Ma�a antologia literatury perskiej praca zbiorowa pod redakcj� Katarzyny Javaheri PERSEPOLIS Tytu�: Ma�a antologia literatury perskiej Redakcja : Katarzyna Javaheri Opracowania i t�umaczenia : Katarzyna Javaheri, Michael Javaheri, Mateusz K�agisz, Marcin Krzy�anowski, Albert Kwiatkowski, Szczepan Lema�czyk, Wonna Nowicka' Andrzej Sarwa Korekta : Marta Dukat-Sitko Projekt ok�adki i ilustracje : Katarzyna Javaheri, Kaligrafia do wiersza Nie m��my wody : Dariusz Szamsi Zdj�cie Alirezy Doulatszahiego : Ivonna Nowicka Zdj�cie Bahrama Bejzaiego : Mariam Zandi Zdj�cie ze strony 36 (Jazd, Wie�a Milczenia): Katarzyna Javaheri Zdj�cia z ok�adki: Persepolis (fot. Szczepan Lema�czyk), Isfahan, Pa�ac Czehel Sotun (fot Katarzyna Javahen), Tradycyjna miniatura z bazaru w Isfahanie (fot. Katarzyna Javaheri) Teheran, Park Lale (fot. Katarzyna Javaheri) O Copyright by Katarzyna Javaheri and the Authors, Krak�w 2006 Wydawca: Zak�ad Kosztorysowania, Projektowania i Nadzoru Budowlanego S.C. dzia� wydawniczy Persepolis: ^^b Mieszka 1 13,31 -432 Krak�w ^^^T http://www.kosztoi- vsowanie.krakow.pl http://www.iran.krakow.pl ISBN 83-922408-3-9 Wydanie I 2 Wszystkie bitwy naszego �ycia czego� nas ucz�, nawet te, kt�re przegrali�my... Paulo Coelho, Pi�ta g�ra 3 SPIS TRE�CI Wst�p Inskrypcja behistu�ska (K.J.) Awesta - Wendidad, Fargard 13 - Pies (Sz. L.) Hymny manichejskie (A. S.) Jawiszt-i Frijan, czyli m�odzieniec z rodu Frijanowego - �rednioperska bajka z mora�em (M.K�.) Nezam al-Molk, Sijdsatname (Sz. L.) Fachroddin Gorgani, Wis i Ramin (K.J.) Baba Taher, Dobejti (A.K.) Naser Chosrow, Safarname - Dziennik podr�y (K.J.) Mohammad ben Monawwar, Przypowie�ci z �ycia sufiego Abu Sa 'idAbil Chajra (I.N.) Faridoddin Attar z Niszapuru, Rozmowy ptak�w (A.K.) D�alaloddin Rumi (Moulana), Fihi mafihi (A.K.) D�alaloddin Rumi (Moulana), Gazale (I.N.) D�alaloddin Rumi (Moulana), Masnawi-je ma'nawi (I.N.) Sa'di, Golestan - Ogr�d r�any (K.J.) Hafez, Gazale (A.K.) Had�i Sajjah, Dziennik podr�y do Europy (I.N.) Abu'1-Hasan D�elwe, O tym, jak nie�wiadoma c�rka matk� o istot� liczby ma��onk�w pyta�a (I.N.) Mohammad Ali D�amalzade, Jaki pan taki kram (I.N.) Samad Behrangi, Ma�a czarna rybka (Sz. L.) Sadeq Hedajat, Isfahan -perl� miast (I.N.) Alireza Doulatszahi, Wiersze (I.N.) Bahram Bejzai, Samotny junak. Scenariusz (I.N.) Sohrab Sepehri, Nie m��my wody (A.K.) Mehdi Azar Jazdi, Mr�wcze pragnienia (K.J.) Szokuh Qasemnija, Jak wielki jest �wiat (I.N.) Sadeq Czubak, Sprawiedliwo�� (K.J.) Tahere Alawi, Stacja (M.K.) Huszang Farahani, �cie�k� mi�dzy klonami (I.N.) Ali Sza'banzade, Wiersze (K.J.) Javaheri Vad�di, Wiersze (M.J.) O t�umaczach s. 5 s. 6 s. 13 s. 20 s. 24 s. 32 s. 35 s. 38 s. 40 s. 43 s. 47 s. 55 s. 64 s. 67 s. 71 s. 74 s. 76 s. 79 s. 80 s. 85 s. 90 s. 94 s. 96 s. 101 s. 103 s. 105 s. 108 s. 110 s. 113 s. 116 s. 119 s. 121 WST�P Przedstawiam Szanownemu Czytelnikowi trzeci� ju� pozycj� wydawnicz� iranistycznego Wydawnictwa Persepolis. Ma�a antologia literatury perskiej to wyb�r tekst�w pochodz�cych z szeroko rozumianej literatury perskiej; pocz�wszy od staroperskich inskrypcji, poprzez Awest�, �rednioperska bajk�, manichejskie teksty sakralne, klasyk�, a� do najnowszej literatury XXI wieku. Praktycznie ka�dy tekst opatrzony jest kr�tszym lub d�u�szym wprowadzeniem, zawieraj�cym informacje zar�wno o autorze, jak i samym dziele. Przek�adem zaj�li si� g��wnie studenci i absolwenci iranistyki z Krakowa, Warszawy i Uppsali. Chcia�abym w tym miejscu podkre�li�, i� przedstawione t�umaczenia s� nowe, w wi�kszo�ci sporz�dzone na potrzeby niniejszej Antologii, a niekt�re z wspomnianych tu dzie� dost�pne s� w j�zyku polskim r�wnie� w starszych przek�adach. Mam nadziej�, �e dzi�ki urozmaiconemu wyborowi dzie�, pochodz�cych z r�nych okres�w rozwoju j�zyka i kultury perskiej, literatura perska stanie si� polskiemu Czytelnikowi mniej odleg�a. Z �yczeniami mi�ej lektury Katarzyna Javaheri Krak�w, pa�dziernik 2006 5 Inskrypcja behistu�ska Inskrypcja kr�la Dariusza jest najobszerniejszym tekstem literackim w j�zyku staroperskim, kt�ry by� u�ywany na dworze kr�l�w perskich z dynastii Achemenid�w (VII-IV w.). Staroperskie pi�miennictwo obejmuje dwadzie�cia jeden tekst�w, s� to inskrypcje umieszczone w pa�acach, na wazach, piecz�ciach oraz inskrypcje naskalne; nie zachowa�y si� �adne zabytki ksi��kowe. Wszystkie dotychczas poznane napisy w j�zyku staroperskim sporz�dzono pismem klinowym. By�y to g��wnie uroczyste inwokacje i genealogie, zajmuj�ce znacz�c� cz�� tekstu. Wyj�tkiem jest inskrypcja z Behistunu, kt�ra opr�cz powy�szych element�w zawiera dok�adny opis czyn�w kr�la Dariusza, kt�rych dokona� w ci�gu jednego i tego samego roku. Nad drog�, kt�ra w staro�ytno�ci prowadzi�a z Babilonu do Ekbatany, wznosi si� ska�a zwana Behistun, na kt�rej wykuto relief przedstawiaj�cy kr�la Dariusza Wielkiego oraz ogromn�, tr�jj�zyczn� inskrypcj�. Inskrypcj� t� odczyta� Sir Henry Creswicke Rawlinson, angielski �o�nierz i dyplomata. W latach 1835-1837 przebywa� on w Kermanszahu i pomaga� szachowi Mohammadowi z dynastii Kad�ar�w w reorganizacji perskiej armii. W tym samym czasie z nara�eniem �ycia skopiowa� inskrypcj�, by potem pr�bowa� j� odczyta�. W 1838 roku Sir Henry by� w stanie odcyfrowa� staropersk� wersj� inskrypcji, gdy� z�ama� jej kod, opieraj�c si� na imionach, nazwach w�asnych i badaniach wcze�niejszych poszukiwaczy. Inskrypcja kr�la Dariusza zosta�a wykonana pomi�dzy pierwszym rokiem jego panowania (marzec 520 r. p.n.e.), a ko�cem trzeciego (518 r. p.n.e.), cho� niekt�rzy badacze twierdz�, �e tak du�e dzie�o nie mog�o zosta� uko�czone w tak kr�tkim czasie, a prace trwa� mog�y do 485 r. p.n.e. Inskrypcja powsta�a w miejscu, gdzie zosta�a stoczona rozstrzygaj�ca bitwa pod Kundurusz. Jest to chronologicznie trzeci tekst w j�zyku staroperskim, przed nim powsta�y dwa kr�tkie napisy: w pa�acu w Pasargadach i na kr�lewskiej piecz�ci. Tekst odznacza si� gramatyczn� poprawno�ci�, co zmienia�o si� wraz z up�ywem czasu i zaznacza�o si� w p�niejszych inskrypcjach, gdy j�zyk staroperski sta� si� j�zykiem martwym. K.J. Przek�ad tekstu z j�zyka staroperskiego, angielskiego i francuskiego: Katarzyna Javaheri 6 KOLUMNA I I. Ja, Dariusz, Wielki Kr�l, Kr�l Kr�l�w, Kr�l Persji, Kr�l Kraj�w, syn Histaspesa, wnuk Arsamesa, Achemenida. II. M�wi Dariusz Kr�l : Moim ojcem by� Histaspes, ojcem Histaspesa by� Arsames, ojcem Arsamesa by� Ariaramnes, ojcem Ariamnesa by� Teispes, ojcem Teispesa by� Achemenes. III. M�wi Dariusz Kr�l: Z tego powodu nazywamy si� Achemenidami, od dawien jeste�my szlachetni, od dawien nasza rodzina jest kr�lami. IV. M�wi Dariusz Kr�l : O�miu z mego rodu by�o kr�lami, ja jestem dziewi�ty, dziewi�ty z kolei jak jeste�my kr�lami. V7M�wi Dariusz Kr�l : Z �aski Ahura Mazdy jestem kr�lem, Ahura Mazda obdarowa� mnie kr�lestwem. VI. M�wi Dariusz Kr�l : Oto s� kraje, kt�re nale�� do mnie i dzi�ki �asce Ahura Mazdy jestem ich kr�lem : Parsa, Elam (Suzjana), Babilonia, Asyria, Arabia, Egipt, �ci, z przymorza", Sardes1, Grecja (Jonia), Media, Armenia, Kapadocja, Partia, Drangiana, Aria, Chorezm, Baktria, Sogdiana, Gandara, Scytia, Satagidia, Arachozja, ????, razem dwadzie�cia trzy kraje. VII. M�wi Dariusz Kr�l: To s� kraje, kt�re mi podlegaj�, z �aski Ahura Mazdy s� moimi poddanymi, p�ac� mi trybut, cokolwiek im powiem, za dnia czy w nocy, zostanie uczynione. VIII. M�wi Dariusz Kr�l : Cz�owieka z tych krain, kt�ry jest lojalny, sowicie nagradzam, a tego, kt�ry jest z�y, surowo karz�, z �aski Ahura Mazdy te krainy ukazuj� respekt moim prawom, cokolwiek im powiem, zostanie uczynione. IX. M�wi Dariusz Kr�l : Ahura Mazda obdarowa� mnie kr�lestwem; Ahura Mazda okaza� mi pomoc zanim dosta�em to kr�lestwo, z �aski Ahura Mazdy posiadam to kr�lestwo. X. M�wi Dariusz Kr�l : To s� moje uczynki po tym jak zosta�em kr�lem : By� tu kr�lem Kambizes, syn Cyrusa, z naszego rodu. Brat Kambizesa o imieniu Bardija by� z tej samej matki i z tego samego ojca co Kambizes. Nast�pnie Kambizes zamordowa� Bardij�. Gdy Kambizes to uczyni�, nie poinformowa� ludu, �e Bardija zosta� zabity. Nast�pnie Kambizes wyruszy� do Egiptu. Gdy pod��y� do Egiptu, ludzie si� zbuntowali, a wtedy K�amstwo sta�o si� pot�ne, zar�wno w Parsie, Medii jak i w innych prowincjach. ' mo�liwe, �e staroperskie Sparda oznacza Spart� - wi�cej : King L.W., Thompson R.C. - The Sculptures and Inscriptions of Darius the Great on the Rock of Behistun in Persia - s. XXXIX 7 XI. M�wi Dariusz Kr�l : Wtedy by� pewien m�czyzna - mag, o imieniu Gaumata, powsta� w Piszijauwadzie, w g�rach o nazwie Arkadrisz. Tam czternastego dnia miesi�ca wijachna2 on si� zbuntowa�. Tak oto ok�ama� ludzi : �Ja jestem Bardija, syn Cyrusa, brat Kambizesa". Wtedy wszyscy ludzie si� zbuntowali i od Kambizesa przeszli do niego, zar�wno w Parsie, Medii jak i w innych prowincjach. Zagarn�� dla siebie w�adz�, dziewi�tego dnia miesi�ca garmapada3 zagarn�� w�adz�. Wtedy Kambizes zgin�� �mierci� samob�jcz�. XII. M�wi Dariusz Kr�l : Ta w�adza, kt�r� mag Gaumata zabra� Kambizesowi si�� od dawien nale�a�a do naszego rodu. Po tym jak Gaumata si�� zabra� Kambizesowi, zar�wno Persj�, Medi� jak i inne prowincje, zgodnie ze swoj� wol� zosta� kr�lem. XIII. M�wi Dariusz Kr�l : Nie by�o cz�owieka, czy to w Parsie, czy Medii, czy w naszym rodzie, kt�ry by magowi Gaumacie m�g� odebra� w�adz�. Ludzie si� go bardzo bali, dlatego, i� zabi� wielu, kt�rzy go znali wcze�niej. Z tego powodu ich zabi� : �Aby nikt nie pozna�, �e nie jestem Bardijj� synem Cyrusa". Nikt nic z�ego nie m�wi� przeciwko magowi Gaumacie, zanim ja przyby�em. Wtedy prosi�em o pomoc Ahura Mazd�, Ahura Mazda mnie wspom�g�. Dziesi�tego dnia miesi�ca bagajadisz4 wraz z kilkoma lud�mi zabi�em maga Gaumat�, a tak�e ludzi, kt�rzy byli jego najbli�szymi stronnikami. Zabi�em go i odebra�em mu w�adz� w twierdzy Sik�jauwatisz, na ziemi Nisaja w Medii. Z �aski Ahura Mazdy zosta�em kr�lem, Ahura Mazda da� mi panowanie. XIV. M�wi Dariusz Kr�l : W�adz�, kt�ra zosta�a odebrana mojej rodzinie, przywr�ci�em ku dawnym podstawom. Odbudowa�em �wi�tynie, kt�re mag Gaumata zniszczy�. Zwr�ci�em ludziom pastwiska i domy, oraz niewolnik�w i konie, kt�re mag Gaumata im zabra�. Przywr�ci�em ludzi na ich tereny, czy to w Parsie, czy w Medii czy w innych prowincjach. Zwr�ci�em to co zosta�o zabrane, tak jak by�o to wcze�niej. Uczyni�em to z �aski Ahura Mazdy, stara�em si� dop�ki nie odbudowa�em naszej ojczyzny, tak� jaka by�a wcze�niej, stara�em si� z �aski Ahura Mazdy, tak jakby mag Gaumata nie wyw�aszczy� nas nigdy z naszej ojczyzny. XV. M�wi Dariusz Kr�l : To s� moje uczynki po tym jak zosta�em kr�lem. XVI. M�wi Dariusz Kr�l : Po tym jak zabi�em maga Gaumat�, pewien cz�owiek o imieniu Atrina (Haszszina), syn Upadaranmy powsta� w Elamie (Suzjanie). Powiedzia� do ludu Elamu : �Jestem kr�lem Elamu". Potem marzec 522 r. p.n.e. lipiec 522 r. p.n.e. 4 29 wrze�nia 522 r. p.n.e. 8 Elamici podnie�li bunt i poparli Atrin� (Haszszin�), on zosta� kr�lem Elamu. Pewien Babilo�czyk, o imieniu Nidintu-Bel, syn Aniriego, powsta� w Babilonie; ok�ama� ludzi m�wi�c : �Jestem Nabuchodonozor, syn Nabonidusa". Potem lud babilo�ski go popar�, Babilonia si� zbuntowa�a, a on przej�� w�adz� w Babilonie. XVII. M�wi Dariusz Kr�l : Pos�a�em po tym armi� do Elamu, Atrina (Haszszina) chcia� mnie pojma�, ale zabi�em go. XVIII. M�wi Dariusz Kr�l : Wyruszy�em nast�pnie do Babilonu przeciw Nidintu- Belowi, kt�ry nazywa� si� Nabuchodonozorem. Armia Nidintu-Bela zatrzyma�a si� nad Tygrysem, zaj�a tam stanowisko, a wody Tygrysu by�y nie do przebycia. Dlatego cz�� mojej armii zaopatrzy�em w nadmuchiwane sk�ry, cz�� uczyni�em je�d�cami na wielb��dach, a dla pozosta�ych sprowadzi�em konie. Ahura Mazda mnie wspom�g�, z �aski Ahura Mazdy przeszli�my przez Tygrys. Tam uderzy�em na armi� Nidintu-Bela. Dwudziestego sz�stego dnia miesi�ca atrijadija5, rozegrali�my bitw�. XIX. M�wi Dariusz Kr�l : Nast�pnie wyruszy�em do Babilonu. Jeszcze nie dotar�em do Babilonu, gdy Nidintu-Bel, kt�ry nazywa� si� Nabuchodonozorem, przyby� z armi� przeciwko mnie, do miasta Zazana nad Eufratem, aby stoczy� bitw�. W wyniku tego rozegrali�my j�. Ahura Mazda mnie wspom�g�, z �aski Ahura Mazdy pokona�em armi� Nidintu-Bela. Wr�g wpad� do wody, kt�ra go ponios�a. Drugiego dnia miesi�ca cmamaka5 rozegrali�my t� bitw�. KOLUMNA II (...) XXX. M�wi Dariusz Kr�l : Buntownicy zgromadzili si� po raz drugi i wyszli naprzeciw Waumisie, by stoczy� bitw�. W miejscu zwanym Autijara w Armenii rozegrali bitw�. Ahura Mazda mnie wspom�g�, z �aski Ahura Mazdy moja armia z przewag� pokona�a buntownicz� czered�. Pod koniec miesi�ca turawahara6 bitwa zosta�a przez nich stoczona. Zanim dotar�em do Medii, Waumisa czeka� na mnie w Armenii. XXXI. M�wi Dariusz Kr�l : Wtedy wyruszy�em z Babilonu i dotar�em do Medii. Gdy dotar�em do Medii, Fraortes (Frawartisz), kt�ry obwo�a� si� kr�lem Medii, wyszed� mi naprzeciw, ko�o medyjskiego miasta Kundurusz, by stoczy� bitw�. Wtedy rozegrali�my bitw�. Ahura Mazda mnie wspom�g�, z 5 grudzie� 522 r. p.n.e. 6 maj 521 r. p.n.e. 9 �aski Ahura Mazdy moja armia z przewag� pokona�a czered� Fraortesa (Frawartisza). Dwudziestego pi�tego dnia miesi�ca adukanaisza1 stoczyli�my bitw�. } XXXII. M�wi Dariusz Kr�l: W wyniku tego Fraortes (Frawartisz) wraz z garstk� je�d�c�w uciek� do okr�gu w Medii o nazwie Raga. Wtedy pos�a�em armi� przeciw nim. Fraortes (Frawartisz) zosta� pojmany i przyprowadzony do mnie. Uci��em mu nos, uszy, j�zyk i wy�upi�em mu oczy, zaku�em go w kajdany w moim pa�acu i wszyscy ludzie go widzieli. Nast�pnie go wbi�em na pal, a m�czyzn, kt�rzy byli jego sprzymierze�cami powiesi�em w twierdzy w Ekbatanie". XLIII. M�wi Dariusz Kr�l : Nast�pnie wbi�em na pal Wahiazdat� i jego zwolennik�w w perskim mie�cie o nazwie Uwadaiczaja. XLIV- M�wi Dariusz Kr�l: To s� moje czyny w Parsie. (...) XLIX. M�wi Dariusz Kr�l : Podczas, gdy przebywa�em w Parsie i Medii, po raz drugi Babilo�czycy zbuntowali si� przeciwko mnie. Pewien cz�owiek o imieniu Aracha, Ormianin, syn Haldity, zbuntowa� si� w Babilonie. We wsi o nazwie Dubala ok�ama� ludzi m�wi�c ? Jestem Nabuchodonozor, syn Nabonidusa." Wtedy lud Babilonu zbuntowa� si� przeciwko mnie i przeszed� na stron� Arachy. On zaj�� Babilon i zosta� jego kr�lem. 6 L. M�wi Dariusz Kr�l : Wtedy wys�a�em armi� do Babilonu Mojego poddanego, Persa o imieniu Windafama (Intafernes), uczyni�em jej dow�dc�. Rzek�em mu : �Id� ! Uderz w t� babilo�sk� czered�, kt�ra mnie nie uznaje " Wtedy Windafama (Intafernes) wymszy� z armi� do Babilonu. Ahura Mazda mnie wspom�g�, z �aski Ahura Mazdy Windafama z przewag� pokona� Babilo�czyk�w i za�o�y� im wi�zy. Dwudziestego drugiego dnia miesi�ca warkazana , Aracha, kt�ry nazywa� siebie Nabuchodonozorem oraz ludzie kt�rzy byli jego zwolennikami, zostali schwytani i uwi�zieni. Wtedy wyda�em rozporz�dzenie, m�wi�c : �Niech Aracha i jego poplecznicy zostan� wbici na pal." wiosna 521 r. p.n.e. 27 listopad 521 r. p.n.e. KOLUMNA IV LI. M�wi Dariusz Kr�l: To s� moje czyny w Babilonie. LII. M�wi Dariusz Kr�l: To jest to co uczyni�em, z �aski Ahura Mazdy, w jednym i tym samym roku, po tym jak zosta�em kr�lem, stoczy�em dziewi�tna�cie bitew, z �aski Ahura Mazdy obali�em i pojma�em dziewi�ciu kr�l�w. Jeden nazywa� si� mag Gaumata, sk�ama� m�wi�c : �Jestem Bardijja, syn Cyrusa." Sprawi�, �e Parsa si� zbuntowa�a. Inny nazywa� si� Atrina (Haszszina), [by�] Elamit�, sk�ama� m�wi�c : �Jestem kr�lem Elamu." Sprawi�, �e Elam si� zbuntowa�. Kolejny nazywa� si� Nidintu-Bel, Babilo�czyk, sk�ama� m�wi�c : �Jestem Nabuchodonozor, syn Nabonidusa." Sprawi�, �e Babilon si� zbuntowa�. Inny, Pers o mieniu Martija, sk�ama� m�wi�c : �Jestem Imanisz, kr�l Elamu." Sprawi�, �e Elam si� zbuntowa�. Kolejny, Med o imieniu Fraortes (Frawartisz), sk�ama� m�wi�c : �Jestem Chszasrita z rodu Kiaksaresa." Sprawi�, �e Media si� zbuntowa�a. Kolejny, Sagarty�czyk, nosi� imi� Czitratachma, sk�ama� m�wi�c : �Jestem kr�lem Sagartii z rodu Kiaksaresa." Sprawi�, �e Sagartia si� zbuntowa�a. Inny nazywa� si� Frada, pochodzi� z Margiany, sk�ama� m�wi�c : �Jestem kr�lem Margiany." Sprawi�, �e Margiana si� zbuntowa�a. Kolejny nazywa� si� Wahiazdata, Pers, sk�ama� m�wi�c : �Jestem Bardijja, syn Cyrusa." Sprawi�, �e Parsa si� zbuntowa�a. Kolejny nazywa� si� Aracha, Ormianin, sk�ama� m�wi�c : �Jestem Nabuchodonozor, syn Nabonidusa." Sprawi�, �e Babilon si� zbuntowa�. LIII. M�wi Dariusz Kr�l : Tych dziewi�ciu kr�l�w pojma�em w bitwach. LIV. M�wi Dariusz Kr�l : To s� prowincje, kt�re si� zbuntowa�y. K�amstwo sprawi�o, �e si� zbuntowa�y, pomimo tego, �e oszukali lud. Wtedy Ahura Mazda uratowa� go moimi r�koma, uczyni�em go zgodnego z moj� wol�. LV. M�wi Dariusz Kr�l : Ty kt�ry b�dziesz kr�lem w przysz�o�ci, strze� si� K�amstwa. Cz�owieka, kt�ry jest na�ladowc� K�amstwa, trzeba ukara�, je�li chcesz by : �M�j kraj pozosta� nietkni�ty." LVI. M�wi Dariusz Kr�l : To jest to co uczyni�em, z �aski Ahura Mazdy w jednym i tym samym roku uczyni�em to. Ty, kt�ry b�dziesz czyta� t� inskrypcj� w przysz�o�ci, uwierz w to co uczyni�em i nie my�l, �e to k�amstwa. LVII. M�wi Dariusz Kr�l : Zwracam si� do Ahura Mazdy, aby po�wiadczy�, �e to jest prawda i nie k�amstwa, wszystko to co uczyni�em. LVIII. M�wi Dariusz Kr�l : Z �aski Ahura Mazdy uczyni�em znacznie wi�cej, ale nie jest to zapisane w tej inskrypcji. Dlatego nie zosta�o to 11 zapisane, aby ten kto b�dzie czyta� t� inskrypcje w przysz�o�ci, nie pomy�la�, �e to zbyt wiele, nie uwierzy� i wzi�� to za k�amstwa. LIX. M�wi Dariusz Kr�l : To nie zosta�o uczynione przez poprzednich kr�l�w za ich czas�w, wszystko zosta�o uczynione przeze mnie z �aski Ahura Mazdy. LX. M�wi Dariusz Kr�l : Przekonaj si�, �e ja to uczyni�em, podziel si� tym z lud�mi, nie zatajaj tego; je�li nie zataisz tego dokumentu i powiesz o nim ludziom, Ahura Mazda b�dzie twoim przyjacielem, twoja rodzina b�dzie liczna i b�dziesz �y� d�ugo. LXI. M�wi Dariusz Kr�l : Je�li zataisz ten edykt i nie rozpowszechnisz go w�r�d ludzi, Ahura Mazda zniszczy ci� i pozbawi ci� rodziny. LXII. M�wi Dariusz Kr�l : To jest to co uczyni�em, z �aski Ahura Mazdy, w ci�gu jednego i tego samego roku uczyni�em. Ahura Mazda mnie wspom�g� i podarowa� inne dobra, kt�re tu s�. (...) Awesta Wendidad, Fargard 13 - Pies W dzisiejszym Iranie pies nie nale�y do popularnych zwierz�t. Podobnie jak w wielu innych krajach muzu�ma�skich, pies jest uwa�any za zwierz� nieczyste, brudne i z�e. Jednak nie zawsze tak by�o. Przed najazdem Arab�w w VII wieku n.e. psy by�y stworzeniami bardzo szanowanymi i czczonymi. Swoj� uprzywilejowan� pozycj� zawdzi�cza�y zoroastryzmowi -religii, kt�ra za panowania dynastii Sasanid�w by�a religi� pa�stwow�. Jej tw�rc� by� Zaratusztra, kt�ry �y� (wg r�nych �r�de�) pomi�dzy XI a VI w. p.n.e., cho� wielu badaczy podaje daty bardziej odleg�e (ok. XVI w. p.n.e.). Podstaw� zoroastryzmu jest wiara w Ahura Mazd� i jego przeciwie�stwo -z�ego ducha, Angra Manju. Dobry Ahura Mazda prowadzi bezustann� walk� ze z�ym Angra Manju i ten dualistyczny spos�b podzia�u �wiata jest widoczny w ca�ym zoroastryzmie - tak�e w sposobie postrzegania �wiata zwierz�t. Liczne tego przyk�ady odnale�� mo�na w Awe�cie, �wi�tej ksi�dze zoroastrian, oraz wielu innych dzie�ach, kt�re przetrwa�y do naszych czas�w. Ten dualistyczny podzia� obowi�zuje tak�e w zoroastryjskiej systematyce zwierz�t. Cz�� zwierz�t (np. psy, byd�o) zaliczana jest do kategorii �stworze� Dobrego Ducha", podczas gdy draga cz�� (np. koty, w�e) zaliczana jest do grapy �stworze� Z�ego Ducha". Pies odgrywa w zoroastryzmie bardzo wa�n� rol�, m.in. przy obrz�dach pogrzebowych. Zoroastrianie wierz� r�wnie�, i� pies strze�e Mostu Czinwad, przez kt�ry przechodz� dusze w drodze do innego �wiata, a dusze ludzi z�ych nie mog� przej�� przez most i spadaj� w otch�a�. Pies jest na tyle wa�nym stworzeniem, i� po�wi�cono mu dwa osobne rozdzia�y (jargardy) jednej z cz�ci Awesty - Wendidadu. Wendidad (tak�e Widewdat), czyli �prawo przeciw demonom" jest zbiorem praw i zasad reguluj�cych zasady �ycia w spo�eczno�ci zoroastryjskiej, a do kt�rych to zasad stosowa� si� powinien ka�dy zoroastrianin. Wendidad dzieli si� na dwadzie�cia dwa rozdzia�y, zwane fargardami, spo�r�d kt�rych dwa (13 i 14) po�wi�cone s� w ca�o�ci psom i zwierz�tom uwa�anym za psy. Co bowiem zwraca szczeg�ln� uwag�, to podzia� i systematyka ps�w, do kt�rych zaliczano nawet je�e i wydry. Zaprezentowany tutaj fragment Wendidadu to wybrane wi�ksze cz�ci fargardu 13- stego, po�wi�conego w ca�o�ci psom. Zwroty, kt�rych znaczenie pozostaje niewyja�nione zosta�y przepisane w swym oryginalnym brzmieniu kursyw�. Sz.L. Przek�ad z j�zyka angielskiego i perskiego : Szczepan Lema�czyk 13 Fargard 13 1. C� to za stworzenie, w�r�d stworze� Dobrego Ducha, kt�re chodzi od p�nocy do wschodu s�o�ca i zabija tysi�ce stworze� Z�ego Ducha? 2. Ahura Mazda odpowiedzia�: Pies z k�uj�cym grzbietem, z d�ugim i cienkim pyskiem, pies Vanghapara, kt�rego �li ludzie zw� Duzaka9, to jest w�a�nie to dobre stworzenie spo�r�d stworze� Dobrego Ducha, kt�re chodzi od p�nocy do wschodu s�o�ca i zabija tysi�ce stworze� Z�ego Ducha. 3. I ktokolwiek, o Zaratusztro!, zabije psa z k�uj�cym grzbietem, z d�ugim i cienkim pyskiem, psa Yabghapara, kt�rego �li ludzie zw� Duzaka, zabije swoj� w�asn� dusz� na dziewi�� pokole�, ani r�wnie� nie odnajdzie drogi przez Most Czinwad, chyba, �e za �ycia odpokutuje sw�j grzech. 4. O Stw�rco materialnego �wiata, o �wi�ty! Je�li cz�owiek zabije psa z k�uj�cym grzbietem, z d�ugim i cienkim pyskiem, kt�rego �li ludzie nazywaj� Duzaka, jaka jest kara, kt�r� winien on ponie��? Ahura Mazda odpowiedzia�: tysi�c bat�w. 5. C� to za stworzenie, w�r�d stworze� Z�ego Ducha, kt�re chodzi od p�nocy do wschodu s�o�ca i zabija tysi�ce stworze� Dobrego Ducha? 6. Ahura Mazda odpowiedzia�: To dew Zairimjangura"'', kt�rego �li ludzie zw� Zairimyaka, to jest w�a�nie to z�e stworzenie spo�r�d stworze� Z�ego Ducha, kt�re chodzi od p�nocy do wschodu s�o�ca i zabija tysi�ce stworze� Dobrego Ducha. 7. I ktokolwiek, O Zaratusztro!, zabije dewa Zairimyangura, kt�rego �li ludzie zw� Zairimyaka, jego grzechy w my�lach, s�owach i czynach zostan� odkupione, tak jak poprzez patet", jego grzechy w my�lach, s�owach i czynach zostan� odpokutowane. II 8. Ktokolwiek uderzy psa pasterskiego, psa domowego, psa Fohunazga, b�d� psa my�liwskiego, jego dusza przechodz�c do innego �wiata, b�dzie lecie� wyj�c g�o�niej i bardziej bole�nie ni� owca w wysokim lesie, w kt�rym w��cz� si� wilki. 9. �adna dusza nie przyb�dzie, nie spotka jego odchodz�cej duszy i nie pomo�e jej - wyj�cej i rozpaczaj�cej na tamtym �wiecie, ani pies, kt�ry 9 je� - przyp. t�um 10 ��w - przyp. t�um. " modlitwa pokutna - przyp. t�um. 14 strze�e Mostu nie pomo�e jego odchodz�cej duszy, wyj�cej i rozpaczaj�cej na tamtym �wiecie. 10. Je�li cz�owiek uderzy psa pasterskiego, tak, �e ten stanie si� niezdolny do pracy, je�li odetnie jego ucho lub �ap�, a z tego powodu z�odziej lub wilk w�amie si� i porwie owc� z owczarni bez jakichkolwiek ostrze�e� ze strony psa, cz�owiek powinien zap�aci� za strat� i zap�aci� za zranienie psa, tak jak za umy�lne zranienie. 11. Je�li cz�owiek uderzy psa domowego, tak, �e ten stanie si� niezdolny do pracy, je�li odetnie jego ucho lub �ap�, a z tego powodu z�odziej lub wilk w�amie si� i zabierze cokolwiek z domu bez jakichkolwiek ostrze�e� ze strony psa, cz�owiek powinien zap�aci� za strat� i zap�aci� za zranienie psa, tak jak za umy�lne zranienie. 12. O Stw�rco �wiata materialnego, o �wi�ty! Je�li cz�owiek uderzy psa pasterskiego, tak, �e ten wyzionie ducha, a dusza jego oddzieli si� od cia�a, jaka jest kara jak� powinien on ponie��? Ahura Mazda odpowiedzia�: osiemset bat�w. 13. O Stw�rco �wiata materialnego, o �wi�ty! Je�li cz�owiek uderzy psa domowego, tak, �e ten wyzionie ducha, a dusza jego oddzieli si� od cia�a, jaka jest kara jak� powinien on ponie��?. Ahura Mazda odpowiedzia�: siedemset bat�w. 14. O Stw�rco �wiata materialnego, o �wi�ty! Je�li cz�owiek uderzy psa Yohunazga, tak, �e ten wyzionie ducha, a dusza jego oddzieli si� od cia�a, jaka jest kara jak� powinien on ponie��?. Ahura Mazda odpowiedzia�: sze��set bat�w. 15.0 Stw�rco �wiata materialnego, o �wi�ty! Je�li cz�owiek uderzy psa my�liwskiego, tak, �e ten wyzionie ducha, a dusza jego oddzieli si� od cia�a, jaka jest kara jak� powinien on ponie��?. Ahura Mazda odpowiedzia�: pi��set bat�w. 16. To jest kara za zamordowanie psa Jazhu, psa Vizu, ostroz�bnej �asicy, szybko biegaj�cego lisa; to jest kara za zamordowanie stworze� Dobrego Ducha, nale��cych do gatunku ps�w z wyj�tkiem psa wodnego . III 17.0 Stw�rco materialnego �wiata, o �wi�ty! Jaka jest rola psa pasterskiego? Ahura Mazda odpowiedzia�: On przechodzi dystans jud�jesti3 dooko�a owczarni, bacz�c na z�odzieja i wilka. 12 wydra - przyp. t�um 15 18.0 Stw�rco materialnego �wiata, o �wi�ty! Jaka jest rola psa domowego? Ahura Mazda odpowiedzia�: On przechodzi dystans hathry14 dooko�a domu, bacz�c na z�odzieja i wilka. 19. O Stw�rco �wiata materialnego, o �wi�ty! Jaka jest rola psa Yohunazgal Ahura Mazda odpowiedzia�: On nie posiada �adnego z tych talent�w i troszczy si� jedynie o swoje �ycie. IV 20. O Stw�rco �wiata materialnego, o �wi�ty! Je�li cz�owiek daje psu pasterskiemu z�e jedzenie, czyni siebie winnym jakiego grzechu? Ahura Mazda odpowiedzia�: Czyni siebie winnym takiego samego grzechu, jak gdyby poda� z�e jedzenie gospodarzowi domu najwy�szej kategorii. 21.0 Stw�rco �wiata materialnego, o �wi�ty! Je�li cz�owiek daje psu domowemu z�e jedzenie, czyni siebie winnym jakiego grzechu? Ahura Mazda odpowiedzia�: Czyni siebie winnym takiego samego grzechu, jak gdyby poda� z�e jedzenie gospodarzowi domu �redniej kategorii. 22. O Stw�rco �wiata materialnego, o �wi�ty! Je�li cz�owiek daje psu Yohunazga z�e jedzenie, czyni siebie winnym jakiego grzechu? Ahura Mazda odpowiedzia�: Czyni siebie winnym takiego samego grzechu, jak gdyby poda� z�e jedzenie �wi�temu cz�owiekowi, kt�ry przyby� do jego domu w charakterze kap�ana. 23. O Stw�rco �wiata materialnego, o �wi�ty! Je�li cz�owiek daje psu Tauruna z�e jedzenie, czyni siebie winnym jakiego grzechu? Ahura Mazda odpowiedzia�: Czyni siebie winnym takiego samego grzechu, jak gdyby poda� z�e jedzenie m�odemu cz�owiekowi zrodzonemu z pobo�nych rodzic�w, i kt�ry mo�e ju� odpowiada� za swoje czyny. 24. O Stw�rco �wiata materialnego, o �wi�ty! Je�li cz�owiek poda z�e jedzenie psu pasterskiemu, jaka jest kara, kt�r� powinien on ponie��? Ahura Mazda odpowiedzia�: dwie�cie bat�w. "jednostka miary, 16 hathr= 1 jud�jesti 14 jednostka miary, 16 hathr = 1 jud�jesti 16 25. O Stw�rco �wiata materialnego, o �wi�ty! Je�li cz�owiek poda z�e jedzenie psu domowemu, jaka jest kara, kt�r� powinien on ponie��? Ahura Mazda odpowiedzia�: dziewi��dziesi�t bat�w. 26. O Stw�rco �wiata materialnego, o �wi�ty! Je�li cz�owiek poda z�e jedzenie psu Vohunazga, jaka jest kara, kt�r� powinien on ponie��? Ahura Mazda odpowiedzia�: siedemdziesi�t bat�w. 27. O Stw�rco �wiata materialnego, o �wi�ty! Je�li cz�owiek poda z�e jedzenie psu Tauruna, jaka jest kara, kt�r� powinien on ponie��? Ahura Mazda odpowiedzia�: pi��dziesi�t bat�w. 28. Na tym materialnym �wiecie, o Spitama Zaratusztro!, to pies jest tym, ze wszystkich stworze� Dobrego Ducha, kt�re najszybciej si� starzeje, kt�ry nie jedz�c blisko jedz�cych ludzi, pilnuje dobytku, z kt�rego niczego nie zabiera. Zanie� mu mleka i t�uszczu z mi�sem, to jest bowiem w�a�ciwe po�ywienie dla psa. V 29. O Stw�rco �wiata materialnego, o �wi�ty! Je�li w domu wyznawcy Mazdy jest szalony pies, kt�ry gryzie nie szczekaj�c, co powinien zrobi� wyznawca Mazdy? 30. Ahura Mazda odpowiedzia�: Powinni za�o�y� wok� jego szyi drewnian� obro�� i do tego powinni zwi�za� mu pysk (...) 31. Je�li tak zrobi�, a szalony pies, kt�ry gryzie nie szczekaj�c, zaatakuje owc� lub zrani cz�owieka, pies zap�aci za zranienie jak za umy�lne morderstwo ? 32. Je�li pies zaatakuje owc� lub zrani cz�owieka powinni uci�� mu jego prawe ucho. Je�li zaatakuje nast�pn� owc� lub zrani nast�pnego cz�owieka, powinni odci�� mu jego lewe ucho. 33. Je�li uderzy trzeci� owc� lub zrani trzeciego cz�owieka, powinni zrobi� naci�cie w jego prawej stopie. Je�li zaatakuje czwart� owc� lub zrani czwartego cz�owieka, powinni zrobi� naci�cie w jego lewej stopie. 34. Je�li po raz pi�ty zaatakuje owc� lub zrani pi�tego cz�owieka, powinni odci�� jego ogon. Dlatego te� powinni przywi�za� jego pysk do obro�y, z obu stron o powinni przywi�za� obro��. Je�li tak nie zrobi� i szalony pies, kt�ry gryzie nie szczekaj�c, zaatakuje owc� lub zrani cz�owieka, powinien zap�aci� za zranienie jak za umy�lne morderstwo. 35. O Stw�rco �wiata materialnego, o �wi�ty! 17 Je�li by�by w domu wyznawcy Mazdy szalony pies, kt�ry nie mia�by w�chu, co powinni zrobi� wyznawcy Mazdy ? Ahura Mazda odpowiedzia�: powinni pom�c mu, aby go wyleczy� w ten sam spos�b jakby pomogli jednemu z wiernych. (...) VI 39. Psa, o Spitama Zaratusztro! Ja, Ahura Mazda, stworzy�em odzianego i obutego, czujnego i uwa�nego oraz o ostrych z�bach, zrodzonego by bra� swe jedzenie od cz�owieka i aby czuwa� nad jego dobytkiem. Ja, Ahura Mazda, stworzy�em silnego psa przeciwko z�ym ludziom, [psa] o bystrym umy�le, czuwaj�cego nad dobytkiem cz�owieka. (...) VIII 44. Ka�dy pies ma cechy o�miu r�nych ludzi: *JWw ^_^^ Ma charakter kap�ana, \~s^-^ \ Ma charakter wojownika, Ma charakter pana domu, Ma charakter w�drownego �piewaka, Ma charakter z�odzieja, 4if :* KM ???- Ma charakter disu, >????^? Ma charakter kurtyzany, Ma charakter dziecka. 45. Je resztki - niczym kap�an, �atwo si� zadowala - niczym kap�an, jest cierpliwy - niczym kap�an, chce tylko ma�y kawa�ek chleba - tak jak kap�an, w tych rzeczach jest on taki jak kap�an. Maszeruje z przodu jak wojownik, walczy za �wi�t� Krow� - jak wojownik, pierwszy wychodzi z domu - jak wojownik, w tych rzeczach jest on taki jak wojownik. 46. Jest czujny - niczym pan domu, pierwszy wychodzi z domu -niczym pan domu, ostatni wraca do domu - niczym pan domu, w tych rzeczach jest niczym pan domu. On jest rozmi�owany w �piewaniu niczym w�drowny �piewak (...) 47. Jest zami�owany w ciemno�ci - niczym z�odziej, on grasuje w ciemno�ciach - niczym z�odziej, jest bezwstydnym zjadaczem niczym z�odziej i dlatego jest niewiernym str�em [po�ywienia] niczym z�odziej, w tych rzeczach jest niczym z�odziej. (...) 18 48. Jest rozmi�owany w �piewaniu niczym kurtyzana, rani tego kto podejdzie zbyt blisko niczym kurtyzana, w�druje wzd�u� dr�g niczym kurtyzana, jest �le wychowany niczym kurtyzana, jego nastr�j jest zmienny niczym u kurtyzany, w tych rzeczach jest jak kurtyzana. Jest rozmi�owany w spaniu niczym dziecko, jest niezdecydowany niczym dziecko, jest gadatliwy niczym dziecko, kopie w ziemi przy pomocy w�asnych �ap niczym dziecko, w tych rzeczach jest niczym dziecko. IX 49. Je�li dwa psy - pies pasterski i pies domowy przejd� do jednego z dom�w moich wiernych, nie trzymajcie ich z dala od niego [domu]. �aden bowiem dom stworzony na ziemi przez Ahur�, nie mo�e istnie� bez tych dw�ch ps�w - psa pasterskiego i psa domowego. 50. O Stw�rco �wiata materialnego, o �wi�ty! Gdy pies umrze, (...), dok�d udaje si� jego duch? 51. Ahura Mazda odpowiedzia�: przechodzi do Wiosny W�d, o Spatimo Zaratusztro! a tam powstaj� dwa psy wodne15, z ka�dego tysi�ca ps�w i z ka�dego tysi�c suk, powstaje samiec psa wodnego i samica psa wodnego. 52. Ten kt�ry zabije psa wodnego, wywo�a susz� co wysusza pastwiska. W�wczas, O Spitama Zaratusztro!, s�odko�� i dobrobyt odp�ynie z tej ziemi, z tych p�l, wraz ze sw� si�� zdrowotn� i lecznicz� z obfito�ci�, wzrostem i rozwojem, i wzrostem zbo�a i trawy. 53. O Stw�rco �wiata materialnego, O �wi�ty !! Kiedy s�odko�� i obfito�� mo�e powr�ci� do tej ziemi i do tych p�l, wraz z si�� zdrowotn� i lecznicz� z obfito�ci� wzrostem i rozwojem zbo�a i trawy? 54. 55. Ahura Mazda odpowiedzia�: s�odko�� i obfito�� nigdy nie powr�ci z powrotem do tej ziemi i tych p�l, wraz z si�� zdrowotn� i lecznicz� z obfito�ci�, wzrostem i rozwojem, ze wzrostem zbo�a i trawy, dop�ki morderca psa wodnego nie zostanie wych�ostany na �mier�, a �wi�ta dusza psa nie zostanie u�wi�cona na trzy dni i trzy noce wraz z p�on�cym ogniem, (...) i przygotowan� Haom�. 56. Wtedy s�odko�� i dobrobyt powr�ci do tej ziemi do tych p�l, wraz z si�� zdrowotn� i lecznicz�, z obfito�ci� wzrostem i rozwojem, ze wzrostem zbo�a i trawy. 15 wydry - przyp. t�um 19 Hymny manichejskie Manicheizm to religia stworzona przez proroka Maniego w III w. n.e. To synteza wielu innych system�w religijnych, takich jak zoroastryzm, chrze�cija�stwo i buddyzm. Manicheizm to religia dualistyczna, oparta na odwiecznej walce pomi�dzy dobrem i z�em. Drog� wyzwolenia i spe�nienia jest poznanie. Zasi�g manicheizmu obejmowa� znaczne obszary Azji, p�nocnej Afryki i Europy. Prorok Mani zdoby� sprzymierze�ca w kr�lu sasanidzkim Szapurze I, m�g� dzi�ki temu bez przeszk�d prowadzi� swoj� misj�. Mani zosta� stracony w 276 roku n.e., powodem by�y konflikty z dostojnikami religii �wcze�nie panuj�cej - zoroastryzmu. K.J. Przedstawione poni�ej teksty ukaza�y si� r�wnie� w pozycji wydanej przez Wydawnictwo Armoryka (dawniej Mandragora) pt.: Manichejskie teksty sakralne (Sandomierz, 2005). Teksty s� miejscami niekompletne, nawiasami kwadratowymi i kropkami zaznaczono ubytki w r�kopisie, w nawiasach kwadratowych dopisano wydedukowane z kontekstu brakuj�ce wyrazy, b�d� cz�ci wyraz�w, a w nawiasach okr�g�ych umieszczono dodane logiczne uzupe�nienia ci�g�o�ci narracji, aby teksty by�y lepiej zrozumia�e. A.S. Przek�ad z j�zyka rosyjskiego i angielskiego : Andrzej Sarwa 20 HYMN SKIEROWANY DO JEZUSA {tekst w j�zyku �rednioperskim) [ [stoimy tu,] wszyscy o jednakich przekonaniach. I chcemy wyci�gn�� r�k�, wzywaj�c, i skierowa� wzrok na Tw� posta�. I chcemy otworzy� usta, by wo�a� do Ciebie, i przygotowa� j�zyk do wys�awiania. Ciebie wzywamy, Ciebie, kt�ry� jest wszelkim �yciem, Ciebie wychwalamy, Jezusie �wietlisty! Nowy Eonie! . Ty jeste�, Ty jeste� nape�niaj�cym rzeczywisto�� (Bogiem], [szlachetny] lekarzu, ukochany synu, ukochany Ja . II Przyb�d� z dobrem [i pomy�lno�ci�], wyzwolony w�adco! ' Przyb�d� z pomoc� dobry duchu, apostole. [Przyb�d�] z pokojem! Pomocniku s�abych i zwyci�zco naje�d�c�w! Przyb�d� z dobrem, nowy w�adco! Przyb�d� z dobrem, wyzwolicielu skr�powanych i lekarzu zranionych! . .. 00�_.,�v,i Przyb�d� z dobrem, rozbudzaj�cy �pi�cych i napawaj�cy l�kiem sennych. Ty, kt�ry podnosisz martwych! Przyb�d� z dobrem, mocny Bo�e i uzdrawiaj�cy g�osie. Przyb�d� z dobrem, S�owo Prawdy, wielka gwiazdo i ogromna �wiat�o�ci. Przyb�d� z dobrem, nowy w�adco i nowy dniu! Przyb�d� z dobrem, darze prawych, b�ogos�awie�stwo s�abych i b�aganie uzdrawiaj�cych. Przyb�d� z dobrem, pe�en mi�o�ci [czu�y] ojcze i dobroczynny s�dzio tych, kt�rzy znale�li w Tobie swe schronienie! Przyb�d� z dobrem, Ojcze, Ty, kt�ry� jest naszym silnym oparciem i mocnym zaufaniem! Przyb�d� z dobrem, [zwyci�zco ] napastnik�w [...]. 16 niejasne III. Teraz, [...] post�puj�cy w dobra, niech [pok�j] b�dzie nad nami ! I zlituj si� nad nami i kochaj nas, Dobroczy�co, Ty, kt�ry� ca�y [jest] �wiat�o�ci�! I nie zaliczaj nas do sprawc�w nieporz�dku' Wybaw tych, kt�rzy znale�li swe schronienie i zlituj si� nad nami' O Najukocha�szy i Czu�y! IV. Ujrzeli�my Ciebie, Nowy Eonie upadli�my do Twych n�g, Ty, kt�ry� wszystek jest Mi�o�ci� Oszo�omieni rado�ci�, widzieli�my Ciebie, czu�ego Pana. Og�aszamy si� zwolennikami Twojego imienia �M"i�S".'7 Wydziel nas spo�r�d grzesznik�w i uwolnij nas spomi�dzy naje�d�c�w! 9 Bo�e, jeste�my Twoj� w�asno�ci�, zlituj si� nad nami! Spiesz tutaj pr�dko i zwyci� grzesznik�w! Poniewa� stali si� wynio�li i tak m�wili: �To my! I nie ma nikogo, kto by si� zr�wna� z nami!" B�d� wi�c pot�ny obal zaborc�w [...] i [wrog�w ]! Niewdzi�cznego, kt�ry [...] V. [wychwalamy Twoje] imi�, kt�re ca�e jest �wiat�o�ci�, Twoj� szlachetn� wielko��, kt�ra ca�a jest wolno�ci�. Chwa�a, Ojcze, Twojemu imieniu! I cze�� Twej wielko�ci! Niechaj b�dzie tak odt�d i na wieki! HYMN PARTYJSKI18 On by� synem pierwotnego ojca i ksi�ciem, kr�lewiczem 19 Odda� on swoje Ja wrogom, ca�� swoj� w�adz� w okowy' Wszystkie sfery i moce posmutnia�y z jego powodu Mesjasz. J�zyk partyjski nale�y do podgrupy p�nocnozachodniei � i - ? . , ? . kr�lestwa Part�w w okresie od (Illw.pne ? vv n e ) N� 1^7� '???5?'??- ??* '� J?Zyk ?^�^ Odnosi si� to do Piewszego Cz�owieka. ' ? mn� naZW�: Pahiawanik. 22 On b�aga� Matk� �ycia, a ona b�aga�a Ojca Wielkiego Majestatu: Przepi�kny syn, beztroski, czy ma by� rozszarpywany przez demony?" [...], zbierz Swoich Cz�onk�w! Przepi�kny w wieczno�ci, z rozpromienion� twarz� poszed� na g�r� w swoim kraju. Matka obj�a go i poca�owa�a: �Przyszed�e� zn�w, utracony synu. Po�piesz i id� do �wiat�a, poniewa� Twoi krewni bardzo t�skni� za Tob�!" POCHWA�A WI�KSZYCH Hymn przypisywany Maniemu. S�awcie �ywych, czuwaj�cych i nie�miertelnych, o pi�knej postaci, kt�rych Szlachetny Pan, Jezus, ukocha� najbardziej z wszystkich kr�l�w �wiat�o�ci, W�adca, Mesjasz! Daj nam, Bo�e, Twoje dobre dary, dla Ciebie pocz�tkiem wszystkie dobre dary [...] Ty� - lekarz [...] Ty� B�g, Odkupiciel, Wybawca [...] (brak wielu wers�w) Wys�awcie �ywych, czuwaj�cych i nie�miertelnych, o b�ogos�awiony znak, Duchowa i pi�kna forma, Pan, Jezus Szlachetny! Najbardziej szlachetny z wszystkich istot �wiata, [...] mi�o��, i dobroczynny, Gor�cy, ja�niej�cy i wspania�y! Ty� naszym Bogiem [...] W�adc�, Bogiem [...] Daj�cym �ycie! Brakuj�cy tekst najprawdopodobniej zawiera! opis uwolnienia Pierwszego Cz�owieka i apel do niego, by odzyska� utracone elementy �wiat�o�ci. 23 Jawiszt-i Frijan, czyli m�odzieniec z rodu Frijanowego -�rednioperska bajka z mora�em (fragmenty) Kr�tka, �rednioperska bajka, zbi�r pyta� i odpowiedzi, Jawiszt-i Frijan (�rpers.21 Javist-i Frijan; npers. Jo�t-e Ferijan) jest jednym z przyk�ad�w bardzo popularnego rodzaju literackiego nazywanego zagadk� (npers. �istan jlioua.? mo"amma >-�*-�). Przekazywana pocz�tkowo ustnie, jak wi�kszo�� dzie� literatury pahlawijskiej (? w. n.e. - VII w. n.e.), zosta�a spisana po naje�dzie arabskim (VII w.). W uwagach zamieszczonych po tek�cie w�a�ciwym, czytamy, �e dokonano dw�ch kompilacji; pierwsza autorstwa Rostama syna Mihrbana z 1249 r. oraz druga - Peszjotana syna Rama z 1397 r. Bajka jest wariacj� na temat bardzo starego podania, mitu o m�odzie�cu z rodu Frijanowego22, kt�ry dla Anahity23, zabija w ofierze sto koni, tysi�c byk�w i dziesi�� tysi�cy baran�w. Wyprasza sobie tak pomoc w pokonaniu Achta i odpowiedzeniu na jego dziewi��dziesi�t dziewi�� zagadek. Bohaterami utworu s�: z�y czarnoksi�nik Acht oraz �wiat�y i odwa�ny m�odzieniec. Czarnoksi�nik przybywszy do Krainy Rozwi�zuj�cych Zagadki grozi, �e je�eli nie znajdzie si� nikt, kto b�dzie potrafi� odpowiedzie� na jego trzydzie�ci trzy zagadki, zniszczy j� przy pomocy swych s�oni. Stawia tak�e niezwykle wa�ny, z punktu widzenia religii zaratusztria�skiej (zoroastryjskiej), warunek: m�odzieniec: kt�rego b�dzie przepytywa�, nie mo�e jeszcze mie� sko�czonych pi�tnastu lat. Oznacza to, �e Acht oczekuje pe�nej wiedzy (religijnej) od osoby, kt�ra nie jest jeszcze pe�noprawnym cz�onkiem wsp�lnoty zoroastryjskiej. Starzec imieniem Maraspand powiedziawszy: ,JVie niszcz Krainy Rozwi�zuj�cych Zagadki. Nie zabijaj niewinnych ludzi." (rozdz. I, zdanie 8) wskazuje na m�odzie�ca, jako tego, kt�ry potrafi odpowiedzie� na jego zagadki: ��yje tutaj m�odzieniec z rodu Frijanowego, kt�ry nie ma jeszcze pi�tnastu lat. On udzieli odpowiedzi na ka�de twoje pytanie?' (I, 9). M�ody cz�owiek stawia pewien warunek - gdy ju� czarnoksi�nik sko�czy go przepytywa� b�dzie mia� prawo zada� mu w�asne trzy pytania. Tre�� niekt�rych z zagadek zwi�zana jest z religi� zaratusztria�sk� ??.: pierwsza zagadka czarnoksi�nika Achta brzmia�a tak: Raj w stanie materialnym jest lepszy, czy w stanie duchowym?" (II, 1-2). Odpowiedzenie "' Skr�ty: �rpers. - �rednioperski, npers. - nowoperski jawisz! 'najmrodszy^yW/tftf 'nazwa rodu' st�d Jawiszt-? Frijan 'm�odzieniec z rodu Frijanowego' "Anahita - bogini w�d i p�odno�ci, c�rka Ormazda, �wi�ta dawczyni bogactw, patronka ojcostwa i macierzy�stwa. 24 na niekt�re wymaga bystro�ci umys�u i wyobra�ni ??.: zagadka druga: Kt�re ze stworze� Ormazda jest wy�sze siedz�c ni� stoj�c?" (II, 17). Niekt�re dotycz� wiedzy og�lnej ??.: zagadka dziewi�ta: Jak d�ugo trwa ci��a u ,�onicv u wielb��dzicy, o�licy, krowy, owcy, kobiety, suki, lochy i u kotki? (II, 49) Niekt�re zagadki maj� charakter dydaktyczno-moralizatorski wyra�nie nawi�zuj�cy do literatury andarzowej24 np, �Zagadka si�dma: Kt�ry cz�owiek T rado�ci i spokoju?" (II, 52). Dzi�ki pomocy Ameszaspenta 3oJen ec ^trafi 'na 'wszystkie odpowiedzie� poprawnie. W�wczas odchodzi jego kolej. Zadaje czarnoksi�nikowi swoje trzy zagadki, a noniewa� Acht nie zna odpowiedzi zmuszony jest prosi� o pomoc Arymana TenTednak nie tylko odwraca si� od swego czciciela, ale i cynicznie go wy�mfewa WynLm czego opuszczony czarnoksi�nik ginie z r�ki m�odzie�ca. M?{ Przek�ad z j�zyka �rednioperskiego i nowoperskiego : Mateusz K�agisz Bajka (fragmenty) Niechaj b�dzie ten tekst pochwa�� Bo�ej pomocy. Powiadaj� �e gdy czarnoksi�nik Acht ze swym siedemdziesi�ciotysi�cznym wojskiem szed� na Krain� Rozwi�zuj�cych Zagadki krzykn��: - Zniszcz� t� krain� przy pomocy s�oni! Gdy za� tam dotar�, za��da�, by stan�� przed nim i odpowiedzia� na jego zagadki m�odzieniec, kt�ry nie uko�czy� jeszcze pi�tnastego roku �ycia. Ka�dy, kto nie udzieli� poprawnej odpowiedzi zosta� pojmany i u�miercony. Mieszka� tam m�czyzna imieniem Maraspand, kt�ry rzek�: "4 Literatura andarzowa (�rpers. andari 'pouczenie') poruszaj�ca problematyk� dydaktyczno-moralizatorska stanowi bardzo wa�n� cz�� ca�ej literatury pahlawijskiej. Poniewa� liczba oryginalnych tekst�w literatury andarzowej jest niedu�a, dlatego szuka� ich nale�y tak�e w t�umaczeniach dokonywanych ju� w czasach muzu�ma�skich. "s Ameszaspenta, Amesza Spenta - sze�� lub siedem b�stw (duch�w, geniuszy), pierwszych twor�w Ormazda, stanowi�cych jego najbli�sze otoczenie. ~6 Aryman - najwy�sze b�stwo z�a, przeciwstawne Ormazdowi. 25 - Nie niszcz Krainy Rozwi�zuj�cych Zagadki. Nie zabijaj niewinnych ludzi. �yje tutaj m�odzieniec z rodu Frijanowego, kt�ry nie ma jeszcze pi�tnastu lat. On udzieli odpowiedzi na ka�de twoje pytanie. Wys�a� wi�c czarnoksi�nik do niego wiadomo��: Przyb�d� do mego pa�acu bym zada� ci trzydzie�ci trzy zagadki. Je�li nie dasz poprawnej odpowiedzi lub stwierdzisz: nie wiem, zg�adz� ci� w tej samej chwili. M�odzieniec uda� si� do pa�acu czarnoksi�nika, ale poniewa� ten�e trzyma� pod �o�em cia�a zmar�ych, nie wszed�, lecz wys�a� list: Trzymasz pod �o�em trupy, tote� gdybym wszed� opu�ci�yby mnie archanio�y, kt�re s�u�� mi pomoc�. Nie m�g�bym udzieli� odpowiedzi na twe zagadki27. Nakaza� czarnoksi�nik wynie�� �o�e i wstawi� nowe. Nast�pnie zwr�ci� si� do M�odzie�ca: - Wejd�, spocznij i odpowiedz na me pytania. W odpowiedzi us�ysza�: - Obmierz�y tyranie! Nie usi�d� na tym �o�u gdy� pod nim s� cia�a zmar�ych. Gdybym to zrobi� archanio�y, kt�re s�u�� mi pomoc� opu�ci�yby mnie. Nie m�g�bym w�wczas udzieli� poprawnych odpowiedzi. Pierwsza zagadka czarnoksi�nika Achta brzmia�a tak: - Kt�ry raj jest lepszy, czy ten w stanie materialnym, czy ten w stanie duchowym? M�odzieniec z rodu Frijanowego odpowiedzia� tak: - Niechaj twe �ycie, obmierz�y tyranie, b�dzie marnym, a po �mierci niechaj poch�onie ci� piek�o. Raj, kt�ry znajduje si� w stanie materialnym, jest lepszy od tego, kt�ry znajduje si� w stanie duchowym. Niechaj potwierdzeniem moich s��w b�dzie fakt, �e ka�dy kto tutaj, w stanie materialnym, nie wype�nia swych obowi�zk�w i nie spe�nia dobrych uczynk�w, ten nie mo�e liczy� tam na �adn� pomoc. rSSS S??????????*- ���" -�* - Je�li ty, czarnoksi�niku, tutaj, w stanie fizycznym, nie b�dziesz spe�nia� dobrych uczynk�w, to nie trafisz do tamtego raju28. Acht, kiedy tylko us�ysza� t� odpowied�, zaniem�wi� i tak d�ugo pozostawa� pod wra�eniem s��w m�odzie�ca, �e w tym czasie pobo�ny cz�owiek m�g�by od�piewa� hymn religijny. Kiedy si� ockn�� tak do� powiedzia�: - To, �e ty m�odzie�cze jeste� ode mnie silniejszy, jest moim nieszcz�ciem. Dominujesz nade mn� tak, jak silny cz�owiek nad najsilniejszym cz�owiekiem, jak silny ko� nad najsilniejszym koniem, jak silny byk nad najsilniejszym bykiem. Tak, jak niebo nad ziemi�. Ja zadaj�c t� zagadk� zg�adzi�em dziewi�ciuset mag�w celebruj�cych uroczysto�ci religijne i pij�cych du�o napoju homa" a� ich cia�a sta�y si� ��te. Ja zg�adzi�em ka�d� z dziewi�ciu c�rek z rodu Spitama30, kt�re za sw� pobo�no�� otrzyma�y z�ot� koron� wysadzan� per�ami. Kiedy zada�em im to pytanie, odpowiedzia�y, �e lepszym jest raj w stanie duchowym. Powiedzia�em im zatem: Poniewa� tak uwa�acie, to s�usznym si� zdaje by�cie czym pr�dzej tam si� znalaz�y. Dlatego zabi�em je. Zagadka druga: - Kt�re ze stworze� Ormazda jest wy�sze siedz�c ni� stoj�c? - Niechaj twe �ycie, obmierz�y tyranie, b�dzie marnym, a po �mierci niechaj poch�onie ci� piek�o. Tym stworzeniem Ormazda jest pies. Zagadka czwarta: - Kt�re ze stworze� Ormazda ma zamiast z�b�w dzi�b i zamiast rogu grzebie�? - Niechaj twe �ycie, obmierz�y tyranie, b�dzie marnym, a po �mierci niechaj poch�onie ci� piek�o. To kogut, ptak pobo�nego Srosza , kt�ry piej�c odgania nieszcz�cie od wszelakich dobrych istnie�. Wedle wierze� zaratusztrian �wiat zosta� stworzony przez Ormazda najpierw w wersji duchowej (menok), ? nast�pnie zosta� zmaterializowany (wersja materialna, getik). homa, haoma - w mitologii ira�skiej boski nap�j halucynogenny, b�stwo personifikuj�ce go i (niezidentyfikowana) ro�lina, z soku kt�rej nap�j ten przygotowywano. Uroczysta ofiara z haomy gwarantowa�a trwa�o�� �wiatu i nie�miertelno�� wiernym. Wypicie homy dawa�o zdrowie, si��, zwyci�stwo, wiedz�, wzrost. z rodu Spitama - tj. spokrewnione by�y z prorokiem Zaratusztr�. ' Srasz, Sraosza - dobry duch pos�usze�stwa religijnego, pan modlitwy, boski pos�aniec swego ojca (Ormazda), jego �wi�ty ptak (kogut), przeciwnik z�ych duch�w, z kt�rymi nocami zmaga! si� uzbrojony w maczug�, w��czni� i top�r bojowy. 27 [���] Zagadka dziesi�ta: - Kt�ry cz�owiek �yje w rado�ci i spokoju? - Niechaj twe �ycie, obmierz�y tyranie, b�dzie marnym, a po �mierci niechaj poch�onie ci� piek�o. Tym kto �yje w spokoju i rado�ci jest cz�owiek, kt�ry nie obawia si� o to co ma i cieszy si� tym co posiada. [...] Zagadki trzynasta, czternasta, pi�tnasta, szesnasta, siedemnasta, osiemnasta, dziewi�tnasta, dwudziesta, dwudziesta pierwsza oraz druga: - Co symbolizuje jeden, dwa, trzy, cztery, pi��, sze��, siedem, osiem, dziewi��, a co dziesi��? - Niechaj twe �ycie, obmierz�y tyranie, b�dzie marnym, a po �mierci niechaj poch�onie ci� piek�o. Jeden to s�o�ce opromieniaj�ce �wiat. Dwa to �yciodajne wdech i wydech. Trzy to dobra my�l, dobre s�owo i dobry czyn. Cztery to woda, ziemia, ro�lina i zwierz�. Pi�� to dobra pi�tka. Sze�� to sze�� �wi�t gahanbar32. Siedem to siedem Ameszaspent�w33. A osiem to osiem znakomitych osobowo�ci34. Dziewi�� to dziewi�� otwor�w w ciele cz�owieka. I dziesi�� to dziesi�� palc�w u d�oni cz�owieka. [...] Zagadka dwudziesta sz�sta: - Co jest ci�sze od g�r i od stalowego no�a co jest ostrzejsze? Od miodu s�odsze? Obfitsze od ogona owcy? Hojniejsze od hojno�ci? Sprawiedliwsze od sprawiedliwo�ci? - Niechaj twe �ycie, obmierz�y tyranie, b�dzie marnym, a po �mierci niechaj poch�onie ci� piek�o. Od g�r ci�sze jest k�amstwo i nieprawda. Ostrzejsze ni�li no�e stalowe s� ludzkie j�zyki. Dla rodzic�w nie ma nic s�odszego od miodu, ni�li ich dziecko. Obfitsze ni�li ogon owcy jest 12 gahanbar - zoroastryjskie �wi�to liturgiczne, kt�rych w cyklu rocznym by�o sze��. 33 Ameszaspenta, Amesza Spenta - sze�� lub siedem b�stw (duch�w, geniuszy), pierwszych twor�w Ormazda, stanowi�cych jego najbli�sze otoczenie. 34 Osiem znakomitych osobowo�ci to siedmioro Ameszaspenta oraz Ormazd. ziemia i deszcz Armaiti35. Hojniejszy