Dorota Suminska Szczęśliwy pies porady lekarza weterynarii Książka polecana przez KRAJOWĄ IZBĘ LEKARSKO-WETERYNARYJNĄ © Galaktyka, Spółka z o.o., Łódź 2004 90-562 Łódź, ul. Łąkowa 3/5 tel. +42 639 50 18, 639 50 19, tel./fax 639 50 17 e-mail: [email protected] ISBN 83-89896-03-6 Projekt okładki i strony tytułowej: Cezary Iwardowski Współpraca redakcyjna: Katarzyna Rakowska Redaktor: Małgorzata Gołąb Redaktor techniczny: Andrzej Czajkowski Korekta: Monika Ulatowska Skład: Studio Garamond, Łódź Druk i oprawa: Łódzkie Zakłady Graficzne Księgarnia internetowafll Pełna informacja o ofercie, zapowiedziach i planach wydawniczych Zapraszamy www. galaktyka, com .pl kontakt e-mail: [email protected] Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być! reprodukowana ani wykorzystana w jakiejkolwiek formie ani w jakikolwiek sposób - elektroniczny, chemiczny lub mechaniczny, przez kopiowanie oraz przechowywanie w systemach informacyjnych — bez pisemnej zgody Wydawcy. Spis treści Wstęp......................................................................................................................................7 Nowy członek rodziny............................................................................................9 Pierwszy pies w domu.........................................................................................................9 Wybór rasy...............................................................................................................................10 Wychowanie....................................................................................................................24 Zasady ogólne.......................................................................................................................24 Psi język...................................................................................................................................28 Nauka czystości...................................................................................................................32 Pierwsze spacery i nauka posłuszeństwa poza domem......................................33 Psie posłanie..........................................................................................................................37 Psie zabawki..........................................................................................................................37 Agresja i rasy uważane za agresywne..........................................................................38 Szkolenie psów.....................................................................................................................41 Najczęściej występujące zaburzenia w zachowaniu psów................................42 Żywienie.............................................................................................................................46 Zasady ogólne.......................................................................................................................46 Czym karmić (składniki).................................................................................................49 Kości.......................................................................................................................................49 Mleko.....................................................................................................................................49 Mięso.....................................................................................................................................49 Warzywa................................................................................................................................50 Węglowodany.......................................................................................................................50 Tłuszcz..................................................................................................................................50 Sól...........................................................................................................................................51 Zapotrzebowanie pokarmowe........................................................................................51 Ile i jak często ma jeść......................................................................................................51 Jak nie dopuścić do otyłości............................................................................................51 Zasady komponowania posiłków....................................................................................52 Czego unikać w psiej diecie?...........................................................................................53 Żywienie szczeniąt.............................................................................................................54,- Suczki w ciąży i katmiące.................................................................................................59 Psy pracujące.......................................................................................................................63 Reproduktory.......................................................................................................................64 Stare psy...............................................................................................................................65 Profilaktyka.....................................................................................................................67 Zalecenia ogólne..................................................................................................................67 Szczenię..................................................................................................................................67 Pies dorosły............................................................................................................................69 Pies stary.................................................................................................................................70 Zalecenia szczegółowe......................................................................................................71 Ucho.......................................................................................................................................71 Oko.........................................................................................................................................72 Jama ustna............................................................................................................................74 Odbyt.....................................................................................................................................76 Narządy rozrodcze..............................................................................................................77 Układ moczowy...................................................................................................................79 Przewód pokarmowy..........................................................................................................80 Skóra......................................................................................................................................80 Rozmnażanie i sterylizacja...............................................................................85 Rozmnażać czy sterylizować?.........................................................................................85 Suczki.......................................................................................................................................87 Cieczka..................................................................................................................................87 Krycie.....................................................................................................................................88 Ciąża......................................................................................................................................89 Poród......................................................................................................................................89 Sterylizacja suczki..............................................................................................................92 Kastracja psa..........................................................................................................................94 Zakończenie...................................................................................................................95 I Wstęp Mędrcy Wschodu uważają, że świadomość i uczucia są właściwością wszechświata. Krążąc gdzieś w przestrzeni kosmicznej, potrzebują żywych istot, aby za ich pośrednictwem się ujawnić. A żywe istoty to nie tylko ludzie. Można w nieskończoność przytaczać mądrości ze Wschodu, Zachodu, z Północy i Południa, ale wydaje mi się, że wystarczy spojrzeć w psie oczy, żeby zrozumieć, że nie tylko my umiemy kochać. Chociaż od zawsze człowiek nazywał psa swoim przyjacielem, to kiedy rozglądam się dookoła, ta przyjaźń wydaje mi się bardzo jednostronna. Psy na pewno są naszymi przyjaciółmi, ale czy my jesteśmy przyjaciółmi psów? Powstają piękne filmy o psach, ludzie piszą o nich wiersze, śpiewają piosenki, są tacy, którzy stawiają im pomniki, a ja myślę, że wystarczyłoby po prostu przygarnąć biedną, wałęsającą się na śmietniku istotę. I gdyby każdy człowiek choć raz w życiu zaopiekował się jednym bezpańskim psem, nie byłoby na świecie psiego nieszczęścia. Książkę tę dedykuję tym wszystkim, którzy nie oglądając się na psią urodę ani panującą modę, wzięli do swojego domu Burka czy Azorka siedzącego gdzieś w kącie czy na śmietniku. Nowy członek rodziny PIERWSZY PIES W DOMU Dom bez psa to smutny dom. Z pojawieniem się psa bywa różnie. Czasem jest to piesek znaleziony na ulicy, przyprowadzony przez dzieci, czasem jednak jego zakup jest przemyślany, a w zastanawianiu się nad wyborem psa bierze udział cała rodzina. Nie zachęcam do wybierania psa pod kolor tapicerki mebli czy też pod wpływem filmu oglądanego w telewizji. Wybór rasy czy też rodzaju psa powinien być zależny nie tylko od naszych gustów, ale od naszego trybu życia, naszych przyzwyczajeń i nawyków. Oczywiście sytuacja wygląda zupełnie inaczej, gdy znajdujemy psa, zwłaszcza dorosłego, na ulicy - wtedy należy zawsze skorzystać z pomocy specjalisty, ponieważ nie znamy przeszłości zwierzęcia, jego charakteru i nawyków. Bez względu na rasę najlepiej brać do domu szczeniaczka 7-tygodnio-wego. Najważniejsza zasada: dajmy psu oswoić się z nowym otoczeniem. Nie można od pierwszego dnia stawiać mu wymagań, tresować, zapraszać gości. Pamiętajmy, że szeroka faza socjalizacji psowatych trwa od 3. do 12. tygodnia życia. Jest to krytyczny okres rozwoju, w którym szczenię szczególnie intensywnie uczy się sygnałów przekazywanych przez inne osobniki, a przede wszystkim przez rodziców. Szczeniak wzrastający w psim stadzie przebywa z rodzicami i rodzeństwem niejednokrotnie przez całe życie, zajmując tzw. pozycję pomocnika, czyli osobnika, który stojąc niżej w hierarchii, uczestniczy w wychowaniu następnych pokoleń. Bez względu na rasę w rodzinie ludzkiej pies powinien zająć pozycję pomocnika. Postępowanie właściciela powinno zależeć od tego, jakiej rasy jest szczenię i jakie cechy osobnicze reprezentuje. Z jednym, niezmiennym wyjątkiem: w stadzie panuje zgoda. Wykluczone są awantury rodzinne, używanie przemocy, wyładowywanie złości na dzieciach czy kimkolwiek z rodziny włącznie z psem. Aby dowiedzieć się, do jakiej grupy charakterologicznej należy pies, trzeba pozwolić mu zaprezentować się z każdej strony, nie narzucając się mu w pierwszych dniach przebywania w nowym miejscu. Jeżeli mamy psa lękliwego, pamiętajmy, że strach łatwo przeradza się w agresję, samookaleczanie lub niemożność wyładowania energii podczas zabawy, co prowadzi do niszczenia przedmiotów. Większość ras miniaturowych jest wrażliwa na wszystkie bodźce: dotykowe, dźwiękowe, wzrokowe; psy myśliwskie, takie jak aportery, pło-chacze, psy dowodne i wyżły, są bardzo czułe na bodźce dźwiękowe. Najtrudniej wychowywać nadwrażliwe, pobudliwe szczenię. Trudno podać tu jakieś reguły. Postępowanie musi być dostosowane do indywidualnego przypadku. Konieczne są regularne wizyty u specjalisty, który zajmie się zaburzeniami w zachowaniu. Panuje opinia, że suki lepiej tolerują dzieci. To nieprawda. Pamiętajmy o istniejącym u społecznych psowatych zwyczaju zagryzania szczeniąt innych suk przez sukę alfa. Jeśli wybór pada na szczeniaka rasy uważanej za trudną wychowawczo, a w rodzinie są lub będą małe dzie-i ci, znacznie bezpieczniej wybrać psa, a nie sukę. Najlepiej zdecydować się na psa, który od pokoleń służył do towarzystwa, a nie do walk. WYBÓR RASY Wybór rasy szczenięcia wydaje się najistotniejszy pod względem | przyszłych powodzeń czy niepowodzeń wychowawczych, dlatego powinien zostać poprzedzony poradą fachowca - doświadczonego kyno-loga lub lekarza weterynarii, który doradzi, jakiego psa wybrać, biorąc 10 pod uwagę wielkość rodziny, warunki, w jakich żyje, obecność i wiek dzieci, a przede wszystkim oczekiwania rodziny w stosunku do psa. Rola specjalisty polega na poinformowaniu przyszłych właścicieli 0 różnicach w wychowaniu szczeniąt nie tylko ze względu na ich wrażliwość osobniczą, ale przede wszystkim na rasę. Pierwotnie rasy tworzone były w kierunku uzyskania pewnych cech użytkowych. Bardzo dziś modny pies pracoholik husky nie nadaje się dla domatora. Tak samo jak mops dla amatora joggingu. Natomiast mieszańce, kundelki z dziada pradziada, bardzo łatwo dostosowują się do każdych warunków i doskonale nadają się do roli pierwszego psa w rodzinie. Przyjrzyjmy się zatem grupom psich ras i ich charakterystyce: • I grupa - owczarki i psy zaganiające Owczarki i psy zaganiające to pierwsza grupa w nomenklaturze psów rasowych przyjętej przez Międzynarodową Federację Kynologiczną. Już w czasach prehistorycznych ludzie zauważyli, że podczas polowania psowate zaganiają zwierzęta w grupę, próbując wyeliminować z niej najsłabsze. Ta umiejętność została wykorzystana przez człowieka do wyhodowania psów, które miały nie tylko utrzymywać stado zwierząt hodowlanych w grupie, ale także pilnować go i prowadzić. Wszystkie te umiejętności wymagają od psów pasterskich zaganiających bardzo dużej inteligencji, siły fizycznej, spostrzegawczości i refleksu. Z czasem zaczęto tym niezwykle inteligentnym psom powierzać nowe funkcje, takie jak pilnowanie, poszukiwanie ludzi, wykrywanie narkotyków 1 materiałów wybuchowych, ratownictwo, pomoc osobom niepełnosprawnym. Od pewnego czasu rolnicy bardzo chętnie wykorzystują je, zwłaszcza owczarki border collie, do ich pierwotnej funkcji, a więc do pilnowania i zaganiania stada. W Polsce nazwa owczarek kojarzy się oczywiście z owczarkiem niemieckim, chyba najbardziej popularnym z owczarków. Owczarek niemiecki zasługuje na szczególną uwagę, ponieważ jest to pies wszechstronny - doskonale nadaje się do towarzystwa, jak również jako pies 11 pracujący. Znamy wszyscy filmy opowiadające o losach owczarków niemieckich: Szarika z serialu Czterej pancerni i pies czy psa Cywila. Nikogo w Polsce nie trzeba przekonywać do tej rasy, muszę jednak zaznaczyć, że jest to pies wrażliwy, inteligentny, ale potrzebujący współpracy właściciela. A więc ci, którzy nie mają czasu na zabawę z nim i na długie spacery, nie powinni się na tę rasę decydować. Wszystkie psy należące do tej grupy zdecydowanie nie nadają się dla ludzi, którzy nie mogą poświęcać im dużo czasu i stawiać przed nimi coraz to nowych zadań. Ostatnio bardzo w Polsce modny border collie to typowy przedstawiciel grupy psów zaganiających i tak jak australijski kelpie wykazuje wszystkie cechy swojej użytkowości. A więc wymaga stawiania przed nim specjalnych zadań, przeróżnych zabaw na powietrzu, które zapewnią mu zdrowie psychiczne; można z nim uprawiać taki sport jak agility*. Ponieważ własnych, rodzimych ras nie mamy zbyt wielu, szczególnej uwadze polecam dwie rasy polskie: polskiego owczarka nizinnego i owczarka podhalańskiego. Owczarek podhalański, piękny duży pies jest wynikiem skrzyżowania dogów azjatyckich z pochodzącymi z Tatr psami górskimi. Przebywał w dość dużej izolacji do końca XIX wieku i dzięki temu utrzymał czystość rasy. To typowy przedstawiciel grupy owczarków: inteligentny, silny i odważny, doskonale nadający się jako stróż domu, także takiego, w którym są dzieci. Może stróżować na zewnątrz, pod warunkiem że będzie miał odpowiednią budę. Polski owczarek nizinny, znacznie mniejszy, również zachował cechy charakterystyczne dla grupy owczarków. Nadaje się do niewielkich mieszkań w mieście, pod warunkiem że właściciel będzie mu poświęcał odpowiednio dużo czasu. * Agility w dosłownym tłumaczeniu z ang. znaczy: zwinność, zręczność. To zawody sportowe dla psów, polegające albo na zaganianiu stada po wcześniej ustalonej trasie, albo na pokonywaniu toru przeszkód i innych ćwiczeniach zręcznościowych. 12 • II grupa - pinczery, sznaucery i molosy Pinczery, sznaucery, molosy, do których należą rasy obecnie bardzo modne, a niebezpodstawnie uważane za agresywne, oraz szwajcarskie rasy pasterskie to bardzo zróżnicowana grupa psów. Szwajcarskie rasy psów pasterskich przypominają poprzednią grupę, czyli owczarki i psy zaganiające. Mają wszystkie cechy psów pasterskich, czyli owczarków, poza tym są to zdecydowanie psy górskie, a więc odporne na zróżnicowane warunki klimatyczne. Typowym przedstawicielem tej grupy jest już dobrze znany w Polsce berneński pies pasterski -duży, umaszczony czarno, z brązowo czerwonym podpalaniem i białą klatką piersiową służył góralom do transportu mleka do wytwórni serów. Jest typowym przedstawicielem rasy użytkowej, inteligentnym, pojętnym, ale wymagającym stałego i konkretnego zajęcia. Nie nadaje się do roli stróża, kocha ludzi i zdecydowanie potrzebuje kontaktu z człowiekiem. Pinczery i sznaucery W każdym, nawet najmniejszym piesku do towarzystwa, drzemie stróż własnego terytorium i każdy pies stara się zaalarmować właściciela, że dzieje się coś niezwykłego. Dobry stróż cechuje się tym, że odróżnia sytuacje nienormalne od normalnych, groźne od niegroźnych. Musi być silny i wysportowany, aby móc powstrzymać intruza, nie robiąc mu krzywdy. Takie właśnie są pinczery i sznaucery. Oczywiście pinczer miniaturowy czy sznaucer miniaturowy chociażby ze względu na rozmiary nie mogą stać się dobrymi stróżami, ponieważ nie będą w stanie unieruchomić intruza. Natomiast są na tyle czujne, że będą skutecznie informować właściciela o zagrażającym niebezpieczeństwie. Psy tej grupy są potomkami szpica torfowego, a skrzyżowanie ich z innymi psami pozwoliło uzyskać różnorodność w tej grupie. Pies niesłusznie cieszący się złą sławą, a dokładnie odpowiadający charakterystyce tej grupy psów, to doberman. Wyhodowany przez Fryderyka Dobermana w XIX wieku będzie dla stanowczego i sprawiedliwego właściciela doskonałym psem do towarzystwa, psem stróżującym i obronnym. Doberman nie nadaje się do mieszkania poza do- 13 mem ze względu na niewystarczającą okrywę włosową. Jako stróż dużej posiadłości doskonale sprawdzi się natomiast sznaucer olbrzymi. Molosy W dawnych czasach plemiona koczownicze wędrowały po świecie w towarzystwie ogromnych psów, zwanych dogami azjatyckimi, których krzyżówki z różnymi miejscowymi psami dały podgrupę zwaną molosami. Molosy, właśnie dlatego że były ogromne, służyły najpierw jako ochrona stad i samych koczowników. W późniejszym okresie były wykorzystywane jako psy do walk. Selekcja prowadzona w wiekach XVIII-XIX w kierunku szczególnej agresywności tych zwierząt pod koniec XIX wieku została zastąpiona selekcją w odwrotnym kierunku. Niestety z każdego molosa można, działając w sposób nieprawidłowy, wykrzesać agresję, która drzemała w jego przodkach. Przez nieodpowiednie wychowanie i traktowanie można z niego zrobić naprawdę niebezpieczne zwierzę, co wykorzystują ludzie okrutni i bezmyślni. Pośród molosów jest mnóstwo ras, które przy prawidłowym wychowaniu staną się znakomitymi psami do towarzystwa, przyjacielsko nastawionymi do innych zwierząt, dzieci i dorosłych. Właśnie taki jest buldog angielski. Choć w przeszłości był jedną z gwiazd walk zwierząt, obecnie jest niesłychanie towarzyski i bardzo przywiązuje się do właściciela. Pod groźnym wyglądem skrywa wesołe usposobienie i traktowany z miłością, ale stanowczo, jest znakomitym przyjacielem dzieci i zwierząt, a także domowym stróżem. Musimy jednak pamiętać, że ze względu na swoje rozmiary nie zawsze będzie bezpiecznym towarzyszem innych psów tej samej płci. Nikomu nie muszę chyba przedstawiać boksera. Ten wspaniały, bardzo radosny pies jest przyjacielem każdego człowieka. Niestety, przeszłość daje o sobie znać - boksery rzadko przyjaźnią się z innymi psami, a z psami tej samej płci prawie nigdy. Pomimo miłego usposobienia boksery i buldogi mają pewne wady, nie charakterologiczne, ale wynikające z selekcji prowadzonej w kierunku skrócenia trzewioczaszki, a w przypadku buldoga również specyficznej budo- 14 wy ciała. Psy te żyją dość krótko, zapadają na szereg chorób układu krążenia, mają skłonności do nowotworów. Z przykrością muszę stwierdzić, że wszystkie molosy nie są psami długowiecznymi i zapadają na bardzo wiele nieuleczalnych chorób. Dotyczy to także doga niemieckiego, wspaniałego eleganckiego psa będącego doskonałym przyjacielem rodziny. Obecnie często spotykany w Polsce mastiff neapolitański jest włoskim psem stróżującym. Pochodzi od molosów asyryjskich. Rzymianie używali go jako psa bojowego; występował też w igrzyskach. Jego przeszłość wycisnęła na nim szczególnie mocne piętno - nikt nie selekcjonował tych psów w kierunku zdrowotności, długowieczności; miały żyć krótko i intensywnie, miały zwyciężać. Nie jest to pies dla każdego. Nie nadaje się do dużych skupisk ludzkich, ponieważ w niewprawnych rękach może stać się zagrożeniem dla otoczenia, ale jeśli trafi w ręce doświadczonego hodowcy (właściciela), odpłaci wspaniałą miłością. Mastiffy neapolitańskie to psy bardzo mocno przywiązujące się do właścicieli i oddane im całym sercem. Do molosów należą jeszcze: największy psi uparciuch shar-pei, dość łatwo dający się układać dog de bordeau, dog argentyński, który odziedziczył po swoich przodkach wiele cech związanych z agresją i bardzo popularny w Polsce, ale cieszący się złą sławą rottweiler. Fila brasileiro i owczarek kaukaski to też przedstawiciele tej grupy. To psy, które zdecydowanie nie nadają się do trzymania w dużych skupiskach ludzkich. Owczarek kaukaski przez tysiące pokoleń żył w górach, izolowany od ludzi, miał swojego pastucha i swoje stado. Teraz, przeniesiony do dużego miasta, małego mieszkania, może nie tylko cierpieć, ale stwarzać kłopoty właścicielom. Natomiast leonberger i nowofundland kłopotów swoim właścicielom sprawiać raczej nie będą, ale będą męczyć się w małych, ciepłych miejskich mieszkaniach. • III grupa - teriery Ten, kto choć raz widział dwa gryzące się foksteriery, doskonale wie, czym charakteryzuje się każdy terier. Wspólna tym psom jest pewna agresywność, niezwykła odwaga i dynamizm. W założeniu użytkowości 15 miały to być psy myśliwskie niewielkich rozmiarów, ale o wspomnianych wyżej cechach. Były przeznaczone do pracy zarówno w norach, jak i na powierzchni. Obecnie jako psy użytkowe używane są foksteriery, niemieckie teriery myśliwskie i airedale. Pozostałe teriery stały się psami do towarzystwa. Prawie wszystkie charakteryzują się niewielkim wzrostem, dobrym umięśnieniem, sylwetką sportowca. Bulteriery, amerykańskie staffordshire teriery i staffordshire bul-teriery używane są obecnie jako psy obronne, nie nadają się jednak do tej funkcji, ponieważ wykazują agresję nie w stosunku do ludzi, ale do innych psów. Pamiętać o tym muszą potencjalni nabywcy psa tej rasy mieszkający w dużych skupiskach ludzi i psów. Wszystkie teriery łatwo popadają w konflikty z innymi psami. Chętnie gryzą się i współzawodniczą. Są natomiast doskonałymi kompanami dla ludzi - kochają właścicieli i dzieci. Są godnymi polecenia psami do trzymania w mieście, chociażby ze względu na niewielkie rozmiary, ale ich ogromny temperament sprawia, że potrzebują dużo spacerów, zabaw, uprawiania jakichś sportów. Nie zapominajmy, że nawet maleńki yorkshire terier potrzebuje dużo ruchu i zabawy, a czasem chce nawet trochę porządzić. • IV grupa - jamniki Czwarta grupa, czyli jamniki, charakteryzuje się tym, że należy do! niej tylko jedna rasa, chyba najpopularniejsza w Polsce. Ten wszechstronny łowca, który może polować pod ziemią i na powierzchni, głosić zwierzynę, a także polować w sforze, najlepiej czuje się pod kołdrą swojego właściciela. Występują jamniki krótkowłose, szorstkowłose i długowłose i każda z tych grup dzieli się na jamniki standardowe, czyli duże, jamniki karłowate i jamniki królicze. Pomimo wielu zalet te urocze, bystre psy mają jedną podstawową wadę — ich budowa, czyli bardzo krótkie łapy i wydłużony tułów, sprzyja występowaniu tzw. dyskopatii, czyli różnego rodzaju uszkodzeń krążków między-kręgowych. Jamniki, tak jak pekińczyki (z grupy psów ozdobnych i do towarzystwa), należą do psów chondrodystroficznych, a więc takich, 16 i których chrząstka nie pracuje tak, jak powinna. Dlatego dyskopatie iarząją się u nich dużo częściej niż u innych ras. I" V grupa - szpice i psy ras pierwotnych Prawie wszystkie psy tej grupy zalicza się do ras pierwotnych, a więc jsą najbliżej spokrewnione z tymi psami, które były przyjaciółmi praczło-vieka. Należą tu szpice z dalekiej Północy, europejskie i azjatyckie, uży-Iwane jako psy stróżujące, ciągnące sanie i myśliwskie. Doskonałe psy do I towarzystwa to zminiaturyzowane rasy należące do tej grupy. W grupie V znajdują się również psy niegdyś zakwalifikowane do i grupy chartów: pies faraona, podenko ibicenko, nieszczekający pies basenji czy też podenko portugalski. Pochodzą z basenu Morza Śródziemnego, gdzie używane były do polowań na króliki. Posiadają dwie j cechy psa pierwotnego: klinowatą głowę i stojące uszy. Dowodem na to, że wpływ na fascynację ludzi psami Północy miały powieści Jacka Londona, jest obecność syberyjskiego husky w większości polskich miast. Te wspaniałe psy zupełnie nie nadają się do trzymania w mieście. Są świetnymi towarzyszami ludzi, którzy mogą poświęcać im czas i przemierzać z nimi duże przestrzenie (doskonale nadają się do zaprzęgów), natomiast trzeba pamiętać, że niewybiega-ne lubią uciekać. Rzadziej spotyka się alaskan malamuta. Nie jest on psem do małego mieszkania w dużym mieście, choć jest nieco spokojniejszy od syberyjskiego husky. Musi również wykonywać jakąś pracę. Jeśli ktoś koniecznie chce mieć w domu psa Północy, polecam sa-mojeda. To niesłychanie towarzyski i przyjacielski pies, a przy tym elegancki - świetnie sprawdza się w roli psa do towarzystwa. Na szczególną uwagę zasługuje zupełnie w Polsce nieznany lunde-hund, pochodzący z wysp leżących na północno-zachodnim wybrzeżu Norwegii i używany do polowań na maskonury, kolorowe ptaki gnieżdżące się w grotach skalnych. Ten niezwykle zręczny pies potrafi wspinać się po prawie pionowych skałach i przeciskać przez bardzo małe otwory, by wyciągać stamtąd żywe maskonury. Te umiejętności 17 zawdzięcza specyficznej budowie ciała: na każdej z łap posiada sześć palców, jego ucho potrafi zamknąć się dzięki specyficznej budowie, a głowę może wygiąć do tyłu w taki sposób, że dotknie nią grzbietu. Do piątej grupy należą także psy japońskie, takie jak hokkaido, akita-inu, szpic japoński czy shiba-inu; wszystkie nadają się doskonale do stróżowania i do towarzystwa (może z wyjątkiem akita-inu, który jest psem typowo stróżującym, a nawet obronnym). Wszystkim dobrze znany psi lew chow-chow to dostojny indywidualista. Nie nadaje się na psa stróżującego czy obronnego. Jest typowym Jl psem jednego właściciela, do którego bardzo mocno się przywiązuje. • Grupa VI - psy gończe i posokowe Basset hound - ten najcięższy ze wszystkich basetów, angielski pies ii gończy wywodzi się z francuskiej rasy baseta z Artois, którą po przywiezieniu do Anglii w XIX wieku skrzyżowano z beaglem i psem Św. Huberta. Dzięki niesłychanie dobrotliwej, trochę niezdarnej powierzchowności ba-sety stały się psami do towarzystwa, ale musisz pamiętać przyszły właścicielu, że powierzchowność niejednokrotnie jest myląca. Pomimo ciężkiej budowy, pies ten może być sprawnym łowcą. Skłonność baseta do „dawania głosu" (nawet najpiękniejszego) może przysporzyć właścicielom wrogów wśród sąsiadów. Baset będzie wspaniałym psem do towarzystwa, ale nie można zapominać, że jest dość uparty i leniwy, co wraz ze skłonnością^ do objadania się może prowadzić do otyłości. W związku z tym (mimo| bardzo krótkich łap) powinien odbywać dość długie spacery. Beagle - pochodzenie tej rasy nie jest do końca wyjaśnione, ale od| bardzo dawna psy podobne do obecnych beagli używane były do polowań w sforach na terenie Wielkiej Brytanii. Łatwość adaptowania się do życia w psiarni, łagodny charakter i niewielkie rozmiary przyczyniły się niestety do tego, że beagle stały się psami doświadczalnymi, chętnie używanymi do badań medycznych. Znalazły one także wielu wielbicieli wśród hodowców i stają się coraz bardziej modne. Ten niewielki piesek o zgrabnej sylwetce i wesołym usposobieniu skrywa w sobie wiele niespodzianek dla nie w pełni świadomego właściciela. Jeden z polskich hodowców 18 beagli pokazuje potencjalnym nabywcom szczeniaka pewien rekwizyt -doszczętnie zniszczona kanapa jest efektem parogodzinnej „pracy" małego beagla, który dał wyraz tęsknocie za panem. Ma być ona przestrogą dla tych, którzy decydując się na tę rasę psa, nie mają odpowiednio dużo czasu na to, aby umożliwić psu spacery i kontakt z człowiekiem. Beagle najlepiej czuje się w psiej sforze i zapewnienie mu chociaż jednego towarzysza jest niezwykle korzystne dla psiaka. Posokowiec bawarski - niewielki, zgrabny, przypominający „mniejszą wersję" posokowca hanowerskiego, pies niezwykle pomocny w tropieniu. Ma doskonały węch, jest zwinny i uparcie dąży do celu, dlatego najlepiej sprawdza się jako pies regularnie polującego myśliwego. Jest to pies spokojny, zrównoważony i bardzo silnie związany ze swoim panem. • Grupa VII - wyżły W średniowieczu zwane „ptasznikami" potem „legawcami", a wszystko dlatego, że służyły myśliwym do wyszukiwania ptactwa, o którego znalezieniu informowały rozpłaszczając się na ziemi. Z czasem układano je także do wystawiania zwierzyny, co polega na zatrzymaniu się z uniesioną przednią łapą po jej zwietrzeniu. Obecnie wyżły dzielimy na kontynentalne i pochodzące z Wysp Brytyjskich, czyli pointery i setery. Wszystkie lagawce to psy eleganckie, wrażliwe i do tej pory używane chętnie przez myśliwych jako psy do polowania, co nie zmienia faktu, że z równie pozytywnym efektem służą jako psy do towarzystwa. Każdy, kto decyduje się na psa z tej grupy, musi jednak pamiętać, że potrzebuje on dużo ruchu i zabawy, i nigdy nie będzie dobrym stróżem. Każdy wyżeł, czy to w typie spaniela, czy gryfona, każdy pointer i seter kochają wszystkich ludzi. • Grupa VIII - aportery, płochacze i psy dowodne Pierwotna użytkowość psów z tej grupy zawarta jest w opisie „aportery, płochacze i psy dowodne" i to właśnie ta wszechstron- 19 ność łowiecka umożliwiła im umilanie i ułatwianie życia nie tylkd myśliwym. Labrador retriever - przyjazne nastawienie do ludzi, łagodny tem-'1 perament i łatwa w pielęgnacji sierść spowodowały, że ten wiejski wszechstronny pies myśliwski (świetny aporter, zwłaszcza z wody) stał się psem do towarzystwa. Ogromna chęć współpracy z człowiekiem zaowocowała również tym, że labradory są dziś psami terapeutami doskonale sprawdzającymi się w dogoterapii, świetnymi przewodnikami niewidomych, a także psami pomagającymi w wykrywaniu narkotyków. Swój obecny wygląd labrador uzyskał dopiero na początku XX wieku w Anglii, choć jego przodkowie pochodzą z Kanady. Każdy, kto skuszony obecną modą na labradory zdecyduje się na psa tej rasy, powinien pamiętać, że bardzo źle znosi on samotność i potrzebuje kontaktu z człowiekiem. Labradory są pojętnymi uczniami i chętnie uczestniczą w szkoleniach i konkursach, np. posłuszeństwa. Golden retriever - w 1920 roku nadano tym psom ich obecną nazwę. Golden retrievery to psy szczególnie cenione przez Anglików, którzy korzystają z umiejętności tej rasy w czasie polowań na ptactwo. Golden retriever to wspaniały towarzysz zabaw, pełen miłości łasuch (niestety ze skłonnościami do tycia). Doskonale sprawdza się jako terapeuta w dogoterapii i przewodnik niewidomych, może być szkolony do wykrywania narkotyków. Trzeba pamiętać jednak, że ten obecnie chyba najmodniejszy pies, nigdy nie sprawdzi się jako stróż (z radością przywita każdego przybysza - także złodzieja, któremu, gdyby mógł, chętnie podałby herbatę). Przyszły właściciel popularnie zwanego „goldena" musi pamiętać, że wymaga on nie tylko pielęgnacji sierści, ale także ruchu (jest to przecież pies myśliwski!). • Grupa X - charty Psy należące do grup VI-Vin to psy myśliwskie. Charty co prawda w tej chwili nie są już używane jako psy myśliwskie, ale pierwotnie wykorzystywane były podczas polowań. 20 Niektórzy mówią, że charty to głupie psy, potrafiące tylko biec do przodu; mają małą główkę, a więc i mały rozumek. Budowa chartów ma ograniczać opór powietrza i umożliwiać im rozwijanie jak największej prędkości. Pochodzą w prostej linii od psów, które zamieszkiwały kiedyś stepy Azji i pustynie Afryki, a więc zdobywając pokarm, musiały liczyć na swój świetny wzrok i szybkość. Charty zawsze były własnością arystokratów, najpierw arabskich, później europejskich; obecnie również doceniane są tylko przez niektórych. Są niezależne i nieufne. Mają budowę sportowca i potrzebują dużo ruchu. Chcąc zachować ich zalety, wymyślono dla nich zastępczą pracę polegającą na gonieniu za wabikiem. Charty zaliczane są przez kynologów do grupy dziesiątej. Grupa szósta, siódma i ósma to psy myśliwskie, o których wspomniałam wcześniej. Wszystkie psy myśliwskie w założeniu były psami użytkowymi; obecnie wiele spośród nich to psy do towarzystwa, niektóre stały się przewodnikami niewidomych (chociażby golden retriever czy labrador), inne typowymi kanapowcami (jak amerykański cocker-spaniel, w którym łatwo jednak obudzić łowcę). Są łagodne, doskonale czują się w grupie i pośród ludzi. Nie bez powodu omówiłam razem prawie wszystkie rasy używane nie tak dawno temu do polowań. Psy myśliwskie, kształtowane przez człowieka przez setki pokoleń w kierunku perfekcyjnej współpracy pies-człowiek, wypierane są, szczególnie w środowiskach miejskich, przez psy używane do walk. To duży błąd, który z czasem może doprowadzić do zniknięcia łagodnych, wrażliwych i bardzo pojętnych seterów, wyżłów, pointerów i spanieli. Na szczęście w parze z modą na wojownicze rasy idzie moda na labradory i re-trievery, które są wspaniałymi psami do towarzystwa i z psów myśliwskich stały się przewodnikami i opiekunami dzieci oraz osób niepełnosprawnych. Kiedy mówię spaniel, większość czytelników myśli o cocker-spanielu, tymczasem samych spanieli mamy wybór ogromny. Jest dostojny clumber spaniel o smutnym spojrzeniu, wesołek i pieszczoch amerykański cocker-spaniel, sussex spaniel, 21 field spaniel, angielski i walijski springer spaniel, irlandzki spaniel wodny. Mam nadzieję, że jeśli czytelnik stanie przed wyborem psa rasowego, jego uwaga skieruje się w stronę psów grup VI, VII, VIII, X i K, która została omówiona poniżej. • Grupa IX - psy ozdobne i do towarzystwa Nadają się doskonale do trzymania w miastach i dużych skupiskach ludzkich. W dalszym ciągu są w Polsce niedoceniane, a przecież pełnią rolę najważniejszą - mają nam, ludziom, uprzyjemniać wolny czas w tej rozpędzonej rzeczywistości. Psy do towarzystwa przez setki, a nawet tysiące lat selekcjonowane były w kierunku rozwiewania ludzkich trosk. Miały bawić, dawać poczucie bezpieczeństwa i spokoju. Ze smutkiem stwierdzam, że na ulicach polskich miast już prawie nie widzi się pudli. Ta stara francuska rasa, pierwotnie użytkowana jako psy myśliwskie, z czasem zaczęła cieszyć francuskie dwory. O pudlach krąży nieprawdziwa opinia, że są głupie - w rzeczywistości to jedne z najinteligentniejszych psów. Ich bujna sierść wymaga wielu zabiegów pielęgnacyjnych, mają jednak ogromną zaletę: nie mając podszerstka, nie gubią sierści. Ci, którzy na słowo „pekińczyk" reagują grymasem, nigdy nie mieli pekińczyka. Nie zdają sobie sprawy, że w tym maleńkim ciałku tkwi lwie serce - to chyba jeden z najodważniejszych psów, bez zastanowienia odda życie za swojego pana. Czy ktoś dziś wie, że w XVII w. posiadanie mopsa było przywilejem, o który walczyli angielscy arystokraci? Mops to doskonały pies do towarzystwa, cudownie czujący się w małym miejskim mieszkaniu, a przy okazji to prawdziwy, choć mały, molos. Modne ostatnio w Polsce psy bezwłose, takie jak meksykański pies bezwłosy czy też bezwłosa odmiana chińskiego grzywacza, choć są radosnymi towarzyszami człowieka, nie najlepiej nadają się do naszego klimatu. Natomiast zapomniany hawańczyk, bolończyk czy mal-tańczyk będą cieszyć całą rodzinę. 22 W grupie psów do towarzystwa każdy znajdzie towarzystwo odpowiednie dla siebie. Od maleńkiego chihuahua do sporego dalmatyń-czyka czy dużego pudla. Tych, którzy nie zdecydują się na mieszańca, namawiam na kupno którejś z ras do towarzystwa. Zapewniam, że nikt nie zawiedzie się na inteligencji nawet miniaturowego pudla i nie będzie czuł się osamotniony, mając przy sobie mopsa czy pekińczyka. Wychowanie ZASADY OGÓLNE Od kilku lat obserwuję narastające problemy właścicieli nieradzą-cych sobie z zachowaniem psów. Pies udomowiony przez człowieka przed tysiącami lat nie powinien być dla nas zagadką. Nie jest nią psie ciało, ale niestety psia psychika stanowi dla wielu łamigłówkę nie do rozwiązania. Z pewnością wiąże się to z faktem, że pojawiło się w Polsce wiele ras dotychczas nieznanych, a uważanych za trudne wychowawczo. Zapomnieliśmy trochę o psychologii zwierząt społecznych, choć sami do nich należymy. Zaburzenia w psychice psów w większości przypadków spowodowane są przez właścicieli nieprzygotowanych do posiadania psa. Bardzo wiele dolegliwości objawiających się zaburzeniami somatycznymi ma podłoże w psychice. Choroby cywilizacyjne, na które uskarżają się ludzie, przenoszą się na populację miejskich zwierząt domowych. Nadpobudliwość, lęki i fobie to także psi problem. Podstawowym błędem popełnianym przez właścicieli psów jest nadmierna personifikacja zwierzęcia, wynikająca z przypisywania mu ludzkiego systemu wartości (na wzór zwierzęcych postaci literackich czy filmowych). Kłopoty zdrowotne i wychowawcze stanowiące wynik takiego postępowania może rozwiązać tylko ktoś, kto zna psychikę zwierzęcia, jakim się zajmuje. Należy uwzględnić fakt, że psy tak jak my są istotami społecznymi. Aby dobrze je zrozumieć i ustrzec się problemów zdrowotnych wynikających z błędów wychowawczych, musimy poznać ich strukturę społecz- 24 ną i sposoby porozumiewania się w stadzie; musimy nauczyć się nie tylko psiego języka, ale także psich zwyczajów i rytuałów stadnych. Pies domowy (canisfamiliaris), choć uległ transformacjom przez trwające tysiące lat udomowianie, czyli domestykację, pozostał najbliższy wilkowi (canis lupus), dlatego tłumacząc jego zachowania, odwołujemy się właśnie do wilka. Każdy pies w mniejszym lub większym stopniu potrzebuje stada, w którym będzie miał swoje miejsce, swoje prawa i obowiązki. Aby stado działało prawidłowo, wszyscy jego członkowie muszą się dobrze rozumieć. Struktura społeczna stada psowatych bazuje na silnej więzi między osobnikami. Hierarchię grupy stabilizują zachowania agresywne i afiliacyjne, czyli tolerujące bliskość innych osobników. Agresja w 99% ogranicza się do języka ciała i wokalizacji, czyli wydawania określonych dźwięków. Komunikację psowatych można podzielić na głosową i język ciała, czyli sygnały wizualne, dotykowe i chemiczne. Komunikacja głosowa obejmuje wiele rodzajów dźwięków, których nie należy oddzielać od sygnałów języka ciała. Język ciała w przypadku zwierząt społecznych jest podstawą porozumiewania się; inaczej niż u ludzi, którzy mogą wyrazić wszystko słowami. 1. Zachowania afiliacyjne Zachowania umacniające więź między osobnikami tego samego gatunku. Potrzeba afiliacji silna u gatunków społecznych, takich jak psy, uwidacznia się poprzez różne formy wzajemnej pielęgnacji, rytuały powitań członków stada, przytulanie się podczas odpoczynku, zabawę grupową szczeniąt. 2. Zachowania agonistyczne Zachowania ujawniane wobec przedstawicieli tego samego gatunku podczas odczuwania wrogości, strachu, niepewności. Objawiają się poprzez ofensywne i defensywne grożenie oraz wyładowywanie agresji - niekoniecznie na osobniku, który ją wzbudził. Zachowania afiliacyjne i agonistyczne poprzez dominację i submi-sję, będącą okazywaniem podporządkowania, służą ukształtowaniu i utrzymaniu hierarchii w stadzie. Hierarchia ustalana jest na dwóch 25 poziomach, między wszystkimi osobnikami i oddzielnie między samicami i samcami, a osobniki stojące na jej szczycie to osobniki „alfa". 3. Dominacja Zachowanie pozwalające na ustalenie i utrzymanie wyższej pozycji w stadzie jednego osobnika względem innego. U psów dominant potwierdza swą pozycję językiem ciała i mimiką. Podniesiony, wyprostowany ogon, usztywnione nogi, podniesiona głowa i uszy, patrzenie innym zwierzętom prosto w oczy, mówią: „Jestem alfa". Podobnie, gdy dominant podchodzi do innego osobnika pod kątem prostym, kładzie pysk i szyję na jego boku i popycha, zmuszając do podporządkowania, czyli submisji (niekiedy takie zachowanie kończy się walką). 4. Submisja Submisja to podporządkowanie się słabszego osobnika silniejszemu. Zwierzęta okazują ją sobie czynnie i biernie. Skulony, „uśmiechnięty" pies, pozwalający obwąchiwać sobie okolice odbytu i narządów płciowych zachowuje się biernie. Skomlenie, oblizywanie pyska dominanta to submisja czynna. Podporządkowujący się pies nigdy nie spogląda silniejszemu prosto w oczy. Dominacja i submisja pozwalają na ustalenie i utrzymanie hierarchii w grupie społecznej bez użycia przemocy fizycznej, do której w społecznościach psowatych dochodzi bardzo rzadko. 5. Neotenia Ten sposób zachowania w skrócie można nazwać zdziecinnieniem. Pies domowy w porównaniu z wilkiem jest neotenikiem i niejednokrotnie jako dorosły, a nawet stary osobnik zachowuje się jak szczeniak. Bardzo ważna w języku ciała psów jest mimika. Oczywiście różne rasy czy typy psów mają mniejsze bądź większe możliwości zmiany wyrazu twarzy. Jeśli chcemy prawidłowo odczytać intencje psa, musimy rozumieć, co oznacza wyraz pyska i postawa ciała. Częste pogryzienia twarzy człowieka są wynikiem ludzkiego okazywania sympatii. Szczerzenie zębów w uśmiechu i wpatrywanie się w oczy psa może stanowić dla niego wyzwanie. Mój nieżyjący już dziadek, Piotr Sumiński, autorytet w dziedzinie zwyczajów drapieżników, i mój ojciec Edward Sumiński, także lekarz 26 i weterynarii, powtarzali mi wielokrotnie: aby być dobrym lekarzem, trzeba być najpierw biologiem; aby być bezpiecznym lekarzem weterynarii, trzeba być znawcą zachowań zwierząt (behawiorystą). Wychowanie psa niektórym wydaje się trudną sprawą. Najbardziej komfortowa byłaby sytuacja, w której człowiek siada z psem przy kawie i mówi: jestem twoim panem, nie musisz się martwić o dach nad głową i jedzenie, a w zamian za to szanuj mnie i wykonuj moje polecenia. Tu czytelnik zapewne się roześmieje. Mam nadzieję, że z tej kawy, bo cała reszta jest do zrobienia. Postaram się być tłumaczem w dialogu między psem a jego panem. Zaczniemy od najłatwiejszej sytuacji: wychowania szczeniaka. Najlepiej, jeśli szczenię ma 7-8 tygodni, ale często trafiają do nas szczenięta starsze, np. kilkumiesięczne. Pierwsza zasada: dajmy psu oswoić się z nowym otoczeniem. Nie można od pierwszego dnia stawiać mu wymagań, tresować, zapraszać gości. Zapamiętajmy też, że w stadzie wilków czy likaonów panuje spokój, ustalona hierarchia potwierdzana szeregiem codziennych rytuałów nie dopuszcza do awantur. Kłótnie rodzinne, bicie i wyładowywanie złości na domownikach są niedopuszczalne, jeśli chcemy mieć zdrowego psychicznie psa. Pisałam już, jak ważny jest prawidłowy wybór rasy, szczególnie w przypadku pierwszego psa. Jeżeli pies rasy stworzonej do pracy będzie zostawiony sam sobie, nie pomoże żadna terapia - pies może stać się agresywny. Dziki psowaty musi się nieźle napracować, aby zdobyć pokarm i zapewnić swojej rodzinie bezpieczeństwo. Ludzie kupują psa rasy użytkowej, zapewniają mu wysokokaloryczne jedzenie, nudę i minimalną dawkę ruchu. Wynik: nadpobudliwy, niejednokrotnie agresywny pies. Wszystkie szczeniaki ras użytkowych (psy Północy, myśliwskie, stróżujące i obronne, większość terierów) muszą mieć konkretne zajęcie już od 3-4 miesiąca życia. Nie łudźmy się, że bieganie wzdłuż ogrodzenia, nawet dużej posesji, rozwiąże problem. Współpraca człowieka z psem nie tylko daje upust psim potrzebom, ale przede wszystkim umożliwia zawiązanie ścisłej więzi między zwierzęciem a jego właścicielem. Aby jej podstawą było posłuszeństwo psa, konieczne są odpowiednie sposoby komunikowania się, a nie bat. Pierw- 27 sze lekcje współpracy muszą opierać się na nagradzaniu i zabawie, popartej ignorowaniem niechcianych zachowań. Nazywa się to bierną terapią behawioralną. Jak skuteczne może być zachowanie obojętności wobec niesfornego dziecka, wiedzą wszyscy rodzice. Taką metodą można oduczyć szczeniaka czy nawet dorosłego psa np. skakania na ludzi czy żebrania przy stole. Kiedy pies zachowuje się w sposób, jakiego nie akceptujemy, udajemy, że „nie ma go". Oczywiście nie zawsze można pozwolić sobie na obojętność, zwłaszcza gdy psiak właśnie drze rajstopy sąsiadce, która wpadła na chwilę, ale tu -jak i w innych przypadkach psiej niesforności - pomocne będzie nauczenie psa reagowania na komendę „siad". System społeczny psowatych nie opiera się na przemocy, ale zestawie reguł umożliwiających skuteczne porozumiewanie się. Z przyjemnością odsyłam czytelników do wspaniałej książki S. Corena Jak rozmawiać z psem (Wydawnictwo Galaktyka) rozwijającej ten temat. Zakres sygnałów służących komunikacji jest ogromny. Nie wszystkie są możliwe do zastosowania w dialogu psa z człowiekiem. Mamy jednak do dyspozycji wystarczający zasób znaków, aby wytłumaczyć szczeniakowi, jakie ma prawa i obowiązki, i jakie jest jego miejsce w ludzko-psim stadzie. Są oczywiście szczenięta, które chętnie przyjmują pozycję podporządkowaną i nigdy nie przejawiają zachowań dominacyjnych. Pamiętajmy jednak, że lękliwe zwierzęta bardzo często stają się agresywne i stosowanie wobec nich tych samych metod wychowawczych, co wobec silnych psich osobowości, może mieć skutek odwrotny. Niezgodne stado to stado pozbawione silnego przewodnika, a więc słabe. Nie byłoby dobrze, gdyby pies stał się przywódcą. Aby nie było wątpliwości co do hierarchii w rodzinie, należy wykorzystać psi język, np. rytuały powiań i pożegnań. PSI JĘZYK Osobnik alfa, przywódca stada, pozwala się witać i żegnać na dystans, przyjmując biernie gesty członków stada świadczące o podporząd- 28 kowaniu. Nie ma mowy o obskakiwaniu, szczypaniu czy szarpaniu za nogawkę. Ustępowanie psu miejsca przy przechodzeniu przez drzwi i korytarze, pozwalanie nawet na bierny opór, gdy chcemy, aby opuścił nasze łóżko czy fotel, znaczy dokładnie