Patricia Davis Aromatoterapia od A do Z czyli poradnik leczenia zapachami prze�o�y�a Eleonora Karpuk konsultacja medyczna lek. med. Jaros�aw Kasprzak lek. med. Alina Koz�owska Wydawnictwo OPUS Czym jest aromatoterapia - sztuka leczenia olejkami aromatycznymi? Ot� jest ona metod� prawdziwie holistyczn�. Aromato-terapeuta bierze pod uwag� rozum, �wiadomo��, cia�o i ducha pacjenta, a tak�e (w r�wnym stopniu) jego styl �ycia, spos�b od�ywiania, powi�zania spo�eczne itp. Chocia� termin ,,aromatoterapia" zosta� u�yty jako nazwa kuracji ro�linnymi olejkami aromatycznymi dopiero w naszym stuleciu, historia tej metody si�ga swymi korzeniami najbardziej staro�ytnych praktyk uzdrowicielskich. Ro�liny, z kt�rych obecnie produkuje si� olejki, by�y stosowane tysi�ce lat przed odkryciem techniki destylacji olejk�w aromatycznych. Archeolodzy odnale�li na cmentarzyskach i w osiedlach cz�owieka pierwotnego �lady wielu ro�lin o warto�ciach leczniczych. Mo�na je zidentyfikowa� dzi�ki analizie py�k�w znajduj�cych si� w skamielinach. Trudno uwierzy� w to, by pierwsi uzdrowiciele nie mieli poj�cia o leczniczych w�a�ciwo�ciach stosowanych przez siebie ro�lin, nawet je�li pocz�tkowo trafiali na nie przez przypadek. Cz�owiek pierwotny odkry� prawdopodobnie przypadkowo, �e pewne li�cie, jagody i korzenie, kt�re zbiera� jako po�ywienie, sprawiaj�, �e chorzy zaczynaj� czu� si� lepiej, a soki z niekt�rych ro�lin przy�pieszaj� gojenie si� ran. Prawdopodobnie obserwowa� r�wnie� ro�liny zjadane przez chore zwierz�ta. Raz odkryta prawda stawa�a si� dziedzictwem przekazywanym z pokolenia na pokolenie. Kiedy ga��zki niekt�rych krzak�w czy drzew rzucano na palenisko - pocz�tkowo tylko w celu podsycenia ognia - dym i zapach, kt�re wydziela�y, przyprawia�y ludzi o senno��, wywo�ywa�y uczucie szcz�cia lub podniecenia, a mo�e pozwala�y na doznanie ,,mistycznych" prze�y�. Je�li te same wra�enia pojawia�y si� u wszystkich zgromadzonych i je�li powtarza�y si�, ilekro� palono ga��zki z tego samego krzaka, kojarzono sobie, �e to w�a�nie on odpowiedzialny jest za powstawanie niezwyk�ych efekt�w i prawdopodobnie uznawano go za "magiczny". Odymianie czy, inaczej m�wi�c, okadzanie chorych by�o jedn� z najwcze�niejszych metod leczenia, a poniewa� religia i medycyna by�y �ci�le ze sob� zwi�zane, u�ycie dym�w stanowi�o jednocze�nie cz�� wszystkich prymitywnych praktyk religijnych. Kiedy cz�owiek pierwotny sk�ada� swym bogom ofiary z ro�lin aromatycznych, czasem spalaj�c je, czasem w ca�o�ci rzucaj�c na o�tarz, po�wi�ca� wy�szym istotom co�, co rzeczywi�cie mia�o dla niego ogromn� warto��. Zwyczaj u�ywania �wi�tych czy magicznych dym�w w formie kadzid�a zachowa� si� w wi�kszo�ci religii zar�wno Wschodu, jak i Zachodu, a odymianie chorych dymem z aromatycznych ro�lin by�o standardow� praktyk� medyczn� a� do naszego stulecia.. Do niedawna na przyk�ad we francuskich szpitalach palono jeszcze tymianek i rozmaryn w celach dezynfekcyjnych. Jak na ironi�, praktyki te zarzucono akurat wtedy, kiedy badania laboratoryjne udowodni�y ogromn� si�� bakteriob�jcz� obydwu ro�lin! Tymczasem w mniej(?) rozwini�tych krajach wci�� si� stosuje odymianie. � Egipcjanie u�ywali ro�lin aromatycznych prawie trzy tysi�ce lat przed Chrystusem w celach medycznych i kosmetycznych, a tak�e do balsamowania cia� zmar�ych. Gromadzili oni ogromne zapasy perfum do cel�w prywatnych i publicznych. Podczas wa�nych uroczysto�ci pa�stwowych palono kadzid�a, a m�ode niewolnice ta�czy�y, trzymaj�c na g�owach naczy�ka wype�nione perfumami. P�yn miesza� si�, a jego zapach stopniowo rozchodzi� si� w powietrzu. Na podstawie r�nych papirus�w, z kt�rych najstarsze datowane s� na oko�o 2890 r. p.n.e., zidentyfikowano kilka ro�lin leczniczych i poznano staro�ytne sposoby ich u�ycia. Dzi�ki temu wiemy, �e przygotowywano pigu�ki, proszki, czopki, lecznicze papki, ma�ci, pasty do u�ytku zewn�trznego itd. z wielu drzew, ro�lin, tak�e z cia� zwierz�t i substancji mineralnych. U�ywano r�wnie� zio�owych popio��w i. dym�w. Do najpopularniejszych surowc�w ro�linnych nale�a�y: any�, cedr, cebula, czosnek, kminek, kolendra, r�cznik (rycynus), winogrona, arbuzy i wiele, wiele innych. Dziwne, ale przy tak wysokim poziomie technologicznym cywilizacji Egipcjanie najwyra�niej nie potrafili destylowa� olejk�w aromatycznych. Zachowa�y si� przekazy na glinianych tabliczkach m�wi�ce o tym, �e importowali oni olejek cedrowy i cyprysowy (najlepszy dow�d na to, �e ju� wtedy istnia� mi�dzynarodwy handel olejkami) i prawdopodobnie by�y to olejki:, infuzyjne. �adna wzmianka nie �wiadczy natomiast o umiej�tno�ci destylowania olejk�w i �adne z naczy� odnalezionych w grobowcach nie nadawa�o si� do ich przechowywania. Wiele nietkni�tych s�oiczk�w, przeznaczonych do przechowywania kosmetyk�w i ma�ci, oraz buteleczek z olejkami znaleziono w piramidach. By�y w nich przewa�nie t�uste ma�ci lub ci�gliwe pasty o wci�� wyczuwalnym zapachu kadzid�owca, styraksu itp. Troch� dalej na wsch�d, w Mezopotamii, w dolinie Tygrysu i Eufratu, babilo�scy lekarze zapisywali swoje formu�y i recepty na glinianych tabliczkach; najstarsze zapisano klinowym pismem Sumer�w. W przeciwie�stwie do Egipcjan, Babilo�czycy nie podawali w swoich receptach dawek (kt�re zapewne by�y og�lnie znane), ale za to �ci�le okre�lali liczne szczeg�y dotycz�ce sposobu i czasu u�ycia danego �rodka (zwykle o �wicie, przed jedzeniem). Jeden z kr�l�w Babilonu za�o�y� ogr�d z ro�linami leczniczymi. Mi�dzy innymi znale�� si� tam mia�y: jab�onie, pigwy, og�rki, dynie, czosnek, cebula, koper, szafran, tymianek, gorczyca, kminelc kolendra, r�e, ja�owce, mirra, czyli wiele ro�lin stosowanych w zio�olecznictwie do dzi�. Staro�ytni Grecy przej�li wiele ze swej medycznej wiedzy od Egipcjan. Naturalnie dokonali te� wielu w�asnych odkry�. Odkryli na przyk�ad, �e zapach niekt�rych ro�lin pobudza i od�wie�a, aromat innych natomiast usypia i uspokaja. U�ywali oliwy z oliwek, podobnie jak dzisiaj powszechnie stosowanej, do absorpcji zapach�w z p�atk�w kwiatowych lub zi�, do cel�w kosmetycznych i leczniczych. Greccy �o�nierze zabierali ze sob� na pola bitewne ma�� do leczenia zranie� sporz�dzon� z mirry. Hipokrates, uwa�any za "ojca medycyny", wymienia w swoich dzie�ach wiele ro�lin leczniczych, a w�r�d nich i narkotyki (mi�dzy innymi: opium, belladonn�, mandragor�) oraz zwyczajne ro�liny i owoce (np. pigw�, rabarbar itd.) Nawiasem m�wi�c, Hipokrates k�ad� wi�kszy nacisk na moralne kwalifikacje, niezb�dne do wykonywania zawodu lekarza, np. zdolno�� do wyrzecze� i po�wi�ce�, ni� na inne cechy. Przysi�gi Hipokratesa ucz� si� obecnie wszyscy studenci szk� medycznych. Gdyby uczono ich r�wnie� niekt�rych metod Hipokratesa, w �wiecie medycyny nie by�oby mo�e takiego pomieszania z popl�taniem! Wielu greckich medyk�w pracowa�o u Rzymian w charakterze chirurg�w wojskowych, osobistych lekarzy imperator�w itp. Galen, kt�ry by� lekarzem Marka Aureliusza, zacz�� swoj� karier� jako chirurg w szkole gladiator�w. Zosta�o udokumentowane, �e w czasie pracy Galena w tej szkole w wyniku ran odniesionych w walkach nie zmar� �aden gladiator. Nie ma w tym niczego dziwnego, zna� on bowiem ogromn� ilo�� zi�, z kt�rych przygotowywa� swoje skuteczne preparaty. Galen pozostawi� du�o dziel na temat teorii zio�olecznictwa, w kt�rych podzieli� ro�liny lecznicze na wiele kategorii (wci�� znanych jako ,,galenowe"). Wynalaz� r�wnie� tak zwany ,,zimny krem", b�d�cy prototypem wszystkich u�ywanych obecnie ma�ci. Innym Grekiem pozostaj�cym na s�u�bie w rzymskiej armii by� Dioskorides (tym razem za czas�w Nerona). On r�wnie� zbiera� ro�liny lecznicze w wielu krajach le��cych wok� Morza �r�dziemnego. Oko�o roku 78 wszystkie informacje o ro�linach i sposobach ich u�ycia zgromadzi� w pi�ciu opas�ych tomach swego dzie�a zatytu�owanego Materia Medica. Prace Galena, Hipokratesa, Dioskoridesa i innych przet�umaczono na perski i arabski. Po upadku Rzymu lekarze, kt�rzy prze�yli, przenie�li si� do Konstantynopola, zabieraj�c ze sob� swoje ksi�gi i wiedz�. W Bizancjum korzystano z zi� nie tylko w medycynie, ale r�wnie� w perfumerii. Poprzez Konstantynopol, dzi�ki t�umaczeniom greckich i rzymskich dzie� oraz dzi�ki s�ynnym 10 zbiorom medycznym biblioteki aleksandryjskiej, wiedza czas�w antycznych przenikn�a do �wiata arabskiego. Pierwszym arabskim lekarzem, o kt�rym mamy szczeg�owe dane, by� Abu Bakr Muhammad ibn Zakarijja al-Razi (865-925 n.e.). Napisa� on ponad dwa tuziny ksi�g medycznych, z kt�rych wiele sk�ada�o si� z recept zielarskich. Najwi�kszym lekarzem �wiata Islamu by� jednak bez w�tpienia Abu 'Ali ibn Sina (980-1037 n.e.), znany jako Awicenna. Studiowa� logik�, geometri�, metafizyk�, filozofi�, astronomi� i inne nauki przyrodnicze oraz medyczne. By�, mo�na rzec, cudownym dzieckiem, albowiem zdoby� s�aw� znakomitego medyka ju� w wieku osiemnastu lat! Pozostawi� cenne dzie�a opisuj�ce ponad osiemset ro�lin oraz ich dzia�anie na ludzki organizm. Nie wszystkie te ro�liny zosta�y zidentyfikowane, poniewa� wiele z nich figuruje w jego dzie�ach pod ludowymi nazwami, ale w�r�d tych, kt�rych nazwy mo�emy ustali�, mamy kamfor�, rumianek, lawend� - dzisiaj tak�e u�ywane jako �r�d�o olejk�w aromatoterapeutycznych. W�a�nie Awicenna jako pierwszy wprowadzi� diety ca�kowicie owocowe (sk�adaj�ce si� z owoc�w bogatych w naturalne cukry, na przyk�ad z winogron i melon�w), wynalaz� wyci�gi do nastawiania z�amanych ko�czyn oraz masa�e lecz�ce i zapobiegaj�ce b�lom plec�w. Opisa� r�wnie� wiele r�nych technik masa�u. Jego najwi�ksz� zas�ug� jest jednak - z punktu widzenia aromatoterapii - odkrycie metod destylacji olejk�w aromatycznych. Nie ma absolutnej pewno�ci co do tego, czy Awicenna rzeczywi�cie sam opracowa� ten wynalazek. Arabskie manuskrypty pochodz�ce z jego czas�w zawieraj� rysunki de-stylator�w, kt�rych tmdowa i zasady dzia�ania, mimo ulepsze�, nie uleg�y zmianie. Nie wiemy, co si� dzia�o w Europie w okresie mi�dzy upadkiem cesarstwa rzymskiego a mniej wi�cej dziesi�tym wiekiem. Czasy te nazwano "wiekami ciemno�ci", g��wnie z powodu braku jasnych przekaz�w na ich temat. Mo�liwe jednak (w�a�ciwie jest to prawie pewne), �e istnia�y w�wczas tradycje stosowania zi� leczniczych. Wiemy, �e oko�o dwunastego wieku "pachnid�a Arabii", czyli olejki aromatyczne, znano ju� w ca�ej Europie. Krzy�owcy przywie�li nie tylko gotowe perfumy, ale r�wnie� wiedz� o sposobie ich li wytwarzania. Brak �ywicy drzew orientalnych, bogatej w olejki eteryczne, spowodowa�, �e Europejczycy zacz�li u�ywa� lawendy, rozmarynu, tymianku i innych aromatycznych ro�lin pochodz�cych z basenu Morza �r�dziemnego, wkr�tce uprawianych te� znacznie dalej na p�noc. �redniowieczne manuskrypty zawieraj� wzmianki o wodzie lawendowej i metodach pozyskiwania pachn�cych olejk�w, tak zwanych olejk�w infuzyjnych. Wynalezienie druku szybko upowszechni�o owe recepty i metody, zacz�to bowiem wydawa�, herbarze. Ka�dy, kto umia� czyta�, m�g� skorzysta� z recept na olejki, wody kwiatowe, wywary i napary. Kobiety zacz�y same przyrz�dza� te wszystkie preparaty. Przygotowywa�y kulki zapachowe, woreczki lawendowe i inne torebki zio�owe s�u��ce do od�wie�ania zapach�w w domu i ochrony ubra� oraz bielizny przed molami. Chocia� w wi�kszych gospodarstwach korzystano z w�asnych destylarii, to bardziej z�o�one �rodki kupowano jednak od aptekarzy, kt�rzy handlowali r�wnie� cennymi olejkami aromatycznymi. W domach pod�ogi wyk�adano zio�ami, kt�re wydziela�y olejki eteryczne, gdy domownicy po nich st�pali; kulki zapachowe lub ma�e bukieciki wieszano w miejscach publicznych, co mia�o zapobiega� infekcjom, zw�aszcza epidemiom. Praktyk tych wkr�tce zaniechano jako zabobon�w, a tymczasem wi�kszo�� ro�lin u�ywanych w�wczas uznano dzisiaj za silne �rodki dezynfekcyjne, bakteriob�jcze i antywirusowe. O innych wiemy natomiast, �e s� owadob�jcze lub przynajmniej odstraszaj� swym zapachem owady roznosz�ce bakterie (pch�y, wszy, muchy i wiele innych). Do najbardziej znanych herbarzy nale�� dzie�a Gerarda, Banckesa i Culpepera w Anglii, Ottona Brunfelsa, Leonharda Fuchsa i Hieronymusa Bo�ka w Niemczech, Nicolasa Monardesa w Hiszpanii (w��czy� on do swoich prac ro�liny pochodz�ce z obu odkrytych Ameryk), Charlesa de 1'Ecluse'a we Francji oraz Pietra Mattiolego we W�oszech. Herbarz Mattiolego, oparty w ca�o�ci na pracy Dioskoridesa, zosta� przet�umaczony na wiele j�zyk�w europejskich i sprzedany w trzydziestu dw�ch tysi�cach egzemplarzy - by� jednym z najwi�kszych bestseller�w szesnastego wieku! 12 Przez ca�e �redniowiecze i epok� Tudor�w lekarze i aptekarze u�ywali lek�w zio�owych we wszelkich postaciach. W siedemnastym wieku narodzi�a si� nowa dziedzina nauki - chemia eksperymentalna. Da�o to pocz�tek stosowaniu substancji chemicznych w medycynie. Nicholas Culpeper napisa� pe�en demaskatorskiej pasji traktat o lekarzach, kt�rzy przepisywali pacjentom trucizny (np. rt��), ale jego s�owa trafi�y w pr�ni�. Uznano, �e jest staromodny w swoim przywi�zaniu do ,,zacofanych" zi�ek lub po prostu zazdrosny o sukcesy finansowe i pozycj� towarzysk� medyk�w nowej generacji. (Polemiki o skutkach ubocznych dzia�ania nowych, cz�sto niebezpiecznych lek�w nie s�, jak wida�, niczym nowym.) Dzi� stosunek do praktyk�w i zwolennik�w medycyny ,,alternatywnej" jest bardziej przychylny i �wiat�y. Barbara Griggs pisze w Green Pharmacy (Zielona apteka), �e siedemnastowieczny sza� palenia czarownic zbieg� si� z wczesn� chemoterapi� i w r�wnym stopniu by� inspirowany przez medyczny establishment, d���cy do wyeliminowania wiejskich znachorek, co przez establishment klerykalny, walcz�cy o wykorzenienie herezji. Oczywi�cie nie wszystkie nowe eksperymenty okaza�y si� szkodliwe. Odkryto w�wczas wiele r�nych naturalnych substancji mineralnych. Dzia�anie niekt�rych z nich, np, selenu, oraz wp�yw na zachowanie zdrowia i dobrego samopoczucia zrozumiano dopiero w czasach wsp�czesnych. Chemik Friedrich Hoffman (1660-1742) dokona� wielu od-'kry� dotycz�cych w�a�ciwo�ci olejk�w aromatycznych i naturalnych w�d mineralnych. Inni chemicy przez ca�y osiemnasty i dziewi�tnasty wiek kontynuowali badania maj�ce na celu wydzielenie aktywnych sk�adnik�w z ro�lin leczniczych. Uda�o im si� uzyska� i zidentyfikowa� wiele substancji, na przyk�ad: kofein�, chinin�, morfin�, atropin� i inne. Ka�da z nich okaza�a si� niezwykle przydatna. Niestety poszukiwania wyizolowanych czynnik�w aktywnych doprowadzi�y wkr�tce do odej�cia od metod leczniczych, w kt�rych stosowano ro�liny jako pewne naturalne ca�o�ci. Nie oznacza to co prawda, �e ca�kowicie zapomniano o olejkach aromatycznych. Wiele z nich wci�� egzystuje w farmakopei naszego stulecia, na przyk�ad olejki: lawendowy, mi�towy, 13 � mirra. W drugiej po�owie naszego stulecia zosta�y one jednak wyparte przez �rodki syntetyczne, uzyskiwane przewa�nie z produkt�w w�glopochodnych, a nast�pstwa tego post�pu cz�sto by�y i s�, jak wiemy, zgubne. Interesuj�cy i godny uwagi jest stosunek medycyny Wschodu do ro�lin leczniczych, zw�aszcza w Indiach i Chinach. Zio�olecznictwo jest tam cz�ci� nieprzerwanej tradycji, licz�cej tysi�ce lat. Jest to zjawisko zastanawiaj�ce, zw�aszcza je�li zestawi si� ten fakt z sytuacj�, jak� mo�emy zaobserwowa� w Europie, gdzie dopiero dzisiaj odkrywa si� ponownie zapomniane praktyki medycyny naturalnej. W Indiach zio�olecznictwo jest odzwierciedleniem religijnego i filozoficznego spojrzenia na cz�owieka jako jednej z cz�ci nieustannie zmieniaj�cej si� natury. Wi�kszo�� staro�ytnych tekst�w religijnych, takich jak na przyk�ad Rygweda (2000 r. p.n.e.), zawiera konkretne recepty, a tak�e hymny kierowane do ro�lin: "Wy, zio�a, kt�re istniejecie od tak dawna, kt�re by�y�cie, zanim narodzili si� bogowie! Pragn� zrozumie� siedemset waszych sekret�w!... Przyjd�cie, wy, m�dre ro�liny, i uleczcie dla mnie tego chorego!" Medycyna indyjska oparta jest wy��cznie na zio�ach, a wi�c jej metody lecznicze nie k��c� si� z wegetaria�skimi zasadami g��wnych religii Indii. W Indiach ro�nie wiele ro�lin leczniczych, mimo to nawet w dalekiej przesz�o�ci nie wykorzystywano wy��cznie dziko rosn�cych gatunk�w. Kr�l buddyjski A�oka (III w. p.n.e.) zorganizowa� i prowadzi� upraw� ro�lin leczniczych. Wiele uwagi przyk�adano do warunk�w, w jakich ros�y zio�a, i do przymiot�w ludzi, kt�rzy zajmowali si� nimi: "Musi je zbiera� czysty i �wi�ty cz�owiek... kt�ry uprzednio po�ci�.'.. Trzeba je �cina� tylko w miejscach nie�atwo dost�pnych dla cz�owieka, o przewiewnej glebie i dobrym nawodnieniu, nigdy w pobli�u �wi�ty� czy innych miejsc �wi�tych ani blisko miejsc poch�wku..." Indyjskie ro�liny lecznicze zyska�y popularno�� w ca�ej Azji, przenikn�y tak�e do receptur kraj�w Zachodu, ale przede wszystkim sta�y si� baz� dla wsp�czesnej, wywodz�cej si� ze starych tradycji, medycyny Indii - Jad�urwedy (Ajurwedy). Mamy w�r�d nich kminek, pieprz, kardamon, imbir, go�dziki, drzewo sanda�owe, benzoes, konopie indyjskie, olej rycynowy i sezamowy, aloes oraz trzcin� 14 cukrow�. Pierwszych siedmiu ro�lin z tej listy u�ywa si� ci�gle w aromatoterapii w postaci olejk�w aromatycznych, olej sezamowy natomiast stosowany jest wy��cznie jako olej bazowy. W Chinach zio�olecznictwo ma bardzo stare tradycje. Stosowane jest obok akupunktury i doskonale j� uzupe�nia. I znowu okazuje si�, �e wiele ro�lin znano tu od tysi�cy lat. Najwcze�niejsze przekazy dotycz�ce zi� zawarto w ��tej ksi�dze cesarskiej medycyny wewn�trznej, kt�ra powsta�a przed 2000 rokiem p.n.e. Najwybitniejsza posta� klasycznego zio�olecznictwa chi�skiego, Pen Ts'ao kang-mou, wylicza nie mniej ni� 8160 r�nych receptur, opartych na prawie dw�ch tysi�cach r�nych substancji, przewa�nie ro�linnych, cho� s� tam tak�e sk�adniki mineralne, np. siarka, �elazo t rt��. Mamy tu wi�c do czynienia z wi�kszym wyborem ro�lin ni� w jakiejkolwiek innej tradycji medycznej. Wiele ro�lin najcz�ciej stosowanych w Chinach wyst�puje r�wnie� cz�sto w zio�olecznictwie zachodnim, np. stokrotki, gencjana, lukrecja, orzech w�oski, brzoskwinia, platan, rabarbar itd. Chi�skiej herbaty u�ywa si� przeciwko przezi�bieniu, b�lom g�owy, biegunce. Opium znano jako �rodek przeciwbiegunkowy ju� tysi�c lat przed Chrystusem, cho� nie palono go a� do szesnastego wieku, kiedy to za dynastii Ming zakazano picia alkoholu. Wr��my jednak do Europy i czas�w wsp�czesnych. Zauwa�amy nie tylko intensyfikacj� bada� nad lekami syntetycznymi, wynikaj�c� z inspiracji wielkiego przemys�u (zn�w warto tu wspomnie� artyku� Barbary Griggs, kt�ra zwraca uwag� na to, �e nie mo�na opatentowa� ro�lin i dlatego zio�olecznictwo jest nieop�acalne!), ale na szcz�cie tak�e powr�t do stosowania ro�lin i produkt�w ro�linnych w bardziej naturalnej, ca�o�ciowej postaci. Zainteresowanie ro�linnymi olejkami aromatycznymi sta�o si� cz�ci� owego powrotu, kt�ry rozpocz�� si� w latach dwudziestych naszego wieku, kiedy to Ren� Maurice Gattefosse, chemik pracuj�cy w swej rodzinnej firmie perfumeryjnej, zwr�ci� uwag� na medyczne zalety olejk�w. Odkry� on mianowicie, �e niekt�re olejki dodawane do wyrob�w z jego firmy, s� lepszymi antysep-tykami ni� antyseptyki chemiczne stosowane w tych samych artyku�ach. W nied�ugim czasie po dokonaniu tego odkrycia do- 15 tkliwie poparzy� sobie r�k� w wyniku eksplozji w laboratorium. Zanurzy� poparzon� d�o� w pierwszym p�ynie, jaki znalaz� w pracowni - a by� to nie rozcie�czony olejek lawendowy. Rana zagoi�a si� wyj�tkowo szybko, bo w ci�gu kilku godzin, nie uleg�a �adnej infekcji i nie pozostawi�a blizny. Zdarzenie to zach�ci�o Gattefossego do szerszego stosowania olejk�w w dermatologu i podj�cia szeroko zakrojonych bada� nad ich leczniczymi w�a�ciwo�ciami. To on jako pierwszy u�y� terminu "aromatoterapia" i opublikowa� ksi��k� pod tym w�a�nie tytu�em (1928 r.) Inni francuscy lekarze, naukowcy i pisarze kontynuowali jego prace. Najbardziej godny uwagi spo�r�d nich jest doktor Jean Valnet, by�y lekarz wojskowy, kt�ry zastosowa� olejki aromatyczne do leczenia ci�kich poparze� i ran odniesionych, na polach bitewnych. P�niej Valnet z wielkim powodzeniem, mimo sceptycyzmu koleg�w, leczy� pacjent�w w klinice psychiatrycznej olejkami i innymi produktami ro�linnymi. Jego ksi��ka Aromatoterapia, nosz�ca w angielskim przek�adzie tytu� Aromatoterapia praktyczna, sta�a si� klasycznym podr�cznikiem aromatoterapeut�w--praktyk�w. Obecnie doktor Valnet jest przewodnicz�cym Francuskiego Towarzystwa Fitoterapii i Aromatoterapii. Marguerite M aury, Andre Passebecq i Marcel Bernadet r�wnie� wiele wnie�li do wiedzy o aromatoterapii, zar�wno poprzez praktyk�, jak r�wnie� poprzez swoje ksi��ki. W Anglii �wiadomo�� mo�liwo�ci aromatoterapii jest mniejsza ni� we Francji. Aromatoterapia jest wci�� lepiej znana jako dziedzina kosmetyki ni� dyscyplina terapeutyczna. Niemniej ci�gle ro�nie liczba ludzi - zar�wno terapeut�w, jak i "klient�w" czy te� ,, pacjent�w" (nie lubi� �adnego z tych okre�le�, ale nie potrafi� znale�� innego, kt�re nie by�oby zbyt d�ugie i niezr�czne) - zainteresowanych aromatoterapia jako cz�ci� medycyny holistycznej. Odpowiednio przygotowany aromatoterapeuta traktuje problem terapii szerzej i g��biej ni� tylko pod k�tem zastosowania olejk�w. D��y do tego, aby, pomaga� ka�demu pacjentowi, chroni�c r�wnocze�nie r�wnowag� mi�dzy jego zdrowiem psychicznym, fizycznym i duchowym. Olejki aromatyczne sprzyjaj� takiemu 16 w�a�nie podej�ciu do organizmu cz�owieka, albowiem s� w swym dzia�aniu bardzo wielostronne, w przeciwie�stwie do lek�w syntetycznych oraz wyizolowanych z ro�lin pojedynczych czynnik�w aktywnych, "skrojonych" wy��cznie "na miar�" jednego specyficznego symptomu. Olejki aromatyczne maj� dzia�anie r�wnowa��ce, to znaczy pomagaj� organizmowi w powrocie ze stanu chorobowego do idealnej r�wnowagi, b�d�cej oznak� zdrowia i dobrego samopoczucia. Wielu aromatoterapeut�w uznaje chi�sk� teori� jin ijang - dw�ch przeciwstawnych si� pozostaj�cych w stanie dynamicznej r�wnowagi. R�wnowaga wszystkich energii w organizmie jest warunkiem zachowania zdrowia. Niekt�re konkretne przypadki braku r�wnowagi mog� si� objawia� na przyk�ad zmian� ciep�oty cia�a - gor�czk� lub hipotermi� (zbyt nisk� temperatur� cia�a), wysokim lub niskim ci�nieniem krwi, nadczynno�ci� lub niedoczyn-no�ci� gruczo��w produkuj�cych hormony oraz wieloma innymi dolegliwo�ciami. Ta sama zasada r�wnowagi odnosi si� r�wnie� do psychiki. Depresja, histeria, gwa�towne zmiany nastroj�w, kt�re w skrajnych przypadkach mo�na zakwalifikowa� jako depresje maniakalne, to r�wnie� stany zaburze� r�wnowagi energii. Olejki aromatyczne subtelnie oddzia�uj� na psychik�, a w po��czeniu z wra�liwym i pe�nym wyczucia podej�ciem troskliwego terapeuty mog� sta� si� naprawd� holistyczn�, delikatn� i naturaln� alternatyw� dla lek�w psychotropowych. Inn� istotn� zalet� olejk�w jest wielka r�norodno�� metod ich stosowania. Masa� z u�yciem olejk�w rozcie�czonych w olejach bazowych jest bardzo wa�nym sposobem leczenia z powodu z�o�onego efektu, jaki daje zastosowanie olejk�w w po��czeniu z kontaktem nawi�zuj�cym si� mi�dzy aromatoterapeuta a pacjentem. Doskona�e efekty daj� r�wnie� k�piele aromatyczne. Ju� sama woda ma w�a�ciwo�ci terapeutyczne, o czym wie ka�dy, kto zanurzy� si� w gor�cej k�pieli po ci�kim, m�cz�cym dniu. Kiedy jej dzia�anie po��czy si� z wp�ywem olejk�w, jedno wzmocni drugie. K�piele s� najprostsz� terapi� i �wietnie wspomagaj� efekty seans�w w pr Olejk�w mo�na tak�e u�ywa� do gor�cych i zimnych kompres�w przy leczeniu r�nych fizycznych dolegliwo�ci. Dodane do krem�w, tonik�w i w�d aromatycznych lecz� choroby sk�ry, np. egzem� i tr�dzik, lub po prostu pomagaj� w utrzymaniu zdrowej, a wi�c i pi�knej cery. Olejki s� �wietnie wch�aniane przez sk�r� podczas masa�u, k�pieli, kompres�w czy wcierania preparat�w do piel�gnacji sk�ry, a ich cz�� wnika przez drogi oddechowe bez wzgl�du na metod� u�ycia, s� to bowiem substancje bardzo lotne. Sam zapach ma delikatny, lecz widoczny wp�yw na psychik�, a poprzez psychik� na c^a�o. Inhalacje, czyli wdychanie olejk�w, maj� r�wnie� ogromny wp�yw na ca�e cia�o, poniewa� z p�uc lotne drobiny olejk�w �atwo przedostaj� si� do krwi. Cz�sto spotykam si� ze sceptycyzmem ze strony ludzi, kt�rzy nie mog� zrozumie�, w jaki spos�b wdychana substancja mo�e oddzia�ywa� na cia�o lub psychik�. Prosz� ich wtedy, aby pomy�leli o �rodkach anestezjologicznych, nikotynie czy wreszcie wdychaniu klej�w! Podobnie wielu ludzi nie wierzy, �e olejki absorbowane przez sk�r� mog� wp�ywa� na ca�y organizm. Tymczasem nawet "ortodoksyjna" medycyna przyznaje ostatnio, �e niekt�re specyfiki s� nawet efektywniejsze przy u�yciu zewn�trznym. W niekt�rych szpitalach, zamiast tabletek i pigu�ek, aplikuje si� ju� plastry nas�czone lekarstwami. Aromatoterapia mo�e uzupe�nia� inne metody leczenia, zar�wno ortodoksyjne, jak i niekonwencjonalne. Nikt nie powinien jednak leczy� si� olejkami aromatycznymi bez konsultacji z dobrze przygotowanym aromatoterapeut�. Nawet niewielka ilo�� olejku mo�e si� po jakim� czasie skumulowa� w organizmie do toksycznego poziomu, a niekt�re olejki s� nawet truj�ce. O �miertelnych przypadkach zatrucia olejkami donosi�a prasa medyczna, a ja sama zetkn�am si� niedawno z dwoma przypadkami zatru�. Mimo korzeni si�gaj�cych staro�ytno�ci, aromatoterapia wsp�czesna wci�� jest w powijakach! Miejmy nadziej�, �e z nich wyro�nie, rozwinie si� i zajmie nale�ne jej miejsce po�r�d innych form medycyny holistycznej . A Absolut Jest to termin okre�laj�cy pewien rodzaj olejk�w aromatycznych, otrzymywanych z ro�lin na drodze wyci�g�w t�uszczowych albo ekstrakcji rozpuszczalnikowej. Metod tych u�ywa si� do produkcji esencji z p�atk�w kwiatowych, poniewa� destylacja mog�aby zniszczy� ten delikatny surowiec. W aromatoterapii mamy przewa�nie do czynienia z trzema absolutami: r�anym, ja�minowym i pomara�czowym, zwanym neroli. Absoluty r�ni� si� od olejk�w eterycznych (to znaczy olejk�w aromatycznych uzyskiwanych na drodze destylacji) tym przede wszystkim, �e dzia�aj� wyj�tkowo silnie jako perfumy i jako �rodki lecznicze. Og�lnie rzecz bior�c, nale�y ich u�ywa� w znacznie ni�szym st�eniu ni� innych olejk�w aromatycznych. Absoluty s� naturalnie zabarwione, t�ustsze i bardziej galaretowate ni� olejki eteryczne. Na przyk�ad absolut r�any zastyga w butelce w temperaturze pokojowej, chocia� szybko zamienia si� ponownie w p�yn, kiedy potrzyma si� go przez chwil� w d�oni. Inne okre�lenia absolutu r�anego to atar lub otto r�ane. Terminy te s� cz�ciej stosowane w przemy�le perfumeryjnym ni� w aromatoterapii. Inne absoluty kwiatowe, jak na przyk�ad z go�dzika ogrodowego, gardenii, mimozy, hiacyntu itp., dodaje sj^do wysokogatunkowych wyrob�w perfumeryjnych, ale bardzo rzadko wykorzystuje si� do cel�w terapeutycznych. 19 Aerozolowe generatory Generatory aerozolowe s� najnowszym wynalazkiem i s�u�� do nasycania powietrza olejkami aromatycznymi w postaci mikro-zawiesiny. Dokonuj� tego za pomoc� elektrycznej pompy powietrznej i w �adnym wypadku urz�dze� tych nie nale�y myli� z aerozolami, kt�re zawieraj� potencjalnie niebezpieczne gazy, zamieniaj�ce zawarto�� pojemnika w rozpylon� mgie�k�. Ilo�� olejku aromatycznego, kt�ry uwalnia si� w powietrze, mo�e by� regulowana z jednej strony poprzez dob�r odpowiedniego rozmiaru generatora i poprzez kontrol� pracy samej maszyny z drugiej. Olejki w takim przypadku nie s� ani ogrzane, ani zmienione chemicznie, co daje przewag� generatorom aerozolowym nad tradycyjnymi metodami transpiracji olejk�w. Afrodyzjaki Niekt�re olejki aromatyczne maj� w�a�ciwo�ci afrodyzjak�w i powinny by� jako takie traktowane powa�nie, mog� bowiem nie�� skuteczn� pomoc w nieporozumieniach ma��e�skich, leczy� ludzi cierpi�cych na impotencj� lub ozi�b�o�� p�ciow�. Fizyczne powody wymienionych wy�ej chor�b s� niezwykle rzadkie, jednak nale�y je wykluczy� przez odpowiednie badania, zanim zaaplikuje si� jakiekolwiek olejki aromatyczne. Ich pod�o�e jest niemal zawsze psycho-emocjonalne, tote� aromatoterapia kolejny raz okazuje si� najlepszym sposobem leczenia jako metoda dzia�aj�ca w�a�nie na poziomie emocjonalnym. Olejki-afrodyzjaki dzieli si� (raczej schematycznie) na trzy kategorie: takie, kt�re uspokajaj�, �agodz� i kt�re wzmagaj� po��danie poprzez minimalizacj� l�k�w i stres�w podczas stosunku; druga kategoria to olejki bezpo�rednio stymuluj�ce i te powinny by� stosowane z wielk� rozwag�; trzecia grupa olejk�w wp�ywa prawdopodobnie na system hormonalny organizmu. Najbardziej godne uwagi olejki z pierwszej grupy to r�any i neroli (olejek z kwiatu pomara�czy). Rzymianie rozrzucali p�atki r�y na ��ku oblubie�c�w, a panny m�ode dekorowali wiankami 20 z kwiat�w pomara�czy, albowiem wiedzieli, �e ich zapach oddala l�ki i zdenerwowanie zwi�zane z noc� po�lubn�. Olejki sza�wiowy i paczulowy (je�li mo�ecie znie�� jego zapach) oraz ilangowy nale�� do tej samej kategorii. Wszystkie te olejki maj� dzia�anie og�lnie relaksuj�ce. Nale�y pami�ta�, �e liczne stresy, wywo�ywane np. k�opotami finansowymi, prac�, przystosowaniem si� do nowych warunk�w, mog� by� r�wnie cz�sto przyczyn� zaburze� seksualnych jak problemy powstaj�ce podczas samego stosunku. Pomoc w redukcji ukrytych napi�� mo�e by� w�a�nie tym, czego pacjent potrzebuje najbardziej, a terapeuta zawsze powinien by� bardzo wnikliwy i uwa�ny w studiowaniu przyczyn i okoliczno�ci w ka�dym indywidualnym przypadku. Ka�dy z tych olejk�w z osobna lub w mieszance mo�e by� stosowany jako aromatyczna k�piel przed udaniem si� na spoczynek lub w postaci masa�u oleistego. Je�li pouczymy kochaj�cego partnera, w jaki spos�b m�g�by u�ywa� olejk�w do delikatnego masa�u pobudzaj�cego, na pewno przyniesie to zadowalaj�ce efekty. Olejki ja�minowy i sanda�owy mo�na by w��czy� do tej samej kategorii uspokajaj�co-relaksuj�cej, poniewa� obydwa dzia�aj� cudownie rozlu�niaj�co, ale ja osobi�cie wol� je rozpatrywa� osobno, poniewa� wydaje mi si�, �e wywieraj� r�wnie� pewien wp�yw na system hormonalny organizmu, aczkolwiek zastrzegam, �e jest to wy��cznie moje spostrze�enie, oparte na obserwacji efekt�w dzia�ania obu olejk�w. Olejki te silnie dzia�aj�, niemal odurzaj�co, zar�wno na m�czyzn, jak i na kobiety. Ludzie u�ywaj�cy tych olejk�w z powod�w absolutnie' nie zwi�zanych z jakimikolwiek problemami seksualnymi (na przyk�ad stosuj�cy olejek sanda�owy w przypadkach b�l�w odczuwanych w piersiach) cz�sto donosili mi o "erotycznych efektach ubocznych". My�l�, �e spostrze�enia ich s� wystarczaj�ce, by odrzuci� twierdzenia niekt�rych niedowiark�w, kt�rzy twierdz�, �e olejki te "dzia�aj�, bo wiemy, �e musz� zadzia�a�". �adna z os�b poddaj�cych si� terapii olejkami ja�minowym i sanda�owym nie przypuszcza�a nawet przez chwil�, �e zaaplikowane olejki ciesz� si� reputacj� afrodyzjak�w. Zaledwie jeden lub dwa olejki - z czarnego pieprzu, kar-damonu i by� mo�e innych rozgrzewaj�cych przypraw - maj� 21 dzia�anie bezpo�rednio stymuluj�ce. Mo�na je zastosowa�, kiedy pod�o�em niepowodze� seksualnych jest przem�czenie, ale nigdy nie wolno ich nadu�ywa�, poniewa� przedawkowanie powoduje choroby uk�adu moczowego, trawiennego i inne dolegliwo�ci. W ma�ym st�eniu mo�na ich u�y� do masa�u dolnej cz�ci kr�gos�upa, lecz najbezpieczniejszym, jak s�dz�, sposobem korzystania z tych ro�lin jest umiarkowane przyprawianie nimi jedzenia lub napoj�w. Ka�dy z olejk�w-afrodyzjak�w powinien by� traktowany jedynie jako �rodek na okresowe, przej�ciowe trudno�ci. Nawet je�li nie ma gro�by stopniowego, chronicznego zatrucia, mo�e si� zdarzy�, �e niekt�rzy zaczn� u�ywa� olejk�w o niewystarczaj�co zbadanych w�a�ciwo�ciach jako swego rodzaju "podp�rki" emocjonalnej. Je�li problemy seksualne nie znikaj� samoistnie przez d�u�szy czas, konieczna jest pomoc specjalist�w (szczeg�owe badania, psychoterapia itp.) uzupe�niona aromatoterapi�. Afty -> jamy ustnej wrzodziej�ce zapalenie. AIDS My�l�, �e rozpatruj�c spraw� AIDS, powinni�my wyj�� z tego samego za�o�enia, kt�re przyjmujemy przy raku: �e nie zajmujemy si� t� chorob� i nie oferujemy �adnego leku, a �aden aromatotera-peuta nie we�mie na siebie ca�kowitej odpowiedzialno�ci za pacjenta cierpi�cego na AIDS. Jedyne, co mo�e i powinien zrobi� aromatoterapeuta, to wsp�pracowa� z lekarzem czy zespo�em szpitalnym, maj�c w ten spos�b wiele mo�liwo�ci niesienia pomocy choremu, pocz�wszy od wsparcia emocjonalnego i technik relaksuj�cych pacjenta, poprzez leczenie przypadkowych infekcji, na wzmocnieniu i udoskonaleniu systemu immunologicznego ko�cz�c. W takim zakresie aromatoterapeuci rzeczywi�cie robi� bardzo wiele w najr�niejszych przypadkach. 22 Wzmacnianie systemu immunologicznego to dziedzina bardzo szeroko badana przez ortodoksyjn� medycyn�, przy czym ogromny nacisk k�adzie si� na poszukiwanie szczepionki. Aromatoterapeuci, medycy lecz�cy zio�ami, terapeuci stosuj�cy akupunktur� i dietetycy, obok innych specjalist�w, u�ywaj� technik, kt�re pomagaj� w podtrzymaniu i wzmocnieniu reakcji obronnej organizmu. Jest to bardzo wa�ne, je�li we�miemy pod uwag�, �e tylko u oko�o trzydziestu procent ludzi, kt�rzy wiedz� o tym, �e s� nosicielami wirusa HIV, rozwija si� pe�noobjawowy zesp� AIDS. Istnieje du�a .grupa zara�onych wirusem HIV, kt�rzy nie zdaj� sobie z tego sprawy, tote� procent nosicieli, u kt�rych rozwinie si� AIDS, nale�y uzna� za jeszcze mniejszy. Aby zrozumie�, dlaczego niekt�rzy ludzie zapadaj� na AIDS, podczas gdy wi�kszo�ci si� to nie przytrafia, i dlaczego wzmocnienie systemu obronnego jest takie wa�ne, nale�y przyjrze� si� sposobowi, w jaki dzia�a wirus HIV. Jak wszystkie wirusy, mo�e si� reprodukowa� jedynie za pomoc� budulca czerpanego z �ywych kom�rek. Wirus wnika do kom�rki-gospodarza i natychmiast zaczyna si� rozmna�a�, wykorzystuj�c do tego biochemiczne zasoby kom�rki. W przypadku wirusa HIV gospodarzem staj� si� aktywne kom�rki T systemu immunologicznego. Rola aktywnych kom�rek T zosta�a przedstawiona w innym miejscu tej ksi��ki, niemniej w skr�cie mo�na powiedzie�, �e pobudzaj� one i przy�pieszaj� wszystkie procesy maj�ce na celu wywo�anie reakcji immunologicznej, podczas gdy ich przeciwniczki, hamuj�ce kom�rki T, spowolniaj� te procesy a� do zatrzymania, kiedy nie ma ju� zagro�enia infekcj�. W zdrowym organizmie aktywne kom�rki T odpowiadaj� liczbowo hamuj�cym kom�rkom T, jednak wirus HIV, niszcz�c kom�rki aktywne, doprowadza do przewagi kom�rek hamuj�cych. W tej sytuacji organizm nie jest w stanie zareagowa� obronnie na jak�kolwiek inwazj� mikroorganizm�w, bakterii, innych wirus�w i grzyb�w (na przyk�ad typu kandida) mog�cych sia� spustoszenie. Zjawisko to jest znane pod nazw� "infekcji okazjonalnych", albowiem brak mechanizm�w obronnych organizmu daje im ,,okazj�" do rozmna�ania si�. Ludzie, kt�rzy s� znani jako nosiciele wirusa HIV, lecz u kt�rych nie 23 rozwija si� pe�noobjawowe AIDS, prawie zawsze maj� bardziej efektywnie funkcjonuj�cy system immunologiczny ni� ci, kt�rzy ulegaj� chorobie, a wszystko, co wzmacnia �w system, podnosi jego aktywno�� i powoduje wzrost ilo�ci aktywnych kom�rek T, zmniejsza gro�b� zachorowania. Istniej� niepodwa�alne dowody na to (zw�aszcza w Ameryce), �e ludzie, .kt�rzy zdecydowali si� na stosowanie naturalnych terapii, prawid�owo roz�o�onego wysi�ku i relaksu, ulepszenie sposobu od�ywiania, s� mniej nara�eni na to, �e rozwinie si� u nich pe�noobjawowe AIDS, a je�li nawet ta choroba u nich wyst�pi, b�d� mie� d�u�sze okresy polepszenia. Wszystkie olejki wymienione w tej ksi��ce jako dobroczynne dla systemu immunologicznego s� bardzo pomocne. Dotyczy to zw�aszcza tych, kt�re wzmacniaj� prac� �ledziony, nadnerczy i uk�adu limfatycznego. Masa� limfatyczny (r�wnie� opisany w tej ksi��ce), jest bardzo wa�ny, podobnie jak program odtrucia organizmu. Je�li tylko jest to mo�liwe, aromatoterapeuta zawsze bardzo ch�tnie b�dzie wsp�pracowa� z lekarzem-zielarzem oraz akupunkturzyst�, poniewa� ich terapie wzmacniaj� si� i uzupe�niaj� nawzajem. Wirus HIV sam w sobie nie daje �adnych objaw�w. Pacjent ulega po prostu infekcjom, okre�lanym jako "okazjonalne", poniewa� infekcje te doskonale rozwijaj� si� w organizmie, kt�rego si�y obronne przesta�y dzia�a� we w�a�ciwy spos�b. Pocz�tkowo objawy mog� by� niewielkie - stan ten okre�la si� jako stadium ARC (AIDS Related Complex - zesp� relatywnego AIDS). Cz�sto bywa to zapalenie, niekiedy ropne, �luz�wki ust i przewodu pokarmowego (jest ono powodowane przez grzyby typu kandida), infekcje sk�ry, p�uc lub jelit. Powi�kszenie w�z��w ch�onnych trwaj�ce przez d�u�szy czas, powiedzmy trzy miesi�ce, mo�e wskazywa� na wyst�pienie ARC, chocia� nie zawsze tak musi by�. Mo�liwe wszak, �e spowodowa�a go zwyczajna, cho� ci�ka grypa,. zapalenie migda�k�w itp. Oto arena, na kt�rej olejki aromatyczne mog� odegra� du�� rol� w zwalczaniu bakterii, wirus�w i grzyb�w na r�wni ze wzmacnianiem os�abionej reakcji obronnej. Wysi�ki lekarzy specjalist�w, kt�rzy zajmuj� si� leczeniem szpitalnym chorych na AIDS, koncentruj� si� w�a�nie na zwalczaniu tego typu infekcji. Olejki okaza�y si� bardzo pomocne w leczeniu tych 24 . � ' pacjent�w, kt�rzy zdecydowali si� na wypr�bowanie innych metod leczenia. Oto niekt�re olejki, kt�re udowodni�y swoj� skuteczno�� w podobnych sytuacjach: olejek niaouli, z drzewka ti, olejek eukaliptusowy (zw�aszcza z gatunku Eucalyptus radiota, kt�ry to gatunek ma te same w�a�ciwo�ci co Eucalyptus globulus, ale �atwiej si� asymiluje), tymiankowy (w formie chemotypu Thuyanol IV), kt�ry jest szczeg�lnie antywirusowy. U wielu pacjent�w pe�noobjawowe AIDS rozwija si�, zanim zwr�c� si� ku medycynie alternatywnej, ale i wtedy ma ona wiele do zrobienia. Zwalczanie infekcji, do kt�rych nale�y, szczeg�lnie agresywna forma zapalenia p�uc, jest bardzo wa�ne, poniewa� os�abienie organizmu sprawia, �e ka�de zaka�enie staje si� niebezpieczne dla �ycia. Polepszenie samopoczucia chorego dzi�ki odpowiednim masa�om relaksuj�cym, k�pielom, olejkom, wprawiaj�cym w dobry nastr�j, czyli dzi�ki wszystkiemu temu, co daje wsparcie emocjonalne, jest naprawd� bardzo wa�ne. Wyb�r esencji bynajmniej nie jest �ci�le okre�lony - zale�y od fizycznych i psychicznych potrzeb danej osoby. Aromatoterapeuci-ochotnicy, kt�rzy pracuj� w londy�skich szpitalach, ju� udowodnili niezwyk�� warto�� swojej pracy. Ka�dy lekarz, kt�ry rozwa�a�by mo�liwo�� podj�cia takiej pracy, musi umie� od�o�y� na bok wszelkie uprzedzenia dotycz�ce seksu, stylu �ycia i musi by� gotowy do �cis�ej wsp�pracy nie tylko z zespo�em szpitala, ale r�wnie� z przyjaci�mi, rodzin� i kochankami pacjent�w chorych na AIDS, kontakty z nimi bowiem mog� odegra� niebagateln� rol� w leczeniu. Mo�liwym przeciwskazaniem dla stosowania olejk�w aromatycznych jest chemoterapia. Sytuacja taka mo�e wyst�pi� w przypadkach leczenia mi�saka (sarkomy) Karposiego, rzadkiej odmiany raka, kt�ra atakuje wielu chorych na AIDS. Olejk�w aromatycznych nie wolno u�ywa� w trakcie ani przez jaki� czas po chemotera-pii i wa�ne jest, aby organizm zosta� odtruty, zanim zastosuje si� jakiekolwiek olejki. Mo�na to osi�gn�� dzi�ki stosowaniu specjalnej diety, �agodnym �wiczeniom fizycznym, podawaniu du�ych dawek witaminy C i zi� o dzia�aniu odtruwaj�cym. Zdania s� podzielone co do tego, jak d�ugo powinien trwa� okres odtruwania (trzeba wzi�� pod uwag� rodzaj, liczb� i si�� zaaplikowanych 25 podczas chemoterapii �rodk�w), przerwa ta mog�aby trwa� kilka miesi�cy, mo�e nawet d�u�ej. Stosuj�c zabiegi aromatoterapeutyczne u osoby chorej na AIDS, lekarz-aromatoterapeuta niczym nie ryzykuje, albowiem wirus mo�e by� przekazywany wy��cznie poprzez krew czy takie wydzieliny jak nasienie. Uwaga specjalna: osoby bez przygotowania �ci�le medycznego nie maj� prawa leczy� jakichkolwiek chor�b przekazywanych drog� p�ciow�, ale mog� wsp�pracowa� z lekarzem prowadz�cym lub dzia�a� za jego wiedz�. Zob. te� immunologiczny system. Akupresura ->� shiatsu. Akupunktura Akupunktura jest jedn� z metod leczniczych, kt�ra wyj�tkowo dobrze wsp�gra z aromatoterapi�. Niewielu ludzi jest bieg�ych w obu dyscyplinach, cz�ciej si� zdarza, �e aromatoterapeuta wsp�pracuje ze specjalist� w dziedzinie akupunktury. Akupunktura jest pradawnym systemem, kt�ry powsta�, w Chinach oko�o pi�ciu tysi�cy lat temu. Jest ona mocno powi�zana z filozofi� taoistyczn�, kt�ra rozr�nia dwie przeciwstawne, a zarazem uzupe�niaj�ce si� si�y: jin i jang, wyst�puj�ce w ca�ej naturze. .Istota ludzka jest tu rozpatrywana jako cz�� owej ca�o�ci, energie jin i jang za� przep�ywaj� przez cia�o sieci� kana��w zwanych meridianami (po�udnikami). Energia jang sp�ywa w d� tyln� cz�ci� cia�a, jin natomiast wznosi si� do g�ry przedni�. Obie zachowuj� delikatn� i stale zmieniaj�c� si� r�wnowag�. Dop�ki istnieje owa r�wnowaga i swobodny przep�yw energii, dop�ty cieszymy si� zdrowiem. Jednak�e je�li kt�ry� z po�udnik�w blokuje si� w dowolnym punkcie, a wznoszenie si� lub opadanie energii zostaje utrudnione, rodzi si� choroba. Nak�uwaj�c bardzo cienkimi ig�ami �ci�le okre�lone punkty po�o�one na po�udnikach, akupunktu- 26 rzysta mo�e usun�� blokad� i przywr�ci� choremu zdrowie. Umiej�tne odczytanie wibracji poszczeg�lnych punkt�w umo�liwia specjali�cie wykrycie zachwiania r�wnowagi mi�dzy dwiema si�ami - energiami, zanim choroba zamanifestuje swoje istnienie fizycznymi objawami. St�d akupunktur� postrzegano w Chinach r�wnie� jako rodzaj medycyny prewencyjnej. Tradycyjna akupunktura bierze ponadto pod uwag� fakt, �e pi�� tak zwanych element�w (ogie�, ziemia, metal, woda i drewno) wraz z pi�cioma porami roku (wiosna, lato, p�ne lato, jesie� i zima) r�wnie� wp�ywaj� na kr���c� w nas energi�. Nie bez znaczenia pozostaje tak�e pora dnia, albowiem ka�dy po�udnik jest nabardziej aktywny o innej porze doby. Akupunktura stanowi tylko cz�� tradycyjnej medycyny chi�skiej i szkoda, �e niekt�rzy specjali�ci w dziedzinie akupunktury, wykszta�ceni na Zachodzie, traktuj� j� jako odr�bn� ca�o��. Inni, wbijaj�c ig�y w odpowiednie punkty na po�udnikach, przyk�adaj� zbyt ma�o wagi do filozofii podbudowuj�cej t� dyscyplin�; jeszcze inni, po bardzo kr�tkim kursie (trwaj�cym czasem zaledwie trzy tygodnie), odwa�aj� si� u�ywa� wiedzy o punktach w akupunkturze do leczenia wy��cznie symptom�w, zw�aszcza b�lu. Tymczasem spora liczba olejk�w aromatycznych uzyskiwanych z ro�lin, kt�re od dawna s� cz�ci� tradycyjnego orientalnego systemu, doskonale wplata si� w schemat takiego leczenia. Niekt�rzy autorzy sklasyfikowali pewn� ilo�� olejk�w jako przynale�ne do jin lub jang, moje do�wiadczenia nauczy�y mnie jednak, �e wi�kszo�� podobnych klasyfikacji jest w�tpliwa, pomocna jest natomiast znajomo�� w�a�ciwo�ci danego olejku, sposobu, w jaki oddzia�uje na poszczeg�lne organy i wiedza o tym, kiedy si� go u�ywa w po��czeniu z akupunktur�. Zob. te� j i n i jang. Alergia Termin "alergia" wymy�lono na pocz�tku naszego stulecia dla okre�lenia nienormalnej reakcji organizmu na obce proteiny, na przyk�ad py�ki, wywo�uj�ce ataki kataru siennego. Poniewa� 27 bakterie i wirusy atakuj�ce organizm sk�adaj� si� g��wnie z protein, nasz system obronny reaguje, ilekro� wykryje protein� nie b�d�c� sk�adow� organizmu lub odpowiedni� dla jego struktury (jak w przypadku protein zawartych w po�ywieniu). W przypadku alergii proces ten wymyka si� spod kontroli poprzez dwie reakcje: niezwykle siln� i obejmuj�c� ca�y organizm lub reakcj� na protein� (reakcja ta sama w sobie nie stanowi �adnego zagro�enia). Katar sienny, egzema, pokrzywki i niekt�re odmiany astmy s� typowe dla klasycznej reakcji alergicznej. Aromatoterapeuta wykorzystuje w leczeniu alergii olejki o charakterze uspokajaj�cym i �agodz�cym, kt�re zmniejszaj� nadwra�liwo�� pacjenta. Rumiankowy, lawendowy i melisowy - oto olejki z powodzeniem stosowane u alergik�w. K�piele, kompresy, inhalacje, toniki itp. s� doskona�ymi metodami; decyzja o ich wyborze zale�y od typu reakcji alergicznej. Jednym z niebagatelnych czynnik�w alergennych jest stres. Zdarza si� ca�kiem cz�sto, �e pacjent cierpi na astm�, egzem� lub inny rodzaj alergii, wywo�any tym czy innym czynnikiem, kiedy jest zestresowany, i wchodzi w kontakt z tym samym alergenem bez jakiejkolwiek reakcji uczuleniowej, je�li czuje si� spokojniejszy i szcz�liwszy. Tak wi�c jedn� z najwa�niejszych rzeczy, jak� aromatoterapeuta mo�e uczyni� dla chorego, jest obni�enie poziomu stresu. Jeste�my w tym szcz�liwym .po�o�eniu, �e ju� sam masa� jest jednym z najbardziej efektywnych sposob�w na obni�enie stresu, a ponadto dysponujemy licznymi olejkami, kt�re dodatkowo wspomagaj� dzia�anie masa�u. Wszystkie trzy wspomniane wy�ej olejki, najcz�ciej u�ywane w pracy z alergikami, dzia�aj� tonizuj�co, uspokajaj�co i to jest niew�tpliwie najwa�niejsza przyczyna ich skuteczno�ci w post�powaniu z uczuleniowcami. Olejek bergamotowy, sza�wi owy, neroli, r�any, ja�minowy, sanda�owy i ilangowy r�wnie� cz�sto pomagaj� w redukcji napi�� psychicznych. Najlepsz� metod� u�ycia olejku jest oczywi�cie masa�, lecz aromatyczne k�piele, stosowane mi�dzy masa�ami, przynosz� doprawdy wielk� ulg�. 28 \ Liczba ludzi cierpi�cych na r�nego rodzaju uczulenia wzros�a w zastraszaj�cy spos�b w ostatnich latach, a narastanie zjawisk stresogennych w naszym �yciu codziennym ma niew�tpliwie du�y udzia� w tym procesie, podobnie jak rozprzestrzenienie si� chemicznych zanieczyszcze� w naszym po�ywieniu, powietrzu, wodzie i otoczeniu. Sam termin ,,alergia" jest dzi� cz�sto u�ywany do opisu reakcji, kt�re niezupe�nie odpowiadaj� jego pocz�tkowemu znaczeniu, rozci�gni�to go bowiem na wi�kszo�� stan�w o pod�o�u wzmo�onej reakcji na obce substancje, ��cznie z katarem, b�lami g�owy, nadpobudliwo�ci�, zatrzymywaniem p�yn�w oraz najr�niejszymi problemami sk�rnymi. Wielu ludzi woli u�ywa� terminu ,,uczulenie" do opisu takich reakcji, kt�re nie mieszcz� si� we wcze�niejszej definicji, zw�aszcza je�li substancja bod�cowa nie jest protein�. Znaczenie alergii na po�ywienie jest teraz o wiele lepiej rozumiane ni� jeszcze par� lat temu, chocia� jest rzecz� dyskusyjn�, czy w wielu przypadkach odpowiedzialno�ci� za alergi� nale�y obarczy� samo po�ywienie czy te� warunki, w jakich zosta�o ono wyprodukowane. Dodawanie do pasz na fermach zwierz�cych hormon�w i antybiotyk�w, u�ywanie nawoz�w sztucznych, pestycyd�w i herbicyd�w na owocowych i warzywnych plantacjach s� oczywistymi przyk�adami. Nacisk na przemys� spo�ywczy, aby usun�� z proces�w technologicznych wiele chemicznych dodatk�w, bierze si� r�wnie� z obserwacji zjawisk alergicznych czy uczuleniowych, jakie owe chemikalia powoduj�. We wszystkich tych reakcjach, podobnie jak w klasycznej alergii, stres jest jednym z najsilniejszych czynnik�w, tore� rola aromatoterapii b�dzie taka sama, pomimo r�norodno�ci przyczyn i form alergii. A wi�c powinna ona �agodzi�, uspokaja�, stwarza� poczucie komfortu psychicznego po to, by zredukowa� stres w takim stopniu, w jakim to jest mo�liwe, a nie tylko nie�� ulg� w usuwaniu natychmiastowych objaw�w. Prawie zawsze niezb�dna jest r�wnie� porada dietetyka, i to, wobec pogmatwania wielu czynnik�w, do�wiadczonego. Zob. te� astma, egzema, katar sienny, pokrzywka, stres. 29 Alkohol Olejki aromatyczne bardzo dobrze rozpuszczaj� si� w alkoholu, tote� jest on bardzo cz�sto u�ywany do produkcji perfum i innych preparat�w zawieraj�cych esencje. Alkohol izopropylowy (izopropanol) jest niekiedy u�ywany do produkcji tonik�w, dezodorant�w i p�yn�w po goleniu, chocia� jest raczej ,,bezlitosny" dla sk�ry i powinien by� stosowany w bardzo ma�ych proporcjach wraz z wod� kwiatow� i wod� destylowan�. Wielu sprzedawc�w detalicznych handluje nim bez ogranicze�, mimo �e powinno si� limitowa� ilo�ci izopropanolu, kt�re mo�na kupi� jednorazowo. Alkohol etylowy (etanol) jako czysty produkt wysokoprocentowy mo�e by� sprzedawany i kupowany w Anglii wy��cznie na mocy specjalnej licencji czy pozwolenia. Dla domowej produkcji niewielkiej ilo�ci p�yn�w po goleniu, tonik�w czy dezodorant�w wystarczaj�co dobrym substytutem jest w�dka (tak wysokoprocentowa, jak tylko to mo�liwe), a je�li po wizycie na Kontynencie przywieziesz ze sob� tak zwan� "wod� �ycia" (eau de vie), b�dzie ona jeszcze lepsza; koniak jest dobr� baz� dla w�d do p�ukania ust. Alkoholizm Aczkolwiek b��dna by�aby opinia, �e aromatoterapia mo�e leczy� czy w og�le zajmowa� si� alkoholizmem, niemniej istniej� sposoby, jakimi wnikliwy terapeuta mo�e wesprze� osob�, kt�ra pragnie przezwyci�y� problemy z piciem. Masa� mo�e pom�c w zredukowaniu stresu, kt�ry le�y u �r�de� uzale�nienia si� od alkoholu i st�d naturalnie mo�na zastosowa� ka�dy z olejk�w o dzia�aniu relaksuj�cym i antydepresyjnym. Wyb�r zale�y w du�ym stopniu od indywidualnych upodoba� oraz okoliczno�ci. Olejki odtruwaj�ce, takie jak koperkowy i ja�owcowy, s� bardzo pomocne w oczyszczaniu cia�a z toksyn nagromadzonych przez ca�y czas nadmiernego picia. �wiadomo�� stale poprawiaj�cego si� 30 samopoczucia, jakie daje odtrucie organizmu, poprawia morale i utrwala wol�. Wa�ne, aby�my r�wnocze�nie pami�tali, �e mog� wyst�pi� kr�tkotrwa�e reakcje na proces odtruwania, podczas kt�rych niekt�re osoby mog� si� poczu� gorzej, albowiem toksyny zmagazynowane w w�trobie, a tak�e innych tkankach, przedostaj� si� do krwi w celu ostatecznego usuni�cia z organizmu. Umiej�tne doradztwo, zaj�cia grupowe, podtrzymuj�ce na duchu, oraz inne terapie s� doprawdy niezb�dne (aromaterapeuci zreszt� wcale nie d��� do pracy w izolacji) Zob. te� uzale�nienie. Alopatia "Alopatia" jest terminem wprowadzonym przez Samuela Hahn-nemana. Okre�la metod� ortodoksyjnej medycyny zalecaj�c� stosowanie lekarstw wywo�uj�cych w organizmie objawy przeciwne objawom danej choroby, tzn. "leczenie poprzez przeciwie�stwo". Poj�cie zosta�o ukute dla odr�nienia tej metody od homeopatii, czyli leczenia "podobnego podobnym". S�owo jest cz�sto u�ywane (niezbyt precyzyjnie) przez wielu praktyk�w medycyny alternatywnej dla okre�lenia ca�ego systemu medycyny ortodoksyjnej. Alopecja Terminu tego u�ywa si� do okre�lenia przej�ciowego �ysienia, w odr�nieniu od m�skiego typu �ysienia, kt�re jest sta�e, post�puj�ce i trudno poddaje si� jakiemukolwiek leczeniu. Czasowemu �ysieniu lub g