LEKSYKON CHOR�B WIEKU DZIECI�CEGO J Birgit Brand-Horsting LEKSYKON CHOR�B WIEKU DZIECI�CEGO objawy leczenie pierwsza pomoc Z niemieckiego prze�o�y�a lek. med. Maria Kaczorowska KK KLUB DU CIEBIE Tytu� orygina�u: LEXIKON KINDERKRANKHEITEN Redaktor prowadz�cy: Renata Duczy�ska-Surmacz Projekt ok�adki: Agnieszka Skriabin Zdj�cia na ok�adce: Bohdan M. Ruci�ski Zdj�cia w ksi��ce: Imagesource ss. 6, 10, 28, 30, Brand-H�rsting, Birgit - pozosta�e Redakq'a: Natalia Wi�niewska Korekta: Jadwiga Kosmulska Copyright � 2004 by Rowohlt Verlag GmbH Copyright � for the Polish translation by Bauer-Weltbild Media Sp. z o.o., Sp. K., Warszawa 2005 Bauer-Weltbild Media Sp. z o.o., Sp. K. Klub dla Ciebie Warszawa 2005 www.kdc.pl Pi��set trzydziesta si�dma publikacja Klubu dla Ciebie ISBN 978-83-7404-274-1 Sk�ad i �amanie: Laguna Druk i oprawa: Zak�ad Poligraficzno-Wydawniczy POZKAL ul. Cegielna 10/12 88-104 Inowroc�aw Warn dedykuj� t� ksi��k�: Kalie, Rick i Robun Spis tre�ci WPROWADZENIE Wst�p..................................... 13 Co dla dziecka oznacza zdrowie i choroba?............... 14 Dziecko w szpitalu............................. 17 Kiedy dziecko musi bra� leki....................... 22 CHOROBY OD A DO Z Alergie.................................... 31 Choroby dr�g oddechowych........................ 36 Astma oskrzelowa............................ 36 Katar (nie�yt nosa)............................ 37 Pseudokrup................................ 38 Zapalenie nag�o�ni............................ 38 Zapalenie oskrzeli............................ 40 Zapalenie oskrzeli obturacyjne..................... 41 Zapalenie p�uc.............................. 43 Choroby gard�a, nosa i uszu........................ 44 Zapalenie migda�k�w (angina)..................... 44 Zapalenie ucha �rodkowego....................... 45 Powi�kszenie migda�ka gard�owego................... 46 Choroby narz�du ruchu.......................... 48 Stopy ko�sko-szpotawe......................... 48 Wrodzona dysplazja stawu biodrowego................ 49 Z�amania ko�ci i opatrunki gipsowe.................. 50 Choroby nerek, dr�g moczowych, narz�d�w p�ciowych......... 53 Skr�t j�dra................................ 53 Stulejka.................................. 54 Wn�trostwo................................ 55 Zaka�enie dr�g moczowych....................... 55 Zapalenie napletka i pr�cia....................... 56 Zapalenie pochwy............................ 57 Choroby oczu................................ 59 Zapalenie spoj�wek........................... 59 Choroby sk�ry................................ 61 Atopowe zapalenie sk�ry........................ 61 Wyprzenie................................. 66 Zaka�enia grzybicze jamy ustnej (ple�niawki) i rejonu pieluszkowego............................. 68 Choroby serca i uk�adu kr��enia..................... 69 Hipotonia (Niedoci�nienie t�tnicze).................. 69 Nadci�nienie t�tnicze........................... 70 Niewydolno�� serca............................ 73 Choroby uk�adu nerwowego........................ 74 Drgawki czynno�ciowe.......................... 74 Drgawki gor�czkowe........................... 75 Padaczka (epilepsja)........................... 76 Uraz czaszkowo-m�zgowy/wstrz��nienie m�zgu............ 78 Choroby uk�adu pokarmowego...................... 79 Biegunka ................................. 79 Choroba Crohna............................. 82 Choroba trzewna (celiakia)....................... 84 Przepuklina pachwinowa......................... 85 Robaczyce................................. 86 Wrzodziej�ce zapalenie jelita grubego................. 86 Wymioty.................................. 87 Wzd�cia (�kolka niemowl�ca")..................... 88 Zapalenie wyrostka robaczkowego................... 92 Zaparcia.................................. 93 Zw�enie od�wiernika.......................... 96 Choroby zaka�ne .............................. 98 Co to jest zaka�enie?........................... 98 Borelioza z Lyme............................. 99 Choroby zaka�ne, kt�rym mo�na zapobiega� za pomoc� szczepie� ochronnych............................... 101 Gor�czka trzydniowa........................... 101 8 Mononukleoza zaka�na......................... 110 Ospa wietrzna............................... 111 Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej.................. 112 P�onica................................... 114 Robaczyce................................. 115 Rumie� zaka�ny............................. 118 Kleszczowe zapalenie m�zgu...................... 119 Wszawica................................. 120 Zapalenie opon m�zgowo-rdzeniowych................ 122 Gor�czka................................... 124 Pierwsza pomoc............................... 132 Duszno�� ................................. 132 Oparzenia chemiczne.......................... 136 Oparzenia termiczne........................... 138 Rany.................................... 139 Reanimacja................................ 141 Wstrz�s .................................. 141 Zatrucia.................................. 143 Z�by ..................................... 147 Zapobieganie chorobom z�b�w..................... 147 Z�bkowanie................................ 152 Indeks......................................155 O autorce....................................159 Wprowadzenie Wst�p Chore dziecko ma zawsze chorych rodzic�w! To zdanie bardzo dobrze pasuje do sytuacji rodzic�w, kt�rych dziecko jest chore. Nawet niegro�na choroba martwi. Patrze�, jak w�asne dziecko ma b�le i cierpi, jest dla rodzic�w trudne do zniesienia. W czasie mojej d�ugoletniej pracy zawodowej niejednokrotnie powtarza�am rodzicom: �Najgorsza jest bezradno�� i to, �e cz�owiek nie mo�e w �aden spos�b pom�c". Celem tej ksi��ki jest zredukowanie tej bezradno�ci do minimum. Ksi��ka obja�nia w zrozumia�y spos�b najcz�stsze choroby dzieci, opisuje objawy, na podstawie kt�rych mo�na je rozpozna�. Ponadto przytacza sposoby, kt�re mog� pom�c z�agodzi� dolegliwo�ci chorobowe. Wszystkie przedstawione metody s� uznane w piel�gnacji i opiece nad chorymi dzie�mi. Wspomagaj� one terapi� zalecon� przez lekarza. Dzi�ki nim rodzice mog� bra� aktywny udzia� w leczeniu i przyczynia� si� do powrotu dziecka do zdrowia. W tym miejscu chc� jednak podkre�li�, �e ksi��ka ta nie mo�e zast�pi� wizyty u lekarza. Nie pr�bujmy leczenia na w�asn� r�k�! Mo�emy przez to bardziej zaszkodzi� dziecku, ni� mu pom�c. Mam nadziej�, �e oddaj� w Pa�stwa r�ce cenny poradnik. Jednocze�nie �ycz� wszystkim czytelnikom i ich dzieciom du�o zdrowia, tak by nie musieli Pa�stwo zbyt cz�sto si�ga� po t� ksi��k�. Birgit Brand-H�rsting 13 Co dla dziecka oznacza zdrowie i choroba? Oba te poj�cia, zdrowie i choroba, nie mog� by� traktowane jak klasyczne przeciwie�stwa, poniewa� przej�cie z jednego stanu w drugi jest p�ynne. ZDROWIE CHOROBA Nie ma og�lnie przyj�tej definicji; wiele r�nych czynnik�w wp�ywa na nasze subiektywne poczucie zdrowia. � Nasze subiektywne odczucia: s� ludzie, kt�rzy nawet nieznacznie podwy�szon� temperatur� cia�a (38-38,5�C) znosz� bardzo �le i maj� poczucie ci�kiej choroby, inni natomiast mog� by� we wzgl�dnie dobrej formie, maj�c wysok� gor�czk� (40�C). � Aspekty religijne i kulturowe: choroba mo�e by� postrzegana jako kara za okre�lone zachowania, za prowadzenie niemoralnego trybu �ycia i przez co przybiera charakter czego� nieuchronnego. � Badania medyczne: jeszcze przed 50 laty choroby takie, jak p�onica (szkarlatyna), pora�enie dzieci�ce lub t�ec, wzbudza�y strach, 14 poniewa� cz�sto przebiega�y bardzo ci�ko, a nawet prowadzi�y do zgonu. Obecnie przesta�y ju� budzi� l�k, poniewa� dzi�ki skutecznym szczepionkom choroby te prawie wcale ju� nie wyst�puj� lub �atwo poddaj� si� leczeniu. Za to boimy si� teraz innych chor�b, takich jak AIDS, alergie czy rak. � Standard �ycia: warunki zewn�trzne, w kt�rych �yje cz�owiek, kszta�tuj� jego rozumienie zdrowia i choroby. Schorzenia, kt�re jeszcze w wielu krajach na �wiecie oznaczaj� pewn� �mier� lub kalectwo (np. t�ec, pora�enie dzieci�ce) w Polsce nie wyst�puj� ju� wcale, poniewa� od lat stosujemy na szerok� skal� szczepienia ochronne lub mo�emy je skutecznie leczy�, bez powa�niejszych powik�a�. Za to choroby cywilizacyjne szerz�ce si� w spo�ecze�stwie dobrobytu (np. alergie, choroby uk�adu sercowo-naczyniowego, cukrzyca) odgrywaj� w krajach s�abo rozwini�tych niewielk� rol�. Nasze dzieci zapatruj� si� na chorob� zupe�nie inaczej. Bycie chorym oznacza dla nich przede wszystkim r�ne ograniczenia: le�enie w ��ku, ma�o ruchu, zakazy w odniesieniu do jedzenia, a tak�e czasami b�l. Poza tym dziecko cierpi dlatego, �e choroba ogranicza jego samodzielno��. Niekiedy nie mo�e zrobi� samo tego, czego ju� si� nauczy�o i co dobrze opanowa�o. Czynniki, kt�re wp�ywaj� na nasze pojmowanie zdrowia i choroby 15 Pewne trudno�ci sprawia te� fakt, �e nie jest jeszcze w stanie zrozumie�, �e choroba ma charakter przemijaj�cy. Szczeg�lnie ma�e dzieci maj� specyficzne poczucie czasu: nie istnieje dla nich wczoraj czy jutro, jest tylko tu i teraz. Dlatego nie mo�e ich pocieszy� my�l, �e wkr�tce poczuj� si� lepiej. W dzieci�cym pojmowaniu choroby wa�n� rol� odgrywa te� zdolno�� do rozumienia zale�no�ci i powi�za�. Im mniejsze dziecko, tym mniej rozumie istot� choroby. Dla niemowl�cia najwa�niejsze s� b�le i z�e samopoczucie. Dziecko nie potrafi oceni�, gdzie tkwi przyczyna jego z�ego samopoczucia, co je wr�cz obezw�adnia i przyt�acza. Ma�e i m�odsze dzieci w wieku szkolnym miewaj� przer�ne wyobra�enia na temat znaczenia chor�b, widz� w nich cz�sto kar� za niegrzeczne czy nieodpowiednie zachowanie. Traktowanie choroby jako sprawiedliwej kary mo�e jednak wp�yn�� niekorzystnie na proces zdrowienia, gdy� powoduje utrat� cennej energii. Zabiegi chirurgiczne mog� u dzieci wywo�ywa� fantazje na temat ich okaleczenia czy zniekszta�cenia. Rozleg�o�� operacji nie ma tu dla dziecka �adnego znaczenia, poniewa� nie jest ono w stanie w�a�ciwie oceni� danego zabiegu. Poza tymi nieprzyjemnymi do�wiadczeniami u wi�kszo�ci dzieci choroba jest �r�d�em pozytywnych zjawisk towarzysz�cych. Chore dziecko staje si� o�rodkiem zainteresowania ca�ej rodziny i ma przywileje, z kt�rych mo�e korzysta� wy��cznie w fazie choroby. Korzy�ci mog� by� r�norakie: dostaje swoje ulubione dania, mo�e spa� w ��ku razem z rodzicami, mo�e ogl�da� d�u�ej telewizj� lub czasami dostaje ma�e prezenty na pocieszenie. Takie pozytywne aspekty choroby mog� stanowi� dla zdrowego rodze�stwa tak wielk� pokus�, �e chcia�oby te� by� chore. Nasz starszy syn musia� sp�dzi� �wi�ta wielkanocne w szpitalu, poniewa� mia� usuwane migda�ki podniebienne; na pociech� dosta� od zaj�ca wielkanocnego du�y prezent, zamek rycerski, jakiego na og� nie daje si� przy takiej okazji. Od tego czasu nasz m�odszy syn chce te� koniecznie po�o�y� si� do szpitala, poniewa� tam dostaje si� zamek rycerski. Dziecko w szpitalu Czasami pobyt w szpitalu jest niezb�dny. To miejsce jest dla dziecka pomieszczeniem z r�nymi niezrozumia�ymi procedurami i zabiegami. Ich sensu dziecko nie jest w stanie zrozumie� oraz napawaj� go l�kiem. Oto kilka wypowiedzi dzieci na temat szpitala: �du�y, ciemny, zimny pok�j, w kt�rym trzeba by� samemu i w kt�rym �miesznie stuka (rentgen)". �Du�o pa� i pan�w ubranych na bia�o". �Jest si� cz�sto k�utym i to boli". �Daj� jedzenie, kt�re wcale nie smakuje". �Trzeba �yka� obrzydliwe lekarstwa". �W nocy przychodzi piel�gniarka i nie daje spa�". �Ma si� bardzo silne b�le". �Ma si� rurk� w �yle lub w g�owie, przez kt�r� lekarstwo p�ynie do krwi". �Jestem sam, bez mamy i taty". �Moje rodze�stwo mo�e by� w domu, z mam� i tat�". �Czasami ludzie w bia�ym ubraniu m�wi� takie �mieszne rzeczy, kt�rych zupe�nie nie rozumiem. Niekt�re dzieci s� bardzo, bardzo chore". Niekt�re z tych wypowiedzi odpowiadaj� rzeczywisto�ci i, niestety, nie mo�na tego zmieni�. Niekt�re wra�enia mo�na jednak zrelatywizo-wa�, je�li dziecku wszystko si� dok�adnie i przyst�pnie wyja�ni, w spos�b odpowiedni do jego wieku. Ma�e dzieci cierpi� g��wnie z powodu roz��ki z bliskimi. �Im m�odsze dziecko, tym mniej potrafi zrozumie� zabiegi medyczne, a jego niepewno�� i l�k s� wi�ksze. Dlatego: im mniejsze dziecko, tym bardziej potrzebuje obecno�ci rodzic�w, kt�ra daje mu poczucie bezpiecze�stwa, ochrony i blisko�ci. Gdyby ten w pe�ni uzasadniony postulat by� konsekwentnie realizowany, na oddzia�y, zw�aszcza noworodkowe i niemowl�ce, trzeba by 17 przyjmowa� wszystkich rodzic�w. Niestety, tak nie jest. Zw�aszcza co do m�odszych dzieci cz�sto zak�ada si�, �e radz� sobie one ca�kiem dobrze bez rodzic�w. A przecie� wiadomo, �e wczesne od��czenie dziecka od matki mo�e wp�yn�� niekorzystnie na rozw�j wi�zi. Poza tym dla karmi�cej matki odebranie jej dziecka stanowi przeszkod� w�a�ciwie nie do pokonania i prowadzi do zaniku pokarmu. Kiedy wi�c twoje male�kie dziecko, noworodek lub niemowl� musi by� hospitalizowane nalegaj, by� mog�a by� przy nim dzie� i noc, a wi�c by� mog�a by� przyj�ta razem z nim. Odnosi si� to r�wnie� do nieco starszych dzieci, w wieku przedszkolnym. Pobyt w szpitalu jednego z rodzic�w bardzo u�atwia sytuacj�. Obecnie istnieje wiele mo�liwo�ci zakwaterowania rodzic�w w szpitalu (patrz tabela na str. 19). Ka�da z opisanych mo�liwo�ci ma swoje wady i zalety. Optymalnie by�oby dla ka�dego dziecka wybiera� indywidualnie najlepsze rozwi�zanie, jednak w wi�kszo�ci klinik nie jest to mo�liwe ze wzgl�d�w organizacyjnych i lokalowych. Pomimo wszystkich wad i trudno�ci nie mo�emy si� zniech�ca� i powinni�my jak najwi�cej czasu sp�dza� ze swoim dzieckiem w szpitalu. Pokrywanie koszt�w pobytu rodzic�w w szpitalu regulowane jest bardzo r�nie. W przypadku wskaza� medycznych koszty pokrywane s� w ca�o�ci przez Kas� Chorych, w pozosta�ych przypadkach musimy ponosi� je cho�by cz�ciowo, p�aci� za zakwaterowanie i wy�ywienie. Dowiedz si� o to, najlepiej jeszcze przed przyj�ciem do szpitala lub zaraz po przyj�ciu, u swojego lekarza pediatry i w swojej Kasie Chorych. Aby pokaza� Pa�stwu, co znaczy dla wszystkich przyj�cie opiekuna do szpitala, przedstawi�am najpierw sytuacj� twojego dziecka, a nast�pnie twoj� w�asn�. Potem, dla lepszego zrozumienia tego problemu, przedstawi�am pokr�tce, co przyj�cie do szpitala jednego z rodzic�w oznacza dla personelu medycznego. Sytuacja dziecka Dziecko �yje w �cis�ej symbiozie ze swoimi rodzicami, a zw�aszcza z matk�. Im mniejsze dziecko, tym bardziej zale�ne od rodzic�w, tym wi�ksza jest jego potrzeba blisko�ci i konieczno�� realizacji poczucia 18 Mo�liwo�ci zakwaterowania Wady i zalety Na oddziale istniej� specjalne sale dla matek z dzie�mi, gdzie z regu�y przebywa tylko jedno dziecko, z matk� lub ojcem. Taka forma zakwaterowania jest najlepsza dla dzieci z ostr� chorob� o ci�kim przebiegu. Matka lub ojciec s� przez ca�� dob� w bliskim kontakcie, wi�c istnieje przynajmniej teoretycznie mo�liwo�� niezak��conego, intensywnego bycia razem. Wady polegaj� na tym, �e rodzice szybko si� izoluj� i czuj� osamotnieni, poniewa� nie maj� prawie �adnego kontaktu z innymi rodzicami na oddziale; poza tym personel medyczny wykazuje sk�onno�� do ograniczania kontakt�w z dzieckiem i jego rodzicami do minimum. I Rodzice �pi� na rozk�adanych ��kach w sali chorych. Na jednej sali jest wi�cej dzieci i w zwi�zku z tym te� wi�cej matek lub ojc�w. Taka forma zakwaterowania zapewnia kontakt z innymi dzie�mi i ich rodzicami. Mo�e to pozytywnie wp�ywa� na proces zdrowienia. Wad�jest niekiedy du�a ciasnota i brak miejsca w pokoju, co mo�e by� dla wszystkich (dzieci, rodzic�w, a zw�aszcza dla personelu piel�gniarskiego) bardzo stresuj�ce, szczeg�lnie w nocy. Nocna zmiana musi niekiedy przechodzi� przez le�anki rodzic�w, �eby doj�� do ��ka dziecka. Wszyscy w pokoju maj� cz�sto zaburzany rytm snu, co mo�e wp�ywa� niekorzystnie na samopoczucie i proces zdrowienia dzieci. I Rodzice s� w dzie� ze swoimi dzie�mi, jednak noc sp�dzaj� w specjalnych apartamentach dla rodzic�w w bezpo�rednim s�siedztwie kliniki i s� tam zawsze dost�pni. To rozwi�zanie jest szczeg�lnie korzystne dla pacjent�w przebywaj�cych d�ugo w szpitalu i starszych dzieci. Poniewa� rodzice wieczorem opuszczaj� oddzia�, zar�wno oni, jak i ich dzieci maj� mo�liwo�� wycofania si� i posiadania cho� chwili dla siebie. Mo�e to mie� szczeg�lnie dobroczynne dzia�anie w przypadku bardzo obci��aj�cego fizycznie i/lub psychicznie stosunku rodzice-dziecko. 19 bezpiecze�stwa. Rodzice symbolizuj� trosk� o komfort fizyczny i chroni� przed nieznanym, przed now� sytuacj� budz�c� l�k. Kiedy twoje dziecko zachoruje, zwi�ksza si� jego potrzeba ochrony i poczucia bezpiecze�stwa. Potrzebuje ci�, �eby wytrzyma� b�l, pokona� l�k, znie�� roz��k� z rodzin�. Nikt nie mo�e mu da� tyle ufno�ci i pociechy co rodzic. Sytuacja rodzic�w Rodzice chorego dziecka sami s� te� przez to chorzy. Boj� si� i martwi� o swoje dziecko. Jednocze�nie wielu rodzic�w robi sobie wyrzuty i obarcza si� win� za chorob� dziecka. Zapewne na pocz�tku b�dzie ci trudno odnale�� si� w szpitalu. Rozk�ad zaj�� szpitalnych i plan dnia s� nieznane, nie masz na nie wp�ywu. Powoduje to wyst�pienie napi�cia, kt�re dodatkowo zwi�ksza twoj� niepewno��. W zespole pomocnik�w musisz dopiero zdefiniowa� swoj� rol� rodzica. Nie jeste� ju� sama odpowiedzialna za swoje dziecko i musisz przyj�� do wiadomo�ci, �e cz�� twoich zada� b�dzie przej�ta przez innych. Im ci�sza choroba dziecka, tym mniejsze jest pole do dzia�ania dla rodzica. Mo�e to spowodowa�, �e w szpitalu b�dziesz si� czu�a zupe�nie bezradna i niepotrzebna. Nie tra� jednak wiary we w�asne si�y i pami�taj, �e to w�a�nie ty jeste� prawdziwym ekspertem do spraw twojego dziecka, gdy� nikt inny nie zna go tak dobrze jak ty, i to ty znasz wszystkie jego cechy szczeg�lne i zwyczaje, i mo�esz przewidzie� i oceni� jego reakcje. Decyzja jednego z rodzic�w o pobycie wraz z dzieckiem w szpitalu mo�e mie� niekiedy powa�ne konsekwencje dla rodziny. By� mo�e musisz poprosi� pracodawc� o urlop, je�li wykorzysta�a� ju� dni przys�uguj�ce ci na opiek� nad chorym dzieckiem. Rodze�stwo chorego dziecka musi zamieszka� przez pewien czas u przyjaci� lub u dziadk�w, co cz�sto powoduje wyrzuty sumienia u rodzic�w, poniewa� boj� si�, �e zdrowe dzieci mog� si� przez to czu� zaniedbane i opuszczone. Obci��enia finansowe zwi�zane z pobytem w szpitalu mog� by� niekiedy tak bardzo wysokie, �e wiele rodzin po prostu na to nie sta�. 20 Sytuacja personelu piel�gniarskiego Pobyt rodzica na oddziale szpitalnym wraz z dzieckiem sprawia, �e personel piel�gniarski musi troszczy� si� nie tylko o dziecko, lecz musi mie� te� na uwadze doros�ych. Personel piel�gniarski musi zaakceptowa� fakt, i� rodzice s� ekspertami w zakresie swoich dzieci i pami�ta�, �e nie powinien ingerowa� w sprawy wychowania. Poza tym czasami trudno oceni�, czego si� mo�na po rodzicach spodziewa�. Nie mo�na, by nie pog��bia� ich poczucia bezradno�ci i odsuwa� od pomocy. Warto zaanga�owa� rodzic�w w piel�gnacj� dziecka, jednak t� niemedyczn�. Tak wi�c np. wszystkie zabiegi, kt�re sprawiaj� dziecku b�l, powinny by� wykonywane wy��cznie przez piel�gniarki: z jednej strony nie wolno dopuszcza� do sytuacji, w kt�rej rodzic musia�by w�asnemu dziecku sprawia� b�l, z drugiej za� nie wolno dopuszcza� do tego, by dziecko mog�o straci� zaufanie do swoich rodzic�w. Bo jak, zw�aszcza ma�e dziecko, mia�oby zrozumie�, dlaczego mama lub tata w tej ju� i tak trudnej sytuacji sprawiaj� mu dodatkowy b�l? Znalezienie w�a�ciwych proporcji i z�otego �rodka mi�dzy zbytnim nadzorem i kr�powaniem samodzielno�ci rodzic�w a ich przeci��aniem wymaga od personelu piel�gniarskiego wysokiego poziomu ludzkiej wyrozumia�o�ci i delikatno�ci. Inne wa�ne zadanie personelu piel�gniarskiego polega na tym, by zadba� o to, aby matka lub ojciec i dziecko nie izolowali si�. Mog�oby to spowodowa� utrat� wa�nych informacji, potrzebnych dla powodzenia terapii. Dlatego te� personel piel�gniarski powinien by� stale dost�pny dla rodzic�w. Musi okazywa� gotowo�� do rozmowy i wyra�nie sygnalizowa� zainteresowanie dzieckiem. Je�li rodzicom i piel�gniarkom uda si� odnale�� swoje role w piel�gnacji chorego dziecka, b�d� mogli optymalnie wspiera� jego zdrowienie. Wtedy dla wszystkich zainteresowanych os�b przyj�cie do szpitala razem z chorym dzieckiem jego rodzic�w b�dzie pozytywnym i jedynym w�a�ciwym rozwi�zaniem. Kiedy dziecko musi bra� leki Wed�ug prawa, leki s� to substancje lub preparaty z�o�one, kt�re stosowane u ludzi lub zwierz�t maj� na celu: � leczy� choroby, spowodowa� ust�pienie lub z�agodzenie dolegliwo�ci wywo�anych przez choroby, zapobiega� im lub rozpozna�, � pozna� funkcje organizmu, � zast�pi� p�yny ustrojowe lub substancje biologicznie czynne, � zwalcza� drobnoustroje chorobotw�rcze i � wywiera� wp�yw na stan somatyczny (fizyczny) i psychiczny. Obowi�zuj�ce zasady: � Dzieci nie powinno si� leczy� na w�asn� r�k�. � Leki trzeba podawa� w zaleconej dawce i w ustalonych odst�pach czasu. Szczeg�lnie antybiotyki musz� by� podawane odpowiednio d�ugo, gdy� w przeciwnym razie bakterie mog� si� na niego uodporni� i je�li p�niej ponownie zastosuje si� ten sam antybiotyk, to nie b�dzie on ju� dzia�a�. W leczeniu r�nych chor�b stosuje si� leki wyst�puj�ce w r�nych postaciach: Aerozole z dozownikiem, czyli inhalatory ci�nieniowe z dozownikiem stosowane s� przede wszystkim do podawania wziewnych preparat�w kortyzonu. Aerozol z dozownikiem posiada wentyl, kt�ry uwalnia 22 dok�adnie odmierzon� dawk� leku. Zalety tej formy podawania leku polegaj� na tym, �e nie wymaga ona pod��czenia do pr�du elektrycznego, a sama inhalacja trwa bardzo kr�tko. Jako wad� nale�y wymieni� to, �e przy niew�a�ciwym stosowaniu du�a cz�� leku nie wnika do dr�g oddechowych, lecz pozostaje w jamie ustnej i gardle, zostaje po�kni�ta i przez przew�d pokarmowy mo�e przenikn�� do krwi. Mo�e to spowodowa� wyst�pienie dzia�a� niepo��danych. Dlatego aerozole z dozownikiem stosowane s�, szczeg�lnie u ma�ych dzieci, przy u�yciu tak zwanej komory przed�u�aj�cej lub przystawki obj�to�ciowej. Nale�y przy tym post�powa� w nast�puj�cy spos�b: � za�o�y� komor� przed�u�aj�c� � aerozol z dozownikiem mocno wstrz�sn�� � po��czy� aerozol z komor� przed�u�aj�c� � mask� przy�o�y� �ci�le do ust i nosa lub ustnik po�o�y� na j�zyku i dok�adnie obj�� wargami � komor� przed�u�aj�c� trzyma� poziomo i uwolni� lek, naciskaj�c dozownik � oddycha� tyle razy, ile podano w instrukcji obs�ugi � je�li zalecono kilka dawek leku, pomi�dzy poszczeg�lnymi uci�-ni�ciami dozownika robi� ok. jednominutowe przerwy W aerozolach z dozownikiem zawarte s� silnie dzia�aj�ce leki, podaj�c je, musisz stosowa� si� �ci�le do zalece� lekarza. Czopki wprowadza si� do odbytu. Uwa�aj, �eby czopek wprowadzi� dostatecznie g��boko, gdy� inaczej istnieje ryzyko, �e dziecko zaci�nie po�ladki i wypchnie go z powrotem, lub �e zbyt p�ytko za�o�ony czopek spowoduje pieczenie b�ony �luzowej. Wiele dzieci nie lubi czopk�w. Je�li twoje dziecko nale�y do nich, dowiedz si�, czy zalecone lekarstwo jest te� dost�pne w postaci syropu. Je�li podanie czopka jest konieczne (np. gdy dziecko wymiotuje), przed wprowadzeniem do odbytu trzeba go albo zwil�y�, albo troch� nat�u�ci�, wtedy �atwiej w�lizgnie si� do pupy, a ca�y zabieg nie b�dzie dla dziecka a� tak bardzo nieprzyjemny. Inhalacje umo�liwiaj� wprowadzenie leku bezpo�rednio do dr�g oddechowych, a wi�c z pomini�ciem uk�adu pokarmowego. Zalet� jest 23 szybszy pocz�tek dzia�ania i mniejsze dawki leku. W czasie inhalacji za pomoc� kompresora powietrze jest spr�ane i t�oczone przez bardzo cienk� dysz�. Roztw�r do inhalacji rozrywany jest na drobne kropelki i miesza si� ze strumieniem powietrza, przez co powstaje aerozol. Inhalowa� mo�na przez ustnik lub przez mask� twarzow�. Technik� inhalacji przez ustnik mog� opanowa� dzieci w wieku oko�o 5-6 lat. Inhalacja przez ustnik: � Ustnik musi le�e� na j�zyku, dziecko musi go szczelnie obejmowa� wargami. � W��cz aparat. � Pod koniec wdechu dziecko powinno na chwil� wstrzyma� powietrze, a potem zrobi� wydech. � Inhalowa� trzeba dot�d, dok�d nie zu�yje si� ca�ego roztworu z pojemnika, tzn. od 10 do 15 minut. � Je�li tw�j aparat ma prze��cznik do pracy przerywanej, mo�na go wcisn�� tylko w czasie wdechu. Inhalacja przez mask� twarzow�: � Przystaw mask� jak najbli�ej twarzy dziecka. � Zwr�� uwag�, by maska nie przylega�a �ci�le do twarzy, gdy� wtedy wydychane powietrze nie mog�oby si� wydosta� spod maski. � Stosuj�c t� technik�, dziecko musi r�wnie� inhalowa� dot�d, dok�d nie zu�yje ca�ego roztworu. Szczeg�lnie u dzieci z przewlek�ymi chorobami uk�adu oddechowego motywacja do regularnych inhalacji jest trudna. Spr�buj os�odzi� swojemu dziecku ten czas, dotrzymuj�c mu towarzystwa, czytaj�c bajk� lub s�uchaj�c razem z nim kasety. Z regu�y powinno si� inhalowa� przed posi�kami, gdy� ewentualny odruch kaszlowy mo�e spowodowa� wymioty. Je�li musisz jeszcze wykona� inne zabiegi (oklepywanie lub gimnastyka oddechowa), powinna� przeprowadzi� je po inhalacji, poniewa� wtedy ich skuteczno�� b�dzie wi�ksza. Po inhalacji wszystkie cz�ci aparatu trzeba dok�adnie oczy�ci� i wysuszy�. Poza tym powinna� wszystkie elementy inhalatora raz dziennie wygotowa� (spos�b sterylizacji nale�y sprawdzi� w do��czonej 24 szybszy pocz�tek dzia�ania i mniejsze dawki leku. W czasie inhalacji za pomoc� kompresora powietrze jest spr�ane i t�oczone przez bardzo cienk� dysz�. Roztw�r do inhalacji rozrywany jest na drobne kropelki i miesza si� ze strumieniem powietrza, przez co powstaje aerozol. Inhalowa� mo�na przez ustnik lub przez mask� twarzow�. Technik� inhalacji przez ustnik mog� opanowa� dzieci w wieku oko�o 5-6 lat. Inhalacja przez ustnik: � Ustnik musi le�e� na j�zyku, dziecko musi go szczelnie obejmowa� wargami. � W��cz aparat. � Pod koniec wdechu dziecko powinno na chwil� wstrzyma� powietrze, a potem zrobi� wydech. � Inhalowa� trzeba dot�d, dok�d nie zu�yje si� ca�ego roztworu z pojemnika, tzn. od 10 do 15 minut. � Je�li tw�j aparat ma prze��cznik do pracy przerywanej, mo�na go wcisn�� tylko w czasie wdechu. Inhalacja przez mask� twarzow�: � Przystaw mask� jak najbli�ej twarzy dziecka. � Zwr�� uwag�, by maska nie przylega�a �ci�le do twarzy, gdy� wtedy wydychane powietrze nie mog�oby si� wydosta� spod maski. � Stosuj�c t� technik�, dziecko musi r�wnie� inhalowa� dot�d, dok�d nie zu�yje ca�ego roztworu. Szczeg�lnie u dzieci z przewlek�ymi chorobami uk�adu oddechowego motywacja do regularnych inhalacji jest trudna. Spr�buj os�odzi� swojemu dziecku ten czas, dotrzymuj�c mu towarzystwa, czytaj�c bajk� lub s�uchaj�c razem z nim kasety. Z regu�y powinno si� inhalowa� przed posi�kami, gdy� ewentualny odruch kaszlowy mo�e spowodowa� wymioty. Je�li musisz jeszcze wykona� inne zabiegi (oklepywanie lub gimnastyka oddechowa), powinna� przeprowadzi� je po inhalacji, poniewa� wtedy ich skuteczno�� b�dzie wi�ksza. Po inhalacji wszystkie cz�ci aparatu trzeba dok�adnie oczy�ci� i wysuszy�. Poza tym powinna� wszystkie elementy inhalatora raz dziennie wygotowa� (spos�b sterylizacji nale�y sprawdzi� w do��czonej 24 przez producenta instrukcji u�ytkowania - przyp. t�um.). Zapobiega to osiedlaniu si� w wilgotnym �rodowisku bakterii, kt�re podczas nast�pnych inhalacji mog�yby wraz z wdychanym powietrzem wnikn�� do organizmu i spowodowa� zaka�enie dr�g oddechowych. Krople zalecane s� cz�sto, w bardzo niewielkich ilo�ciach. Podaje si� je albo w czystej postaci, albo z niewielk� ilo�ci� p�ynu. Podaj�c krople, r�wnie� musisz przestrzega� �ci�le zalece� lekarza lub informacji na temat dawkowania do��czonej do opakowania. Zalecon� ilo�� leku odmierzaj zawsze na �y�eczk�, nigdy nie podawaj bezpo�rednio z buteleczki do buzi dziecka. Krople padaj� zwykle bardzo nieregularnie (najpierw wcale, a potem kilka na raz), przez co istnieje ryzyko przedawkowania. Krople s� cz�sto nieprzyjemne w smaku; je�li stan zdrowia dziecka na to pozwala, podaj mu troch� p�ynu do przep�ukania buzi. Krople do nosa zawieraj� sk�adniki, kt�re mog� mie� powa�ne dzia�ania niepo��dane. Dlatego trzeba podawa� je tylko w uzasadnionych przypadkach. Krople do nosa o dzia�aniu przeciwobrz�kowym, podawane cz�sto lub zbyt d�ugo, prowadz� do zgrubienia b�ony �luzowej nosa, powoduj�c sta�e uczucie zatkanego nosa. Natomiast dzia�a� ubocznych pozbawiony jest czysty roztw�r soli kuchennej, kt�ry up�ynnia wydzielin� b�ony �luzowej nosa i poprawia oddychanie przez nos. Krople do nosa dost�pne s� w postaci aerozolu lub kropli. Aerozol jest �atwiejszy w dawkowaniu i r�wnomiernie rozprowadza si� w nosie. Je�li musisz podawa� krople za pomoc� pipety, uwa�aj, by nabiera� do pipety tylko niewielk� ilo�� leku i wpuszcza� do ka�dego nozdrza tylko po jednej kropli. W tym celu powinna� odchyli� g�ow� dziecka nieco do ty�u. Krople (lub ma�ci) do oczu zakrapia si� (lub nanosi) do dolnego worka spoj�wkowego po uprzednim oczyszczeniu oka. W tym celu popro�, by dziecko spojrza�o do g�ry i odci�gnij doln� powiek� lekko do do�u. W to miejsce podaje si� krople lub ma��. Nale�y uwa�a�, �eby nie dotkn�� oka buteleczk� lub tubk� z ma�ci�, gdy� mog�oby to doprowadzi� do uszkodzenia oka i zanieczyszczenia leku. Bardzo ma�e dzieci cz�sto nie wsp�pracuj� przy tym zabiegu, poniewa� odczuwaj� 25 strach przed tym, �e co� wpada im do oka i nie potrafi� pokona� tego l�ku. W tej sytuacji nie pozostaje nic innego jak rozszerzenie szpary powiekowej dwoma palcami i zakropienie oka. Im pewniej dzia�asz, tym kr�cej trwa ca�a procedura. Pami�taj, �e po podaniu kropli do oczu mo�e doj�� do przemijaj�cego pogorszenia widzenia. Krople do uszu, podawane do zewn�trznego przewodu s�uchowego, powinny dotrze� a� do b�ony b�benkowej. Naj�atwiej tego dokona� uk�adaj�c dziecko na boku i poci�gaj�c ma��owin� uszn� nieco do g�ry i jednocze�nie do ty�u. Po wpuszczeniu kropli dziecko powinno le�e� na tym boku jeszcze przez kilka minut, zanim, o ile to konieczne, poda mu si� krople do drugiego ucha. Ma�ci i kremy mog� zawiera� bardzo aktywne substancje i dlatego powinny by� stosowane tylko w ograniczonym zakresie. Dotyczy to zar�wno czasu trwania leczenia, jak i powierzchni, na kt�r� s� stosowane. Przeczytaj uwa�nie ulotk� za��czon� do opakowania: niekt�re ma�ci trzeba lekko wmasowywa�, inne trzeba nak�ada� cienk� warstw�. Syropy nale�y dawkowa� za pomoc� za��czonej �y�eczki z miark�. W przypadku mniejszych ilo�ci celowe jest odmierzanie ich strzykawk�. Lek nabrany do strzykawki mo�esz poda� kroplami bezpo�rednio do buzi dziecka. Ta metoda nadaje si� szczeg�lnie dla dzieci, kt�re wzbraniaj� si� przed przyjmowaniem lekarstw. W ten spos�b mo�na by� pewnym, �e wi�kszo�� lekarstwa rzeczywi�cie trafi do buzi. W razie problem�w spytaj lekarza, czy m�g�by zaopatrzy� ci� w strzykawk�. Wi�kszo�� syrop�w po rozpiecz�towaniu opakowania nale�y przechowywa� w lod�wce. Tabletki podawane niemowl�tom i ma�ym dzieciom trzeba zazwyczaj rozdrabnia� i rozpuszcza� w p�ynie, gdy� najcz�ciej dzieci nie potrafi� ich po�kn��. Zapoznaj si� z ulotk� informacyjn� za��czon� do opakowania, gdy� niekt�re tabletki (np. tabletki powlekane, kapsu�ki) trac� skuteczno�� po rozpuszczeniu. Choroby od A do Z W nast�pnych rozdzia�ach zosta�y przedstawione wszystkie najcz�stsze choroby wyst�puj�ce u dzieci. Ksi��ka ta nie jest poradnikiem, kt�ry pozwoli�by Pa�stwu leczy� samodzielnie swoje chore dziecko. Ma ona na celu raczej przybli�enie czytelnikowi istoty chor�b, tyk by mo�na by�o lepiej zrozumie�, na co dziecko jest chore. Ksi��ka ta zawiera wskaz�wki i porady jak wspomaga� leczenie zaordynowane przez lekarza pediatr�, by m�c aktywnie przyczyni� si� do powrotu dziecka do zdrowia. Aby u�atwi� czytelnikowi odszukanie interesuj�cych go informacji, choroby poszczeg�lnych narz�d�w i uk�ad�w om�wiono w porz�dku alfabetycznym. Podrozdzia�y r�wnie� zosta�y usystematyzowane wed�ug alfabetu. J Alergie Do rozwoju alergii dochodzi pod wp�ywem �cia�a obcego" (py�k�w, lek�w, zarodnik�w grzyb�w i innych), kt�re wnikaj� do organizmu. Organizm reaguje, wytwarzaj�c przeciwcia�a przeciwko temu cia�u obcemu (alergenowi). W tym przypadku jednak wytwarzanie przeciwcia� nie chroni przed cia�em obcym, lecz powoduje, �e przez t� reakcj� organizm staje si� szczeg�lnie wra�liwy na dan� substancj�, przy czym przy pierwszym kontakcie z ni� nie obserwuje si� jeszcze �adnych objaw�w. Przy ponownym kontakcie z alergenem organizm reaguje nadmiernie, co mo�e powodowa� bardzo r�ne objawy. Alergeny dzielimy na cztery g��wne grupy: 1. Alergeny, kt�re s� wdychane, czyli wnikaj� do organizmu przez drogi oddechowe (wziewne): py�ki, sier�� zwierz�t, roztocza kurzu domowego, zarodniki grzyb�w ple�niowych. 2. Alergeny kontaktowe: nikiel, kosmetyki, �rodki do piel�gnacji cia�a, proszki do prania, �rodki czysto�ci. 3. Alergeny owad�w: reakcja na u��dlenia pszcz�, os, uk�ucia komar�w i inne. 4. Alergeny pokarmowe: mleko krowie, ryby, orzechy, truskawki, jaja to produkty spo�ywcze, kt�re stosunkowo cz�sto wywo�uj� reakcje alergiczne. W zasadzie ka�dy produkt spo�ywczy mo�e dzia�a� jak alergen. Do tej grupy mo�na te� zaliczy� alergie na okre�lone leki. 31 Kiedy dosz�o ju� do reakcji alergicznej, organizm reaguje na kontakt z danym alergenem przez d�ugi czas, a niekiedy przez ca�e �ycie. Co mog� zaobserwowa� u dziecka? Objawy alergii mog� by� bardzo r�ne, jak r�ne s� alergeny. Alergeny wziewne prowadz� do wyst�pienia nast�puj�cych objaw�w: � �zawienie, zaczerwienienie i sw�dzenie oczu, czasami bardzo nasilone, � katar z obfitym wyciekiem wodnistej wydzieliny z nosa, kichanie, sw�dzenie nosa, � czasami uporczywy kaszel, kt�ry nie reaguje na zwyk�e �rodki przeciwkaszlowe i leki zmniejszaj�ce lepko�� wydzieliny oskrzeli (leki mukolityczne, czyli zwi�kszaj�ce p�ynno�� �luzu oskrzelowego). Alergeny kontaktowe wywo�uj� u dziecka nast�puj�ce objawy: � sk�ra w miejscu kontaktu z alergenem jest zaczerwieniona, ewentualnie pokryta krostami, � zaj�te obszary sk�ry silnie sw�dz�, co sprawia, �e dziecko cz�sto drapie si� niekiedy tak mocno, �e rani sk�r�. Alergeny owad�w wywo�uj� u dziecka nast�puj�ce objawy: � wkr�tce po u��dleniu pojawia si� bardzo silne zaczerwienie i obrz�k sk�ry w miejscu u��dlenia, � silny obrz�k du�ych partii sk�ry (np. obrz�k okolicy oczu), � czasami duszno�ci. Alergeny pokarmowe wywo�uj� u dziecka nast�puj�ce objawy: � wymioty i biegunka, � reakcje sk�rne (wysypka na sk�rze), � w przypadku silnie wyra�onej reakcji alergicznej s� trudno�ci z oddychaniem. 32 Jak pom�c dziecku? Niestety, alergii nie da si� leczy� przyczynowo. Cz�sto trudno jest zidentyfikowa� alergen, kt�ry powoduje wyst�pienie objaw�w choroby. Kiedy uda si� ustali�, co wywo�uje alergi�, nale�y w miar� mo�liwo�ci unika� kontaktu z dan� substancj�. W przypadku niekt�rych alergen�w jest to ca�kiem �atwe, w przypadku innych niekiedy wr�cz niemo�liwe. Alergia na py�ki: � W �niebezpiecznym" okresie ograniczamy pobyt dziecka na dworze do minimum. Nale�y zwraca� uwag� na komunikaty na temat st�enia py�k�w w powietrzu podawanych w radiu lub telewizji (patrz tabela na str. 34). � Poza kr�tkim okresem wietrzenia okna w pokoju dziecka powinny by� zamkni�te. � Aby usun�� jak najwi�cej py�k�w myjemy wieczorem dziecko pod prysznicem. Nie zapomnijmy o umyciu w�os�w. � Najlepiej u�ywajmy odkurzacza ze specjalnym systemem filtr�w. Alergia pokarmowa: � Produkty spo�ywcze, kt�re stosunkowo rzadko goszcz� na naszym stole (orzechy, truskawki), mo�na �atwo wykre�li� z jad�ospisu. � Je�li twoje dziecko ma alergi� na mleko krowie lub jaja, powinna� zasi�gn�� porady dietetyka w zakresie produkt�w alternatywnych i ich �r�de�, a tak�e mo�liwo�ci ich zakupu. � Wyt�umacz dziecku, czym grozi mu zjedzenie pokarmu zawieraj�cego alergeny. � Poinformuj rodzic�w koleg�w i kole�anek twojego dziecko o �zakazanych" produktach spo�ywczych. Roztocza kurzu domowego: To male�kie paj�czaki, niewidoczne go�ym okiem. �ywi� si� zniszczonym ludzkim nask�rkiem, lubi� ciep�e i wilgotne �rodowisko. Substancj� wywo�uj�c� alergi� (alergenem) nie s� same roztocza, lecz ich odchody. Zawieraj�ce bia�ko cz�steczki odchod�w roztoczy rozpadaj� si� i mieszaj� z kurzem, kt�ry unosi si� w powietrzu i podczas wdechu wnika do dr�g oddechowych. W ten spos�b alergen dostaje si� do organizmu. 33 Stycze� Luty Marzec Kwiecie� Ro�liny kwitn�ce najwcze�niej leszczyna olcha brzoza buk d�b Czerwiec Lipiec Sierpie� Wrzesie� Ro�liny kwitn�ce latem trawy Ro�liny kwitn�ce p�nym latem babka lancetowata bylica pospolita ^ Cz�sto wywo�uj�ce alergi� Rzadko wywo�uj�ce alergi� Roztocza �yj� najch�tniej w materacach i po�cieli, lecz do ulubionych miejsc ich pobytu nale�� te� dywany i pluszowe zabawki. W po�cieli znajduj� si� ogromne ilo�ci roztoczy, w przypadku uczulenia na kurz domowy zaleca si� w pierwszej kolejno�ci dok�adne sprz�tanie sypialni. W aptece mo�na kupi� testy sprawdzaj�ce st�enie roztoczy w mieszkaniu. Aby zredukowa� liczb� roztoczy w sypialni, zastosuj si� do nast�puj�cych rad: � U�ywajmy po�cieli antyalergicznej (materace, poduszki, ko�dry). � Na materac zak�adajmy specjalny pokrowiec. � Po�ciel i pow�oczki pierzmy regularnie (1 x w tygodniu). Aby zniszczy� roztocza, po�ciel trzeba pra� co najmniej przez godzin� w temperaturze 60 �C (ewentualnie mo�na dodawa� do prania specjalne �rodki czyszcz�ce dost�pne w aptece). � Usu�my dywany z sypialni. Lepsza jest g�adka pod�oga (parkiet, laminat, terakota), kt�r� mo�na regularnie my�. � Usu�my z sypialni kolekcj� pluszak�w. � Je�li dziecko musi zasypia� w towarzystwie przytulanki, wybierzmy zabawk�, kt�ra wytrzyma temperatur� 60�C i pierzmy j� r�wnie� raz w tygodniu. � Wietrzmy sypialni� dziecka regularnie i postarajmy si�, by by�o w niej ch�odno i sucho, a wi�c by panowa�y warunki niesprzyjaj�ce roztoczom. Choroby dr�g oddechowych Astma oskrzelowa Dla astmy oskrzelowej typowe s� nawracaj�ce trudno�ci w oddychaniu spowodowane zw�eniem dr�g oddechowych. Duszno�� jest wynikiem skurczu oskrzeli, obrz�ku b�ony �luzowej i zmian w zakresie produkcji �luzu. Poza tym b�ona �luzowa reaguje szczeg�lnie silnie na okre�lone bod�ce (stres, dym papierosowy, infekcje). Astma oskrzelowa jest chorob� przewlek��. Co mog� zaobserwowa� u dziecka? Objawy astmy oskrzelowej s� podobne do objaw�w ci�kiego ob-turacyjnego zapalenia oskrzeli, przy czym duszno�� w ostrym napadzie astmy mo�e by� gro�na dla �ycia. Jak pom�c dziecku? Rodzice dzieci chorych na astm� powinni sporo wiedzie� na temat tej choroby. Najlepiej, je�li razem z dzieckiem wezm� udzia� w odpowiednim szkoleniu. Tam dowiedz� si� wszystkiego o objawach tej choroby oraz poznaj� pomocne techniki oddechowe. Poza tym naucz� si�, jak mog� pom�c dziecku w przypadku wyst�pienia ostrego napadu astmy. Pomocne mog� by� r�wnie� regularne pobyty w uzdrowiskach. Infor- 36 macji na temat mo�liwo�ci leczenia w sanatoriach uzyskamy u pediatry lub w kasie chorych. Patrz te� rozdzia� �obturacyjne zapalenie oskrzeli" oraz �pierwsza pomoc, duszno��". Katar (nie�yt nosa) Katar jest chorob� wywo�an� przez wirusy. B�ona �luzowa jest obrz�kni�ta i produkuje du�e ilo�ci wodnistej wydzieliny. Utrudnia to oddychanie przez nos. Cz�sto dochodzi do wt�rnego zaka�enia przez bakterie. Objawia si� to zmian� wygl�du wydzieliny: staje si� ona g�sta, ��ta lub zielona. Niestety, na katar mog� chorowa� nawet noworodki i niemowl�ta. Katar dla male�kiego dziecka nie jest wprawdzie niebezpieczny, jest jednak dla wszystkich bardzo nieprzyjemny. Co mog� zaobserwowa� u dziecka? � Nos jest zatkany i produkuje du�e ilo�ci wydzieliny. � G��wny problem u niemowl�t polega na tym, �e nie potrafi� one oddycha� przez usta. Zatkanie nosa przez obrz�k b�ony �luzowej i wydzielin� sprawia, �e dziecko jest bardzo niezadowolone, zaczyna p�aka�, bo nie mo�e swobodnie oddycha�. � Problem ten jest szczeg�lnie widoczny, kiedy dziecko pr�buje pi�. Jak pom�c dziecku? Lekarz pediatra mo�e przepisa� odpowiednie do wieku dziecka krople do nosa zmniejszaj�ce obrz�k b�ony �luzowej nosa. Krople mo�na podawa� wy��cznie zgodnie z zleceniami lekarza, poniewa� przedawkowanie uszkadza b�on� �luzow� nosa. � Poza tym spr�bujmy zapuszcza� dziecku do nosa sterylny 0,9% (fizjologiczny) roztw�r soli kuchennej. Mo�na go kupi� w aptece. Powoduje on up�ynnienie wydzieliny, dzi�ki czemu �atwiej mo�na oczy�ci� nos. 37 � Je�li dziecko jest jeszcze bardzo ma�e i karmisz je nadal piersi�, mo�na mu kilka razy dziennie zapuszcza� do nosa po jednej do dw�ch kropli pokarmu. Pokarm kobiecy zawiera r�wnie� substancje o dzia�aniu przeciwzapalnym, wp�ywa to korzystnie na proces zdrowienia. � Je�li dziecko potrafi ju� wydmuchiwa� nos, powinna� je regularnie do tego zach�ca� i pomaga� mu w tym. Wycieraj�c dziecku nos, pami�taj, �e zawsze trzeba zamyka� jeden przew�d nosowy, tzn. dziecko musi wydmuchiwa� ka�d� dziurk� osobno. Pseudokrup Poj�ciem pseudokrup okre�la si� ostre zmiany zapalne w krtani, poni�ej strun g�osowych. Towarzyszy im du�y obrz�k b�ony �luzowej, a przez to cz�ciowe przemieszczenie dr�g oddechowych. Choroba ta wyst�puje u ma�ych dzieci, cz�sto w przebiegu infekcji wirusowej. W miar� wzrastania warunki anatomiczne zmieniaj� si� i dlatego u starszych dzieci b�ona �luzowa w tym obszarze wykazuje mniejsz� gotowo�� reagowania na zaka�enie silnym obrz�kiem. Niekt�re dzieci wykazuj� szczeg�ln� sk�onno�� do pseudokrupu. Zapalenie nag�o�ni Choroba ta dotyczy krtani. Wymaga koniecznie rozpoznania i odr�nienia od zespo�u krupu (patrz wy�ej). W obrz�ku nag�o�ni mo�e doj�� bardzo szybko do sytuacji zagra�aj�cej �yciu dziecka. Choroba wywo�ana jest najcz�ciej przez bakteri� Haemophilus influenzae typu B. Poniewa� prawie wszystkie dzieci s� szczepione przeciwko tej bakterii, choroba ta wyst�puje znacznie rzadziej ni� zesp� krupu. W r�nicowaniu powinna pom�c tabela na str. 39. Je�li zauwa�ymy u dziecka objawy zapalenia nag�o�ni, natychmiast wezwijmy lekarza (telefon kom�rkowy 112, pogotowie ratunkowe 999). Nie zagl�dajmy dziecku do gard�a. Badanie to mo�e przeprowadzi� tylko lekarz, kt�ry w razie potrzeby b�dzie m�g� zastosowa� sztuczne oddychanie. 38 Objawy Pseudokrup Zapalenie nag�o�ni G�os ochryp�y zduszony Kaszel szczekaj�cy zwykle nie ma Gor�czka lekka 39-40�C �linienie bardzo niewielkie bardzo silne Zaburzenia po�ykania nie ma najcz�ciej Obrz�k gard�a niewielki najcz�ciej du�y Og�lne zaka�enie cz�sto najcz�ciej nie ma Pocz�tek powolny nag�y Wiek teoretycznie 1.-7., najcz�ciej 3. rok �ycia 2.-6. rok �ycia Pora roku zw�aszcza jesie� ca�y rok Pora dnia zw�aszcza wieczorem i w nocy ca�y dzie� Nawroty choroby cz�sto rzadko Co mog� zaobserwowa� u dziecka? � W czasie infekcji wirusowej (kaszel, katar, by� mo�e te� gor�czka) dziecko zaczyna, najcz�ciej wieczorem lub w nocy, kaszle� w charakterystyczny spos�b przypominaj�cy szczekanie psa. � W czasie wdechu s�ycha� szorstki, �wiszcz�cy d�wi�k (stridor). � Dziecko ma coraz wi�ksz� duszno��, sprawia wra�enie wyl�knionego, wpada w panik�. � Jego g�os jest zachrypni�ty. 39 Jak pom�c dziecku? � Objawy s� tak drastyczne, �e, szczeg�lnie przy pierwszym napadzie, b�dziesz bardzo zaniepokojona. Niezw�ocznie zadzwo�, wybieraj�c numer w telefonie kom�rkowym 112 lub numer pogotowia ratunkowego 999. � Zachowajmy spok�j i spr�bujmy uspokoi� dziecko. Strach i niepewno�� tylko zwi�ksz� panik� i nasil� duszno�� dziecka. � Dziecko potrzebuje ch�odnego, �wie�ego powietrza. W miesi�cach jesiennych i zimowych wyjd� z nim na dw�r. Otw�rzmy lod�wk� lub zamra�ark� i pozw�lmy, by dziecko oddycha�o zimnym powietrzem. � Je�li to dobrze znosi, dawajmy mu zimne napoje do popijania. � Jest bardzo wa�ne, by dziecko nie denerwowa�o si�. Cz�sto takie post�powanie wystarcza, by przerwa� napad pseudo-krupu. W ci�kich przypadkach dziecko wymaga przyj�cia do szpitala. Tam dziecko dostanie leki na uspokojenie, ewentualnie kortyzon oraz otrzyma inhalacje z leku zawieraj�cego adrenalin�. Leki tego rodzaju powoduj� zw�enie naczy� w b�onach �luzowych, a przez to przyczyniaj� si� do zmniejszenia obrz�ku. Stan dzieci zwykle szybko poprawia si�, jednak szorstki, �wiszcz�cy d�wi�k w czasie wdechu (stridor) mo�e by� s�yszalny jeszcze przez kilka dni. Zapalenie oskrzeli Zapalenie oskrzeli wywo�ane jest najcz�ciej, bo a� w 90%, przez wirusy. Zmiany zapalne dotycz� dr�g oddechowych na ca�ej ich d�ugo�ci; cz�sto zaj�ta jest r�wnie� tchawica, czasem oskrzeliki. Zapaleniu oskrzeli towarzyszy zwykle zaka�enie nosa i gard�a. Jest ono jedn� z najcz�stszych chor�b wyst�puj�cych u dzieci. Co mog� zaobserwowa� u dziecka? � Pocz�tkowo kaszel jest suchy, potem robi si� wilgotny, produktywny (tzn. z odkrztuszaniem wydzieliny). 40 � Dziecko mo�e mie� gor�czk�, mo�e nie mie� apetytu ani ch�ci do zabawy. � Niekt�re dzieci czuj� si� ca�kiem dobrze. Jak pom�c dziecku? Dziecko b�dzie dostawa� leki, kt�re zmniejszaj� lepko�� �luzu i u�atwiaj� jego odkrztuszanie. � W ka�dym przypadku zadbajmy, by dziecko przebywa�o w czystej, niezadymionej atmosferze! Z zasady dzieci powinny wzrasta� w otoczeniu wolnym od dymu papierosowego, a w razie choroby dr�g oddechowych jest to bezwzgl�dnie konieczne. � Podawajmy dziecku du�o p�yn�w do picia, gdy� to wspomaga up�ynnianie wydzieliny b�ony �luzowej oskrzeli. � Wychod�my z dzieckiem cz�sto na �wie�e powietrze. Zapalenie oskrzeli obturacyjne W obturacyjnym zapaleniu oskrzeli stanowi zapalnemu towarzyszy wyra�ny obrz�k b�ony �luzowej oskrzeli, co prowadzi do zw�enia dr�g oddechowych i duszno�ci. Obturacyjne zapalenie oskrzeli bywa cz�sto nazywane spastycznym, czyli skurczowym zapaleniem oskrzeli, jednak nazwa ta nie jest odpowiednia, poniewa� w tej chorobie nie wyst�puje skurcz oskrzeli. Zw�enie dr�g oddechowych wynika z obrz�ku b�ony �luzowej oskrzeli i utrudnia wydech. Jak ci�ko jest wydycha� powietrze przez zw�one drogi oddechowe mo�na si� stosunkowo �atwo przekona�. Wyjmij z dhigopisu wk�ad i spr�buj wdycha� i wydycha� powietrze przez pust� obsadk� dhigopisu. Zobaczysz, �e z wdechem nie b�dziesz mia�a wi�kszych problem�w, natomiast wydech b�dzie wymaga� ogromnego wysi�ku. Trzeba si� liczy� z tym, �e oko�o 20% przypadk�w nawracaj�cego obturacyjnego zapalenia oskrzeli przejdzie w astm�. Dlatego trzeba koniecznie podj�� stosowne dzia�ania zapobiegawcze: 41 J zapewnijmy dziecku czyste otoczenie, bez dymu, zrezygnujmy z posiadania zwierz�t domowych, zmniejszmy ilo�� ro�lin doniczkowych i suchych (ple�nie), zmniejszmy ilo�� �r�de� kurzu (poduszki z pierza, materace z w��kien naturalnych, dywany, wyk�adziny dywanowe). Co mog� zaobserwowa� u dziecka? � W obstrukcyjnym zapaleniu oskrzeli dziecko r�wnie� kaszle. � W czasie wydechu s�ycha� bucz�ce, j�cz�ce d�wi�ki (�wisty i furczenia). S� one spowodowane przep�ywaj�cym powietrzem, kt�re z wysi�kiem wydostaje si� z p�uc przez zw�one oskrzela. � Duszno�� powoduje, �e dzieci czuj� si� cz�sto naprawd� chore. � Czasami dziecko mo�e mie� niewielk� gor�czk�. Jak pom�c dziecku? Lekarz pediatra przepisze najpierw dziecku leki mukolityczne, kt�re up�ynni� g�st� wydzielin� oskrzeli. Poza tym pomocne jest podawanie odpowiednich kropli, kt�re u�atwi� oddychanie przez nos, tak aby do chorych p�uc dociera�o oczyszczone, ogrzane i nawil�one powietrze (zadanie nosa). Niekiedy konieczne bywa zastosowanie jeszcze innych lek�w (antybiotyki). � Pilnujmy, by dziecko le�a�o w ��ku lub dajmy mu jakie� spokojne zaj�cie. � Nie denerwujmy si�, zapewnijmy dziecku atmosfer� spokoju i spokojne otoczenie. � Wyjd�my z dzieckiem na �wie�e powietrze i zadbajmy o dostateczn� wilgotno�� powietrza w mieszkaniu, szczeg�lnie w sypialni (ostro�nie w przypadku alergii na kurz domowy, patrz str. 33. � Je�li dziecko ma wyra�n� duszno��, u��my je do spania wysoko, z uniesionym tu�owiem. U ma�ych dzieci mo�na ca�e ��ko ustawi� pod k�tem, u starszych dzieci w�� pod materac klin. 42 Je�li dziecko to zaakceptuje, mo�na pod�o�y� mu pod ramiona wa�ek (z pieluszki, ma�ego r�cznika). Spowoduje to rozci�gni�cie i rozszerzenie klatki piersiowej. Inhalacje z 0,9% roztworu soli kuchennej lub leku rozlu�niaj�cego wydzielin� oskrzelow� przynios� twemu dziecku ulg�. Spytajmy lekarza, farmaceuty w aptece lub znajomych o sprz�t do inhalacji (patrz str. 22). (Uwaga: sprz�t do inhalacji musi by� utrzymany w idealnym stanie, musi by� czysty, gdy� inaczej mo�e przynie�� wi�cej szkody ni� po�ytku.) Podawajmy dziecku du�o p�yn�w do picia. Podawajmy mu cz�sto ma�e posi�ki. Dotyczy to szczeg�lnie ma�ych dzieci i niemowl�t, gdy� jedzenie bywa dla nich cz�sto bardzo m�cz�ce. Zapalenie p�uc W zapaleniu p�uc dochodzi do zapalenia tkanki p�ucnej. Przyczyn� tej choroby mo�e by� wiele r�nych drobnoustroj�w (wirusy, bakterie, grzyby). Co mog� zaobserwowa� u dziecka? Objawy zapalenia p�uc s� podobne do ci�kiego zapalenia oskrzeli. Poza kaszlem, gor�czk� i poczuciem choroby do��czaj� si� cz�sto zaburzenia oddychania. � B�dziemy obserwowa� u dziecka przyspieszony oddech i czasami duszno��. J Jak pom�c dziecku? W zale�no�ci od drobnoustroju wywo�uj�cego chorob� lekarz zaleci, poza lekami rozrzedzaj�cymi �luz (mukolitycznymi), r�wnie� antybiotyk. W przypadku stwierdzenia zapalenia p�uc u noworodk�w i ma�ych niemowl�t cz�sto konieczne jest przyj�cie chorego dziecka do szpitala. U dzieci leczonych w domu mo�na zastosowa� metody opisane w rozdziale o obturacyjnym zapaleniu oskrzeli. Je�li dziecko to zaakceptuje, mo�na pod�o�y� mu pod ramiona wa�ek (z pieluszki, ma�ego r�cznika). Spowoduje to rozci�gni�cie i rozszerzenie klatki piersiowej. Inhalacje z 0,9% roztworu soli kuchennej lub leku rozlu�niaj�cego wydzielin� oskrzelow� przynios� twemu dziecku ulg�. Spytajmy lekarza, farmaceuty w