AKADEMIA MUZYCZNA W �ODZI. Miros�aw Janiszewski. Podstawy korektywy. WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN WARSZAWA-��D� 1994. Fotografie wykona� Paue� Nowak. Redaktor Teres� St�pie�. Redaktor techniczny Maria Jaworska-Kaspryk. Korektor Zygmunt Stolarski. Copyright i@by Wydawnictwo Naukowe PWN Sp�ka z o o. Warszawa 1994. ISBN 83-01-11479-7. Wydawnictwo Naukowe PWN Sp.z o o. Wydanie I Ark, druk. 11. 0. Druk uko�czono w listopadzie 1994 rDruki oprawa: Drukarnia Wydawnictw Naukowych Sa. ��d�, ul. �wirki 2. Wst�p. Wychowanie fizyczne jest pedagogiczn� ingerencj� w proces naturalnego rozwoju fizycznego, dlatego nauczyciel wychowania fizycznego powinien posiada� wiedz� teoretyczn� i umiej�tno�ci praktyczne w zabresie pos�ugiwania si� r�nego rodzaju metodami dzia�a� kompensacyjnych i korekcyjnych, maj�cych szczeg�lne znaczenie dla rozwoju m�odego organizmu. Kompensacja w tym uj�ciu powinna by� zespo�em szerokich dzia�a� profilaktycznych uzupe�niaj�cych system bod�c�w niezb�dnych do prawid�owego rozwoju i uwzgl�dniaj �cych wsp�czesny hipokinetyczny i sedentarny tryb �ycia. Dlatego program kszta�cenia obejmuje przygotowanie przysz�ego wychowawcy fizycznego i zdrowotnego do celowego wykorzystania �ci�le okre�lonych form aktywno�ci ruchowej dla uzyskania efekt�w psychicznych i fizycznych przeciwdzia�aj�cych obni�aniu si� mo�liwo�ci przystosowawczych organizmu i zapobiegaj�cych powstawaniu szereg schorze� cywilizacyjnych. Dzia�ania korekcyjne polegaj� na nauczaniu interwencji we wszystkich przypadkach odchyle� rozwojowych i dysfunkcji narz�dowych. Dzia�ania te obejmuj� stosowanie odpowiednich zaj�� aktywno�ci ruchowej, poprawiaj�cych wydolno�� fizyczn�, tolerancj� wysi�kow�, sprawno�� miejscow� narz�du ruchu-w formie specjalistycznych �wicze� korekcyjnych, element�w rekreacji ruchowej, �wicze� leczniczo-rehabilitacyjnych oraz odpowiednio zintensyfikowanego wypoczynku. liczba os�b niepe�nosprawnych w naszym kraju przekroczy�a cztery miliony, nie wliczaj�c w to ludzi w wieku starszym, i wykazuje sta�� tendencj� wzrostow�. Wraz z post�puj �cym uprzemys�owieniem wzrasta liczba przewlek�ych nieswoistych schorze� uk�adu oddechowego. 7. Stresy, napi�cia psychiczne, niew�a�ciwy spos�b od�ywiania si�, siedz�cy tryb �ycia, palenie papieros�w przyczyniaj� si� do gwa�townego zwi�kszania si� liczby schorze� uk�adu kr��enia, b�d�cych wed�ug statystyk g��wn� przyczyn� zgon�w. Oty�o��, obci��enia statyczne w pracy zawodowej wp�ywaj� na szybsze pojawianie si� zmian zwyrodnieniowych staw�w i kr�gos�upa. Post�p techniczny, komunikacyjny niesie wi�cej wypadk�w, kt�rych nast�pstwem jest olbrzymia liczba pacjent�w z trwa�ymi pourazowymi dysfunkcjami narz�du ruchu. Post�py w zakresie medycyny pozwoli�y na uratowanie �ycia wielu dzieciom z wadami wrodzonymi. Dzieci te przez ca�e swoje �ycie wymagaj� sta�ego leczniczego usprawniania. Podane fakty �wiadcz� o tym, i� problem ludzi niepe�nosprawnych nabiera olbrzymiej wagi spo�ecznej i rozwi�zanie go nie mo�e spoczywa� wy��cznie na s�u�bie zdrowia. Istnieje wi�c konieczno�� doskonalenia procesu rehabilitacji, jego organizacji w specjalistycznych o�rodkach oraz powi�zania z innymi plac�wkami opieki spo�ecznej. Rozdzia� I Rola korektywy u os�b niepe�nosprawnych. W naszej populacji znajduje si� poka�na liczba dzieci i doros�ych niepe�nosprawnych, r�ni�cych si� od innych pod wzgl�dem poziomu rozwoju Ozycznego, sprawno�ci fizycznej, wzorc�w zachowania. Wymagaj� oni r�nych sposob�w post�powania w celu uzyskania maksymalnej sprawno�ci fizycznej i psychicznej. Do�wiadczenie historyczne uczy, i� na przestrzeni dziej�w postawy spo�eczne wobec inwalid�w by�y w przewa�aj�cej cz�ci nieprzychylne. W spo�ecze�stwach pierwotnych dzieci niepe�nosprawne najcz�ciej gin�y albo by�y porzucane jako nieprzydatne w stawianiu czo�a twardym rygorom �ycia. Nawet w cywilizowanych spo�ecze�stwach staro�ytno�ci, np.w Grecji, dzieci niepe�nosprawne zabijano lub pozostawiano w�asnemu losowi, skazuj�c je wcze�nie na zag�ad�. Podobny los spotyka� osoby niepe�nosprawne w staro�ytnym Rzymie. W �redniowieczu spotykano si� ze spo�eczn� akceptacj� inwalidztwa, jednak wi�kszo�� postaw oparta by�a na przes�dach i l�ku. Ludzi u�omnych fizycznie czy psychicznie uwa�ano za nawiedzonych przez szatana za grzeszne post�powanie ich samych lub rodzic�w. W zwi�zku z tym traktowanie os�b niepe�nosprawnych by�o w przewa�aj�cym stopniu ostre i nieprzychylne. Filozofia humanistyczna, jaka rozkwit�a w epoce renesansu, niew�tpliwie zmieni�a nie�yczliwe postawy wobec inwalid�w, a rewolucja przemys�owa kreowa�a przepisy legislacyjne dotycz�ce os�b niepe�nosprawnych. 9. W czasie pierwszej i drugiej wojny �wiatowej pojawi�a si� olbrzymia liczba inwalid�w wojennych, zmuszaj�c w�adze pa�stwowe do zaj�cia si� w skali spo�ecznej problemem inwalidztwa. Sukcesy w pracy z osobami niepe�nosprawnymi zale�� od zrozumienia ich specyficznych problem�w. Jest rzecz� charakterystyczn�, �e wi�kszo�� problem�w inwalidztwa jest raczej natury psychologicznej ni� somatycznej. Niezale�nie od stanu fizycznego, miejscowego i og�lnego, inwalidztwo stwarza szereg problem�w psychologicznych. Cz�stym objawem s� stany l�kowe dotycz�ce tera�niejszo�ci i przysz�o�ci. Inwalidzi do�wiadczaj� cz�sto stan�w frustracyjnych, odczuwaj� zagro�enie swego bezpiecze�stwa. Pojawia si� niekiedy poczucie winy jako przekonanie, i� inwalidztwo jest kar� za grzechy. Problemy te s� niezmiernie trudne do pokonania, a ich obecno�� cz�sto wp�ywa ujemnie na sam proces ruchowego usprawniania leczniczego. Jednym z najwa�niejszych problem�w rehabilitacji psychologicznej i spo�ecznej jest przystosowanie inwalidy do �ycia w nowej sytuacji, a wi�c zmiany wzor�w zachowania i zaakceptowania przez niego aktualnych warunk�w otoczenia. Czynniki, jakie wp�ywaj� na ten proces, s� nast�puj�ce: Inteligencja. Jej pooziom okre�la ilo�� i jako�� wzor�w zachowania i kontroli zachowania. Lepsze rozumienie problemu pozwala na szybsze przyswajanie oraz modyfikacj� postaw i wzor�w zachowania. Wygl�d zewn�trzny. Jest on wa�nym czynnikiem w procesie przystosowania ze wzgl�du na konieczno�� uwzgl�dnienia takich cech, jak: budowa cia�a, rysy twarzy, widoczne u�omno�ci. Najmniejsze nawet dewiacje cech somatycznych dotycz�ce takich cech, jak wzrost czy waga, powoduj� r�nego rodzaju postawy zaczepne czy drwi�ce ze strony otoczenia. Na przystosowanie inwalidy wp�ywa wi�c w znacznym stopniu wzajemna relacja postaw jego samego i spo�ecze�stwa wobec danego schorzenia. Temperament. Wzory zachowania i przystosowanie uzale�nione s� od og�lnego poziomu proces�w pobudzenia i hamowania w o�rodkowym uk�adzie nerwowym. Mi�dzy postawami inwalidy a otoczeniem istnieje sta�a interakcja. Spo�ecze�stwo reaguj e w rozmaity spos�b: wy�miewaniem, ciekawo�ci�, nadmiernym wsp�czuciem, manifestacyjn� pomoc�. Ze wzgl�du na 10. dysfunkcj� i niemo�no�� uczestniczenia w aktywno�ci swoich wsp�towarzyszy inwalida cz�sto pozostaje na uboczu. Je�li inwalidztwo powsta�o w dzieci�stwie, dziecko mo�e przez pierwszy okres uczestniczy� w normalnym �yciu, poniewa� aktywno�� zabawowa jest samoukierunkowana. Mo�e si� bawi� z r�wie�nikami nie wsp�dzia�aj�c w zabawie, wymy�laj�c w�asne techniki adaptacyjne zabawy, na kt�re r�wnie�nicy specjalnie nie zwracaj� uwagi. Pierwsze zmiawy postaw powoduj� rodzice, otaczaj�c dziecko niepe�nosprawne nadmiern� opiek�, czym wzbudzaj� u niego poczucie, inno�ci W trakcie dorastania dziecko staje si� bardziej �wiadome innych reakcji otoczenia wobec swojej osoby. Coraz wi�ksza niezdolno�� uczestniczenia w zabawach z r�wie�nikami izoluje je od nich. Nie mo�e zaspokoi� potrzeb spo�ecznych, takich jak sukces, uznanie, potrzeba przewodzenia. Zagro�ona zostaje wiara we w�asne si�y, proces przystosowania jest utrudniony. Nast�puje powolny proces zmian psychicznych inwalidy. Istnieje tak�e grupa ludzi, kt�rych inwalidztwo zaskoczy�o nagle, na skutek choroby czy urazu, zmieniaj�c gwa�townie tryb codziennego �ycia. B�wnie� tutaj musi nast�pi� proces przystosowania. Je�li dotychczasowa adaptacja psychiczna do r�nych warunk�w by�a dobra, to osoba, kt�r� zaskoczy�o inwalidztwo, potrafi szybko wypracowa� w�a�ciwe rozwi�zania problem�w emocjonalnych wynikaj�cych z nowych okoliczno�ci. Osoby og�lnie nieprzystosowane b�d� si� boryka�y z r�norodnymi trudno�ciami. Ka�da osoba, u kt�rej pojawi�o si� nabyte inwalidztwo, przechodzi okres emocjonalnych zaburze�, zwi�zawychz konieczno�ci� przyj�cia nowego stylu �ycia. Pojawia si� uzale�nienie od pomocy innych os�b. Ten fakt oraz postawy rodziny i otoczenia powoduj� utrat� wiary w siebie. Pocz�tkow� odpowiedzi� na to jest l�k, cierpienie, rozpacz, lito�� nad samym sob�. Z chwil� rozpocz�cia rehabilitacji odczucia te stopniowo zanikaj�, pacjent wchodzi w okres lepszego psychicznego przystosowania si� w miar� nabywania nowych umiej�tno�ci ruchowych. Bodzaj inwalidztwa i jego rozleg�o�� wydaje si� nie mie� wi�kszego wp�yowu na proces przystosowania. Analizy osobowo�ci inwalidy nie Bykaza�y specyficznych cech zwi�zanych z poszczeg�lnymi rodzajami upo�ledzenia. Obserwacj e poszczeg�lnych grup os�b niepe�nosprawnych. doprowadzi�y niekt�rych autor�w do wniosku, i� problemy, z jakimi borykaj� si� inwalidzi, s� analogiczne do tych, kt�re spotyka si� u ludzi zdrowych. Niew�tpliwie g��wn� rol� w przystosowaniu odgrywaj� indywidualne cechy osobowo�ci. Jednostka o charakterze ekspansywnym prawdopodobnie w wi�kszym stopniu osi�gnie po��dan� kompensacj� ni� jednostka powolna, spokojna. �rodowisko, w jakim obraca si� inwalida, odgrywa olbrzymi� rol� w procesie przystosowania. Osoba niepe�nosprawna bowiem redukuje wi�zi spo�eczne ze �rodowiskiem, ogranicza w ten spos�b korzy�ci, jakie mo�e osi�gn�� z kontakt�w z otoczeniem. W�a�ciwa pomoc i zrozumienie przez spo�ecze�stwo problem�w inwalidy wp�ywa bardzo pozytywnie na proces przystosowania. Nikt w�asnym wysi�kiem-bez udzia�u rodziny, przyjaci�, nauczycieli-nie osi�gnie spo�ecznie akceptowanych cech osobowo�ci. Nieod��czn� cz�ci� kompleksowej rehabitizacji jest ukierunkowanie aktywno�ci cz�owieka niepe�nosprawnego na te formy zaj��, kt�re jest w stanie wykonywa� i kt�re mog� zast�powa� nieosi�galne z powodu inwalidztwa cele. W ten spos�b inwalida pokonuje l�k, wstyd, frustracj�, spo�eczne niedostosowaniezmuszaj�ce go do szukania ucieczki w nieadekwatnych formach zachowania. Przedstawione problemy inwalidztwa pozwol� na lepsze zrozumienie roli korektywy u os�b niepe�nosprawnych. Jej funkcje mo�na rozpatrywa� w aspekcie leczniczym, pedagogiczna-psy chologicznym, estetycznym, spo�ecznym i ekonomicznym. Bola lecznicza. Rekreacja ruchowa jest cz�ci� programu leczniczego usprawnienia ruchowego pacjenta. Jej program jest tak dobierany, aby wyst�puj�ce w nim ruchy pojedyncze, z�o�one czy ca�e szablony ruchowe by�y analogiczne do programu kinezyterapii. w danym schorzeniu, usprawniaj�c miejscowo chory narz�d. OTBZ. pe�ni�c rol� gimnastyki kompensacyjnej w substytucyjnym rozwijaniu sprawno�ci uk�ad�w nie zaatakowanych chorob�. Dob�r obci��e� wysi�kowych uwzgl�dnia tolerancj� wysilkow� i jest czynnikiem treningowym dla uk�adu kr��enia i oddechowego. Rekreacja ruchowa zapobiega wt�rnym zmianom towarzysz�cym dysfunkcji(zapobiega przykurczom, zanikom mi�niowym). Pozwala na utrzymanie w�a�ciwej biomechaniki narz�du ruchu, wypracowuje hiperkompen. ..�zaeeeee. sacyjnie wi�ksz� ruchomo�� w stawach zdrowych oraz zwi�ksza si�� mi�niow� w pozosta�ych odcinkach narz�du ruchu. Zapewnia w ten spos�b lepsz� funkcjonalno�� organizmu jako ca�o�ci, wp�ywaj�c na lepsz� ekonomik� wysi�ku, a tym samym mniejszy wydatek energetycznjwe wszystkich czynno�ciach dnia codziennego. Czynnik ruchu, jaki zapewnia korektywa, jest wa�nym stymulatorem wszystkich funkcji �yciowych cz�owieka. Wp�ywa na popraw� czynno�ci wentylacyjnej uk�adu oddechowego, sprawno�ci pracy serca jako pompy, adaptacji kr��enia obwodowego, podnosi poziom odporno�ci nieswoistej, zapobiega biologicznym skutkom starzenia si�. Ruch ma szczeg�lne znaczenie w przypadkach dysfunkcji u dzieci. Zmniejsza hartuj �c organizm, wyrabiaj �e odporno�� na szkodliwe czynniki otoczenia, dzia�aj�c og�lnie lub miejscowo. Wprawianie rekreacji ruchowej daje umiej�tno�ci lepszej kontroli stanu zdrowia, pog��bia nawyki w�a�ciwej piel�gnacji i higieny. Program rekreacji ruchowej dla os�b niepe�nosprawnych w spos�b �cis�y i precyzyjny okre�la przeciwwskazania wykonywania pewnych ewolucji ruchowych w okre�lonych schorzeniach. W ten spos�b rekreacja aplikuje ruch jako cenny �rodek leczniczj, nie posiadaj�cy �adnych objaw�w ubocznych, w przeciwie�stwie do �rodk�w farmakologicznych. Bola pedagogiczna-psychologiczna. Pedagogiczny aspekt rekreacji ruchowej wynika z wi�kszej ni� u zdrowych dzieci potrzeby stosowania jej u niepe�nosprawnych ze wzgl�du na mo�liwo�ci kszta�towania pozytywnych cech osobowo�ci. U dzieci i m�odzie�y inwalidzkiej zaburzenia przystosowania. Rekreacja ruchowa, szczeg�lnie prowadzona zespo�owo, normuje post�powanie w grupie, wp�ywa na kszta�towanie si� wi�zi spo�ecznych. Osoby doros�e maj� motywacj� do wykowywania �wicze� rehabilitacyjnych, poniewa� pragn� szybkiego powrotu do zdrowia, do pracy. U dzieci motywacja ta nie wyst�puje i dlatego konieczne jest wprowadzenie metod kinezyterapeutycznych, kt�re poprzez form� zabawy ruchowej-wprowadzenie dodatkowych element�w oddzia�ywania bod�c�w �rodowiska-podnosz� dyspozycj� motywacyjn� u dzieci do wykonywania �wicze� leczniczych oraz uatrakcyj maj � kinezyterapi�. Zar�wno osobom doros�ym, jak i dzieciom korektywa dostarcza uczucia przyjemno�ci i zadowolenia. Monotonia tradycyjnej kinezy terapii na sali gimnastycznej nie zawsze odpowiada zainteresowaniom �wicz�cych. Korektywa zawiera rozrywkowy i pobudzaj�cy charakter ruchu. Wykorzystuj�c dost�pne �rodki i mo�liwo�ci, stwarza warunki daj�ce pe�ne zadowolenie uczestnikom. Zadowolenie to pog��bia ci�g�a poprawa sprawno�ci ruchowej i wydolno�ci fizycznej, powi�zana z uprawian� form� rekreacji. Uczestnictwo w zaj�ciach jest du�ym urozmaiceniem codziennego �ycia, szczeg�lnie dla os�b nie pracuj�cych zawodowo. Pojawiaj� si� mo�liwo�ci zmiany �rodowiska, nawi�zania kontakt�w towarzyskich czy kole�e�skich. Ruch fizyczny stosowany w odpowiedniej formie jest r�wnie� czynnikiem psychoterapeutycznym, kt�ry pozytywnie wp�ywa na zaburzenia nerwicowe, postawy l�kowe czy depresyjne. fio�a estetyczna. Korektywa, poza spe�nianiem funkcji usprawniaj�cej, kszta�ci estetyk� ruchu. Sta�e �wiczenie odpowiednich ewolucji, dostosowanych do stopnia dysfunkcji, wyrabia p�ynno�� i harmoni� ruch�w zbli�on� do og�lnie przyj�tych wzorc�w. Wykszta�cone, wykonywane bezb��dnie czynno�ci maskuj� dysfunkcj� ruchow�, zaspokajaj�c potrzeby pi�kna i harmonii wykonywanego ruchu. Umiej�tno�ci te, przenoszone na czynno�ci dnia codziennego, zmniejszaj� znacznie dostrzegalno�� zewn�trznych oznak inwalidztwa. Wola spo�eczna. Wi�kszo�� trudno�ci, z jakimi borykaj� si� osoby niepe�nosprawne w procesie przystosowania, zwi�zana jest z negatywnymi postawami wobec nich ze strony najbli�szego otoczenia, pracodawc�w, kierownik�w szk�, nauczycieli itp. Postawy te s� z�o�one, wi��� si� z pewnym napi�ciem emocjonalnym, obci��eniem psychicznym przejawiaj�cym si� w przykrych uczuciach lub antycypacji przykrych do�wiadcze� czy dozna�. Antycypacja przykro�ci wynika z do�wiadcze� w�asnych danej osoby lub ze stereotypowych opinii i przekona� przej�tych od innych os�b, a wynikaj�cych z rozpowszechnionych uprzedze� wobec inwalid�w. Postawa negatywna, kt�ra wyra�a si� ch�ci� unikania inwalid�w, ma dla nich bardzo rozleg�e i niekorzystne skutki. Istniej� r�ne formy spo�ecznego odtr�cenia os�b niepe�nosprawnych, m.in.traktowanie ich jako jednostki mniej warto�ciowe, co wynika z obaw przed ewentualnymi trudno�ciami, jakie mog�yby by� 14. skutkiem akceptacji inwalidy jako ucznia, pracownika, wsp�pracownika, towarzysza zabaw czy partnera �yciowego. Mechanizm powstawania tych negatywnych postaw jest podobny w r�nych sytuacjach, a decyduj�cym czynnikiem jest tu wyst�pienie lub antycypacja ob ci��enia psychicznego. Uprawianie rekreacji ruchowej przez osoby niepe�nosprawne zmienia znacznie w spos�b pozytywny te postawy. Odgrywaj� tutaj rol� nast�puj�ce mechanizmy. Przede wszystkim nast�puje ci�g�y kontakt os�b z otoczenia z inwalid�. Wszelkiego rodzaju uczestnictwo w zaj�ciach rekreacyjnych daje okazj� do bezpo�redniego stykania si� z osobami, kt�re wyrobi�y sobie negatywn� postaw� wobec inwalidztwa, co znosi cz�ciowo izolacj� osoby niepe�nosprawnej. Nast�pnie pojawiaj� si� formy pozytywnych zachowa� wobec inwalidy(wsp�uczestniczenie w rozgrywkach, wymiana do�wiadcze� w zakresie sposobu uprawiania zaj�� ruchowych, u�ytkowanie odpowiedniego sprz�tu itp). Ko�cowym etapem tego procesu jest zmiana przekona� odnosz�cych si� do inwalidy. Mo�no�� zaprezentowania przez pacjent�w z r�nymi dysfunkcjami umiej�tno�ci ruchowych w grze, posiadania formalnych uprawnie� �wiadcz�cych o wysokich kwalifikacjach w danej dziedzinie rekreacji(karta p�ywacka, karta p�ywacka specjalna patent �eglarza czy sternika jachtowego)podnosi znacznie autorytet i presti� inwalidy wobec otoczenia. Kszta�tuj� si� w ten spos�b pozytywne postawy spo�eczne wobec os�b niepe�nosprawnych, przejawiaj�ce si� w �yczliwo�ci i sympatii dla nich, w akceptacji i ch�ci utrzymywania z nimi r�nego rodzaju kontakt�w spo�ecznych oraz w pozytywnej ocenie ich cech. Postawy te z kolei wp�ywaj� na postawy samych inwalid�w. Zmienia si� obraz w�asnej osobowo�ci, ocena w�asnej zdolno�ci do pracy i mo�liwo�ci, wzrasta poziom aspiracji �yciowych. Wola ekonomiczna. Wyst�puj� tutaj dwa czynniki: zwi�kszenie potencja�u aktywno�ci zawodowej inwalidy poprzez og�lne usprawnienie fizyczne oraz ekonomika samego usprawniania ruchowego. Aktywna, tw�rcza postawa zawodowa jest jednym z najwa�niej*zych cel�w rozumianej powszechnie kompleksowej rehabilitacji. Wyro wenie tej postawy nie zale�y tylko od w�a�ciwego wyszkolenia zawodoBego inwalidy. Wiadomo, i� warunkiem dobrej wydajno�ci pracy osoby. niepe�nosprawnej jest uprzednie maksymalne usprawnienie fizyczne psychiczne i spo�eczne, w kt�rym rekreacja ruchowa odgrywa bardzo wa�n� rol�. Niezatrudnianie inwalid�w spowodowa�oby konieczno�� utrzymywania ich przez spo�ecze�stwo, podobnie jak os�b w wieku emerytalnym, dzieci i m�odzie�y nie pracuj�cej. Podejmowanie pracy zarobkowej znacznie odci��a pa�stwo ze �wiadcze� remowych z funduszu ubezpieczenia spo�ecznego, a w wielu przypadkach r�wnie� ze �wiadcze� z fundusz�w opieki spo�ecznej. Podkre�li� trzeba tak�e odci��enie rodzin od utrzymywania inwalid�w, kt�rzy nie zarobkuj� i nie maj� innych �r�de� dochodu. Nak�ady pieni�ne zwi�zane z organizacj� korektywy dla os�b niepe�nosprawnych s� niewielkie. Wi�kszo�� zaj�� odbywa si� dzi�ki wykorzystaniu naturalnej bazy i nie wymaga drogiego, specjalistycznego sprz�tu. Rozdzia� II. Analiza wybranych form aktywno�ci ruchowej z punktu widzenia ich przydatno�ci dla kompensacji i korektywy. Zasady prowadzenia �wicze� rehabilitacyjnych Ruchowe �wiczenia lecznicze-okre�lane tako kinezyterapia - s� integraln� sk�adow� rehabilitacji leczniczej. Behabilitacj a lecznicza jest to proces leczenia umo�liwiaj�cy przyspieszenie naturalnej regeneracji oraz zmniejszaj�cy nast�pstwa ustrojowe i psychiczne spowodowane przez chorob�. Poprzez �ci�le kontrolowane oddzia�ywanie na procesy regeneracyjne ustroju uzyskuje si� zmniejszenie niepo��danych nast�pstw fizycznych wywo�anych przez chorob�. Sta�a, systematyczna stymulacja funkcji organizmu nie dopuszcza do powstawania niekorzystnych zmian, kt�re hamuj� mo�liwo�� pe�nej regeneracji oraz utrudniaj� restytucj� czynno�ci uszkodzonych organ�w. Rehabilitacja lecznicza jest �ci�le zwi�zana z podstawow� opiek� zdrowotn� i powinna znajdowa� si� w centrum zainteresowania ka�dego lekarza praktyka. Osi�gni�cia medycyny naszych czas�w pozwoli�y na uratowanie �ycia wielu ludziom, ale z drugiej strony powi�kszy�y znacznie liczb� os�b niepe�nosprawnycb, u kt�rych post�powanie usprawniaj �ee jest jednym z najwa�niejszych element�w prowadzenia chorego. Ostateczna ocena rezultat�w leczenia nie mo�e by� wy��cznie spraw� utrzymania pacjenta przy �yciu, ale r�wnie� ocen� jego szeroko rozumianej sytuacji biologiczna-�rodowiskowej, a wi�c jego sposobu dalszego �ycia w spo�ecze�stwie. Proces terapeutyczny, kt�ry pozostawia u cz�owieka trwa�e IV. zmiany wewn�trzustrojowe powoduj�ce niesprawno�� fizyczn� i stan zale�no�ci spo�ecznej, nie mo�e by� uwa�avy za pozytywny. Planuj�c leczenie pacjenta nie mo�na poprzestawa� jedynie na ratowaniu �ycia, ale nale�y wprowadza� ju� od samego pocz�tku te wszystkie dzia�ania usprawniania leczniczego, kt�re w konsekwencji umo�liwi� pacjentowi powr�t do czynnego, tw�rczego, samodzielnego bytu. Reasumuj�c nale�y powiedzie�, �e podstawowym zadaniem ruchowych �wicze� leczniczo-rehabilitacyjnych jest doprowadzenie pacjenta do takiego etapu wyleczenia, kt�ry cechuje si� nie tylko dobr� ocen� kliniczn�, ale pozwala r�wnie� na pe�ny powr�t zdolno�ci do pracy zawodowej i samodzielno�ci w �yciu. Istnieje jednak ogromna liczba schorze�, kt�re uniemo�liwiaj� pe�ny powr�t do czynnego �ycia, poniewa� dosz�o do znacznych uszkodze� ustrojowych, np.ze strony narz�du kr��enia czy narz�du oddechowego, zaburze� czynno�ci uk�adu nerwowego, uszkodze� narz�du ruchu. Tutaj �wiczenia lecznicze odgrywaj� olbrzymi� rol� w procesie tzw.rehabilitacji kompensacyjnej lub adaptacyjnej. Rehabilitacja kompensacyjna polega na maksymalnym usprawnieniu naturalnych czynno�ci zast�pczych w organach, kt�re nie zosta�y uszkodzone przez chorob�, a mog� w pewvym stopniu przej�� funkcj� uszkodzonego narz�du. Je�eli chory uk�ad kr��enia zmniejsza proces zaopatrzenia ustroju w tlen, to poprawa czynno�ci uk�adu oddechowego mo�e ten proces zwi�kszy�, ko�czyna zdrowa mo�e przej�� cz�ciowo funkcje ko�czyny chorej, zwi�kszenie zakresu ruchomo�ci kr�gos�upa l�d�wiowego i utrzymanie pe�nej ruchomo�ci stawu kolanowego mog� zast�pi� cz�ciowo funkcje usztywnionego stawu biodrowego. Mamy tu do czynienia z wyzwoleniem naturalnych mo�liwo�ci zast�pczych, jakie istniej� u ka�dego cz�owieka. Poprzez w�a�ciw� kontrol� tego procesu mo�na uzyska� optymalny wynik sprawno�ci ustroju. Ko�cowy efekt jest tutaj oczywi�cie bardziej zr�nicowany indywidualnie, zale�y bowiem nie tylko od stopnia dysfunkcji, ale r�wnie� od osobowo�ci pacjenta, jego motywacji, warunk�w bytowych, socjalnych i innych. Podstawow� cech� ka�dego ustroju jest ruch i wysi�ek. Odebranie cz�owiekowi jego naturalnej motoryki prowadzi do zmian wstecznych kt�re przy wsp�istnieniu z podstawowym procesem chorobowym. utrudniaj� znacznie odzyskanie utraconej sprawno�ci fizycznej. Jak wygl�daj� te zmiany w poszczeg�lnych uk�adach, narz�dach i tkankachY. Podstawy fizjologiczne korektywy. Schorzenia uk�adu nerwowego Zmiany, kt�re tutaj wyst�puj�, mo�na podzieli� na dwie zasadnicze grupy. Pierwsza grupa odnosi si� do z�o�onych czynno�ci cz�owieka, jakimi s�: percepcja, mowa, pismo, czytanie, orientacja przestrzenna. Druga za� dotyczy zaburze� ruchowych, takich jak: wadliwe stereoty-py ruchowe i wt�rne zmiany ze strony uk�adu kostna-mi�niowego. G��wne cele kinezyterapii u chorych ze schorzeniami centralnego uk�adu nerwowego s� nast�puj�ce: 1. Przyspieszenie proces�w kompensacji. Cel ten realizuje si� poprzez wykorzystanie naturalnych mechanizm�w zapewniaj�cych zast�pienie utraconych funkcji ruchowych. Jednym z tych mechanizm�w jest pobudzenie nie uszkodzonych cz�ci analizatora kinestetycznego ruchowego oraz pobudzenie mechanizm�w nieswoi-tego uk�adu siatkowego, kt�ry w pewnych warunkach mo�e przej�� pobudzenie swoiste. Wykorzystuje si� r�wnie� mechanizm wyr�wnywania ubytku poprzez inne analizatory, i tak np. poprawa funkcji percepcji wzrokowej mo�e wp�yn�� na popraw� koordynacji ruchu. Istnienie symetrycznej pracy obu p�kul m�zgowych oraz szeregu po��cze� mi�dzy nimi a o�rodkami podkorowymi i rogami przednimi rdzenia pozwala na uruchomienie mechanizm�w wyr�wnawczych z drugiej p�kuli 2. Zabezpieczenie przed wykszta�ceniem wadliwych stereotyp�w ruchowych, zwi�zanych ze spaczonymi funkcjami uszkodzonej tkanki 0102 ZOWS. 3. Przeciwdzia�anie powstawaniu wt�rnych zmian ze strony uk�a 4 umi�niowa-kostnego, jakimi s� przykurcze, zniekszta�cenia czy odwapnienia. Zmiany te zostan� szerzej om�wione w dalszej cz�ci rozdzia�u. W chwili obecnej nie ma ujednoliconej metodyki post�powania kinezyterapeutycznego u chorych ze schorzeniami o�rodkowego uk�adu nerwowego. Istnieje szereg r�nych metod prowadzenia �wicze� leczniczo-ruchowych, z kt�rych chcia�bym przytoczy� nast�puj�ce: Metoda B-. B-obath Za�o�enia tej metody opieraj� si� na tym, i� g��wnym problemem niesprawno�ci ruchowej w uszkodzeniach m�zgu jest zaburzenie naturalnych odruch�w postawy warunkuj �cych orientacj� przestrzenn� ruch�w. Autorka metody zak�ada, �e przez zmian� patologicznych wzorc�w postawy mo�na wp�yn�� na normalizacj� napi�cia mi�niowego i zmniejszenia spas�y czno�ci. W trakcie �wicze� stosowana jest naprzemiennie stymulacja i hamowanie, natomiast ruchy czynne wprowadza si� przy pe�nym rozlu�nieniu i sta�ej kontroli poprawno�ci ich wykonania. Prowadzi si� tutaj rozlu�niaj�ce �wiczenia mi�ni szyi i karku oraz mi�ni tu�owia. Wykorzystuje si� r�wnie� w �wiczeniach mechanizm odruchu szyjnego, polegaj�cego na zwracaniu g�owy w stron� zdrowej ko�czyny g�rnej, co sprzyja wypieraniu wzorc�w zgi�ciowych przez wyprostne. W trakcie pionizacji chorego zwraca si� uwag� na zapobieganie globalnemu odruchowi zgi�ciowemuko�czyny g�rnej, jaki wyst�puje przy nagb eh zmianach pozycji. Metoda S. Brunnsuom. Metoda ta opiera si� na za�o�eniu, i� u chorych z przebytymi ogniskowymi schorzeniami m�zgu powr�t funkcji ruchowych polega na rozwoju i nast�pnie zanikaniu typowych synergii ruchowych: zgi�ciowej i wyprostuej. Podczas prowadzenia kinezyterapii wywo�uje si� ruch czynny za pomoc� r�nego rodzaju bod�c�w, uzyskuj�c w ten spos�b typowe synergie, jednocze�nie doprowadzaj�c do powstania ruchu czynnego. Nast�pnie poprzez ��czenie element�w tego ruchu tworzy si� nowe funkcje ruchowe. Metoda Il. Kabat. Opiera si� ona na za�o�eniu, i� cz�owiek, kt�ry utraci� funkcje ruchowe z powodu uszkodzenia czynno�ci m�zgu, mo�e nauczy� si� ich ponownie poprzez stopniowe �wiczenie tych funkcji na wz�r rozwijaj�cych si� cech motorycznych dziecka. W metodyce kinezyterapeutycznej stosuje si� pocz�tkowo r�nego rodzaju bod�ce wywo�uj�ce powstawanie odruch�w bezwarunkowych i warunkowych. Nast�pnie powtarza si� czynno�ci ruchowe w powi�zaniu z etapami rozwoju ruchowego, jaki wyst�puje w rozwoju osobniczym od odcink�w proksymalnych do dystalnych, a wi�c ruchy g�owy, szyi, ko�czyn 20. g�rnych i dolnych. Nast�pnie odbywa si� �wiczenie na�ladownictwa najcz�ciej spotykanych w �yciu codziennym naturalnych wzorc�w ruchowych. Maj� one charakter z�o�onych, wielop�aszczyznowych ruch�w, dla nauki kt�rych autor opracowa� szereg wzorc�w reedukacji ruchowej, opartej na pracy synergistycznych grup mi�niowych. W stosowaniu �ych wzorc�w zwraca si� uwag� na przestrzeganie nast�puj�cych zasad: a)kompletnego wyd�u�enia mi�ni w pozycji wyj�ciowej wzorca, kt�re jest pobudzeniem proprioreceptywnym mobilizuj�cym kom�rki ruchowe: b)stosowania du�ej liczby innych silnych bod�c�w proprioreceptywnych c)umiej�tnego ��czenia r�nego stopnia oporu w zale�no�ci od fazy ruchu i si�y danych grup mi�niowych: d)stosowania obrotowo-skr�caj�cych element�w ruchu. Metoda M. Bood. Metoda ta opiera si� na podobnych za�o�eniach jak metoda Kabata. Autor uwzgl�dnia tutaj r�wnie� rozw�j uk�adu wegetatywnego i somantycznego oraz ich wzajemne wsp�dzia�anie. Celem �wicze� jest odzyskanie utraconej funkcji w spos�b najbardziej naturalny, taki w jakim ona powstaje. Hood dzieli mi�nie na mobilizuj�ce(zginacze i przywodziciele)oraz stabilizuj�ce(prostowniki i odwodziciele). Zgodnie z sekwencjami rozwoju wyr�nione s� cztery okresy: pierwszy-zwi�zany z aktywno�ci� mi�ni mobilizuj�cych, cechuj�cych si� niskim poziomem pobudliwo�ci, wra�liwych na ka�dy bodziec: drugi-zwi�zany z rozwojem mi�ni stabilizuj�cych, odznaczaj�cych si� wysokim progiem pobudliwo�ci, wra�liwych na bod�ce d�ugotrwale: w trzecim nast�puje rozw�j funkcji mobilizuj�cych bazuj�cych na funkcjach stabilizuj�cych: w okresie czwartym dochodzi do rozwoju funkcji mi�ni mobilizuj�cych z wy��czeniem funkcji stabilizator�w, a wi�c do rozwoju techniki ruchu. Przedstawiony rozw�j funkcji ruchowych jest podstaw� do opracowania odpowiedniej metodyki �wicze�, uzale�nionej od oceny stopnia czynno�ciowego poziomu sprawno�ci ruchowej pacjenta z jednoczesnym wykorzystaniem odruch�w ze strony uk�adu wegetatywnego. JMetoda Tempie-Fay. Za�o�enia tej metody oparte s� na rozwoju filogenetycznym. W technice �wicze� stosuje si� odpowiednio niskie pozycje(le�enie przodem, pe�zanie, raczkowanie, �wiczenia w podporze). Pozycje te maj� znaczenie jako czynnik u�atwiaj�cy wykonanie czynno�ci ruchowych, niemo�liwych do przeprowadzenia w innych pozycjach. 21. Trudno by�oby tu przedstawi� wi���c� i obiektywn� ocen� celowo�ci jakiejkolwiek z zaproponowanych metod. Niemniej wynikaj� z nich pewne wsp�lne wskazania dla kinezyterapii chorych z uszkodzeniem m�zgu, kt�rych nale�y przestrzega� z jednoczesn� naczeln� zasad� indywidualizacji w zale�no�ci od stanu pacjenta. Wskazania te s� nast�puj �ce: 1)wczesna pionizacja pacjenta, 3)stosowanie w trakcie �wicze� jak najwi�kszej liczby bod�c�w proprio-i eksteroreeeptywnych, 3)wykorzystanie w technice naturalnych wzor�w ruchowych �ycia codziennego, 4)wykorzystanie przy wykonywaniu �wicze� naturalnych odruch�w fizjologicznych i patologicznych, 5)dobieranie odpowiednich pozycji dla u�atwienia wykonania ruchu, 6)stosowanie du�ej liczby �wicze� rozlu�niaj�cych w celu zmniejszenia do minimum spastyki mi�niowej. Schorzenia uk�adu oddechowego Bezczynno�� ruchowa powoduje szereg zmian w uk�adzie oddechowym, z kt�rych najwa�niejszymi s�: zmniejszenie maksymalnej wentylacji p�uc, pogorszenie wysi�kowej adaptacji czynno�ci uk�adu oddechowego, zmniejszenie rezerw wentylacyjnych p�uc, obni�enie pojemno�ci dyfuzyjnej p�uc oraz zmniejszenie obj�to�ci �o�yska naczyniowego p�uc. Uk�ad oddechowy pe�ni bardzo istotn� rol� w procesie pokrywania zapotrzebowania tlenowego tkanek w czasie pracy Ozycznej, decyduj�c tym samym o poziomie wydolno�ci fizycznej. Z tego te� wzgl�du kinezyterapia oddechowa odgrywa istotn� rol� nie tylko w przypadku chorobowych zmian w zakresie uk�adu oddechowego, ale w ka�dym przypadku uruchamiania pacjenta po d�ugotrwa�ej chorobie lub unieruchomienia po urazie. Specyficzne problemy wynikaj�ce z prowadzenia �wicze� leczniczo-ruchowych u os�b z przewlek�ymi chorobami uk�adu oddechowego zostan� om�wione w rozdziale 111, a obecnie przedstawi� najwa�ZZ. lis. niejsze �wiczenia oddechowe, kt�re powinny by� stosowane w rehabilitacji ruchowej niezale�nie od rodzaju schorzenia. �wiczenia przeponowe. Przepona jest g��wnym mi�niem oddechowym, a jej ruchy w trakcie oddychania warunkuj� dostarczenie ok. OO'%i ca�kowitej obj�to�ci powietrza przedostaj�cego si� do p�uc dlatego te� sprawna funkcja tego mi�nia jest nieodzownym warunkieiusprawnej wentylacji. �wiczenie to przeprowadza si� w u�o�eniu na wznak z ko�czynami dolnymi zgi�tymi w kolanach i biodrach, przez co uzyskuje si� pe�ne rozlu�nienie mi�ni. Pacjent wykonuje g��boki wdech przez nos, jednocze�nie oporem nadbrzusza pokonuje op�r wla-net r�ki lub woreczka z piaskiem. Wydech jest wyd�u�ony g��boki, z wci�gni�ciem brzucha. Oporowanie powinno by� stopniowane, najlepiej r�k� instruktora, poniewa� w miar� wykonywania �wicze� zwi�ksza si� op�r. Ponadto mo�na wykonywa� �wiczenia przeponowe poprzez zaci�ni�cie ta�my nieelastycznej na szczycie wydechu. Czyskujesi� w ten spos�b zmniejszenie ruchomo�ci klatki piersiowej podczas ucisku i w ten spos�b kompensacyjne przej�cie oddychania przez przepo*. �wiczenia oddychania dolno�ebrowego. Wp�ywa ono na popraw� wentylacji oddechowej poprzez zwi�kszenie rozszerzalno�ci klatki piersiowej. Mo�na je wykonywa� jako tzw.�wiczenie wolne podczas le�enia na boku, uzyskuj�c kompensacyjnie zwi�kszony ruch oddechowy �ebrowy klatki po stronie przeciwnej. Mo�na r�wnie� zastosowa� tutaj op�r stopniowo zwi�kszony podczas wdechu r�k� instruktora lub za pomoc� woreczk�w z piaskiem czy banda�a. �wiczenia oddychania przeponowego i dolno�ebrowego skoordynowane z dynamicznymi �wiczeniami ko�czyn g�rnych i dolnych. Przyj�t� tutaj og�ln� zasad� jest wykonywanie tych �wicze� jako pomocniczych, rozci�gaj�cych klatk� piersiow� przy wdechu. �wiczenia si�y skurczu mi�ni brzucha. Maj� one na celu poprawienie wydechu uwarunkowanego przede wszystkim prac� tych 0113801. �wiczenia mi�ni kt�re nie bior� bezpo�redniego udzia�u w oddychaniu, ale wp�ywaj� na jego przebieg*lub s� zaanga�owane jako mi�nie pomocnicze. Nale�� tu �wiczenia mi�ni karku, szyi, obr�czy barkowej oraz odcinka piersiowego mi�ni grzbietu. Schorzenia uk�adu kr��enia W wyniku dotychczasowych bada� ustalono, �e d�ugotrwa�e unieruchomienie wp�ywa-w znacznym stopniu-negatywnie na uk�ad kr��enia. Dochodzi do spadku pojemno�ci wyrzutowej, zmniejszenia poprzecznego wymiaru serca, wzrostu czynno�ci serca w spoczynku jako czynnika kompensuj�cego spadek pojemno�ci wyrzutowej. Wynika to z r�nicy adaptacji uk�adu kr��enia w pozycji stoj�cej i le��cej w zwi�zku z naturalnym dzia�aniem si� grawitacji na uk�ad kr��enia. Os�abienie sprawno�ci adaptacyjnych naczyniow o-ruchowych pogarsza odpowied� uk�adu kr��enia na zmian� pozycji cia�a, co mo�e doprowadzi� do stan�w hipotonii or(astatycznej, *rednie ci�nienie t�tnicze krwi po okresie bezczynno�ci nie r�ni si� w spoczynku, natomiast w trakcie wysi�ku fizycznego jest ni�sze, ni� mo�na si� spodziewa� na podstawie krzywej zale�no�ci mi�dzy wzrostem ci�nienia a stopniem obci��enia wysi�kiem, co �wiadczy o os�abieniu funkcji serca jako pompy. Op�r obwodowy w miar� trwania unieruchomienia ma sk�onno�� do wzrostu. Najbardziej ewidentnym skutkiem wp�ywu treningu fizycznego na uk�ad kr��enia jest zmniejszenie cz�sto�ci pracy serca, zar�wno w spoczynku jak i podczas wysi�ku, oraz obni�enie ci�nienia t�tniczego krwi. Powoduje to bardziej ekonomiczn� i wydajn� prac� serca poprzez zwi�kszenie pojemno�ci wyrzutowej, a tym samym lepsze wykorzystanie zasob�w energetycznych mi�nia sercowego. �wiczenia fizyczne wp�ywaj� r�wnie� na popraw� hemodynamicznych mechanizm�w adaptacyjnych. Nast�puje sprawniejsze rozszerzenie�o�yska naczyniowego kr��enia obwodowego i p�ucnego, proporcjonalnie do zapotrzebowania wysi�k�w ego. Korzystny efekt rehabilitacji fizycznej na mi�sie� sercowy t�umaczy si� wzrastaj�c� aktywno�ci� enzymatyczn�, a szczeg�lnie wzrostem aktywno�ci dehydrogenezykwasu bursztynowego i niekt�rych enzym�w przemiany beztlenowej. Dochodzi w ten spos�b do lepszego wykorzystania tlenu, w rezultacie czego przyrost obj�to�ci przep�ywaj�cej krwi mo�e by� mniejszy dla wykonania danej pracy, co wt�rnie obni�a obci��enie serca. W metodyce post�powania kinezyterapeutycznego u pacjent�w ze schorzeniami uk�adu kr��enia nale�y przestrzega� nast�puj�cych zasad: 24. 1)�wiczenia nale�y rozpoczyna� od ma�ych obci��e� dla zapewnienia w�a�ciwej adaptacji uk�adu sercowa-naczyniowego do wysi�ku: Z)wskazane jest stosowanie du�ej liczby �wicze� oddechowych poprawiaj�cych wentylacj� i poprzez to sprawno�� zaopatrzenia tlenowego tkanek 3)zestaw treningowy powinien by� oparty na seriach �wicze� dynamicznych, uwzgl�dniaj�cych du�e amplitudy zakresu ruch�w w poszczeg�lnych stawach 4)we wszystkich cyklach treningowych nale�y stopniowa� obci��enie wysi�kiem: 5)nale�y unika� �wicze� statyczvych. Wysi�ki statyczne powoduj� wzrost ci�nienia w klatce piersiowej i zmniejszenie r�nicy ci�nie� mi�dzy dosercowym a obwodowym odcinkiem uk�adu kr��enia, powoduj�c spadek �ylnego dop�ywu krwi do serca i wysoki wzrost ci�nienia w du�ych �y�ach i �y�ach obwodowych. Wzrost ci�nienia �r�dpiersiowegomo�e przyczyni� si� bezpo�rednio do upo�ledzenia czynno�ci serca. Poza tym stwierdzono, i� wysi�kom statycznym towarzyszy wzrost zawarto�ci adrenaliny i noradrenalmy we krwi obwodowej, co r�wnie� przyczynia si� do niekorzystnych zmian w sercu, jak niedotlenienie czy zaburzenia rytmu. Reasumuj�c nale�y stwierdzi�, �e kinezyterapia w schorzeniach uk�adu kr��enia polega na odpowiednim dobieraniu i umiej�tnym przechodzeniu w trakcie poszczeg�lnych etap�w leczenia od �wicze� �atwych do coraz bardziej obci��aj�cych, a� do osi�gni�cia optymalnej granicy sprawno�ci fizycznej uwarunkowanej aktualnym stanem uk�adu kr��enia. Schorzenia narz�du ruchu D�ugotrwa�e unieruchomienie powoduje demineralizacj� tkanki kostnej oraz zmiany wsteczne w ko�ci i chrz�stkach �r�d-�awowych. Powstaje zast�j �ylny i zaburzenia kondensacji tkanki kostnej. Ca�kowity bezruch prowadzi do op�nienia zrostu, mo�e wywo�a� powstanie stawu rzekomego. Dlatego te� np. ka�de z�amanie, poza unieruchomieniem, wymaga odpowiedniego leczenia funkcjonalnego, 25. polegaj�cego na dawkowaniu zmiennych napi�� mi�niowych po stronie przeciwnej lub wewn�trz opatrunku gipsowego. Unieruchomienie wp�ywa r�wnie� na wi�zad�a, kt�re zrastaj� si� z torebkami lub mi�niami, co w konsekwencji wp�ywa na stan czynno�ciowy narz�du ruchu. Umo�liwienie poprzez ruch wzajemnego przesuwu wi�zade� mi�dzy sob� i mi�dzy mi�niami zapobiega tym powik�aniom. Na skutek unieruchomienia dochodzi do zaniku mi�ni, zaburze� koordynacji wsp�dzia�ania mi�ni, co w konsekwencji powoduje nieekonomiczne wykorzystanie ca�ej masy mi�niowej do ruchu oraz prowadzi do szybkiego zm�czenia mi�nia. Jak wida�, trening w schorzeniach narz�du ruchu ma bardzo istotne znaczenie. �wiczenia leczniczo-ruchowe wprowadza si� mo�liwie jak najwcze�niej, nawet je�li ko�czyna jest unieruchomiona. Stosuje si� wtedy tzw.�wiczenia synergistyczne kontralateralne ko�czyny przeciwnej do unieruchomienia. Powoduj� one, na zasadzie skrzy�owanego odruchu fizjologicznego, pobudzenie odruch�w naczynioruchowych i skurcz�w izometrycznych w unieruchomionej ko�czynie. �wiczenia te maj� charakter oporowy, a stosowane obci��enia s� zbli�one do maksymalnych. Drugim rodzajem �wicze� jakie mo�na stosowa� w czasie unieruchomienia, s� synergistyczne �wiczenia ipsilateralne. Dotycz� one wolnych cz�ci ko�czyny, nie obj�tych unieruchomieniem i prowadz� poprzez synergizmy wrodzone do efekt�w treningowych tych cz�ci ko�czyny, kt�re s� unieruchomione. Doprowadzenie do pe�nej sprawno�ci ko�czyny po zdj�ciu unieruchomienia w innych schorzeniach narz�du ruchu uzyskuje si� poprzez odpowiednio przygotowany program �wicze� indywidualnych. Nale�� tutaj: �wiczenia bierne. Stosuje si� je wtedy, kiedy si�a skurczu mi�nia je-1 zerowa. Ich zadaniem jest utrzymanie pe�nej ruchomo�ci i niedopuszczenie do powstania przykurcz�w w stawie. Wykowywane s� przez terapeut� lub-je�li to mo�liwe-przez samego chorego. �wiczenia w odci��eniu. Je�li si�a skurczu mi�nia wyst�puje, ale jest za ma�a, aby pokona� ci�ar ko�czyny, stosuje si� �wiczenia z wy��czeniem grawitacji. Uzyskuje si� to poprzez podtrzymanie ko�czyny r�k� instruktora, zastosowanie wrotek lub p�aszczyzn po�lizgowych 26. oraz wykorzystanie �rodowiska wodnego. �rodowisko wodne jest jed-rym z najlepszych sposob�w odci��enia ko�czyny. Czy-kujemy w nim zmniejszenie ci�aru o ok, ROBj. �wiczenia czynna-bierne. Maj� one zastosowanie przy wzmo�onym napi�ciu mi�niowym i bolesno�ci. Pacjent stara si� rozlu�ni� mi�nie a terapeuta w tym czasie wykonuje delikatny ruch. �wiczenia oporowe. Stosujemy je wtedy, kiedy si�a mi�niowa przekracza zdolno�� pokonania ci�aru w�asnej ko�czyny. Op�r mo�e by� dawkowany r�k� terapeuty, za pomoc� hantli, ekspander�w oraz w systemie bloczkowo-ci�arkowym. Po ustaleniu si�y maksymalnej mi�nia dawkuje si� �wiczenia po 10 powt�rze�, najpierw z obci��eniem 12 maksymalnego, nast�pnie 34 i maksymalnym. Taki cy ki �wicze� powtarza si� trzy razy dziennie. Kr�tkie �wiczenia izometryczne. Wykonuje si� je w warunkach skurczu izometrycznego mi�ni przy obci��eniu zbli�onym do maksymalnego. Czas utrzymania skurczu powinien wynosi� ok, kilkunastu sekund. �wiczenia te wywieraj� znaczny efekt treningowy w zakresie przyrostu masy i si�y mi�ni. Mog� by� wykonywane przez chorego w warunkach domowych. Stosuje s� je s 3 razy po 10 powt�rze� dwa razy dziennie. �wiczenia sam�w-pomagane. Te �wiczenia wymagaj� odpowiedniego podwieszenia w systemie bloczkowo-ci�arkowym, gdzie pacjent wykonuje ruch w stawie, poci�gaj�c r�k� za link� prze�o�on� przez system bloczk�w. W ten spos�b pacjent mo�e sam kontrolowa� nasilenie b�lu w trakcie �wicze�. Formy aktywno�ci ruchowej. Spacery Chodzenie jest naturaln� form� aktywno�ci ruchowej cz�owieka. Wydatek energetyczny spacer�w zale�y od wagi cia�a, ubioru, szybko�ci chodu, powierzchni drogi, kt�r� si� pokonuje, i od indywidualnych zdolno�ci koordynacyjna-ruchowych, w zwi�zku z czym u pacjent�w 27. z dysfunkcj� narz�du ruchu, polegaj�c� na zaburzeniach koordynacji ruchu, wyst�puje znacznie wi�kszy wydatek energetyczny. Zale�no�� mi�dzy wydatkiem energety cznym a szybko�ci� chodu zwi�zana jest r�wnie� z wag� pacjenta. Wysi�kowe zu�ycie tlenu u cz�owieka wa��cego 70 kg przy szybko�ci 5 k**h wynosi przeci�tnie 0, 9 lmim, tzn.w przybli�eniu trzykrotnie wi�cej ni� w spoczynku. Wzrasta ono o 25%przy wchodzeniu pod g�r� drog�, kt�rej nachylenie wynosi BPw. Du�e nachylenia terenu powoduj� znaczny wzrost wydatku energetycznego przy wchodzeniu, takiego jaki spotyka si� przy maksymalnych i submaksymalnych obci��eniach wysi�kowych. Wydatek energetyczny spaceru po powierzchni nier�wnej, kamienistej jest o ok, 2, 5 kcalmm(103 kJ, min)wy�szy ni� po powierzchni g�adkiej. Zu�ycie tlenu przy szybko�ci chodu przekraczaj�cej O km/h wzrasta nieproporcjonanie wysoko. Biegi Wydatek energetyczny biegu bezpo�rednio zale�y od szybko�ci, z jak� si� biegnie. D�ugotrwa�y trening prowadzi do polepszenia koordynacji biegania i przyczynia si� do zaoszcz�dzenia wydatku energetycznego przy danej szybko�ci w granicach 10-li'%i. Okre�lona d�ugo�� kroku, do kt�rej biegacz jest przyzwyczajony, odgrywa du�� rol� w ekonomice biegu. Dlatego te� wszelkie zmiany jego d�ugo�ci, szczeg�lnie te, kt�re narzucone s� przez instruktora czy trenera, prowadz� do znacznego wzrostu wydatku energetycznego. Wp�yw koordynacji ruch�w w bieganiu na ekonomik� wysi�ku zosta� udowodniony przez wielu autor�w, kt�rzy t�umacz� tym r�nice w wydatku energetycznym przy tych samych warunkach, w jakich odbywa si� bieg. Badania por�wnawcze chodu z szybko�ci� 8 kmh oraz biegu przy tej samej szybko�ci wykaza�y, �e ten ostatni jest bardziej ekonomiczny z punktu widzenia wydatkowania wysi�ku, innymi s�owy: wolny bieg jest mniej m�cz�cy ni� bardzo szybki ch�d. Bieg z pokonywaniem przeszk�d terenowych jest jednoczesnym treningiem r�nych cech motorycznych, a wi�c wytrzyma�o�ci, si�y 28. zmian w uk�adzie kr��enia, kare s� wynikiem sta�ego podwy�szania naczyniowych opor�w obwodowych. W biegu wytrzyma�o�ciowym stwierdza si� wzgl�dnie niewielki wzrost ci�nienia t�tniczego krwi oraz niewielkie stosunkowo gromadzenie si� produkt�w beztlenowej przemiany materii. Ten fakt oraz du�e mo�liwo�ci treningowe i adaptacyjne tej formy rekreacji powoduj�, bieg wytrzyma�o�ciowy jest bardzo dobr� form� treningow� w profilaktyce zdrowotnej i rehabilitacji. Trening biegowy, szczeg�lnie prowadzony ��cznie z treningiem kszta�tuj�cym inne ni� wytrzyma�o�� cechy motoryczne, prowadzi do wzrostu wydolno�ci fizycznej i tolerancji wysi�kowej, wzmacnia uk�ad stawowa-wi�zad�owy i prowadzi do poprawy ekonomiki dokonywanego wysi�ku. Uprawianie go w r�nych warunkach atmosferycznych przyczynia si� do polepszenia og�lnej odporno�ci psychicznej oraz wzmo�enia odporno�ci nieswoistej organizmu, a tym samym do mniejszej podatno�ci na r�nego rodzaju infekcje. Spo�r�d form treningu biegowego, kt�re mog� le� polecane dla os�b niepe�nosprawnych, nale�y wyr�ni�: Bieg w terenie. Jest on naj�atwiejszym i najmniej obci��aj�cym �rodkiem kszta�towania wydolno�ci fizycznej i tolerancji wysilkowej. Bie okre�la si� tu �ci�le d�ugo�ci i szybko�ci pokonywauj eh odcink�w, gdy� to powinien okre�la� lekarz lub magister rehabilitacji na podstawie oceny wydolno�ci i sprawno�ci lokomocyjnej pacjenta. Mo�na przyj�� tu og�lne zasady, i� od stosowania marszobiegu nale�y przechodzi� do bardziej intensywnych zada� biegowych i ich r�nych odmian(przebie�ki, trucht, lekki bieg, podbiegi, zbieganie, skip, przyspieszanie itp). W pe�nej formie jednostka biegu terenowego zawiera 4-O powt�rze� biegu na odcinku ok, 209 m w umiarkowanym tempie. W-zystkie odcinki przebiega si� w tempie umiarkowanym, nie dopuszczaj�c do uczucia zm�czenia, a wi�c-innymi s�owy-zachowuj�c bezpieczn� granic� tolerancji wysi�ku uzale�nion� od wydolno�ci kr��ewowo-oddechowej i sprawno�ci lokomocyjnej pacjenta. Jednorazowy szas trwania biegu terenowego nie powinien przekracza� 00 min. Zabawy biegowe. Jest to ju� bardziej technicznie zaawansowaBy �rodek kszta�towania wydolno�ci fizycznej i tolerancji wysi�kowej. u os�b niepe�nosprawnych. Wielko�� obci��e� tutaj wzrasta. Najbardziej polecana jest zabawa biegowa sk�adaj�ca si� z trzech cz�ci. Pierwsza cz��, tzw.wst�pna, pe�ni jednocze�nie funkcj� rozgrzewki, Fozpoczyna si� od chodu i marszu przeplatanego r�nymi odcinkami truchtu i lekkiego biegu. Mo�na wykovywa� slalotu mi�dzy drzewami krzakami i przeszkodami terenowymi, podskoki w r�nych kierunkach. cwa�y w prz�d i w ty� ze zmian� nogi kierunkowej, przeskoki i inne �wiczenia n�g w ruchu. Po siedmiu minutach tych �wicze� i minutowym odpoczynku w marszu przechodzi si� do O-minutowych �wicze� wykorzystuj�cych pe�ny zakres amplitudy ruchu mo�liwie we wszystkich stawach. Dozwolone s� sk�ony, skr�tosk�ony, wypady n�g, wymachy ramion w r�nych p�aszczyznach i kierunkach, stopniowane w zakresie szybko�ci i amplitudy ruchu. L�czvy czas trwania tej cz�ci wynosi wi�c ok, 15 min. Cz�� druga, tzw.wytrzyma�o�ciowa, polega na wykonywaniu przebie�ek ok, 50 m powtarzanych od dw�ch do czterech razy, biegu z wysokim unoszeniem kolan(siip)na odcinkach 15-XI m powt�rzonym 3-5 razy. Nast�pnie przechodzi si� do swobodnego biegu na odcinkach 100-150 m przerywanego marszem, w czasie kt�rego powinno doj�� do unormowania cz�sto�ci oddychania. Liczba powt�rze� tego �wiczenia wynosi-4-0. Czas trwania tej cz�ci zabawy biegowej wynosi ok, 35 min. W trzeciej, tzw.uspokajaj�cej, wykonuje si� trucht, marsz, wolny bieg, �wiczenia uspokatat�ce, rozlu�niaj�ce i oddechowe. Ta ostatnia cz�� trwa ok, 10 min. W programowaniu zabaw biegowych niezb�dna jest indywidualizacja szybko�ci i d�ugo�ci przerw wypoczynkowych w zale�no�ci od aktualnego stanu uk�adu kr��eniowa-oddechowego i narz�du ruchu. Niezb�dnym warunkiem pe�nego wykorzystania mo�liwo�ci kszta�towania ruchu i doskonalenia jego funkcji jest prowadzenie'zabaw biegowych w urozmaiconym, natlepiej pofa�dowanym terenie z wykorzystaniem przeszk�d terenowych, elastycznego pod�o�a, kopnego �niegu itp. Wp�yw treningu biegowego na organizm wyra�a si� og�lnym przestrojeniem morfologicznym i czynno�ciowym ustroju, zar�wno na poziomie kom�rek(zwi�kszone obwodowe zu�ycie tlenu)jak i narz�d�w(zmiany w zakresie czynno�ci wentylacyjnej p�uc, pracy serca jako pompy, sprawno�ci uk�adu naczyniowego). *kszaj� si**o�*o**da*ku energe*znego, praca s*a*e*hemodynamicznych. Z uwagi na rozleg�o�� wp�ywu bieg�w na organizm du�e znaczenie ma w�a�ciwa kontrola ich przebiegu i skutk�w oraz wykorzystanie tych danych do w�a�ciwego programowania treningu. Niezb�dne s� systematyczne badania informuj�ce o adaptacji ustroju na stosowane bod�ce, kierunkach i wielko�ci zmian. Mat� tu zastosowanie rutynowe badania lekarskie, pr�by wydolno�ciowe: okre�lanie pu�apu tlenowego metodami po�rednimi i bezpo�rednimi, badania uk�adu kr��enia i oddechowego oraz niekt�re badania biochemiczne(por, rozdzia� IV). Jak wida� z zaprezentowanej analizy treningu biegowego, jest on bardzo cenn� form� rekreacti ruchowet dla os�b niepe�nosprawnych z dysfunkcj� uk�adu kr��enia czy oddechowego i g��wnie w tych schorzeniach powinien by� polecany. Niewskazane s� biegi u pacjent�w z dysfunkcj� narz�du ruchu, szczeg�lnie ko�czyn dolnych, ze wzgl�du na du�e przeci��enie zdrowych odcink�w narz�du ruchu przejmuj�cych kompensacyjne funkcje chorej ko�czyny. Kontrowersyjne s� jedynie opinie dotycz�ce mo��two�c� uprawiania treningu biegowego przez pacjent�w ze zmianami zwyrodnieniowymi w stawach kolanowych. Dotychczasowy pogl�d o bezwzgl�dnych przeciwwskazaniach do biegania u tych pacjent�w zosta� zrewidowany przez najnowsze badania biomechaniczne, kt�re wykaza�y, i� obci��enie staw�w kolanowych w czasie biegu ma charakter dynamiczny, a tym samym ruch w stawie, jaki obserwuje si� w czasie treningu, wywiera korzystny wp�yw na od�ywianie chrz�stki'stawowej. W �wietle tych opinii wydaje si� s�uszne polecanie osobom ze zmianami w stawach kolanowych kr�tkotrwa�ych bieg�w nie przekraczaj�cych jednorazowo 20 min. W czasie tych trening�w powinno si� wykorzystywa� bieg z wysokim unoszeniem Kolan(slip), kt�ry pozwala-poprzez pe�ne wykorzystanie amplitudy ruchu w stawach kolanowych-na w�a�ciwe rozprowadzenie mazi w jamie stawowej, a tym samym odpowiednie od�ywianie*hr*�*k*. P�ywanie �rodowisko wodne przyczynia si� do odruchowych zmian czynno�ci regulacyjnych uk�adu kr��eniowa-oddechowego, przemiany materii*i motoryki. Spowodowane jest to zmianami ci�nienia wody i jej temperatury w por�wnaniu z analogicznymi parametrami w powietrzu. Nast�puje znaczne pozorne zmniejszenie ci�aru cia�a w wodzie, powoduj�ce du�e u�atwienie wykonywania wielu czynno�ci. W zw