnie� i krytyka tok, /5 minut) . Dodatkowo do wieczoru �wicze� raz na trzy miesi�ce odbywa si� spotkanie wszystkich uczestnik�w, w czasie kt�rego nast�puje intensywna wymiana informacji o post�pach w rozwoju ka�dego graj�cego. Poza tym-przewa�nie w dniach wolnych od pracy odbywaj� sie okazjonalnie seminaria trwaj�ce od 3 do 6 godzin na tematy specjalistyczne (charakteryzacja, taniec, pantomima, psychodrama, gra przy pomocy masek itp). Przyjmowanie nowych cz�onk�w Je�li zwalnia si� miejsce w grupie, to obsadza si� je-ka�dorazowo na pocz�tku sezonu scenicznego (sierpie�/wrzesie�) nowym uczestnikiem/now� uczestniczk�. Po wyczerpuj�cej rozmowie wst�pnej z kierownikiem grupy i po zapoznaniu z grup� ustala si�--w wypadku przyj�cia-dla nowego cz�onka trzymiesi�czny okres kszta�cenia i okres pr�bny, na koniec kt�rego mo�liwe jest, obustronne"rozstanie. Po tym okresie pr�bnym nast�puje zinwentaryzowanie krok�w nauczania, po kt�rym podejmuje si� decyzj� czy, kiedy i w jakiej formie graj�cygraj�ca mo�e bra� udzia� w wyst�pach. 21. Improwizacja w stosunku do psychodramy i teatru playbacku Psychodrama Moreno i Teatr Playbacku Faxa s� metodami terapeutycznymi, kt�rych cele polegaj� bezpo�rednio na rozwi�zywaniu konflikt�w psychicznych, emocjonalnych i spo�ecznych. Konsekwentnie ukierunkowuj� si� one jak zwykle na tego rodzaju model choroby lub zaburzenia i stawiaj� w centrum istotne konflikty, problemy i rozwi�zania problem�w jednej osoby, "protagonisty" (widza, klienta, pacjenta) . Psychodrama od 1925 r.do dzi� rozwin�a si� jako pod wieloma wzgl�dami nadaj�cy si� instrument terapeutyczny-ka�dorazowo modyfikowany--do zastosowania przy zaburzeniach r�nego rodzaju, od, prostych"konflikt�w przez zaburzenia zachowania a� do ci�kich problem�w neurotycznych i psychotycznych i dzia�a przewa�nie w ramach zamkni�tej grupy teatralnej. Protagonista we wsp�pracy z grup� odgrywa przy tym fragmenty swojej historii �ycia, tzn.obci��aj�ce sytuacje zostaj� (ponownie) odtworzone wzgl. zmienione-stosownie do protagonisty pod kierownictwem fachowca kieruj�cego psychodram� lub terapeuty i przy wsp�udziale cz�onk�w grupy antagonist�w i widz�w. Wemr z@wuc�u d��y do tego samego celu zastanawiaj�c si� jednak�e bardziej nad teatralnymi pocz�tkami, kiedy to zosta�y narzucone zamkni�te ramy grupy tearapeutycznej i zosta�a odtworzona publicznie sytuacja podobna do jednej ze znanych sytaucji teatralnych: udzia� bierze wi�ksza publiczno�� i grupa graj�cych na scenie. Protagonista sarn z regu�y nie gra, lecz kieruj�cy gr� prowadzi z nim wywiad, on za� �ledzi z okre�ZZ.y�lanego miejsca na obrze�u sceny gr� improwizowan� przez grup� aktor�w. Ma on mo�liwo�� ingerencji i korekty tego, co dzieje si� na scenie, aby to dopasowa� do swoich wspomie�, wyobra�e� lub �ycze�. W obu formach chodzi zatem o rozwi�zywanie emocjonalnych i innych problem�w. W przypadku ka�dego graj�cego jest wymagana zdolno�� przedstawiania, przede wszystkim wsp�lnej gry jako co� wi�cej lub mniej danego i cz�sto nie pyta si� o t� zdolno��, a tym bardziej nie uczy si� jej. Raczej wychodzi si� z za�o�enia, �e autentyczno�� prawdziwych historii z �ycia odbija si� na zdolno�ci przedstawiania. Peaca inzrowizdcjyhu, tak jak j� rozwin��em i opisa�em r�ni si� o tyle od wymienionych wy�ej metod terapeutycznych, i� doskonali zdolno�� przedstawiania poprzez spostrzeganie, dzia�anie, uczen*e*�w*czen*e*s*aw*d*e w ce*u*s*dra�. Nie jest terapeutyczn�, per se", lecz jest zdefiniowana przez zdarzenie teatralne. Istotne jest przy tym przyczynianie si� do wzajemnego postrzegania i wsp�lnej gry aktor�w widowiska (Schau-Spiciem (tzn.wsp�lne imaginowanie, kt�re wynika z danych r�l i improwizowane dzia�anie celem opowiedzeniawsp�lnej historii) . Tylko czyste prawdom�wne lustro mo�e odda� ostry obraz, kt�ry z kolei u widza mo�e wywo�a� katarktyczne, a wi�c oczyszczaj�ce dzia�anie. Dlatego to nie rozwi�zywanie konflikt�w jest celem pracy improwizacyjnej, lecz jedynie ich, czyste"odzwierciedlenie. To, �e mog� przy tym powstawa�-jako tzw.skutek uboczny-terapeutyczne dzia�ania rozwi�zuj�ce konflikty, jest potencjalnie mo�liwe i ch�tnie brane w rachub�. Brakuje jednak�e-inaczej ni� ma to miejsce 23. w przypadku psychodramy i teatru playbacku okre�lonego celu "dzia�ania terapeutycznego". Ale by� mo�e brak tego zamiaru jest tym, co wywo�uje tak du�e skutki pracy improwizacyjnej, poniewa� wszystkie kroki zmiany graj�ca-dzia�aj�cego aktora improwizuj�cego i �yczeniowo-dzia�aj�cego widza s� w rzeczywisto�ci dobrowolne i dlatego tak d�ugotrwa�e w oddzia�ywaniu. Nie ma teatru bez konflikt�w. Materia teatru utkana jest z konflikt�w. Tylko w tym rozumieniu praca improwizacyjna ukierunkowana jest na zaburzenia. Moim zdaniem z tego w�a�nie powodu podobnie, jak aktywny udzia� w muzyce-jest ona w najr�niejszych zwi�zkach terapeutycznych jeszcze bardziej wskazana i daje si� �atwiej i r�norodniej zastosowa�, ni� mniej wi�cej zdefiniowane �rodki terapeutyczne, jak psychodrama i teatr playbacku. Mo�liwe znaczenie improwizacji dla czasu wolnego, terapii i teatru Cele, autentycznego lustra w postrzeganiu i dzia�aniu", , zaufanie i zdolno�� do krytyki" (pe�na zaufania wsp�lna gra w zespole) s� po��dane dla kszta�towania osobowo�ci i bardzo pomocne w wielu dziedzinach �ycia i pracy. Daj� si� one bez problemu przyporz�dkowa� wyznaczonym celom terapeutycznym, nie powinny by� jednak�e odrzucane tak�e jako, efekt uboczny", zaj�cia w czasie wolnym. Dla dziedziny teatru amatorskiego i profesjonalnego s� one wreszcie nieodzowne jako istotne cz�ci sk�adowe przekonywaj�cej sztuki przedstawiania. O tyle metody i �wiczenia pracy improwizacyjnej mo�na r�norodnie wykorzystywa�-jak to opisano na przyk�adzie 24.i'�� �y. improwizowanej sceny teatralnej w M�nsternaturalnie przez specyficzne dostosowanie do danego zakresu pracy, abstrahuj�c od tego, �e ca�o�� tej pracy jeszcze sprawia przyjemno��. literatura. Burkart, V. 1972: Befeiung dure� Aktionen. Die Analyse der gemeinsamen Blemente in Psychodrama und Theater, B�hlau (Zeszyt 2. Mask� und Kothurn') Wiede�/Kolonia/Oraz 1079 FoxJ. 1981: Die inszenierte pers�nliche Geschichte im Playback Theater. In: Psychodrama 4 (1991) 1, 31-44 Leutz, G. 1974: Psychodrama---Theorie und Praxis. D�s klassische Psychodrama nach JJ.. Moreno. Springer, Berlin/HeidelbergO�ew York 1974 Moreno, **, 1970 (19231 las Stegreifheater. Beacon. New York 1970 Moreno, JJ.. 1973 (19591 Gruppenpsychotherapie undPsychodrama Bmleitung in die Theorie und Praxis. Thieme, StuUgart 1973 Moreno, JJ..1974 (19541 lic Grundlagen der SoziometrieWho shall surviye? Wege zur Neuordnung der Gesellschaf. Westdeutscher Verlag, Opladen 1974 Spalin, V, l 9 b 5: lmprowsationstechniken litr P�dagogikTherapie und Theater, Junfermann, Paderborn 1985 Weyand, J. 1991: Ein Versuch mit dem Augenblickstheater. Die Stegreifbuhne in Munsler. In: Psychodrama 4 (1991) 1, 73-78. Podstawowe poj�cia drumoterapii z perspektywy szko�y w Nijmegen Johannes Junker Wprowadzenie Zanim przejd� do podstawowych poj�� dramo terapii kilka s��w o umiejscowieniu dramoterapiiw terapiach kreatywnych. Terapia kreatywna jest poj�ciem zbiorowym dla nast�puj�cych form terapii: dramoterapii, terapii sztuk�, muzykoterapii i choreoterapii. Ka�da z tych form jest samodzieln� form� terapii. W Holandii terapii kreatywnej uczy si� w czterech szko�ach wy�szych, kt�rych uko�czenie odpowiada dyplomowi absolwenta wy�szej szko�y zawodowej. Poniewa� r�ne szko�y r�ni� si� ka�dorazowo w swych akcentach, zdam relacj� przede wszystkim z kszta�cenia w szkole wy�szej w Nijmegen. Punktem wyj�cia terapii kreatywnej jest medium, a wi�c �rodek artystyczny, z kt�rym pracuje dany terapeuta. Medium stosuje si� zatem nie celem s�u�enia okre�lonemu kierunkowi psychoterapeutycznemu, lecz oczekiwana zmiana zachodzi w medium i przez medium. Wychodzi si� przy tym z takiego za�o�enia, �e oczekiwana zmiana dokonuje si� przede wszystkim w medium i tym samym komunikowana jest przede wszystkim w medium. Ma to istotny wp�yw na ustalenie wskaza�. Zatem przy wybor