© Copyright by Temida 2 Białystok 2001 Żadna część tej pracy nie może być powielana i rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób (elektroniczny, mechaniczny), włącznie z fotokopiowaniem - bez pisemnej zgody wydawcy. ISBN 83-86137-87-8 Recenzent: Witold Marciszewski Opracowanie graficzne i typograficzne: Jerzy Banasiuk Rysunek na okładce: Michał Gisztorowicz Redakcja techniczna: Jerzy Banasiuk Korekta: Katarzyna Włodarczyk-Gil Wydawca: Temida 2 Przy współpracy i wsparciu finansowym Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku Spis treści Anna Żdanuk, Anna Gulińska 1. Wstęp do opracowania.......................................................................7 Izabela Gajewska 2. Sprecyzowanie tematu - tezy pracy...................................................8 Wojciech Januszkiewicz, Michał Podbielski 3. Konstrukcja pracy magisterskiej......................................................13 Joanna Rutkowska 4. Zbieranie materiałów do pracy magisterskiej...................................26 Magdalena Kun, Tomasz Cytrynowicz 5. Metody badań naukowych................................................................36 Izabela Gajewska 6. Czytanie materiałów.........................................................................45 Izabela Gajewska I. Umiejętność referowania..................................................................49 Cezary Żelaźnicki 8. Dokumentowanie wykorzystanych materiałów...............................56 Anna Gulińska, Anna Żdanuk 9. Wstęp i zakończenie pracy magisterskiej.........................................68 Agnieszka Borowska, Sebastian Rynkiewicz 10. Opracowanie pierwszej wersji wybranego rozdziału.....................78 Małgorzata Sawicka II. Zagadnienie plagiatu.......................................................................88 5 12. Przydatne adresy internetowe.........................................................90 13. Literatura........................................................................................93 1. Wstęp do opracowania Intencją autorów niniejszej publikacji było stworzenie książki o charakterze poradnika, mogącej towarzyszyć magistrantowi na każdym etapie pisania pracy magisterskiej. Adresowana jest ona głównie do studentów prawa ale może okazać się pomocna studiującym inne kierunki. Powstała w myśl zasady „przez studenta dla studenta", stanowi kompilacje, założeń i wniosków zaczerpniętych zarówno z literatury fachowej, jak i z własnych doświadczeń. Poszczególne jej rozdziały zostały napisane przez różne osoby - seminarzystów z prawa międzynarodowego publicznego, stąd też różnorodność stylów. Napisana bardziej „językiem korytarzy" niż sal wykładowych, z założenia ma być przystępna w odbiorze, ułatwić analizę i zrozumienie trudnych, ale istotnych, zagadnień związanych z metodologią pisania pracy magisterskiej. Zwracając uwagę na gwałtowny rozwój nauki i techniki, poruszono tu również istotną kwestię gromadzenia materiałów przy pomocy internetu. Książka ta nie ma aspiracji zastąpienia dostępnych na rynku wydawniczym poradników, pisanych przez innych autorów. Stanowić ma ich uzupełnienie o świeże i bliskie potrzebom odbiorców doświadczenia. Autorzy będą wdzięczni za wszelkie komentarze dotyczące zarówno treści, jak i struktury tej publikacji. 7 2. Sformułowanie tematu -tezy pracy magisterskiej Skąd wziąć temat? Szczęśliwi Ci, którzy idąc na studia wiedzą doskonale z jakiej dziedziny i na jaki temat będą pisali swoją pracę magisterską. Szczęśliwi, bo mając taki pomysł zwykle są nim albo szczególnie zainteresowani, albo zmuszeni przez kogoś lub coś do opracowania tego właśnie zagadnienia. W jednym i w drugim wypadku nie muszą się martwić o to jakie seminarium a potem temat pracy wybrać. Nie ulega wątpliwości, że podjęcie takiej decyzji podyktowane własnymi zainteresowaniami gwarantuje już na wstępie więcej zapału i determinacji. Przyjemniej i szybciej pracuje się przecież nad zagadnieniami, które sami chcemy zgłębić. Nieocenioną pomocą od samego początku są zajęcia seminaryjne, podczas których w grupie osób zainteresowanych tą samą gałęzią prawa i pod przewodnictwem wszechwiedzącego promotora można wszelkie pomysły przedyskutować i uporządkować a w rezultacie znaleźć najlepszy temat pracy. Jeśli już zupełnie nie wiesz jaki wybrać temat, pamiętaj że nie jesteś sam. W końcu profesor musi się do czegoś przydać. Są tacy promotorzy, którzy narzucają tematy, są tacy, którzy wysłuchają zainteresowań studentów i natchnięci ich myślą pomogą stworzyć dobry, mądrze brzmiący temat. Pozostawienie bowiem studentom wyboru tematu... może skończyć się różnie. Z jednej strony zmusi do samodzielnego wybrania zagadnienia i nie pozwoli zrzucić odpowiedzialności na profesora, z drugiej - może się odwlekać w nieskończoność. O czym musisz pamiętać? Jak słusznie zauważył A. Pułło, wybierając temat trzeba myśleć nie tylko o tym o czym pisać, ale także jak pisać biorąc pod uwagę umiejętności i możliwości działania. Z różnych przyczyn temat może być oceniany jako trudny lub łatwy. Odkrycie tego nie jest możliwe od razu, w momencie pierwszego kontaktu z tematem. Jest to jeden z ważniejszych powodów, dla których pierwsze sformułowanie tematu ma cha- 8 Sformułowanie tematu - tezy pracy magisterskiej rakter wstępny1. Najpierw więc należy odnaleźć szerszy zakres a potem zawężyć go do konkretnego problemu. Przykładowo, moje zainteresowanie międzynarodowym prawem lotniczym miało charakter ogólny. W trakcie „oczytywania" się w temacie zawęziłam je do współczesnych propozycji zmian w tym prawie, a na końcu potraktowałam koncepcję „wolnego nieba" jako propozycję najbardziej odpowiadającą potrzebom owych zmian. Temat powinien być zatem tak wąski, aby zrealizowanie go nie było za trudne oraz umożliwiało wykazanie się uzdolnieniami najwyżej cenionymi w pracy twórczej2. A może trochę przykładów? Moja grupa seminaryjna podzieliła się na dwa obozy: piszących pracę z zakresu międzynarodowego prawa publicznego i zajmujących się tematyką prawa europejskiego. Wachlarz pomysłów z jednej i drugiej strony był wynikiem wielu „burz mózgów" serwowanych nam konsekwentnie przez promotora. Przykładowe tematy to: ochrona ludności cywilnej w konfliktach zbrojnych, koncepcja normatywna azylu dyplomatycznego w Ameryce Łacińskiej, koncepcja „wolnego nieba" jako determinant zmian w reglamentacji międzynarodowego lotnictwa cywilnego, prawo człowieka do środowiska w prawie międzynarodowym, instytucja stowarzyszenia we Wspólnocie Europejskiej na przykładzie Grecji i Polski, zadania i funkcje Europejskiego Banku Centralnego - sterowanie zjawiskami ekonomicznymi poprzez procedury prawne, zasada swobody prowadzenia działalności gospodarczej w porządku prawnym Wspólnoty Europejskiej. Jak to wygląda w praktyce? Przyjrzyjmy się więc jak kształtowanie tematu, tezy i tytułu wygląda w praktyce. Załóżmy, że interesuje Cię zagadnienie samostanowienia narodów. Opisanie tego zagadnienia na zasadzie skąd pochodzi, jak się rozwijało i co z tego wynikło nie stanowi żadnego wyzwa- 1 A. Pułto: Prace magisterskie i licencjackie. Wskazówki dla studentów, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 2000, s. 33. 2 Ibidem: s. 38. l 9 Sformułowanie tematu - tezy pracy magisterskiej nia intelektualnego, sprowadza się do streszczenia kilku pozycji. Należy więc znaleźć jakieś odniesienie, ciekawe ujęcie interesującego cię zagadnienia. Na przykład: „Zasada samostanowienia narodów jako norma o charakterze ius cogens w prawie międzynarodowym" - to już ambitny i ciekawy tytuł pracy. W ramach takiego tematu należy następnie sprecyzować, jakie zagadnienia prawne (innymi słowy problemy badawcze) mają z nim związek. W praktyce najłatwiej jest sprecyzować po prostu pytania, na które należałoby udzielić odpowiedzi. Dla podanego przykładu postawić można między innymi następujące pytania: 1. Jak można zdefiniować normę ius cogensl 2. Jakie relacje istnieją między zasadą a normą? 3. Jakie kryteria musi spełniać norma aby została zakwalifikowana do ius cogensl W dalszej kolejności powinieneś rozważyć, czy jedno z tych pytań można podnieść do rangi zasadniczej tezy (celu pracy) wskazanej we wprowadzeniu czy nawet w podtytule. W podanym przykładzie podtytuł mógłby mieć formę zdania: „Kryteria doktrynalne i normatywne" zaś celem mogłoby być wskazanie istnienia lub braku kryteriów normatywnych. Należy również pamiętać o tym, że cel pracy (także jeśli sformułowany jest w formie tezy) powinno się przełożyć na logiczną sekwencję wszystkich tych zagadnień, których analiza jest niezbędna do potwierdzenia albo odrzucenia tezy. Dla podanego przykładu sekwencję taką stanowiłyby zagadnienia, takie jak: 1. Pojęcie zasady i normy prawnej. 2. Definicja normy o charakterze ius cogens. 3. Charakter zasady samostanowienia narodów. Każde z tych zagadnień powinno być analizowane w kolejnych rozdziałach, zgodnie z treścią podtytułu, czyli równolegle w płaszczyźnie doktrynalnej oraz normatywnej. Zagadnienie samostanowienia narodów daje szerokie pole do popisu, można je wykorzystać w formie różnorodnych ujęć. Przykładami są następujące tytuły prac magisterskich: 10 Sformułowanie tematu - tezy pracy magisterskiej 1. Zasada samostanowienia narodów a zasada integralności terytorialnej państw w prawie międzynarodowym. 2. Formy realizacji oraz treść zasady samostanowienia narodów w świetle orzeczenia Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Timoru Wschodniego. 3. Secesja jako forma realizacji zasady samostanowienia narodów, na przykładzie byłego ZSRR oraz byłej Jugosławii. 4. Prawo do samostanowienia narodów - aspekty prawne i polityczne. Tak naprawdę, pisanie pracy magisterskiej wcale nie jest trudne ani czasochłonne. Dobra organizacja pracy i świadomość tego, co chce się udowodnić lub przekazać oraz trochę czasu i determinacji - w zupełności wystarczy. Weźmy jeszcze jeden przykład i w schematycznym skrócie przyjrzyjmy się kolejnym etapom powstawania pracy: 1. Przedmiot zainteresowania - temat: ekstradycja przestępców. 2. Sformułowanie tytułu pracy - Ekstradycja przestępców -prawo czy obowiązek państw? 3. Teza I: Wyłączną podstawę obowiązku w tym zakresie może stanowić umowa międzynarodowa (nie musi być to umowa o ekstradycji a w braku umowy nie powstaje obowiązek). 4. Teza II: W przypadku, gdy umowa istnieje charakter przestępstwa stanowiącego podstawę wniosku o ekstradycję determinuje charakter obowiązku państwa, do którego wystąpiono o ekstradycję. 5. Cel pracy: weryfikacja tezy I i II 6. Zarys planu pracy: I. Pojęcie oraz podstawy prawne ekstradycji przestępców II. Przestępstwa pospolite (prawo do wydania, gdy brak umowy; obowiązek jeśli umowa taka istnieje; uwzględnienie wyjątków w zawartej umowie) III. Przestępstwa polityczne (norma zwyczajowa zakazująca ekstradycji) 11 Sformułowanie tematu - tezy pracy magisterskiej IV. Zbrodnie przeciw pokojowi, ludzkości oraz wojenne (obowiązek ekstradycji) V. Przestępstwa uznane za szczególnie niebezpieczne przez całą społeczność międzynarodową (obowiązek alternatywny: wydania albo ścigania przed własnymi sądami) Przecież to każdy potrafi... 12 3. Konstrukcja pracy magistreskiej Kiedy pisać plan pracy? Gdy masz już ustalony temat pracy możesz zabrać się do napisania planu. Na pierwszy rzut oka może się to wydawać proste, jednak pozory mylą. Sporządzenie planu pracy wymaga sporego wysiłku, ale jeżeli solidnie się przyłożysz, zaprocentuje to w przyszłości, gdyż dobrze ułożony plan pokryje się później z podziałem pracy na rozdziały oraz pomoże w zredagowaniu spisu treści. Jak napisać plan, skoro jeszcze nic nie przeczytałem? Sporządzenie planu to jeden ze wstępnych etapów pisania pracy magisterskiej, dlatego nie bój się, że nie jesteś w stanie go napisać bo nie przeczytałeś jeszcze żadnej książki. Przeciwnie, to nawet lepiej, ponieważ nie zostałeś jeszcze „zepsuty" przez poglądy autorów tych pozycji. Masz świeże, niczym niezmącone podejście do tematu i własne spojrzenie na cel, charakter i konstrukcję swojej pracy magisterskiej. Jest to Twój atut. Możesz to wszystko wykorzystać i sprawić, że Twoja praca nie będzie jedną z wielu na półce w zakładzie, a poza tym da Ci odrobinę satysfakcji. Oczywiście, nie da się napisać pracy nie mając „zielonego pojęcia" o przedmiocie pracy, jednak do napisania planu będzie się od Ciebie wymagać jedynie ogólnej znajomości tematu. W tym punkcie rodzi się pytanie: skąd ją wziąć? Skoro zdecydowałeś się pisać pracę na wybrany przez siebie temat, to chyba w jakiś sposób Cię on interesuje, a więc coś już na ten temat słyszałeś lub czytałeś. Jednakże jest to ciągle niewystarczające. Należy to jakoś uzupełnić. Jasne, tylko jak to zrobić nie czytając całych książek? Przypomnij sobie jak robiłeś to w liceum, gdy nie chciało Ci się czytać lektur obowiązkowych i uzupełniających. Czytałeś (zresztą jak my wszyscy) streszczenia. Streszczeń opracowań naukowych raczej w księgarniach nie znajdziesz, ale jest na to inny sposób. Po prostu przej- 13 Konstrukcja pracy magistreskiej rzyj spisy treści interesujących Cię pozycji, przekartkuj je - nie czytaj ich w całości, a tylko wybrane fragmenty, które przyciągnęły Twoją uwagę. Całością nie zaprzątaj sobie na razie głowy. Tak przygotowany, możesz zasiąść do pisania planu pracy. Co robić dalej? Możesz do tego podejść na dwa sposoby. Pierwszy z nich, to pójście po „linii najmniejszego oporu" i zastosowanie „metody przestawnej", czyli przepisanie z wybranej przez Ciebie literatury tytułów rozdziałów i poprzestawianie ich w odpowiedniej kolejności. Drugi jest bardziej ambitny, trudniejszy, ale równocześnie dający większą satysfakcję. Wymaga on zastosowania tzw. metody „burzy mózgów". Zasiądź wygodnie w fotelu, weź kartkę i długopis i pisz wszystko, co na temat Twojej pracy przychodzi Ci do głowy. Nie zrażaj się faktem, że myśli, które się pojawiają na pierwszy rzut oka wydają się banalne i mało rozsądne. To są właśnie te najlepsze pomysły, wyłącznie Twoje i oryginalne. Wykorzystaj je w pisaniu planu. Jak zredagować plan? Plan pracy powinien stanowić logiczną, zamkniętą całość, będącą odzwierciedleniem Twojej pracy w „pigułce". W pisaniu poszczególnych punktów planu staraj się stosować równoważniki zdań oraz dbaj o to, aby każdy kolejny punkt wynikał z poprzedniego. Aby plan był przejrzysty i czytelny, nie powinieneś się zbytnio rozwodzić nad każdym punktem, a jedynie skupić się na ich podstawowej charakterystyce. Staraj się zawrzeć informacje w formie syntetycznej, ale zarazem jasno sygnalizującej o co w określonym punkcie chodzi. Pomoże Ci w tym podział punktów na podpunkty, które doprecyzują ich zawartość, a w przyszłości ułatwią podział pracy na rozdziały oraz sporządzenie spisu treści. Nie zamieszczaj w planie danych na temat wykorzystanej przez Ciebie literatury, itp., gdyż nie jest to ich właściwe miejsce. Przedstawisz je w bibliografii i innych wykazach na końcu pracy. Pamiętaj, że plan piszesz przede wszystkim dla siebie. Ma on Ci ułatwić późniejszą pracę i nadać Twojemu dziełu pierwsze ramy. 14 Konstrukcja pracy magistreskiej Ponadto podlegać on będzie ocenie promotora, który dzięki planowi zapozna się z Twoją wizją pracy i naniesie niezbędne poprawki. Mam nadzieję, że poniższy przykład spowoduje, iż będzie ich jak najmniej. Temat. Zadania i funkcje Europejskiego Banku Centralnego. Instrumenty prawne Europejskiego Banku Centralnego a sterowanie zjawiskami ekonomicznymi poprzez procedury prawne. 1. Zadania i funkcje EBC 1.1. Utrzymanie cen na stabilnym poziomie 1.2. Definiowanie i wprowadzanie w życie polityki monetarnej w obszarze wspólnej waluty Euro 1.3. Emisja pieniądza 1.4. Zarządzanie rezerwami walutowymi banków w systemie ESBC 2. Gwarancje niezależności a kontrola działalności EBC 2.1. Status członków, przywileje i immunitety 2.2. Autonomia budżetowa 2.3. Gwarancje strukturalno-prawne 2.4. Obowiązki sprawozdawcze EBC 2.5. Kontrola sądowa działalności EBC prowadzona przez Trybunał Sprawiedliwości 3. Instrumenty prawne EBC 3.1. Rozporządzenia 3.2. Decyzje 3.3. Zalecenia 3.4. Opinie 4. Procedury prawne EBC 4.1. Procedury EBC 4.2. Procedury Rady Naczelnej 4.3. Procedury Zarządu 15 Konstrukcja pracy magistreskiej 5. Praktyka 5.1. Sterowanie praktyki ekonomicznej poprzez procedury prawne 5.2. Statystyka Czy istnieje reguła dotycząca wielkości pracy magisterskiej? Pamiętaj, iż nie ma takiej reguły3. Najważniejszym twoim zadaniem jest dokładne i wyczerpujące opracowanie tematu, którym się zajmujesz. Dlatego też, zarówno praca czterdziestostronicowa jak i trzykrotnie większa może być uznana za odpowiednią, po spełnieniu wyżej wymienionego warunku. Jakie wymiary powinna mieć praca magisterska? W przypadku twojego kierunku studiów (myślę o naukach humanistycznych) powszechnie akceptowanym i stosowanym rozmiarem papieru jest format A—44. Najłatwiej jest go zakupić, a co najważniejsze pasuje on do wszystkich drukarek komputerowych. Używa się zazwyczaj papieru koloru białego, jak kość słoniowa. Jakie są metody „pozornego zwiększenia" objętości pracy magisterskiej? Kiedy wchodzimy do sali Zakładu Prawa Międzynarodowego UwB, czyli miejsca mojego seminarium, od razu spostrzegamy biblioteczkę, na której stoją ustawione w równym rzędzie prace magisterskie naszych starszych kolegów. Wszystkie są oprawione w ciemne okładki, tworząc jedną zwartą, złowrogą całość, która nas biednych magistrantów, odstrasza swoją objętością, Jednak po dokładniejszej eksploracji uczucie strachu i lęku powoli odchodzi, zwłaszcza w chwili organoleptycznego zbadania jednej z nich. Okazuje się wtedy, że nie jest to wcale wielka, niezmierzona księga, którą z ledwością można przeczytać, a o napisaniu lepiej nawet nie wspominać. Wszystkie one (a przynajmniej 3 J. Boć: Jak pisać pracę magisterską Kolonia Limited, Wrocław 1999, s. 13. 4 Format ten ma wymiary 210 mm na 297 mm, jest najczęściej używanym i spotykanym rozmiarem papieru w przypadku amatorskich zastosowań drukarek i zakładów kserograficznych. 16 Konstrukcja pracy magistreskiej te z ostatnich lat) napisane zostały oraz wydrukowane dzięki użyciu komputera. Zastosowano w nich możliwości jakie daje nam ten wspaniały wynalazek, czyli: duża czcionka (co powiesz na rozmiar 14), większe niż zazwyczaj odstępy między liniami (może 1.5 odstępu), jeśli i tego jest za mało aby praca osiągnęła satysfakcjonujące Cię rozmiary można jeszcze zwiększyć marginesy na stronie. Dzięki tym wszystkim zabiegom praca magisterska otrzymuje należne jej naukowemu znaczeniu rozmiary i wielkość. Co powinno się znaleźć na stronie tytułowej? Opracowanie strony tytułowej nie powinno nastręczyć Ci wielu kłopotów. Istnieje pewien kanon informacji, które powinny znaleźć się na niej. Oto one: 1. Nazwa uczelni, wydziału, kierunku studiów, jednostki organizacyjnej uczelni, w której pisana jest praca, 2. Imię i nazwisko autora, 3. Tytuł pracy, 4. Tytuł, stopień naukowy oraz imię i nazwisko osoby, pod której bacznym okiem została napisana praca, 5. Siedziba uczelni i rok napisania pracy. Jakie jeszcze zasady obowiązują przy tworzeniu strony tytułowej? Teraz postaram się dać kilka praktycznych rad, które uchronią Cię od popełnienia faux pas już na pierwszej stronie: - „pierwsze primo" - pamiętaj o poprawnym użyciu skrótów przy podawaniu tytułu i stopnia naukowego promotora - np. praca magisterska napisana pod kierownictwem prof. dra habil. Pawła Brożka lub praca magisterska napisana pod kierownictwem prof. dr. hab. Pawła Brożka. - „drugie primo" - nie stawiaj kropek na stronie tytułowej po tytułach i nazwach, za wyjątkiem skrótów, o których w „pierwszym primo", 17 Konstrukcja pracy magistreskiej - „trzecie primo" - swoją pracę magisterską możesz pisać zarówno pod kierunkiem jak i pod kierownictwem Twojego promotora (oba sformułowania są poprawne). Ostatnia moja rada - strona tytułowa pracy magisterskiej nie jest najlepszym miejscem do zamieszczania jakichkolwiek rysunków, zdjęć czy chociażby uwag wielbiących Twojego promotora czy recenzenta. Niżej podaję przykładową stronę tytułową. ------ UNIWERSYTET W BIAŁYMSTOKU Wydział Prawa Zakład Prawa Międzynarodowego Publicznego Tomasz Frankowski Status jeńca w prawie wojennym Praca magisterska napisana pod kierownictwem prof. dr. hab. Jerzego Engela Białystok 2001 ---- 18 Konstrukcja pracy magistreskiej Do czego służy spis treści? Ma on do spełnienia ważną rolę. Jest mianowicie elementem, który pozwoli czytelnikowi zorientować się w treści pracy, a przede wszystkim w sposobie ujęcia przedmiotu pracy magisterskiej oraz formie i sposobie zaprezentowania tematu. Nie lekceważ redagowania spisu treści, gdyż poprawne jego skonstruowanie może zaważyć na, jakże ważnym, pierwszym wrażeniu z lektury Twojej pracy. Jakie są generalne zasady tworzenia spisu treści? Zapewne wiesz już czym jest spis treści (wynika to chociażby z zastosowania wykładni językowej). Pewnych trudności może jednak dostarczyć samodzielne jego opracowanie na potrzeby Twojej pracy magisterskiej. Musisz pamiętać, że jak każdy element pracy naukowej także budowa spisu treści rządzi się pewnymi regułami, których powinieneś się trzymać. Pozwoli Ci to stworzyć czytelny i jasny spis treści, który ułatwi korzystanie z twojej pracy potencjalnym czytelnikom (oby był to ktoś spoza obligatoryjnego kręgu zainteresowanych, czyli samego autora, promotora i recenzenta). Bardzo użyteczny jest w tym względzie stworzony uprzednio plan pracy, który w moim wypadku prawie w stu procentach pokrył się z późniejszym kształtem i zawartością spisu treści. Właściwy podział na rozdziały i inne elementy (np. podrozdziały) zapewni klarowność i jasność spisu treści. Po tym zostanie już jedynie techniczny aspekt utworzenia spisu treści. W którym miejscu pracy magisterskiej umieścić spis treści? W opracowaniach dotyczących pisania prac magisterskich5 natknąć się możesz na słuszną uwagę, iż odpowiednim miejscem dla spisu treści jest to, gdzie łatwo możesz go odnaleźć. Wydaje się, że optymalną lokalizacją spisu treści jest druga strona pracy, czyli ta następująca po stronie tytułowej. Z czego składa się spis treści? Podstawową częścią składową spisu treści są tytuły rozdziałów. Każdy, a przynajmniej większość rozdziałów składa się z kilku pod- 5 J. Boć: Jak pisać pracę magisterską, Kolonia Limited, Wrocław 1999, s. 16. 19 Konstrukcja pracy magistreskiej tytułów, czy też podrozdziałów (nazwa nie jest tu najistotniejsza). Te z kolei mogą dzielić się na jeszcze bardziej szczegółowe jednostki redakcyjne. Wszystkie części rozdziałów, które wyodrębnione zostały przez Ciebie w tekście podstawowym pracy magisterskiej, powinny znaleźć swoje miejsce w spisie treści. Oprócz rozdziałów pamiętaj aby zawrzeć także pozostałe elementy, z których składa się praca magisterska. Do nich należy zaliczyć: Wstęp Zakończenie Wykaz cytowanych źródeł (Źródła) Wykaz cytowanej literatury (Bibliografia) Wykaz innych materiałów (np. wykorzystane zasoby internetowe) Możliwe jest również zaliczenie Wstępu i Zakończenia jako kolejnych rozdziałów pracy, np.: Rozdział I. Wstęp Rozdział X. Zakończenie Obie formy są prawidłowe, użycie jednej z nich jest uzależnione jedynie od uzgodnienia z promotorem oraz Twojego własnego poczucia estetyki. Pamiętaj jednak, iż zawsze Wstęp i Zakończenie są odrębnymi elementami pracy magisterskiej. W spisie treści należy również podawać po każdym wyróżnionym fragmencie pracy (tak rozdziale jak i podrozdziale) stronę, na której się on rozpoczyna. Spis treści Rozdział I. Wstęp.............................................................................................................1 Rozdział II. Charakterystyka zasady swobody prowadzenia działalności gospodarczej....................................................................................2 1. Definicja przedsiębiorstwa...................................................................................4 2. Pojęcie swobody prowadzenia działalności gospodarczej..................................6 20 Konstrukcja pracy magistreskiej 3. Podstawy prawne obowiązywania zasady swobody prowadzenia działalności gospodarczej..........................................................................................9 4. Formy prowadzenia działalności gospodarczej..................................................11 5. Zagadnienia związane ze wzajemnym uznawaniem kwalifikacji......................13 6. Różnice między swobodą prowadzenia działalności gospodarczej a swobodą świadczenia usług..................................................................................16 Rozdział III. Przedmiotowy zakres zastosowania zasady swobody prowadzenia działalności gospodarczej...........................................................18 1. Prawo podejmowania działalności gospodarczej na własny rachunek.............18 2. Prawo zakładania i kierowania przedsiębiorstwami..........................................21 Rozdział IV. Podmiotowy zakres zastosowania zasady swobody prowadzenia działalności gospodarczej...........................................................23 1. Osoby fizyczne..................................................................................................23 2. Spółki ................................................................................................................26 Rozdział V. Ograniczenia zasady swobody prowadzenia działalności gospodarczej..................................................................................28 1. Dobro ogółu społeczeństwa...............................................................................28 2. Działalność związana z wykonywaniem władzy publicznej.............................30 3. Ochrona porządku publicznego, zdrowia publicznego i bezpieczeństwa publicznego.................................................................................32 4. Instrumenty ochrony realizowania zasady swobody prowadzenia działalności gospodarczej........................................................................................40 Rozdział VI. Zakończenie..............................................................................................45 Wykaz cytowanej literatury...........................................................................................48 Wykaz źródeł prawa.......................................................................................................50 Wykaz innych materiałów..............................................................................................51 Konstrukcja pracy magistreskiej Jaka jest przewaga napisania wstępu przed całością pracy? Po krótkim zastanowieniu się wydaje się zasadne napisanie wstępu na początku prac nad twoim dziełem. Ale czy winno być tak w rzeczywistości? Nie wiesz przecież z całą pewnością, zresztą nie możesz przewidzieć, jaką formę przyjmie finalne dzieło Twojej wieloletniej edukacji. Podczas pisania pracy magisterskiej pojawiają się wątpliwości, jak będzie ona wyglądała, co oraz w jaki sposób ujęte znajdzie się w treści jej jądra - czyli merytorycznej części pracy. Przed napisaniem całości bardzo trudno jest przewidzieć jaki kształt oraz jaką treść otrzyma Twoja praca. Również w moim wypadku pojawiały się te wątpliwości. Musiałem rozważyć, czy wstęp napiszę po ukończeniu całej pracy magisterskiej, czy też, jak namawiał mnie promotor przed stworzeniem całości. Wydaje się mi teraz, iż bardziej korzystny i pożądany jest model, poparty zresztą wieloletnim doświadczeniem oraz autorytetem Profesora, zakładający napisanie wstępu na początku. Za przyjęciem tego rozwiązania świadczą: - mając napisany już plan pracy oraz wstęp do niej, łatwiej Ci będzie pisać poszczególne części pracy magisterskiej, jakimi są jej rozdziały; - we wstępie możesz podać jaką metodę pisania pracy magisterskiej zastosujesz, to pozwoli ci z kolei pracować w sposób bardziej przemyślany oraz sprawi, że praca magisterska otrzyma postać logicznego wywodu, którego wartość merytoryczna będzie z całą pewnością większa, a tym samym da to Ci większą satysfakcję z trudu i zadowoli również promotora i recenzentów Twojej pracy; - założenie użycia konkretnej metody naukowej na starcie, zdopinguje Cię do większego intelektualnego wysiłku, co równoznaczne będzie z podniesieniem poziomu naukowego całej pracy magisterskiej. Na zakończenie uwag dotyczących pisania wstępu pamiętaj, że w każdej chwili możesz wnieść poprawki i uzupełnienia do niego. Dla- 22 Konstrukcja pracy magistreskiej tego też nie powinieneś się obawiać pisania wstępu na początku pracy nad pracą magisterską. Co to jest rozdział? Według definicji podanej w Słowniku Języka Polskiego PWN6 rozdział to: „jedna z części, na jakie dzieli się książka, dzieło literackie, naukowe itp." Jest to bardzo prosta, jednocześnie wyczerpująca całe zagadnienie definicja. Mimo to, postaram się ją nieco rozszerzyć. Rozdział jest podstawową częścią składową pracy magisterskiej, choć istnieje teoretycznie możliwość używania innych nazw (np. część), to termin rozdział jest najbardziej popularny i powszechnie akceptowany. Na moim seminarium nie znalazł się nikt odważny (a może po prostu świadomy istnienia innej nomenklatury) aby używać innych określeń w miejsce rozdziału. Także i Tobie proponuję to tradycyjne i konserwatywne podejście do nazywania głównych części Twojej pracy rozdziałami. Co powinno znaleźć się w jednym rozdziale? Trzeba uczciwie przyznać, iż ta część pracy jest trudna i wymaga sporo wysiłku. Od jej poprawnego wykonania zależeć będzie przecież kształt Twojej pracy magisterskiej. Bardzo pomocny w tym momencie będzie opracowany już uprzednio plan pracy. W nim bowiem dokonałeś już przecież podziału merytorycznego pracy, a więc najdonioślejszego dla oceny całej pracy. W każdym rozdziale powinieneś zawrzeć pewną zamkniętą część, element zagadnienia, który w Twoim mniemaniu zasługuje na oddzielne potraktowanie i wyróżnienie jakim jest stworzenie osobnego rozdziału. Pamiętaj, że powinieneś to zrobić w sposób jasny i przejrzysty tak aby czytający pracę, dostrzegł Twój zamysł, było to dla niego klarowne i logiczne. Powinieneś mieć także na względzie to, aby w danym rozdziale wyczerpać zagadnienie, którym się aktualnie zajmujesz - tak by uniknąć powtórzeń w innym fragmencie pracy. 6 Stownik Języka Polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989. 23 Konstrukcja pracy magistreskiej Ile powinno być rozdziałów? Tak jak w wypadku rozmiaru całej pracy, tak i tu nie istnieje generalna regułą co do ilości rozdziałów. Ich liczba zależna jest zarówno od obszerności tematu, jak też od sposobu jego ujęcia. Nie obowiązuje zasada: im więcej tym lepiej. W jaki sposób podzielić rozdział? Rozdział może być podzielony na części, posługując się przykładami ze świata sportu, na dwie jak w przypadku meczu futbolowego, trzy - tercje w hokeju, cztery - tyle ponoć jest kwart w koszykówce, więcej przykładów niestety nie przychodzi mi do głowy, a części rozdziałów może być więcej. W tym wypadku te mniejsze jednostki nazywamy podrozdziałami lub częściami. Istnieje też oczywiście możliwość, że rozdział będzie jednolity, bez żadnych mniejszych jednostek. W innym przypadku, pamiętaj aby dokonać podziału rozdziałów według tego samego wzoru, używając jednakowych oznaczeń dla części składowych we wszystkich rozdziałach. Np.: Rozdział I. ... 1.1. ... 1.2. ... 1.3. ... 1.3.1. ... 1.3.2. ... 1.4. ... Rozdział II. ... 1. ... 1.2. ... 1.2.1. ... Pamiętaj, iż podział taki ma głównie za zadanie uporządkowanie i uczynienie klarownym i czytelnym zawartości danego rozdziału. Dlatego tez nie należy zbytnio komplikować i rozdrabniać tego podziału. 24 Konstrukcja pracy magistreskiej Jeżeli zdecydowałeś się używać cyfr (1, 2, 3), czyń to konsekwentnie w całej pracy, jeżeli wolisz litery (np. ?, ?, ?) - rób podobnie. Czym różni się podział na rozdziały od planu pracy? Podział na rozdziały jest, w zasadzie, odzwierciedleniem przygotowanego uprzednio planu pracy. Właśnie przy opracowywaniu planu dokonałeś podziału całego tematu na części. Teraz przyszło ci nadać ostateczny kształt poszczególnym częściom pracy, a więc zastanowić się nad tytułami kolejnych rozdziałów oraz ich części składowych. Co napisać w zakończeniu? Przede wszystkim w zakończeniu powinna znaleźć się synteza całego zagadnienia, ogólne ujęcie prac nad którymi spędziłeś tyle tygodni. Pamiętaj też aby nie powielać treści, które znalazły już swoje przytulne schronienie w treści poszczególnych rozdziałów. Jak to zrobić? Miej na uwadze, że zarówno wstęp, jak i właśnie zakończenie są chętnie czytane, przez osoby oceniające pracę, na początku, przed zagłębieniem się w meritum sprawy. Dlatego też ważne jest abyś napisał zakończenie w pięknym stylu, poprawną polszczyzną, w sposób, który wprawi czytających w stan zachwytu i podziwu nad Twoim kunsztem pisarskim i warsztatem. 25 4. Zbieranie materiałów do pracy magisterskiej Nadszedł moment, gdy temat jest już zaakceptowany, cele ustalone, a plan gotowy lub prawie gotowy. Teraz trzeba przystąpić do gromadzenia materiałów. Jest to najbardziej pracochłonna lecz także jedna z najistotniejszych czynności, które musisz wykonać będąc magistrantem. Od zebranych materiałów zależy powodzenie pisania i ostateczna jakość pracy. Warto byłoby zadać sobie kilka istotnych pytań na ten temat. Po pierwsze: Jakie materiały będą Ci potrzebne? Myśl twórcy posługuje się tworzywem, którym są dane faktyczne zawarte w materiałach pierwotnych oraz dane i poglądy zawarte w publikacjach. Materiały do pracy magisterskiej autorzy opracowań na temat pisania tejże dzielą na pierwotne i wtórne7. Materiały pierwotne mogą być gotowe, zawarte w aktach i dokumentach oraz pochodzące z badań empirycznych8. Te ostatnie przydają się młodym adeptom sztuki prawniczej jedynie w dość ograniczonym zakresie. Stwierdzam to z punktu widzenia osoby piszącej pracę magisterską z prawa międzynarodowego. Oczywiście w niektórych dziedzinach mogą być ważne (kryminologia, prawo administracyjne, prawo finansowe), ale materiały empiryczne nie stanowią najczęściej podstawowego źródła wiedzy przyszłego prawnika. Materiały wtórne to literatura, czyli podstawa całej Twojej pracy. Materiały pierwotne - co warto wykorzystać? Zacznę od materiałów doświadczalnych. Myślę, że jedna forma empirycznego zdobywania wiedzy może okazać się całkiem użyteczna. Chodzi mianowicie o wywiad. 7 M.in.: S. Urban, W. Ładoński: Jak napisać dobrą pracę magisterską, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2001, s. 28; M. Święcicki: Jak studiować? Jak pisać pracę magisterską?, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1971, s. 178, 8 A. Pułło: Prace magisterskie i licencjackie - poradnik dla studentów, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 2000, s. 41 26 Zbieranie materiałów do pracy magisterskiej Materiały gotowe wykorzystywane przez przyszłych prawników to przede wszystkim ustawy, umowy międzynarodowe, uchwały, dokumenty organizacji międzynarodowych, orzecznictwo (sądów krajowych i międzynarodowych). Krótko mówiąc wszelkie źródła prawa, których potrzebujesz do realizacji celów swojej pracy. Z punktu widzenia studenta prawa ciekawym źródłem informacji mogą być wszelkiego rodzaju materiały kongresowe9. Do wykorzystania są tu więc sprawozdania, referaty, zapisy wystąpień z kongresów, konferencji, sympozjów, seminariów i innych spotkań o naukowym (zwłaszcza, ale nie tylko) charakterze. O czym trzeba pamiętać zbierając materiały pierwotne? Przez całe studia prawnicze uczyłeś się szeregu przeróżnych zasad. Zapamiętaj jeszcze trzy związane z gromadzeniem materiałów gotowych. Zapewniam (wiedza empiryczna), że są w tym przypadku tak ważne jak konstytucyjne zasady ustrojowe. Przede wszystkim Twoje pierwotne materiały gotowe muszą być wiarygodne, a więc pochodzić z pewnych źródeł, być sporządzone w rzetelny i staranny sposób. Bacznej uwagi wymagają tłumaczenia - nawet oficjalne zawierają błędy, nie mówiąc już o rozbieżności znaczeń poszczególnych słów w różnych językach. W miarę możliwości warto korzystać z tekstów oryginalnych, oczywiście wymaga to pewnej praktyki w tłumaczeniu tekstów specjalistycznych10. Dwie pozostałe zasady to zupełność i odpowiedniość materiałów - te warunki są spełnione, gdy materiały dostarczają wszystkich danych niezbędnych do napisania pracy11. Natłok informacji - nawet ważnych i istotnych - jest jedynie przyczyną zbędnego zamętu w głowie autora. Realizacji tych postulatów służy przede wszystkim właściwa selekcja tekstów. Literatura - dlaczego jest tak ważna? Literatura stanowi paliwo rakietowe Twojej rakiety i dlatego jest najważniejsza. Bez niej daleko nie polecisz. Śmiem wręcz przypusz- 9 S. Urban, W. Ładoński: Jak napisać dobrą pracę magisterską, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2001, s. 13. 10 Patrz: rozdział na temat czytania literatury 11 Szerzej M. Święcicki: Jak studiować? Jak napisać pracę dyplomową?, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1966, s. 177 i nast. 27 Zbieranie materiałów do pracy magisterskiej czać, że pojazd nie ruszy z miejsca. Zasadniczo wiesz tyle, ile przeczytałeś. Od odpowiedniego doboru literatury zależy w dużej mierze ocena pracy. Nie dziw się więc, że złośliwy promotor każe ci tworzyć fiszki i notatki, a do tego wymaga poddania tego procesu swojej wnikliwej (i oczywiście niezwykle potrzebnej) kontroli. I znów trochę ważnej teorii: autorzy opracowań dzielą literaturę na pozycje zwarte (książki) i ciągłe (artykuły w periodykach i czasopismach), naukowe i inne12, a publikacje książkowe na podręczniki, monografie, inne opracowania naukowe, prace popularnonaukowe, wydawnictwa encyklopedyczne i informacyjne13. Podziały są istotne ze względu na przydatność danej publikacji w pracy. Oczywiście najbardziej pożądane są książki naukowe, ale uzupełnienie pracy tekstem o nieco lżejszym charakterze może ją wzbogacić (tylko trzeba pamiętać o temacie pracy i jej naukowym charakterze). Artykuły dzieli się na naukowe, publicystyczne i informacyjne. I znów te naukowe są dla Ciebie najważniejsze. Ciekawym materiałem jednak może być, przy odpowiednim wykorzystaniu, artykuł publicystyczny. Podczas czytania takiego tekstu może nastąpić „faza olśnienia"14. Brzmi dziwnie, ale chodzi po prostu o wykorzystanie dziennikarskiego instynktu i polemicznego zmysłu autora i podążenie tropem nowej myśli. Korzystanie z takich źródeł jak pisma publicystyczne lub gazety codzienne nadaje pracy waloru aktualności i wnosi pewną świeżość myśli - niezwykle cenioną zazwyczaj przez promotorów. Baczną uwagę zwróć na tytuł pisma i nazwisko autora. Kilka przykładowych tytułów: „Polityka", „Wprost", „Prawo i Życie", „Gazeta Prawna", „Rzeczpospolita", „Gazeta Wyborcza", „Newsweek", „Time", „Wall Street Journal", „L'Observateur", „Die Zeit". Studenci prawa korzystają chętnie z wszelkiego rodzaju gloss, omówień, recenzji, not, głosów w dyskusji. Traktowane są nieco odrębnie, bo trudno określić, do którego rodzaju materiałów można je zali- 12 A. Pułto: Prace magisterskie i licencjackie - poradnik dla studentów, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 2000, s. 42. 13 M. Święcicki: Jak studiować? Jak napisać pracę dyplomową?, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1966, s. 179. 14 M. Podstawka, W. Wójcicki: Zasady pisania prac dyplomowych i magisterskich, Wydawnictwo „Wieś", Warszawa 1999, s. 26. 28 Zbieranie materiałów do pracy magisterskiej czyć. Zawsze trzeba podać rodzaj takiego opracowania - czego nie robisz np. w przypadku artykułów naukowych i miejsce jego publikacji. Oto przykłady: » A. Szpunar: Glosa do orzeczenia SN z 18.03.1981, opubl. OSP 1982, poz. 20 w A. Łopatka: Sprawozdanie z XV międzynarodowego Kongresu Prawa Porównawczego (Bristol 26.07 - 1.08.1998), Państwo i Prawo, nr 12/1998 ¦?? EUMC Position Papers for the European Conference against Racism: Ali Different Ali Eąual, Strasbourg, 11-13 Oct. 2000, niepubl. Jak znaleźć literaturę, której potrzebujesz? Kiedy już wiesz dlaczego, dowiedz się jak. Poszukiwanie odpowiedniej literatury to żmudne i pracochłonne zajęcie, ale jego efekt będzie widać w ostatecznej wersji pracy magisterskiej. Najtrudniej oczywiście zacząć. Od czego? Tutaj przydadzą się wiadomości o reakcjach łańcuchowych. Zacznij od podręczników przedmiotu - najlepiej od najnowszych wydań, przestudiuj tam pilnie bibliografię Twojego tematu. Potem kierując się zasadą od ogółu do szczegółu (oczywiście nie jest to norma ius cogens, ale upraszcza sprawę) idź dalej takim sposobem w obranym przez siebie kierunku, przeglądając kolejno wskazywane w przypisach (zauważysz przy okazji dlaczego męczysz się nad tworzeniem przypisów i docenisz ich wartość) pozycje. Poszukiwania będą tym trudniejsze i bardziej żmudne, im mniejszą liczbę opracowań napisano na Twój temat. Ambitny magistrant ma wtedy jednak większe możliwości. Pomoże ci bardzo bibliografia w fachowych czasopismach. Jeśli twoim tematem jest zagadnienie współczesne - wystarczą pisma z kilku ostatnich lat. W periodykach prawniczych zazwyczaj na końcu zamieszcza się bibliografię książek i artykułów. Doświadczenia własne pozwalają mi na polecenie takiej metody z czystym sumieniem. Dla przykładu kompleksową bibliografię można znaleźć w „Państwie i Prawie" („Polska Bibliografia Prawnicza"), „Studiach Europejskich". Czasem poruszasz się trochę po omacku, ale światełkiem w tunelu może okazać się autor, tytuł, słowo w tytule, wydawnictwo w przypadku książek. 29 Zbieranie materiałów do pracy magisterskiej Wiesz już jak, teraz trochę o tym, czego szukać. Na początku ważne są ogólne, globalne ujęcia tematu. Służą poznaniu tła, zapoznaniu się z terminologią, opanowaniu wiedzy z określonej dziedziny. Przede wszystkim jednak potrzebujesz opracowań monograficznych w zakresie tematu, który Cię interesuje. To podstawa do głębszego poznania zagadnienia. Przydaje się prawie wszystko, co jest z tematem związane, ale zbyt wiele pozycji w spisie literatury nie zawsze najlepiej świadczy o autorze pracy magisterskiej. Teraz powinien nastąpić drugi etap Twojego kontaktu z literaturą, czyli selekcja15. Wybór może być trudny. Jak go dokonać? Nazwisko autora publikacji, data wydania książki czy pisma - bardziej wartościowe z punktu widzenia pracy prawniczej są oczywiście nowsze - czy renoma wydawnictwa powinny stanowić drogowskaz. Selekcji literatury dokonuj kierując się dwoma zasadniczymi kryteriami: kompletności i fachowości. Książka wydawana kilka razy powinna być w twojej bibliografii tylko raz (chyba, że kolejne wydania są zasadniczo różne) i najlepiej, żeby było to wydanie najnowsze. Gromadź te pozycje, które są rzeczywiście pomocne w pisaniu pracy, a nie wszystko co ma na przykład w tytule słowo dyskryminacja (rasowa, płciowa, w Holandii, w państwach islamu), gdy Twoja praca dotyczy dyskryminacji kobiet w Australii. Pamiętaj też o tym, że literaturę selekcjonujesz dwukrotnie: po raz pierwszy na podstawie pobieżnego przejrzenia przed rozpoczęciem szczegółowych prac i po raz drugi po ich gruntownym przeczytaniu. Podczas wstępnej weryfikacji zaczynaj od opracowań ogólniejszych, aby następnie przejść do bardziej szczegółowych i od najnowszych do nieco starszych16. Druga faza to już wybór pod względem merytorycznym - musisz zdecydować czy dana książka odpowiada Ci nie tylko pod względem tytułu i grubości (im grubsza pozycja tym bardziej oczytany student?), ale też czyjej treść wnosi coś do Twojej pracy. 15 A. Pułło: Prace magisterskie i licencjackie - poradnik dla studentów, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 2000, s. 44. 16 S. Urban, W. Ładoński: Jak napisać dobrą pracę magisterską, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2001, s. 37. 30 Zbieranie materiałów do pracy magisterskiej Gdzie szukać materiałów? Najważniejszymi punktami na mapie Twojej drogi do otrzymania skrótu „mgr" przed nazwiskiem są biblioteki. Znów teoria: biblioteki mogą być uniwersalne i specjalne. Uniwersalne gromadzą zbiory z różnych dziedzin i są to m.in. biblioteki uniwersyteckie, ogólne PAN, Biblioteka Narodowa, Biblioteka Sejmowa. Specjalne zaś mają w swoich zasobach materiały z określonej dziedziny wiedzy (biblioteki ekonomiczne, rolnicze, niektórych ministerstw, ośrodków naukowych, a także wydziałowe na wyższych uczelniach)17. Pierwsze kroki oczywiście kieruj do biblioteki uczelnianej. Każda biblioteka ma swój dział informacji naukowej, gdzie po dłuższych prośbach powinieneś otrzymać rzetelną i gruntowną informację o sposobie korzystania z dobrodziejstw zakurzonych (na szczęście nie zawsze) półek. Hasło do sejfu ze skarbami znajduje się w katalogach. Zastosuję tutaj domniemanie faktyczne: student czwartego lub piątego roku potrafi korzystać z kartkowego katalogu w bibliotece. Ułatwiono nam jednak życie: wymyślono komputery i katalogi są teraz elektroniczne. Mało tego, bez ruszania się z domu czy uczelni możesz przejrzeć zasoby większości bibliotek w kraju za pośrednictwem Internetu. Poszukiwanie dokumentów, umów i orzeczeń może czasem sprawiać trudność. Czytelnie i biblioteki posiadają w swoich zbiorach publikacje zawierające większość z nich, jednak co zrobić gdy nie znajdziesz tam poszukiwanej umowy czy rezolucji? Na seminarium z prawa międzynarodowego mogłam trud poszukiwania takich aktów poznać dogłębnie. Akty prawa krajowego takie jak ustawy, uchwały, rozporządzenia są publikowane w urzędowych dziennikach i o tym każdy student prawa wie. Czasem poszukujemy jednak dokumentu nieopublikowa-nego, projektu czy roboczej wersji. Najprościej wtedy zwrócić się do instytucji, która jest odpowiedzialna za poszukiwany dokument (wydała, zaproponowała, poprawiła). Jeśli Twoja praca dotyczy działalności jakiejś instytucji czy organizacji - tam właśnie przede wszystkim szukaj pomocy. 17 S. Urban, W. Ładoński: Jak napisać dobrą pracę magisterską, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 2001, s. 28. 31 Zbieranie materiałów do pracy magisterskiej Teraz kilka problemów międzynarodowych. Wszystkie ratyfikowane przez Polskę umowy międzynarodowe są publikowane w Dzienniku Ustaw. Niepublikowane natomiast można odnaleźć w zbiorach Polskiego Instytutu Spraw Zagranicznych. Umowy międzynarodowe z całego świata są rejestrowane w Sekretariacie Organizacji Narodów Zjednoczonych i publikowane w United Nations Treaty Series -wydawnictwie wielotomowym dostępnym między innymi w Internecie na stronach ONZ oraz w Ośrodku Informacji ONZ w Warszawie. Są one indeksowane rzeczowo i chronologicznie, więc w razie potrzeby student powinien poradzić sobie z odnalezieniem potrzebnego aktu (znów podobne domniemanie faktyczne). Dokumenty organizacji międzynarodowych stanowią bardzo istotne źródło wiedzy i warto wiedzieć, gdzie ich poszukiwać. Uwagę trzeba zwrócić na informacje publikowane przez prawie wszystkie organizacje w Internecie. Ale nie można ograniczyć się tylko do wykorzystania Internetu. Dokumenty publikuje się w oficjalnych dziennikach poszczególnych organizacji. I tak Organizacja Narodów Zjednoczonych wydaje „Yearbook of United Nations", gdzie zamieszcza informacje o swojej działalności i odsyła do konkretnych, szczegółowych dokumentów. Periodyk ten dostępny jest między innymi w Ośrodku Informacji ONZ i Instytucie Spraw Międz