1857
Szczegóły |
Tytuł |
1857 |
Rozszerzenie: |
PDF |
Jesteś autorem/wydawcą tego dokumentu/książki i zauważyłeś że ktoś wgrał ją bez Twojej zgody? Nie życzysz sobie, aby podgląd był dostępny w naszym serwisie? Napisz na adres
[email protected] a my odpowiemy na skargę i usuniemy zabroniony dokument w ciągu 24 godzin.
1857 PDF - Pobierz:
Pobierz PDF
Zobacz podgląd pliku o nazwie 1857 PDF poniżej lub pobierz go na swoje urządzenie za darmo bez rejestracji. Możesz również pozostać na naszej stronie i czytać dokument online bez limitów.
1857 - podejrzyj 20 pierwszych stron:
Robert Graves
MITY GRECKIE
wyd . V, Warszawa 1992
1 1 1 ff 0 1 1
SPIS TRE�CI
Spisilustracji. . 9
Wst�p 15
Przedmowa 25
;1. Pelazgijski mit o stworzeniu. . 41
2. Homeryckie i orfickie mity o stworzeniu. . . . . 43
3. Olimpijski mit o stworzeniu. . 44
4: Filozoficzny mit o stworzeniu . 46
5.Pi�� wiek�w ludzko�ci.... . 47
6.SkastrowanieUranosa.... . 49
7. 2detronizowanie Kronosa. . . 50
8.Narodziny Ateny... . 54
9.Zeus i Metyda . 55
10.Mojry . 57
11.Narodziny Afrodyty. . 58
12.Hera i jej dzieci... . . 59
13. Zeus i Hera. . 61
14.Narodziny Hermesa,Apollina,Artemidy,i Dionizosa. . 63
15.Narodziny Erosa... . 65
16.Natura i poczynania Posejdona . 66
17.Natura i poczynania Hermesa . 69
18.Natura i poczynania Afrodyty . 73
19.Natura i poczynania Aresa.. . 78
20.Natura i poczynania Hestii. . 79
21.Natura i poczynania Apollina 80
22.Natura i poczynania Artemidy . 85
23.Natura ipoczynania Hefajstosa.... . 89
24.Natura i poczynania Demeter . 90
25.Natura i poczynania Ateny. . 96
26.Natura i poczynania Pana. . . .. 100
27.Natura i poczynania Dionizosa ... 102
28.Orfeusz... ... 109
29.Ganimedes. ... 112
30.Zagreus. . . ... 114
31.Bogowie �wiata podziemnego . 115
32.TycheiNemezis... ... 119
33. Dzieci morza ... 121
6 Spis tre�ci
34. Dzieci Echidne. . . . . . 123
35. Bunt olbrzym�w. . . . . 124
36.Tyfon .. 126
37.Aloeidzi.. 128
38.Potop Deukalionowy .. 130
39.Atlas i Prometeusz. 133
40.Eos. .. 138
41.Orion 139
42.Helios .. 142
53.SynowieHellena... .. 145
44.Ion. .. 149
45.AlkioheiKeyks. .. 150
46.Tereus... .. 151
47.Erechteus i Eumolpos .. 153
48.Boreasz... .. 155
49.Alope .. 157
50.Asklepios.. .. 158
51.Wyrocznie. .. 161
52.Alfabet... .. 165
53.Daktylowie. .. 167
54.Telchinowie .. 169
55.Empuzy... .. 170
56.Io.. .. 171
57.Foroneus.. .. 173
58.EuropaiKadmos... .. 174
59.Kadmos i Harmonia. .. 177
60.Belos i Danaidy.... 179
61.Lamia .. 183
62.Leda .. 184
63.Iksjon .. 185
64.Endymion.. .. 187
65.Pigmalion i Galatea. .. 188
66.Ajakos.... .. 189
67.Syzyf .. 192
68.Salmoneus i Tyro... .. 195
69.Alkestis.... .. 198
70.Atamas.... .. 200
71.#ilacze Gaukosa... .. 204
72.Melampos.. .. 205
73.Perseusz... .. 209
74.Bli�ni�ta-rywale... .. 216
75.Bellerofont.. .. 221
76.Antiope.... .. 224
77.Niobe .. 226
78.Kajnis i Kajneus... .. 228
79.Erigone.... . , 229
80.Dzik Kalido�ski... .. 230
81.Telamon i Peleus... .. 235
82.Aristajos... .. 241
83.Midas .. 245
Spis tre�ci
84.Kleobis i Biton. . 249
85.Narcyz. . 250
86.Fyllis i Karia.. . 252
87.Arion.. . 253
88.Minos i jegobracia.... . 255
89.Mi�ostki Minosa . 260
90.Dzieci Pazyfae. . 264
91.Skylla i Nizos.. . 267
92.Dedal i Talos.. . 270
93.Katreus i Altajmenes... . 276
94.SynowiePandiona.... . 277
95.Narodziny Tezeusza... . 280
96.Prace Tezeusza. . 280
96.Prace Tezeusza. . 283
97.Tezeusz i Medea . 287
98.Tezeusz na Krecie.... . 290
- 99.Federalizacja Attyki... . 300
100.Tezeusz i Amazonki... . 303
101.FedraiHippolitos.... . 306
102.Lapitowie i centaury... . 310
103.Tezeusz w Tartarze.... . 312
104.�mier� Tezeusza . 315
105.Edyp. . 319
106.Siedmiu przeciw Tebom. . 324
107.Epigoni . 329
108.Tantal. . 332
109.Pelops i Ojnomaos.... . 337
110.DzieciPelopsa. . 343
111.Atreus i Tyestes . 347
112.Agamemnon i Klitajmestra... . 353
w 113.Zemsta Orestesa . 357
114.S�d nad Orestesem... . 363
115.Uspokojenie Erynii.. . 369
116.Ifigenia u Tauryjczyk�w .� 371
371
117.Rz�dy Orestesa. . 376
118.Narodziny Heraklesa. . 380
119.M�odo�� Heraklesa... . 385
120. C�rki Tespiosa. . 389
121.Erginos . 391
122.Ob��d Heraklesa . 393
123.Pierwsza pra�a Heraklesa: Lew nemejski . 396
124.Druga praca Heraklesa: Hydra lernejska. . 399
125.Trzecia praca Heraklesa:�aniakerynejska... . 401
126.Czwarta praca Heraklesa:Dzik erymantyjski.. . 403
127.Pi�ta praca Heraklesa:StajnieAugiasza... . 406
128.Sz�sta praca Heraklesa : Ptaki stymfalskie . 408
129.Si�dma praca Heraklesa: Byk krete�ski. . 410
130.�sma praca Heraklesa: Klacze Diomedesa . 411
131.Dziewi�ta praca Heraklesa : Przepaska Hippolity . 413
132.Dziesi�ta praca Heraklesa:TrzodaGeriona... . 419
133.Jedenasta praca Heraklesa:Jab�ka Hesperyd. .. 429
134.Dwunasta praca Heraklesa: Pojmanie Cerbera 436
135.Zab�jstwo Ifitosa 440
136.Omfale. 444
139.Hezjone 449
138.Podb�j Elidy 455
139.Zdobycie Pylos 460
140.SynowieHippokoona. 463
141.Auge 464
142.Dejanira... .. 467
143.Herakles w Trachis... 472
144.Jole.. .. 475
145.Apoteoza Heraklesa.. 476
146.DzieciHeraklesa.... 481
147.Linos.. 485
148.Argonauci si� zbieraj�.488
149.Kobiety z Lemnos i kr�l Kyzikos . 494
150.Hylas,Amykos,Fineus. . 497
151.Od Symplegad do Kolchidy... 501
152.Zdobycie Z�otego Runa 505
153.Zab�jstwo Apsyrtosa 508
154."Argo " wraca do Grecji . 511
155.�mier� Peliasa. 516
156.Medea w Efyrze 519
157.Medea na wygnaniu.. 521
158.Za�o�enie Troi 523
159.Parys i Helena. 530
160.Pierwsza koncentracja w Aulidzie. 539
161.Druga koncentracja w Aulidzie. 549
162.Dziewi�� lat wojny... . 553
163.Gniew Achillesa 561
164.�mier� Achillesa. 568
165.Szale�stwoAjasa... 575
166.Wyrocznie troja�skie. 578
167.Drewniany ko�. 582
168.Spl�drowanie Troi...587
169.Powroty. 595
170.W�dr�wki Odyseusza.. 602
171.Powr�t Odyseusza.... 614
Indeks. . 621
SPIS ILUSTRACJI
ILUSTRACJE WIELOBARWNE
mi�dzy str. 64-65
1 Partenon (gr. Parthenon). �wi�tynia Ateny na Akropolis ate�skiej, widoczna od strony
Propylej�w, zbudowana w latach 448-#32 p.n.e. przez architekta Iktinosa i budowniczego
Kallikratesa.
2 Hermes wst�puj�cy na rydwan Afrodyty. W zaprz�gu dwa erosy z atrybutami: go��biem
i naczyniem na wonno�ci. Wotywna tabliczka z wypalonej gliny (tzw. pinaks) ze �wi�tyni
Persefony w Locri (gr. Lokroi Epizephyrioi) w p�d. Italii. VI w. p.n.e. Reggio di Calabria, Mu-
seo Nazionale.
3 Dionizos na okr�cie, wioz�cy do Grecji szczep winnej latoro�li. Malowid�o na czarnofigurowej
czarze malarza i garncarza Eksekiasa. Ok. 540-530 r. p.n.e. Monachium, Museum Antiker
Kleinkunst.
4 Tyfon. Fragment polichromowanej wapiennej rze�by z zachodniego przycz�ka Hekatompe-
donu (dos�. �wi�tyni o d�ugo�ci stu st�p ; nazwa nadana archaicznej �wi�tyni Ateny Polias na
Akropolis ate�skiej zbudowanej prawdopodobnie w czasac.h Solona w pocz�tkach VI w.
p.n.e.). Ok. 570 r. p.n.e. Ateny, Muzeum na Akropolu.
5 Polowanie na dzika kalido�skiego. Malowid�o na s�ynnym attyckim czarnofigurowym krate-
rze malarza Klitiasa i garncarza Ergotimosa (zwanym r�wnie� "kraterem FranFois" od
nazwiska jego znalazcy). Ok. 570 r. p.n.e. Florencja, Museo Archeologico. Por. nr 14 ilustxacji
czarnych.
6 Herakles z Cerberem u Eurysteusa chowaj�cego si� przed nim do beczki. Malowid�o na
czerwonofigurowej hydru nale��cej do grupy charakterystycznych naczy� tego rodzaju
znalezionych w Caere (Cerveteri) w Etrurii. Ok. 530-525 r. p.n.e. Pary�, Luwr.
7 O�lepienie Polifem#. Malowid�o na protoattyckiej amforze z Eleuzis. 670-650 r. p.n.e.
Eleuzis, Muzeum.
8 Achilles i Ajas przy grze podobnej do szach�w. Malowid�o na czarnofigurowej amforze
malarza i garncarza Eksekiasa. Ok. 630 r. p.n.e. Rzym, Museo Vaticano.
10 Spis ilustracji
ILUSTRACJE JEDNOBARWNE
mi�dzy str.128-129
1 Mojry w walce z gigantami. Marmurowa p�askorze�ba na p�nocnej stronie fryzu wielkiego
o�tarza Zeusa w Pergamonie. Ok.180 r. p.n.e. Berlin, Pergamonmuseum.
2 Taniec wojenny kuret�w wok� nowo narodzonego Zeusa. Rzymski terakotowy relief arehi-
tektoniczny z I w. n.e., nale��cy do grupy tzw. relief�w Campana (nazwisko kolekejonera).
Rzym, Museo Vaticano.
3 Walka Hery z gigantami. Marmurowa p�askorze�ba z p�nocnej strony fryzu jo�skiego
skarbca Syfnijezyk�w w Delfach. Ok. 525 r. p.n.e. Delfy, Muzeum Areheologiczne.
4 Zeus dzier��cy piorun. Marmurowa kopia rzymska z II w. n.e. wg orygina�u greckiego z ko�ca
IV lub pocz�tku III w. p.n.e. Warszawa, Muzeum Narodowe.
5 Hera i Zeus na g�rze Ida. Wapienna p�askorze�ba z dodatkiem marmuru (tworz�ca tzw.
metop�) ze �wi�tyni Hery w Selinuncie. Ok. 470 r. p.n.e. Palermo, Museo Nazionale.
6 Zgromadzenie bog�w olimpijskich. Posejdon, Apollo i Artemida. Marmurowa p�askorze�ba
stanowi�ca fragment wsehodniego fryzu Partenonu. Ok. 440 r. p.n.e. Ateny, Muzeum na
Akropolu.
7 Narodziny Dionizosa. B�g wychodz�cy z uda Zeusa wyci�ga r�ce do Hermesa. Za Hermesem
trzy kobiety z ber�ami (Mojry?) oraz Demeter (?). Marmurowa p�askorze�ba z I w. n.e. wg
greckiego orygina�u z po�owy IV v#. p.n.e. Rzym, Museo Vaticano.
8 Atena, Zeus i Nike. Malowid�o na czerwonofigurowej hydrii attyckiej z lat 480-470 p.n.e., tzw.
malarza Providence. Warszawa, Muzeum Narodowe.
9 Afrodyta z r�kami podtrzymuj�cymi w�osy, w pozycji kl�cz�cej. Marmurowy pos�g (zwany od
miejsca znalezienia Afrodyt� Rodyjsk�), kt�rego arehetyp powsta� prawdopodobnie w Ale-
ksandrii w ko�cu II w. p.n.e. Muzeum na Rodos.
mi�dzy str. 192-193
10Apollo z kithar�. Rzymski pos�g marmurowy z II w. n.e. wg hellenistycznego orygina�u. Rzym,
Museo Nazionale.
11Posejdon rzucaj�cy tr�jz�bem. Srebrna moneta kr�la Macedonu Demetriusza Poliorcetesa
panuj�cego w latach 306-283 p.n.e. Warszawa, Muzeum Narodowe.
12Artemida kl�cz�ca z �ukiem. Br�zowa moneta z Chersonezu Taurydzkiego z ko�ca IV w. p.n.e.
Warszawa, Muzeum Narodowe.
13�mier� Akteona. Wapienna p�askorze�ba z dodatkiem marmuru (tworz�ca tzw. metop�) ze
�wi�tyni Hery w Selinuncie. Ok. 470 r. p.n.e. Palermo, Museo Nazionale.
14Powr�t Hefajstosa na Olimp w orszaku Dionizosa, kt�ry kroczy na przedzie. Malowid�o na
s�ynnym attyckim czarnofigurowym kraterze malarza Klitiasa i garncarza Ergotimosa
(zwanym r�wnie� "kraterem Fran#ois" od nazwiska jego znalazcy). Ok. 570 r. p.n.e. Floreneja,
Museo Areheologico.
15Ku�nia Hefajstosa. Wykuwanie zbroi Achillesa w obecno�ci Ateny (cz�ciowo niewidocznej)
i Hery. Rzymska marmurowa p�askorze�ba z pierwszej po�owy II w. n.e. Rzym, Palazzo dei
Conservatori.
16 Demeter i Kora. Marmurowa p�askor�e�ba z Eleuzis. Ok. 440 r. �p.n.e Muzeum w Eleuzis.
17 Pallas Atena. Marmurowy pos�g z zachodniego przycz�ka �wi�tyni bogini Afai na wyspie
Eginie. Ok. 490 r. p.n.e. Monachium, Gliptoteka.
18 G�owa Ateny. Srebrna moneta ate�ska z V w. p.n.e. Warszawa, Muzeum Narodowe.
Spis ilustracji 11
19 Atena i Marsjasz. Nowoczesna rekonstrukcja w br�zie s�ynnej grupy rze�biarskiej Myrona
wykonana na podstawie jej rzymskich kopu marmurowych. Orygina� br�zowy rze�by
pochodzi� z po�owy V w. p.n.e. Warszawa, Muzeum Narodowe.
mi�dzy- str. 256-25 7
20 Orfeusz, Eurydyka i Hermes w podziemiach Hadesu. ftzymska marmurowa p�askorze�ba
z prze�omu I w. p.n.e. i I w. n.e. stanowi�ca kopi� orygina�u greckiego z po�owy V w. p.n.e.
Neapol, Museo Nazionale.
21 Porwanie Ganimedesa. Dekoracja br�zowej pokrywki lustra. IV w. p.n.e., Berlin, Antiqua-
rium.
22 Menada ze sk�r� pantexy i tyrsem (prost�, d�ug� lask� zako�czon� szyszk�). Malowid�o
wn�trza bia�o gruntowanej czary, wykonane przez malarza Brygosa. Ok. 490 r. p.n.e.
Monachium, Museum Antiker Kleinkunst.
23 Bogowie �wiata podziemnego w�r�d postaci Tartaru. Hades i Persefona (w �rodku, wewn�trz
pa�acu w kszta�cie �wi�tyni). M.in. Orfeusz graj�cy na kitharze (pierwsza posta� po lewej
stronie pa�acu); Minos, Radamantys, Ajakos (po prawej stronie pa�acu). W dolnej cz�ci
malowid�a, po lewej stronie, Syzyf to�z�cy kamie�, smagany biczem przez Eryni�, Hermes,
Herakles z Cerberem, druga Erynia z pochodniami oraz Tantal pod zwisaj�c� ska��. Malowi-
d�o na apulskiej amforze czerwonofigurowej z IV w. p.n.e. Monachium, Pa�stwowe Zbiory
Sztuki.
24 Persefona i Hades na tronie, z darami wotywnymi. Wotywna gliniana tabliczka (tzw. pinkas)
ze �wi�tyni Persefony w Locri (gr. Lokroi Epizephyrioi) w p�d. Italii. Konie� VI - pierwsza
po�owa V w. p.n.e. Reggio di Calabria, Museo Nazionale.
Z5 Hermes oddaj�cy Charonowi zmar�� do Hadesu. Malowid�o na attyckim bia�o gruntowanym
lekycie. Ok. 445 r. p.n.e. Ateny, Muzeum Narodowe.
26 Nereida i trytony. Mozaika w rzymskiej rezydencji pa�acowej w Piazza Armerina na Sycylu.
Pierwsza po�owa IV w. n.e.
27 Helios na kwadrydze. P�askorze�ba ze �wi�tyni Ateny w Troi (tzw. Ilium Novum - Nowa
Troja). Pocz�tek III w. p.n.e. Berlin, Pergamonmuseum.
28 NaIodziny Erichtoniosa. Bogini Atena przejmuje dziecko z r�k bogini Gai w obecno�ci
Hefajstosa. Malowid�o na czerwonofigurowym stamnosie malarza Hermonaksa. Ok. 460 r.
p.n.e. Monachium, Museum Antiker Kleinkunst.
migdzy str. 320-321
29 Asklepios. Marmurowa kopia rzymska z II w. n.e. wg orygina�u rze�by greckiej z po�owy V w.
p.n.e. (laska owini�ta w�em, cz�ciowo zniszczona, g�owa zrekonstruowana). Warszawa,
Muzeum Narodowe.
30 Hekate. Marmurowa p�askorze�ba na wschodniej stronie fryzu wielkiego o�tarza Zeusa
w Pergamonie. Ok.180 r. p.n.e. Berlin, Pergamonmuseum.
31 Europa na byku. P�askorze�ba z tufu (tworz�ca tzw. metop�) ze �wi�tyni Hery w Selinuncie.
Ok. 550 r. p.n.e. Palermo, Museo Nazionale.
32 Leda z �ab�dziem. Marmurowa p�askorze�ba z ko�ca IV w. p.n.e. Londyn, British Museum.
33 Perseusz z g�ow� Meduzy. ftzymski terakotowy relief architektoniczny z I w. n.e. nale��cy do
grupy tzw. relief�w Campana (nazwisko kolekcjonera). Warszawa, Muzeum Narodowe,
depozyt Luwru.
12 Spis ilustracji
34 Dioskrzrowie. Malowid�o wn�trza czerwonofigurowej czary tzw. malarza Pentezilei. 460-4,50
r. p.n.e. Ferrara, Museo Areheologico.
3#Apollo i Artemida zabijaj�cy strza�ami z �uku dzieci Niobe. Malowid�o na altyckim czerwono-
figurowym kralerze tzw. malarza Niobid�w. Ok. 460-450 r. p.n.e. Pary�, Luwr.
:i6 G�uwa Niobe. Marmurowa kopia rzymska z I w. n.e. orygina�tz greckiegcz z dtugiej po�owy IV
w. p.n.e. Niebc,r�w, Oddzia� Muzeum Narodow#go w Wars#awie. ftze�ba ta sta�a si� dla K.I.
Ga�ezy�skiegir insp;racj� do napisarxia poematu pt. Niczbe.
mi#dz#y str'. 384-385
37Walka Grek�w z Amazonkami. Malowid�o na czerwonofigzzrowej pelike. Ok. 440--430 r. p.n.e.
Warszawa, Muzeum Narodo,,ve.
38Narcyz podziwiaj�cy w�asne odbicie w wodzie. Malowid�o �cienne z ok. 50 r. n.e. w Casa di
Lucrezio Frnnt;one w Pomp#i. Tzw. IV sLyl pomptja�ski.
39Tezeusz zauija#gcy l#:inotaura. Malow,id�o wn�trza czerwonofigurowej czary, wykonane
przez tzw. malarza Dokimasia. 500-480 r. p.n.e. Floreneja, Museo Archeologico.
40Umieraj�cy Talos. Malowid�cz na czerwonofigurowyrn kralerze tzw. malarza Talosa. Ok. 405 r.
p.n.e. Ruvo, kolekeja Jatta.
4ITezeusz porywaj�cy Antiope. Malowid�o na czerwonofigurowej amforze wykonane prawdo-
podobnie przez malarza Myjona. Ok. 500-490 r. p.n.e. Paxy�, I.uwr.
42Tezeusz i Atena na dnie morza u Arnfitryty. Malowid�o wn�lrza czerwonofigurowej czary
attyckiej malar?a Panajtiosa i #arncarza Eufx'oniosa. Ok. 490 r. p.n.e. Paxy�, Luwr.
43#C.'alka centaur�w z Lapitami na weselu Pejritoosa, w obecnii�ci Apollina. Marmurowe rze�by
z zachodniego frontonu �wi�tyni Zeusa w Olimpii. Ok. 460-456 r. p.n.e. Olympia, Muzeuxn.
44Pojedynek c:entaura z I,apit�. Marmurowa p�askorze�ba (tworz�ca tzw. metop�) z po�udnio-
wej strony Partenonu. C)k. 445 r. p.n.e. Londyn, British Museum.
45Ukaranie Dirke przez Amfiona i Zet.osa. Marmurowa rzymska kopia z I w. n.e. monumental-
nej rze�by hellenistycznej wykonanej w br�zie przez Apollozziosa i Tauriskosa z Tralles z II w.
p.n.e. Kopia ta znana jest te� pod nazw� Byka Farnezyjskiegi#. Neapol, Museo Nazionale.
46Edyp rozwi�zuj�cy' zagadk� Sfinksa. Malowid�o wn�trza czerwonofi#nxrowej attyckiej czary, ,
wykonane przez tzw. malarza Edypa. Ok. 470 r. p.n.e. Rzym, Museo Vaticano.
47Herakles odpoczywaj�cy. Marmurowa kopia rzymska z II w. n.e. wg rze�by Lizypa z ko�ca IV
w. p.n.e. Warszawa, bluzeum Narodowe.
migdzv str. 448-44,9
48Herakles i Ptaki Stymfalskie. Malowid�o na czarnofigurowej wazie attyckiej z po�owy VI w.
p.n.e. I,ondy'n, British Museum.
49Trzyg�owy Gerion i Hydra Lernejska. Mozaika w rzymskiej rezydeneji pa�acowej w Piazza
Armerina na Sycylii. Pierwsza po�owa IV w. n.e.
50Herakles w Ogrodzie Hesperyd. Malowid�o �cienne w Casa del "Sacerdos Azzzandtts"
w Pompei. Pierwsza po�owa I w. n.e. Tzw. III sly1 pompeja�ski.
5IWyprawa Argonaut�w. Malowid�o na czerwonofigurowynr kraterze tzw. malarza Talosa. Ok.
405 r. p.n.e. ftuvo, kolekeja Jatta. (Por. nr 40)
52Ares i Afrodyta. Po lewej stronie Eros. Malowid�o �cienne z Casa di Marte e Venere w Pompei
z ok. 70 r. n.e. wg motyw�w z IV w. p.n.e. Tzw. IV styl pompeja�ski, Neapol, Museo Nazionale.
53Eos ze zw�okami Memnona. W�r�d napis�w imiona postaci. Jest to tzw. Pieta antyczna.
Malowid�o wn�trza czerwonofigurowej czary wykonane przez malarza Durisa i garncarza
Kalliadesa. Ok. 490 r. p.n.e. Pary�, Luwr.
Spis ilustracji 1"
54Lot Ikara.Malowid�o �cienne w Casa del "Sacerdos Amandus" w Pompei.Pierwsza pcz�owa
I w.n.e Tzw.III styl pompeja�ski.
55Medea przed zab�jstwem dzieci. Fragment malowid�a �ciennego z Casa dei Dioscuri
w Pompei.Druga po�nwa I w.n e.Tzw.IV styl pompeja�ski.Neapol,Museo Nazionale.
56Zeus z czx-iem (tzw.Zeus #etoforos).Srebrna izzoneta ler<ila Macedonii,Aleksandra Wielkiego,
panuj�cego w latach 336-3`?3p.n.e.Warszawa,Muzeum Narodowe.
5? Nike.Srebrna moneta miasta Teriny w p�d.Italii 420-400r.p.n.e.Warszawa,Muzeum
Narodowe.
migdzy str. 512--51 `3
58 Helena, Afrodyta, Eros, Parys (Aleksander) oraz Peito (personifikacja perswazji, towarzyszk Q
Afrodyty, Charyt i Hermesaj. Nad g�owami inskxypeje imion postaei. P�askorze�ba rzymska
z I w. p.n.e. wg orygina�u greckiego z IV w. p.n.e. Neapol, Museo Nazionale.
59 Pox-wanie Heleny. Grecki marmurowv relief hellenistyczny z II w. p.n.e. (?). Rzym, Museo
Laterano.
60 Achilles zabijaj�cy Pentezilej�, kr�low� Amazonek. Napisy imion bohater�w widoczne nad
g�owami. ?Vlalowid�o na czarnofi#urowej amforze malarza i garncarza Eksekiasa. Ok. 525 r.
p.n.e. I.ondyn, British Museum.
61 Ko� troja�ski. Malowid�o �cienne z Pompei z drugiej po�owy I w. n.e., zapewne wg orygina�u
greckiego z IV w. p.n.e. Tzw. IV styl pompeja�ski. Neapczl, Museo Nazinnale.
62 �mier� Priama. Rzymska marmurowa p�askorze�ba wg orygina�u greckiego z IV w. p.n.e.
Boston, Museum of Fine Arts.
63 Scena walki z wojny troja�skiej. Menelaos atakuj�cy Parysa w obecno�ci Artemidy i Afrody-
ty. Malow id�o na czerwonofigurowej czarze malarza Durisa i garncarza Kalliadesa. Ok. 490 r.
p.n.e. Pary�, Luwr (Por. nr 53.)
64 Upadek Troi. P�askorze�ba z kalcytu, tzw. Tabliczka ilio�ska. Du�y obraz po lewej stronie
przedstawia upadek Troi i ucieczk� Eneasza wg poematu Stesichorosa; scenki u g�xy i po
prawej stronie ilustruj� poszezeg�lne pie�ni Iliady ; dwa pasy dolne po�wi�cone s� poematom:
Etiopida i Ma�a Iliada. Sehy�ek I w. p.n.e. Rzym, Museo Capitolino.
65 Odyseusz. Relief na napoliczniku br�zowego he�mu z Megaxy. Ostatnia �wier� V w. p.n.e.
Berlin, Antiquarium.
66 Ucieczka z groty Polifema. Grupa figuralna z br�zu. Druga po�owa VI w. p.n.e. Delfy,
Muzeum.
67 Odyseusz u Kirke. Miniaturowa p�askorze�ba w kamieniu palombino. tzw. tabliezka odysej-
ska. Trzy sceny przedstawiaj� kolejno od do�u: I) Rozmow� Odyseusza z Hermesem, 2)
Sterroryzowanie Kirke px-zez Odyseusza oraz 3) Odyseusza, Kirke i towarzyszy Odyseusza
zamienionych w wieprze. Pocz�tek I w. n.e. Warszawa, Muzeum Narodowe.
68 Odyseusz s�uchaj�cy �piewu syren. Malowid�o na italskim czerwonofigurowym kraterze. IV
w. p.n.e. Berlin, Staatliche Museen.
Zdj�cia wykona� Stanis�aw Turski. Zdj�cia nr 6 i 38 wykona� Waldemar Jerke. Zdj�cia nr 43 i 66
dostarezone przez Zofi� Skulimowsk�.
KARTA TYTU�OWA
Hermes Nios�cy Barana, tzw. Hermes Kriophoros. Br�zowa statuetka z lat 530-520 p.n.e. Boston,
Museum of Fine Arts.
14 Spis ilustracji
OBWOLUTA:
Ilustracja g�rna: Ares, rze�ba etruska. Rzym, Muzeum Szluki Etruskiej.
Ilustracja dolna: Achilles zabijaj�cy Pentezilej�. Czarnofgurowa waza attycka, ok. 530 r. p.n.e.
Londyn, British Museum.
MAPY
Mapa �wiata antycznego (s. 40).
Mapa obejmuj�ca miejscowo�ci wymienione w tek�cie (wyklejka).
WST�P
Pierwszy zbiorek poezji wyda� Robert Graves w 1916 r. maj�c lat 21.' Potem
ukaza�y si� dalsze tomy wierszy,- autobiografia, eseje i krytyki, ale s�aw�
�wiatow� przynios�a Gravesowi dopiero dwucz�ciowa powie�� historyczna
opublikowana w 1934 r.: I Claudius i Claudius the God. Uzyska�a ona dwie
nagrody, mia�a kilkana�cie wyda�, zosta�a przet�umaczona na wiele j�zyk�w,
w tym i na polski.z Powie�� ��czy du�� wiedz� o przedstawianej epoce, ezyli
o Rzymie w okresie wczesnego cesarstwa, z pewn� �mia�o�ci� spojrzenia.
Narratorem jest sam jej bohater, cesarz Klaudiusz, rzecz ma charakter
pami�tnika, a osoby wyst�puj�ce w tej opowie�ci, cho� nosz� kostiumy
staro�ytne, my�l� i przemawiaj� bardzo nowocze�nie. Wszystko to pozwala
zar�wno na znaczn� swobod� w interpretacji wypadk�w historycznych, jak
te� u�atwia przerzucenie mostu nad wielowiekow� przepa�ci� czasu. Tak wi�c
powodzenie powie�ci by�o zas�u�one, a spos�b zbli�ania wsp�czesnemu
czytelnikowi odleg�y�h epok znalaz� p�niej wielu na�ladowc�w; jednym
z nich by� sam Graves.
Staro�ytno�� dostarczy�a mu tematu do kilku jeszcze ksi��ek, a wszystkie
one s� pisane w formie wspomnie� �wiadk�w wydarze� lub os�b danym
wypadkom bliskich. Akcja romansu Count Belisarius rozgrywa si� w VI
wieku n.e., w czasach cesarza Justyniana.' King Jesus jest bardzo swobodn�-
chcia�oby si� powiedzie� "przewrotn�" - interpretacj� ewangelicznych opo-
wie�ci.' Cofa� si� te� Graves a� w przesz�o�� mityczn�. W Hercules My
Shipmate ' opisuje wypraw� Argonaut�w po z�ote runo, a w p.owie�ci Homer's
Daughte# wywodzi �artobliwie ustami c�rki poety, �e w�a�ciwym autorem
' Urodzony w r. 1895 w Londynie, syn poety A.P. Gravesa; po pierwszej wojnie �wiatowej
osiad� na wyspie Majorc# (Baleary).
# T�umaczenie polskie: Ja, Klaudiusz i Klaudiusz i Messalina, Warszawa, PIW,1957/1958.
3 Londyn 1938; t�umaczenie polskie: Belizariusz, Warszawa, PIW,1960.
' Londyn 1946.
# Londyn 1944; t�umaczenie polskie: Herkules zmojej za�ogi, Warszawa, "Czytelnik",1962.
g I.ondyn 1955; t�umaczenie polskie: C�rka Homera, Warszawa, "Czytelnik",1958.
1 fi Wst�p
Odysei by�a kr�lewna Nauzykaja. Jednak�e si�ga� Graves i w czasy nowsze.
Wystarezy tu przypomnie� Wife to Mr. Milton', obrazuj�c� wiek XVII, lub
dwie opowie�ci z czas�w wojny Stan�w Zjednoczonych o niepodleg�o��."
Wymienili�my tu tylko rzeczy wa�niejsze i bardziej znane.
Tak wi�c w opinii szerokiej publiczno�ci Graves jest przede wszystkim
dobrym powie�ciopisarzem, interesuj�cym si� g��wnie tematyk� historyczn�,
kt�r� ujmuje czasem w spos�b nazbyt �mia�y, jakby przekorny, ale �wiadez�-
cy o du�ym (cho� amatorskim) oczytaniu w �r�d�ach i, co najistotniejsze, pisze
zajmuj�co. Sam jednak Graves ma zgo�a odmienny pogl�d na sw �j dorobek.
Najwy�ej ceni w nim tw�rezo�� poetyck�. W przedmowie do jednego ze
zbior�w wierszy stwierdza otvi,arcie: "Poezj� pisz� dla poet�w, a satyry
i groteski dla ludzi dowcipnych. Dla szerokiego og�u pisz� proz� i jestem
zupe�nie zadowolony, je�li jest on nie�wiadom, �e tworz� cokolwiek poza tym.
To marnotrawstwo pisa�, poezje dla kogokolwiek poza poetami! "# Z innej za�,
r�wnie szezerej wypowiedzi dowiadujemy si�, �e powie�ciopisarstwo uwa�a
Graves przede wszystkim za dogodny spos�b zarabiania na �ycie - by m�c
napr awd� zajmowa� �i� poezj�.'#
Pi�tna�cie tomik�w poezji to dorobek du�y i warto�ciowy. Zdaniem niekt�-
rych krytyk�w przysz�e pokolenia b�d� istotnie �na�y przede wszystkim
Gravesa-poet�. Nie tu miejsce na omawianie i ocen� tej dziedziny jego
tw�re�o�ci, pami�ta� jednak nale�y o niej stale, przy rozpatrywaniu ka�dego
dzie�a Gravesa. Nie jest bowiem tak, jak to zdawa�oby si� wynika� z przyto-
czonych jego wypowiedzi, �e prozaik tylko wsp�istnieje obok poety. Zwi�zki
mi�dzy dwoma rodzajami pisarstwa s� szezeg�lnie ciekawe w�a�nie w tych
pracach, kt�re Graves po�wi�ci� mitologu.
By�oby rzecz� ca�kowicie zrozumia�� i nie wymagaj�c� �adnych szezeg�l-
nych wyja�nie�, �e poet� i mi�o�nika antyku zainteresowa�y helle�skie
podania o bogach i bohaterach. Stanowi� one nieprzebran� skarbnic� barw-
nych w�tk�w, a zarazem daj� mo�liwo�ci �mia�ych rekonstrukeji. Dlatego to
we wszystkich epokach mity by�y wdzi�cznym i ulubionym tworzywem dla
ca�ych pokole� artyst�w. Mog�oby si� wi�c wydawa�, �e Mity greckie-
ksi��ka, kt�r� mamy przed sob� - to prosta kontynuacja poszu.kiwa� nowych
motyw�w dla tw�rezo�ci prozatorskiej, �e droga do opracowania ca�o�ci
greckiej mitologii wiod�a przez wspomnian� ju� opowie�� Herkules z mojej
za�ogi. Jednak�e �r�d�a Gravesowego zainteresowania t� tematyk� s� inne,
znacznie ciekawsze.
Praca nad Herkulesem z mojej za�ogi odegra�a tu rzeczywi�cie pewn� rol�,
raczej jednak po�redni�. W�a�nie w czasie pisania owej ksi��ki dozna� Graves,
' Londyn 1943; t�umaczenie polskie: �ona pana Miltona, Warszawa, PIW,1961
" Sergeant Lamb.
# Przedmowa do Poems 1938-I945, Londyn 1945.
'a Tam�e.
Wst�p 17
jak sam to okre�li�, "an unsolicited enlightenment"- spontanicznego ol�nie-
nia." Co by�o jego tre�ci�?
Odpowied� przynosi dzie�o, nad kt�rym pisarz zacz�� pracowa� prawie
bezpo�rednio po owym "ol�nieniu"; uko�czy� je po kilku tygodniach niemal
nie przerywanego wysi�ku. Nosi ono tytu� The White Goddess- Bia�a Bogini.
Ukaza�o si� w 1948 r., wydanie za� drugie, rozszerzone, w 1952 roku.
Wychodz�c od pewnych motyw�w w starych legendach i wierzeniach celtyc-
kich, Graves swobodnie rozwija r�ne w�tki, cofa si� a� do czas�w starogrec-
kich, aby w ko�cu znowu powr�ci� do Irlandii. Jak mo�na spostrzec od razu,
konstrukcja Bia�ej Bogini przypomina nieco s�awne dzie�o Frazera Z�ota
ga��� - tym bardziej, �e tre�ci� s� nie tylko same mity, lecz r�wnie� ich
interpretacja oraz rozwa�ania nad genez� i w�a�ciwym znaczeniem. Baza
�r�d�owa jest szeroka, �wiadczy o imponuj�cym oczytaniu autora zar�wno
w autorach staro�ytnych, jak i w nowszej literaturze. Nie jest to jednak dzie�o
naukowe i nie chce by� takim. Sam Graves okre�li� w przedmowie Bia��
Bogini� jako "historical grammar ofpoetic myth" - "gramatyk� historyczn�
mitu poetyckiego". A wi�c ma to by� pr�ba rozszyfrowania umownego
i symbolicznego j�zyka, kt�rym pos�ugiwali si� poeci zamierzch�ych czas�w
dla przekazania nast�pnym pokoleniom tajemnej m�dro�ci. W istocie za�
rzeczy Graves utwor�y� ze staro�ytnych motyw�w mit nowy, podporz�dko-
wany pewnej zasadniczej idei, kt�ra wi��e si� jak naj�ci�lej z Gravesow�
koncepcj� poezji w og�le; ona to w�a�nie by�a tre�ci� wspomnianego wy�ej
"spontanicznego ol�nienia".
Jeden z krytyk�w tak charakteryzuje zasadnicz� ide� Bia�ej Bogini :
"Zaczyna si� [to dzie�o) jak osobliwie inspirowane badanie historii mitu,
aby w rozdzia�ach ko�cowych sta� si� traktatem dla epoki wsp�czesnej.
Poeta kre�li wz�r duchowych i kulturowych kl�sk, kt�re przywiod�y poezj� do
jej obecnego upadku, a nast�pnie przechodzi do ataku na r�ne modne
kierunki. Przez swoj� niezrozumia�o��, twierdzi, dzisiejsi surreali�ci, impres-
joni�ci, ekspresjoni�ci i neoromantycy pragn� tylko ukry� ##nieszcz�sny brak
tajemnicy,#. A w�a�nie przechowywanie tajemnicy ludu by�o, jak wierzy
Graves, zadaniem poet�w w wielkich epokach przesz�o�ci. Jedyny ratunek
le�y w odrodzeniu kultu bogini, w powrocie od spo�ecze�stwa patriarchalne-
go do matriarchatu, w porzuceniu zimnego intelektualizmu..."'2
Mitygreckieukaza�y si� w 1955 r. Czytelnik, kt�ry zapozna si� ze wst�pem
do tej ksi��ki, zrozumie od razu, �e jest ona tylko rozwini�ciem zasadniczych
koncepcji wy�o�onych w Bia�ej Bogini. Ide� przewodni� Mit�w przedstawia
Graves w spos�b ca�kowicie jasny:
" "5teps", Londyn 195R, s. 85 i nast.
" J.M. Cohen, Robert Graves, Londyn 1960, s. 96
2# #wty �C
Wst�p
"2achowane zabytki kultury materialnej i mity �wiadcz� o tym, �e ca�a
neolityczna Europa mia�a zdumiewaj�co jednolity system idei religijnych
oparty na znanym r�wnie� w Syrii i Libii kulcie nosz�cej wiele tytu��w Bogini
Matki. Staro�ytna Europa nie zna�a bog�w. Wielk� Bogini� uwa�ano za
nie�mierteln�, niezmienn� i wszechw�adn�." Kult tej bogini zwi�zany by�
�ci�le z czci� ksi�yca i �yciodajnych si� odradzaj�cej si� przyrody. W nie�o
p�niejszym stadium "plemienna Nimfa, kr�lowa, wybiera�a sobie doroczne-
go kochanka, kt�rego pod koniec roku sk�adano w ofierze. Stawa� si� on w ten
spos�b symbolem p�odno�ci, nie za� przedmiotem przyjemno�ci erotycz-
nych". Tak by�o przed pojawie#iem si� aryjskich naje�d�c�w z p�nocy
i wschodu. Ci zaczynaj� przybywa� z pocz�tkiem drugiego tysi�clecia p.n.e.,
przynosz�c ze sob� zdecydowanie patriarchaln� organizacj� spo�eczn�, kt�rej
odbiciem jest kult b�stw m�skich. Zderzenie tej kultury z matriarchatem
i kobiec� teokracj� mia�o pewne fazy przej�ciowe, jakby kompromisowe. Tak
na przyk�ad "dawne mity o nimfach uwodzonych przez boga odnosz� si�
prawdopodobnie do �lub�w mi�dzy helle�skimi wodzami i miejscowymi
kap�ankami ksi�yca. Zaciekle sprzeciwia�a si� im Hera, czyli �luby te
natrafia�y na op�r konserwatywnych uczu� religijnych". Ostatecznie jednak,
po przyj�ciu z ko�cem drugiego tysi�clecia nowej i ostatniej fali Hellen�w,
ustala si� dziedziczenie po mieczu i ca�y patriarchalny porz�dek. Boginie, jak
to widzimy ju� w�r�d b�stw olimpijskich, s� w mniej�zo�ci i nie odgrywaj�
roli decyduj�cej. "Odt�d zaczynaj� si� legendy historyczne, kt�re powoli
gasn� w �wietle zwyczajnej historii."
Czym�e bowiem, zdaniem Gravesa, jest mit grecki?
"Prawdziwy mit jest [...] czym� w rodzaju stenograficznej relacji rytualnego
mimu odgrywanego podczas publicznych uroczysto�ci. [...] Tre�ci� tych
widowisk by�y archaiczne zabiegi magiczne, maj�ce na celu zwi�kszenie
p�odno�ci lub dalsz� stabilizacj� rz�d�w �wi�tej kr�lowej wzgl�dnie �wi�tego
kr�la [...) oraz uzupe�nienia do tych zabieg�w wprowadzane w miar� nowych
potrzeb. ''
Oczywi�cie, Graves zdaje sobie spraw�, �e taka definicja obejmuje tylko
ma�� cz�� ogromnego zespo�u greckich opowie�ci mitycz�ych. Wylicza a�
dwana�cie innych kategorii, w kt�rych mieszcz� si� r�nego typu motywy
i w�tki, powszechnie uchodz�ce za mity, ale nimi, zdaniem Gravesa, nie
b�d�ce. W ksi��ce jednak uwzgl�dnia je na r�wni z kategori� "mit�w
prawdziwych". Tak wi�c jest to rozr�nienie raczej teoretyczne, kt�re
w ksi��ce Gravesa przejawia si� nie tyle w samym doborze podstawowych
mit�w, co w �posobie ich rekonstruowania oraz obja�niania. Autor m�wi:
"Metoda moja polega na zebraniu w sk�adnej opowie�ci wszystkich rozpro-
szonych element�w ka�dego mitu; wspar�em je ma�o znanymi wariantami,
kt�re mog� pom�c w ustaleniu ich znaczenia i na wszystkie powsta�e pytania
Wst�p 19
stara�em si� udzieli� odpowiedzi, w miar� moich mo�liwo�ci, w kategoriach
antropologicznych i historycznych.""
Mamy wi�c jasno zdefiniowan� zar�wno zasadnicz� koncepcj� ca�o�ci, jak
te� spos�b budowy poszczeg�lnych opowie�ci. Rozpatrzmy najpierw to ostat-
nie zagadnienie.
Staro�ytno�� pozostawi�a nam znaczn� liczb� wersji i wariant�w niemal
ka�dego mitu. S� one nie tylko r�ne, lecz cz�sto nawet sprzeczne ze sob�.
Wynika to w pewnej mierze z obfito�ci i natury �r�de�, z kt�rych czerpiemy
nasz� znajomo�� greckiej mitologii. �r�d�a s� rozmaitego typu, czasowo za�
odleg�e orl siebie nieraz o kilkana�cie wiek�w; pochodz� te� z r�nych krain
nad Morzem �r�dziemnym, gdzie tylko zamieszkiwali Hellenowie. M�wi�
o mitach przede wszystkim poeci, poczynaj�c od Homera u zarania greckiej
kultury, a ko�cz�c na Nonnosie, kt�ry w V wieku n.e. opiewa triumfalny
poch�d boga Dionizosa z Indu (parafrazuj�c w innym poemacie Ewangeli�
wed�ug �w. Jana!). Bez liku jest mitologicznych wzmianek u staro�ytnych
historyk�w i geograf�w, u s�ownikarzy i encyklopedyst�w. Ukaza�o si� te�
sporo dzie�ek po�wi�conych wy��cznie tej tematyce; ich autorzy, tak zwani
mitografowie, pisali je maj�c na oku potrzeby g��wnie szko�y, pragn�li
bowiem u�atwi� m�odzie�y rozumienie dawnej poezji. Tego typu zarysy
mitologii wydawane s� w ka�dym kraju do dzi�. �r�d�em wreszcie bardzo
obfitym i cennym s� pisarze starochrze�cija�scy. Polemizuj�c z poganami
wytykali im oni z lubo�ci� wszelkie dziwactwa kultowe oraz nieobyczajne
sprawki bogi�, bog�w, bohater�w. Pami�ta� te� nale�y, �e pr�cz tych �r�de�
literackich posiadamy wr�cz nieprzebrane bogactwo scen o tematyce mitycz-
nej na zabytkach staro�ytnej rze�by, p�askorze�by, malarstwa.
'Ca�a ta olbrzymia ilo�� danych zosta�a ju� dawno pilnie zebrana i skrupu-
latnie zestawiona przez pokolenia uczonych, poczynaj�c od erudyt�w z cza-
s�w Odrodzenia. Wszystko, co mo�na na podstawie antycznych �r�de� powie-
dzie� o kt�rymkolwiek z mit�w, jest dzi� �atwo dost�pne dzi�ki fundamental-
nym pracom tak wybitnych znawc�w przedmiotu jak: W.H. Roscher," L.
Preller,'5 O. Gruppe,'e C. Robert," H.J. Rose.'s Wymieniamy tu, oczywi�cie',
nazwiska tych tylko badaczy, kt�rzy dali dzie�a o charakterze og�lnym
i podstawowym, pomijamy natomiast tych, kt�rzy ograniczyli si� do opraco-
wania pewnych aspekt�w lub cz�ci mitologii, albo traktowali o niej w zwi�z-
" Cytat ze Wstgpu Gravesa do Mit�w greckich.
,'" Ausfuhrliches Lexikon der griechischen und r#mischen Mythologie, Lipsk 1866 - (przy
wsp�udziale licznych uczonych).
'5 Griechische Mythologie, Berlin 1854 (I wydanie).
'g Griechische Mythologie und Religionsgeschichte, Monachium 1906.
" Die griechische Heidensage, Berlin 1920-23.
'e A Handbook of Greek Mytholog,y, Londyn 1928.
20 Wst�p
ku z dziejami greckiej religu; w przeciwnym bowiem wypadku lista musia�a-
by by� bardzo d�uga.'9
Wynika st�d, �e w�a�nie to, co laikowi wyda� si� mo�e najbardziej imponu-
j�ce, a wi�c zebranie wariant�w ka�dego mitu, w istocie jest zadaniem
stosunkowo prostym, bo dawno ju� wykonanym. Trzeba jednak stwierdzi�, �e
Graves wyzyska� sumiennie wiele materia�u, kt�ry mieli mu do ofiarowania
wy�ej wymienieni autorzy. Id�c za ich wskaz�wkami przestudiowa� znaczn�
cz�� staro�ytnych �r�de�, kt�re skrz�tnie podaje w notkach do ka�dego
rozdzia�u. Znaj�c j�zyk grecki m�g� Graves ka�dorazowo samodzielnie
sprawdza� wiadomo�ci podawane w literaturze przedmiotu.
Z mnogo�ci� wariant�w i wersji, cz�sto, jak ju� wy�ej przypomniano, ze
sob� sprzecznych, radzi sobie Graves w ten spos�b, �e zestawia je w poszeze-
g�lnych paragrafach ka�dego z ponad stu siedemdziesi�c#u rozdzia��w na
kt�re dzieli si� jego dzie�o. Nie jest to jednak zestawienie mechaniczne, i takim
zreszt� by� nie powinno. Autor zdecydowanie preferuje pewne w�tki i moty-
wy, inne za� traktuje bardzo kr�tko lub nawet pomija milezeniem. W pewnym
stopniu takie post�powanie jest usprawiedliwione, dzie�o bowiem, kt�re by
chcia�o r�wnomiernie uwzgl�dnia� wszelkie odmiany tych samych mit�w,
musia�oby przybra� rozmiary wr�cz ogromne. Jest wi�c rzecz� przyj�t�
r�wnie� i w opracowaniach znacznie obszerniejszych ni� Gravesowe, �e
w tek�cie odtwarza si� tylko t� posta� mitu, kt�r� uwa�a si� za podstawow�.
Tu jednak rozpoczyna si� w�a�ciwa praca badacza, a z ni� rodz� si� te�
istotne pytania i w�tpliwo�ci. Kt�r� wersj� uzna� za pierwotn�, kt�r� za� za
wt�rn�? Jakie stosowa� kryteria przy tym warto�ciowaniu? W jakiej mierze
dadz� si� r�ne warianty pogodzi�, w jakiej za� uzna� je nale�y za motywy
niezale�ne, przypadkowo tylko po��czone podobie�stwem imion, to�samo�-
ci� miejsc lub w�tk�w, a nawet swobodn� pomys�owo�ci� kt�rego� ze staro-
�ytnych autor�w? Przecie� mity ju� w staro�ytno�ci traktowane by�y z wielk�
dowolno�ci�, i to szezeg�lnie przez poet�w. Ci uwa�ali je za plastyczne
tworzywo, kt�re kszta�towali zale�nie od wewn�trznych wymog�w swego
dzie�a. By poda� przyk�ad najlepiej znany: tragicy ate�scy tematy do swych
dramat�w dobierali prawie wy��cznie spo�r�d mit�w, ale te� jak w�adezo si�
z nimi obehodzili! Dlatego to powo�ywanie si� na nich jako na autorytet, kt�ry
m�g�by pom�c w odtworzeniu pierwotnej postaci mitu, nie zawsze jest
przekonywaj�ce. Ale nie s� miarodajni nawet staro�ytni mitografowie, kt�rzy
za wszelk� cen� usi�uj� godzi� warianty oraz wprowadzaj� swoje pomys�y
interpretacyjne.
Tak wi�c dopiero po bardzo skrupulatnym uporz�dkowaniu materia�u
mo�na by przyst�pi� do wy�uskiwania tego, co jest w ka�dej opowie�ci
'"- Por. literatur� przytoczon� przez M. Nilssona, Gesehichte der griechisehen Religion, I.
Monachium 1955.
mitycznej jej podstawow� tre�ci�. Rzecz jednak nie jest prosta, nie zawsze
bowiem najstarsza zachowana wzmianka o danym micie jest w istocie
najwarto�ciowsza. Zdarza si�, �e to w�a�nie �r�d�o bardzo p�ne, ze schy�ku
�redniowiecza lub nawet z czas�w bizantyjskich, przypadkowo przekazuje
informacj� o du�ym znaczeniu. Sam Graves zwraca na to uwag� bardzo
.s�usznie. W ka�dym wi�c wypadku nale�y przeprowadza� warto�ciowanie
i krytyk� od nowa. Trzeba tu stwierdzi�, �e w stosunku do ca�o�ci mit�w taka
praca nie zosta�a dotychczas przeprowadzona przez nikogo, cho� posiadamy
doskona�e analizy pewnych mit�w albo ich cykl�w, by wymieni� tylko
klasyczne studium C. Roberta Oidipusjo. Kto natomiast z g�ry zak�ada, �e
najgodniejsza uwagi jest ta wersja i ten aspekt mitu, kt�re najlepiej odpowia-
daj� jakim� zasadniczym, uprzednio powzi�tym koncepcjom o istocie mit�w
w og�le, nie post�puje metodycznie. A od tego w�a�nie zarzutu Gravesa
uwolni� nie mo�na.
Obok bogactwa i r�norodno�ci w�tk�w i wariant�w initycznych badania
w tej dziedzinie komplikuje jeszcze odmienno�� stanowisk w kwestii podsta-
wowej: jak wyja�ni� genez� i jak zdefiniowa� istot� helle�skich mit�w? To
z kolei wi��e si� bardzo �ci�le z problemem greckiej religii w og�le. Jak
wiadomo, jest ona zjawiskiem niezmiernie z�o�onym, mity za� stanowi�
wprawdzie jej cz�� integraln�, ale tylko cz��. By� niegdy� w nauce okres,
kiedy uto�samiano mity Grek�w z ich religi�. Dzi�, rzecz oczywista, takiego
stanowiska nikt nie podziela, cho� pokutuje ono jeszcze w niekt�rych podr�-
cznikach szkolnych. Ale w�a�nie religioznawcy przywi�zuj� ogromn� wag�
do bada� nad mitami, te bowiem reprezentuj� najstarsze osi�galne dla nas
z�o�a greckich wierze�, na r�wni z pewnymi zwyczajami i obrz�dami kulto-
wymi.
Spo�r�d kierunk�w reprezentowanych w religioznawstwie wieku XIX i XX
cztery maj� szczeg�lnie �cis�y zwi�zek z badaniem mit�w, s� to:
Mitologia por�wnawcza; jej najwybitniejsi przedstawiciele, M. Muller, L.
Preller, W.H. Roscher, usi�owali wykaza� �cis�e pokrewie�stwo mit�w i wie-
rze� indoeuropejskich, por�wnuj�c pewne w�tki opowie�ci o bogach i boha-
terach oraz etymologizuj�c ich imiona. W wielu mitach szko�a ta upatrywa�a
odzwierciedlenie proces�w przyrodniczych, a w szczeg�lno�ci zjawisk na
niebie. Nie docenia�a natomiast mitologia por�wnawcza wp�ywu substratu
przedhelle�skiego oraz zapo�ycze� z Bliskiego Wschodu.
Szko�a tak zwana m�odohistoryczna; tej przewodzili U. Wilamowitz-Moel-
lendorf oraz E. Bethe. �ledzi�a ona przede wszystkim zmiany, jakim ulega�y
mity w dzie�ach literatury i sztuki, a przyk�ada�a te� znaczn� wag� do
lokalizacji pierwotnych mit�w i zwi�zku ich z kultami.
Szko�a etnologiczna, kt�r� nazwa� te� mo�na antropologi� kulturow�,
widzia�a w religii greckiej w zasadzie proste przed�u�enie wierze� w�a�ci-
#a Berlin 1920.
Wst�p
21
wych ludom pierwotnym. Dlatego to nader wa�nym przedmiotem jej bada�
by�y motywy ba�niowe oraz obrz�dki lud�w okre�lanych cz�sio jako "prymi-
tywne". Zestawiano przy tym, w�a�ciwie na jednej p�aszczy�nie, pewne fakty
z nieraz bardzo odleg�ych krain i z r�nych epok. Klasyczne dzie�o tej szko�y,
The Golden Bough I.G. Frazera, jest znane czytelnikowi polskiemu w wersji
skr�conej.#'
Wielka popularno��, jak� zdoby�y w ostatnich dziesi�cioleciach metody
psychoanalizy, nie pozosta�a bez wp�ywu na religioznawstwo. Zrodzi�y si� te�
nowe pr�by obja�niania mit�w; te mia�yby by� przejawami pewnych komple-
ks�w tkwi�cych w pod�wiadomo�ci - kompleks�w indywidualnych lub nawet
zbiorowych. Wystarczy tu przypomnie� s�awn� Freudowsk� interpretacj�
mitu o Edypie. Szczeg�lnie jednak trwa�y wp�yw wywar�y pogl�dy reprezen-
towane przez ten kierunek psychoanalizy, kt�ry zapocz�tkowa� C.G. Jung.
Na terenie religioznawstwa usilnie propaguje dzi� ide# Junga K. Kerenyi.zz
Tezy szko�y psychoanalitycznej zwalcza Graves ostro, i nie bez pewnej
racji. Wywo�a�o to zreszt� z kolei wielce zjadliw� krytyk� Mit�w greckich
w�a�nie ze strony Kerenyiego.z3 Najbli�sza niew�tpliwie by�aby Gravesowi
szko�a antropologiczna, s� jednak te� pewne zasadnicze r�nice. Do tych
nale�y silne akcentowanie przez Gravesa roli matriarchatu i Wielkiej Bogini.
Warto tutaj od razu zaznaczy�, �e pomys� Gravesa, aby powstanie mit�w
wi�za� z przedgreckim kultem Wielkiej Bogini, nie jest ca�kowicie oryginal-
ny. Z podobn� tez� wyst�pi� ju� w roku 1946 uczo�y w�oski M. Untersteiner:
minojska Wielka Bogini mia�a obok siebie boga roku. B�g ten corocznie
umiera� (albo gin�� z r�ki Bogini) - i wci�� si� odradza�; obrz�dy zwi�zane
z tym kultem sta�y si� p�niej zal��kiem i tre�ci� wielu mit�w greckich.i'
Nie jest jednak istotne, w Jakiej mierze zasadnicze pogl�dy Gravesa s� jego
w�asno�ci�; wa�niejsze jest pytanie, jak� mo�na im przyzna� warto��
naukow�.
Antropologowie i historycy, zw�aszcza marksistowscy, od dawna ju�
przyjmuj�, �e matriarchat stanowi� pewien etap w rozwoju spo�ecze�stw
pierwotnych. Niekt�re dane, a zw�aszcza niewie�cie figurki, licznie znajdo-
wane w r�nych kraj ach Europy i Wschodu, mog�yby wskazywa�, �e w okresie
neolitu kult b�stw kobiecych (symbol p�odno�ci?) by� bardzo rozpowszech-
niony. Z trzeciego i drugiego tysi�clecia p.n.e. pochodzi wiele zabytk�w sztuki
egejskiej, przede wszystkim za� krete�skiej, kt�re przedstawiaj� jak�� istot�
kobiec�, prawdopodobnie bogini�. Wydaje si� bowiem, �e jest ona centraln�
-' Z�ota ga���, Warszawa 1962 (I wydanie), Warszawa 1965 (II wydanie); krytyk� szko�y
etnologicznej przeprowadza J. Luty�ski w przedmowie do tego t�umaczenia.
z? Zob. np. jego Die Mythologie der Griechen, Zurych 1951.
#3 W czasopi�mie "Gnomon", r. 1928.
2' La fisiologia del mito, Turyn 1946.
Wst�p
23
postaci� jakich� obrz�d�w i uroczysto�ci, czasem za� wyst�puje z pewnymi
atrybutami-bosko�ci. W Azji Mniejszej kult Bogini by� ponad wszelk� w�tpli-
wo�� zakorzeniony od tysi�cleci i przenikn�� w czasy historyczne, a nawet
w�drowa� stamt�d, ju� w okresie podboj�w rzymskich, do Italu oraz do
innych krain nad Morzem �r�dziemnym (Kybele, Wielka Matka Bog�w).
�lady czci oddawanej bogini - albo boginiom - s� wyra�ne tak�e w starszych
pok�adach wierze� Mezopotamii, Syrii i Fenicji, cho� b�stwa m�skie wyst�-
puj� tam od dawna.
Jednakowo� od przyj�cia matriarchatu, jako pewnej instytucji spo�ecznej
w okre�lonej fazie rozwoju ludzko�ci, i nawet od zgody na to, �e w pewnych
religiach b�stwa kobiece odgrywa�y rol� dominuj�c�, daleka jeszcze droga do
aprobowania konkretnych rozwi�za� i pr�b interpretacyjnych Gravesa. Nikt
dzi� nie neguje, �e minojskie kulty stanowi� bardzo istotn� komponent�
greckiej religii i mitologii. Szczeg�lnie jasno wykaza�y to s�awne prace
szwedzkiego uczonego M. Nilssona.2# Jednak�e drogi badaczy rozchodz� si�
we wszystkich prawie kwestiach szczeg�owych, ta za�, kt�r� idzie Graves,
z pewno�ci� nie nale�y do najbezpieczniejszych naukowo; buduje on zbyt
�mia�o na nik�ych, w�t�ych przes�ankach.Nasza wiedza o minojskich wierze-
niach jest skromna; trudno nawet orzec, czy w�a�ciwie rozumiemy zabytki
archeologiczne z tego czasu. M. Nilsson s�usznie zwr�ci� uwag�, jak p�ytkie,
a mo�e nawet wr�cz opaczne by�oby pojmowanie religii egipskiej, gdyby
zabytk�w jej kultury nie obja�nia�y �r�d�a pisane!2g Kto wie, czy niekt�rzy
uczeni nie doszukiwaliby si� u Egipcjan kultu Wielkiej Bogini, powo�uj�c si�
na znany mit o Izydzie. Spadek po epoce minojskiej �raz zderzenie dw�ch
kultur, helle�skich przybysz�w z p�nocy i dawnych mieszka�c�w basenu
Morza Egejskiego, na pewno odegra�y wielk� rol� przy formowaniu si� mit�w,
szczeg�y jednak i przebieg tego procesu os�oni�te s� tajemnic�.
W cz�ci interpretacyjnej swego dzie�a Graves cz�sto powo�uje si� na
podania i wierzenia w�a�ciwe ludom bardzo wielu krain i epok. �wiadczy to
niew�tpliwie o du�ym oczytaniu autora, swoboda jednak, z jak� zestawia
fakty bardzo rozmaitej warto�ci i wiarygodno�ci, cz�sto daleko odbiega od
zygor�w stawianych pracy naukowej.l Ocena tej cz�ci musia�aby z koniecz-
no�ci przybra� rozmiary obszernego studium. Nie jest to zreszt� potrzebne, bo
chyba nie by�o intencj� autora, by traktowano jego ksi��k� jako naukow�
sensu stricto; dlatego te� sk�po i jakby przypadkowo cytuje prace, z kt�rych
czerpa� swoje dane. Mimo to Mity greckie,