Jant Twardowski Dom pod dobr� nowin� Ptasi dumek drewniany przylepiony do klasztornego nutrii ; po�aru �wiata ocala�y >mi femebo�i i archanielskiej przeddomem modrzew t zarne szyszki strat u iuc pouHetrze pasieczne p z kufli mahnoanyt b przt ieci i hi \fch dw6i h ga��zek hi kuku�ka wiejskiejparafl�i > \nn;i Kamie�ska Jan Twardowski W Ksi��ka wydana przy pomocy finansowej Urz�du Miejskiego w Bia�ymstoku Jan Twardov Dom pod D�br WYDAWNICT1 �\|/K TE FOTOGRAFIE TO MOI UMARLI, NIEPODOBNA IST W wierszu �Trudno", pi�knym liryku-ma kap�ana m�wi: No widzisz (...) i wynekh co stale biega bo chla�oby fruwa� / wzrusza To z pewno�ci� echo rozm�w syna i matk widzisz jak �atwo si� wyrzec /jak trudno utraci�. P( zanymi z kap�a�stwem pojawia si� w tej \ miejsca utrata domu rodzinnego, dotycz�ca nym momencie �ycia - jak czytamy w Biblii swoj�" (Rdz. 2,24). Dlaczego wi�c spo�r�d w�a�nie dom rodzinny? Czy�by intuicja podj dziej b�dzie brakowa�o jej synowi w dalszyn bowiem w wielu wierszach ks. Jana Twardov szeniem i czu�o�ci�. Autor �Starych fotograf szawskim. Nigdy ju� nie zosta� odbudowany, matka wyjecha�a z Warszawy. Syn, utraciws; rzy� w�asnego domu rodzinnego. St�d, by� n: matki nie wahaj�cej si� niezwykle obrazowo a teraz martwi ciebie kubek z niebiesk� obw�dk puste miejsce po mnie prz\ trzewiki o kt�rych m�wile tak jak wszystkie - do spr, a nie do noszenia zegarek co chodzi po �miet stukasz w niewidzialna sz patrzysz jak czapla wjedei Nic dziwnego, �e s\vi�tej pami�ci dom rodzin nym wspomnieniem dzieci�stwa i m�od< zdumienie: Dlaczego dom rodzinny wida� cho� g dzie�ci lat temu... Pytanie zasadne, bo przecie rzecz spalon� wraz z domem �w czas powstai psalm�w", �szaf� z ��tej czere�ni", �stoi e ucha". Musia� to by� dom podobny temu z �E Mickiewicza - �Jak �wiat jest Bo�y, tak on l takim domu - napisa� w ksi��ce po�wi�coi Kleiner - jest skarbem, kt�rego nic w �yciu nie 5 nie zniszczy. �wiadcz� o tym wyznania ks ? z Dzieci�stwa wiary gdy rysowa� diabla bez rog�w - bo samiczka i martwi� si� z�by Pan Jezus nie zachorowa� bo by si� komunia mc uda�a a mttosc by�a lak czysta -i karmi�a Boga / wielka i dlatego mo�liwa Pozosta� wi�c na zawsze punkiem od niesienia probierzem tego co dobre i czyste Niemal ka�da pr�ba rachunku sumienia kaza�a autorowi odwo�a� sie do domu rodzinnego jak w wierszu Co zosta�o we mnie Nie o grzechy mnie pytaj co zosta�o we mnie He szczero�ci tego co juz by�o dawno ile u�miech�w wcze�niejszych od my�li ( ) modlitwy szumi�cej jak ogie� siostry przy rodzinnym stole jak niebieska ostrozka pokazuj�cej mi j�zyk po drugiej strome lampy slow wciaz czujnych by me uspic krzywdy sumienia tak vi lemego ;ak anio� i zwierz� D�ugo trwa�o zanim autoT tych wierszy zacz�� budowa� sw�j w�asny dom Nie iv sensie dos�ownym oczywi�cie ale w tym g��bokim by odwo�a� si� do eseju Budowa� mieszka� myslec Martina Heideggera Nie dhtego mieszkamy - pisa� my�liciel -zesmy wybudowali lecz budujemy i wybudowali�my o ile mieszkamy Ks Jan Twardowski utrwali� w poetyckim s�owie bodaj tylko dwa swoje mieszkania wikanatk� z pierwszej parafii w Zbikowie i skromne dwa pokoiki u Si�str Wizy tek przy Krakowskim Przedmiesuu, w kt�rych up�yn�a polowa jego �ycia O pier wszym dodajmy ledwie wspomina w Po�egnaniu wiejskiej parafii Po'egnac wikanatk�na niewielkim pi�trzi I zabra� Bibli� w i�umoczek kazania gor�tsze Drugie sta�o sie jego prawdziwym domem jedynym w swoim rodzaju, niepowtarzalnym budowanym przez lata niemal obros�ym legenda utrwalonym w wierszach me tylko kap�ana poety Anna Kamie�ska z kt�r� ks Twardowskiego po��czy�a p�niej serdeczna przyja�� napisa�a po pierwszych odwiedzinach Ptasi domek drewniany przylepiony do klasztornego muru z po�aru siviata ocala�y w zbroi krucho�ci archanielskiej przed domem modrzew czarne szyszki str�ca ir izbie powietrze pasieczne piec z kafli malowanych przez niegrzeczne dzieci z brzozowych dw�ch ga��zek krzy� kuku�ka wiejskiej parafii ( ) Spotkanie z mieszkaniem ks Twardowskiego z pewno�ci� mo�e wywo�a� zdumienie chyba ze pozna si� wcze�niej wiersze kap�ana poety najlepiej z przes�aniem samego autora kt�ry napisa� Pisz� to co widz� niczego me zmy slam a odnosi si� to nie tylko do �wiata przyro h lecz do wszystkiego co nas otacza Warto tez przypomnie� jeden z 1 ub�stwo lecz nie wyr�czenie l radosc -e mo�na mu Wspomniany tu Martin Heidegger zau zamieszkiwania jest zachowywanie /nr, tym - pisa� - ze me robimy nic leniu co ~acho\ czymspo zytywnym 1 ma miejsce wkdy gdvz Ks Jan Twardowski ma niezwyk�� unii wszystkim potrafi� zachowa� w budowanyrr cz�stke swego domu rodzinnego Wystarcz; grafie prawdziwi bo iuz niepodobne kilka drol A to czego nie uda�o si� uchroni� w i_zas j atmosfer� dzieci�stwa meogarmeta dobrot tylko przez skromno�� / w nas-ym domu rod-11 czuwa niewidzialna ) pami�� umar�ych cz; stworzy�o jeden niepodzielny �wiat Poeta z laj bo Milosc t samotno�� / wzi�v si� pod r�ce ia dzielaj ich i me s~arp �apy prv sobn 1 mi�osc samowosc bez mi�o�ci ro-paca To co rzeczyu si� wype�ni�o cala przestizen mieszkania 1 trzeba by zbudzi� czas przesz�y dokonany nie zamkni�ty Moz� 10 bsc gwizdek znali z herbem Ogonczyk Przestrze� nie wvpeln: si� �yczliwa temu wszystkiemu Z male�ki runkow od bliskich przyjaci� 1 zupe�nie nic nowe wiersze jak te o biedronkach szcz�t; kt�ry ostatnia swoj� ksi��k� zatytu�owa� Bi Obraz domu by�by niepe�ny gdyby�my dlatego ze dzi�ki klasztornemu ogr�dkom wielkich okienkach warszawskiego mieszk: szerzej pisa� nie ma potrzeby sw�j pobyt n, Niebem Heidegger zauwa�y! ze te oba okre obliczu Istot Boskich 1 nale��c do u '-.polnoly lua mnym przenikaniu si� w �wiecie ks Twarde co ziemskie Spotkania z Bogiem s� tak � z lud�mi gdy� ktokolwiek nas spotyka od Niego; Dobrze wi�c ze prezentowane w tym ..Dom pod Dobra Nowin� nie poprzez - by na. inwentaryzacj� poszczeg�lnych przedm atmosfer� budowanego przez lata mieszkar a jego otoczeniem s� znacznie bogatsze Pi komplementarnosc obrazu 1 s�owa poety w �wiat wierszy ks Jana Twardowskiego 1 k�ym kap�anem 1 poet� 6 7 Spotkania Ktokolwiek nas spotyka od Niegi tak dok�adnie zwyczajny �e nie w jak osio� co chcia� zawy� i nie mii lub chrab�szcz co swej nazwy nie b�dziemy si� mijali nie wiadomo spogl�dali na siebie i si�gali w cii my�leli o swym sercu �e troch� z jak wci�� ta sama ma�pa w seces Ktokolwiek nas spotyka od Niegi je�li mniej religijny - bardziej chi wspomni cos od niechcenia podp jak �nieg antypa�stwowy co wzn z wyrazem niewini�tka zamienia niekiedy �z� urodzi wa�niejsza o< co pomi�dzy u�miechem a u�mie Ktokolwiek nas spotyka od Niegc nagle zniknie - od razu przesada czy byli�my prawdziwi - sprawdi 11 Powracamy Z Matk� Bosk� jest tak najpierw bliska najblizs jak choinka op�atek gw mama, mamusia, matk potem teologia t�umacz �e Pan Jezus na pierwsi lata biegn� samotno�� i powracamy do Niej jak 13 Matka Boska Staro�wiecka Matko Boska Staro�wiecka z dawnego ko�cio�a podobnego do zakoi znowu spadaj� skrzydlaki jesionu tak samo szczeka owczarek szorstkow�o ziewa po adoracji niewyspany �wi�ty znowu kiedy si� me kocha - przedmioty w sierpniu m�ode bociany staj� si� same teza i antyteza ko�cz� si� pobiciem i pre kura si� stale j�ka zim� troch� li�ci trzyma si� na grabie nawet �acina milczy �eby wr�ci� znowu najwa�niejsi niewa�ni stale kos d�u�szy od szpaka po dawnemu ostoi zakochany uczy mc ii i nie mamy zielonego poj�cia umieraj�c po raz pierwszy Tylko nam si� w g�owie poprzewraca�o i chcemy wymy�li� dzisiaj bez wczoraj nowe bez starego 15 Tylko To tylko oczy co chc� widziei to tylko uszy co pochwyc� ci r�ce tak smutne jak skrzyd�a serce jak kogui zatrzymany 1 zmys�y co kryj� sekret przed Trzeba mie� cia�o by odnale�i 17 Anio� powa�ny i niepowa�ne Czy zosta�e� anio�em dopiero po d�u�sza czy zamiast palca serdecznego masz tyli czy spowiadasz tylko z grzech�w ci�kie czy klaszczesz w d�onie patrz�c na kona jak na s czy nigdy nie p�aczesz, �eby si� nigdy ni czy umiesz uwa�nie bez powodu s�ucha czy nie przytulasz si� �eby odej�� czy nie t�sknisz za cia�em za ludzkim u�miechem za d�o�mi z�o�onymi w kominek za zi�b� co we wrze�niu opuszcza ogr�d za �rebakiem zamykaj�cym powieki za chrz�szczem o nogach ��itoczerwony za ka�d� sekund� zawsze ostatni� za tym co nietrwa�e i dlatego cenne 19 Sk�pe Panienko Naj�wi�tsza Nastolatko ze Sk�pego z r�czkami na sercu �al mi szko�y zeszyt�w dawnej gumki w pi�rnik nie Kr�lowo jeszcze Kr�lewno 21 4\i WJf� I I 1 i i Dwa osio�ki Dominice na 9-1 Przyszed� osio�ek z Niedzieli 1 tr�ci� mnie nosem pyta� oczami - Osio�ku - m�wi� - podaj m by�my z rado�ci razem p�aka� T�umaczy�: - Jezus t�um dook pod kopytkami przy palmie p - Osio�ku - m�wi� - nie wier bo mi �za twoja do gard�a spa Ksi�dz i osio�ek kl�kaj� razer palmy jak rybki w s�o�cu si� potem umilkn� uszy swe stul� jak dwa osio�ki przed Wielkai 23 Kt�ry Kt�ry stworzy�e� pasikonika jak szmaragd z oczami na p czerwon� trajkotk� z w�sami na g�owic bociana gimnastykuj�cego si� na ��ce kruka nios�cego brod� z d�u�szych pi�r barana znaj�cego tylko drug� liter� �ad kolibra lec�cego tylem s�onia wstydz�cego si� umiera� mo�e d os�a a� tak mi�ego �e g�upiego kowalika chodz�cego do g�ry ogonem zreszt� wszystkich co nie wiedz� dlaeZE kanciaste orzeszki buku co p�kaj� tylkc anio�a po nieobecnej stronie - bez wlas �ab� graj�c� jak nakr�cony budzik nie�miertelniki wi�dn�ce - wi�c prawu dyskretn� rozpacz jak pogodne krakani logiczn� formu�k� nad przepa�ci� niezawinion� win� psiaka z p�opadni�tym uchem �z� jak skr�cony rachunek chyba jeszcze nie powsta� na serio �wia jeszcze trwa Tw�j u�miech niedoko�czc 27 Sprawiedliwo�� Gdyby wszyscy mieli po cztery jab�t gdyby wszyscy byli silni jak konie gdyby wszyscy byli jednakowo bezb gdyby ka�dy mia� to samo nikt nikomu nie by�by potrzebny Dzi�kuj� Ci �e sprawiedliwo�� Tw�j to co mam i to czego nie mam nawet to czego nie mam komu da� zawsze jest komu� potrzebne jest noc �eby by� dzie� ciemno �eby �wieci�a gwiazda jest ostatnie spotkanie i roz��ka piei modlimy si� bo inni si� nie modl� wierzymy bo inni nie wierz� umieramy za tych co nie chc� umiei kochamy bo innym serce wych��d�o list przybli�a bo inny oddala nier�wni potrzebuj� siebie im �atwiej zrozumie� �e ka�dy jest d i odczytywa� ca�o�� 29 \ v Razem z Tob� Krzy� Tw�j idzie razem z Tob� nad ranem w jasny dzie� w ko�cu lala kiedy dokarmia si� przy oknie po ciemku kiedy zimorodek czeka na zim�, i kiedy smutek szuka przyja�ni w lipcu kiedy wysiewaj� koper i 1 od zaraz - do jeszcze nie wiem zadzwoni� do �wi�tych przez telefon poprosz� by krzy� nie przychodz�! bez Cieb 31 O mi�o�ci bez serca Modl� si� jeszcze do mi�o�ci bez se niezapominajki niby niebieskiej al jak cz�sto lylko do p�aczu polrzebr do pisania list�w na mi�kko okoliczno�ciowych wzrusze� malowania �wi�tych szukania drugiego chocia� nie do [ po to aby wybiera� �rodki �atwe i i �eby zazdro�ci� przez telefon wynajdywa� s�abe strony kamieni. Serce to jeszcze za ma�o �eby koch 33 Modlitwa Jezu Frasobliwy na przek�r wszystkim bez parasola na deszczu Z go�ymi kolanami slaby bo bezstronny nie�mia�y jakby� debiutowa� z pro�ba o prostot� samotny bo spokrewniony ze pewnie martwi� Ci� ludzie kt�rzy s� jak katechizm na ka�de pytanie musz� mie� koniecznie odpo1 35 i -T- irg/Fr. f^W. i )J t0 if^ilm � ' \\m ^^^KPi a^. Lv 1, ) j 1 f^ i ;.J� H -�B L?a *> Stare fotografie Tylko fotografie nie licz� si� z czas� pokazuj� babci� jak chud� dziewcz z wiosn� na czerwonych ga��ziach jej pi�k� sprzed p� wieku i wr�ble jej warkoczyk tak wierny jak anio� jej skakank� jak prawd� bez �ez i pi biskupa w kr�tkich majtkach na w fotografie najch�tniej ocalaj� dziec wol� u�miech ni� ostre dogmatyczi r�wnie� serce co si� dyskretnie sp� pokazuj� wakacje bezlitosne lato i psem spotkanie pomi�dzy pszeni zw�aszcza gdy �ycie ucieka jak ba�o i �limak chodzi z domem swym be; kamie� z twarz� kr�lewsk� kt�ry r przed dworem co si� spali� siostry dowcipne cho� zegarek im p�aka� n wspomnienie 6 klasy stygn�ce jak z dyrektorem jak z ssakiem niewin umar� nie zmartwychwsta� by odej staw po��k�y jak topaz i �ab� z tali kiedy szczygie� z ogrodu przenosi s: nawet traw� co zawsze wykr�ci si� krajobraz co ju� przeszed� dawno w i oczy ju� za wielkie by stacje na rc 37 Noc� noc� modli� sic w Ogrodzie C sam na sam z Anio�em jak / dziewczynk� w bieli trzej najbli�si wybrani zasn�li kogut wrzasn�� nad ranem bieg�o serce nie wybrane takie me �pi 39 Na biurku Tu le�y mapa co si� zmienia po ka�dej wojnie ju� nie taka sami tam znaczki pocztowe znowu troch�, inne klej niby farba rozpuszczona w wodzie ________ teczka o kt�r� pies potr�ci� nosem ' ~" pi�ro wieczne jak k�amstwo bo wcale nie wieczne przysz�y d�ugopisy i ju� sie nie przyda ksi��ka pami�tnik damy chyba dawno temu m�wi� �e tylko trzy razy jej nie by�o w domu w dniu �lubu w dniu chrztu dziecka i swego pogrzebu kalendarz jak nieszcz�cie, potw�r - liczy milcz�c tylko serce odmierza czas w odwrotn� stron� w szufladzie stary pieni�dz co wyszed� z obiegu z Pi�sudskim ciekawostka male�ka liryka tak czysta �e si� za ni� ju� nic nie kupuje a te fotografie to moi umarli bez kt�rych przecie� niepodobna istni szlachetni dzi� na pewno skoro ich rui r***** Wszystko co dawne Dlaczego dom rodzinny wida� �ho< i lamp� co zgaszono trzydzie�ci lat i psa co szczeka gro�nie a chcia� na wci�� rzeczywiste to co niemo�liwe czemu to co nie jest chlebem wa�n czemu ci co odeszli s� bardziej obei i nawet dawna mi�o�� co straszy�a stroi miny zabawne bo stal� .si� du< mi�o�� to samotno�� co ��czy najbli st�d czyste nawet co jest zbyt gor�c fotografie prawdziwe - bo ju� niepc cho�by� nie chcia� sta� w miejscu ty jak nagietki co kwitn� przed dziesi� czemu b�l pisze wiersze nie idiotka r�ka wszystko po to by pyta� co nas ��czy z da�em Pro�ba Matko �askawa zmi�uj si� ludc mn� spok�j ma mask� ciemn� Mi�o�� �wiat�o zapala nadzieja uczy czeka� pom - Sziurdimi czaseai po ciemku 45 Modlitwa o bezsenno�� * - Nie zas�uguj� na noc spokojn� na kapel� �wierszczy smutn� pogodn� na fotografi� z �ab� przystojn� zn�w wojny przesuwa si� cie� Na dobranoc Rozgadana wiedza wymowna poezja przez radio S/open m�wi� do ca�uj� de na dobranoc m�j kr. bo milczy tylko prawda i nie�; 49 Wa�ne To �e wszystko dzieje si� inacz to cierpienie t�dy ow�dy 10 dzie� bez kochanej r�ki ten b�l i lak dalej ten mr�z �e tylko jeden pi�t u gdy k�ad�em setce de zimnego (a jesie� lekko chora po tej >in ta ma�pa be� ma�py powiedz �e ti i w�a�nie wa�ne 51 Kr�lewno Kr�lewno ze Sk�pego podaj r�czk� prosz� uratuj wiersze nie�mia�e i bose takie co nie biegn� jak krytyk /, szanuj� ksi�dza Bak� z kleryka! takie co nie �wiec� jak szyja ozd za kt�re me p�ac� dolarami Nob 53 Zmieni�y si� czasy nazywamy go brzydko str�t ka�emy mu nas pilnowa� u�ywamy jak ch�opca na pos kto z nas mu r�k� poda po�a�uje �e ma skrzyd�a za d sumienie tak czyste �e niew} kolor bia�y raczej niepraktyc: �ycie obce bo bez pomy�ek mi�o�� nieca�� - bo bez umie kto z nas obejmie go za szyj� s�uchaj - powie - zmieni�y si teraz ja ci� przed �wiatem ut 55 marcu W marcu pojawia si� gawron sroka czajka puszczyk czapla M postkomunistka towarzyszka wrona tylko Boga nie wida� nie chce niewierz�ca Rachunek dla doros�eg Jak daleko odszed�e� od prostego kubka / jednym ud od starego sto�u ze zwyk�a cerat od wzruszenia nie na niK o\] sensu od podziwu nad �wiatem od tego eo nagie a nie rozebra�� od lego eo wielkie nie tylko z da od tajemnicy me wyk�adanej na od maiki kt�ra patrzy�a w j od pacierza od Polski z rana ty siary koniu 59 zw�aszcza kiedy podbia� zamyka a pszczo�a sprawy wa�ne powiad i ka�da chwila juz nie tera�mejsza stale przesz�a lub przysz�a ostatnia i pierwsza WieCZnO�� Wci�� wieczno�� by�a z nami a nam si� zdawa�o Mieczys�awowi Milbrandtewi Wci�� wieczno�� by�a z nami a nam si� zdawa�o ze wszystko jest nietrwa�e wi�c troch� na niby jak zaj�c mechromony lub trzmiel na ostr�zkach ze ciemno�� kapie z zegarkajakzrany ze czas zmarnowany stale i za kr�tki ka�d� mi�o�� zamienia na �zy bardzo drobne ze dawni zakochani juz si� me ca�uj� bo list najpierw przybli�a a potem oddala dop�ki b�dzie poczta ze skrzynk� czerwon� i panny z�e niezno�ne a dobre za nudne i s��w wszystkich za wiele bo brakuje s�owa Wci�� wieczno�� by�a z nami a nam si� zdawa�o ze czas wszystko wymiecie m�dry i niech�tny ze tylko odleci s�jka zbyt ostro�na bo po to z�by cierpie� trzeba by� bezbronnym jak dzieci�stwo na wsi z kr�likiem przy sercu Patrz - m�wi�e� - tak wszystko na oczach si� zmienia jak pasikonik za szybko zielony wi�c mo�emy me pozna� nawet swego domu po�� chocia� no�yczki na tym samym miejscu naparstka po mamusi me oddaj mkomu i trzymaj fotografie bo Pan B�g je zdmuchnie 60 61 Spis rzeczy On 8 Spotkania 11 Powracamy 13 Matka boska Staro�wiecka 15 Tylko 17 Anio� powa�ny i niepowa�ne py Sk�pe 21 Dwa osio�ki 23 Bocian 24 Kt�ry 27 Sprawiedliwo�� 29 Razem z Tob� 31 O mi�o�ci bez serca 33 Modlitwa 35 Stare fotografie 37 Noc� 39 Na biurku 40 Wszystko co dawne 43 Pro�ba 45 Modlitwa o bezsenno�� 46 Na dobranoc 49 Wa�ne 5/ Kr�lewno 53 Zmieni�y si� czasy 55 W marcu 56 Rachunek dla doros�ego 59 Wieczno�� 60 63 � by Jan Twardowski 1997 � by Urszula Zawadzka-Wyrzykowska & Wojciech Wyrzykowski 1997 OPRACOWAMh(,RA1-1< ZNE Urszula Za wad zka-Wyrzykowska #r Zpj�i ia Wojciech Wyrzykowski Urszula Zawadzka-Wyrzykowska m Wyb�r wimtszri przedmowa Waldemar Smaszcz ISBNX3-87213-13-o Ksi��ka wydana pi ty wsp�udziale Wydawnictwa bierna 31-055 Krak�w, ul Westerplatte 8 Wydawnictwo �UK sp. l o. o Bia�ystok 1997 Wydanie pierwsze Druk i oprawa ORTHDRUK Bia�ystok