TOKSYCZNY WSTYD John Bradshaw Wyd. "Akuracik" Fragment: Dziecko uczy si� wstydzi� zanim jeszcze potrafi m�wi�. Dlatego bardzo trudno jest okre�li�, czym jest wstyd. Jest on jedn� z tych zdrowych, ludzkich mocy, kt�re w pewnych okoliczno�ciach przeradzaj� si� w ci�k� chorob� duszy. Mo�emy wi�c wyr�ni� dwie po- stacie wstydu: wstyd zdrowy, o�ywczy, oraz wstyd toksyczny, niszcz�cy. Wstyd toksycz- ny jest niezwykle bolesnym prze�yciem wewn�trznym, spowodowanym nieoczekiwanym ods�oni�ciem. Jest g��bok� ran� wewn�trzn�. Izoluje nas od nas samych i od innych ludzi. Pod wp�ywem toksycznego wstydu wyrzekamy si� samych siebie. (...) Pierwotne mechanizmy obronne ego W sytuacji powa�nego zagro�enia Ja uruchamia si� automatyczny proces samo- obrony zwany systemem pierwotnych mechanizm�w obrony ego. System ten po raz pierwszy nazwa� i opisa� Freud. Ka�dy z nas stosuje od czasu do czasu mechanizmy obronne, w kt�re wyposa�y�a nas natura. Z za�o�enia nie powinny by� one stosowane sta- le, ale tylko w okre�lonych sytuacjach. Dziecko jest istot� bezradn� i bezsiln�. Z chwil� przyj�cia na �wiat jego Ja jest niezr�nicowane. Ka�de dziecko musi wytworzy� wok� swego Ja odpowiednie granice. Naby� okre�lone umiej�tno�ci. Mechanizmy obronne bar- dziej s� potrzebne dziecku ni� doroslemu. Dop�ki dziecko nie wytworzy silnych granic, pos�uguje si� w razie zagro�enia Ja mechanizmami obronnymi. Dziecko, by m�c wytwo- rzy� odpowiednie granice, potrzebuje rodzic�w, kt�rzy sami maj� mocne granice. Rodzi- ce, kt�rych osobowo�� ukszta�towa�a si� na bazie wstydu, takich granic nie maj�. Kiedy czlowiek �yje w przekonaniu, �e jest z za�o�enia u�omny i niepe�nowarto�ciowy, ca�y �wiat wydaje mu si� u�omny i bezwarto�ciowy. Toksyczny wstyd nie zna granic. A dziec- ko pozbawione ochronnych granic nie ma szans na przetrwanie. �ycie bez granic por�w- na� mo�na do �ycia w domu pozbawionym drzwi, lub w kraju pozbawionym tak granic, jak i wojska, gotowego tych granic broni�. Natura wyposa�y�a dzieci nie tylko w egocen- tryzm, ale i w pierwotne mechanizmy obronne, zast�puj�ce granice. Dzi�ki mechanizmom obronnym dziecko ma szanse wytrzyma� sytuacje, kt�re w przeciwnym razie by�yby nie do wytrzymania. Zaprzeczanie i tworzenie iluzorycznych wi�zi Jednym z najprymitywniejszych mechanizm�w obronnych jest zaprzeczenie. W obliczu zagro�enia dziecko zaprzecza temu, co si� dzieje, albo zaprzecza, jakoby mu si� z tego powodu dzia�a jakakolwiek krzywda, albo zaprzecza, jakoby dana sytuacja mia�a jakikolwiek wp�yw na jego �ycie. Poj�cie zaprzeczenia, wprowadzone przez Freuda, roz- win�� Robert Firestone. Jego zdaniem najprymitywniejsz� postaci� tego mechanizmu obronnego jest �iluzoryczna wi꟔. Pod tym poj�ciem rozumie on z�udne przekonanie zawstydzanego dziecka, �e ��czy je z rodzicami silna wi�. Paradoksalnie, im wi�ksza dziecku dzieje si� krzywda, tym silniejsze z�udzenie wi�zi. Proces tworzenia silnej wi�zi dziecka z osob�, kt�ra je wykorzystuje, to jeden z najbardziej zdumiewajacych aspekt�w mechanizmu indukowania wstydu. Rodzice, kt�rzy krzywdz� swoje dziecko, zwykle ro- bi� to w spos�b nieprzewidywalny, przypadkowy. Dziecko, kt�remu dzieje si� krzywda, traci poczucie w�asnej warto�ci i zaczyna si� wstydzi�. Im bardziej traci szacunek do sa- mego siebie, tym mniejsz� ma mo�liwo�� wyboru. Przekonane, �e nie ma innej mo�li- wo�ci, dziecko trzyma si� kurczowo krzywdziciela. Istot� iluzorycznej wi�zi (kt�ra naprawd� jest niewol�) jest z�udne przekonanie, �e druga osoba jest do naszej dyspozycji, kocha nas, chroni. Iluzoryczna wi� przypomina fatamorgan�. Gdy ju� raz si� wytworzy, dzia�a automatycznie i nie�wiadomie. Wyparcie Gdy wydarzy si� co�, co przekracza granice tolerancji cz�owieka, sygnalizuj� o tym silne emocje. Emocje to rodzaj energii-w-ruchu. Sygnalizuj� utrat� czego�, zagro�enie, stan nasycenia. Gdy kto�, kogo kochamy odchodzi, smucimy si�. Gdy co� nam zagra�a, rzeczywi�cie lub potencjalnie, z�o�cimy si� lub si� boimy. Rado�� sygnalizuje spe�nienie, zaspokojenie potrzeb. Ilekro� dziecko jest w taki lub inny spos�b porzucane i przez to zawstydzane, z�o�ci si�, smuci, ma poczucie krzywdy. Ow�adni�ci wstydem rodzice wstydz� si� wszelkich emocji, nie toleruj� wi�c �adnych przejaw�w emocji u dziecka. Kiedy dziecko okazuje emocje, zawstydzaj� je. Dziecko uczy si� wypiera� emocje, dzi�ki czemu przestaje je odczuwa�. Nie wiadomo dok�adnie, na czym polega mechanizm wyparcia. Z pewno�ci� wi��e si� jednak z napinaniem mi�ni, zmian� rytmu oddychania, rezygnacj� z fantazji. Wyparcie emocji powoduje uczucie odr�twienia. Ca�y mechanizm unikania emocji przypiecz�towany zostaje zanikiem �wiadomo�ci faktu, �e si� czego� unika. Wymazywanie z pami�ci subiektywnych do�wiadcze� Kaufmann przypuszcza, �e mechanizm obronny wyparcia jest bezpo�rednio zwi�za- ny z zawstydzaniem emocji. Zdaniem tego autora, kiedy cz�owiek jest ci�gle zawstydzany za okazywanie emocji, ucieka w �wiat, w kt�rym wszelkie subiektywne prze�ycia ulegaj� wymazaniu. Wymazywanie do�wiadcze� r�wnoznaczne jest z ich wypieraniem. Zanim emocja zostanie wyra�ona, prze�ywana jest wewn�trznie. (...) Oszustwa emocjonalne Fragmenty wewn�trznych do�wiadcze�, kt�re ulegly odszczepieniu (uczu�, potrzeb, pop�d�w), pr�buj� znale�� uj�cie. Przypominaj� wyg�odniale psy, kt�re zamkni�to w piwnicy. Trzeba je za wszelk� cen� uciszy�. Mo�na to uczyni� poprzez tzw. konwersj� uczu�. Polega ona na tym, �e uczucie zabronione lub wstydliwe zamieniamy na inne, �atwiej daj�ce si� zaakceptowa� lub mniej bolesne. Widzieli�my ju�, jak ten mechanizm dzia�a w przypadku uczu� o charakterze seksualnym. Uczucia wstydliwe zast�pi� mo�na innymi uczuciami. Podobnie dzieje si� ze z�o�ci�. Z�o�� cz�sto ulega wyparciu i zamienia si� w uczucie �atwiejesze do tolerowania lub mniej przez rodzin� t�pione, np. poczucie krzywdy czy winy. Zamiast odczuwa� z�o��, czlowiek odczuwa co� innego, bardziej strawnego. Trzyletni Ja� jest w�ciek�y, bo mama obiecala mu, �e go zaprowadzi do centrum zabawy, ale teraz pr�buje si� z tej obietnicy wykr�ci�. Chlopczyk wrzeszczy i tupie n�kami (jak to jest w zwyczaju u trzylatk�w), oznajmia mamie, �e j� nienawidzi. Ale mama jest osob� wsp�uzale�nion� i dog��bnie zawstydzon�. Panicznie boi si� z�o�ci, u siebie i u innych. Kiedy Ja� si� z�o�ci, uruchamia w matce z�o�� wobec w�asnych rodzi- c�w. A poniewa� emocja ta wyzwala w niej wstyd i poczucie winy, pr�buje si� z tym upora� zawstydzaj�c syna. Wyja�nia mu zatem, �e gniewaj�c si� na ni�, sprawia jej wielk� przykro��. A poniewa� jeszcze jako ma�a dziewczynka nauczy�a si� z�o�� przekszta�ca� w smutek, zaczyna p�aka�. Kobiety cz�sto p�acz�, kiedy si� gniewaj�. A oto scenka z dzieci�stwa mamy: tata si� na ni� gniewa, bo zamiast i�� spa�, ci�gle si� bawi w swoim pokoju. Tata zaczyna krzycze�, ona w bek. Tacie robi si� g�upio, wi�c bierze c�reczk� na r�ce i j� przytula. Przynosi szklank� soku i ko�ysze j� do snu. Ju� jako ma�a dziewczynka mama Jasia zrozumia�a, �e rodzice smutek akceptuj�, wi�c nauczy�a si� przekupywa� ich smutkiem. Z�o�ci� niczego nie mog�a zwojowa�. Wi�c gdy Ja� krzyczy, �e j� nienawidzi, rozp�akuje si� i m�wi, �e mo�e si� kiedy� tak zdarzy�, �e on bedzie jej potrzebowa�, a jej nie b�dzie. Mo�e mu nawet zagrozi�, �e p�jdzie sobie i umrze! Biednemu Jasiowi grunt si� usuwa spod n�g. Czuje si� porzucony, jest przera�ony, boi si�, �e mama go zostawi. Biegnie do niej pe�en poczucia winy. �wiadomo�� gniewu znika, ust�puj�c miejsca poczuciu winy. Ja sam przez wiekszo�� �ycia ze strachu t�umi�em z�o��. Ilekro� zdarzy�o mi si� na kogo� rozgniewa�, natychmiast zaczyna�em si� ba�. By�em wr�cz przera�ony. Nawet je�eli nikt mi nie zabrania� wyra�ania gniewu, usta mi drga�y, g�os mi si� za�amywal, ca�y si� trz�s�em. Eric Berne, tw�rca analizy transakcyjnej, nazwa� ten rodzaj odczucia �procesem konwersji�. Ja to nazywam oszustwem przemiany. Emocjonalne oszustwo to usankcjono- wane przez rodzin� uczucie, kt�rym zast�puje si� uczucie nieakceptowane, wstydliwe. 1 1