Lucyna Zboralska Collie i Sheltie Zdj�cie na ok�adce Wojciech Opawski Rysunki w tek�cie Ewa Dobrzy�ska Zdj�cia w tek�cie z archiwum autora Redaktor Magdalena Reczko Redaktor techniczny Magdalena Reczko ISBN 83-86203-24-2 Copyright by M�KO sp. z o.o. Warszawa 1996 Wydanie drugie, poprawione Warszawa 1997 Wydanie trzecie Warszawa 2001 Wydanie czwarte Warszawa 2004 Wydanie pi�te Warszawa 2006 XLI publikacja Agencji Wydawniczej M�KO Press Na ok�adce: Ch. PI. NAUGHTY GIRL Scot i Ch. PI. VOODOO z Dablovy Studanky. Wydawnictwo jest cz�onkiem Polskiej Izby Ksi��ki Wydawca: Agencja Wydawnicza M�KO PRESS sp. z o.o. 02 912 Warszawa, ul. Godebskiego 31 tel./fax 022 651 99 34; 022 651 55 25 e-mail: [email protected] SKLEP Z KSI��KAMI I ZDJ�CIAMI NA STRONIE www.makopress.pl DYSTRYBUCJA - Zam�wienia telefoniczne lub listy pod adresem e-mail: [email protected] - Sklep internetowy: www.makopress.pl; e-mail: [email protected] - Sklep internetowy www.merlin.pl; e-mail: [email protected] Biuro Obs�ugi Klienta, tel. 022/716 75 02 lub 716 75 03, fax 022/716 81 46 Dystrybutor na Polsk�: - Agencja Wydawnicza M�KO PRESS, 02 912 Warszawa, ul. Godebskiego 31 tel./fax 022 651 99 34; 022 651 55 25 - Gie�da Zoologiczna w �odzi, czwartki wieczorem, Firma ATA i JUREK, hurt ksi��ek, tcl. 043 677 25 59 Wszelkie prawa zastrze�one. �adna cz�� tej publikacji nie mo�e by� powielana ani rozpowszechniana za pomoc� urz�dze� elektronicznych, mechanicznych, kopiuj�cych, nagrywaj�cych i innych bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich. SPIS TRE�CI Od autora 5 Historia powstania i rozw�j rasy owczarek szkocki collie 6 Historia collie blue-merle 15 Wzorzec i komentarz do wzorca (owczarek szkocki collie) 19 Zwi�zek funkcji z budow� collie 31 Historia i powstanie rasy owczarek szetlandzki sheltie) 33 Wzorzec i komentarz do wzorca (owczarek szetlandzki sheltie) 44 Wzrost owczark�w szetlandzkich 55 Collie, a sheltie - por�wnanie ras 58 Psychika collie i sheltie 61 Hodowla 65 Praktyczne zasady i podstawowe prawa hodowlane 66 Kojarzenie na lini� 69 Inbred - ch�w krewniaczy 70 Przekazywanie niekt�rych cech w rasie collie i sheltie 71 Krycie 74 Suka szczenna i por�d 75 Rozw�j szczeni�t 78 Wychowanie i piel�gnacja szczeni�cia w nowym domu 80 Og�lne zasady �ywienia psa 83 Ruch - spacery 85 Przygotowanie do wystawy 86 Organizacja wystaw 91 Umaszczenie u collie i sheltie 94 Problemy z uszami 100 Choroby dziedziczne u collie i sheltie 102 Owczarki szetlandzkie w Polsce 104 Collie w Polsce 114 Literatura 126 It was in May 1993 when I judged in Poland that I first met Lucyna Zboralska, her husband Christopher and their charming family. They mad� me most welcome in their home during my stay in Poland and I guickly realised the extent of Lucyna's deep interest in the pastora� breeds, most especially Collies and Shelties. During my stay we discussed every aspect of the Collie from breeding and showing to a discussion of the Standard. At the present time there is a great deal ofcontroversy around the world regarding the correct interpretation of the Standard. Lucyna addresses all these problems in her book and I am guite sur� that it will be a 'must' for everyone who understands the Polish language. I would like to wish her every success in the futur�. Audrey F. Chatfield By� maj 1993 roku, gdy s�dziowa�am w Polsce. Wtedy to w�a�nie spotka�am o raz pierwszy Lucyn� Zboralska, jej m�a Krzysztofa i ca�� ich urocz� rodzin�. Gdy przyjmowali mnie w swoim domu z wielk� go�cinno�ci� zauwa�y�am jak g��bokie jest zainteresowanie Lucyny psami pasterskimi, a w szczeg�lno�ci collie i sheltie. Przez kilka dni dyskutowa�y�my o r�nych problemach rasy collie, od hodowli po wy�ywienie, a wreszcie om�wienie standardu. (Ostatnio zw�aszcza interpretacja wzorca wzbudza wiele kontrowersji na ca�ym �wiecie.) Lucyna omawia wszystkie te problemy w swojej ksi��ce i jestem absolutnie pewna, �e ta pozycja musi si� znale�� w biblioteczce ka�dego Polaka, kt�remu nie s� oboj�tne zagadnienia kynologiczne. M�owi - Krzysztofowi, dzi�ki kt�remu wszytko sta�o si� mo�liwe OD AUTORA Ka�dy, kto cho� raz zazna� towarzystwa owczarka szkockiego collie lub jego ma�ego, pe�nego wigoru kuzyna sheltie, z pewno�ci� pozostanie ju� ich mi�o�nikiem. Od wielu lat, uczestnicz�c w wystawach w Polsce i poza jej granicami, obserwuj� przedstawicieli tych ras, oczywi�cie b�d�c wci�� ich wielbicielk�. Na przestrzeni lat �ledz� zmiany jakie zachodz� w�r�d collie i sheltie. Zmieni� si� typ wyrazu a tak�e nast�pi� ogromny wzrost zainteresowania tymi rasami. Wydaje si�, �e collie znalaz�y ju� swoje miejsce w�r�d innych ras. Gorzej przedstawia si� sytuacja z cudownymi owczarkami szetlandzkimi. Niestety, mimo sporego zainteresowania, wci�� niewielu ich przedstawicieli jest prezentowanych na wystawach. Ju� od dawna dojrzewa�a we mnie my�l napisania ksi��ki, kt�ra zawiera�aby podstawy wiadomo�ci o collie i sheltie, aktualne trendy jakie wyznaczaj� hodowcy w Anglii czy w Niemczech, zaprezentowa�aby prawid�owe typy wyrazu oraz zwr�ci�aby uwag� na te elementy, kt�rych w naszym kraju w og�le nie bierze si� pod uwag�. (Niezwykle istotne s� r�nice wyst�puj�ce pomi�dzy collie i sheltie.) Mam nadziej�, �e po ksi��k� t� si�gn� nie tylko mi�o�nicy i hodowcy, ale tak�e asystenci i s�dziowie. D�ugo zbiera�am materia�y, prowadzi�am korespondencj� z przyjaci�mi z zagranicy, kt�rzy wspierali mnie radami i pomoc� w postaci literatury czy kaset video. Ogromnie wiele zawdzi�czam p. Audrey Chatfield z Wielkiej Brytanii, Przewodnicz�cej Mi�dzynarodowego Towarzystwa Collie (International Collie Society), kt�rej przyja�ni� mog� si� szczyci� ju� od dziesi�ciu lat. Otworzy�a mi okno na ��wiat collie", s�u��c rad�, zawsze daj�c odpowiedzi na nurtuj�ce mnie w�tpliwo�ci. Osob�, kt�ra przyczyni�a si� do zrozumienia przeze mnie rasy sheltie jest Flemming Larsson, du�ski hodowca owczark�w szetlandzkich, cho�, jak sam m�wi, bardziej teoretyk i mi�o�nik ni� hodowca. Obecnie jest on sekretarzem w Du�skim Klubie Sheltie. Niebywale du�o mu zawdzi�czam, poniewa� bezinteresownie umo�liwia mi korzystanie z najnowszej literatury, dotycz�cej tych wspania�ych ras. Pragn� r�wnie� gor�co podzi�kowa� Ewie Dobrzy�skiej, dzi�ki dopingowi kt�rej ksi��k� t� wreszcie uko�czy�am. Lucyna Zboralska 5 HISTORIA POWSTANIA i ROZW�J RASY OWCZAREK SZKOCKI COLLIE Pocz�tki powstania rasy owczarek szkocki collie, tak jak wielu innych ras, s� prawie niemo�liwe do odtworzenia. Od najdawniejszych czas�w psy by�y wykorzystywane przez cz�owieka. Pomaga�y w polowaniu, p�niej pilnowa�y stad oswojonych zwierz�t oraz strzeg�y domostw ludzkich. Najbardziej prawdopodobna teoria pocz�tk�w collie m�wi, �e pochodz� one od staro�ytnych owczark�w, �yj�cych w czasach rzymskich. Towarzyszy�y one �o�nierzom w marszu przez Gali�, po�udniow� Angli�, a� dotar�y do Anglii pomocnej. Rzymianie podzielili swoje psy na trzy grupy: �stra�nik�w", �pasterzy" i �my�liwych".Prawdopodobne jest, �e przyby�e psy pochodzi�y z tych grup. Istnieje teoria, �e Szkoci i Piktowie wykradli cz�� egzemplarzy aby kojarzy� je ze swoimi psami. Mo�liwe, �e sta�y si� one pionierami rasy collie. Krzy�owanie nast�powa�o tak�e poprzez przypadkowe kojarzenia wa��saj�cych si� osobnik�w. S� to wszystko jedynie przypuszczenia, lecz faktem jest, �e �wcze�ni w�a�ciciele � �hodowcy" prowadzili selekcj� w kierunku uzyskania i spot�gowania instynktu psa pasterskiego. Trudno r�wnie� wyja�ni� pochodzenie s�owa �collie". By�o ono zapisywane na wiele r�nych sposob�w: �coli", �colley", �coally", � coaly". Przyj�to jednak, �e pochodzi ono z anglosaskiego �col", kt�re znaczy �czarny". S�ownik Rolniczy, opublikowany w Anglii w 1843 roku, m�wi, �e �wcze�nie u�ywano przestarza�ej nazwy �collie" dla owiec, kt�re mia�y czarn� g�ow� i nogi. St�d ju� krok do wyja�nienia, �e psy, kt�re opiekowa�y si� tymi owcami, nazywano pasterzami collie i z czasem nazwa ta przyj�a si� dla ps�w. Staro�ytne psy owczarskie, od kt�rych pochodz� collie, by�y koloru czarno-bia�ego i wa�y�y oko�o 45 kg. Mia�y stosunkowo kr�tkie, przek�towane nogi i d�ugi zad. G�owa ich by�a szeroka, wysklepiona, grzbiet kufy opadaj�cy, za� nos raczej spiczasty. Uszy mia�y ca�kiem za�amane u nasady, oczy ��tawe. Sier�� o grubej warstwie zewn�trznej i delikatnym podszerstku by�a niezbyt d�uga. Je�li pojawi� si� osobnik z d�ug�, puchat� szat�, cz�sto stawa� si� darem dla dziedzica, kt�ry u�ywa� go do hodowli dla jego urody i na pokaz. Ciekawostk� jest fakt, �e �wcze�ni pasterze wysoko cenili psy z tak zwan� �krowi� postaw�" tylnych ko�czyn, co dzisiaj uwa�ane jest za du�� wad�. 6 Do dalszego uszlachetnienia pracuj�cego collie przyczyni�y si� psy owczarskie z pogranicznych szkockich hrabstw. By�y one wy�sze, mia�y kr�tszy zad, kr�tsz� sier��. G�owa by�a z mniej wypuk�ym czo�em i mocniejsz�, prost� kuf�. Szat� mia�y w r�nych kolorach: czarno-bia��, czarn�, czarn� z pod-palaniami na kufie i �apach nieraz a� w odcieniu czerwonym. Istniej� zapiski, �e w tym okresie (koniec XVIII w.) dokonywano krzy��wek z innymi rasami. Biedni ludzie krzy�owali swoje collie z seterami i retriver labradorami, potrzebowali bowiem ps�w z instynktem tropiciela, aby k�usowa�y, przynosz�c im po�ywienie. Najs�ynniejsza historia jest om�wiona w The book ofthe Dog (Vero Show, 1881 r.). M�wi o krzy��wce z gordon seterem, kt�ry jest narodowym psem szkockim, a zaszczyt wyhodowania tej rasy przyznaje si� Ksi�ciu Gordonowi. Jest pewne, �e w pierwszej po�owie XIX wieku (oko�o 1820 r.) ksi��� ten hodowa� setery, robi�c pr�by w kierunku ich ulepszania. Dowiedzia� si� o suce coEie, kt�ra mia�a nadzwyczajne cechy. By�a ogromnie inteligentna i niezawodnie pos�uszna. Przyuczono j� do polowania na ptactwo, co przynios�o jej szeroki rozg�os. Ksi��� odkupi� j� od w�a�cicieli, pasterzy mieszkaj�cych niedaleko jego siedziby. Nast�pnie skojarzy� z seterem, jednym ze swoich najlepszych reproduktor�w. Tej suce collie zawdzi�czamy pocz�tek rasy gordon setera. Historia ta jest dobrze udokumentowana. W tamtych czasach ma�o zwracano uwag� na �urod�" ps�w, koncentrowano si� raczej na ich przydatno�ci do pracy, dlatego jest ma�o prawdopodobne, �e ta krzy��wka z seterem mia�a na uwadze poprawienie koloru u collie. Chodzi�o raczej o poprawienie ich mo�liwo�ci my�liwskich. Potomstwo collie z kojarze� z seterami ponownie krzy�owano z pasterskimi collie. Skutkiem tego nast�pi�a zasadnicza zmiana umaszczenia u collie. Zmieni� si� dominuj�cy kolor rasy. Trwa�o to przez pewien czas, a� unormowa� si� zmieniony odcie�, kt�ry nazwano �z�oty" (golden). Seter przekaza� nowym osobnikom d�u�sze i proste ko�czyny, wi�ksz� trufl� nosa i t�py koniec kufy. M�wiono te� w�wczas o krzy�owaniu collie z borzojem, ale nie by�o to udokumentowane. Wzmianka o tym pochodzi od pewnego hodowcy, kt�ry m�wi� o �ruskim wlewie". Trudno dociec powodu, lecz to by� fakt, na co mamy dowody. S� to g�owy z garbonosem (inaczej rzymskim nosem), z ust�puj�cym czo�em i od czasu do czasu pojawiaj�ce si� osobniki z we�nist� sier�ci�. Brzemienne w skutki by�o u�ycie do kojarze� psa o nazwie rasy �ban dog". W przek�adzie znaczy to �wielki pies" lub �mastif'. Nast�pstwem tego by�y owczarki collie, w wyrazie bardzo podobne do wsp�czesnych. Mia�y one jednak r�nej d�ugo�ci w�os. Osobniki z bardzo kr�tkim w�osem krzy�owano dalej z �ban dogiem", co w efekcie da�o podstaw� do wyhodowania collie kr�tkow�osego (collie smooth). Niekt�re egzemplarze u�ytych �ban dog�w" mia�y bardzo kr�tkie ogony, dlatego wada ta ujawni�a si� �wcze�nie i niestety przetrwa�a do dnia dzisiejszego. 7 W po�owie lat osiemdziesi�tych ubieg�ego stulecia collie sta�y si� przedmiotem uwagi typowych hodowc�w, kt�rzy zamierzali kojarzy� w �czysto�ci" rasy, koncentruj�c si� zar�wno na cechach psychicznych, jak i eksterierowych. W 1860 roku w grudniu, w miejscowo�ci Birmingham, odby� si� trzeci w historii pokaz ps�w. Podzielono je na grupy: sporting (psy my�liwskie) i nonsporting (inne). W tej drugiej wydzielono grup� ps�w pasterskich. Jednak na �wietno�� naszej rasy trzeba by�o jeszcze poczeka�. W 1863 roku na wystaw� w Birmingham zg�oszono 6 owczark�w (og�lnie). Natomiast w 1871 roku wyst�pi�o ich ju� 17, w tym 2 z nich by�y owczarkami collie. W tamtych czasach nie by�o obowi�zku rejestracji ps�w hodowlanych. Nie rejestrowano ich te� na wystawach. Mimo to da� si� zauwa�y� wzrost popularno�ci ras ps�w pasterskich. W 1870 roku w Crystal Pal�ce odby�a si� wystawa, na kt�rej utworzono oddzielnie klasy dla ps�w d�ugow�osych i kr�tkow�osych. Du�ej popularno�ci rasie przysporzy�a Kr�lowa Wiktoria, kt�ra w swoim maj�tku w Balmoral w Szkocji hodowa�a du�o pracuj�cych collie (w r�nych kolorach). Dwa psy o umaszczeniu czarno-podpalanym zaprezentowa�a publicznie w USA i wywo�a�y one ogromne zainteresowanie ze wzgl�du na urod� i oczywi�cie osob� kr�lowej. Tak jak pisa�am wcze�niej dominuj�cym umaszczeniem do tej pory by�y kolory: czarny, czarno-bia�y, czarno-podpalany. W 1871 roku na wystawie w Birmingham pokazano psa o umaszczeniu �niadym. By� to OLD COCKIE. Jego kolor wywo�a� sensacj� i w kr�tkim czasie sta� si� szalenie modny. By� to pies, kt�ry wywar� bardzo du�y i korzystny wp�yw na polepszenie rasy. Znawcy twierdz�, �e by� on pierwszym i bardzo utytu�owanym wystawowym collie. Wielokrotnie wykorzystywano go jako reproduktora. W znacz�cy spos�b przyczyni� si� do poprawienia wyrazu g�owy collie. Nie by� du�ym psem (ok. 55 cm), o mocnej ko�ci i proporcjonalnym tu�owiu. Mia� bardzo dobrze uformowan� g�ow�, migda�owe oczy i prawid�owe uszy. Szata jego by�a bardzo g�sta, o wspania�ej strukturze, z d�ugim w�osem. Posiada� ogromny, bia�y ko�nierz i typowe, bia�e znaczenia. Ko�czyny jednak mia� znaczone br�zem, podobnie jak u cocker spaniela. Dzisiaj widuje si� to cz�sto u sheltie. Nie jest mo�liwe odtworzenie przodk�w OLD COCKIE'ego. Pan White � jego w�a�ciciel � nigdy tego nie ujawni�. OLD COCKIE urodzi� si� w 1868, a zmar� w 1882 roku. Powa�nym konkurentem na wystawach dla OLD COCKIE by� tricolorowy OLD MEC. Urodzi� si� dwa lata p�niej. Mia� pi�kn� sier��, lecz uk�adaj�c� si� w fale. G�owa jego nie ujmowa�a swym wyrazem tak jak u OLD COCKIE'ego. Najlepszym potomkiem OLD COCKIE'ego, by� prawdopodobnie urodzony w 1876 r., pies o imieniu Tomlinsons SCOTT. Mia� dobry wzrost, poprawny ruch, bardzo �adn� g�ow�. By� �niadego umaszczenia z ogromnym, bia�ym 8 ko�nierzem, kt�ry wspaniale uwypukla� g�ow� i szyj�. Sier�� by�a g�sta, cho� niezbyt d�uga. Pies ten jednak nie by� wystawiany, gdy� zosta� poparzony wrz�c� wod�, ale poprzez swoich potomk�w, znalaz� si� w wi�kszo�ci rodowod�w. Jego syn, DUNCAN, by� praprzodkiem cudownego i og�lnie znanego Ch. Metchley Wonder. W 1873 roku urodzi si� TREFOIL, pies-legenda w rasie collie. Anglicy twierdz�, �e nie ma takiego collie, kt�ry by w pocz�tkowej m�skiej linii nie wywodzi� si� od TREFOIL'a. To unikalny przypadek w hodowli. Osi�gn�� wybitne sukcesy wystawowe, ale t� s�aw� przy�mi�y jeszcze jego sukcesy jako reproduktora. By� tricolorem, o d�ugiej sier�ci, z kryz�, kt�ra prawie dotyka�a ziemi, co ujmowa�o �wczesnych hodowc�w. Jednak szata nie by�a odpowiednio g�sta. Mia� �adn� budow� i ruch. G�ow� z doskona�ym wyrazem, migda�owymi oczami i dobrze u�o�onymi uszami. Mia� wspania�y charakter, weso�e i pogodne usposobienie. Przekazywa� potomkom sw�j d�ugi w�os. Z wielce znacz�cych w tamtym okresie nale�y wspomnie� jeszcze o psie p. Brackenburgh, imieniem SCOTT. Urodzi� si� w 1873 roku. Niestety jego rodow�d jest nieznany. Odegra� decyduj�c� rol� w historii collie o umaszczeniu blue-merle. W 1879 roku urodzi� si� s�awny Ch. CHARLEMANGNE, kt�rego ojcem by� TREFOIL, za� matk� suka imieniem MAUDE (po OLD COCKIE x MEG, kt�rej ojcem by� OLD MEC). Ch. CHARLEMANGNE skojarzono z jego m�odsz� siostr� FLIRT, w wyniku czego urodzi� si� pies imieniem ECLIPSE, uwa�any za najlepszego jego syna, kt�ry mia� dominuj�ce, �niade umaszczenie. Wnukiem Ch. CHARLEMANGNE by� Ch. METCHLEY WONDER urodzony w wyniku przypadkowego skojarzenia bardzo m�odych rodzic�w. Ojciec SEFTON, dopiero wychodzi� z wieku szczeni�cego, za� matka MINNIE uko�czy�a 7 miesi�cy. Ch. METCHLEY WONDER mia� pi�knie �niado umaszczon� szat� z bia�ym ko�nierzem. By� wspania�ym, cz�sto u�ywanym reproduktorem, ale i wielkim zwyci�zc� wystawowym. Zdoby� pi�� razy tytu� zwyci�zcy presti�owej Collie Club Challenge Trophy (w latach 1887-1891). Nast�pnym w linii, oczywi�cie synem Ch. METCHLEY WONDER'a by� Ch. CHRISTOPHER. �niady pies o niebywale pi�knej g�owie, kt�r� w wi�kszo�ci przekazywa� swoim potomkom. Zosta� p�niej sprzedany do USA, za rekordow� sum� 1000 funt�w, przez p. Megson, kt�ry b�d�c bystrym biznesmenem, zorientowa� si� w mo�liwo�ciach na rynku ameryka�skim i zaj�� si� nabywaniem odpowiednich zwierz�t, cz�sto je prezentowa� na wystawach, a p�niej sprzedawa� za odpowiednio du�e pieni�dze. Ch. CHRISTOPHER pozostawi� dw�ch syn�w zas�uguj�cych na uwag�. Ch. Stracatro RALPH oraz Edgbaston MARVEL. By�y to psy bardzo do siebie podobne. Oba mia�y pi�kne g�owy, jednak ich uszy by�y ustawione na 9 czaszce troch� za szeroko. RALPH, cz�sto pokazywany, odni�s� wiele zwyci�stw. MAR VEL, mimo �e by� jak najbardziej perfekcyjnym collie, to jednak nie by� okazem wystawowym, ze wzgl�du na uszy. Sprawdzi� si� jednak jako reproduktor, co potwierdzi� p. Megson, kupuj�c go za 500 funt�w. Najlepszym jego synem okaza� si� Ch. Southpont PERFECTION (ur. 1892 r.), kt�ry rywalizowa� ze swoim dziadem i r�wnie� pi�ciokrotnie osi�gn�� zwyci�stwo na Collie Club Challenge Trophy. Wnukiem PERFECTION'a by� Ch. Wellesboume COUNCILLOR, a jego najs�awniejszym synem Ch. Parbold PICCOLO, ojciec sze�ciu champion�w, mi�dzy innymi niezr�wnanego Ch. Anfield MODEL. PICCOLO by� psem o wspania�ej szacie, dobrym ko��cu, kszta�tnym tu�owiu. Mia� doskonale osadzone, ma�e uszy. U szczytu swej kariery wystawowej zosta� sprzedany do USA. Nowy w�a�ciciel, p. Behling, widz�c jego wspania�e, przyjacielskie usposobienie, pozwoli� mu biega� po rozleg�ym terenie swej posiad�o�ci. W ci�gu kilku godzin �lad po nim zagin��. By�a to wielka strata dla ameryka�skich hodowc�w. PICCOLO pozostawi� w Anglii trzech wa�nych syn�w: Ch. Ormskirk OLYMPIAN, Ch. Anfield MODEL i Parbold PIERROT. OLYMPIAN by� ciemno�niady z niewielk� ilo�ci� bia�ych znacze�. By� uznanym reproduktorem, cho� g�owa jego pozostawia�a wiele do �yczenia. Zosta� sprzedany do USA. MODEL r�wnie� zosta� sprzedany do Stan�w Zjednoczonych. By� to pies o pi�knej g�owie z cudownym wyrazem, kt�ry por�wnywany jest z dzisiejszymi collie. Jego potomk�w poszukiwano w Stanach, ale tak�e w Anglii. Dokonywano na niego sporo inbred�w. Mia�o to niekorzystny skutek, poniewa� MODEL nie wykazywa� si� dobrym temperamentem, a cecha ta pog��bia�a si� u potomstwa. W owym czasie imi� jego powtarza�o si� kilkakrotnie w prawie wszystkich rodowodach po obu stronach Atlantyku. Kontynuuj�c histori� rozwoju linii m�skiej nale�y wr�ci� do drugiego syna Ch. CHRISTOPHER'a - Ch. Stracathro RALPH'a, kt�ry jest praprzodkiem wspania�ego psa wystawowego Ch. Ormskirk EMERALD (ur. 1864 r.). U�yto go jednak w niezbyt przemy�lanych skojarzeniach dlatego da� tylko jednego godnego uwagi potomka Ormskirk GALOPIN, kt�ry jest w prostej linii przodkiem znanego, �niadego psa imieniem Ch. MAGNET. W wieku dziewi�ciu lat zosta� wyeksportowany do USA, ale najwi�kszy wp�yw wywar� w Anglii. Pozostawi� po sobie kilku dominuj�cych reproduktor�w np. Ch. Laund LEGISLATOR i Ch. Poplar PERFECTION. PERFECTION - to �niady pies o pi�knej g�owie i doskona�ym og�lnym wyrazie. Wywar� silny wp�yw na ras� poprzez dw�ch syn�w: Ch. Backwoods FASHION (1921 r.) i Ch. Eden EMERALD (ur. 1922 r.). Obydwa by�y koloru �niadego z bia�ymi ko�nierzami i sprawdzi�y si� doskonale jako reproduktory. Potomek FASHION'a (w prostej linii) o imieniu Ch. Beulah's GOLDEN FUTUR� mia� ciemnosniad� szat�, na g�owie bia�� gwiazdk�. Przekazywa� 10 doskonale obfit� szat� potomstwu. Jako ostatni przed wybuchem drugiej wojny �wiatowej zdoby� tytu� championa. Wi�kszymi zas�ugami wykaza� si� jednak EMERALD. Poprzez dw�ch wnuk�w Eden EXTREME i Eden ELECTRON oraz ich potomk�w do dzisiaj w jego linii mo�na naliczy� oko�o 245 champion�w! EXTREME sp�odzi� trzech champion�w, z kt�rych dwaj s� najs�ynniejsi: LAD i LOCHINVAR of Ladypark. Niew�tpliwie lepszy by� LOCHINVAR (ur. 1947 r.). By� to du�y pies o mocnym ko��cu, wspania�y w ruchu. �wcze�ni hodowcy twierdzili, �e mia� najpi�kniejsz� g�ow� z doskona�ym wyrazem i jako jeden z niewielu prawid�owo osadzone, migda�owe oczy. Szeroko wykorzystywano go jako reproduktora, dlatego pozostawi� wiele cennego potomstwa. Ugruntowa� swoj� m�sk� i �e�sk� lini�. Wiele jego c�rek i syn�w zdoby�o tytu�y champion�w. Dziewi�tym potomkiem (w linii prostej) Eden EXTREME'a jest, ur. w 1962 roku, DAZZLER of Dunsinane. Zapisa� on osobny rozdzia� w historii collie rough. Co najmniej trzy czwarte wsp�czesnych collie pochodzi od DAZZLER'a. W okresie 1977-1985 146 collie zdoby�o tytu�y champion�w i tylko trzy z nich nie wywodzi�y si� od DAZZLER'a lub jego ojca Ch. DORGANO DEMANDER of Dunsinane. DAZZLER poprzez swoich dw�ch syn�w Ch. ROYAL ACE of Rokeby i Ch. RAMSEY of Rokeby mia� najwi�ksze oddzia�ywanie na �wczesn� populacj� collie. Psy te przekazywa�y potomstwu doskona�e g�owy, dobry ruch, mocny ko�ciec a tak�e wspania�y charakter. Aktualnie prowadzone s� nadal linie kilku dominuj�cych reproduktor�w, a dokonywane mi�dzy nimi kombinacje kojarze� zapewniaj� sukcesy wielu hodowcom. W kwietniu 1976 r. w hodowli Aberthome, prowadzonej przez Pana Tait oraz P. J. Skilbeck, urodzi�y si� wnuki ROYAL ACE of Rokeby (ze strony matki i ojca): ARRESER i jego tricolorowa siostra APHRODISIA. Szybko zdoby�y tytu�y champion�w. ARRESER okaza� si� wspania�ym reproduktorem. Mia� doskona�y og�lny wyraz, wspania�� szat�, kt�r� silnie przekazywa� potomstwu, co r�wnie� przyczyni�o si� do jego du�ej popularno�ci jako reproduktora. Jego najs�ynniejsi synowie to: Ch. Dunsinane DETECTIVE, Ch. Heighinglea BLACK KNIGHT of Rixown, Ch. Myber's MINSTREL, Ch. Tashadon TOMMY TUCKER, za� r�wnie utytu�owane c�rki to: Ch. Brettonpark COUNTRY FAIR, Ch. Chrisarion CORNDOLLY. W�r�d wnuk�w s� og�lnie uznane psy: Ch. Brilyn SUPERTRAMP i Ch. Mybern's MANDANE, kt�re prowadz� swoje, pe�ne sukces�w, linie. Niezapomniane, wci�� urzekaj�ce swoj� ekspresj� collie dnia dzisiejszego, wyhodowali pa�stwo Duncan, dzia�aj�cy pod przydomkiem Brettonpark. Niestety, od kilku lat hodowla ta praktycznie nie istnieje. Po �mierci �ony p. 11 Duncan nie podj�� ju� dalszej dzia�alno�ci. Wydaje si�, �e najbardziej udane skojarzenie w tej hodowli by�o pomi�dzy Brettonpark GAIRTY GIRL a DAZZLER'em of Dunsinane. Da�o ono wielu zwyci�zc�w takich jak: Brettonpark HIGHLANDER of Dunsinane, Brettonpark BOBBEE DAZZLER, Brettonpark HERDSMAN oraz mi�dzy innymi c�rki: Ch. Brettonpark VANITY FAIR oraz Brettonpark FANFAIR. HIGHLANDER to wielce zas�u�ony reproduktor, kt�ry da� Ch. DRUM MAJOR of Dunsinane, Deneoak DELILAH of Dunsinane, FOURJOYS BLACK REGAL of Roxown oraz Pelido BLACK PRINCE, kt�ry przyni�s� s�aw� hodowli Pelido, daj�c nast�pnych champion�w: Cathenbrae POLAR MOON at Pelido, Pelido BLACK BELLE oraz Pelido SPARTIKUS. VANITY FAIR skojarzona z Ch. RAMSEY of Rokeby urodzi�a s�ynnego psa Ch. Brettonpark WHATZIZNAME (w�r�d jego potomk�w jest 16 champion�w). Inn� doskona�� hodowl� by�a Arranbrook, prowadzona przez Pani� J. Basing. Skojarzy�a suk� Brettonpark BURNISHED GOLD of Arranbrook z psem Sangreat SORROCCO of Arranbrook i 7 lutego 1976 roku urodzi�y si� trzy szczeni�ta, dwie suki i jeden pies. Wszystkie uzyska�y tytu�y champion�w. By�y to: POLLY PEACHUM, SUMMER WIND oraz MR. CHIPS. Ten ostatni pies osi�gn�� wielk� s�aw� r�wnie� jako reproduktor. Jako szczeni� naby�a go p. Shirley Keith, prowadz�ca hodowl� Aberhill. W�r�d s�awnych syn�w tego psa nale�y wymieni� Ch. DOUBLE FANTASY Pelido, MR. WOT of Aberhill. DOUBLE FANTASY ustanowi� doskona�� lini� hodowlan� w Pelido, a jego potomk�w wida� tak�e na ringach w Europie i w Polsce. C�rki MR. CHIPS'a urodzi�y wiele wp�ywowego potomstwa mi�dzy innymi dla hodowli Emryks, Sangreat, Arcot. Po siostrze MR. CHIPS'a o imieniu Arranbrook CLEOPATRA at Lynway, pochodzi popularny dzisiaj i sprawdzony jako warto�ciowy reproduktor Ch. Lynway SANDKNOCKER. Syn tego psa, Lynway SELDOM SOBBER, przebywa w niemieckiej hodowli a jego potomstwo zaczyna stanowi� czo��wk� zwyci�zc�w na ringach europejskich. W 1978 roku rozpocz�a si� swoj� wspania��, pe�n� zaszczyt�w karier� hodowla pa�stwa Harris o przydomku Myberns. Tego roku pokazali po raz pierwszy psa ze swojej hodowli, na wystawie w Blackpool i zdobyli CC. By� to Myberns MINSTREL, syn Aberthome ARRESTER. MINSTREL spe�ni� oczekiwania swoich w�a�cicieli, przekazuj�c dalej swoje doskona�e cechy. Jego synami s�: Ch. Myberns MANDANE, Ch. Brilyn SUPERTRAMP. Ustanowili oni swoje linie w Anglii oraz w Europie Zachodniej. Niestety, hodowla Myberns kilka lat temu zaprzesta�a dzia�alno�ci. Jednak pp. Harris nadal czynnie bior� udzia� w propagowaniu i rozwoju rasy jako s�dziowie. 12 4 W ci�gu 40 lat swojej dzia�alno�ci wielk� s�aw� zdoby�a hodowla Corydon. Wyda�a wiele wspania�ych ps�w oraz wp�ywowych suk. Nale�y wymieni�: Ch. LITTLE CAESAR at Corydon, kt�rego p�niej sprzedano do Australii. Pozostawi� jednak po sobie du�o warto�ciowego potomstwa np.: Corydon HANDSOME HOTSPUR czy c�rk� Pelido FRENCH KNICKERS - matk� wspomnianego ju� Pelido DOUBLE FANTAZY. Jest jeszcze wiele innych, r�wnie wa�nych hodowli w Anglii, lecz te wymienione Brettonpark, Mybern, Pelido, Corydon znajduj� si� w rodowodach ps�w, kt�re dotar�y do naszego kraju. Dlatego wydaje mi si� wa�ne, aby cho� pokr�tce pozna� ich pocz�tki. Osobnym rozdzia�em w historii collie jest hodowla Audrey Chatfield o przydomku Dunsinane. Jak wcze�niej wspomnia�am, wp�ywu ps�w o tym przydomku nie mo�na przeceni�. Jak wspomina A. Chatfield sw� przygod� z t� ras� rozpocz�li wraz z m�em w 1947 roku. Wkr�tce po �lubie przeje�d�ali przez miasto Doncaster i tam ujrzeli dwa pi�kne collie. Po rozmowie z w�a�cicielk� zdecydowali si� kupi� od niej szczeni�. By� to syn Eden EXAMINE o imieniu ABBOT of Arranbeck. Piesek wyr�s� wspaniale i od pierwszych wystaw zacz�� osi�ga� sukcesy. Pa�stwo Chatfield zdecydowali si� dokupi� suk�. By� to r�wnie udany zakup. Nazywa�a si� ROWENTA Riffelsea z hodowli p. Hazel Hunt. Suka ta prowadzi�a doskona�� Uni� Ladypark, osi�gn�a wiele sukces�w wystawowych, lecz zosta�a sprzedana do W�och. Pa�stwo Chatfield zakupili jej starsz� siostr� REGALITY Riffelsea (po Ch. LAD Ladypark i Ch. ROS� of Ladypark). Mimo, �e w�a�ciciele chcieli widzie� w niej raczej suk� hodowlan�, to po pierwszym sukcesie na wystawie w Londynie wystawiano j� wielokrotnie i szybko uzyska�a tytu� Championa a p�niej Interchampiona. W hodowli by�a r�wnie dobra. W 1954 roku skojarzono j� z Ch. LIBERTY of Ladypark (chc�c kontynuowa� t� lini�) i da�a mi�dzy innymi p�niejszego Interchampiona DELEGATE of Dunsinane, kt�ry zosta� sprzedany do Belgii i sta� si� filarowym psem tego kraju. Kojarzenie to powt�rzono i wszystkie szczeni�ta REGALITY wygrywa�y p�niej na wystawach w Anglii, a tak�e wspaniale prezentowa�y si� na ringach europejskich. W tym samym czasie, po swoim ABBOT'cie hodowcy nabyli Ch. ALARIC of Arranbeck, ale w skojarzeniu z aktualnie posiadanymi sukami nie da� odpowiedniego potomstwa. Wyj�tkiem by� pies Ch. DEFENDER of Dunsinade, po matce z linii Lyncliffe. Gdy skojarzono go z sukami linii Ladypark, okaza�o si� to wielkim sukcesem. Dw�ch jego syn�w wywar�o ogromny wp�yw na populacj� owczark�w collie. DASHER of Dunsinane wyjecha� do Niemiec a Int.Ch. DASHING GOLD of Dunsinane - do Austrii. 13 Teraz, gdy psy z tej hodowli ugruntowa�y swoj� pozycj�, w�a�ciciele skoncentrowali si� na wypracowaniu troch� innej g�owy, tak, aby prezentowa�y �s�odszy" wyraz. Wprowadzono lini� Ch. Mywics MEADOW LANCER, psa, kt�ry posiada� wizerunek w�a�nie �s�odkiego" collie. Odkupiono tak�e syna DEFENDERA - Ch. DEMANDERA of Dunsinane, kt�ry w swoim rodowodzie koncentrowa� linie Ladypark i MEADOW LANCER'a. W czerwcu 1962 roku urodzi� si� niezapomniany miot, kt�ry dokona� wielkiej przemiany w collie. By�y w nim dwa psy DEAN oraz DAZZLER of Dunsinane. DEAN wyjecha� do Niemiec, przyczyniaj�c si� do poprawy tamtejszych collie. DAZZLER pozosta� w hodowli. Pa�stwo Chatfield niejednokrotnie odkupywali potomk�w swoich reproduktor�w, aby zapewni� ci�g�o�� w�asnej linii. By� to mi�dzy innymi Brettonpark HIGHLANDER of Dunsinane oraz Ch. DRUM MAJOR of Dunsinane. W 1973 roku ze skojarzenia DRUM MAJOR'a z suk� CAVATINA urodzi� si� Ch. MELZARS MARVIN of Dunsinane. Pies, kt�ry posiada� te wszystkie cechy, nad kt�rymi pracowano. Jak twierdzi A. Chatfield, mia� najpi�kniejsz� g�ow� jak� mo�na by�o uzyska�. Niestety wydarzy�a si� tragedia. W wieku cztery i p� roku, ten doskonale zapowiadaj�cy si� reproduktor pad� na zapalenie opon m�zgowych. Mimo powt�rnego krycia nie urodzi� si� drugi podobny pies. Ukoronowaniem dotychczasowej pracy hodowlanej i wystawowej A. Chatfield by�o zdobycie przez DETECTIVE of Dunsinane tytu�u zwyci�zcy na Crufcie w 1982 roku, a zaraz po tym tytu�u championa. W 1983 roku A. Chatfield zrezygnowa�a z aktywnej hodowli i wystawiania. Jednak jej dzia�alno�� w celu podnoszenia poziomu rasy oraz integrowania hodowc�w z ca�ego �wiata jest og�lnie znana. Od wielu lat jest r�wnie� od lewej. ch GB Mdzarg MAURIN of Diiminane wydawc� wspama�ego Brettonpark HIGHLANDER of Dunsinane Ch GB katalogu reklamowego DRUM MAJOR of Dunsinane (3 generacje - wnuk, - Collie Handbook. ojciec, dziad), w�. A. Chatfield, Anglia. 14 . HISTORIA COLLIE BLUE-MERLE Nie spos�b, w omawianiu historii rasy collie, pomin�� osobniki o umaszczeniu blue-merle oraz r�wnie wa�nego faktu, �e przyczyni�y si� one do powstania tego koloru w rasie owczarek szetlandzki. Blue-merle to najbardziej rozpowszechniony kolor ps�w pasterskich w po�owie XIX wieku, a osobniki takie wyst�powa�y na terenie ca�ej Anglii. Oryginalna nazwa tej barwy brzmi � �marled" i zosta�a dawno temu zamieniona na �merle", kt�re uleg�o zniekszta�ceniu do s�owa �marmur" (marbled). Jak wspomnia�am, ze wzgl�du na powszechno�� wyst�powania w owym czasie owczark�w o umaszczeniu merle, by�y one uwa�ane i traktowane jako pospolite, nieciekawe i niegodne uwagi. Szczeni�ta merle, zaraz po urodzeniu, by�y z regu�y �likwidowane". Na efekt nie czekano d�ugo, poniewa� kolor ten prawie wygas�. Tylko dzi�ki kilku entuzjastom i zapale�com z ko�ca XIX wieku przetrwa�y do dzisiaj. Osobniki blue-merle maj� coraz wi�ksz� rzesz� sympatyk�w. Coraz wi�cej jest hodowli, kt�rych w�a�ciciele pisz� w reklamach �specjalizuj� si� w kolorze blue-merle i tricolor". Osob�, kt�rej zawdzi�czamy przetrwanie merli, jest pan W. Arkwright. Zaj�� si� tymi collie oko�o 1870 roku. Prowadzi� wiele pr�bnych kojarze� merle z pozosta�ymi kolorami. Stworzy� najpi�kniejsz� psiarni� o tym umaszczeniu. Swoje do�wiadczenia przekaza� innym hodowcom. Twierdzi�, �e najczystszego merle uzyska si� z kojarzenia merle x czarny-podpalany (black and tan), ale tego umaszczenia ju� od ko�ca XIX wieku si� nie spotyka. �ci�le za t� krzy��wk� pod��a merle x tricolor. Pan Arkwright nie lubi� kojarzenia merle x �niady. Twierdzi�, �e daje to �b�otny" kolor merle oraz nieodpowiedni kolor �niady, cz�sto z niebieskimi oczami (zawsze jednak b�d� prowadzone podobne krzy��wki). Chytro�� genetyki polega na tym, �e w pierwszym pokoleniu mo�e nie ujawni� si� nieprawid�owo��, ale w drugim ju� na pewno ujawniaj� si� niebieskookie �niade, kt�re genetycznie s� merle i mog� dawa� merle przy kojarzeniu z innymi kolorami. Pierwszym wystawowym collie tej barwy by� pies o imieniu SCOTT, b�d�cy w�asno�ci� F. B. Brackenburg z Norfolk. Pan Arkwright by� jego wielkim wielbicielem i opisywa� go jako srebrzysto-niebieskiego, z niewielkimi plamkami, bia�ym ko�nierzem, klatk� piersiow�, stopami i ko�cem ogona. 15 Mia� mocne podpalanie na kufie i nogach oraz jedno oko niebieskie. Pr�bowa� go kupi�, lecz nie uda�o si�, skojarzy� zatem z nim swoj� suk� imieniem RUSSET. Suka ta we wspomnieniach �wczesnych hodowc�w, opisywana by�a jako �czerwono-szara", czyli mo�na przyj��, �e po prostu by�a mar-murowo-�niada. Prawdopodobnie potomstwo SCOTT'a i RUSSET da�o podwaliny dla nowoczesnej linii owczark�w blue-merle. Fantastyczny efekt da�o skojarzenie SCOTTa z jego wnuczk�. Urodzi� si� pies BLUE SKY oraz suka BLUE THISTLE, od kt�rej pochodzi cudowna suka BLUE RUN. Wywo�a�a ona sensacj� zdobywaj�c w 1888 w Collie Club Trophy tytu� �Najlepszy w rasie"(BOB). Ten moment ugruntowa� collie blue-merle jako psy wystawowe. BLUE RUN w wieku sze�ciu lat zosta�a sprzedana do USA. Niestety pan Arkwright zdecydowa� si� po�wi�ci� ca�y sw�j czas psom my�liwskim, a sw�j �zbi�r" collie sprzeda� na aukcji 17 kwietnia 1890 roku. Psiarnia rozproszy�a si� po ca�ej Anglii, a rozwi�zanie tej hodowli spowodowa�o przej�ciowy zast�j w rozwoju omawianego koloru collie. Jednak zainteresowanie nie zmala�o. F. Barlow, z przydomkiem Yardley, naby� na tej aukcji psa BLUE DEVIL i skojarzy� ze �niadymi i tricolorowymi sukami ze swojej hodowli. Inny hodowca, A. C. Thompson, osi�gn�� wiele sukces�w, a suka z jego psiarni BLUE FANCY da�a podwaliny hodowli pana White, kt�ry wyhodowa� suk� Ch. BLUE PRINCES ALEXANDRA, Opisywano j� jako niezapomnianej barwy blue-merle. R�wnie� do swojej psiarni do��czy� ten kolor M. E. Packwood. Wyhodowa� wiele cennych collie np.: Billesley BLUE COAT, BLUE BONNET, BLUE BLOSSOM. Pan Packwood pe�ni� przez kilka lat funkcj� przewodnicz�cego Klubu Collie, ale co cenniejsze, z naszej perspektywy, napisa� ksi��k�, w kt�rej zawar� dok�adne opisy wszystkich znacz�cych ps�w i suk tamtego okresu. W 1907 roku mi�o�nicy koloru blue-merle zjednoczyli si� i utworzyli Rough Blue Merle Collie Club. W 1910 roku urodzi� si� pierwszy champion merle o imieniu Porchester BLUE SOL, kt�ry definitywnie ustanowi� prawo merle, na r�wni z innymi kolorami, i wielu dzisiejszych zwyci�zc�w wywodzi swoje korzenie bezpo�rednio od tego psa. Po pierwszej wojnie �wiatowej popularno�� tego umaszczenia ogromnie zmala�a i tylko pojedyncze egzemplarze ukazywa�y si� na ringach. W przetrwaniu kryzysu pom�g� wielce E. C. Pierce, hoduj�cy pod przydomkiem Eltham Parks. Panna J. Jones zakupi�a doskona�� suk� Eltham Parks BLUE BLOSSOM do swojej hodowli Treffynom, tym samym kontynuuj�c kolor merle. W 1921 roku powstaj� nast�pne hodowle. Pa�stwo Pyle wyhodowali Ch. Glenach KINGFISHER, kt�rego imi� pojawia si� w prawie wszystkich rodowodach do dnia dzisiejszego. Jest on przodkiem nie�miertelnego, 16 ciemno�niadego Eden EXAMINE. Powstaje hodowla Westcarrs P. Molonys'a a zaraz po niej Pani George pojawia si� z collie Beulah oraz Pani M. Osborne z hodowl� ShieJ. Od 1939 roku nast�pi�a siedmioletnia przerwa w pokazach, drastycznie ograniczy�a si� hodowla, r�wnie� merli. Do odnowy tej barwy przyczyni�y si� ogromnie parne: Molonys, George i Osborne. Urodzone po wojnie suki: Ch. Silvaseatear from Shiel i jej m�odsza siostra LOBELIA of Ladypark zapocz�tkowa�y now� epok�. LOBELIA w skojarzeniu z tricolorem Riffelsea ROYALIST da�a niezapomnian� par�: Ch. Westcarrs BLUE MINORU oraz jego siostr� BLUE MINERVA. Linia tego rodze�stwa ci�gnie si� i dzi�, ugruntowuj�c ten kolor. BLUE MINORU by� wspania�ym, du�ym psem, o dobrej ko�ci i ruchu, pi�knie umaszczonym, g�stym futrze oraz ze wspania�� g�ow�. By� on pierwszym psem od czas�w Ch. BLUE RUIN (czyli 1888 r.), kt�ry zdoby� tytu� BOB (Zwyci�zca Rasy) na British Collie Club Trophy, a sta�o si� to w marcu 1955 roku. Wsp�cze�nie kolor b�ue-merle jest bardzo popularny w Europie, a g��wnie w Wielkiej Brytanii. Wiele s�ynnych hodowli do��czy�o go do swoich linii, z du�ym powodzeniem. Obowi�zkowo nale�y wspomnie� w om�wieniu historii blue-merle, o dw�ch s�ynnych braciach Ch. Damis Ladyvale BLUE MIST oraz Ch. BLUE MACADE. W 1977 roku na najs�ynniejszej wystawie Crufts, klas� ps�w wygra� BLUE MIST b�d�cy w�asno�ci� Toma Purvis. Og�em pies ten zdoby� 12 CC i u szczytu s�awy wyjecha� do Australii. Pozostawi� jednak kilku udanych potomk�w, ale ich linie nie zachowa�y si� w Anglii. W Europie z wielkim powodzeniem kontynuuje hodowl� Teresa Garabelli, sprowadzaj�c do swojej psiarni Cambiano jego wnuczk�, p�niejsz� Inter-championk� Grimhaven BLUE OPAL. Suka ta, w 1984 roku urodzi�a doskona�ego psa Int. Ch. INCREDIBLY BLUE di Cambiano. Miar� jego klasy mo�e by� fakt, �e zosta� wypo�yczony przez angielskich hodowc�w. W ci�gu p�torarocznego pobytu zdo�a� wywrze� pi�tno na collie blue-merle. P. Purvis zach�cony powodzeniem BLUE MIST'a, odszuka� jego brata BLUE MACADE, kt�ry �y� jako domowy ulubieniec. Z trudem uda�o si� go odkupi�. Okaza�o si�, �e jego kariera wystawowa prezentowa�a si� jeszcze �wietniej ni� brata. W ci�gu roku zdoby� 7 CC. Najwi�kszym jego sukcesem by�o uzyskanie tytu�u Zwyci�zca Rasy (BOB) na Crufts w 1979 i 1980 roku. Niestety, jego w�a�ciciel p. Purvis zmar�, a psa wys�ano do Australii. Obecnie wiele hodowli wydaje pi�kne egzemplarze merle. Cathanbrae . POLAR MOON at Pelido, uzyska� 7 CC tylko w 1978 i 1979 roku. Prowadzi swoj� lini� zwyci�zc�w merle w hodowli Pelido pp. Burtenshaw. 17 Psiarnia Rubec mo�e si� tak�e poszczyci� niebywa�ymi collie. Wyhodowano tu syna BLUE MISTY o imieniu Ch. Rubec M'SI"N' BLUE of Aberhill (ur. 1977). Jego potomkiem jest Ch. Rubec BLUE PETER (ur. 1984 r.). Pa�stwo Hickson's z przydomkiem Bririch, hoduj� collie we wszystkich kolorach. Ich linia merle osi�gn�a r�wnie� du�e sukcesy pomi�dzy 1977 a 1985 rokiem. Ch. Bririch BLUE YVETTE (ur. 1977 r.) wywalczy�a 9 CC, mimo przerw na odchowywanie szczeni�t. W�r�d najlepszych jej potomk�w znalaz� si� Ch. Bririch BLUE RIPPLE. W ostatnich latach ukaza� si� jeszcze jeden wybitny merle - Ch. Tameila GORDON BENNET, zdobywca BOB na Crufts w 1988 roku, jest on potomkiem Int. Ch. INCREDIBLY BLUE di Cambiano. Przedstawiciel linii Pelido �yj�cy w Polsce INT. Ch. DRIFT Fatransky Sen 18 i zdj�cia: Maciej K�o� i 1 i ?? ? .��,v Neneland MIDNIGHT CONTRAST at Ko-To-Ra, 2x Zwyc. M�odzie�y, Zwyc. Wystawy, BOB, (na zdj. w wieku 20 mie�.), w�. Lucyna Zboralska. [fot. K. Zboralski] BEN BADGER Ko-To-Ra, 1x R. CACIB, w�. Ewa El Moktar i WZORZEC i KOMENTARZ do WZORCA (OWCZAREK SZKOCKI COLLIE) STANDARD RASY COLLIE ROUGH Wzorzec wpisany do rejestru FCI pod nr 156 d (z 1986 roku) (zamieszczam go dzi�ki uprzejmo�ci brytyjskiego Kennel Club'u) Od niepami�tnych czas�w pasterze prowadzili selekcj� swych ps�w do wypasu byd�a i obrony stada. Cz�� tych owczark�w przystosowana by�a do str�owania i obrony owiec, dlatego ich budowa fizyczna i psychika r�ni� si� od collie. Dobrym przyk�adem mo�e by� polski owczarek podhala�ski. Inny pasterz to owczarek niemiecki, kt�ry pracowa� na p�askim terenie, tak�e jako str�. Owczarek szkocki wyselekcjonowany by� przez owczarzy szkockich do pracy na rozleg�ych wrzosowiskach rozci�gaj�cych si� na pog�rzu szkockim. Collie zagania�y owce do zagrody, pilnowa�y stad oraz poszukiwa�y zaginionych sztuk. W zwi�zku z tym bez wi�kszego wysi�ku musia�y przemierza� pastwiska. Standard, na kt�rym mamy si� oprze�, jest opracowany dla zwierz�cia ju� w pe�ni dojrza�ego, kt�re zako�czy�o sw�j rozw�j. Dla r�nych ps�w oznacza to r�ny wiek. Jedne potrzebuj� na to dw�ch lat, inne ponad trzech. W poszczeg�lnych etapach �doro�lenia" zmienia si� budowa g�owy i cia�a. Angielscy hodowcy przekazuj� w swoich ksi��kach, �e o wiele lepiej jest, gdy rozw�j psa przebiega d�u�ej (do trzech lat). Te egzemplarze, kt�re osi�gn�y sw�j szczyt w p�tora lub do dw�ch lat, z regu�y ogromnie trac� w nast�pnych latach, staj� si� bowiem ci�kie i ma�o wyraziste. WYGL�D OG�LNY Collie powinien wywiera� natychmiastowe wra�enie jako pies o wielkiej urodzie, pozostaj�cy w nienaruszonej godno�ci, bez �adnej dysproporcji odno�nie ca�o�ci. CHARAKTER YSTYKA Aby umo�liwi� collie wype�nianie naturalnej sk�onno�ci do pracy pasterskiej, jego fizyczna struktura powinna by� na pograniczu si�y i aktywno�ci, wolna od niezgrabno�ci i bez �ladu oci�a�o�ci. Ekspresja, jeden z najwa�niejszych punkt�w, 19 jest uzyskana przez perfekcyjn� r�wnowag� i po��czenie czaszki i wielko�ci czo�a, kszta�tu, koloru i umiejscowienia oczu, w�a�ciwej pozycji i noszenia uszu. Oba te opisy wywo�uj� u nas obraz idealnego collie, pe�nego godno�ci i harmonii. Proporcjonalny pies to taki, kt�ry nie ma cech skrajnych � rzucaj�cych si� w oczy. Przyk�adowo, czy pies ze zbyt kr�tk� szyj� i z�ym katowaniem ko�czyn przednich mo�e uosabia� godno��? Ca�a sylwetka musi wyra�a� si�� i ruchliwo�� a to ��czy ze sob� elegancj�. Zbyt ci�ki, przysadzisty lub flegmatyczny i leniwy collie nie uka�e swej godno�ci. TEMPERAMENT Collie powinien mie� przyjacielskie nastawienie, bez �ladu nerwowo�ci czy agresywno�ci. Collie nigdy nie mo�e wykazywa� nerwowo�ci ani tym bardziej agresji. Powinien by� przyjacielski, pe�en godno�ci w stosunku do obcych ludzi, lecz przywi�zany jedynie do w�a�ciciela. G�OWA i CZASZKA Prawid�owa g�owa jest bardzo wa�na i musi by� proporcjonalna do wymiaru psa (ryc. 1.). Patrz�c z przodu lub z boku g�owa przypomina dobrze st�piony, g�adki klin. Czaszka plaska, boki zw�aj� si� stopniowo i g�adko od uszu do ko�ca czarnego nosa, bez wystaj�cych ko�ci policzkowych czy �ci�gni�tej kufy. Widziana z profilu, linia pokrywy czaszki i grzbiet nosa, tworz� dwie r�wnoleg�e proste linie r�wnej d�ugo�ci, podzielone przez nieznaczny, jednak zauwa�alny stop. �rodkowy punkt mi�dzy wewn�trznymi k�cikami oczu (kt�ry jest �rodkiem w�a�ciwie umiejscowionego stopu) jest �rodkiem r�wnowagi na d�ugo�ci g�owy. Koniec g�adkiej, dobrze zaokr�glonej kufy Rys. 1. Prawid�owa g�owa collie 20 21 Rys. 2. G�owy wadliwe: a) s�aba �uchwa; b) wypuk�a linia nosa; c) d�ugi stop, t�po zako�czona kufa, g��boka g�owa; d) wypuk�e czo�o, g��boka czaszka; e) brak stopu, wypuk�e �uki nadoczodo�owe, obwis�e k�ciki wargi dolnej; f) w�ska, p�ytka g�owa, okr�g�e, du�e oko, d�uga kufa, opadaj�cy nos; g) g�owa ..tr�jk�tna". jest t�py, nigdy kwadratowy. �uchwa mocna o wyra�nym zarysie. G��boko�� czaszki, od brwi do dolnej szcz�ki, nigdy nie mo�e by� nadmierna (na wskro�). Collie s� ras�, u kt�rej g�owa odgrywa ogromn� rol� w wizerunku ca�ego psa. Jest niewiele ras ps�w, u kt�rych zwraca si� tak szczeg�ow� uwag� na jej kszta�t i proporcje. Pod koniec XIX w. niekt�rzy hodowcy zwracali uwag� na jej d�ugo��. Cz�sto w �wczesnych reklamach pisali, �e ich egzemplarze maj� ,,d�ugie g�owy". Po pierwszej wojnie �wiatowej cecha ta jednak nie by�a uwa�ana za zalet�. G�owa musi by� proporcjonalna do reszty cia�a. Nie powinna wydawa� si� zbyt du�a i ci�ka, ani te� zbyt lekka, delikatna. W obu tych przypadkach traci na godno�ci i harmonii. G�owa winna mie� kszta�t st�pionego i g�adkiego klina, gdy patrzymy z boku lub z przodu. Nie mo�e dawa� wra�enia tr�jk�tnej lub kwadratowej. Jej kontury powinny by� g�adkie, bez wystaj�cych ko�ci policzkowych. Czaszka p�aska, a patrz�c z profilu linie poprowadzone wzd�u� wierzcho�ka i linii kufy powinny le�e� na dw�ch r�wnoleg�ych liniach prostych r�wnej d�ugo�ci. S� one przedzielone przez delikatny, lecz zauwa�alny stop. Czaszka nie powinna by� zbyt mocno ow�osiona, poniewa�, jak m�wi standard, w�os na czaszce i kufie powinien by� kr�tki i g�adki. Mocno ow�osiona g�owa sprawia wra�enie nied�wiedziej. Szeroko�� czaszki musi by� proporcjonalna do kufy. Nie powinna nigdy by� nadmiernie mocna, gdy� traci klinowy kszta�t. Kufa powinna by� wystarczaj�co pe�na, dobrze zaokr�glona, za� na ko�cu t�po zako�czona, ale nie kwadratowa. Kufa w po��czeniu ze s�ab� �uchw� da kszta�t g�owy rekina (ryc. 2.). Koniec kufy nie powinien by� r�wnie� zbyt delikatny, poniewa� nada g�owie kszta�t tr�jk�tny, a nie po��dany klinowy (patrz rysunek). Zbyt mocnej g�owie cz�sto towarzyszy kwadratowe zako�czenie kufy oraz zbyt mocna �uchwa (patrz rysunek). G�rna linia kufy musi by� prosta, gdy patrzymy z profilu. Opadaj�cy nos, garbonos, wypuk�a g�rna linia - to wyra�ne wady. Z�BY Z�by du�e, g�rne siekacze zachodz�ce �cis�e na dolne; nieznaczna szczelina nie stanowi powa�nej wady. �uchwa si�na, wyra�nie wyrze�biona, niezbyt du�a. Wzorzec preferuje uz�bienie pe�ne (42 z�by) oraz zgryz no�ycowy. W Wielkiej Brytanii nie traktuje si� tak surowo braku przedtrzonowca jak to jest w Europie. Anglicy uwa�aj�, �e poniewa� owczarkom collie nie wolno u�ywa� z�b�w w pracy z owcami, wobec tego odsuwanie doskona�ego osobnika z brakiem jednego przedtrzonowca od zdobycia g��wnej nagrody jest dyskusyjne. Brak z�ba uwa�aj� za b��d ani bardziej, ani mniej wa�ny ni� jaki� inny b��d brany pod uwag� podczas oceniania. (Zgryz no�ycowy polega na tym, �e g�rne siekacze �ci�le pokrywaj� dolne. Ty�ozgryz - mi�dzy siekaczami szcz�ki 22 Rys. 3. Uz�bienie collie a �uchwy wyst�puje wyra�ny odst�p (kr�tsza �uchwa). Przodozgryz � gdy siekacze �uchwy wystaj� znacznie przed siekacze g�rnej szcz�ki. Zgryz c�gowy, wyst�puje gdy siekacze g�rne i dolne s� tak ustawione, �e ich przednie �ciany le�� w jednej p�aszczy�nie.) OCZY S� one wa�n� cech� i nadaj� psu s�odki wyraz. Powinny by� �redniej wielko�ci (nigdy bardzo ma�e), osadzone nieco sko�nie, kszta�tu migda�owego, koloru ciemnobr�zowego, z wyj�tkiem osobnik�w merle, u kt�rych oczy (jedno 23 lub oba) s� czasami niebieskie lub niebiesko nakrapiane. Wyraz pe�en inteligencji, z szybkim, uwa�nym spojrzeniem kiedy s�ucha. Oczy winny by� w kszta�cie migda�a, wad� s� okr�g�e, tr�jk�tne lub zbyt ma�e. Powinny by� ustawione lekko sko�nie, co nie jest mo�liwe przy oczach okr�g�ych. Nie mog� te� by� osadzone zbyt g��boko ani by� wypuk�e. W momencie gdy pies nas�uchuje winny wyra�a� inteligencj�, z szybkim, czujnym spojrzeniem, a to jest niezb�dne do uzyskania odpowiedniego og�lnego wra�enia. Oczy winny mie� kolor ciemnobr�zowy, oczywi�cie u osobnik�w blue-merle dopuszczane s� niebieskie lub niebiesko nakrapiane. USZY Powinny by� ma�e i osadzone ani niezbyt blisko na szczycie g�owy, ani za bardzo na jej bokach. W stanie odpr�enia skierowane do ty�u, w stanie napi�cia za� skierowane do przodu i noszone p�stoj�ce z ko�cami, w jednej trzeciej, za�amanymi w spos�b naturalny do przodu. Dobrze osadzone i noszone, niewielkie uszy graj� wa�n� rol� w uzyskaniu prawid�owego wizerunku collie. Ich pozycja jest ogromnie istotna, gdy� osadzone zbyt blisko siebie daj� rasie obcy wyraz. Zbyt szeroko osadzone, zmieniaj� klinowy kszta�t g�owy. Dzisiaj coraz cz�ciej widuje si� collie z du�ymi, mocno za�amanymi i szeroko osadzonymi na czaszce uszami. Prawid�owe winny by� za�amane w jednej trzeciej z ko�cami trzymanymi poziomo. Mocno za�amane tzw. ci�kie uszy nie nadaj� czujnego i eleganckiego wygl�du. Stoj�ce zupe�nie rujnuj� ekspresj� i s� wysoce niepo��dane. Po om�wieniu poszczeg�lnych element�w g�owy, nale�y om�wi� og�ln� ekspresj� tej rasy. Jest jednak trudna do zdefiniowania i przekazania. Na pewno wp�ywa na ni� r�wnowaga czaszki i kufy, ustawienie, wielko��, kszta�t i kolor oczu oraz pozycja i noszenie uszu. Ponadto kombinacja czujno�ci, inteligencji, s�odyczy i szlachetno�ci. Wydaje si�, �e najlepiej oddadz� to s�owa, kt�re Hanzel Hunt napisa�a w swojej ksi��ce: �...kiedy taki collie odwraca swoj� g�ow� aby spojrze� na Ciebie, poczujesz, �e Twoje serce zatrzymuje si� na chwil� i w�osy podnosz� Ci si� na karku. Taka jest moc i s�odycz spojrzenia collie". TU��W Powinien by� nieco d�u�szy ni� wysoko��. Grzbiet mocny, z delikatnym wzniesieniem w okolicy l�d�wiowej, klatka piersiowa g��boka, �rednio szeroka tu� za �opatkami, �ebra dobrze wysklepione. Format collie powinien by� lekko prostok�tny, tzn. d�ugo�� cia�a (mierzona od wyrostka mostka do zadu) nieco wi�ksza ni� wysoko�� w k��bie (mierzona od ziemi do najwy�szego punktu �opatki). Linia grzbietu nie powinna obni�a� si� za barkami, co powoduje siod�owato��. Delikatne wzniesienie l�d�wi nadaje 24 plecom si��, a ruchom psa gi�tko��. Cia�o collie, jako psa pasterskiego, musi znamionowa� sil� i aktywno��. Nigdy nie powinien by� zbyt ci�ki, niezgrabny ani szczup�y i lekki bez wra�enia si�y. Klatka piersiowa powinna by� umiarkowanie szeroka. Je�li jest zbyt w�ska przednie nogi sprawiaj� wra�enie jakby wychodzi�y z jednego punktu. Nadmiernie szeroka, barylkowata, ogranicza skr�t przednich n�g, daj�c psu skr�cony krok. Mo�e te� spowodowa� odstawanie �okci. SZYJA Szyja powinna by� myskularna, mocna, dobrej d�ugo�ci, �adnie wygi�ta. D�uga, mocna, elegancko wygi�ta szyja s�u�y uwydatnieniu grzywy i kryzy. Nadaje to niepowtarzalny, dumny wyraz rasie. Jest bardzo wa�ne, aby �ukowato wygi�ta szyja by�a umiejscowiona w dobrze u�o�onych barkach. Pies pasterski musi mie� mocn�, muskularn� szyj� do balansowania cia�em w ruchu. Doskona�o�� szyi zale�y od prawid�owej budowy przednich ko�czyn oraz klatki piersiowej. PRZ�D �opatki pochylone i dobrze uk�towane. Przednie �apy powinny by� proste i muskularne. �okcie nie wykr�cone ani na zewn�trz, ani do �rodka. Je�eli we�mie si� pod uwag� fakt, �e 3/4 ca�kowitej wagi cia�a jest d�wigane przez prz�d i przednie �apy, to nietrudno zrozumie� jak wa�na jest prawid�owa budowa tej cz�ci cia�a. �opatki po��czone s� z kr�gos�upem jedynie poprzez mi�nie i �ci�gna. Odleg�o�� mi�dzy �opatkami w najwy�szym punkcie � tworz�cym k��b � powinna wynosi� dwa palce. O prostej �opatce m�wi si� wtedy, gdy k�t pomi�dzy �opatk� a g�rn� cz�ci� ramienia jest zbyt ostry. Prosta �opatka b�dzie tak