Denise Whichello Brown indyjski masa� g�owy Z angielskiego prze�o�y� Marek Czeka�ski KDC KIM DII CIEBIE Tytu� orygina�u TEACH YOURSELF INDIAN HEAD MASSAGE Projekt ok�adki i rysunki Agnieszka Sk�abin Zdj�cie na ok�adce Bohdan M. Ruci�ski Redaktor prowadz�cy Fhwe� Kozlowski Redakcja Jadwiga Kosmulska Korekta Ma�a Gladyszewska Copyright � 2003 Denise Whichello Brown First published in the English language by Hodder and Stoughton Limited Copyright � lor the Polish translation by Bauer-Weltbild Media Sp. z o.o., Sp. k. Warszawa 2006 Bauer-Weltbild Media Sp. z o.o., Sp. k. Klub dla Ciebie ul. Majda�ska 12 04-088 Warszawa www.kdc.pl Siedemset siedemdziesi�ta publikacja Klubu dla Ciebie ISBN-10: 83-7404-516-7 ISBN-13: 978-83-7404-516-2 Sk�ad i �amanie Miros�aw Dro�d�, Warszawa Druk i oprawa Toru�skie Zak�ady Graficzne Zapolex Sp. z o.o. 87-100 Toru�, ul. Gen. Sowi�skiego 2/4 Rozdzia� 1 Informacje og�lne 1 7 </> Jakie s� korzy�ci? 8 "O Rys historyczny 12 _. CA Rozdzia� II Wszystko o g�owie i twarzy 14 -H- Budowa czaszki " 8. Ko�ci szyi i pasa barkowego Mi�nie g�owy i twarzy 19 52 Diagnoza orientalna 23 O, Rozdzia� III Przygotowanie do masa�u 34 Pomieszczenie 35 Wyposa�enie 37 Przygotowanie osoby wykonuj�cej masa� 38 Przygotowanie osoby poddaj�cej si� masa�owi 42 Przeciwwskazania do indyjskiego masa�u g�owy 43 Rozdzia� IV Zastosowanie olejk�w 48 Korzy�ci wynikaj�ce ze stosowania olejk�w 49 Wyb�r podstawowego olejku do masa�u 49 Inne olejki podstawowe tradycyjnie u�ywane w Indiach 55 Czyste olejki esencjalne 57 Dziesi�� najwa�niejszych olejk�w esencjalnych do sk�ry i w�os�w 58 Rozdzia� V Techniki masa�u 62 Technika pierwsza - effleurage / g�adzenie 63 Technika druga - wcieranie 65 Technika trzecia - petrissage 67 Technika czwarta - tapotement / uderzanie 71 Technika pi�ta - r�wnowa�enie czakram�w 74 Czakramy wy�sze 77 Rozdzia� VI Szczeg�owy opis zabiegu 80 Kolejno�� wykonywanych czynno�ci 83 Nawigzanie kontaktu 83 Masa� g�rnych plec�w i bark�w 83 Masa� ramion 94 Masa� szyi 98 Masa� g�rnej powierzchni g�owy 104 Masa� twarzy 108 R�wnowa�enie czakram�w 114 Porady og�lne 114 Rozdzia� VII Pom�my sobie sami 117 Automasa� 118 Piel�gnacja w�os�w 125 Piel�gnacja sk�ry 129 ZAKO�CZENIE 133 S�OWNICZEK 135 INDEKS 140 Rozdzia� 1 Informacje og�lne W tym rozdziale wyja�nimy: � na czym polega indyjski masa� g�owy � jakie korzy�ci fizjologiczne, psychologiczne i duchowe daje jego stosowanie � jaka jest jego przesz�o�� historyczna 1 �o 8> 2. o Indyjski masa� g�owy jest form� holistycznej terapii r�wnowa��cej cia�o, umys� i dusz� z korzy�ci� dla zdrowia i samopoczucia. Uczucie niezr�w-nowa�enia mo�e prowadzi� do ca�ej gamy niepo��danych objaw�w i chor�b, w tym tak�e schorze� bardzo powa�nych. Stresy wsp�czesnej cywilizacji, z�a dieta, szkodliwy tryb �ycia oraz ska�enie �rodowiska naturalnego to czynniki zaburzaj�ce r�wnowag� energetyczn� organizmu ludzkiego oraz blokuj�ce normalny przep�yw energii �yciowej. Indyjski masa� g�owy skutecznie przywraca r�wnowag� ustroju, dzia�aj�c uzdrawiaj�co i zapobiegaj�c chorobom. Tradycyjna sztuka indyjskiego masa�u g�owy wywodzi si� ze staro�ytnego systemu medycznego zwanego Ajurved�, praktykowanego w Indiach od tysi�cy lat. Kiedy� by�a to technika terapeutyczna stosowana powszechnie w rodzinach na ca�ym obszarze Indii jako element �ycia codziennego; obecnie zyskuje sobie coraz wi�ksz� popularno�� we wszystkich cz�ciach �wiata. Jakkolwiek termin �indyjski masa� g�owy" sugeruje dzia�anie ograniczaj�ce si� wy��cznie do tej cz�ci cia�a, to jednak obejmuje ono r�wnie� szyj�, barki, g�rne partie plec�w oraz ramiona. Jest to bardzo prosta, bezpieczna, naturalna i �agodna forma terapii, podczas kt�rej pacjent znajduje si� zwykle w pozycji siedz�cej. Nie s� potrzebne �adne akcesoria, a masa� mo�na wykonywa� przez ubranie. Pe�na sesja indyjskiego masa�u g�owy trwa oko�o 30 minut. Informacje i instrukcje zawarte w tej ksi��ce pozwalaj� opanowa� jego techniki i z powodzeniem stosowa� je w celu uspokajania, podnoszenia na duchu oraz rewitalizacji cz�onk�w rodziny i innych os�b zaprzyja�nionych. Wykonywanie masa�u g�owy jest bardzo przyjemne dla obu stron. Jakie sq korzy�ci? Indyjski masa� g�owy przynosi wiele istotnych korzy�ci natury fizjologicznej, psychologicznej i duchowej. Korzy�ci fizjologiczne Masa� g�owy wywodz�cy si� z Ajurvedy przywraca r�wnowag� wszystkich funkcjonalnych uk�ad�w cia�a. Uk�ad kr��enia Indyjski masa� g�owy poprawia ukrwienie wszystkich cz�ci cia�a oraz dow�z sk�adnik�w od�ywczych i tlenu do kom�rek i tkanek, jak r�wnie� usuwanie produkt�w ubocznych przemiany materii, w tym dwutlenku w�gla. Tlen i sk�adniki od�ywcze rozprowadza w organizmie krew t�tnicza, a produkty odpadowe usuwa krew �ylna. Dobre od�ywienie tkanek sprzyja uzdrawianiu. Indyjski masa� g�owy poprawia szczeg�lnie ukrwienie m�zgu, sk�ry g�owy, twarzy, szyi i bark�w, co sprzyja zachowaniu pe�nej przytomno�ci psychofizycznej, zapobiega sztywnieniu mi�ni oraz poprawia stan sk�ry i w�os�w. Ta forma masa�u przynosi r�wnie� konkretne korzy�ci w chorobach serca i nadci�nieniu, reguluje bowiem ci�nienie t�tnicze i wzmacnia mi�sie� sercowy. Uk�ad limfatyczny Indyjski masa� giowy zwi�ksza skuteczno�� uk�adu limfatycznego, dzi�ki czemu mo�liwe jest sprawniejsze usuwanie ubocznych produkt�w przemiany materii oraz nadmiaru p�yn�w zgromadzonych w tkankach. Pobudzone zostaj� mechanizmy obronne, co ma istotne znaczenie w zwalczaniu infekcji i w rekonwalescencji. Wzmo�enie odporno�ci oznacza mniejsz� podatno�� na przezi�bienia, kaszel i inne dolegliwo�ci. Muskulatura Indyjski masa� g�owy to doskona�a terapia usuwaj�ca b�le i usztywnienia z mi�ni twarzy, wierzchu g�owy, szyi, g�rnych plec�w i bark�w. Mi�nie napi�te i przykurczone nie rozlu�niaj� si� prawid�owo. Ruchy stosowane podczas masa�u rozci�gaj� i rozdzielaj� w��kna mi�niowe, co umo�liwia im rozlu�nienie oraz funkcjonowanie z maksymaln� skuteczno�ci�. Usuwanie w�z��w napi�cia pozwala w znacznym zakresie u�mierza� napi�ciowe b�le g�owy oraz b�le wyst�puj�ce w obr�bie szyi i bark�w. Odpadowe metabolity, takie jak kwas mlekowy, gromadz�ce si� zw�aszcza po �wiczeniach fizycznych, powoduj�ce sztywno�� mi�ni i ich zm�czenie, dzi�ki masa�om g�owy mog� by� skutecznie usuwane z tkanek, co objawia si� zmniejszeniem usztywnie�. Ko�ciec Indyjski masa� g�owy zmniejsza usztywnienia staw�w, zwi�kszaj�c ruchomo�� w obszarze szyi i bark�w. Usuwane s� wszelkie zb�dne przylegania w stawach, przez co zwi�ksza si� zakres ich ruchomo�ci. Masa� przynosi te� ulg� w chorobach uk�adu kostnego, takich jak artretyzm. 9 5" Q O O (Q a 10 a> o W�osy Indyjski masa� g�owy poprawia kr��enie w obr�bie sk�ry g�owy, a tym samym wzrost w�os�w. W�osy staj� si� silne i zdrowe oraz nabieraj� po�ysku w wyniku lepszego ukrwienia, a przez to od�ywienia i natlenowa-nia cebulek w�osowych. Pobudzone zostaj� r�wnie� gruczo�y �ojowe wydzielaj�ce naturaln� substancj� zwil�aj�c� i nat�uszczaj�c� w�osy. L Sk�ra Indyjski masa� g�owy poprawia ukrwienie sk�ry, zapewniaj�c zdrow� cer�. Zwi�ksza si� przy tym skuteczno�� z�uszczania martwych kom�rek, dzi�ki czemu nowe kom�rki s� lepiej eksponowane i sk�ra nabiera zdrowego wygl�du. W wyniku masa�u nast�puje stymulacja oraz poprawa funkcjonowania gruczo��w �ojowych i potowych, a uboczne produkty przemiany materii s� skutecznie wydalane przez pory sk�ry. ��j zapewnia sk�rze mi�kko�� i elastyczno��, a gruczo�y potowe odblokowuj� zatkane pory, co sprzyja usuwaniu toksyn. Podobnie jak po zwyk�ym masa�u, stan, koloryt, j�dr-no�� i elastyczno�� sk�ry ulegaj� poprawie, co powoduje znikanie drobnych zmarszczek i odm�odzenie wygl�du twarzy. Oczy Indyjski go :zy lyjski masa� g�owy rozlu�nia i uelastycznia napi�te mi�nie oczu, skutkiem mo�e by� wyra�niejsze i ostrzejsze widzenie. cze- Nos Indyjski masa� g�owy znakomicie pomaga w stanach obrz�k�w kom�r nosowych i zapaleniach zatok. Masa� twarzy pobudza wydzielanie �luzu oraz poprawia w�ch. �uchwa Indyjski masa� g�owy �agodzi dolegliwo�ci zwi�zane z doln� szcz�k�. Zaciskanie z�b�w w sytuacjach stresowych oraz takich, w kt�rych usi�ujemy znie�� co� przykrego, powoduje wzrost napi�cia w okolicy �uchwy, kt�re za pomoc� tego masa�u mo�na z �atwo�ci� usun��. Korzy�ci psychologiczne Stres i napi�cie Indyjski masa� g�owy doskonale �agodzi stresy i napi�cia. Pewien zakres �pozytywnego" stresu mo�e by� korzystny dla zdrowia, na przyk�ad gdy wi��e si� ze zwi�kszon� motywacj� do zako�czenia przedsi�- wzi�cia lub mobilizacj� przed egzaminami. Ka�dy z nas ma jednak pewien pr�g tolerancji stresu, a utrzymywanie si� wysokich jego poziom�w w d�u�szym czasie prowadzi do fizycznego i psychicznego wyczerpania. W takich warunkach drobne sprawy urastaj� do rangi powa�nych problem�w i w rezultacie dochodzi do gro�nych zaburze� zdrowia. Zdarza si�, ze natr�tne my�li uparcie powracaj�, uniemo�liwiaj�c nam odpr�enie i wywo�uj�c bezsenno��. Indyjski masa� g�owy uspokaja umys� oraz �agodzi trudno�ci ze snem. Niekt�re osoby zasypiaj� podczas zabiegu; po obudzeniu twierdz�, �e spa�y lepiej ni� zwykle i czuj� si� od�wie�one jak nigdy przedtem. St�umione emocje i napi�cia mog� gromadzi� si� w ciele. Pog��biaj�ce si� uczucia beznadziejno�ci i rozpaczy, a tak�e obni�one poczucie w�asnej warto�ci, prowadz� do stan�w g��bokiego smutku i depresji. Skrajna rozpacz mo�e by� nawet �r�d�em zachowa� agresywnych. Indyjski masa� g�owy sprzyja eliminacji tego rodzaju zak��ce� emocjonalnych, dzi�ki czemu mo�liwe staje si� podejmowanie codziennych �yciowych wyzwa� z wewn�trznym spokojem. Nast�puje r�wnie� zwi�kszenie wydzielania w m�zgu endorfin neutralizuj�cych hormony stresu i przywracaj�cych dobre samopoczucie. Nastr�j si� poprawia, niepok�j i depresja ust�puj�, a pacjent czuje si� podniesiony na duchu i pewniejszy siebie. Poprawa koncentracji Indyjski masa� g�owy zwi�ksza natlenowanie m�zgu, a przez to usuwa zm�czenie oraz podnosi jasno�� my�lenia i zdolno�� skupienia uwagi. Stan taki sprzyja kreatywno�ci, u�atwia przyp�yw nowych idei i zwi�ksza produktywno�� my�lenia. Podniesienie poziomu energii Indyjski masa� g�owy zwi�ksza poziom energii �yciowych. Energie znajduj�ce si� w stanie stagnacji lub zablokowania przez wewn�trzne napi�cia zostaj� uwolnione i zaczynaj� swobodnie przep�ywa� w ustroju. Podczas zabiegu pojawia si� uczucie g��bokiego spokoju oraz przyp�ywu si� �yciowych. Zabieg przerywa na pewien czas odruchow� aktywno�� umys�u i cia�a, dzi�ki czemu mo�e nast�pi� energetyczne do�adowanie. Po masa�u pacjenci czuj� przyp�yw �ywotno�ci i og�ln� popraw� samo- 11 Q O O 1 ffl poczucia. 12 a> I o o o o Korzy�ci w sferze duchowej Indyjski masa� g�owy oddzia�uje na subtelne o�rodki energii �yciowych zwane czakramami, odblokowuj�c je i r�wnowa��c. Pod koniec zabiegu nast�puje wyr�wnanie tych energii oraz ich harmonizacja, co oznacza gruntown� odnow� cia�a, umys�u i ducha. Ostrze�enie! Indyjskiego masa�u g�owy nie powinno si� nigdy traktowa� jako zabiegu zast�puj�cego konwencjonaln� medycyn�, w stosunku do kt�rej jest on form� terapii komplementarnej, czyli uzupe�niaj�cej. Jakkolwiek w pe�ni wykwalifikowany terapeuta, maj�cy du�e do�wiadczenie w zakresie tego masa�u, a tak�e dobr� znajomo�� anatomii i fizjologii, mo�e pom�c w opanowaniu wielu problem�w zdrowotnych, to jednak w przypadkach utrzymuj�cych si� objaw�w chorobowych nale�y zawsze skorzysta� z porad lekarskich. Rys historyczny Masa� jest najstarsz� znan� cz�owiekowi form� dzia�ania leczniczego praktykowan� od tysi�cy lat. Jak ju� wspomnia�am, staro�ytna sztuka indyjskiego masa�u g�owy wywodzi si� zAjurvedy - tradycyjnej medycyny indyjskiej. Sanskryckie s�owo Ayurveda mo�na t�umaczy� jako oznaczaj�ce �nauk� o �yciu", �wiedz� o �yciu" lub �nauk� o d�ugowieczno�ci". Ajurwedyjskie podej�cie do zdrowia opiera si� na postulacie r�wnowagi cia�a, umys�u i ducha oraz promocji d�ugiego �ycia. System ten rekomenduje masa� w po��czeniu z diet�, zio�ami, zabiegami oczyszczaj�cymi, jog�, medytacj� i �wiczeniami fizycznymi. Masa� odgrywa� zawsze podstawow� rol� w �yciu indyjskich rodzin. Jest on integraln� cz�ci� �ycia codziennego, zalecan� dla m�czyzn i kobiet w ka�dym wieku. � Niemowl�ta. Codzienny masa� niemowl�t i dzieci do lat trzech jest w Indiach bardzo popularnym zwyczajem. S�u�y podtrzymaniu wi�zi, zachowaniu dzieci w szcz�ciu i zdrowiu oraz zapewnieniu im poczucia bezpiecze�stwa w �rodowisku rodzinnym. � Dzieci (3-6 lat). Dzieci indyjskie w wieku przedszkolnym poddaje si� masa�om 2-3 razy w tygodniu. Niekt�re matki robi� to codziennie -jak w przypadku niemowl�t. � Dzieci (powy�ej 7 lat). Dzieci w wieku szkolnym ucz� si� staro�ytnych technik masa�u, obserwuj�c innych cz�onk�w rodziny oraz pod- daj�c si� tym zabiegom. Stopniowo pr�buj� masowa� innych cz�onk�w rodziny. � Pned �lubem. Zgodnie z tradycyjnym zwyczajem narzeczem poddaj� si� masa�om przed ceremoni� za�lubin. Zabiegi te maj� dzia�anie relaksuj�ce, uzdrawiaj�ce i upi�kszaj�ce, a zarazem podnosz� kondycj� fizyczn� nowo�e�c�w oraz ich p�odno��. � Ci��a. Kobiety spodziewaj�ce si� dzieci poddaj� si� masa�om w ca�ym okresie ci��y oraz przez co najmniej 40 dni po porodzie. � Dalsze �ycie. Masa�e s� w Indiach sta�ym elementem �ycia rodzinnego. Osobom starszym serwuj� te zabiegi m�odsi cz�onkowie rodzin -zwykle dzieci i wnuki. A zatem, masa� odgrywa wa�n� rol� w �yciu rodzinnym. Indyjski masa� g�owy wykonywa�y dawniej wy��cznie kobiety, traktuj�c go jako element codziennych zabieg�w piel�gnacyjno-oczyszczaj�cych. Zwi�zane z nim umiej�tno�ci by�y przekazywane w linii �e�skiej z pokolenia na pokolenie. U�ywane podczas masa�u olejki sezamowe, migda�owe i kokosowe, wcierane w sk�r� g�owy, zapewnia�y hinduskim kobietom zdrowe i d�ugie w�osy z pi�knym po�yskiem. W Indiach masa�em g�owy zajmuj� si� r�wnie� fryzjerzy. Typowe ich us�ugi obejmuj� zawsze champi - �masowanie g�owy", od kt�rego nazwy pochodzi zachodnie s�owo �szampon". Fryzjerzy wykonuj� pobudzaj�ce i o�ywiaj�ce masa�e g�owy, po kt�rych klienci czuj� si� od�wie�eni i pe�ni wigoru. Tak�e i ci ludzie przekazuj� swoje umiej�tno�ci i do�wiadczenia z ojca na syna. Ka�dy lub ka�da z nich ma swoj� indywidualn� technik� i metod�. Masa�e g�owy s� praktykowane w Indiach nie tylko w domach i u fryzjer�w, lecz tak�e w wielu innych miejscach. Zabiegowi takiemu mo�na si� podda� bez wi�kszego trudu zar�wno na rogu ulicy, jak i na ucz�szczanej przez turyst�w pla�y. Indyjski masa� g�owy dopiero niedawno trafi� do kraj�w Zachodu, w kt�rych sta� si� od razu ogromnie popularny. Nale�y on obecnie do najszybciej rozwijaj�cych si� terapii komplementarnych, a jego kursy organizuje si� na wielu wy�szych uczelniach ca�ego �wiata. Masa� g�owy zyskuje sobie wielk� popularno�� w miejscach pracy, nie wymaga bowiem rozbierania si� i u�ywania jakichkolwiek akcesori�w, a przy tym jest �atwy do opanowania i ogromnie skuteczny. 13 | i o 1 (D Rozdzia� 2 Wszystko o g�owie i twarzy W tym rozdziale zapoznamy si� z: � ko��mi czaszki � ko��mi szyi i pasa barkowego � mi�niami g�owy i twarzy � orientaln� diagnoz� g�owy i twarzy Budowa czaszki Osoba wykonuj�ca masa� g�owy powinna zna� kostno-mi�mow� struktur� g�owy, szyi i bark�w pacjenta. Pozwala to bardziej �wiadomie wybiera� obszary, kt�re trzeba masowa� oraz te, kt�rych podczas masa�u nale�y unika�, a przez to uzyskiwa� optymalne jego efekty. Chroni�cy m�zg szkielet g�owy sk�ada si� z 22 ko�ci tworz�cych dwie grupy. 1 cz�� czaszkow� (8 ko�ci) 2 cz�� twarzow� (14 ko�ci) Czaszka Cz�� czaszkowa sk�ada si� z nast�puj�cych o�miu ko�ci: � czo�owej � ciemieniowych (dwie) � skroniowych (dwie) � � potylicznej � klinowej � sitowej. Ko�� czo�owa Ko�� czo�owa obejmuje czo�o i przedni� cz�� czaszki. Tworzy ona r�wnie� stropy oczodo��w. Zawiera zatoki czo�owe i ��czy si� z dwiema ko��mi ciemieniowymi za po�rednictwem szwu wie�cowego. Ko�ci ciemieniowe Dwie ko�ci ciemieniowe tworz� znaczn� cz�� bok�w i sklepienia czaszki. ��cz� si� z wieloma ko��mi: za po�rednictwem szwu w�g�owego z ko�ci� potyliczn�; za po�rednictwem szwu �uskowego z ko��mi skroniowymi i ko�ci� klinow�; oraz za po�rednictwem szwu wie�cowego z ko�ci� czo�ow�. Ko�ci skroniowe Dwie ko�ci skroniowe tworz� dolne boczne cz�ci czaszki. W ko�ciach tych s� osadzone struktury ucha �rodkowego i wewn�trznego. Ko�� potyliczna Ko�� potyliczna tworzy doln� tyln� cz�� czaszki. ��czy si� z trzema innymi grupami ko�ci czaszkowych - ko��mi ciemieniowymi i skroniowy- 15 o o i 16 I I o o mi oraz ko�ci� klinow�. W ko�ci potylicznej znajduje si� du�y otw�r (io-ramen magnum), przez kt�ry przechodzi g�rny odcinek rdzenia kr�gowego. Ko�� klinowa Ko�� klinowa, znajduj�ca si� w �rodkowej cz�ci podstawy czaszki, jest uwa�ana za zwornik dna czaszki, a jej nazwa nawi�zuje do jej kszta�tu. ��czy si� ze wszystkimi innymi ko��mi czaszki oraz wsp�tworzy gniazda oczodo��w. Ko�� klinowa przypomina kszta�tem nietoperza z rozpostartymi skrzyd�ami i nogami wyci�gni�tymi w d� i do ty�u. Ko�� si�owa Lekka, g�bczasta ko�� sitowa znajduje si� mi�dzy oczodo�ami, przed ko�ci� klinow� i za ko��mi nosowymi. Twarz Grup� 14 ko�ci twarzowych tworz�: � ko�ci nosowe (dwie) � szcz�ki (dwie) � ko�ci jarzmowe (dwie) � �uchwa � ko�ci Jzowe (dwie) � ko�ci podniebienne (dwie) � ma��owiny nosowe ni�sze (dwie) � lemiesz Ko�ci nosowe Dwie niewielkie pod�u�ne ko�ci nosowe tworz� g�rn� cz�� grzbietu nosa. Dolna cz�� nosa jest zbudowana z chrz�stek. Szcz�ki Dwie po��czone ko�ci szcz�kowe tworz� razem g�rn� szcz�k�. S�u�� jako zwornik architektury twarzy i ��cz� si� ze wszystkimi innymi jej ko��mi z wyj�tkiem �uchwy (szcz�ki dolnej). Ko�ci szcz�kowe tworz� wi�ksz� cz�� podniebienia twardego (sklepienia jamy ustnej), cz�� podstaw oczodo��w oraz cz�� kom�r nosowych. Ka�da z ko�ci szcz�kowych zawiera zatok� szcz�kow�. Ko�ci jarzmowe Dwie ko�ci jarzmowe kszta�tuj� g��wnie ko�ci policzkowe, wsp�tworz� jednak r�wnie� oczodo�y. ��cz� si� z ko�ci� czo�ow�, z ko��mi skroniowymi i szcz�kowymi oraz z ko�ci� klinow�. �uchwa �uchwa jest najwi�ksz� i najsilniejsz� z ko�ci twarzy, tworz�c� doln� szcz�k�. ��czy si� z ko��mi skroniowymi. Ko�ci �zowe Dwie ko�ci �zowe tworz� wewn�trzne �ciany oczodo��w. S� to najmniejsze z ko�ci twarzowych, o wielko�ci paznokci palc�w d�oni i grubo�ci papieru. Sw� nazw� zawdzi�czaj� bruzdom mieszcz�cym kana�y nosowo--�zowe. Ko�ci podniebienne Dwie ko�ci podniebienne ��cz� si� ze sob� wzd�u� linii �rodkowej, jak dwie du�e litery �U. Tworz� tyln� cz�� sklepienia jamy ustnej, dno i �ciany boczne nosa oraz niewielk� cz�� podstaw oczodo��w. Ma��owiny nosowe ni�sze Dwie ma��owiny nosowe ni�sze, przypominaj�ce kszta�tem spiralne zwitki, tworz� zewn�trzne �ciany nosa. (Ma��owiny wy�sze i po�rednie nale�� do ko�ci sitowej.) Lemiesz Tr�jk�tna ko�� lemieszowa tworzy cz�� przegrody nosowej (na kt�r� sk�ada si� cz�� ko�ci sitowej oraz struktury chrzestne). Asymetria (przesuni�cie w jedn� stron�) ko�ci lemieszowej mo�e by� przyczyn� nier�wnych obj�to�ci kom�r nosowych i zwi�zanej z tym sk�onno�ci do za�luzowania, a nawet chronicznego zapalenia zatok. 17 I O o <a | o Ko�ci szyi i pasa barkowego Szyja Ko�ciec szyi tworzy siedem kr�g�w szyjnych kr�gos�upa. Pierwszy z nich (atlas) podtrzymuje g�ow�, a drugi (obrotnik) umo�liwia jej ruchy skr�tne. Barki Pas barkowy, umo�liwiaj�cy ruchy bark�w, sk�ada si� z nast�puj�cych ko�ci: 18 I o o i Rys. I. Widok czaszki z przodu Opis: a ko��czotowa b ko�ci ciemieniowe c steroidy d ko�ci skroniowe e ko�ci jarzmowe f ko�ci nosowe g ko�� sitowa h ko�ci teowe i lemiesz j mat�owiny nosowe ni�sze k szcz�ka I �uchwa Opis: a ko��czotowa b ko�� ciemieniowa c steroid d ko�� skroniowa e ko�� potyliczna f ko�� jarzmowa g ko�� nosowa h ko��tzowa i ko�� sitowa j szcz�ka k �uchwa Rys. 2. Widok czaszki z boku � Dwa obojczyki. Obojczyki to d�ugie i w�skie ko�ci ��cz�ce si� z �opatkami i mostkiem. � Dwie �opatki. Dwie tr�jk�tne �opatki znajduj� si� w g�rnej cz�ci plec�w - po obu stronach kr�gos�upa. Ramiona Ko�ci ramieniowe znajduj� si� w g�rnych cz�onach ko�czyn g�rnych. Ich g�me zako�czenia ��cz� si� z �opatkami za po�rednictwem g��wek i panewek staw�w barkowych, co umo�liwia wykonywanie r�norodnych ruch�w. Rys. 3. Ko�ci szyi i pasa barkowego obojczyk �opatka ko�� ramieniowa 19 5? o o <a 1 5 i Mi�nie g�owy i twarzy Poni�ej podaj� kr�tk� charakterystyk� najwa�niejszych mi�ni g�owy i twarzy. Mi�nie mimiczne Stan tych mi�ni decyduje w szerokim zakresie o wyrazie twarzy. Mi�sie� potyliczno-czo�owy (naczaszny) Po�o�enie. Mi�nie potyliczny i czo�owy traktowane ��cznie nosz� nazw� mi�nia potyliczno-czo�owego, zwanego tak�e naczasznym. Mi�sie� potyliczny tworzy pow�ok� mi�niow� tylnej cz�ci czaszki (ko�ci potylicznej), a mi�sie� czo�owy - jej cz�ci przedniej (z�o�onej z ko�ci czo�owej i ko�ci ciemieniowych). Razem oba te mi�nie pokrywaj� czaszk� od zewn�trz, tworz�c co� w rodzaju czepka mi�niowego. 20 | o i o o Funkcja. Mi�sie� potyliczny ci�gnie sk�r� g�owy do ty�u, a mi�sie� czo�owy - do przodu. Ten ostatni unosi r�wnie� brwi i tworzy zmarszczki poziome na czole. Mi�nie marszcz�ce brwi Po�o�enie. S� to niewielkie mi�nie usytuowane mi�dzy ko�ci� czo�ow� i sk�r� brwi. Funkcja. Mi�nie te przyci�gaj� brwi ku sobie i w d�, tworz�c na czole zmarszczki pionowe. Mi�nie pod�u�ne Po�o�enie. Niewielkie mi�nie pod�u�ne znajduj� si� przy ko�ciach nosowych. Funkcja. Marszcz� nos w odruchu wstr�tu lub oburzenia. Mi�nie okr�ne oczu Po�o�enie. Mi�nie te s� usytuowane okr�nie wok� oczu. Funkcja. Zamykaj� oczy. Mi�ni tych u�ywamy tak�e podczas mrugania. Mi�nie nosowe Po�o�enie. Mi�nie nosowe przechodz� nad grzbietem nosa. Funkcja. Rozszerzaj� nozdrza. Mi�nie d�wigacze wargi g�rnej Po�o�enie. S� to w�skie pasma mi�niowe ��cz�ce usta z okolicami poni�ej oczu. Funkcja. Unosz� g�rn� warg�, nadaj�c twarzy pogodny wyraz. Mi�nie jarzmowe (mniejszy i wi�kszy) Po�o�enie. Jest to para cienkich mi�ni ��cz�cych ko�ci jarzmowe z k�tami ust (wi�ksze) i g�rn� warg� (mniejsze). Mi�nie �wacze znajduj� si� pod nimi. Funkcja. Unosz� k�ty ust ku g�rze i do ty�u, jak podczas �miechu. Mi�nie d�wigacze kat�w ust Po�o�enie. Te w�skie pasma mi�niowe ��cz� k�ty ust z g�rn� szcz�k�. Znajduj� si� poni�ej d�wigaczy wargi g�rnej. Funkcja. Unosz� k�ty ust, nadaj�c twarzy pogodny wyraz. Mi�nie policzkowe Po�o�enie. S� to g��wne mi�nie policzk�w le��ce w s�siedztwie zwaczy. Funkcja. Mi�nie te wykorzystujemy podczas gwizdania i dmuchania, jak przy grze na tr�bce. Wci�gaj� one r�wnie� policzki w kierunku z�b�w, np. podczas �ucia. Mi�nie �miechowe Po�o�enie. Mi�nie �miechowe dochodz� do k�cik�w ust. Funkcja. Odci�gaj� k�ciki ust, kiedy si� �miejemy i u�miechamy. Mi�sie� okr�ny ust Po�o�enie. Mi�sie� ten jest usytuowany wok� ust. Funkcja. Zamyka usta i wysuwa wargi do przodu, jak przy poca�unku. Mi�nie obni�acze k�t�w ust (tr�jk�tne) Po�o�enie. Mi�nie te ��cz� k�ty ust z doln� szcz�k�. Funkcja. Obni�aj� k�ty ust, nadaj�c twarzy wyraz powa�ny lub zasmucony. Mi�nie obni�acze dolnej wargi Po�o�enie. Mi�nie te ��cz� �uchw� z doln� warg�. Funkcja. Opuszczaj� doln� warg�, nadaj�c twarzy pos�pny wyraz. Mi�nie br�dkowe Po�o�enie. Mi�nie te tworz� uk�ad w kszta�cie litery �V" ponad �rodkiem podbr�dka. Funkcja. Unosz� i wysuwaj� doln� warg� oraz marszcz� sk�r� na brodzie. Mi�sie� szeroki szyi Po�o�enie. Jest to szeroki mi�sie� powierzchniowy rozci�gaj�cy si� od g�rnej klatki piersiowej, po obu stronach szyi, w kierunku podbr�dka, szcz�ki i �uchwy. Funkcja. Mi�sie� ten obni�a doln� warg�, podci�gaj�c jednocze�nie sk�r� klatki piersiowej. Wykorzystujemy go podczas ziewania. 21 i O I 22 � o. o o I 1 cz�� czotowa mi�nia naczaszkowego 2 mi�nie marszcz�ce brwi 3 mi�nie podfu�ne 4 mi�nie okr�ne oczu 5 mi�sie� nosowy 6 mi�nie d�wigacze wargi g�rnej 7a mi�nie jarzmowe mniejsze 7b mi�nie jarzmowe wi�ksze 8 mi�nie d�wigacze kqt�w ust 9 mi�sie� policzkowy 10 mi�sie� �miechowy 11 mi�sie� okr�ny ust 12 mi�nie obni�acze k�t�w ust (tr�jk�tne) 13 mi�nie obni�acze dolnej wargi 14 mi�sie� br�dkowy 15 mi�nie szerokie szyi 16 mi�nie skroniowe 17 mi�nie �wacze Rys. 4. Mi�nie mimiczne i mi�nie �ucia Mi�nie �ucia Opisane dalej mi�nie s� zwi�zane z funkcj� �ucia. Mi�nie skroniowe Po�o�enie. Wachlarzowate mi�nie skroniowe le�� na bocznych powierzchniach g�owy; ��cz� one ko�ci skroniowe z doln� szcz�k�, przechodz�c nad uszami. Funkcja. Mi�nie te podnosz� i zamykaj� �uchw�, zwieraj� z�by i bior� udzia� podczas �ucia pokarmu. Mi�nie �wacze Po�o�enie. ��cz� �uchw� z ko��mi policzkowymi. Funkcja. Podnosz� doln� szcz�k� i zwieraj� z�by, bior�c udzia� w �uciu. Mi�nie skrzyd�owe (przy�rodkowe i boczne) Po�o�enie. S� to mi�nie g��bokie zwi�zane funkcjonalnie z �uchw�. Funkcja. Mi�nie skrzyd�owe przy�rodkowe zamykaj� �uchw�, zwieraj�c z�by. Mi�nie boczne otwieraj� �uchw� i wysuwaj� j� do przodu, a tak�e przemieszczaj� j� w poziomie w lewo i w prawo. Wi�cej szczeg��w na temat mi�ni szyi, bark�w i ramion znale�� mo�na w ksi��ce z tej serii pt. �Masa�". 23 sa. o o �* I Diagnoza orientalna Zasady fascynuj�cej sztuki diagnozowania orientalnego zosta�y opracowane w Indiach, Chinach, Japonii i Korei oraz przechowane w tych krajach w ramach tradycji religijnych, filozoficznych i kulturowych. Podstawowe zasady diagnostyki orientalnej mo�na znale�� w takich klasycznych tekstach, jak JGasyczna medycyna wewn�trzna ��tego Cesarza", .Ksi�ga Przemian" oraz .Karaka Samhita". Diagnostyka orientalna pozwala nie tylko stwierdzi� obecno�� wielu aktualnych zaburze�, lecz tak�e wykry� potencjalne problemy na d�ugo przed pojawieniem si� ich fizycznych manifestacji. Oznacza to mo�liwo�� zapobie�enia chorobom. Jak si� przekonamy, twarz i g�owa mog� nam powiedzie� bardzo wiele o fizycznym i psychicznym stanie pacjenta. Twarz Ka�dy narz�d cia�a fizycznego ma swoje odbicie w konkretnym obszarze ludzkiej twarzy. Jest to koncepcja podobna do tej, na kt�rej opiera si� refleksologia st�p i d�oni. Twarz jest wi�c zwierciad�em naszego zdrowia. 24 o o i �ledziona wqtroba/p�- cherzyk ��ciowy nerko prawa �ledziona �leaziona/trzusrkc nerka lewa Rys. 5. Obszary twarzy i ich zwigzek z narzgdami wewn�trznymi Czo�o Cz�� g�rna G�rna cz�� czo�a reprezentuje stan p�cherza moczowego. Cz�� �rodkowa Cz�� �rodkowa czo�a obrazuje stan jelita grubego. Cz�� dolna Powierzchnia czo�a nad brwiami jest zwi�zana z jelitem cienkim. Skronie Skronie odzwierciedlaj� stan �ledziony. Obszar mi�dzy brwiami Obszar mi�dzy brwiami reprezentuje w�trob�. Nos Cz�� g�rna G�rna cz�� nosa jest powi�zana z trzustk�. 25 Cz�� �rodkowa �rodkowa cz�� nosa reprezentuje �o��dek. Koniec nosa Zako�czenie nosa odzwierciedla serce, a nozdrza oskrzela. Oczy Okolice oczu ujawniaj� stan nerek i narz�d�w rozrodczych (jajnik�w u kobiet i j�der u m�czyzn). Ponadto prawe oko obrazuje w�trob� i p�cherzyk ��ciowy, a oko lewe reprezentuje �ledzion� i trzustk�. Uszy Uszy maj� zwi�zek z nerkami - prawe ucho z praw�, a lewe z lew�. Policzki Policzki s� powi�zane z p�ucami. Usta Usta generalnie pokazuj� stan uk�adu trawiennego. Warga g�rna G�rna warga wi��e si� z �o��dkiem. Warga dolna Dolna warga ukazuje stan jelit. K�ciki ust K�ciki ust reprezentuj� dwunastnic�. Podbr�dek Podbr�dek i okolice wok� ust reprezentuj� narz�dy rozrodcze. G�owa Szczyt g�owy Ten obszar uwidocznia stan serca i jelita cienkiego. O o 26 1 o "5> o o I Obszar wok� szczytu g�owy Pier�cieniowy obszar otaczaj�cy szczyt g�owy obrazuje stan uk�adu trawiennego. Ty� g�owy Ty� g�owy odzwierciedla w�trob�, �ledzion� i trzustk�. Boki g�owy Boczne powierzchnie g�owy reprezentuj� p�uca. Prz�d g�owy Przednie cz�ci g�owy s� zwi�zane z narz�dami uk�adu wyda�niczego, a w szczeg�lno�ci z nerkami i p�cherzem moczowym. Maj�c obraz og�lny opiszemy teraz niekt�re okolice bardziej szczeg�owo. serce/ jelito cienkie Rys. 6. G�rna powierzchnia gtowy Czo�o W og�lno�ci czyste czo�o jest oznak� doskona�ego zdrowia psychicznego i fizycznego. G�rna cz�� czo�a G�rne obszary czota wi��� si� z uk�adami kr��enia i wydalania. Dobry stan tej strefy wskazuje na silne serce oraz zdrowe nerki i p�cherz. Zr�wnowa�enie g�rnej cz�ci czo�a oznacza te� zrozumienie �wiata duchowego. Pryszcze i krostki wskazuj� na nadmierne spo�ycie niekt�rych pokarm�w. Bia�e pryszcze oznaczaj� zbyt du�y udzia� t�uszcz�w i olej�w w diecie, czerwone - nadmiar cukru, ��te - nadmiar t�uszcz�w zwierz�cych, a ciemne - nadmiar bia�ek w po��czeniu z t�uszczami. Zaczerwienienie g�rnej cz�ci czo�a pojawia si� w warunkach przeci��enia uk�adu kr��enia objawiaj�cego si� przy�pieszonym pulsem. Nadaktywno�� wydalnicza przejawia si� cz�stym oddawaniem moczu i biegunkami. Bia�e plamy na czole mog� si� pojawi� u os�b konsumuj�cych zbyt wiele produkt�w mlecznych, co podwy�sza poziom cholesterolu i zwi�ksza wydzielanie �luzu. Nadmiar cukru w po�ywieniu objawia si� ciemnymi plamkami, oznaczaj�cymi tak�e mo�liwo�� powstawania kamieni nerkowych i cz�stych infekcji p�cherza. �rodkowa cz�� czo�a Obszar �rodkowy reprezentuje uk�ad nerwowy. Idealny jego stan oznacza pe�ni� zdrowia umys�owego. Bia�e zabarwienie �rodkowej cz�ci czo�a zwykle oznacza spowolnienie funkcji umys�owych, a kolor czerwony wskazuje na nerwowo�� i nadwra�liwo��. Pryszcze oraz bia�e, ��te lub ciemne plamki mog� mie� znaczenie podobne jak w przypadku g�rnej cz�ci czo�a. Dolna cz�� czo�a Dobry stan dolnej cz�ci czo�a oznacza silne uk�ady trawienny i oddechowy oraz wysoki poziom energii fizycznych i mentalnych. Pionowe zmarszczki mi�dzy brwiami wskazuj� na stwardnienie i upo�ledzenie funkcji w�troby. Ukazuj� one tak�e tendencj� do wybuch�w z�o�ci i gniewu. Zaczerwienienie w dolnej cz�ci czo�a to ostrze�enie przed mo�liwo�ci� rozwoju stan�w zapalnych w narz�dach trawiennych i oddechowych. �ciemnienie tej okolicy ukazuje spowolnienie metabolizmu i zaparcia, a tak�e ryzyko zaburze� oddechowych. W dolnej cz�ci czo�a mog� si� te� pojawia� pryszcze i krostki oraz plamki, o kt�rych by�a mowa wcze�niej. 27 ! 5S. O O (Q O Q 28 o 0) i o o "w I Skronie Skronie odnosz� si� nie tylko do �ledziony, lecz tak�e do trzustki, w�troby i p�cherzyka ��ciowego. Zielonkawe przebarwienia w tych obszarach wskazuj� na niedoczynno�� p�cherzyka lub nadczynno�� �ledziony. �ciemnienie tych okolic ukazuje niedoczynno�� �ledziony i w�troby, jak r�wnie� mo�liwo�� zaburze� trzustki. Mog� si� tak�e pojawia� krost-ki i plamki. Nos Nos jest zwierciad�em uk�ad�w nerwowego i kr��enia oraz pewnych aspekt�w uk�adu trawiennego. Dobrze uformowany nos jest wska�nikiem zr�wnowa�onego uk�adu nerwowego. Nos d�ugi i prosty oznacza natur� wra�liw� i nerwow�, a kr�tki i p�aski - sk�onno�ci do �cis�ego my�lenia. Nos zaczerwieniony wskazuje na mo�liwo�� zak��ce� ci�nienia krwi, a zw�aszcza nadci�nienia t�tniczego. Purpurowe zabarwienie nosa mo�e te� korelowa� z niskim ci�nieniem, a zabarwienie bia�e - z obecno�ci� ch�odu w cz�ciach cia�a najbardziej oddalonych od serca (takich jak palce d�oni i st�p). Dobrze uformowane nozdrza s� oznak� silnego, m�skiego charakteru oraz odwagi i determinacji. Nozdrza s�abo uformowane to wska�nik natury kobiecej, z w�a�ciw� jej wra�liwo�ci� i delikatno�ci�. Nozdrza przesadnie rozbudowane koreluj� czasem ze sk�onno�ciami agresywnymi, a niedorozwini�te - z niedostatkiem �ywotno�ci. Skrzywienie nosa w prawo pokazuje, ze narz�dy prawej po�owy cia�a s� aktywniejsze od pozosta�ych. Skierowanie nosa w lewo oznacza tendencj� do dominacji narz�d�w po�o�onych z lewej strony. Na nosie mog� tez wyst�powa� pryszcze i plamki. Brwi Brwi ukazuj� histori� rozwoju w okresie ci��y. Wczesne stadium embrionalne znajduje odbicie w ich obszarze wewn�trznym, stadium �rodkowe - w obszarze �rodkowym, a stadium ko�cowe - w zako�czeniach brwi. Obszary te reprezentuj� r�wnie� m�odo��, wiek �redni i staro��. Przestrze� mi�dzy brwiami Odst�p mi�dzy brwiami zale�y od sposobu od�ywiania si� matki podczas ci��y. Odst�p maiy jest skutkiem nadmiernego spo�ycia pokarm�w pochodzenia zwierz�cego oraz rozgotowywania warzyw w s�onej wodzie. Osoby obci��one w taki spos�b mog� mie� problemy z w�trob�, trzustk�, nerkami i sercem. Niewielki odst�p mi�dzy brwiami oznacza r�wnie� up�r i determinacj� po��czone z ograniczeniem horyzont�w umys�owych. Odst�p szeroki to rezultat spo�ywania przez matk� nadmiernych ilo�ci mleka, cukru, owoc�w, s�odkich napoj�w oraz surowych warzyw li�ciowych. W takich przypadkach mo�na si� spodziewa� k�opot�w z p�ucami, p�cherzykiem ��ciowym, jelitami i p�cherzem moczowym. Odst�p bardzo szeroki koreluje z niezdecydowaniem, brakiem �yciowego nap�du i determinacji oraz niepewno�ci�. Kqt nachylenia brwi Brwi rozchodz�ce si� ku g�rze s� oznak� natury agresywnej, a opadaj�ce w d� reprezentuj� charakter delikatny i wyrozumia�y. Brwi zaostrzone oznaczaj� osob� aktywn� fizycznie, lecz �agodn� z natury. Wygl�d brwi Im grubsze brwi, tym bardziej energiczna osobowo��. Brwi d�ugie wr� d�ugowieczno��, a kr�tsze - wcze�niejszy koniec �ycia. Interesuj�ce jest por�wnanie brwi z liniami �ycia na d�oniach. Brwi z przerwami wskazuj� na powa�n� chorob� w przesz�o�ci lub w przysz�o�ci. Oczy Oczy s� zwierciad�em duszy, a tak�e naszego zdrowia. Wielko�� oczu Oczy ma�e charakteryzuj� osoby pewne siebie, zdecydowane, silne i �ywotne, lecz bardzo ma�e ich rozmiary s� oznak� sk�onno�ci agresywnych. Du�e oczy znamionuj� �agodno�� i zmys�owo��. Oczy niezwykle du�e mog� oznacza� nie�mia�o��, brak pewno�ci oraz podatno�� na choroby nerwowe. Rozstaw oczu W�skie osadzenie oczu - podobnie jak w przypadku brwi - mo�e oznacza� up�r, determinacj� oraz sk�onno�� do agresji i ograniczenia horyzont�w my�lowych. Wi�kszy rozstaw oczu wskazuje na �agodniejszy charakter, lecz tak�e na niezdecydowanie i intelektualne spowolnienie. 29 o o o I 30 f w o o L Okolice brwi b c � -.1 a a wczesne stadium cig�y-m�odo�� b �rodkowe stadium ciq�y - wiek �redni c ko�cowe stadium cig�y - wiek zaawansowany du�y odst�p mi�dzy brwiami mniejszy odst�p mi�dzy brwiami Kqt nachylenia brwi brwi rozchodz�ce si� ku g�rze brwi opadaj�ce Rys. 7. Brwi Okolice oczu Jednolite, naturalne zabarwienie sk�ry wok� oczu jest oznak� doskona�ego zdrowia psychicznego i fizycznego. �ciemnienie sk�ry wok� oczu wskazuje na s�abe funkcjonowanie nerek i nadnerczy, a w niekt�rych przypadkach tak�e os�abienie narz�d�w rozrodczych. Zaczerwienienie w okolicach oczu oznacza przeci��enie serca i uk�adu kr��enia. U kobiet cierpi�cych z powodu nieregularnych miesi�czek mo�e wyst�pi� przed menstruacj� zaczerwienienie powiek oraz nerwowo��. ��te zabarwienie sk�ry wok� oczu to wska�nik przeci��enia w�troby i p�cherzyka ��ciowego w zwi�zku z nadmiernym spo�yciem produkt�w mlecznych. Pryszcze lub grudki w pobli�u oczu pojawiaj� si� w sytuacjach, gdy organizm usi�uje pozby� si� nadmiaru po�ywienia. Wodniste i obrzmia�e worki pod oczami to oznaka zaburze� nerkowych; w takich przypadkach wyst�puje r�wnie� cz�ste oddawanie moczu. Worki wype�nione tkank� t�uszczow� wskazuj� na gromadzenie si� �luzu i t�uszczu w tkankach nerek. W obu przypadkach obserwuje si� te� zwykle zm�czenie, oci�a�o��, os�abienie pami�ci i niezdecydowanie. Uszy Uszy reprezentuj� ca�y organizm, a w spos�b szczeg�lny obrazuj� stan nerek. Odzwierciedlaj� spos�b od�ywiania si� matki w okresie ci��y. Je�li jej dieta by�a zr�wnowa�ona, w�wczas szczyty ma��owin usznych znajduj� si� na poziomie oczu, a ich dolne zako�czenia na poziomie ko�ca nosa lub g�rnej wargi. Uszy wzniesione mog� oznacza� osob� bardziej agresywn�, a spiczaste wskazuj� na po��czone z agresywno�ci� ograniczenie umys�owe. Og�lnie mo�na powiedzie�, �e wi�ksze uszy koreluj� z silniejsz� konstytucj�, nie nale�y si� wi�c na nie uskar�a�! Ma�e uszy wyst�puj� zwykle u ludzi zajmuj�cych si� dora�nymi problemami i pozbawionych szerszego spojrzenia na �wiat. Uszy grube s� oznak� szerokich horyzont�w umys�owych, a cienkie - sk�onno�ci do uprzedze�. 31 o o Q �3 Po�o�enie uszu po�o�enie normalne po�o�enie wzniesione Rys. 8. Uszy 32 i Przygl�daj�c si� uszom dok�adniej, mo�emy w nich dostrzec trzy warstwy. Na ma��owinach usznych maj� swoje odbicie wszystkie narz�dy i gruczo�y cia�a, a podczas indyjskiego masa�u g�owy masuj�c je dzia�amy na oko�o 200 punkt�w refleksyjnych! Policzki Policzki odzwierciedlaj� w spos�b szczeg�lny stan uk�adu oddechowego, a tak�e uk�ad�w kr��enia i trawiennego. Policzki dobrze uformowane i j�drne, o czystej cerze i jednolitym zabarwieniu wskazuj� na doskona�y stan uk�ad�w oddechowego i trawiennego. Grubo�� pow�oki mi�niowej mniejsza od normalnej oznacza funkcjonalne os�abienie tych uk�ad�w. Zaczerwienienie policzk�w jest na poziomie fizycznym oznak� sk�onno�ci do nadci�nienia, a na poziomie mentalnym - og�lnej nerwowo�ci. Bia�e policzki to wska�nik nadmiernego spo�ycia produkt�w mlecznych, czego efektem mo�e by� za�luzowanie, zw�aszcza p�uc. Krosty i pryszcze na policzkach wskazuj� na gromadzenie si� �luzu w p�ucach, szczeg�lnie u os�b pij�cych du�o mleka. Usta Usta obrazuj� stan narz�d�w trawiennych, jako �e przez nie wprowadzamy po�ywienie do przewodu pokarmowego. G�rna warga wi��e si� z �o��dkiem, a dolna z jelitami cienkim i grubym. Wielko�� ust Wielko�� ust zwi�kszy�a si� w okresie �ycia kilku ostatnich pokole�, co jest oznak� post�puj�cej degeneracji fizycznej i umys�owej cz�owieka! Wynika to z nadmiernej konsumpcji cukru i jego substytut�w, kawy i innych napoj�w, t�uszcz�w, pomidor�w oraz ziemniak�w przez kobiety w ci��y. Osoby, kt�rych usta maj� t� sam� szeroko�� co ich nosy, ciesz� si� doskona�ym zdrowiem psychicznym i fizycznym. Szerokie usta, wyst�puj�ce coraz powszechniej we wsp�czesnych spo�ecze�stwach, s� oznak� s�abo�ci narz�d�w wewn�trznych oraz utraty takich cech, jak wytrzyma�o��, odporno�� i wytrwa�o��. Zabarwienie ust Obrzmia�e wargi to oznaka zaburze� trawiennych. Obrz�k g�rnej wargi wskazuje na choroby �o��dka, a rozd�cie wargi dolnej - na problemy je- litowe mog�ce si� objawia� zaparciami i biegunkami. Obecnie ponad 70% ludzi ma spuchni�te wargi dolne. R�owo-czerwone zabarwienie warg oznacza dobre kr��enie i sprawne funkcjonowanie uk�adu trawiennego, natomiast barwa intensywnie czerwona mo�e by� wska�nikiem nadci�nienia lub stan�w zapalnych. Usta zbiela�e sygnalizuj� s�abe kr��enie i prawdopodobie�stwo anemii. lak wida�, twarz ujawnia zdumiewaj�co wiele danych. Interesuj�ce jest to, ze niekt�re cechy b�d�ce przedmiotem po��dania - a nawet zabieg�w chirurgii plastycznej, takich jak powi�kszanie ust - wcale nie musz� by� oznak� dobrego zdrowia! Masa� twarzy i g�owy usprawnia funkcje wszystkich narz�d�w cia�a. Obserwacja twarzy przed zabiegiem mo�e by� bardzo pouczaj�ca! 33 7? O usta normalnej wielko�ci Rys. 9. Usta I I usta powi�kszone Rozdzia� 3 Przygotowanie do masa�u W tym rozdziale om�wimy: � spos�b przygotowania pomieszczenia do indyjskiego masa�u g�owy � spos�b przygotowania osoby wykonuj�cej masa� � spos�b przygotowania osoby poddaj�cej si� takiemu zabiegowi � przeciwwskazania do zabiegu W indyjskim masa�u g�owy w�a�ciwe przygotowanie zabiegu ma ogromne znaczenie. Przede wszystkim nale�y stworzy� relaksuj�ce, spokojne i koj�ce �rodowisko, w kt�rym masa� b�dzie przyjemnym do�wiadczeniem dla obu zainteresowanych os�b. 35 Pomieszczenie � Spok�j i brak zak��ce�. Indyjski masa� g�owy powinien odbywa� si� w pokoju, w kt�rym mo�liwe jest sprowadzenie do minimum ewentualnych zak��ce�. Nale�y wy��czy� telefon lub przestawi� go w tryb automatycznego cichego odbioru. Domownik�w trzeba poprosi� o nie-zak��canie sesji w ci�gu najbli�szych trzydziestu minut. Je�li w domu s� zwierz�ta, powinni�my zadba� o to, by nie przerywa�y zabiegu i nie rozprasza�y uwagi. Wszelkie zak��cenia s� wybitnie niepo��dane, a sama �wiadomo�� mo�liwego ich wyst�pienia psuje koncentracj� oraz zaburza p�ynno�� i precyzj� ruch�w. Czas, w kt�rym odbywa si� masa�, powinien by� traktowany w spos�b szczeg�lny oraz po�wi�cony wy��cznie relaksacji i odstresowaniu w przyjemnej atmosferze. � Temperatura w pokoju. W pomieszczeniu, w kt�rym wykonujemy masa�, powinno by� ciep�o, ale nie duszno lub parno. Podczas zabiegu temperatura cia�a pacjenta (-ki) obni�a si� nawet wtedy, gdy osoba ta niczego z siebie nie zdejmuje. Trzeba zawsze pami�ta� o jego (jej) komforcie; wykonuj�c masa�, mo�emy nie czu� ch�odu, lecz kto�, kto poddaje si� temu zabiegowi, znajduje si� w g��bokim relaksie. Nie mo�na si� odpr�y�, gdy czuje si� ch��d, je�li wi�c w pomieszczeniu nie b�dzie do�� ciep�o, korzy�ci z zabiegu mog� okaza� si� problematyczne. Warunki idealne to dobra wentylacja po��czona z odpowiedni� temperatur� i brakiem przeci�g�w. � O�wietlenie. Pok�j do masa�u g�owy powinien by� o�wietlony w spos�b tworz�cy przyjemny i spokojny nastr�j. Silne g�rne o�wietlenie skierowane na twarz pacjenta nie sprzyja odpr�eniu i wywo�uje napi�cia wok� oczu. Przydatny mo�e by� wy��cznik z regulacj� nat�enia �wiat�a elektrycznego oraz �ar�wki w ciep�ych kolorach. Jeszcze lepszym rozwi�zaniem s� �wiece, kt�rych �agodne �wiat�o tworzy idealny nastr�j. Odpowiednie jest oczywi�cie r�wnie� o�wietlenie naturalne. � Olejki aromatyczne. Do stworzenia odpowiedniej atmosfery mo�emy wykorzysta� kominek do aromaterapii. Niekt�re czyste olejki wywieraj� silny wp�yw na sfer� emocji, sprzyjaj�c g��bokiemu odpr�eniu, podnosz�c poziom energii �yciowych, a nawet tworz�c atmosfer� zmys�owo�ci. Wystarczy niedu�y i niezbyt kosztowny kominek, w kt�rym do miseczki z wod� dodajemy kilka kropli olejku. 36 s o o �D .0) O O Poni�ej wymieniam niekt�re olejki, zach�caj�c do wypr�bowania ich wp�ywu na nastr�j os�b poddaj�cych si� masa�om. Olejki g��boko odpr�aj�ce � rumiankowy � sza�wiowy � kadzidlany � pelargoniowy � lawendowy � sanda�owy � ylangylang Olejki podnosz�ce nastr�j i dzia�aj�ce przeciwdepresyjnie � bergamotowy � pelargoniowy � grejpfrutowy � limonowy � mandarynkowy � neroli Olejki afrodyzjakalne � ja�minowy � neroli � r�any � ylangylang Olejki poprawiaj�ce koncentracj� i rozja�niaj�ce umys� bazyliowy pieprzowy imbirowy cytrynowy mi�towy rozmarynowy Olejki uwalniaj�ce i porz�dkuj�ce emocje � benzoesowy � kadzidlany � ja�owcowy � lipowy � majerankowy � r�any � Relaksuj�ca muzyka. Uspokajaj�ca muzyka sprzyja odpr�eniu cia�a, umys�u i ducha; pozwala r�wnie� sprowadzi� rozmowy do niezb�dnego minimum. Niekt�rzy uwielbiaj� odg�osy przyrody, takie jak szum wiatru lub morza; inni reaguj� dobrze na d�wi�ki wydawane przez delfiny i wieloryby. S� te� osoby, kt�re lubi� s�ucha� intonowania mantr i innych kultowych form wokalnych. Nale�y zapyta� pacjenta (-k�) o jego (jej) muzyczne preferencje. Wiele os�b woli poddawa� si� masa�om w kompletnej ciszy. � Kryszta�y. Roz�o�enie kryszta��w w pomieszczeniu mo�e wybitnie poprawi� panuj�c� w nim atmosfer�. � Ametyst purpurowy wch�ania wszelkie negatywne emocje oraz generuje spok�j i zadowolenie; jego obecno�� r�wnowa�y umys�, cia�o i dusz�. � Kwarc r�any rozbudza mi�o�� i wsp�czucie, tworz�c atmosfer� �agodno�ci i spokoju. � Kwarc bezbarwny, wykorzystywany intensywnie do cel�w terapeutycznych przez uzdrowicieli, pomaga w usuwaniu blokad, przywraca r�wnowag� i podnosi poziom energii. � Hematyt sprzyja wzmocnieniu wi�zi z �ywio�em Ziemi i mo�e by� pomocny w celu ugruntowania pacjenta (-ki) w ko�cowej fazie zabiegu. Kryszta�y nale�y rozmie�ci� w taki spos�b, by mo�na je by�o widzie� podczas zabiegu i - je�li to mo�liwe - odczuwa� ich uzdrawiaj�ce wibracje. Mo�na te� roz�o�y� kryszta�y wok� miejsca, w kt�rym ma si� odby� zabieg. 37 a i (0 a o 1 i Wyposa�enie Przed rozpocz�ciem masa�u warto si� upewni�, czy mamy pod r�k� wszystko, co b�dzie nam potrzebne, bowiem po rozpocz�ciu zabiegu nie powinno si� go przerywa� i wychodzi� z pomieszczenia, w kt�rym si� odbywa. � Krzes�o. Najbardziej odpowiednie jest krzes�o z prostym, pionowym i niezbyt wysokim oparciem, najlepiej bez podlokietnik�w. Wysoko�� siedziska powinna by� tak dobrana, by osoba wykonuj�ca masa� mia�a �atwy dost�p do g�owy, szyi i bark�w pacjenta bez konieczno�ci wyci�gania si� i napinania plec�w. Krzes�o, na kt�rym siedzi pacjent, nie mo�e mie� zbyt wysokiego oparcia; g�rne partie jego plec�w oraz barki i szyja musz� by� �atwo dost�pne. Stopy pacjenta (-ki) powinny mocno opiera� si� na pod�odze. 38 3 I O) Poduszki. Nale�y mie� pod r�k� kilka poduszek. Osoba poddaj�ca si� zabiegowi mo�e potrzebowa� jednej poduszki pod doln� cz�� plec�w, a drugiej na kolana, by mog�a po�o�y� na niej d�onie. Mo�e te� powsta� potrzeba pod�o�enia poduszki pod g�ow� pacjenta (-ki) podczas wykonywania masa�u twarzy. R�czniki. Je�li podczas masa�u zamierzamy u�ywa� olejk�w, powinni�my okry� pacjenta (-k�) du�ym r�cznikiem. Dodatkowe r�czniki mog� si� przyda�, gdy pacjent (-ka) zacznie odczuwa� ch��d w nast�pstwie g��bokiego relaksu. Olejki (dodatkowo). Potrzebny b�dzie olejek do masa�u, ewentualnie - je�li kto� woli - mieszanka olejk�w aromatycznych (wi�cej informacji o olejkach znajduje si� w rozdziale IV). Kryszta�y (dodatkowo). Mo�emy da� pacjentowi (-ce) kryszta�y do trzymania w d�oniach. Do tego celu najlepiej nadaj� si� kamienie g�adko obrobione i wypolerowane. Woda. Przed zabiegiem nale�y przygotowa� szklanki i czyst� wod�, kt�r� podajemy po zako�czeniu masa�u. Podczas zabiegu z organizmu uwalniaj� si� toksyny, kt�re woda pomo�e wyp�uka�. Du�a spinka lub gumka do w�os�w. Podczas masa�u g�rnych cz�ci plec�w, bark�w i szyi d�ugie w�osy trzeba b�dzie zebra� i zabezpieczy� na szczycie g�owy. Przygotowanie osoby wykonuj�cej masa� � Ubi�r. Najbardziej odpowiedni jest ubi�r wygodny i lu�ny, pozwalaj�cy bez trudu porusza� si� wok� pacjenta. Idealna jest lu�na bluza lub koszula z kr�tkimi r�kawami oraz szerokie i lu�ne spodnie, poniewa� osobie wykonuj�cej masa� zwykle robi si� bardzo ciep�o podczas zabiegu. Najpraktyczniejsza jest odzie� �atwa w praniu, poniewa� mo�e czasem zosta� niechc�cy poplamiona olejkami. Do masa�u nale�y zawsze przyst�powa� w czystym ubraniu. � Obuwie. Mo�na wykonywa� masa� bez obuwia lub w dowolnym obuwiu bez wysokich obcas�w, np. typu sportowego. Higiena � D�onie. Czysto�� d�oni ma zasadnicze znaczenie. Zawsze myjemy je dok�adnie przed indyjskim masa�em g�owy i po jego zako�czeniu. Wszelkie skaleczenia i/lub otarcia nale�y zaklei� plastrami. � Paznokcie. Paznokcie powinny by� czyste i przyci�te w taki spos�b, by podczas wykonywania masa�u nie dotyka�y sk�ry pacjenta. Nie zaleca si� u�ywania lakier�w, gdy� niekt�re osoby mog� by� uczulone na za- warte w nich substancje i reagowa� wysypk�. W warstwie lakieru mo�e r�wnie� gromadzi� si� brud! � Jama ustna. Przed zabiegiem nie powinno si� pali� i spo�ywa� pikantnych pokarm�w, takich jak czosnek. Osoba wykonuj�ca masa� znajduje si� blisko g�owy pacjenta, na kt�rego mog� dzia�a� odpychaj�co niekt�re zapachy. Dla od�wie�enia oddechu warto przed zabiegiem umy� z�by lub wyp�uka� jam� ustn�. � Wo� cia�a. Nale�y do�o�y� stara�, by wo� cia�a masuj�cego nie wywo�ywa�a u pacjenta nieprzyjemnych skojarze�. � W�osy. Ze wzgl�d�w praktycznych mo�na zwi�za� d�ugie w�osy z ty�u g�owy. � Bi�uteria. Przed przyst�pieniem do masa�u zdejmujemy wszelk� bi�uteri�, poniewa� pier�cionki, bransolety i zegarki mog� powodowa� otarcia i zadrapania sk�ry pacjenta. �wiczenia d�oni Skuteczne wykonanie indyjskiego masa�u g�owy wymaga elastyczno�ci, si�y i wra�liwo�ci d�oni. Opisane dalej �wiczenia wzmacniaj� d�onie i zwi�kszaj� ich ruchomo��. Mo�na je wykonywa� w wolnych chwilach, w miar� mo�liwo�ci codziennie. 1 Ujmujemy w d�o� niewielk� pi�eczk� gumow� i na przemian �ciskamy j� i rozlu�niamy palce d�oni. Obie d�onie gimnastykujemy w ten sam spos�b. 2 Delikatnie wyci�gamy i rozci�gamy pojedynczo palce d�oni, a nast�pnie ostro�nie wykonujemy nimi kr��enia. 3 Trzymamy d�onie wewn�trznymi powierzchniami ku do�owi i wstrz�samy nimi od nadgarstk�w mo�liwie jak najlu�niej i jak najszybciej. 4 Rozlu�niamy wszystkie palce i wykonujemy kr��enia nadgarstkami w obu kierunkach. Ruchy te mo�na r�wnie� wykonywa� z zaci�ni�tymi pi�ciami. 5 Rozlu�niamy d�onie, a nast�pnie zginamy kolejne stawy, sk�adaj�c powoli d�o� w pi�� z kciukiem na zewn�trz pozosta�ych palc�w. �wiczenie to mo�na r�wnie� wykonywa� szybko, za ka�dym razem �ciskaj�c d�onie w pi�ci. 6 Energicznie prostujemy wszystkie palce maksymalnie je od siebie oddalaj�c. Powtarzamy czynno�ci co najmniej dziesi�� razy. 7 Przyci�gamy �okcie do talii i wykonujemy szybkie kr��enia nadgarstk�w i przedramion w obu kierunkach. 8 ��czymy d�onie jak do modlitwy i szybko pocieramy je o siebie ruchami do przodu i do ty�u, zwracaj�c uwag� na wydzielaj�ce si� przy tym ciep�o. 39 -o I ! o $� a. o Q 40 i o 1 i �5 O) I 9 Naprzemiennie uderzamy d�o�mi w poduszk�, trzymaj�c �okcie blisko tu�owia i powoli zwi�kszaj�c szybko�� ruch�w. Wra�liwo�� d�oni pomagaj� zwi�kszy� nast�puj�ce �wiczenia: 1 Zbli�amy d�onie do siebie wewn�trznymi powierzchniami na bardzo niewielk� odleg�o��. Zamykamy oczy, zwracaj�c uwag� na wszelkie niezwyk�e doznania, takie jak mrowienie, ciep�o, wibracje lub pulsa-cje. Powoli oddalamy d�onie od siebie na odleg�o�� oko�o 5 cm i ponownie je zbli�amy, wczuwaj�c si� w odczuwane wra�enia. Nast�pnie rozsuwamy d�onie na oko�o 10 cm, a potem 15 cm i obserwujemy w�asne reakcje. 2 Prosimy drug� osob�, by usiad�a naprzeciw nas i zbli�amy d�onie do jej cia�a na odleg�o�� oko�o 5 cm, zaczynaj�c od g�owy. Przemieszczamy d�onie powoli p�ynnym ruchem wzd�u� cia�a, badaj�