Patricia Davis

Aromatoterapia od A do Z
czyli
poradnik leczenia zapachami



przełożyła Eleonora Karpuk
konsultacja medyczna
lek. med. Jarosław Kasprzak lek. med. Alina Kozłowska 

Wydawnictwo OPUS 



Czym jest aromatoterapia - sztuka leczenia olejkami aromatycznymi? Otóż jest ona metodą prawdziwie holistyczną. Aromato-terapeuta bierze pod uwagę rozum, świadomość, ciało i ducha pacjenta, a także (w równym stopniu) jego styl życia, sposób odżywiania, powiązania społeczne itp.
Chociaż termin ,,aromatoterapia" został użyty jako nazwa kuracji roślinnymi olejkami aromatycznymi dopiero w naszym stuleciu, historia tej metody sięga swymi korzeniami najbardziej starożytnych praktyk uzdrowicielskich. Rośliny, z których obecnie produkuje się olejki, były stosowane tysiące lat przed odkryciem techniki destylacji olejków aromatycznych. Archeolodzy odnaleźli na cmentarzyskach i w osiedlach człowieka pierwotnego ślady wielu roślin o wartościach leczniczych. Można je zidentyfikować dzięki analizie pyłków znajdujących się w skamielinach. Trudno uwierzyć w to, by pierwsi uzdrowiciele nie mieli pojęcia o leczniczych właściwościach stosowanych przez siebie roślin, nawet jeśli początkowo trafiali na nie przez przypadek. Człowiek pierwotny odkrył prawdopodobnie przypadkowo, że pewne liście, jagody i korzenie, które zbierał jako pożywienie, sprawiają, że chorzy zaczynają czuć się lepiej, a soki z niektórych roślin przyśpieszają gojenie się ran. Prawdopodobnie obserwował również rośliny zjadane przez chore zwierzęta. Raz odkryta prawda stawała się dziedzictwem przekazywanym z pokolenia na pokolenie.


Kiedy gałązki niektórych krzaków czy drzew rzucano na palenisko - początkowo tylko w celu podsycenia ognia - dym i zapach, które wydzielały, przyprawiały ludzi o senność, wywoływały uczucie szczęścia lub podniecenia, a może pozwalały na doznanie ,,mistycznych" przeżyć. Jeśli te same wrażenia pojawiały się u wszystkich zgromadzonych i jeśli powtarzały się, ilekroć palono gałązki z tego samego krzaka, kojarzono sobie, że to właśnie on odpowiedzialny jest za powstawanie niezwykłych efektów i prawdopodobnie uznawano go za "magiczny". Odymianie czy, inaczej mówiąc, okadzanie chorych było jedną z najwcześniejszych metod leczenia, a ponieważ religia i medycyna były ściśle ze sobą związane, użycie dymów stanowiło jednocześnie część wszystkich prymitywnych praktyk religijnych. Kiedy człowiek pierwotny składał swym bogom ofiary z roślin aromatycznych, czasem spalając je, czasem w całości rzucając na ołtarz, poświęcał wyższym istotom coś, co rzeczywiście miało dla niego ogromną wartość. Zwyczaj używania świętych czy magicznych dymów w formie kadzidła zachował się w większości religii zarówno Wschodu, jak i Zachodu, a odymianie chorych dymem z aromatycznych roślin było standardową praktyką medyczną aż do naszego stulecia.. Do niedawna na przykład we francuskich szpitalach palono jeszcze tymianek i rozmaryn w celach dezynfekcyjnych. Jak na ironię, praktyki te zarzucono akurat wtedy, kiedy badania laboratoryjne udowodniły ogromną siłę bakteriobójczą obydwu roślin! Tymczasem w mniej(?) rozwiniętych krajach wciąż się stosuje odymianie.
• Egipcjanie używali roślin aromatycznych prawie trzy tysiące lat przed Chrystusem w celach medycznych i kosmetycznych, a także do balsamowania ciał zmarłych. Gromadzili oni ogromne zapasy perfum do celów prywatnych i publicznych. Podczas ważnych uroczystości państwowych palono kadzidła, a młode niewolnice tańczyły, trzymając na głowach naczyńka wypełnione perfumami. Płyn mieszał się, a jego zapach stopniowo rozchodził się w powietrzu. Na podstawie różnych papirusów, z których najstarsze datowane są na około 2890 r. p.n.e., zidentyfikowano kilka roślin leczniczych i poznano starożytne sposoby ich użycia. Dzięki temu
wiemy, że przygotowywano pigułki, proszki, czopki, lecznicze papki, maści, pasty do użytku zewnętrznego itd. z wielu drzew, roślin, także z ciał zwierząt i substancji mineralnych. Używano również ziołowych popiołów i. dymów. Do najpopularniejszych surowców roślinnych należały: anyż, cedr, cebula, czosnek, kminek, kolendra, rącznik (rycynus), winogrona, arbuzy i wiele, wiele innych. Dziwne, ale przy tak wysokim poziomie technologicznym cywilizacji Egipcjanie najwyraźniej nie potrafili destylować olejków aromatycznych. Zachowały się przekazy na glinianych tabliczkach mówiące o tym, że importowali oni olejek cedrowy i cyprysowy (najlepszy dowód na to, że już wtedy istniał międzynarodwy handel olejkami) i prawdopodobnie były to olejki:, infuzyjne. Żadna wzmianka nie świadczy natomiast o umiejętności destylowania olejków i żadne z naczyń odnalezionych w grobowcach nie nadawało się do ich przechowywania. Wiele nietkniętych słoiczków, przeznaczonych do przechowywania kosmetyków i maści, oraz buteleczek z olejkami znaleziono w piramidach. Były w nich przeważnie tłuste maści lub ciągliwe pasty o wciąż wyczuwalnym zapachu kadzidłowca, styraksu itp.
Trochę dalej na wschód, w Mezopotamii, w dolinie Tygrysu i Eufratu, babilońscy lekarze zapisywali swoje formuły i recepty na glinianych tabliczkach; najstarsze zapisano klinowym pismem Sumerów. W przeciwieństwie do Egipcjan, Babilończycy nie podawali w swoich receptach dawek (które zapewne były ogólnie znane), ale za to ściśle określali liczne szczegóły dotyczące sposobu i czasu użycia danego środka (zwykle o świcie, przed jedzeniem). Jeden z królów Babilonu założył ogród z roślinami leczniczymi. Między innymi znaleźć się tam miały: jabłonie, pigwy, ogórki, dynie, czosnek, cebula, koper, szafran, tymianek, gorczyca, kminelc kolendra, róże, jałowce, mirra, czyli wiele roślin stosowanych w ziołolecznictwie do dziś.
Starożytni Grecy przejęli wiele ze swej medycznej wiedzy od Egipcjan. Naturalnie dokonali też wielu własnych odkryć. Odkryli na przykład, że zapach niektórych roślin pobudza i odświeża, aromat innych natomiast usypia i uspokaja. Używali oliwy z oliwek, podobnie jak dzisiaj powszechnie stosowanej, do absorpcji

zapachów z płatków kwiatowych lub ziół, do celów kosmetycznych i leczniczych. Greccy żołnierze zabierali ze sobą na pola bitewne maść do leczenia zranień sporządzoną z mirry. Hipokrates, uważany za "ojca medycyny", wymienia w swoich dziełach wiele roślin leczniczych, a wśród nich i narkotyki (między innymi:
opium, belladonnę, mandragorę) oraz zwyczajne rośliny i owoce (np. pigwę, rabarbar itd.) Nawiasem mówiąc, Hipokrates kładł większy nacisk na moralne kwalifikacje, niezbędne do wykonywania zawodu lekarza, np. zdolność do wyrzeczeń i poświęceń, niż na inne cechy. Przysięgi Hipokratesa uczą się obecnie wszyscy studenci szkół medycznych. Gdyby uczono ich również niektórych metod Hipokratesa, w świecie medycyny nie byłoby może takiego pomieszania z poplątaniem!
Wielu greckich medyków pracowało u Rzymian w charakterze chirurgów wojskowych, osobistych lekarzy imperatorów itp. Galen, który był lekarzem Marka Aureliusza, zaczął swoją karierę jako chirurg w szkole gladiatorów. Zostało udokumentowane, że w czasie pracy Galena w tej szkole w wyniku ran odniesionych w walkach nie zmarł żaden gladiator. Nie ma w tym niczego dziwnego, znał on bowiem ogromną ilość ziół, z których przygotowywał swoje skuteczne preparaty. Galen pozostawił dużo dziel na temat teorii ziołolecznictwa, w których podzielił rośliny lecznicze na wiele kategorii (wciąż znanych jako ,,galenowe"). Wynalazł również tak zwany ,,zimny krem", będący prototypem wszystkich używanych obecnie maści. Innym Grekiem pozostającym na służbie w rzymskiej armii był Dioskorides (tym razem za czasów Nerona). On również zbierał rośliny lecznicze w wielu krajach leżących wokół Morza Śródziemnego. Około roku 78 wszystkie informacje o roślinach i sposobach ich użycia zgromadził w pięciu opasłych tomach swego dzieła zatytułowanego Materia Medica.
Prace Galena, Hipokratesa, Dioskoridesa i innych przetłumaczono na perski i arabski. Po upadku Rzymu lekarze, którzy przeżyli, przenieśli się do Konstantynopola, zabierając ze sobą swoje księgi i wiedzę. W Bizancjum korzystano z ziół nie tylko w medycynie, ale również w perfumerii. Poprzez Konstantynopol, dzięki tłumaczeniom greckich i rzymskich dzieł oraz dzięki słynnym
10

zbiorom medycznym biblioteki aleksandryjskiej, wiedza czasów antycznych przeniknęła do świata arabskiego. Pierwszym arabskim lekarzem, o którym mamy szczegółowe dane, był Abu Bakr Muhammad ibn Zakarijja al-Razi (865-925 n.e.). Napisał on ponad dwa tuziny ksiąg medycznych, z których wiele składało się z recept zielarskich. Największym lekarzem świata Islamu był jednak bez wątpienia Abu 'Ali ibn Sina (980-1037 n.e.), znany jako Awicenna. Studiował logikę, geometrię, metafizykę, filozofię, astronomię i inne nauki przyrodnicze oraz medyczne. Był, można rzec, cudownym dzieckiem, albowiem zdobył sławę znakomitego medyka już w wieku osiemnastu lat! Pozostawił cenne dzieła opisujące ponad osiemset roślin oraz ich działanie na ludzki organizm. Nie wszystkie te rośliny zostały zidentyfikowane, ponieważ wiele z nich figuruje w jego dziełach pod ludowymi nazwami, ale wśród tych, których nazwy możemy ustalić, mamy kamforę, rumianek, lawendę - dzisiaj także używane jako źródło olejków aromatoterapeutycznych. Właśnie Awicenna jako pierwszy wprowadził diety całkowicie owocowe (składające się z owoców bogatych w naturalne cukry, na przykład z winogron i melonów), wynalazł wyciągi do nastawiania złamanych kończyn oraz masaże leczące i zapobiegające bólom pleców. Opisał również wiele różnych technik masażu. Jego największą zasługą jest jednak - z punktu widzenia aromatoterapii - odkrycie metod destylacji olejków aromatycznych. Nie ma absolutnej pewności co do tego, czy Awicenna rzeczywiście sam opracował ten wynalazek. Arabskie manuskrypty pochodzące z jego czasów zawierają rysunki de-stylatorów, których tmdowa i zasady działania, mimo ulepszeń, nie uległy zmianie.
Nie wiemy, co się działo w Europie w okresie między upadkiem cesarstwa rzymskiego a mniej więcej dziesiątym wiekiem. Czasy te nazwano "wiekami ciemności", głównie z powodu braku jasnych przekazów na ich temat. Możliwe jednak (właściwie jest to prawie pewne), że istniały wówczas tradycje stosowania ziół leczniczych. Wiemy, że około dwunastego wieku "pachnidła Arabii", czyli olejki aromatyczne, znano już w całej Europie. Krzyżowcy przywieźli nie tylko gotowe perfumy, ale również wiedzę o sposobie ich
li

wytwarzania. Brak żywicy drzew orientalnych, bogatej w olejki eteryczne, spowodował, że Europejczycy zaczęli używać lawendy, rozmarynu, tymianku i innych aromatycznych roślin pochodzących z basenu Morza Śródziemnego, wkrótce uprawianych też znacznie dalej na północ.
Średniowieczne manuskrypty zawierają wzmianki o wodzie lawendowej i metodach pozyskiwania pachnących olejków, tak zwanych olejków infuzyjnych. Wynalezienie druku szybko upowszechniło owe recepty i metody, zaczęto bowiem wydawać, herbarze. Każdy, kto umiał czytać, mógł skorzystać z recept na olejki, wody kwiatowe, wywary i napary. Kobiety zaczęły same przyrządzać te wszystkie preparaty. Przygotowywały kulki zapachowe, woreczki lawendowe i inne torebki ziołowe służące do odświeżania zapachów w domu i ochrony ubrań oraz bielizny przed molami. Chociaż w większych gospodarstwach korzystano z własnych destylarii, to bardziej złożone środki kupowano jednak od aptekarzy, którzy handlowali również cennymi olejkami aromatycznymi. W domach podłogi wykładano ziołami, które wydzielały olejki eteryczne, gdy domownicy po nich stąpali; kulki zapachowe lub małe bukieciki wieszano w miejscach publicznych, co miało zapobiegać infekcjom, zwłaszcza epidemiom. Praktyk tych wkrótce zaniechano jako zabobonów, a tymczasem większość roślin używanych wówczas uznano dzisiaj za silne środki dezynfekcyjne, bakteriobójcze i antywirusowe. O innych wiemy natomiast, że są owadobójcze lub przynajmniej odstraszają swym zapachem owady roznoszące bakterie (pchły, wszy, muchy i wiele innych).
Do najbardziej znanych herbarzy należą dzieła Gerarda, Banckesa i Culpepera w Anglii, Ottona Brunfelsa, Leonharda Fuchsa i Hieronymusa Boćka w Niemczech, Nicolasa Monardesa w Hiszpanii (włączył on do swoich prac rośliny pochodzące z obu odkrytych Ameryk), Charlesa de 1'Ecluse'a we Francji oraz Pietra Mattiolego we Włoszech. Herbarz Mattiolego, oparty w całości na pracy Dioskoridesa, został przetłumaczony na wiele języków europejskich i sprzedany w trzydziestu dwóch tysiącach egzemplarzy - był jednym z największych bestsellerów szesnastego wieku!
12

Przez całe średniowiecze i epokę Tudorów lekarze i aptekarze używali leków ziołowych we wszelkich postaciach. W siedemnastym wieku narodziła się nowa dziedzina nauki - chemia eksperymentalna. Dało to początek stosowaniu substancji chemicznych w medycynie. Nicholas Culpeper napisał pełen demaskatorskiej pasji traktat o lekarzach, którzy przepisywali pacjentom trucizny (np. rtęć), ale jego słowa trafiły w próżnię. Uznano, że jest staromodny w swoim przywiązaniu do ,,zacofanych" ziółek lub po prostu zazdrosny o sukcesy finansowe i pozycję towarzyską medyków nowej generacji. (Polemiki o skutkach ubocznych działania nowych, często niebezpiecznych leków nie są, jak widać, niczym nowym.) Dziś stosunek do praktyków i zwolenników medycyny ,,alternatywnej" jest bardziej przychylny i światły. Barbara Griggs pisze w Green Pharmacy (Zielona apteka), że siedemnastowieczny szał palenia czarownic zbiegł się z wczesną chemoterapią i w równym stopniu był inspirowany przez medyczny establishment, dążący do wyeliminowania wiejskich znachorek, co przez establishment klerykalny, walczący o wykorzenienie herezji.
Oczywiście nie wszystkie nowe eksperymenty okazały się szkodliwe. Odkryto wówczas wiele różnych naturalnych substancji mineralnych. Działanie niektórych z nich, np, selenu, oraz wpływ na
zachowanie zdrowia i dobrego samopoczucia zrozumiano dopiero w czasach współczesnych.
Chemik Friedrich Hoffman (1660-1742) dokonał wielu od-'kryć dotyczących właściwości olejków aromatycznych i naturalnych wód mineralnych. Inni chemicy przez cały osiemnasty i dziewiętnasty wiek kontynuowali badania mające na celu wydzielenie aktywnych składników z roślin leczniczych. Udało im się uzyskać i zidentyfikować wiele substancji, na przykład: kofeinę, chininę, morfinę, atropinę i inne. Każda z nich okazała się niezwykle przydatna. Niestety poszukiwania wyizolowanych czynników aktywnych doprowadziły wkrótce do odejścia od metod leczniczych, w których stosowano rośliny jako pewne naturalne całości. Nie oznacza to co prawda, że całkowicie zapomniano o olejkach aromatycznych. Wiele z nich wciąż egzystuje w farmakopei naszego stulecia, na przykład olejki: lawendowy, miętowy,
13 •

mirra. W drugiej połowie naszego stulecia zostały one jednak wyparte przez środki syntetyczne, uzyskiwane przeważnie z produktów węglopochodnych, a następstwa tego postępu często były i są, jak wiemy, zgubne.
Interesujący i godny uwagi jest stosunek medycyny Wschodu do roślin leczniczych, zwłaszcza w Indiach i Chinach. Ziołolecznictwo jest tam częścią nieprzerwanej tradycji, liczącej tysiące lat. Jest to zjawisko zastanawiające, zwłaszcza jeśli zestawi się ten fakt z sytuacją, jaką możemy zaobserwować w Europie, gdzie dopiero dzisiaj odkrywa się ponownie zapomniane praktyki medycyny naturalnej.
W Indiach ziołolecznictwo jest odzwierciedleniem religijnego i filozoficznego spojrzenia na człowieka jako jednej z części nieustannie zmieniającej się natury. Większość starożytnych tekstów religijnych, takich jak na przykład Rygweda (2000 r. p.n.e.), zawiera konkretne recepty, a także hymny kierowane do roślin:
"Wy, zioła, które istniejecie od tak dawna, które byłyście, zanim narodzili się bogowie! Pragnę zrozumieć siedemset waszych sekretów!... Przyjdźcie, wy, mądre rośliny, i uleczcie dla mnie tego chorego!" Medycyna indyjska oparta jest wyłącznie na ziołach, a więc jej metody lecznicze nie kłócą się z wegetariańskimi zasadami głównych religii Indii. W Indiach rośnie wiele roślin leczniczych, mimo to nawet w dalekiej przeszłości nie wykorzystywano wyłącznie dziko rosnących gatunków. Król buddyjski Aśoka (III w. p.n.e.) zorganizował i prowadził uprawę roślin leczniczych. Wiele uwagi przykładano do warunków, w jakich rosły zioła, i do przymiotów ludzi, którzy zajmowali się nimi: "Musi je zbierać czysty i święty człowiek... który uprzednio pościł.'.. Trzeba je ścinać tylko w miejscach niełatwo dostępnych dla człowieka, o przewiewnej glebie i dobrym nawodnieniu, nigdy w pobliżu świątyń czy innych miejsc świętych ani blisko miejsc pochówku..." Indyjskie rośliny lecznicze zyskały popularność w całej Azji, przeniknęły także do receptur krajów Zachodu, ale przede wszystkim stały się bazą dla współczesnej, wywodzącej się ze starych tradycji, medycyny Indii - Jadżurwedy (Ajurwedy). Mamy wśród nich kminek, pieprz, kardamon, imbir, goździki, drzewo sandałowe, benzoes, konopie indyjskie, olej rycynowy i sezamowy, aloes oraz trzcinę
14

cukrową. Pierwszych siedmiu roślin z tej listy używa się ciągle w aromatoterapii w postaci olejków aromatycznych, olej sezamowy natomiast stosowany jest wyłącznie jako olej bazowy.
W Chinach ziołolecznictwo ma bardzo stare tradycje. Stosowane jest obok akupunktury i doskonale ją uzupełnia. I znowu okazuje się, że wiele roślin znano tu od tysięcy lat. Najwcześniejsze przekazy dotyczące ziół zawarto w Żółtej księdze cesarskiej medycyny wewnętrznej, która powstała przed 2000 rokiem p.n.e. Najwybitniejsza postać klasycznego ziołolecznictwa chińskiego, Pen Ts'ao kang-mou, wylicza nie mniej niż 8160 różnych receptur, opartych na prawie dwóch tysiącach różnych substancji, przeważnie roślinnych, choć są tam także składniki mineralne, np. siarka, żelazo t rtęć. Mamy tu więc do czynienia z większym wyborem roślin niż w jakiejkolwiek innej tradycji medycznej. Wiele roślin najczęściej stosowanych w Chinach występuje również często w ziołolecznictwie zachodnim, np. stokrotki, gencjana, lukrecja, orzech włoski, brzoskwinia, platan, rabarbar itd. Chińskiej herbaty używa się przeciwko przeziębieniu, bólom głowy, biegunce. Opium znano jako środek przeciwbiegunkowy już tysiąc lat przed Chrystusem, choć nie palono go aż do szesnastego wieku, kiedy to za dynastii Ming zakazano picia alkoholu.
Wróćmy jednak do Europy i czasów współczesnych. Zauważamy nie tylko intensyfikację badań nad lekami syntetycznymi, wynikającą z inspiracji wielkiego przemysłu (znów warto tu wspomnieć artykuł Barbary Griggs, która zwraca uwagę na to, że nie można opatentować roślin i dlatego ziołolecznictwo jest nieopłacalne!), ale na szczęście także powrót do stosowania roślin i produktów roślinnych w bardziej naturalnej, całościowej postaci.
Zainteresowanie roślinnymi olejkami aromatycznymi stało się częścią owego powrotu, który rozpoczął się w latach dwudziestych naszego wieku, kiedy to Renę Maurice Gattefosse, chemik pracujący w swej rodzinnej firmie perfumeryjnej, zwrócił uwagę na medyczne zalety olejków. Odkrył on mianowicie, że niektóre olejki dodawane do wyrobów z jego firmy, są lepszymi antysep-tykami niż antyseptyki chemiczne stosowane w tych samych artykułach. W niedługim czasie po dokonaniu tego odkrycia do-
15

tkliwie poparzył sobie rękę w wyniku eksplozji w laboratorium. Zanurzył poparzoną dłoń w pierwszym płynie, jaki znalazł w pracowni - a był to nie rozcieńczony olejek lawendowy. Rana zagoiła się wyjątkowo szybko, bo w ciągu kilku godzin, nie uległa żadnej infekcji i nie pozostawiła blizny. Zdarzenie to zachęciło Gattefossego do szerszego stosowania olejków w dermatologu i podjęcia szeroko zakrojonych badań nad ich leczniczymi właściwościami. To on jako pierwszy użył terminu "aromatoterapia" i opublikował książkę pod tym właśnie tytułem (1928 r.)
Inni francuscy lekarze, naukowcy i pisarze kontynuowali jego prace. Najbardziej godny uwagi spośród nich jest doktor Jean Valnet, były lekarz wojskowy, który zastosował olejki aromatyczne do leczenia ciężkich poparzeń i ran odniesionych, na polach bitewnych. Później Valnet z wielkim powodzeniem, mimo sceptycyzmu kolegów, leczył pacjentów w klinice psychiatrycznej olejkami i innymi produktami roślinnymi. Jego książka Aromatoterapia, nosząca w angielskim przekładzie tytuł Aromatoterapia praktyczna, stała się klasycznym podręcznikiem aromatoterapeutów--praktyków. Obecnie doktor Valnet jest przewodniczącym Francuskiego Towarzystwa Fitoterapii i Aromatoterapii. Marguerite M aury, Andre Passebecq i Marcel Bernadet również wiele wnieśli do wiedzy o aromatoterapii, zarówno poprzez praktykę, jak również poprzez swoje książki.
W Anglii świadomość możliwości aromatoterapii jest mniejsza niż we Francji. Aromatoterapia jest wciąż lepiej znana jako dziedzina kosmetyki niż dyscyplina terapeutyczna. Niemniej ciągle rośnie liczba ludzi - zarówno terapeutów, jak i "klientów" czy też ,, pacjentów" (nie lubię żadnego z tych określeń, ale nie potrafię znaleźć innego, które nie byłoby zbyt długie i niezręczne) - zainteresowanych aromatoterapia jako częścią medycyny holistycznej.
Odpowiednio przygotowany aromatoterapeuta traktuje problem terapii szerzej i głębiej niż tylko pod kątem zastosowania olejków. Dąży do tego, aby, pomagać każdemu pacjentowi, chroniąc równocześnie równowagę między jego zdrowiem psychicznym, fizycznym i duchowym. Olejki aromatyczne sprzyjają takiemu
16
właśnie podejściu do organizmu człowieka, albowiem są w swym działaniu bardzo wielostronne, w przeciwieństwie do leków syntetycznych oraz wyizolowanych z roślin pojedynczych czynników aktywnych, "skrojonych" wyłącznie "na miarę" jednego specyficznego symptomu.
Olejki aromatyczne mają działanie równoważące, to znaczy pomagają organizmowi w powrocie ze stanu chorobowego do idealnej równowagi, będącej oznaką zdrowia i dobrego samopoczucia. Wielu aromatoterapeutów uznaje chińską teorię jin ijang - dwóch przeciwstawnych sił pozostających w stanie dynamicznej równowagi. Równowaga wszystkich energii w organizmie jest warunkiem zachowania zdrowia. Niektóre konkretne przypadki braku równowagi mogą się objawiać na przykład zmianą ciepłoty ciała - gorączką lub hipotermią (zbyt niską temperaturą ciała), wysokim lub niskim ciśnieniem krwi, nadczynnością lub niedoczyn-nością gruczołów produkujących hormony oraz wieloma innymi dolegliwościami.
Ta sama zasada równowagi odnosi się również do psychiki. Depresja, histeria, gwałtowne zmiany nastrojów, które w skrajnych przypadkach można zakwalifikować jako depresje maniakalne, to również stany zaburzeń równowagi energii. Olejki aromatyczne subtelnie oddziałują na psychikę, a w połączeniu z wrażliwym i pełnym wyczucia podejściem troskliwego terapeuty mogą stać się naprawdę holistyczną, delikatną i naturalną alternatywą dla leków psychotropowych.
Inną istotną zaletą olejków jest wielka różnorodność metod ich stosowania. Masaż z użyciem olejków rozcieńczonych w olejach bazowych jest bardzo ważnym sposobem leczenia z powodu złożonego efektu, jaki daje zastosowanie olejków w połączeniu z kontaktem nawiązującym się między aromatoterapeuta a pacjentem.
Doskonałe efekty dają również kąpiele aromatyczne. Już sama woda ma właściwości terapeutyczne, o czym wie każdy, kto zanurzył się w gorącej kąpieli po ciężkim, męczącym dniu. Kiedy jej działanie połączy się z wpływem olejków, jedno wzmocni drugie. Kąpiele są najprostszą terapią i świetnie wspomagają efekty seansów w pr





Olejków można także używać do gorących i zimnych kompresów przy leczeniu różnych fizycznych dolegliwości. Dodane do kremów, toników i wód aromatycznych leczą choroby skóry, np. egzemę i trądzik, lub po prostu pomagają w utrzymaniu zdrowej, a więc i pięknej cery.
Olejki są świetnie wchłaniane przez skórę podczas masażu, kąpieli, kompresów czy wcierania preparatów do pielęgnacji skóry, a ich część wnika przez drogi oddechowe bez względu na metodę użycia, są to bowiem substancje bardzo lotne. Sam zapach ma delikatny, lecz widoczny wpływ na psychikę, a poprzez psychikę na c^ało. Inhalacje, czyli wdychanie olejków, mają również ogromny wpływ na całe ciało, ponieważ z płuc lotne drobiny olejków łatwo przedostają się do krwi.
Często spotykam się ze sceptycyzmem ze strony ludzi, którzy nie mogą zrozumieć, w jaki sposób wdychana substancja może oddziaływać na ciało lub psychikę. Proszę ich wtedy, aby pomyśleli o środkach anestezjologicznych, nikotynie czy wreszcie wdychaniu klejów! Podobnie wielu ludzi nie wierzy, że olejki absorbowane przez skórę mogą wpływać na cały organizm. Tymczasem nawet "ortodoksyjna" medycyna przyznaje ostatnio, że niektóre specyfiki są nawet efektywniejsze przy użyciu zewnętrznym. W niektórych szpitalach, zamiast tabletek i pigułek, aplikuje się już plastry nasączone lekarstwami.
Aromatoterapia może uzupełniać inne metody leczenia, zarówno ortodoksyjne, jak i niekonwencjonalne. Nikt nie powinien jednak leczyć się olejkami aromatycznymi bez konsultacji z dobrze przygotowanym aromatoterapeutą. Nawet niewielka ilość olejku może się po jakimś czasie skumulować w organizmie do toksycznego poziomu, a niektóre olejki są nawet trujące. O śmiertelnych przypadkach zatrucia olejkami donosiła prasa medyczna, a ja sama zetknęłam się niedawno z dwoma przypadkami zatruć.
Mimo korzeni sięgających starożytności, aromatoterapia współczesna wciąż jest w powijakach! Miejmy nadzieję, że z nich wyrośnie, rozwinie się i zajmie należne jej miejsce pośród innych form medycyny holistycznej


.
A
Absolut
Jest to termin określający pewien rodzaj olejków aromatycznych, otrzymywanych z roślin na drodze wyciągów tłuszczowych albo ekstrakcji rozpuszczalnikowej. Metod tych używa się do produkcji esencji z płatków kwiatowych, ponieważ destylacja mogłaby zniszczyć ten delikatny surowiec. W aromatoterapii mamy przeważnie do czynienia z trzema absolutami: różanym, jaśminowym i pomarańczowym, zwanym neroli.
Absoluty różnią się od olejków eterycznych (to znaczy olejków aromatycznych uzyskiwanych na drodze destylacji) tym przede wszystkim, że działają wyjątkowo silnie jako perfumy i jako środki lecznicze. Ogólnie rzecz biorąc, należy ich używać w znacznie niższym stężeniu niż innych olejków aromatycznych. Absoluty są naturalnie zabarwione, tłustsze i bardziej galaretowate niż olejki eteryczne. Na przykład absolut różany zastyga w butelce w temperaturze pokojowej, chociaż szybko zamienia się ponownie w płyn, kiedy potrzyma się go przez chwilę w dłoni. Inne określenia absolutu różanego to atar lub otto różane. Terminy te są częściej stosowane w przemyśle perfumeryjnym niż w aromatoterapii.
Inne absoluty kwiatowe, jak na przykład z goździka ogrodowego, gardenii, mimozy, hiacyntu itp., dodaje sj^do wysokogatunkowych wyrobów perfumeryjnych, ale bardzo rzadko wykorzystuje się do celów terapeutycznych.
19

Aerozolowe generatory
Generatory aerozolowe są najnowszym wynalazkiem i służą do nasycania powietrza olejkami aromatycznymi w postaci mikro-zawiesiny. Dokonują tego za pomocą elektrycznej pompy powietrznej i w żadnym wypadku urządzeń tych nie należy mylić z aerozolami, które zawierają potencjalnie niebezpieczne gazy, zamieniające zawartość pojemnika w rozpyloną mgiełkę.
Ilość olejku aromatycznego, który uwalnia się w powietrze, może być regulowana z jednej strony poprzez dobór odpowiedniego rozmiaru generatora i poprzez kontrolę pracy samej maszyny z drugiej. Olejki w takim przypadku nie są ani ogrzane, ani zmienione chemicznie, co daje przewagę generatorom aerozolowym nad tradycyjnymi metodami transpiracji olejków.
Afrodyzjaki
Niektóre olejki aromatyczne mają właściwości afrodyzjaków i powinny być jako takie traktowane poważnie, mogą bowiem nieść skuteczną pomoc w nieporozumieniach małżeńskich, leczyć ludzi cierpiących na impotencję lub oziębłość płciową. Fizyczne powody wymienionych wyżej chorób są niezwykle rzadkie, jednak należy je wykluczyć przez odpowiednie badania, zanim zaaplikuje się jakiekolwiek olejki aromatyczne. Ich podłoże jest niemal zawsze psycho-emocjonalne, toteż aromatoterapia kolejny raz okazuje się najlepszym sposobem leczenia jako metoda działająca właśnie na poziomie emocjonalnym.
Olejki-afrodyzjaki dzieli się (raczej schematycznie) na trzy kategorie: takie, które uspokajają, łagodzą i które wzmagają pożądanie poprzez minimalizację lęków i stresów podczas stosunku; druga kategoria to olejki bezpośrednio stymulujące i te powinny być stosowane z wielką rozwagą; trzecia grupa olejków wpływa prawdopodobnie na system hormonalny organizmu.
Najbardziej godne uwagi olejki z pierwszej grupy to różany i neroli (olejek z kwiatu pomarańczy). Rzymianie rozrzucali płatki róży na łóżku oblubieńców, a panny młode dekorowali wiankami
20

z kwiatów pomarańczy, albowiem wiedzieli, że ich zapach oddala lęki i zdenerwowanie związane z nocą poślubną. Olejki szałwiowy i paczulowy (jeśli możecie znieść jego zapach) oraz ilangowy należą do tej samej kategorii. Wszystkie te olejki mają działanie ogólnie relaksujące. Należy pamiętać, że liczne stresy, wywoływane np. kłopotami finansowymi, pracą, przystosowaniem się do nowych warunków, mogą być równie często przyczyną zaburzeń seksualnych jak problemy powstające podczas samego stosunku. Pomoc w redukcji ukrytych napięć może być właśnie tym, czego pacjent potrzebuje najbardziej, a terapeuta zawsze powinien być bardzo wnikliwy i uważny w studiowaniu przyczyn i okoliczności w każdym indywidualnym przypadku. Każdy z tych olejków z osobna lub w mieszance może być stosowany jako aromatyczna kąpiel przed udaniem się na spoczynek lub w postaci masażu oleistego. Jeśli pouczymy kochającego partnera, w jaki sposób mógłby używać olejków do delikatnego masażu pobudzającego, na pewno przyniesie to zadowalające efekty.
Olejki jaśminowy i sandałowy można by włączyć do tej samej kategorii uspokajająco-relaksującej, ponieważ obydwa działają cudownie rozluźniająco, ale ja osobiście wolę je rozpatrywać osobno, ponieważ wydaje mi się, że wywierają również pewien wpływ na system hormonalny organizmu, aczkolwiek zastrzegam, że jest to wyłącznie moje spostrzeżenie, oparte na obserwacji efektów działania obu olejków. Olejki te silnie działają, niemal odurzająco, zarówno na mężczyzn, jak i na kobiety. Ludzie używający tych olejków z powodów absolutnie' nie związanych z jakimikolwiek problemami seksualnymi (na przykład stosujący olejek sandałowy w przypadkach bólów odczuwanych w piersiach) często donosili mi o "erotycznych efektach ubocznych". Myślę, że spostrzeżenia ich są wystarczające, by odrzucić twierdzenia niektórych niedowiarków, którzy twierdzą, że olejki te "działają, bo wiemy, że muszą zadziałać". Żadna z osób poddających się terapii olejkami jaśminowym i sandałowym nie przypuszczała nawet przez chwilę, że zaaplikowane olejki cieszą się reputacją afrodyzjaków.
Zaledwie jeden lub dwa olejki - z czarnego pieprzu, kar-damonu i być może innych rozgrzewających przypraw - mają
21

działanie bezpośrednio stymulujące. Można je zastosować, kiedy podłożem niepowodzeń seksualnych jest przemęczenie, ale nigdy nie wolno ich nadużywać, ponieważ przedawkowanie powoduje choroby układu moczowego, trawiennego i inne dolegliwości. W małym stężeniu można ich użyć do masażu dolnej części kręgosłupa, lecz najbezpieczniejszym, jak sądzę, sposobem korzystania z tych roślin jest umiarkowane przyprawianie nimi jedzenia lub napojów.
Każdy z olejków-afrodyzjaków powinien być traktowany jedynie jako środek na okresowe, przejściowe trudności. Nawet jeśli nie ma groźby stopniowego, chronicznego zatrucia, może się zdarzyć, że niektórzy zaczną używać olejków o niewystarczająco zbadanych właściwościach jako swego rodzaju "podpórki" emocjonalnej. Jeśli problemy seksualne nie znikają samoistnie przez dłuższy czas, konieczna jest pomoc specjalistów (szczegółowe badania, psychoterapia itp.) uzupełniona aromatoterapią.
Afty -> jamy ustnej wrzodziejące zapalenie.
AIDS
Myślę, że rozpatrując sprawę AIDS, powinniśmy wyjść z tego samego założenia, które przyjmujemy przy raku: że nie zajmujemy się tą chorobą i nie oferujemy żadnego leku, a żaden aromatotera-peuta nie weźmie na siebie całkowitej odpowiedzialności za pacjenta cierpiącego na AIDS. Jedyne, co może i powinien zrobić aromatoterapeuta, to współpracować z lekarzem czy zespołem szpitalnym, mając w ten sposób wiele możliwości niesienia pomocy choremu, począwszy od wsparcia emocjonalnego i technik relaksujących pacjenta, poprzez leczenie przypadkowych infekcji, na wzmocnieniu i udoskonaleniu systemu immunologicznego kończąc. W takim zakresie aromatoterapeuci rzeczywiście robią bardzo wiele w najróżniejszych przypadkach.
22

Wzmacnianie systemu immunologicznego to dziedzina bardzo szeroko badana przez ortodoksyjną medycynę, przy czym ogromny nacisk kładzie się na poszukiwanie szczepionki. Aromatoterapeuci, medycy leczący ziołami, terapeuci stosujący akupunkturę i dietetycy, obok innych specjalistów, używają technik, które pomagają w podtrzymaniu i wzmocnieniu reakcji obronnej organizmu. Jest to bardzo ważne, jeśli weźmiemy pod uwagę, że tylko u około trzydziestu procent ludzi, którzy wiedzą o tym, że są nosicielami wirusa HIV, rozwija się pełnoobjawowy zespół AIDS. Istnieje duża .grupa zarażonych wirusem HIV, którzy nie zdają sobie z tego sprawy, toteż procent nosicieli, u których rozwinie się AIDS, należy uznać za jeszcze mniejszy.
Aby zrozumieć, dlaczego niektórzy ludzie zapadają na AIDS, podczas gdy większości się to nie przytrafia, i dlaczego wzmocnienie systemu obronnego jest takie ważne, należy przyjrzeć się sposobowi, w jaki działa wirus HIV. Jak wszystkie wirusy, może się reprodukować jedynie za pomocą budulca czerpanego z żywych komórek. Wirus wnika do komórki-gospodarza i natychmiast zaczyna się rozmnażać, wykorzystując do tego biochemiczne zasoby komórki. W przypadku wirusa HIV gospodarzem stają się aktywne komórki T systemu immunologicznego. Rola aktywnych komórek T została przedstawiona w innym miejscu tej książki, niemniej w skrócie można powiedzieć, że pobudzają one i przyśpieszają wszystkie procesy mające na celu wywołanie reakcji immunologicznej, podczas gdy ich przeciwniczki, hamujące komórki T, spowolniają te procesy aż do zatrzymania, kiedy nie ma już zagrożenia infekcją. W zdrowym organizmie aktywne komórki T odpowiadają liczbowo hamującym komórkom T, jednak wirus HIV, niszcząc komórki aktywne, doprowadza do przewagi komórek hamujących. W tej sytuacji organizm nie jest w stanie zareagować obronnie na jakąkolwiek inwazję mikroorganizmów, bakterii, innych wirusów i grzybów (na przykład typu kandida) mogących siać spustoszenie. Zjawisko to jest znane pod nazwą "infekcji okazjonalnych", albowiem brak mechanizmów obronnych organizmu daje im ,,okazję" do rozmnażania się. Ludzie, którzy są znani jako nosiciele wirusa HIV, lecz u których nie
23
rozwija się pełnoobjawowe AIDS, prawie zawsze mają bardziej efektywnie funkcjonujący system immunologiczny niż ci, którzy ulegają chorobie, a wszystko, co wzmacnia ów system, podnosi jego aktywność i powoduje wzrost ilości aktywnych komórek T, zmniejsza groźbę zachorowania. Istnieją niepodważalne dowody na to (zwłaszcza w Ameryce), że ludzie, .którzy zdecydowali się na stosowanie naturalnych terapii, prawidłowo rozłożonego wysiłku i relaksu, ulepszenie sposobu odżywiania, są mniej narażeni na to, że rozwinie się u nich pełnoobjawowe AIDS, a jeśli nawet ta choroba u nich wystąpi, będą mieć dłuższe okresy polepszenia.
Wszystkie olejki wymienione w tej książce jako dobroczynne dla systemu immunologicznego są bardzo pomocne. Dotyczy to zwłaszcza tych, które wzmacniają pracę śledziony, nadnerczy i układu limfatycznego. Masaż limfatyczny (również opisany w tej książce), jest bardzo ważny, podobnie jak program odtrucia organizmu. Jeśli tylko jest to możliwe, aromatoterapeuta zawsze bardzo chętnie będzie współpracował z lekarzem-zielarzem oraz akupunkturzystą, ponieważ ich terapie wzmacniają się i uzupełniają nawzajem.
Wirus HIV sam w sobie nie daje żadnych objawów. Pacjent ulega po prostu infekcjom, określanym jako "okazjonalne", ponieważ infekcje te doskonale rozwijają się w organizmie, którego siły obronne przestały działać we właściwy sposób. Początkowo objawy mogą być niewielkie - stan ten określa się jako stadium ARC (AIDS Related Complex - zespół relatywnego AIDS). Często bywa to zapalenie, niekiedy ropne, śluzówki ust i przewodu pokarmowego (jest ono powodowane przez grzyby typu kandida), infekcje skóry, płuc lub jelit. Powiększenie węzłów chłonnych trwające przez dłuższy czas, powiedzmy trzy miesiące, może wskazywać na wystąpienie ARC, chociaż nie zawsze tak musi być. Możliwe wszak, że spowodowała go zwyczajna, choć ciężka grypa,. zapalenie migdałków itp. Oto arena, na której olejki aromatyczne mogą odegrać dużą rolę w zwalczaniu bakterii, wirusów i grzybów na równi ze wzmacnianiem osłabionej reakcji obronnej. Wysiłki lekarzy specjalistów, którzy zajmują się leczeniem szpitalnym chorych na AIDS, koncentrują się właśnie na zwalczaniu tego typu infekcji. Olejki okazały się bardzo pomocne w leczeniu tych
24                                          .        •               '

pacjentów, którzy zdecydowali się na wypróbowanie innych metod leczenia. Oto niektóre olejki, które udowodniły swoją skuteczność w podobnych sytuacjach: olejek niaouli, z drzewka ti, olejek eukaliptusowy (zwłaszcza z gatunku Eucalyptus radiota, który to gatunek ma te same właściwości co Eucalyptus globulus, ale łatwiej się asymiluje), tymiankowy (w formie chemotypu Thuyanol IV), który jest szczególnie antywirusowy.
U wielu pacjentów pełnoobjawowe AIDS rozwija się, zanim zwrócą się ku medycynie alternatywnej, ale i wtedy ma ona wiele do zrobienia. Zwalczanie infekcji, do których należy, szczególnie agresywna forma zapalenia płuc, jest bardzo ważne, ponieważ osłabienie organizmu sprawia, że każde zakażenie staje się niebezpieczne dla życia. Polepszenie samopoczucia chorego dzięki odpowiednim masażom relaksującym, kąpielom, olejkom, wprawiającym w dobry nastrój, czyli dzięki wszystkiemu temu, co daje wsparcie emocjonalne, jest naprawdę bardzo ważne. Wybór esencji bynajmniej nie jest ściśle określony - zależy od fizycznych i psychicznych potrzeb danej osoby. Aromatoterapeuci-ochotnicy, którzy pracują w londyńskich szpitalach, już udowodnili niezwykłą wartość swojej pracy. Każdy lekarz, który rozważałby możliwość podjęcia takiej pracy, musi umieć odłożyć na bok wszelkie uprzedzenia dotyczące seksu, stylu życia i musi być gotowy do ścisłej współpracy nie tylko z zespołem szpitala, ale również z przyjaciółmi, rodziną i kochankami pacjentów chorych na AIDS, kontakty z nimi bowiem mogą odegrać niebagatelną rolę w leczeniu.
Możliwym przeciwskazaniem dla stosowania olejków aromatycznych jest chemoterapia. Sytuacja taka może wystąpić w przypadkach leczenia mięsaka (sarkomy) Karposiego, rzadkiej odmiany raka, która atakuje wielu chorych na AIDS. Olejków aromatycznych nie wolno używać w trakcie ani przez jakiś czas po chemotera-pii i ważne jest, aby organizm został odtruty, zanim zastosuje się jakiekolwiek olejki. Można to osiągnąć dzięki stosowaniu specjalnej diety, łagodnym ćwiczeniom fizycznym, podawaniu dużych dawek witaminy C i ziół o działaniu odtruwającym. Zdania są podzielone co do tego, jak długo powinien trwać okres odtruwania (trzeba wziąć pod uwagę rodzaj, liczbę i siłę zaaplikowanych
25

podczas chemoterapii środków), przerwa ta mogłaby trwać kilka miesięcy, może nawet dłużej.
Stosując zabiegi aromatoterapeutyczne u osoby chorej na AIDS, lekarz-aromatoterapeuta niczym nie ryzykuje, albowiem wirus może być przekazywany wyłącznie poprzez krew czy takie wydzieliny jak nasienie.
Uwaga specjalna: osoby bez przygotowania ściśle medycznego nie mają prawa leczyć jakichkolwiek chorób przekazywanych drogą płciową, ale mogą współpracować z lekarzem prowadzącym lub działać za jego wiedzą. Zob. też immunologiczny system.
Akupresura ->• shiatsu.
Akupunktura
Akupunktura jest jedną z metod leczniczych, która wyjątkowo dobrze współgra z aromatoterapią. Niewielu ludzi jest biegłych w obu dyscyplinach, częściej się zdarza, że aromatoterapeuta współpracuje ze specjalistą w dziedzinie akupunktury.
Akupunktura jest pradawnym systemem, który powstał, w Chinach około pięciu tysięcy lat temu. Jest ona mocno powiązana z filozofią taoistyczną, która rozróżnia dwie przeciwstawne, a zarazem uzupełniające się siły: jin i jang, występujące w całej naturze. .Istota ludzka jest tu rozpatrywana jako część owej całości, energie jin i jang zaś przepływają przez ciało siecią kanałów zwanych meridianami (południkami). Energia jang spływa w dół tylną częścią ciała, jin natomiast wznosi się do góry przednią. Obie zachowują delikatną i stale zmieniającą się równowagę. Dopóki istnieje owa równowaga i swobodny przepływ energii, dopóty cieszymy się zdrowiem. Jednakże jeśli któryś z południków blokuje się w dowolnym punkcie, a wznoszenie się lub opadanie energii zostaje utrudnione, rodzi się choroba. Nakłuwając bardzo cienkimi igłami ściśle określone punkty położone na południkach, akupunktu-
26

rzysta może usunąć blokadę i przywrócić choremu zdrowie. Umiejętne odczytanie wibracji poszczególnych punktów umożliwia specjaliście wykrycie zachwiania równowagi między dwiema siłami - energiami, zanim choroba zamanifestuje swoje istnienie fizycznymi objawami. Stąd akupunkturę postrzegano w Chinach również jako rodzaj medycyny prewencyjnej.
Tradycyjna akupunktura bierze ponadto pod uwagę fakt, że pięć tak zwanych elementów (ogień, ziemia, metal, woda i drewno) wraz z pięcioma porami roku (wiosna, lato, późne lato, jesień i zima) również wpływają na krążącą w nas energię. Nie bez znaczenia pozostaje także pora dnia, albowiem każdy południk jest nabardziej aktywny o innej porze doby.
Akupunktura stanowi tylko część tradycyjnej medycyny chińskiej i szkoda, że niektórzy specjaliści w dziedzinie akupunktury, wykształceni na Zachodzie, traktują ją jako odrębną całość. Inni, wbijając igły w odpowiednie punkty na południkach, przykładają zbyt mało wagi do filozofii podbudowującej tę dyscyplinę; jeszcze inni, po bardzo krótkim kursie (trwającym czasem zaledwie trzy tygodnie), odważają się używać wiedzy o punktach w akupunkturze do leczenia wyłącznie symptomów, zwłaszcza bólu. Tymczasem spora liczba olejków aromatycznych uzyskiwanych z roślin, które od dawna są częścią tradycyjnego orientalnego systemu, doskonale wplata się w schemat takiego leczenia.
Niektórzy autorzy sklasyfikowali pewną ilość olejków jako przynależne do jin lub jang, moje doświadczenia nauczyły mnie jednak, że większość podobnych klasyfikacji jest wątpliwa, pomocna jest natomiast znajomość właściwości danego olejku, sposobu, w jaki oddziałuje na poszczególne organy i wiedza o tym, kiedy się go używa w połączeniu z akupunkturą. Zob. też j i n i jang.
Alergia
Termin "alergia" wymyślono na początku naszego stulecia dla określenia nienormalnej reakcji organizmu na obce proteiny, na przykład pyłki, wywołujące ataki kataru siennego. Ponieważ
27

bakterie i wirusy atakujące organizm składają się głównie z protein, nasz system obronny reaguje, ilekroć wykryje proteinę nie będącą składową organizmu lub odpowiednią dla jego struktury (jak w przypadku protein zawartych w pożywieniu). W przypadku alergii proces ten wymyka się spod kontroli poprzez dwie reakcje: niezwykle silną i obejmującą cały organizm lub reakcję na proteinę (reakcja ta sama w sobie nie stanowi żadnego zagrożenia). Katar sienny, egzema, pokrzywki i niektóre odmiany astmy są typowe dla klasycznej reakcji alergicznej.
Aromatoterapeuta wykorzystuje w leczeniu alergii olejki o charakterze uspokajającym i łagodzącym, które zmniejszają nadwrażliwość pacjenta. Rumiankowy, lawendowy i melisowy - oto olejki z powodzeniem stosowane u alergików. Kąpiele, kompresy, inhalacje, toniki itp. są doskonałymi metodami; decyzja o ich wyborze zależy od typu reakcji alergicznej.
Jednym z niebagatelnych czynników alergennych jest stres. Zdarza się całkiem często, że pacjent cierpi na astmę, egzemę lub inny rodzaj alergii, wywołany tym czy innym czynnikiem, kiedy jest zestresowany, i wchodzi w kontakt z tym samym alergenem bez jakiejkolwiek reakcji uczuleniowej, jeśli czuje się spokojniejszy i szczęśliwszy. Tak więc jedną z najważniejszych rzeczy, jaką aromatoterapeuta może uczynić dla chorego, jest obniżenie poziomu stresu. Jesteśmy w tym szczęśliwym .położeniu, że już sam masaż jest jednym z najbardziej efektywnych sposobów na obniżenie stresu, a ponadto dysponujemy licznymi olejkami, które dodatkowo wspomagają działanie masażu. Wszystkie trzy wspomniane wyżej olejki, najczęściej używane w pracy z alergikami, działają tonizująco, uspokajająco i to jest niewątpliwie najważniejsza przyczyna ich skuteczności w postępowaniu z uczuleniowcami. Olejek bergamotowy, szałwi owy, neroli, różany, jaśminowy, sandałowy i ilangowy również często pomagają w redukcji napięć psychicznych. Najlepszą metodą użycia olejku jest oczywiście masaż, lecz aromatyczne kąpiele, stosowane między masażami, przynoszą doprawdy wielką ulgę.
28         \
Liczba ludzi cierpiących na różnego rodzaju uczulenia wzrosła w zastraszający sposób w ostatnich latach, a narastanie zjawisk stresogennych w naszym życiu codziennym ma niewątpliwie duży udział w tym procesie, podobnie jak rozprzestrzenienie się chemicznych zanieczyszczeń w naszym pożywieniu, powietrzu, wodzie i otoczeniu. Sam termin ,,alergia" jest dziś często używany do opisu reakcji, które niezupełnie odpowiadają jego początkowemu znaczeniu, rozciągnięto go bowiem na większość stanów o podłożu wzmożonej reakcji na obce substancje, łącznie z katarem, bólami głowy, nadpobudliwością, zatrzymywaniem płynów oraz najróżniejszymi problemami skórnymi. Wielu ludzi woli używać terminu ,,uczulenie" do opisu takich reakcji, które nie mieszczą się we wcześniejszej definicji, zwłaszcza jeśli substancja bodźcowa nie jest proteiną.
Znaczenie alergii na pożywienie jest teraz o wiele lepiej rozumiane niż jeszcze parę lat temu, chociaż jest rzeczą dyskusyjną, czy w wielu przypadkach odpowiedzialnością za alergię należy obarczyć samo pożywienie czy też warunki, w jakich zostało ono wyprodukowane. Dodawanie do pasz na fermach zwierzęcych hormonów i antybiotyków, używanie nawozów sztucznych, pestycydów i herbicydów na owocowych i warzywnych plantacjach są oczywistymi przykładami. Nacisk na przemysł spożywczy, aby usunął z procesów technologicznych wiele chemicznych dodatków, bierze się również z obserwacji zjawisk alergicznych czy uczuleniowych, jakie owe chemikalia powodują.
We wszystkich tych reakcjach, podobnie jak w klasycznej alergii, stres jest jednym z najsilniejszych czynników, toreż rola aromatoterapii będzie taka sama, pomimo różnorodności przyczyn i form alergii. A więc powinna ona łagodzić, uspokajać, stwarzać poczucie komfortu psychicznego po to, by zredukować stres w takim stopniu, w jakim to jest możliwe, a nie tylko nieść ulgę w usuwaniu natychmiastowych objawów. Prawie zawsze niezbędna jest również porada dietetyka, i to, wobec pogmatwania wielu czynników, doświadczonego. Zob. też astma, egzema, katar sienny, pokrzywka, stres.
29

Alkohol
Olejki aromatyczne bardzo dobrze rozpuszczają się w alkoholu, toteż jest on bardzo często używany do produkcji perfum i innych preparatów zawierających esencje.
Alkohol izopropylowy (izopropanol) jest niekiedy używany do produkcji toników, dezodorantów i płynów po goleniu, chociaż jest raczej ,,bezlitosny" dla skóry i powinien być stosowany w bardzo małych proporcjach wraz z wodą kwiatową i wodą destylowaną. Wielu sprzedawców detalicznych handluje nim bez ograniczeń, mimo że powinno się limitować ilości izopropanolu, które można kupić jednorazowo.
Alkohol etylowy (etanol) jako czysty produkt wysokoprocentowy może być sprzedawany i kupowany w Anglii wyłącznie na mocy specjalnej licencji czy pozwolenia.
Dla domowej produkcji niewielkiej ilości płynów po goleniu, toników czy dezodorantów wystarczająco dobrym substytutem jest wódka (tak wysokoprocentowa, jak tylko to możliwe), a jeśli po wizycie na Kontynencie przywieziesz ze sobą tak zwaną "wodę życia" (eau de vie), będzie ona jeszcze lepsza; koniak jest dobrą bazą dla wód do płukania ust.
Alkoholizm
Aczkolwiek błędna byłaby opinia, że aromatoterapia może leczyć czy w ogóle zajmować się alkoholizmem, niemniej istnieją sposoby, jakimi wnikliwy terapeuta może wesprzeć osobę, która pragnie przezwyciężyć problemy z piciem.
Masaż może pomóc w zredukowaniu stresu, który leży u źródeł uzależnienia się od alkoholu i stąd naturalnie można zastosować każdy z olejków o działaniu relaksującym i antydepresyjnym. Wybór zależy w dużym stopniu od indywidualnych upodobań oraz okoliczności.
Olejki odtruwające, takie jak koperkowy i jałowcowy, są bardzo pomocne w oczyszczaniu ciała z toksyn nagromadzonych przez cały czas nadmiernego picia. Świadomość stale poprawiającego się
30

samopoczucia, jakie daje odtrucie organizmu, poprawia morale i utrwala wolę. Ważne, abyśmy równocześnie pamiętali, że mogą wystąpić krótkotrwałe reakcje na proces odtruwania, podczas których niektóre osoby mogą się poczuć gorzej, albowiem toksyny zmagazynowane w wątrobie, a także innych tkankach, przedostają się do krwi w celu ostatecznego usunięcia z organizmu.
Umiejętne doradztwo, zajęcia grupowe, podtrzymujące na duchu, oraz inne terapie są doprawdy niezbędne (aromaterapeuci zresztą wcale nie dążą do pracy w izolacji) Zob. też uzależnienie.
Alopatia
"Alopatia" jest terminem wprowadzonym przez Samuela Hahn-nemana. Określa metodę ortodoksyjnej medycyny zalecającą stosowanie lekarstw wywołujących w organizmie objawy przeciwne objawom danej choroby, tzn. "leczenie poprzez przeciwieństwo". Pojęcie zostało ukute dla odróżnienia tej metody od homeopatii, czyli leczenia "podobnego podobnym". Słowo jest często używane (niezbyt precyzyjnie) przez wielu praktyków medycyny alternatywnej dla określenia całego systemu medycyny ortodoksyjnej.
Alopecja
Terminu tego używa się do określenia przejściowego łysienia, w odróżnieniu od męskiego typu łysienia, które jest stałe, postępujące i trudno poddaje się jakiemukolwiek leczeniu. Czasowemu łysieniu lub gwałtownej utracie włosów można często zaradzić aromatoterapia i innymi metodami.
Okresowe łysienie może być wynikiem choroby albo jej symptomem. Utrata włosów może świadczyć na przykład o zaburzeniach w pracy tarczycy lub przysadki mózgowej, a także o wadliwym funkcjonowaniu jajników. Wypadanie włosów w takich przypadkach postępuje stopniowo, następuje większe lub mniejsze przerzedzenie włosów na wszystkich partiach głowy. Istnieje wiele
31

dobrze udokumentowanych przykładów częściowej lub całkowitej utraty włosów w wyniku szoku, śmierci kogoś bliskiego, wypadku lub dłuższego okresu ekstremalnego napięcia. Zjawisko to występuje zazwyczaj nagle i w największym stopniu dotyczy jakiegoś fragmentu skóry głowy lub kilku fragmentów - nieoczekiwanie pojawiają się łysiny. Łysienie to nazywamy alopecia areata. Trzeba dodać, że włosy mogą zacząć rosnąć równie niespodziewanie i tajemniczo, jak przestały. Niemniej sam fakt stania się łysym, choćby częściowo, wprowadza stan stresu i może jeszcze bardziej utrudnić wyzdrowienie.
Stres, szok oraz inne problemy psychiczne i emocjonalne - są to sytuacje, w których aromatoterapia może zdziałać szczególnie" wiele. Często dochodzi do wyrośnięcia włosów, jeśli terapeuta zdoła sięgnąć do przyczyn choroby. Leczenie miejscowe koncentruje się głównie na masażu polepszającym cyrkulację krwi i ogólny stan skóry głowy, albowiem każdy włosek wyrasta z cebulki znajdującej się tuż pod naskórkiem, w głębszej warstwie skóry. Olejki: rozmarynowy, lawendowy i tymiankowy sprawdzono jako najlepsze na porost włosów, zarówno w przypadku całkowitego wyłysienia, jak też silnego przerzedzenia się fryzury. Jeżeli wciąż jeszcze pozostają na skórze głowy jakieś włosy, każdy z tych olejków na bazie olejku migdałowego lub jojoby może być delikatnie wklepywany w skórę raz lub dwa razy w tygodniu. Olejek należy potem potrzymać na głowie przez dwie godziny lub więcej, po czym umyć włosy łagodnym naturalnym szamponem. Następnie powinno się okręcić głowę ciepłym ręcznikiem, aby wzmóc absorpcję. Ten-rodzaj postępowania polepszy wygląd pozostałych włosów (wrażenie większej puszystości), co samo w sobie daje wielkie wsparcie moralne nieszczęsnej ofierze tej choroby. Chociaż wszystkie te zabiegi są prowadzone przez terapeutę, należy również nauczyć osobę cierpiącą na wypadanie włosów, w jaki sposób powinna - codziennie masować swoją głowę.
Działania aromatoterapii, mające na celu usunięcie stresu, zostały przedyskutowane w innych częściach tej książki, toteż wspomnę tylko, że masaż jest niezwykle ważny i może być podbudowany dodatkowo kąpielami aromatycznymi.
32

Jeśli powodem wypadania włosów wydaje się być choroba fizyczna, konieczne jest połączenie aromatoterapii z wizytami u lekarza, naturopaty, akupunkturzysty lub innej doświadczonej i wysoko wykwalifikowanej osoby, miejscowe leczenie skóry głowy natomiast pozostanie takie, jak opisane przeze mnie wyżej.
Całkowite lub częściowe wypadanie włosów bywa czasami spowodowane alergią pokarmową lub alergenami chemicznymi (farba do włosów, płyn do trwałej ondulacji, chemikalia i dymy przemysłowe) i często unikanie tych niesprzyjających czynników jest najważniejszym warunkiem wyleczenia. Olejki aromatyczne pobudzają porost włosów, gdy alergen zostanie zidentyfikowany i usunięty z otoczenia pacjenta.
Utrata włosów jest często skutkiem ubocznym działania niektórych medykamentów, zwłaszcza tych stosowanych w leczeniu nowotworów. Nie tak dawno aromatoterapeuci z Norwegii donosili o swych sukcesach w pobudzaniu ponownego wzrostu włosów u pacjentów z rakiem, co dotyczyło głównie olejku lawendowego.
Bardzo ważne dla zdrowia głowy i włosów jest odpowiednie" odżywianie; konieczne jest dostarczanie odpowiedniej ilości protein, niewielkiej ilości tłuszczów roślinnych oraz witamin, zwłaszcza z grupy B. Zob. też ł y s i e n i e.
Anoreksja
Niektóre olejki aromatyczne są bardzo skuteczne w leczeniu anoreksji, czyli utraty apetytu, który następuje czasem podczas rekonwalescencji lub w stanach depresyjnych. Najbardziej znany i chyba najskuteczniejszy jest tu olejek bergamotowy, chociaż wiele olejków uzyskiwanych z roślin przyprawowych ma podobne właściwości, a wśród nich najczęściej używane: kminkowy, cytrynowy i kolendrowy. Niewielkie ilości tych olejków użytych do kąpieli i masażu działają bardzo skutecznie, ponieważ stymulują cały organizm. Niektórzy autorzy wymieniają również olejki imbirowy i koperkowy, inni zaś twierdzą, że olejek koperkowy zmniejsza apetyt. Rozbieżność poglądów na jego temat wynika chyba z faktu,

33
^ - Aromatoterapia od A do Z
że koper ani nie zwiększa, ani nie osłabia apetytu, lecz ma działanie regulujące. Zarówno koper, jak i imbir nadają się do przygotowania przyjemnych w smaku naparów, bardzo skutecznych przy leczeniu anoreksji (popularną herbatę "Eari Grey Tea" perfumuje się bergamotem).
Jeśli utrata apetytu wiąże się z jakimkolwiek stresem, należy raczej dążyć do usunięcia przyczyn tego stanu rzeczy niż leczyć same objawy w postaci niechęci do jedzenia. Masaż z zastosowaniem wielu olejków jest tu najlepszą formą leczenia z powodu ważnego czynnika, jakim jest kontakt między pacjentem a aroma-toterapeutą oraz doskonałego działania odprężającego. Zob. też apetyt, jadłowstręt psychiczny.
Antidota
Olejki aromatyczne, jak wszystkie substancje o silnym zapachu, stanowią antidota w stosunku do środków homeopatycznych. Z tego powodu niezbyt mądre wydają się próby łączenia tych dwóch sposobów leczenia.
Homeopaci zalecają niestosowanie (wewnętrznie czy zewnętrznie) żadnych silnie zagęszczonych, skoncentrowanych substancji - zwłaszcza mięty pieprzowej, kamfory i kawy - podczas kuracji środkami homeopatycznymi. Czas, jaki musi minąć, aby wyeliminować neutralizujące działanie środka, zależy od szybkości, z jaką środek ten powinien, naszym zdaniem, zadziałać. Zakłada się, że dla standardowych środków homeopatycznych, sprzedawanych w aptekach i sklepach ze zdrową żywnością, będzie to pół godziny, ale wielu homeopatów nie zgodzi się z takim poglądem. Jako minimum podaje się często trzy godziny, ale jeśli zastosowany środek należy do bardzo wolno działających, być może trzeba będzie unikać skoncentrowanych substancji kilka tygodni, a nawet miesięcy.
Chcąc zażyć kąpieli aromatycznej czy poddać się zabiegowi masażu z olejkami aromatycznymi podczas stosowania środków homeopatycznych, trzeba się najpierw upewnić, do
34

jakiej kategorii należy zaaplikowana substancja. Jeśli zażyłeś środek na wymioty (Nux vomica) w celu pozbycia się chwilowych zaburzeń trawiennych i twój żołądek został szybko oczyszczony, nie ma najmniejszych powodów, dla których miałbyś sobie odmówić zupełnie bezpiecznego i przyjemnego masażu jeszcze tego samego dnia. Jeśli natomiast leczysz się z przewlekłej choroby, która wymaga dłuższej kuracji o stopniowym działaniu, wówczas lepiej porozmawiaj ze swoim homeopa-tą, zanim sięgniesz po olejki aromatyczne w jakiejkolwiek postaci.
Naturalnie olejki aromatyczne powinny być przechowywane z dala od leków homeopatycznych.
Niektóre olejki aromatyczne (podobnie jak rośliny, z których je uzyskano) od niepamiętnych czasów cieszą się sławą antidotów na różnorodne trucizny. Koper jest najbardziej rozpowszechnionym przykładem i rzeczywiście wartościowym produktem eliminującym toksyny z organizmu. Czy natomiast naprawdę może działać jako odtrutka na jad żmii, toksyny trujących roślin i grzybów, tak jak to podają stare herbarze, nikt w ostatnich latach nie sprawdzał.
Antybiotyki
Są to leki atakujące bakterie i zabijające je wewnątrz organizmu. Chociaż odkrycie nowoczesnych antybiotyków przyczyniło się do obniżenia śmiertelności w wyniku chorób zakaźnych i w niektórych przypadkach doprowadziło do niemal całkowitego wyeliminowania niektórych chorób, nierozsądne stosowanie i nadużywanie tych silnie działających środków przyniosło więcej szkody niż pożytku. Antybiotyki są często przepisywane jako leki przeciw infekcjom wirusowym (np. przy przeziębieniach i grypach), choć w tych przypadkach są niestety nieskuteczne (lecz mogą zapobiec wtórnemu zakażeniu bakteryjnemu). Przepracowani lekarze zalecają antybiotyki przy stosunkowo błahych zachorowaniach, które ustąpiłyby równie dobrze po zastosowaniu antyseptyków, od-
'35

poczynku czy takich staromodnych domowych środków, jak kompresy i napary. Lecząc się antybiotykiem przy niegroźnym zachorowaniu, często uodparniamy się na ten specyfik, który staje się nieefektywny i nie możemy go już potem przyjąć w sytuacji kryzysowej, kiedy jest rzeczywiście niezbędny.
Antybiotyki nie działają w organizmie wybiórczo i zabijają zarówno bakterie pożyteczne, jak i te, które powodują zachorowanie. Dlatego właśnie chory leczony antybiotykiem często dostaje ostrej biegunki w wyniku zabicia niezbędnych do prawidłowego trawienia bakterii. Kobiety poddawane kuracji antybiotykowej nieraz cierpią na ropne zapalenia pochwy, kiedy zniszczone zostają bakterie normalnie egzystujące w narządach rodnych.
O wiele bezpieczniejsze jest zwalczanie infekcji olejkami aromatycznymi. Wszystkie olejki zabijają różne rodzaje bakterii, a niektóre z nich są naprawdę silnie bakteriobójcze i bardzo skuteczne w walce z wieloma organizmami infekcyjnymi. Wymieniłabym tu następujące olejki: eukaliptusowy, bergamotowy, jałowcowy, lawendowy, czosnkowy i olejek z drzewka ti.
Prawdopodobnie jeszcze ważniejsza od działania bakteriobójczego tych olejków jest ich zdolność do stymulowania mechanizmów obronnych organizmu. Ilość olejku aromatycznego, jaką wchłania ciało podczas zabiegu, nie jest wystarczająca do zabicia obecnych w nim bakterii chorobotwórczych, nie ma natomiast wpływu na stymulację systemu obronnego organizmu. Doktor Jean Yalnet pisze, czerpiąc z praktyki stosowania dawek homeopatycz-nych, że im mniejsza ilość olejku została zastosowana, tym większy jest jego wpływ na organizm.
Antybiotyki rzeczywiście mogą być niezbędne w sytuacjach kryzysowych, na przykład przy zapaleniu płuc lub przy ciężkim zapaleniu pęcherza, kiedy w moczu pojawia się krew lub ropna wydzielina, a chory cierpi na ostre bóle nerek. Samoleczenie w takich przypadkach, zwłaszcza jeśli to dotyczy dziecka czy osoby w podeszłym wieku, jest absolutnie niemożliwe. Można natomiast dużo zrobić dla wyeliminowania skutków ubocznych działania antybiotyków, jeśli chory będzie w tym samym czasie spożywać duże ilości naturalnych jogurtów, przyjmować tabletki jogurtowe
36                                '

lub środek zwany Acidofilus. Najmądrzej oczywiście byłoby zwalczyć infekcje w ich najwcześniejszych stadiach za pomocą olejków aromatycznych, odpoczynku, diety.
Antydepresyjne środki
Wiele olejków aromatycznych ma właściwości antydepresyjne, są zatem bezpieczną, naturalną i nieuzależniającą alternatywą dla ludzi zażywających tabletki przeciw depresjom i stanom lękowym. Olejek bergamotowy jest wśród nich najbardziej znany. Jego świeży zapach znakomicie wpływa na poprawę kondycji psychicznej. Istnieje także wiele innych olejków pomocnych w leczeniu stanów depresyjnych, np. z bazylii, rumianku, szałwii, geranium, jaśminu, lawendy, melisy, kwiatu pomarańczy (neroli), sandałowca oraz olejki paczulowy i ilangowy.
Każdy z olejków antydepresyjnych w nieco inny sposób działa na daną osobę. Tylko intuicja i doświadczenie aromatoterapeuty gwarantują wybór odpowiedniego i najskuteczniejszego olejku lub mieszanki olejków. Indywidualne preferencje w wyborze konkretnego zapachu mogą nam wiele powiedzieć o psychoemocjonalnym stanie pacjenta w danej chwili. Ponieważ przyczyny depresji mogą być liczne i bardzo różnorodne, podobnie różnorodny może być wybór olejków. Współczucie i zrozumienie ze strony terapeuty jest istotnym elementem kuracji i odgrywa niebagatelną rolę. Masaż z zastosowaniem olejków aromatycznych zawsze stanowi najważniejszą część terapii, ale kąpiele aromatyczne są również bardzo cenne, przedłużają bowiem, wzmacniają i utrwalają efekty zabiegów. Jeśli chory polubi zapach jednego lub kilku olejków używanych w czasie masażu (a powinien, ponieważ odczuwanie przyjemności podnosi wartość masażu), można mu pozwolić na codzienne używanie wybranego olejku jako perfum, tak by uzdrawiający zapach towarzyszył mu przez cały czas. Zapach olejku rozpylonego w powietrzu lub umieszczonego w postaci jednej lub dwóch kropli na nagrzewającej się żarówce (ulatnia się wówczas stopniowo) korzystnie wpływa na nastrój pacjenta. Zob. też depresja, lękowe stany, masaż, stres.
37

Anyżowy olejek
Anyżowy olejek aromatyczny jest rzadko używany ze względu na wysoką toksyczność. W dużych dawkach lub stosowany przez dłuższy czas staje się narkotykiem spowalniającym krążenie krwi, niszczącym mózg i powodującym uzależnienie (warto tu wspomnieć uzależnienie od absyntu, tak częste w dziewiętnastym wieku we Francji). Teoretycznie może być używany do łagodzenia bólów żołądkowych i miesiączkowych, może pobudzać laktację lub leczyć choroby serca i płuc, jednak skoro istnieją inne całkowicie bezpieczne olejki o tych samych właściwościach, lepiej jest unikać stosowania tego preparatu.
Apetyt
Apetyt jest zdumiewającym fenomenem funkcjonującym na wielu różnych poziomach. Z jednej strony istnieją pewne objawy fizjologiczne, które pojawiają się, kiedy żołądek strawi ostatni posiłek i przygotowuje się do przyjęcia następnego (objawy te to głód), z drugiej zaś strony apetyt to funkcja umysłu i świadomości, na którą wpływa wiele czynników nie mających nic wspólnego z wypełnieniem się czy opróżnieniem żołądka. Na przykład widok lub zapach jedzenia może pobudzić nasz apetyt, nawet jeśli nie jesteśmy głodni. Nawet czytanie tekstów mówiących o jedzeniu może wywołać podobny efekt. Sięgając głębiej, apetyt mogą wywołać różne czynniki psychiczne, takie jak stres, stany lękowe, depresja czy szok. Nie powinno to nas dziwić, jeśli weźmiemy pod uwagę, że apetyt reguluje tzw. hipotalamus, obszar mózgu ściśle przylegający do tych pól, które wiążą się z emocjami, co doskonale odzwierciedla nierozdzielność naszego ciała i ducha.
O wiele trudniej jest zrozumieć, dlaczego tak różne stany ducha mogą mieć taki sam wpływ na apetyt oraz dlaczego podobne stany psychoemocjonalne mogą u różnych osób objawiać się w całkowicie różny sposób. Młoda dziewczyna może stracić chęć do jedzenia dlatego, że jest zakochana do szaleństwa, ale także dlatego, że została uwiedziona i porzucona. Jej ojciec może odpychać od
38

siebie nietknięty talerz z powodu obawy przed redukcją etatów, podczas gdy jego żona może w sekrecie pożerać ciastka z kremem i czekoladę, aby oddalić od siebie strach przed tym samym.
Podejście aromatoterapeuty do każdego przypadku zakłócenia modelu odżywiania powinno być indywidualne i całościowe. To ważne, aby rozpatrywać każdego człowieka jako indywidualną, niepowtarzalną jednostkę i jednocześnie jako całość, z jego najgłębszymi potrzebami, i próbować pomóc w przezwyciężaniu poczucia zagrożenia, depresji, lęku czy innych stanów, które powodują u niego zaburzenia apetytu. Każdy olejek antydepresyjny może się okazać bardzo pomocny w kuracji leczącej zaburzenia apetytu, zależy to od osobowości i indywidualnych potrzeb pacjenta, a precyzyjny i delikatny masaż może pomóc odbudować więź chorego z jego ciałem, zwłaszcza w przypadkach, kiedy zakłócenia w odbiorze i akceptacji obrazu własnego ciała leżą u źródeł przeżywanych kłopotów.
Jeśli apetyt zmniejszył się przejściowo, jak to bywa w okresach rekonwalescencji, pobudzenie go za pomocą olejków aromatycznych jest stosunkowo łatwe. Olejki: rumiankowy, kardamonowy, hyzopowy i bergamotowy są znane jako skuteczne przy utracie apetytu. Również koperkowy jest zaliczany przez niektórych do pobudzających łaknienie, chociaż są praktycy, którzy twierdzą, że działa wręcz odwrotnie. Żołnierze w starożytnym Rzymie żuli nasiona kopru, aby uwolnić się od ataków głodu podczas długich marszów (ja postępuję podobnie w celach dietetycznych). Jestem - pewna, że tak przeciwstawne opinie o działaniu kopru wynikają stąd, że ma on, jak wiele innych olejków aromatycznych, działanie bardziej regulujące i wyrównujące niż tylko zwiększające lub zmniejszające apetyt.
Podobnie rzecz ma się z olejkiem bergamotowym. Przed chwilą wymieniłam go jako ten, który pobudza apetyt, a równocześnie używałam tego specyfiku, lecząc chorobliwych obżartuchów. Olejek bergamotowy jest jednym z naszych najpotężniejszych sprzymierzeńców w pracy z ludźmi znajdującymi się w stanie depresji lub lęku. Określa się go nie tylko jako antydepresyjny, ale również ogólnie "podnoszący na duchu". Tak więc używając olejku ber-
39

gamotowego do masażu, kąpieli aromatycznej czy perfum, możemy delikatnie i stopniowo wyeliminować ukryte przyczyny zaburzeń apetytu.
Bardzo rzadko utrata apetytu może się wiązać z wcześniejszymi niewłaściwymi nawykami żywieniowymi. W takich przypadkach najlepszym początkiem kuracji bywa dieta odtruwająca, przyśpieszająca oczyszczanie się organizmu z toksyn. Zalecałabym tu wizytę u dietetyka i stosowanie olejków pobudzających apetyt, jednak niezbyt długo. Zob. też anoreksja, jadłowstrę.t psychiczny, otyłość.
Arnikowy olejek
Jest to bardzo toksyczny olejek, którego nigdy nie stosuje się w aromatoterapii, w każdym razie w moim kraju, w Anglii. Wspomniałam o nim tutaj ze względu na jego wielką wartość w homeopatii, gdzie używa się go w niezwykle małych dawkach (zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie) w przypadku szoku, kontuzji, nadwerężenia ścięgien. Słoiczek kremu arnikowego jest niezbędnym składnikiem wszystkich opartych na materiale roślin-. nym leków na dolegliwości organów klatki piersiowej. Zob. też homeopatia.
Artretyzm
Artretyzm jest chorobą powstającą w wyniku zaburzeń przemian chemicznych zachodzących w organizmie. Wszelkie objawy artretyzmu pojawiają się wskutek zakłóconego, niewystarczającego wydalania przez organizm kwasu moczowego. Niektóre organizmy eliminują toksyny skuteczniej niż inne, a nawet ten sam organizm robi to czasami lepiej, czasami gorzej. Stres i lęki obniżają naszą zdolność do walki z toksycznymi odpadami. Nieprawidłowa dieta również obciąża ciało dodatkową dawką trucizn, a zanieczyszczenie środowiska do reszty wyczerpuje zdolność organizmu do usuwania
40

zbędnych substancji. Kiedy toksyny skumulują się w naszym ciele, prawdopodobnie zamanifestują swoją obecność w postaci tej czy innej choroby, zależnie od indywidualnych predyspozycji organizmu.
Artretyzm jest skutkiem nagromadzenia się kryształków kwasu moczowego w stawach, co powoduje stany zapalne, ból, utratę elastyczności i ruchomości stawów, czasami uszkodzenie ich powierzchni. Najsilniej zaatakowane zostają przeważnie te stawy, które pracują najciężej. Porażeniu mogą też ulec stawy, które cierpią z powodu niewłaściwej postawy lub dodatkowego obciążenia (stawy biodrowe, kolana, łokcie), co dotyczy osób o dużej nadwadze. Często choroba atakuje miejsca dawnych kontuzji. W podagrze, która jest rodzajem artretyzmu, przeważnie chorują stawy stóp, rzadziej stawy palców rąk. Ataki podagry charakteryzują się silnym bólem połączonym z ostrym zapaleniem stawów. Po serii powtarzających się ataków duże złogi kryształków kwasu moczowego (zwane tofiami) powodują stałe opuchlizny i deformacje stawów, szczególnie widoczne na palcach.
Zapalenie, czasami ostre, a czasami o przewlekłym charakterze, jest również cechą reumatoidalnego artretyzmu. Powstanie tego typu artretyzmu może być spowodowane infekcją, na przykład wirusową, ale ostatnie badania sugerują, że ma tu znaczenie system immunologiczny, a raczej zakłócenia w tym systemie, które powodują, że u chorego występują reakcje alergiczne na jego własne tkanki.
Osteo-artritis ma w mniejszym stopniu naturę schorzeń zapalnych, ale charakteryzuje się degeneracją śliskich powierzchni stawów i objawia się w średnim lub starszym wieku jako rezultat zużycia czy "znoszenia się" połączeń stawowych.
Utarty w medycynie pogląd głosi, że artretyzm jest nieuleczalny, a jego leczenie ogranicza się do złagodzenia bólu środkami przeciwbólowymi i przeciwzapalnymi, często z niepożądanymi skutkami ubocznymi. Kiedy stawy ulegają poważnej degeneracji, można przeprowadzić zabieg operacyjny, ale jest to możliwe w przypadku dużych połączeń, takich jak biodro czy
41
kolano. Jest to o wiele cięższy zabieg niż większość ludzi sobie wyobraża.
Terapie naturalne, zwłaszcza aromatoterapia i naturopatia, mają na celu poprawę struktury przemian chemicznych w organizmie. (Po pierwsze, wyeliminowanie już istniejących toksycznych złogów; po drugie, zapobieganie odkładaniu się nowych pokładów kwasu moczowego.) Także własne, wewnętrzne siły organizmu muszą zostać tak pobudzone, aby organizm był zdolny do odbudowy zniszczonych powierzchni stawów. Należy pobudzić krążenie krwi w zaatakowanych stawach po to, aby lepiej odżywić osłabione tkanki.
Olejki aromatyczne mogą być stosowane w leczeniu artre-tyzmu na różne sposoby, prowadzące jednak do tego samego celu. Olejki odtruwające, takie jak: cyprysowy, koperkowy, jałowcowy i cytrynowy, można dodawać do kąpieli lub używać do masażu, ułatwiając organizmowi pozbywanie się toksyn. Do kąpieli, masażu i kompresów na chore stawy zaleca się olejki uśmierzające ból, a więc benzoesowy, rumiankowy, lawendowy i rozmarynowy. Krążenie miejscowe natomiast można polepszyć stosując następujące olejki: z czarnego pieprzu, imbirowy i majerankowy. Ilekroć aplikujemy ciepło na bolące, zesztywniałe stawy, np. w formie kąpieli rozgrzewających, masaży czy kompresów, bardzo ważne jest, aby stawy nie pozostawały w bezruchu, trzeba je rozruszać zaraz po zabiegu, w przeciwnym razie rozgrzewanie powoduje przekrwienie, które może doprowadzić raczej do pogorszenia stanu niż do polepszenia. Każdy z wyżej opisanych sposobów redukuje ból w stawach i polepsza ich ruchomość. Jeśli możliwe jest wykonanie choćby tylko niewielkiego ruchu przez dany staw, terapeuta doprowadzi pod koniec masażu do tego, że staw będzie poruszał się znacznie lepiej. Godne polecenia są też delikatne ćwiczenia (dają bardzo dobre efekty) oraz joga.
Poważny aromatoterapeuta o holistycznym podejściu do człowieka nie będzie leczył artretyzmu jedynie poprzez próby usuwania symptomów. Będzie patrzył na pacjenta jako na całość psychofizyczną, funkcjonującą w określonych okolicznościach
42

i warunkach. Często wielkie znaczenie ma cały kompleks połączonych ze sobą czynników: złe odżywianie, stres, otyłość, niedożywienie, stare kontuzje. Moje doświadczenie wskazuje na to, że artretyzm często atakuje ludzi, którzy duszą w sobie smutek, złość lub nienawiść oraz tych, którzy nie potrafią uzewnętrznić swoich talentów. Aromatoterapeuta powinien spojrzeć na ten subtelny splot czynników i wybrać właściwy olejek, a także sposób jego zastosowania, zależnie od osobowości i potrzeb każdego pacjenta.
W przypadku zaawansowanego artretyzmu nie da się całkowicie usunąć uszkodzeń powierzchni stawowych, ale w każdym przypadku można zredukować ból, w dużym stopniu polepszyć ruchomość stawów i zapobiec dalszym uszkodzeniom. Jeśli rozpoczniemy leczenie zaraz po ujawnieniu się choroby, możliwe jest nawet całkowite wyleczenie.
Dieta jest ważną częścią każdej terapii. Oczyszczająca głodówka na początku kuracji pomoże organizmowi w usunięciu toksyn i zmobilizuje go do odbudowania własnych mechanizmów obronnych. Stosowanie ostrej diety może się okazać niezbędne aż do ustąpienia bólu i stanu zapalnego, przy czym należy także wprowadzić na stałe pewne zmiany w sposobie odżywiania, wykluczając z diety czerwone mięsa (zwłaszcza wieprzowinę), herbatę, kawę, a także alkohol. Lista artykułów zakazanych może być w przypadku niektórych osób jeszcze dłuższa, zależy to oczywiście od indywidualnych cech organizmu. Podczas leczenia, zwłaszcza w początkowym stadium, bardzo korzystne jest uzupełnienie diety solami mineralnymi i witaminami (przede wszystkim witaminami:
A, z grupy B i E oraz calcium pantothenate). W wielu przypadkach świetne rezultaty daje ziołowy preparat "David's Ciaw". Zob. też podagra.
Astma
W czasie ataku astmy występują trudności w oddychaniu, spowodowane skurczami mięśni w oskrzelach. Mięśnie te zwężają przestrzeń, przez jaką powietrze wydostaje się z płuc, wydech więc jest
43

zawsze trudniejszy niż wdech. Ponieważ światła oskrzeli zwężają się, a odpływ powietrza zmniejsza, w płucach gromadzi się wydzielina śluzowa, która jeszcze bardziej utrudnia oddychanie i jest świetną pożywką dla bakterii. Jednym z powikłań wywoływanych przez astmę jest bronchit. Ataki astmy często są powodowane przez rozmaite alergeny, np. kurz, zarodniki grzybów pleśniowych, kleszcze, pajęczaki, sierść zwierząt lub pióra, a także po prostu przez zimne powietrze albo infekcję w rodzaju grypy. Stres i silny strach są znane jako natychmiastowe "wywoływacze" ataku. Niekiedy dochodzi do powstania prawdziwego błędnego koła - strach przed atakiem rodzi atak astmy, atak zaś pogłębia strach.
Z powyższych wywodów jasno wynika, że aromatoterapeuta musi różnicować swoje metody, a ich wybór uzależniać od czynników, które mają wpływ na chorego na astmę. W czasie ataku najlepszą metodą będzie wdychanie olejków przeciwskurczowych bezpośrednio z butelki lub z chusteczki czy ligniny, na którą wylano kilka kropli specyfiku. Sposób ten jest znacznie bezpieczniejszy niż inhalacja parowa, ponieważ ciepło pogłębia stan zapalny i pogarsza stan chorego. Niemniej sama wilgoć jest bardzo korzystna dla chorych, toteż zalecałabym stosowanie nawilżaczy powietrza, do których można wkroplić odrobinę olejku aroma-. tycznego.
Pomoc aromatoterapeuty między atakami powinna polegać przede wszystkim na stosowaniu masażu. Cała powierzchnia klatki piersiowej - przód i plecy - powinna być masowana. Silne uderzenia mają rozpoczynać masaż na plecach i ramionach. Zwykle podczas masażu delikatnie uciskam przez jedną czy dwie sekundy punkty lung, no, wyznaczone przez akupresurę. Wybór olejku do masażu zależy od wielu czynników, np. takich jak:
istnienie w organizmie infekcji, alergiczne lub nerwowe podłoże astmy.
Olejki: bergamotowy, rumiankowy, szałwiowy, lawendowy, neroli i różany mają właściwości przeciwskurczowe, a także antydepresyjne, są więc pod każdym względem pomocne w leczeniu astmy. Olejki bergamotowy i lawendowy leczą również wszelkie
44                                                  .                          \'

infekcje układu oddechowego, a rumiankowy doskonale łagodzi alergie. Olejek kadzidłowcowy nie jest powszechnie uważany za skuteczny w leczeniu astmy (nie wspomina o tym również literatura fachowa), ja jednak wypróbowałam go i stwierdziłam, że działa niezwykle skutecznie. Często używa się go w leczeniu bronchitu i kataru (a więc pomaga, kiedy mamy do czynienia z krótkotrwałą infekcją i przekrwieniem). Myślę jednak, że jego najważniejszą zaletą jest to, że spowalnia i pogłębia oddech (to jeden z powodów, dla których używa się kadzidła podczas medytacji). Jego działanie daje bardzo uspokajające efekty, dlatego, moim zdaniem, jest to najbardziej skuteczny olejek w leczeniu astmatyków.
Ćwiczenia jogi, a także inne rodzaje spokojnych ćwiczeń, które poprawiają postawę, rozluźniają i pogłębiają oddech, zawsze przynoszą cierpiącemu ulgę, w wielu przypadkach zaś zmiana sposobu odżywiania sprawia, że ataki stają się coraz rzadsze i lżejsze.
Astrologia
Niektórzy aromatoterapeuci doszukują się powiązań między olejkami stosowanymi w leczeniu określonej osoby a jej horoskopem. Nie jest to nowa praktyka. Wywodzi się z doświadczeń zielarzy okresu średniowiecza i renesansu, którzy przypisywali zioła różnymi planetom i przenosili na nie domniemane właściwości tych planet. Uważano na przykład, że "ognistymi", inaczej mówiąc, rozgrzewającymi ziołami rządzi Mars itd. <»
Bardziej współczesne podejście do astrologii w powiązaniu z aromatoterapią polega na dokładnym przestudiowaniu horoskopu i wykrycie słabych punktów ciała i ducha danej osoby, które można by wzmocnić lub leczyć olejkami aromatycznymi. Oczywiście wymagałoby to od aromatoterapeuty dodatkowych dogłębnych studiów w dziedzinie astrologii albo ścisłej współpracy z astrologiem.
45

Aura
Aura (znana również jako postać eteryczna lub ciało ponadzmy-słowe) jest to przestrzeń otaczająca ciała fizyczne, w której wyczuwa się czy też odnajduje jakąś formę obecności tych ciał. Czasami aurę przedstawia się jako rodzaj pola energetycznego.
Mistycy wierzą w istnienie aury przynajmniej od tak dawna, od jak dawna mamy do czynienia z przekazami i dowodami na istnienie ludzkiej cywilizacji. Aureole nad głowami Boga i świętych w sakralnej sztuce Zachodu oraz formy okrągłe, owalne lub przypominające języki ognia, otaczające bóstwa w sakralnej sztuce Wschodu, są jej obrazowym przedstawieniem.
Odkrycia naukowe dwudziestego wieku umożliwiają logiczną, racjonalną i łatwiejszą być może do zaakceptowania dla współczesnych interpretację istnienia aury. Wiemy na przykład dzisiaj, że wszystkie procesy życiowe mają charakter przemian elektrochemicznych oraz że ciało ma zdolność wypromieniowywania części energii na zewnątrz. Fotografie kirlianowskie ukazują emitowaną energię jako widzialną otoczkę wokół człowieka, rośliny czy zwierzęcia. Osoby szczególnie wrażliwe mogą zobaczyć aurę, a niektórzy mogą ją poczuć na przykład podczas masażu. Aromatotera-peuci wykorzystują to podczas masażu, mają bowiem możliwość oddziaływania na aurę w takim stopniu jak na ciało pacjenta.
Autogenny trening
Skoro tak wielu ludzi zwraca się do aromatoterapeutów z powodu cierpień związanych z napięciem, stresem, stanami lękowymi i chorobami, u których podłoża leży stres, nie zawadziłoby chyba nauczyć ich pewnych form ćwiczeń relaksacyjnych.
Trening autogenny jest jedną z tych form, polegającą na wykonaniu serii ćwiczeń, które oddziałują równocześnie na ciało i psychikę. Metodę tę opracował niemiecki neurolog i psychiatra J. H. Schulz. Są to ćwiczenia w skupianiu myśli na odczuwaniu ociężałości i ciepła w każdej z części ciała po kolei; powodują głębokie odprężenie i relaks. Zob. też relaksacyjne techniki.


B

















Bacha kwiatowe leki
Leki kwiatowe Bacha są często pomyłkowo łączone z aromato-terapią, ponieważ do ich produkcji, podobnie jak do produkcji olejków aromatycznych, wykorzystuje się również materiał roślinny. W ich przypadku mamy do czynienia z innym sposobem korzystania z energii roślin w leczeniu chorób niż w aromatoterapii. Leki kwiatowe Bacha i olejki aromatyczne świetnie się nawzajem uzupełniają, toteż często polecam, aby stosować je jednocześnie.
Leki te przygotowuje się zupełnie inaczej niż olejki. Olejki są mocno skoncentrowanymi substancjami, wyekstrahowanymi z roślin metodą destylacji, leki Bacha natomiast uzyskuje się przez moczenie kwiatów w wannie wypełnionej czystą wodą źródlaną, wystawionej na działanie promieni słonecznych tak długo, aż uzdrawiająca energia przeniknie z kwiatów do wody. Wodę rozlewa się potem do czystych butelek zawierających pewną (zawsze tę samą) ilość wódki, stanowiącej konserwant. Preparat w tej formie to "stadium surowcowe". Kilka kropli tego specyfiku wlewa się następnie do innej czystej butelki. Butelkę tę uzupełnia się mieszaniną wody źródlanej i wódki (w proporcjach pół na pół). Dopiero tej mieszanki używa się jako leku. Jak sami widzicie, rozcieńczenie substancji roślinnych jest rzędu tego, jakie praktykuje się w homeo-'patii i rzeczywiście kwiatowe leki Bacha pracują na bardzo subtelnym poziomie.
Każdy z leków kwiatowych Bacha podaje się, mając na uwadze
47

stan psychoemocjonalny oraz cechy charakterologiczne pacjenta, które, według doświadczeń doktora Bacha, powodują, że różni ludzie w różny sposób reagują na choroby somatyczne. Tak więc lecząc duszę, leczymy również ciało. Istnieje trzydzieści osiem wyciągów, z których można wybierać w zależności od potrzeb pacjenta w różnych okolicznościach lub różnych okresach życia. Niektórzy praktycy osiągnęli taki stopień wiedzy na temat właściwości i najlepszych zastosowań leków Bacha, że potrafią intuicyjnie wybrać najodpowiedniejszy środek dla danej osoby, inni natomiast pomagają sobie w dokonaniu wyboru leku wahadełkiem.
Najlepiej znanym preparatem Bacha jest "remedium ratunkowe" (inczej - "wyciąg ratunkowy"), będące mieszanką kilku roślin. Używa się go we wszelkiego rodzaju przypadkach zaburzeń zarówno psychicznych, jak emocjonalnych. Jest to najlepsze antidotum na szok, z jakim kiedykolwiek się zetknęłam. Może być również użyte przed spodziewanym przykrym, trudnym wydarzeniem, np. przed operacją chirurgiczną lub szczególnie ważnym egzaminem, w celu zmniejszenia negatywnych reakcji. Ja sama nigdzie się nie ruszam bez flakonika "wyciągu ratunkowego" w torebce. Wyciąg jest łatwy w użyciu: kilka kropli na język (jeśli ktoś nie lubi czy nie może przełknąć, wystarczy zwilżyć tym specyfikiem wargi-).
Ostatnio uzdrowiacze w Stanach Zjednoczonych dodali do grupy leków kwiatowych Bacha nowe wyciągi roślinne, przygotowywane w ten sam sposób. W Ameryce leki kwiatowe są znane jako "esencje kwiatowe", stąd pomyłkowe łączenie ich z aromatoterapią.
Bakteriostatyki
Bakteriostatykiem jest każda substancja, która uniemożliwia rozwój bakterii. Może nie niszczyć bakterii, ale powstrzymując ich wzrost, sprawia, że nie stanowią one zagrożenia dla zdrowia.
Organizm człowieka radzi sobie doskonale z najprzeróżniejszymi bakteriami, atakującymi go niemal w każdej chwili, każdego dnia. Dopiero kiedy jakiś szczep bakterii zaczyna się gwałtownie
48

rozmnażać, siły obronne organizmu mogą się okazać niewystarczające. W tej sytuacji ograniczanie rozwoju bakterii staje się niezwykle istotne.
Wszystkie olejki aromatyczne są bakteriostatykami w większym lub mniejszym stopniu. Niektóre skutecznie działają na wybraną grupę bakterii, inne działają w szerszym zakresie, a jeszcze inne mają minimalną zdolność do wywołania efektu bakteriostatycz-nego. Najlepszymi olejkami bakteriostatystycznymi są: goździkowy, czosnkowy, lawendowy, szałwiowy, tymiankowy.
Bazyliowy olejek
Nazwa "bazylia" (Ocymus basilicum) pochodzi od greckiego słowa basileum (król). Roślina ta była wysoko ceniona i być może dlatego uznano ją za "króla roślin", olejek z bazylii stanowił natomiast jeden ze składników święconego oleju, którym namaszczano królów. Sir John Parkinson pisze w swoim herbarzu o bazylii: "Zapach rzeczywiście jest tak wspaniały, że jest godzien królewskiego domu". Roślina ta jest dziś nadal wysoko ceniona w wielu krajach jako przyprawa aromatyczna i ziele lecznicze. W Grecji znana jest pod wieloma nazwami ludowymi, np. jako "radość gór" lub "chłopięca radość". Doniczki z bazylią umieszcza się w greckich kościołach u stóp ołtarzy.
Bazylia rośnie dziko w całym basenie Morza Śródziemnego, zwłaszcza na słonecznych zboczach, i występuje w wielu odmianach, różniących się wysokością pędów, kolorem liści itp. Liście mogą być ciemnozielone lub jaśniejsze, pokryte meszkiem, wąskie lub wydłużone. Zapachy różnych odmian bazylii również różnią się od siebie - przypominają aromat kopru lub estragonu. Bazylia używana w aro-matoterapii ma bladoróżowe kwiaty, pokryte meszkiem owalne liście, a jej swoisty, charakterystyczny zapach przypomina trochę zapach tymianku, ale jest "cieplejszy" i trochę bardziej korzenny. Choć roślinę tę spotyka się w basenie Morza Śródziemnego i wielu innych częściach Europy, to wywodzi się ona jednak z Azji, gdzie ma (szczególnie w Indiach) swoją długą historię jako ziele lecznicze.
4 -•Aromatoterapią od A do Z	49

Olejek aromatyczny z bazylii jest żółtawy, a jego aktywne czynniki zawierają metylkawikol (od czterdziestu do pięćdziesięciu procent) oraz linalol, cyneol, eugenol, pinen i kamforę.
Bazylii używano od czasów starożytnych jako środka leczącego infekcje dróg oddechowych, niestrawność i żółtaczkę. Niektórzy autorzy uważają ją za afrodyzjak. Do XVI w. była szeroko rozpowszechniona w postaci proszku do wdychania, jako lek przeciw bólom głowy, migrenom, przeziębieniom głowy (np. zatok). Jako proszek do wdychania miała ,,oczyszczać głowę"! Dziś, w przypadkach bólów głowy, używa się olejku z bazylii przede wszystkim do inhalacji. Bazylia jest doskonałym cefali-kiem, środkiem na wszelkie dolegliwości związane z głową (przewyższa ją w tym względzie jedynie rozmaryn), działa rozjaśniające na umysł, jest więc dobra przy przemęczeniu psychicznym. Naprawdę jest olejkiem "podnoszącym na duchu" (jeden z pierwszych zielarzy powiedział o niej, że "przegania z serca melancholię").
Najpowszechniej używa się bazylii przy wszelkiego rodzaju dolegliwościach związanych z układem oddechowym, łącznie z zapaleniem oskrzeli i kokluszem oraz stanami gorączkowymi. Działa również przeciwskurczowo - stąd jej zastosowanie przy trudnościach trawiennych. Może także służyć do delikatnego masażu brzucha przy skąpych, lecz bolesnych miesiączkach. Olejek z bazylii nie jest zbyt często stosowany do masażu w czystej postaci, łączy się go raczej z innymi olejkami, zwłaszcza z lawendowym, i jest wówczas doskonały na zmęczone, napięte, przepracowane mięśnie. Szczególnie zalecałabym go sportowcom, tancerzom i innym ludziom bardzo aktywnym fizycznie.
Nieco rzadsze, ale warte uwagi zastosowanie olejku z bazylii to:
kompresy przeciw przekrwieniu piersi, środek na owrzodzenia jamy ustnej i infekcje dziąseł.
Bazylia jest co prawda tonizującym i stymulującym olejkiem, ale używana w nadmiarze powoduje zupełnie odwrotne efekty. Używana do kąpieli może wywołać swędzenie i podrażnienie nadwrażliwej skóry, rozcieńczona ma jednak pożyteczne działanie:
poprawia wygląd skóry.
50

Benzoesowy olejek
Benzoes produkuje się z drzewa styrakowca benzoesowego (Sty-rax benzoin), które rośnie w Tajlandii oraz na przyległych wyspach. Nie jest to, ściśle mówiąc, olejek aromatyczny. Czysty benzoes to żywica i trzeba go rozpuścić ogrzewając nad gorącą wodą, aby nadawał się do użycia. Benzoes sprzedawany w sklepie z olejkami jest już zazwyczaj rozcieńczony w glikolu etylowym, co nie jest zbyt korzystne z punktu widzenia aromatoterapii, stosującej wyłącznie czyste produkty roślinne. Radziłabym poszukać dostawcy, który rozcieńcza żywicę benzoesową w alkoholu drzewnym albo kupować ją w stanie stałym i rozpuszczać samemu w miarę potrzeb.
Granulowana żywica benzoesowa, zwana w starych herbarzach "gumą Benjamina", jest czerwonobrązowa. Zwykle stosuje się ją jako utrwalacz do różnych mieszanek. Benzoes jest najlepiej znany w postaci tak zwanego "balsamu zakonnego", czyli nalewki benzoesowej. Aktywne czynniki czystej żywicy to: kwas benzoesowy, benzoresinol, siaresinotanol i wanilina, która nadaje jej charakterystyczny zapach lodów waniliowych.
Razem z mirrą i kadzidłowcem od tysięcy lat używano benzoesu jako składnika mieszanki kadzidlanej, która służyła do "przeganiania złych duchów". Podobnie jak dwa pierwsze składniki, benzoes ma działanie kojące i równocześnie stymulujące. Jest także środkiem silnie rozgrzewającym, którym leczy się przeziębienia, grypy, kaszel i ból gardła. "Balsam zakonny" jako preparat do inhalacji • przeciw bólom gardła i utracie głosu jest chyba najlepiej znanym specyfikiem na te dolegliwości. Ponieważ ma właściwości uspokajające i jednocześnie pobudzające, musi chyba dokonywać wielu zmian w organizmie. Oczyszcza śluz, pobudza krążenie krwi, działa wiatropędnie i moczopędnie, przynosi ulgę w bolesnych skurczach żołądka oraz infekcjach dróg moczowych.
Benzoes nadaje się do leczenia wielu uszkodzeń skóry, od spękanych, spierzchniętych dłoni aż po odmrożenia. "Balsamu zakonnego" od dawna używali tancerze do leczenia popękanych palców stóp i zapobiegania powstawaniu nowych ran. Często dodaję benzoesu do kremów przeznaczonych dla ludzi pracujących
51

na powietrzu - ogrodników, leśników, budowniczych. Zwykle dodaję również do takiego kremu olejek cytrynowy, sam lub z olejkiem lawendowym, aby osłabić zapach waniliny i dodatkowo wykorzystać lecznicze właściwości tych olejków.
Jeśli chodzi o działanie benzoesu na psychikę, to jak w przypadku wielu innych olejków odnajdujemy i tu zbieżność i podobieństwo wpływów na ciało i ducha. A więc jest on rozgrzewający, uspokajający i stymulujący. Używam benzoesu, kiedy chcę pomóc ludziom smutnym, samotnym, porażonym w depresjach i lękach. Benzoes świetnie współgra z olejkiem różanym. Masaż z użyciem tej mieszanki pomógł mnie samej i moim pacjentom przetrwać kilka życiowych kryzysów i sądzę, że może podobnie pomóc innym, był przecież sławny w przeszłości jako środek, który "przegania złe duchy". A czymże są złe duchy naszych czasów, jeśli nie depresjami, lękami?
Bergamotowy olejek
Nazwa bergamota lub bergamotka (Citrus bergamid) pochodzi od niewielkiego miasta Bergamo w północnych Włoszech, wokół którego zaczęto uprawiać pomarańczę bergamota. Jej owoców, przypominających malutkie pomarańcze, od setek lat używano we włoskiej medycynie ludowej. W innych krajach, poza Półwyspom Apenińskim, drzewko to było prawie nie znane. Nie znano również jego owoców, ponieważ eksport bergamotek zaczął się stosunkowo niedawno.
Olejek bergamotowy uzyskuje się przez zwykłe wyciskanie skórek owocu. Chociaż dąży się do mechanizacji tego procesu, wciąż najlepszy jest olejek wyciskany ręcznie. Jak można się spodziewać, ma on świeży, cytrusowy, tak powszechnie lubiany aromat, delikatnie zielony kolor i zawiera następujące aktywne składniki: octan linałylu, limonen i linalol.
Olejek ten jest niezastąpiony w trzech dziedzinach: infekcjach dróg moczowych, stanach depresyjnych i lękowych oraz pielęgnacji skóry.                      .
52
Olejek bergamotowy wykazuje dużą skuteczność w leczeniu chorób układu moczowo-płciowego i obok olejku rumiankowego jest najcenniejszym środkiem w leczeniu zapalenia pęcherza moczowego i cewki moczowej. Wiele przypadków zapalenia pęcherza zaczyna się od zapaleń dolnych dróg moczowych, po czym infekcja postępuje w górę aż do pęcherza. Jeśli olejek bergamotowy zaaplikuje się w początkowym stadium, często udaje się zapobiec rozprzestrzenianiu się choroby do górnych partii układu moczowego. W tym celu powinno się go dodawać do kąpieli i stosować jako płyn do higieny miejscowej, oczywiście w bardzo rozcieńczonym roztworze - od pół do jednego procentu. Jako płyn do irygacji jest bardzo skuteczny przy swądzie pochwy i łagodnych upławach (przypominam, że zawsze należy ustalić przyczynę upła-wów przez odpowiednie badania). Jeśli zapalenie pęcherza, zwłaszcza gdy towarzyszy mu gorączka, nie poddaje się leczeniu, nie należy zwlekać z udaniem się do lekarza. Olejek bergamotowy jest szczególnie cenny dla ludzi, którzy cierpią na powtarzające się zapalenia pęcherza, a to ze względu na działanie dezynfekujące układ moczowy.
Wielu ludzi z przewlekłym zapaleniem pęcherza cierpi również z powodu stresów, lęków lub depresji i często dochodzi do' powstania swoistego błędnego koła, kiedy napięcie powoduje atak,, a pogłębienie się choroby prowadzi do jeszcze większej depresji. Chociaż rumianek i czosnek świetnie leczą fizyczne aspekty tego niezwykle wyczerpującego stanu, tylko olejek bergamotowy pozwala przerwać opisaną wyżej reakcję łańcuchową, uwalniając chorego od napięć czy depresji i równocześnie lecząc przyczyny fizyczne.
Olejek bergamotowy jest chyba najcenniejszym środkiem, jakim dysponuje aromatoterapia, jeśli chodzi o rozwiązanie problemów psychoemocjonalnych. Robert Tisserand określił go jako ,,podnoszący na duchu" i sądzę, jest to niezwykle trafna charakterystyka. Moje własne spostrzeżenia raz po raz to potwierdzają.
W przypadku napięć, stanów lękowych czy depresji, olejku bergamotowego powinno się używać w formie masażu (bez domie-
53

szek lub w mieszance z innymi olejkami), ponieważ ludzki kontakt z terapeutą jest niezmiernie ważnym czynnikiem leczniczym w podobnych sytuacjach. Również codzienne stosowanie go jako olejku do kąpieli, do odświeżania powietrza w pokoju albo jako perfum osobistych przynosi bardzo dobre efekty. Jako pachnidło przystoi jednakowo paniom i panom, a dzięki swej wielostronności doskonale współgra z każdym innym olejkiem kwiatowym. Olejki lawendowy i bergamotowy albo bergamotowy i geraniowy, względnie mieszanka z wszystkich trzech, tworzą chyba najlepsze kom-xbinacje. Bergamotowy nadaje ostrzejszy ton tym olejkom, które pewnym ludziom wydają się zbyt słodkie i mdłe.
Doktor Jean Valnet wspomina o leczeniu olejkiem bergamoto-wym utraty apetytu. Istotnie, dzięki swemu działaniu antydepresyjnemu może on chyba być skutecznym środkiem przeciwko jadło-wstrętowi psychicznemu. Mimo to, moje własne doświadczenia wskazują raczej, że ma on charakter regulujący łaknienie niż zwiększający je, albowiem z powodzeniem używałam go również lecząc niepohamowany apetyt żarłoków. Chodzi o to, że olejek bergamotowy wpływa prawdopodobnie na ośrodki regulacji apetytu położone w mózgu albo po prostu usuwa napięcia leżące u podłoża zmniejszenia lub zwiększenia apetytu. Jedno lub drugie pomaga w każdym razie cierpiącemu w powrocie do normalnej wagi i zdrowego wzorca żywieniowego. Należy podkreślić, że nie jest to "cudowna kuracja", lecz proces, który wymaga wielkiej wrażliwości terapeuty z jednej strony i ogromnej woli wyzdrowienia od pacjenta z drugiej.
Antyseptyczne właściwości olejku bergamotowego w połączeniu z jego naprawdę wspaniałym zapachem sprawiają, że jest on świetnym lekiem przeciwko trądzikowi, tłustej cerze i wszelkim infekcjom skórnym. Można go użyć do oleistego masażu twarzy albo jako składnika kremów, toników lub wód toaletowych. Gorący kompres z dodatkiem olejku bergamotowego stosuje się przy czyrakach - pomaga on w odprowadzeniu substancji toksycznych oraz przyśpiesza proces gojenia. Nawiasem mówiąc, osoba ze skłonnościami do powtarzających się czyraków powinna również zdecydować się na stosowanie diety jako dodatkowego sposobu pozbycia
54                                           _             .

się toksyn z organizmu. Trzeba podkreślić, że olejku bergamotowego nie powinno się nigdy stosować w nie rozcieńczonej postaci, ponieważ może spowodować podrażnienie skóry (inna sprawa, że parę kropli na nadgarstkach w charakterze perfum na pewno nie przyniesie szkody). Olejek bergamotowy wzmaga wrażliwość skóry na światło słoneczne - z jednej strony przyśpiesza opalanie, ale z drugiej zwiększa groźbę powstania raka skóry. W tej sytuacji lepiej nie używać olejku bergamotowego do masażu, kąpieli czy do pielęgnacji skóry, jeśli panuje słoneczna pogoda. Nigdy nie używa się nie rozcieńczonego olejku bergamotowego na odsłonięte części ciała, ponieważ po nasłonecznieniu mogą powstać silne poparzenia skóry. Efekt uwrażliwienia na promienie słoneczne trwa przez kilka dni od chwili użycia. Te same uwagi odnoszą się do wody kolońskiej, wody lawendowej oraz innych perfum i kosmetyków fabrycznych zawierających olejek bergamotowy. Bergamotowy olejek w żadnym wypadku nie chroni przed poparzeniami skóry!
Olejek ten działa przeciwgorączkowo. Jest składnikiem herbaty "Eari Grey" i "prawdziwej" wody kolońskiej. Wszystkie te wyroby mają właściwości chłodzące i poprawiające samopoczucie. Jest też doskonałym dezodorantem, zarówno do osobistego użytku, jak też do pomieszczeń. Skutecznie odstrasza owady, trzeba go jednak stosować wielokrotnie i chyba lepiej w połączeniu z innymi olejkami, na przykład lawendowym. Na skalę przemysłową produkuje się z niego środki do odstraszania kotów i psów od roślin, przy czym i tutaj należy ponawiać opryski co kilka dni, aby był on naprawdę efektywny.
Olejek bergamotowy usuwa niektóre problemy z układem, oddechowych i trawiennym. Jednakże w tych dziedzinach istnieje tyle innych dobroczynnych olejków, że bergamotowy staram się trzymać na okazje, kiedy jest absolutnie niezastąpiony.
Olejek bergamotowy hamuje rozwój niektórych wirusów, zwłaszcza wirusa Herpex simplex 7, powodującego tak zwane "zimno". Większość ludzi jest nosicielem tego wirusa przez całe życie, chociaż opryszczki pojawiają się tylko wtedy, kiedy osoba ulega jakiejś innej infekcji, przeważnie "przeziębieniowej". Olej-55

kiem bergamotowym, samym albo w połączeniu z eukaliptusowym, który też jest silnym środkiem antywirusowym, smaruje się wykwity przy pierwszych objawach ataku wirusa. Olejek najlepiej rozcieńczyć w alkoholu. Nadaje się on również do pędzlowania strupów pojawiających się po "ataku" wirusa Herpes zoster, czyli tego samego, który powoduje ospę wietrzną. Działa on wówczas także przeciwbólowe. Używałam tego olejku do niesienia pomocy małym pacjentom cierpiącym na wietrzną'ospę. Przynosił im ulgę i znacznie przyśpieszał wyzdrowienie.
Bezpłodność
Bezpłodność może być spowodowana wieloma bardzo różnymi przyczynami. Niestety nie wszystkie poddają się leczeniu aromato-terapeutycznemu.
Dosyć często bezpłodność u kobiet wynika z nieregularnego i zbyt skąpego cyklu miesiączkowego, co utrudnia dokładne wyliczenie dnia owulacji. Zdarza się też, że kobieta w ogóle nie ma miesiączki i owulacji. Olejek różany ma Szczególny wpływ na żeński układ rozrodczy: działa oczyszczające i tonizująco na macicę, bardzo skutecznie reguluje cykl, co oznacza, że oddziałuje także na jajniki. Olejek geraniowy również reguluje wydzielanie hormonów i poprawia regularność cyklu, dzięki czemu kobieta może przewidzieć termin spodziewanej miesiączki i owulacji. Olejek różany zwiększa również ilość spermy u mężczyzn. Jego stosowanie jest więc bardzo korzystne dla obojga partnerów. Najlepszą metodą stosowania olejku różanego jest masaż lub kąpiel.
Bezowocne próby doprowadzenia do zapłodnienia wprowadzają wiele napięć i stresów. Powstaje swego rodzaju błędne koło, napięcia emocjonalne bowiem dodatkowo utrudniają zapłodnienie. Regularne masaże i kąpiele z zastosowaniem olejków relaksujących i odprężających pozwalają na przełamanie niekorzystnego łańcucha wydarzeń. Polecam olejek bergamotowy, z szałwii muszkatołowej, jaśminowy, neroli i różany, stosowane w różnych połączeniach lub na zmianę. Regularne masaże wpływają szczególnie odprężające,
56

a dzięki kontaktowi z terapeutą bardzo wzmacniają psycho-emocjonalne oraz fizyczne działanie olejków. Bardzo ważnym czynnikiem w leczeniu bezpłodności jest odpowiednia dieta.
Naprawdę warto wypróbować łagodne metody proponowane przez aromatoterapeutów i stosować je przez kilka miesięcy, zanim' zwrócimy się ku bardziej drastycznym metodom, proponowanym przez medycynę ortodoksyjną.
Bezsenność
Bezsenność, zarówno przejściowa, jak i długotrwała, doskonale. poddaje się leczeniu aromatoterapeutycznemu. Istnieje wiele olejków aromatycznych, które wywołują senność w bezpieczny i naturalny sposób, bez skutków ubocznych towarzyszących działaniu pigułek nasennych. Najprostsze sposoby użycia olejków to kąpiele aromatyczne lub umieszczenie kilku kropli olejku na poduszce (oba są bardzo skuteczne).
Olejki: lawendowy, rumiankowy i neroli są najbardziej przydatne w leczeniu bezsenności. Każdy z nich wywiera znaczny wpływ na psychikę; wszystkie są uspokajające, kojące, przywracają równowagę i oddalają lęki. Wszystkie olejki sklasyfikowane jako uspokajające nadają się do leczenia bezsenności. Bardzo ważne jest, aby często zmieniać stosowane olejki, zwłaszcza jeśli kuracja się przedłuża i musi trwać dłużej niż przez tydzień czy dwa.
Do olejków uspokajających należą: benzoesowy - bardzo przydatny, kiedy przyczyną bezsenności są kłopoty i. niepokoje;
bergamotowy - najlepszy, jeśli kłopoty z zasypianiem spowodowane są depresją; z szałwii muszkatołowej - bardzo silny środek relaksujący, którego nigdy nie wolno łączyć z alkoholem, ponieważ wywołuje wtedy nocne koszmary o dużym nasileniu; olejek majerankowy - bardzo rozgrzewający i "pocieszający"; sandałowy;
jałowcowy; ilangowy i inne. Ta lista nie jest pełna, ale włączyłam do niej wszystkie olejki, które sama uważam za najbardziej skuteczne. Prawie wszystkie można łączyć w mieszanki, a więc eksperymentować, aż znajdzie się najwłaściwsze dla siebie i najefektywniejsze.
57
Wszystkie te olejki lub ich mieszaniny można zastosować jako dodatek do przyjemnie ciepłej kąpieli, której należy zażyć tuż przed udaniem się na spoczynek. Woda nie powinna być zbyt gorąca, ponieważ taka kąpiel działa raczej stymulujące niż uspokajająco i odprężające. Około sześciu kropli wystarczy, aby uzyskać aromatyczną kąpiel dla osoby dorosłej, przy czym olejku sandałowego lub neroli należy dodać tylko cztery krople, a olejku melisowego nie więcej niż trzy krople, ponieważ większa dawka może spowodować podrażnienia skóry, zwłaszcza u blondynów lub u ludzi o wrażliwej skórze. Przygotowując kąpiel dla dziecka, należy dodać do wody trzy lub cztery krople olejku, trzeba jednak pamiętać o tym, że olejek powinien zostać rozcieńczony, zanim się go doda do wody przygotowywanej dla dziecka lub niemowlęcia. Żadnego olejku ani mieszanki nie wolno używać dłużej niż przez dwa tygodnie, ponieważ organizm przyzwyczaja się do danego olejku i przestaje na niego reagować. Jeśli zajdzie taka konieczność, trzeba zmienić używany olejek lub mieszankę na inne i powrócić do tej kuracji dopiero po tygodniu lub dwóch, jeżeli kłopoty z zasypianiem nie ustąpią.
Kąpiele to bardzo proste sposoby użycia olejków aromatycznych. Są bezpieczne, przyjemne i bardzo skuteczne w przypadkach, kiedy pacjent nie może usnąć przez kilka nocy. Jeśli natomiast bezsenność dokucza mu przez dłuższy czas, same kąpiele aromatyczne czy też nawet inne terapie z użyciem olejków aromatycznych nie wystarczą. Należy sięgnąć do przyczyn bezsenności, zbadać je i spróbować usunąć.
Bardzo często odpowiedzialność za bezsenność ponoszą złe nawyki pacjenta, to znaczy: nieodpowiednia dieta, spożywanie pobudzających napojów, np. mocnej herbaty lub kawy, późnym wieczorem, brak ruchu, źle przygotowane posłanie itd. Nieraz wystarczą lekkie ćwiczenia, lżejsze kolacje lub wymiana materaca, aby stan pacjenta powrócił do normy.
Trzeba podkreślić, że bezsenność jest zjawiskiem narastającym, powodowanym przez lęki i stresy, w jakie obfituje współczesny styl życia. Zaradzić temu może przemyślane działanie, mające na celu uzyskanie odpowiedniego stopnia relaksacji. Joga, medytacje i ćwi-
58                            •                                "   '     •

czenia oddechowe mogą być bardzo pomocne. Doskonały jest też regularny masaż aromatyczny. Połączenie delikatnego, uzdrawiającego dotyku z mocno odprężającym działaniem olejku aromatycznego oddziałuje równocześnie na ciało i psychikę, obniżając poziom stresu, dzięki czemu sen przychodzi w sposób naturalny. Większość ludzi czuje odprężenie i senność po takim masażu, a masaż w domu, tuż przed udaniem się na spoczynek, jest oczywiście najlepszą terapią. Nawet jeśli nie ma innej możliwości niż poddanie się seansowi w salonie lub klinice we wczesnych godzinach dnia, szczególne odprężenie będzie odczuwane przez następnych kilka godzin lub nawet dni, zwłaszcza jeśli zabieg zostanie uzupełniony kąpielą aromatyczną. Czasem jeden masaż pozwala wyzwolić się z bezsenności, chociaż oczywiście cykl seansów jest o wiele skuteczniejszy, jeśli bezsenność ma charakter ciągły. Masaże mają charakter kumulatywny, to znaczy ich działanie niejako kumuluje się w organizmie po każdym seansie i w efekcie zawsze daje wyraźny spadek napięcia i stresu, co wyczuwa się zwłaszcza po kilku zabiegach. Zob. też kąpiele.
Biegunka
W czasie przechodzenia masy odpadów z pożywienia przez jelito grube, ściany jelita absorbują większą część zawartej w nich wody. Zakłócenia w wędrówce pożywienia przez jelita cienkie i grube naruszają ten proces. Zwolnienie tempa pasażu, np. spowodowane niedoborem błonnika w diecie, prowadzi do większej reabsorpcji wody, a w konsekwencji do zaparć i twardego stolca. Przyśpieszenie natomiast sprawia, że nie zostaje wchłonięta cała woda, co objawia się wystąpieniem biegunki.
Zbyt szybkie przesuwanie się masy przez jelita spowodowane jest najczęściej zapaleniem jelit - przyczyny tego zapalenia mogą być bardzo różne. Do najczęstszych należą zakażenia wirusowe i bakteryjne, zażycie podrażniających medykamentów, trucizn oraz reakcje alergiczne. Mięśnie ścian jelit wykazują nadmierną aktywność w stanach podrażnienia nerwowego, co jeszcze bardziej
59

zwiększa tempo przesuwania się masy odpadów i tym samym prowadzi do nasilenia się biegunki.
Duży wpływ na jelita i ich funkcjonowanie mają gruczoły , wydzielania wewnętrznego oraz system nerwowy. Wszystko, co zakłóca pracę tych dwóch systemów, jak na przykład szok, strach, stany lękowe i ciągłe napięcie, również bardzo często prowadzi do biegunek.
Olejki aromatyczne skutecznie leczą biegunki, działając uspokajająco i łagodząco na błony śluzowe wyściełające jelita, rozkurczowo na mięśnie jelit oraz wyciszając system nerwowy. W wielu przypadkach wszystkie te właściwości występują w jednym olejku. Wybór olejku, jaki mamy zastosować przeciw biegunce, zależy przede wszystkim od rozpoznania jej przyczyn. Olejki: rumiankowy, cyprysowy, eukaliptusowy, lawendowy, ńeroli i miętowy są najbardziej skutecznymi olejkami przeciwskurczowymi, doskonale więc łagodzą ataki biegunki.
Jeśli istnieje podejrzenie, że biegunkę wywołał wirus, najlepszy będzie olejek eukaliptusowy - jest on jednym z najsilniejszych środków antywirusowych stosowanych w aromatoterapii. Olejek rumiankowy działa antyalergicznie i dlatego zastosowałabym go w pierwszej kolejności, gdyby chodziło o reakcje alergiczne na jakieś pożywienie. Jeśli biegunkę, krótko- czy długotrwałą, powodują stany lękowe czy stres, zastosowałabym olejek rumiankowy, lawendowy lub ńeroli. Ńeroli jest szczególnie pożyteczny w zapobieganiu atakom biegunki w sytuacjach stresowych. Nawiasem mówiąc, sam strach przed dostaniem biegunki w kłopotliwej sytuacji może być wystarczającym powodem do jej wystąpienia. W takich przypadkach kąpiel z dodatkiem ńeroli, masaż brzucha z mieszanką zawierającą ńeroli oraz inhalacje, zastosowane na krótko przed niepokojącym zdarzeniem, zmniejszą zdenerwowanie spowodowane obawą przed stresem oraz uspokoją jelita. Czasami biegunka przechodzi w stan przewlekły, szczególnie u ludzi, którzy przez dłuższy czas żyją w dużym napięciu, odczuwają lęki lub strach. W takich przypadkach należy pomyśleć o zniwelowaniu stresów leżących u podłoża choroby, a nie tylko o usunięciu ich skutków, objawiających się biegunką.
60

S Większość ataków biegunki ustępuje po jednym dniu lub dwóch. Każdą niewydolność organizmu trwającą dłużej niż kilka dni powinno się zbadać w celu wykluczenia poważniejszej choroby. Długotrwała biegunka jest bardzo groźna ze względu na ryzyko odwodnienia organizmu, zwłaszcza jeśli równocześnie z nią występują wymioty. Niebezpieczeństwo odwodnienia zagraża zwłaszcza dzieciom, których organizmy tracą wodę znacznie szybciej niż organizmy ludzi dorosłych, i dlatego dzieci powinno się niezwłocznie poddać leczeniu.
Choremu cierpiącemu na biegunkę trzeba podawać dużo wody i bardzo mało jedzenia, a najlepiej wcale. Woda jest bardzo ważna w zapobieganiu odwodnieniu organizmu, jedzenie natomiast wydłuża proces leczenia, ponieważ przybywa nowy materiał do masy odpadowej wywołującej podrażnienie i natychmiast staje się dla organizmów atakujących jelita doskonałym środowiskiem, w którym mogą się rozmnażać. Większość ludzi cierpiących na rozwolnienie na szczęście całkowicie' traci apetyt.
Niekiedy olejki rozgrzewające i wiatropędne, tzn. benzoesowy, imbirowy, koperkowy i olejek z czarnego pieprzu okazują się bardzo przydatne przy biegunkach jako środki przeciwbólowe. Jeśli delikatnie wmasuje się je w brzuch, złagodzą silne bóle skurczowe, spowodowane spazmatyczną reakcją mięśni otaczających jelita.
Ból gardła
Ból gardła mogą powodować różne przyczyny - infekcja bakteryjna, mechaniczne podrażnienie na skutek kaszlu albo spływanie wydzieliny z nosa w czasie kataru.
W każdym z wyżej wymienionych przypadków inhalacje parowe przyniosą dużą ulgę. Olejek benzoesowy, lawendowy lub tymiankowy są bardzo skuteczne w takich wypadkach, likwidując infekcje powodujące ból. Zob. też inhalacje, krtani zapalenie, migdałków zapaleni e.
61

Ból głowy
Istnieje wiele olejków aromatycznych, które uwalniają od bólu głowy w sposób znacznie bardziej bezpieczny niż powszechnie stosowana aspiryna. Z dużej liczby olejków przeciwbólowych najlepszymi na bóle głowy są olejki lawendowy i miętowy, stosowane łącznie lub osobno. Olejek rozmarynowy także likwiduje ból głowy, "oczyszcza" głowę, zwłaszcza jeśli ból głowy jest następstwem dużych emocji.
Olejek lawendowy można wcierać w skronie w postaci nie rozcieńczonej (kilka kropli) albo przygotować z niego zimny kompres, który można .przykładać na skronie, na czoło lub kark. Mieszanka olejku lawendowego z miętowym może działać nawet bardziej skutecznie, ponieważ lawenda ma zdolność wzmacniania i pogłębiania właściwości innych olejków, z którymi została zmieszana. Warto również odnotować, że lawenda ma działanie uspokajające, tonizujące, podczas gdy mięta - pobudzające. Środki chemiczne przeciw bólom głowy łączą stymulant (przeważnie kofeinę) z jednym lub dwoma analgetykami. Wynika to stąd, że wiele leków przeciwbólowych ma działanie uspokajające, niekiedy wręcz depresyjne, dlatego dodaje się kofeinę, aby zniwelować tę reakcję. Stosując mieszaninę olejku lawendowego i miętowego, uzyskuje się podobny efekt bez uciekania się do niebezpiecznych środków syntetycznych.
Jeśli ból głowy został spowodowany przez katar lub zapalenie zatok, najskuteczniejsze są następujące olejki: lawendowy, miętowy, rozmarynowy, eukaliptusowy, które należy przyjąć w formie inhalacji. Nie tylko usuwają ból głowy, ale również oczyszczają drogi oddechowe z zalegających w nich wydzielin, które powodują ból. Wszystkie te olejki są antyseptykami i zwalczają też infekcje kataralne, a nie tylko łagodzą objawy i przynoszą ulgę.
Większość bólów głowy można łatwo powiązać z jakimiś przyczynami, które je wywołują, np. z przemęczeniem, dusznymi pokojami, przepracowaniem oczu, napięciami. Ale istnieją również bóle głowy, które pojawiają się bez wyraźnego powodu i często się powtarzają. Te ostatnie wymagają bacznej obserwacji. Być może cierpiąca na nie osoba będzie musiała zmienić styl życia, sposób
62

odżywiania się lub środowisko. Nie można też wykluczyć, choć zdarza się to znacznie rzadziej, że ból głowy wskazuje na jakąś poważniejszą chorobę, która wymaga dokładnych badań. Zob. też migrena.
Ból pleców
Ból pleców jest chyba najczęstszym powodem, dla którego ludzie zwracają się o pomoc do alternatywnego terapeuty. Przyczyny jego występowania są liczne i różnorodne. Właściwa forma leczenia - chiropraktyka, osteopatia, akupunktura, techniki Alexandra, masaż z olejkami lub bez - powinna być bardzo starannie dobrana w zależności od przyczyn powodujących ból.
Masaż aromatoterapeutyczny jest bardzo efektywną metodą leczenia w przypadkach, kiedy ból wynika z przemęczenia mięśni, skurczów lub napięć. Jest dużo olejków aromatycznych, które redukują ból na krótko oraz, działając dłużej, usuwają dolegliwości mięśniowe. Lawenda, majeranek i rozmaryn są stosowane najczęściej, rzadziej (w przypadku ostrego bólu) używa się olejku z którejś z rozgrzewających przypraw, takich jak czarny pieprz lub imbir.
Doświadczony aromatoterapeuta o bogatej wiedzy na temat anatomii jest w stanie ocenić, czy należy skierować pacjenta do osteopaty czy chiropaty w celu poddania go odpowiednim zabiegom. Jeśli nawet nie ma widocznego przesunięcia kręgów w kręgosłupie ani zmian w stawach, ból pleców, który nie zmniejsza się po trzech czy czterech masażach z użyciem olejków, wymaga dalszych, dokładniejszych badań. Obok takich oczywistych przyczyn, jak:
kontuzje sportowe, nadwerężenie mięśni i stawów podczas prac w domu i przemyśle, kiedy np. dźwignęło się coś zbyt ciężkiego, wadliwa postawa, niewłaściwy sposób siedzenia podczas pracy i w samochodzie, bóle pleców może powodować wiele psychicznych, emocjonalnych czy fizycznych czynników. Ból pleców może być na przykład symptomem infekcji nerek lub chorób o ginekologicznym podłożu, ewentualnie degeneracji samego kręgosłupa.
63

Wszystkie te możliwości powinny być przebadane przez wysoko wykwalifikowanego specjalistę.
Bóle pleców często spowodowane są stanami silnego zdenerwowania, stresami. Wielu ludzi reaguje na stres napinaniem mięśni, z czego zupełnie nie zdają sobie sprawy, a plecy są tą częścią ciała, która najczęściej podlega temu zjawisku. Barki, szyja i ramiona bardzo często ulegają ogromnym napięciom, a napięcie szyi może z kolei powodować skurcze w dolnej części pleców. W takich przypadkach aromatoterapia jest jedną z najlepszych metod leczenia, ponieważ masaż z olejkami nie tylko przynosi ulgę łagodząc ból, ale redukuje również stres, który leży u podłoża bólu. Masaż jest doskonałym sposobem na rozluźnienie napiętych mięśni. Wielu ludzi nie zdaje sobie sprawy, jak bardzo napinają mięśnie niektórych części ciała. Relaks będący efektem masażu pozwala na pozbycie się fizycznych napięć, pomaga się rozluźnić. Także odpowiednio dobrane olejki aromatyczne przyczyniają się do oswobodzenia ze stanów napięć psychicznych i stresu, odpowiedzialnych za napinanie mięśni.
Kąpiele z dodatkiem olejków aromatycznych są bardzo skuteczne w przypadkach, kiedy ból pleców został spowodowany napięciem mięśni. Stosowanie olejków relaksujących, przeciwbólowych i antydepresyjnych również między kolejnymi zabiegami masażu przynosi ulgę i zapobiega "nabudowywaniu" stanów, kiedy niezbędna staje się pomoc lekarza.
Kiedy konieczne jest ręczne nastawienie kręgów lub dokonanie innych zabiegów tego typu, masaż z olejkami, zarówno przed, jak i po zabiegu, redukuje ból i zwiększa skuteczność leczenia. Coraz większa liczba terapeutów zajmujących się nastawianiem kręgów nalega na gruntowny masaż chorych partii ciała przed wykonaniem zabiegu. Niektórzy robią to sami, inni zatrudniają w swoich klinikach masażystów. Pewne rodzaje napięć mięśniowych są nie do uniknięcia podczas zabiegu, lecz jeśli mięśnie są wypoczęte i zostały uprzednio rozgrzane, niedogodność ta będzie minimalna. Napięcia mięśni, wywołane podczas zabiegu nastawiania kości, wywołują również nadwrażliwość powierzchniową, ale i temu zapobiega masaż. Sprzyja on również powrotowi mięśni do dawnej siły
64
i sprężystości, do dawnego poziomu aktywności, a olejki, np. rozmarynowy, przyśpieszają postępy w leczeniu.
Wiele kontuzji pleców wymagających specjalnych zabiegów wynika z osłabienia mięśni, które nie są w stanie wykonywać nadal swojej pracy, polegającej na podtrzymywaniu kręgosłupa, jego kręgów czy połączonych z nim stawów (np. stawu łączącego kość krzyżową z dużą kością biodrową). Najlepszym sposobem usprawnienia mięśni są ćwiczenia, ale muszą być bardzo starannie dobrane, aby poprawiły stan pleców bez nakładania na nie dalszych napięć. Osteopaci często podają zestawy odpowiednich ćwiczeń, również nauczyciele jogi są w stanie udzielić fachowej porady. Jednak lepiej na początku kuracji unikać ćwiczeń i pozwolić plecom na wypoczynek, aż do czasu, kiedy kontuzja lub np. przemieszczenia kręgów zostaną wyleczone.
Najlepiej oczywiście zapobiegać bólom pleców. Regularne stosowanie kąpieli aromatycznych i masażu z olejkami przeciwdziałają powstawaniu bólu poprzez redukowanie stresu, wzmocnienie mięśni, rozluźnienie napięć i skurczów oraz poprawianie ogólnej kondycji psychofizycznej.
Ból zęba
Istnieje kilka aromatoterapeutycznych środków, które można zastosować w przypadku bólu zęba, przed wizytą u dentysty. Klasyczną metodą, znaną wielu ludziom, którzy nie mają nic wspólnego z aromatoterapia, jest umieszczenie odrobiny olejku goździkowego w dziurze bolącego zęba. Goździk działa miejscowo jako środek przeciwbólowy, a ponieważ jest silnym antyseptykiem, zapobiega również zakażeniu korzenia zęba. Należy więc jedną kroplę olejku goździkowego umieścić na waciku, a następnie wacik przyłożyć do bolącego zęba. Jeśli jest w nim duża dziura, na przykład po wypełnieniu, które wypadło lub po odłamaniu się części korony, trzeba skręcić kawałeczek waty, zmoczyć go jedną lub dwiema kroplami olejku goździkowego i wcisnąć głęboko do otworu. Kiedy przeciwbólowe działanie olejku osłabnie, można powtórzyć czynność.

5 - Aromatoterapia od A do Z

Inną metodą, bardziej przydatną przy bólach tępych niż ostrych, są gorące kompresy z olejku rumiankowego^ które trzeba przykładać do policzka. Stygnący kompres trzeba zmieniać na gorący, świeży. To najlepszy sposób na tworzące się ropnie. Działanie ciepła i olejku rumiankowego nie tylko osłabia ból, ale także przyśpiesza "wyrzut" infekcji z towarzyszącymi jej toksynami. Dzięki temu ropień szybciej się goi i szybciej można przystąpić do właściwego leczenia zęba. Zob. też kompresy, ropień.
Brodawki
Brodawki są wykwitami skórnymi spowodowanymi przez infekcję wirusową. Zwykle znikają samoistnie w miarę tego, jak w organizmie nasilają się wymierzone w nie mechanizmy obronne. Istnieje pewien rodzaj brodawek atakujących dolną powierzchnię stopy, a stały nacisk ciała na tę powierzchnię sprawia, że dolegliwość ta staje się wyjątkowo bolesna. W tej sytuacji nie można czekać, aż brodawki znikną same. Można zastosować olejek cytrynowy lub ti, jako bardzo dobry zamiennik.
Wirus powodujący pojawianie się brodawek jest wyjątkowo zaraźliwy, można się nim zarazić chodząc boso w miejscach, gdzie przebywa dużo ludzi, np. w okolicy kąpielisk i w szatniach.
Leczenie miejscowe jest skuteczne, kiedy występuje jedna brodawka, najwyżej dwie lub trzy. Kiedy jednak jest ich dużo i pojawiają się wciąż nowe, wskazane są masaże wzmacniające system immunologiczny, to znaczy wzmacniające mechanizmy obronne organizmu. Masaż nóg wykonujemy długimi ruchami, od stawów skokowych po pośladki, wcierając olejek rozmarynowy lub gera-niowy; można także zastosować jałowcowy albo mieszankę dwóch z nich.
Lecząc brodawki, należy przeanalizować wszystkie czynniki, które mogą mieć wpływ na obniżenie odporności organizmu, i sprawdzić, czy chory nie znajduje się pod działaniem stresu i czy się prawidłowo odżywia.
66

Jak powiedziałam, brodawki znikają samoistnie po jakimś czasie, ale jeśli wyglądają nieestetycznie lub przeszkadzają w inny sposób, można się ich pozbyć stosując olejek cytrynowy (czysty, nie rozcieńczony) bezpośrednio na brodawkę. Wystarczy jedna kropla olejku umieszczona w samym centrum narośli. Narośl trzeba zakleić plastrem. Opatrunek zmienia się codziennie, aż brodawka złuszczy się i odpadnie. Jedne brodawki znikają po tygodniu, inne - po miesiącu. Po usunięciu narośli dobrze jest w powstałą ranę wmasowywać odrobinę oleju z kiełków pszenicy, bogatego w witaminę E. To bardzo przyśpieszy gojenie. Gojenie ułatwi także olejek lawendowy lub nagietkowy, lub oba jednocześnie, dodane do oleju z kiełków pszenicy. Do usuwania brodawek można użyć, zamiast olejku cytrynowego, także olejku ti (wspomniałam o nim na początku hasła).
Wszystkie brodawki, które pojawiają się w dużych ilościach na różnych częściach ciała, świadczą o obniżonej odporności organizmu. Bardzo sensowne jest wówczas zażywanie kapsułek czosnkowych (od trzech do sześciu dziennie) oraz zastosowanie masażu limfatycznego z olejkami: różanym, geraniowym, jałowcowym (można użyć wszystkich 3 w postaci mieszanki). Czasami brodawki pojawią się po przeżyciu jakiegoś urazu - wypadku drogowego, straty kogoś bliskiego itp. Wówczas (jako środek dodatkowy) przydałoby się leczenie odpowiednie dla takich sytuacji.
Chciałabym jeszcze raz podkreślić konieczność prawidłowego odżywiania, spożywania pokarmów z dużą ilością soli mineralnych i witamin (zwłaszcza witaminy E). Zob. też cytrynowy olejek.

c
Cedrowy olejek
Olejki cedrowe uzyskuje się z kilku gatunków drzew, jednak właściwości lecznicze ma tylko olejek, który otrzymuje się z gatunku Cedrus atlantica, drzewa występującego w górach Atlasu. Drzewo jest ściśle spokrewnione z biblijnym cedrem libańskim, a jego właściwości terapeutyczne znane są od czasów starożytnych. We wszystkich cywilizacjach antycznych używano olejku cedrowego w medycynie, kosmetyce i perfumerii, a Egipcjanie stosowali go ponadto do balsamowania zwłok. Już samo drewno jest bardzo aromatyczne z powodu wysokiej zawartości olejku aromatycznego, stąd chętnie posługiwano się nim jako materiałem do budowy domów, komór i skrzyń przeznaczonych do przechowywania różnych produktów, albowiem jego silny zapach odstraszał termity, mrówki, mole i inne szkodniki. W połączeniu z innymi gatunkami drewna aromatycznego cedru używano jako kadzidła. Wciąż służy jako kadzidło świątynne w Tybecie (również wśród uchodźców tybetańskich), a tradycyjna medycyna tybetańska wykorzystuje jego właściwości lecznicze.
Olejek cedrowy jest żółtawy, lepki, ciągnący, ma ciepły, drzewny aromat. W jego skład wchodzą między innymi: cedrol, kadiny-na, inne terpiny oraz kilka rodzajów węglowodanów terpinowych. Jest silnym środkiem antyseptycznym, szczególnie pożytecznym w leczeniu infekcji dróg oddechowych i moczowych. Jest bardzo skuteczny jako środek na zapalenie pęcherza, wszelkie
68

infekcje pochwy i upławy. (Zawsze należy pamiętać o konieczności skonsultowania się z lekarzem w celu ustalenia przyczyny wystąpienia danych objawów). Jest też środkiem mukolitycznym, to znaczy rozrzedzającym wydzielinę śluzową. Jest to właściwość szczególnie przydatna w leczeniu kataru i przewlekłego zapalenia oskrzeli.
Olejku cedrowego używa się do pielęgnacji skóry jako słabego środka ściągającego, a jego właściwości antyseptyczne wykorzystuje się w leczeniu trądziku. Jego "męski" zapach sprawia, że akceptują go młodzi chłopcy cierpiący na trądzik, którzy odrzucają olejki o słodkim zapachu. Ze względu na jego cenne właściwości ściągające i dezynfekujące dodaje się go do męskich kosmetyków, zwłaszcza do wód i kremów po goleniu. Jest bardzo pomocny w walce z łupieżem i innymi dolegliwościami skóry głowy. Największą popularność jako męski kosmetyk olejek ten osiągnął dzięki swej wielowiekowej sławie afrodyzjaku. W rzeczywistości działa on pobudzająco i tonizująco na cały organizm, jednocześnie redukując stresy i napięcia, a więc wiara w jego działanie jako afrodyzjaku ma pewne uzasadnienie.
Uwaga! Kobiety w ciąży nie mogą stosować olejku cedrowego.
Cellulitis
Samo słowo cellulitis, podobnie jak stan, który ma określać, jest przedmiotem wielu sporów, albowiem lekarze używają tego terminu do opisu zapalenia tkanek w wyniku zainfekowania zranień, kosmetycy natomiast i wielu praktyków medycyny alternatywnej rozumieją ten termin jako zjawisko infiltracji podskórnych komórek tłuszczowych przez płyny i odpady toksyczne. Wielu lekarzy uważa, że taka dolegliwość w ogóle 'nie istnieje i że cellulitis jest po prostu ,,zdrobnieniem" wymyślonym dla otyłości!
Cellulitis atakuje prawie wyłącznie kobiety i prawdopodobnie jest związany z zachwianiem równowagi hormonalnej w organizmie. Najczęściej występuje na zewnętrznej stronie ud, sięgając bioder i pośladków. Innym określeniem dla tego stanu jest "skórka
69

pomarańczowa" - skóra bowiem charakteryzuje się wklęśnięciami i zgrubieniami przypominającymi skórę owoców cytrusowych. Owe wypukłości wynikają z faktu, że ściany podskórnych komórek tłuszczowych ulegają stopniowemu zgrubieniu wskutek odkładania się w nich włóknistego kolagenu, zatrzymując tym samym płyny i związki toksyczne. Niektóre kobiety cierpiące na cellulitis są rzeczywiście otyłe, ale występuje on także u kobiet szczupłych (ja sama znam przynajmniej jeden przypadek wystąpienia "skórki pomarańczowej" wskutek jadłowstrętu).
Aromatoterapia jest jedną z najbardziej skutecznych metod zwalczania tej dolegliwości. Kobiety zwracające się do aromatote-rapeutów o pomoc traktują zwykle swój problem jako defekt natury kosmetycznej. Doświadczony praktyk wie natomiast, że cellulitis to nie tylko źródło stresu, lecz przede wszystkim oznaka poważnych zaburzeń w pracy organizmu, świadcząca o nagromadzeniu się toksyn, a także o tym, że praca systemu limfatycznego jest zbyt wolna, że system limfatyczny nie nadąża z eliminacją odpadów.
Aby pomóc kobiecie zwalczyć cellulitis, należy zastosować olejki o odpowiednich właściwościach, a więc odtruwające, pobudzające pracę systemu limfatycznego, regulujące wydzielanie hormonów i moczopędne. Ponieważ leczenie musi być kontynuowane przez kilka tygodni lub nawet miesięcy, w zależności od zaawansowania choroby, czasu, jaki upłynął od momentu pojawienia się pierwszych oznak "pomarańczowej skórki", jest bardzo ważne, aby zmieniać kombinacje używanych olejków. Zwykle zaczynam kurację od mieszanki olejków geraniowego i rozmarynowego, a następnie włączam kolejno niewielkie ilości olejków z czarnego pieprzu, kopru i jałowca.
Używam tych olejków w specjalnej formie drenującego masażu, pobudzającego system limfatyczny, a także daję je pacjentkom do samodzielnego stosowania w domu w postaci kąpieli aromatycznej. Doskonałe efekty daje stosowanie w kąpieli gąbki głowniowej lub luffowej, ewentualnie specjalnej rękawicy lub szczotki do masażu wodnego, który wykonuje się na powierzchniach ciała zeszpeconych "pomarańczową skórką". Proponuję również pacjentkom
.70

herbatkę - napar koperkowy kilka razy dziennie oraz trzy- lub pięciodniową dietę odtruwającą, składającą się wyłącznie ze świeżych owoców i wody źródlanej, po której należałoby na stałe przejść na dietę "całościową", to znaczy bazującą na nie oczyszczanych i w jak najmniejszym stopniu preparowanych pokarmach, z przewagą składników surowych.
Cellulitis jest często wynikiem stresu, ponieważ w stanie stresu kumulują się w organizmie znacznie większe ilości toksyn, ich wydalanie zaś staje się mniej efektywne. Jeśli podłożem choroby są stresy, stany napięcia nerwowego, należy pomyśleć o przemiennym stosowaniu masażu limfatycznego z ogólnym masażem aromatycznym, który pozwoli osiągnąć odprężenie psychiczne i zniwelować napięcie. Zob. teżiimfatycznyukład.
Cera odwodniona
Ten typ cery, której brakuje odpowiedniego nawodnienia, jest często mylony z "suchą" cerą, wykazującą niedostatek łoju, naturalnego "natłuszczacza" produkowanego przez skórę. Niedo-- stateczne wydzielanie łoju konserwującego skórę także może doprowadzić do jej odwodnienia, ponieważ warstewka tłuszczu pomaga w utrzymaniu wilgotności skóry.
Odwodniona cera często bywa napięta i zimna, łatwo się marszczy. Można ją zaobserwować u starszych ludzi, chociaż centralne ogrzewanie i klimatyzacja czynią tę przypadłość znacznie bardziej powszechną.
Brak tłuszczu i brak wilgotności są związane z zaburzeniami pracy gruczołów wydzielania wewnętrznego, dlatego więc powinno się stosować w takich przypadkach olejki aromatyczne, które przywrócą równowagę hormonalną. Najlepsze będą tutaj olejki geraniowy i lawendowy. Olejki: rumiankowy, neroli i różany to delikatne olejki wygładzające powierzchnię skóry. Dla cery odwodnionej bardziej korzystne są płyny pielęgnacyjne niż kremy i dlatego zalecam dodawanie olejków aromatycznych właśnie do płynów pielęgnacyjnych i toników. Skóra potrzebuje stałej ochrony przed
71

utratą wilgotności, należy więc przecierać ją płynem kilka razy dziennie, zwłaszcza przed wyjściem na upał, suchą lub wietrzną
pogodę.
Dieta powinna zawierać duże ilości świeżych, surowych owoców i warzyw, soków owocowych i naturalnej wody mineralnej. Alkohol doprowadza do zastraszających zniszczeń, albowiem powoduje dalsze odwodnienie nie tylko skóry, ale całego organizmu i powinno się go zdecydowanie unikać lub przynajmniej pić w bardzo małych ilościach. Podobnie rzecz ma się z paleniem tytoniu.
Masaż powinien być bardzo, ale to naprawdę bardzo delikatny. Dla odwodnionej cery prawdziwym dobrodziejstwem są maseczki zawierające miód. Miód można nakładać na twarz w naturalnej postaci lub zmieszany z papką awokadową albo bananową. Zob. też s k ó r a.
Cera sucha
Powierzchnia skóry staje się sucha, gdy gruczoły łojowe, znajdujące się tuż pod jej powierzchnią, wydzielają zbyt mało łoju, wydzieliny, która naturalnie natłuszcza skórę, chroniąc ją w ten sposób przed szkodliwymi czynnikami, np. przed mrozem, promieniami słonecznymi, wiatrem. Tego typu cera ma bardzo delikatny wygląd, jest napięta i w młodości bardzo atrakcyjna, niestety starzeje się i marszczy znacznie szybciej niż tłusta cera. Chemiczne preparaty do pielęgnacji cery suchej ograniczają się do zewnętrznego jej •natłuszczenia, aromatoterapia natomiast stara się łączyć oleje natłuszczające (migdałowy, awokadowy, masło czekoladowe itp.) z olejkami aromatycznymi, które stymulują pracę gruczołów łojowych skóry i działają w ten sposób również od wewnątrz. Także wszystkie olejki, które poprawiają ogólny stan skóry i krążenie krwi (odpowiednie krążenie jest niezbędne do prawidłowego odżywiania tej tkanki) są bardzo przydatne, przyśpieszają bowiem narastanie młodszych, nowych warstw skóry.
Cera sucha jest przeważnie bardzo delikatna i wrażliwa, toteż najodpowiedniejsze dla niej są łagodne olejki kwiatowe, np. ru-
72
miankowy, jaśminowy, neroli i najlepszy z nich - różany. Doskonale wpływają na nią również olejki regulujące wydzielanie łoju, tzn. olejki: geraniowy, lawendowy i sandałowy. Te trzy ostatnie olejki stosuje się również do pielęgnacji cery tłustej. Nie należy się temu dziwić, albowiem mają one działanie regulujące i mogą zarówno podnosić, jak i obniżać ilość wydzielanego przez skórę łoju, w zależności od potrzeb.
Regularny masaż pobudza cyrkulację krwi w kapilarach, czyli najmniejszych naczyniach krwionośnych, zwanych włosowatymi. Powoduje to lepsze odżywienie głębszych warstw skóry i tym samym poprawę jej stanu. Odświeżające i natłuszczające kremy, wyprodukowane z czystych olejów roślinnych, wosku pszczelego i olejków aromatycznych, należy regularnie nakładać na twarz, szczególnie przed wyjściem na powietrze przy nie sprzyjających warunkach atmosferycznych. Zob. też łój skórny, skóra.
Cera tłusta
Nadmierną tiustość cery powoduje nadmierne wydzielanie łoju przez mikroskopijne gruczoły znajdujące się tuż pod powierzchnią skóry. Łój skórny jest naturalnym natłuszczaczem - "kremem", niezbędnym dla zdrowia i dobrego wyglądu, jednak zbyt duża ilość łoju daje nieestetyczny wygląd, a co gorsze powoduje rozwój trądziku, powstawanie pryszczy i wągrów z czarnymi czopami. Najczęściej zwiększona produkcja łoju pojawia się w okresie dojrzewania, ponieważ gruczoły łojowe są powiązane z całym systemem wydzielania wewnętrznego, który przechodzi poważne przeobrażenia w związku z osiąganiem przez organizm dojrzałości seksualnej. Jest to i tak trudny okres w życiu i dla nikogo nie jest zbyt wielką pociechą, kiedy słyszy, że cera tłusta będzie się starzeć o wiele wolniej niż cera sucha.  .
Olejki aromatyczne pomagają w rozwiązaniu tych problemów, zmniejszając wydzielanie łoju i niszcząc bakterie, które zagrażają tłustej skórze. Kilka olejków, tzn. bergamotowy, cedrowy, cyprysowy i sandałowy, ma te obie właściwości, dzięki czemu są
73

najbardziej skuteczne. Ja najczęściej stosuję bergamotowy i sandałowy, częściowo dlatego że są rzeczywiście skuteczne, a częściowo dlatego, że mają bardzo przyjemny zapach, lubiany przez kobiety i mężczyzn, zapach, do którego wszyscy są przyzwyczajeni, ponieważ oba olejki stanowią składnik fabrycznych kosmetyków.
Podstawowym środkiem do leczenia cery tłustej jest dla mnie olejek bergamotowy zmieszany w równych ilościach z lawendowym. Bergamotowy bezpośrednio zmniejsza produkcję łoju, a lawendowy ma charakter równoważący, regulujący. Obydwa zaś są antyseptyczne, dzięki czemu nie dopuszczają do rozwoju bakterii na powierzchni skóry. Ponieważ niedobrze jest stosować ten sam zestaw olejków dłużej niż przez tydzień czy dwa, w następnych seansach zmieniam go na olejek cedrowy lub sandałowy. Każdy z wymienionych olejków pojedynczo lub w mieszance spełni swoje zadanie jako płyn do pielęgnacji skóry (oczyszczający i tonizujący), który nadaje się do użycia w domu. Większość komercyjnych toników przeznaczonych dla cery tłustej zawiera dużą ilość alkoholu, który ułatwia usunięcie całego lub prawie całego łoju. Poprawia to wygląd cery, ale niestety tylko przejściowo, ponieważ prowadzi nawet do zwiększenia aktywności gruczołów łojowych, które reagują w ten sposób na całkowity brak łoju na powierzchni skóry.
Niektórych ludzi szokuje pomysł stosowania olejków aromatycznych do leczenia tłustej cery, ale oczywiście olejki te nie są tłuste z natury, a wszelkie resztki oleju bazowego są starannie usuwane po zabiegu.
Olejek geraniowy ma właściwości regulujące pracę systemu wydzielania wewnętrznego, w tym gruczołów łojowych. Jest to kolejny cenny zamiennik dla już wymienionych olejków, można też go zmieszać z którymś z nich. Na przykład mieszanka olejków:
bergamotowego, geraniowego i lawendowego jest miksturą o wspaniałym zapachu, do tego bardzo skuteczną. Ze względu na charakter przede wszystkim regulujący, olejek geraniowy doskonale się nadaje do pielęgnacji cer "mieszanych". Przy tym typie cery część twarzy (większa) jest sucha, część (pola wokół nosa i podbródka, gdzie gruczoły łojowe są liczniejsze) - tłusta. Zob. też łój skórny, skór a, t radzi k.
74

Cera wrażliwa	skóra wrażliwa.
Cery pielęgnacja -> skóry pielęgnacja.
Cery starzenie
Cera może się z wiekiem zmieniać pod wieloma względami. Oprócz zmarszczek, które opisałam w oddzielnym haśle, mogą pojawiać się odbarwienia i przebarwienia, suchość, ziemistość cery, obwisłe policzki z rozszerzonymi naczyniami włosowatymi. Środki aroma-toterapeutyczne wraz z kremami sporządzonymi z olejków mogą pomóc w zminimalizowaniu tych problemów.
Dobre zaopatrzenie skóry w tlen jest bardzo ważne dla zachowania jej zdrowia i urody, masaż zaś jest tu szczególnie pożyteczny ze względu na pobudzanie krążenia w tkankach. Masaż skóry twarzy musi być zawsze bardzo delikatny, energiczny masaż czaszki natomiast pobudza krążenie w całej głowie, łącznie z twarzą. To jest właśnie coś, co każdy może zrobić dla siebie codziennie, mimo że masaż twarzy najlepiej pozostawić osobie odpowiednio przeszkolonej, znającej zasady postępowania przy wszystkich wspomnianych wyżej objawach.
Naskórek, widoczna część skóry (epidermis}, składa się głównie z martwych łusek, pod którymi nieustannie rośnie warstwa naskórka. Warstwa ta w dużym stopniu decyduje o zdrowiu i wyglądzie cery. System odnowy może z wiekiem spowolnieć i dlatego olejki cytofilaktyczne, czyli stymulujące zdrowy wzrost naskórka, są tak ważne w przeciwdziałaniu procesom starzenia. Neroli oraz olejek lawendowy są tu najważniejsze; oba są najodpowiedniejsze dla starszej cery.
Z wiekiem niemal każda skóra staje się mniej tłusta. Na pewno zauważyliście, że osoby mające tłustą cerę w młodości znacznie dłużej zachowują świeży wygląd. Produkcja łoju - naturalnego natłusz-czacza skóry - jest najwyższa w okresie dojrzewania, po czym stopniowo opada. Masaż przy użyciu takich olejków, jak: geraniowy,
75

jaśminowy, neroli lub różany pozwala przywrócić do jakiegoś stopnia naturalną równowagę, lecz nie zaszkodzi zwiększyć ilości tłuszczu na powierzchni skóry poprzez użycie tłuściejszych, bogatszych olejków bazowych, takich jak: awokado, jojoba, olejek z pestek brzoskwini oraz odrobina olejku z kiełków pszenicy. Wszystko to może być równie dobrze stosowane także w postaci kremów.
Obok już wymienionych, bardzo dobry efekt w pielęgnowaniu starzejącej się cery daje olejek kadzidłowcowy (z będźwinu), a także sandałowy i paczulowy (jeśli ktoś lubi jego raczej swoisty zapach). Każdy z tych olejków wygładza przywiędłą, porowatą skórę, zwłaszcza jeśli połączy się go z dobrodziejstwami regularnego masażu. Jeśli pomimo to cerze nadal brak kolorów, polecam maseczki z jogurtu, które dadzą wam nieco świeższy wygląd. Zwyczajne maseczki, przyrządzone ze świeżej papki z awokado lub migdałów zmieszanych z odrobiną miodu również, są bardzo dobre dla starzejącej się cery.
Rozszerzone naczyńka włosowate (uszkodzone kapilary) stanowią problem dla starszych pań. Olejek rumiankowy i różany mogą pomóc w ich zmniejszeniu, chociaż musi minąć kilka miesięcy, zanim polepszenie będzie dostrzegalne. Należy olejków tych codziennie używać do masażu, a także w postaci kremów i toników. Muszą być stosowane bardzo regularnie, aby dały jakikolwiek efekt. Ponieważ kuracja trwa dosyć długo, zalecałabym stosowanie tych olejków raczej na przemian niż obydwu równocześnie. Należy unikać zbyt wysokich i niskich temperatur, a także gorących napojów, palenia tytoniu i picia alkoholu.
Ponieważ cera odzwierciedla stan zdrowia całego organizmu, zalecam wszystko, co zminimalizuje działanie czasu, to znaczy:
ćwiczenia fizyczne, doskonałe odżywianie, odpowiednio długi sen i unikanie niepotrzebnych zanieczyszczeń. Zob. też o d m ł a -dzani e, zmarszczki.
Chemotyp
Można zetknąć się z tym terminem w opisach olejków aromatycznych. Służy do określenia cech olejków o różnym składzie
76

chemicznym, nawet jeśli zostały one uzyskane z identycznych pod względem botanicznym roślin. Różne warunki glebowe i klimatyczne sprzyjają powstawaniu odmian różniących się proporcjami występujących w nich estrów, alkoholi i innych podstawowych składników. Zmiany w składzie chemicznym produktu w zależności od roku, w jakim zbierano rośliny, są zjawiskiem powszechnym i bardzo dobrze znanym nie tylko w aromatoterapii, ale także choćby przy produkcji win. Jeśli różnice w zbiorach roślin wyhodowanych w różnych warunkach są na .tyle znaczące, że mogą wpłynąć na zmianę właściwości olejku i jeśli są stałe (występują rok po roku), olejek można zakwalifikować w takim przypadku jako chemotyp, w odróżnieniu od ,,standardowego" olejku, otrzymywanego z tej samej rośliny.
Trzeba jednoznacznie podkreślić, że chemotyp nie jest produktem, który został zmieniony czy przetworzony w jakikolwiek sposób. Niczego tu nie dodano ani nie ujęto z naturalnego olejku, który wydestylowano z rośliny, a chemiczne różnice między chemotypem a standardowym olejkiem aromatycznym powstają jeszcze w roślinie samoistnie.
Tymianek jest taką rośliną, która wykazuje skłonność do występowania w tego typu odmianach i niektórzy dostawcy wyróżniają trzy, a nawet cztery chemotypy olejku tymiankowego. Większość z nich ma tę zaletę, że jest łagodniejsza w działaniu niż normalny olejek tymiankowy, stąd mniejsze niebezpieczeństwo podrażnień skóry. Również olejek z drzewka ti, olejki eukaliptusowy i rozmarynowy zostały zidentyfikowane w postaci kilku chemotypów. W miarę doskonalenia technik laboratoryjnych coraz więcej olejków zostanie sklasyfikowana pod względem zróżnicowania chemotypów.
Ciąża
Jeśli rozważamy stosowanie olejków podczas ciąży, musimy przede wszystkim odrzucić olejki toksyczne, których w żadnym wypadku nie wolno aplikować kobietom w tym stanie, mogłyby
77
bowiem doprowadzić do zatrucia matki i płodu, zwłaszcza w pierwszych miesiącach ciąży. Wielu innych olejków także nie można używać w tym czasie, przede wszystkim dlatego, że mogą spowodować poronienie. Przestrzegając tych ograniczeń, można bezpiecznie i z korzyścią stosować techniki aromatoterapeutyczne, ponieważ poprawiają one ogólny stan zdrowia przyszłej matki i mininalizują różne dolegliwości związane z ciążą, np. mdłości, bóle pleców, obrzęki nóg i stawów.
Podczas pierwszych trzech czy nawet czterech miesięcy powinno się odstawić olejki, które pobudzają i zwiększają skąpe miesiączkowanie. Należy unikać również olejków zwiększających skurcze (stosuje się je tylko w czasie porodu) oraz toksycznych. Olejki, których nie powinny stosować kobiety w ciąży to: anyżowy, byli-cowy, arnikowy, bazyliowy, brzozowy, kamforowy, cedrowy, z szałwi muszkatołowej, cyprysowy, koperkowy, hyzopowy, jaśminowy, jałowcowy, majerankowy, mirra, oregano (czyli lebiodko-wy), polejowy, miętowy, różany, rozmarynowy, szałwiowy, cząbro-wy, tymiankowy, golteriowy i każdy inny olejek określany jako toksyczny. Olejki rumiankowy i lawendowy również pobudzają krwawienie, ale można je aplikować w bardzo małych ilościach, w roztworach niskoprocentowych, chyba że matka ma powody, by obawiać się poronienia (wcześniejsze poronienia, częste poronienia w rodzinie, nienormalne krwawienia lub inne objawy oraz zakaz wydany przez lekarza).
W późniejszym stadium ciąży, mniej więcej od szóstego miesiąca, stosowałam olejek lawendowy, ponieważ doskonale usuwa bóle pleców. Aplikowałam także różany, w bardzo niskich dawkach i mocno rozcieńczony, ponieważ odpowiada on potrzebom emocjonalnym niektórych ciężarnych.
Najlepszym środkiem przeciwko nudnościom, które często i towarzyszą ciąży podczas pierwszych miesięcy, jest herbata imbirowa. Herbatek miętowych lepiej unikać, tak samo jak olejku miętowego.
Duża liczba kobiet skarży się na bóle w krzyżu w miarę tego, jak ciąża staje się coraz bardziej zaawansowana. Wynika to nie tylko ze wzrostu ciężaru dziecka, ale również ze zmiany kształtu
78

ciała samej kobiety, który wpływa na zwiększenie obciążenia kręgów krzyżowych w kręgosłupie. Łagodne ćwiczenia w rodzaju jogi oraz specjalne ćwiczenia przedporodowe są bardzo ważne. Pomaga również leżenie, przynajmniej przez dwadzieścia minut codziennie, na plecach, z nogami zgiętymi w kolanach i ułożonymi na krześle. Uda powinny znajdować się pod kątem prostym w stosunku do ciała, a łydki pod kątem prostym w stosunku do ud. Ta pozycja odciąża krąg krzyżowy i głęboko relaksuje przepracowane mięśnie krzyża. Jednakże masaż przynosi największą ulgę, likwiduje ból, tonizuje również pracę mięśni, które muszą podołać zwiększonemu ciężarowi. Oczywiście w miarę rośnięcia dziecka nie da się już przyszłej matki ułożyć na brzuchu. Można zastosować masaż, układając kobietę na boku. Uważam jednak, że najwygodniej i dla pacjentki, i dla masażysty będzie posadzić ciężarną na stołku przystawionym do stołu masażysty. Kobieta powinna oprzeć złożone ręce na stole, a czoło położyć na ramionach. Masażysta może wtedy uklęknąć za nią i wykonać masaż z dużą liczbą ucisków na mięśnie pleców (jest to trudne do wykonania, kiedy pacjentka leży na boku). Mięśnie krzyża powinny być lekko masowane tylko przez pierwsze cztery miesiące, ale -w tym okresie bóle pleców są rzadkim problemem. Kiedy ból rzeczywiście narasta (powiedzmy, od szóstego miesiąca) można już zupełnie bezpiecznie wykonywać energiczny masaż tej części ciała.
Te same uwagi odnoszą'się do masażu brzucha. Powinien on być bardzo lekki. Czasem trzeba z niego w ogóle zrezygnować, jeśli tylko przyszła matka ma w związku z nim jakieś obawy, aż do końca czwartego miesiąca lub nawet nieco dłużej. Potem taki masaż jest nie tylko korzystny, ale również bardzo przyjemny. Bardzo często dziecko pozytywnie reaguje na masaż. Ruchliwe dziecko, które często kopie i często się porusza, uspokaja się i pozostaje w bezruchu przez cały czas, kiedy matka poddaje się zabiegowi z jakimś uspokajającym i wyciszającym olejkiem. Dzieci, których matki regularnie zażywały masażu podczas ciąży, są bardzo spokojne, kiedy się już urodzą.
Obok masażu wykonywanego przez terapeutę przyszła matka powinna sama wklepywać olejek w brzuch i biodra; aby nie
79

dopuścić do powstania rozstępów. Nawet masaż z bezwonnym olejkiem, np. migdałowym, będzie bardzo pożyteczny. Bardziej skuteczny i przyjemny będzie on jednak, jeśli dodamy od dwóch do trzech procent olejku aromatycznego. Można go wybrać w zależności od upodobań kobiety, ale chyba najlepszy jest olejek neroli, z powodu jego właściwości pobudzających wzrost tkanki skórnej. Innym doskonałym olejkiem jest mandarynkowy.
Obrzęk stawów skokowych lub całych nóg jest problemem ostatnich miesięcy ciąży. Jeśli jest znaczny i utrzymuje się przez cały czas, należy skonsultować się z lekarzem, ponieważ może on świadczyć o poważnym zakłóceniu pracy nerek. Średnie obrzęki lub uwypuklenie się stawów skokowych pod koniec dnia można skutecznie usunąć stosując masaże nóg z olejkiem geraniowym. Dobrze, jeśli masaż taki regularnie wykonuje aromatoterapeuta, jednak może go przeprowadzać także sama ciężarna. Stosuje się tu ruchy gładkie, wydłużone, zawsze w kierunku od stóp ku biodrom. Odpoczywanie z nogami uniesionymi, umieszczonymi wyżej niż głowa, jest także bardzo dobrym sposobem, o którym nie powinno się zapominać. Najlepiej przyjąć taką pozycję, jaką opisałam wyżej, < aby równocześnie zniwelować napięcia i bóle w okolicy krzyża. Ograniczenie ilości spożywanej soli, kawy i mocnej herbaty również pomoże w zmniejszeniu obrzęków. Zaleca się także wypijanie dużej ilości zwykłej wody (butelkowanej lub filtrowanej).
Czasem zwiększenie objętości i wagi rosnącego dziecka powoduje ucisk na żyły i tętnice dolnej części brzucha, stając się przyczyną problemów z krążeniem. Pojawiają się żylaki, hemoroidy i, choć rzadko, rozszerzenia żył w pochwie. Odpoczynek z podniesionymi nogami, jak opisano wyżej, jest bardzo ważny, podobnie jak niedopuszczanie do zaparć. Niestety, w takich przypadkach nie zawsze można się uciec do stosowania metod aroma-toterapeutycznych, ponieważ wiele olejków poprawiających krążenie znajduje się na liście tych, których należy unikać podczas ciąży. Można jednak stosować olejek cytrynowy, rozcieńczony do dwóch procent, który nadaje się do delikatnego masażu. Należy
również spożywać duże ilości świeżego czosnku lub kapsułek czosnkowych.
80      l

Inne problemy zdrowotne, które powstają podczas ciąży, na przykład wysokie ciśnienie krwi, zapalenie pęcherza moczowego, omdlenia, zostały opisane w odrębnych hasłach. Można je leczyć
zgodnie z podanymi zaleceniami, mając w pamięci te olejki, których stosować podczas ciąży nie wolno.
Kąpiele aromatyczne zaleca się przez cały czas trwania ciąży i rzeczywiście są one dla przyszłej matki największym luksusem i najlepszą formą relaksu, ale z tym zastrzeżeniem, że trzeba unikać niebezpiecznych dla ciąży olejków i zbyt gorącej wody.
Ciśnienie krwi
Ciśnieniem krwi nazywamy ciśnienie, z jakim serce wtłacza krew do ^ większych naczyń krwionośnych. Ciśnienie to jest stałe w większych 'l naczyniach, ponieważ są one wystarczająco szerokie, aby nie !i zwalniać wypływu krwi z serca. Duże naczynia krwionośne rozdzielają się na mniejsze arterie i arteriole, stają coraz cieńsze, co zmniejsza przepływ krwi, a przez to ciśnienie. Kiedy krew dociera do naczyń włosowatych, zwanych kapilarami, ciśnienie jest tak małe, że może jedynie przeciwstawić się ciśnieniu zwrotnemu płynów tkankowych i przenieść krew do żył. Ciśnienie krwi w żyłach w drodze powrotnej do serca jest tak niskie, że musi być wspomagane poprzez nacisk otaczających mięśni.
. Ciśnienie krwi zmienia się zgodnie z rytmem pracy serca. Jest wyższe przy skurczu, kiedy serce wypompowuje krew, i niższe przy rozkurczu, kiedy serce odpoczywa i wypełnia się kolejną partią krwi z żył. Z niewielkimi indywidualnymi odchyleniami, normalne
ciśnienie krwi wynosi 120:80. Mierzy się je aparatem zwanym sfingomanometrem.
Aparat do mierzenia ciśnienia jest czymś w rodzaju nadmuchiwanego mankietu, który zakłada się na arterii ramienia, gdzie ciśnienie jest niemal identyczne jak przy wyjściu z serca. Ciśnienie wewnątrz mankietu podnosi słupek rtęci na tarczy (podobnie jak ciśnienie atmosferyczne czyni to w barometrze), po czym można odczytać wynik na odpowiednio wyskalowanej podziałce. Nonnal-
6 - Aromatoterapia od A do Z -                   -                    ,                   81

ny odczyt wynosi 120 milimetrów słupka rtęci przy skurczu i 80 milimetrów przy rozkurczu. Ostatnio sfingomanometry są wypierane przez nowocześniejsze urządzenia elektroniczne.
Ciśnienie krwi zmienia się ciągle, w miarę potrzeb organizmu pojawiających się nagle, a skomplikowany system chemicznej i nerwowej kontroli wprowadza przez cały czas niezbędne korekty. Poziom przepływu może się zmieniać od około pięciu litrów na minutę, kiedy ciało jest w spoczynku, do więcej niż czterdziestu litrów na minutę podczas ekstremalnego wysiłku, co oznacza, że ciśnienie musi być korygowane zmianą szerokości naczyń krwionośnych. Poszczególne organy potrzebują większej lub mniejszej ilości krwi w różnym czasie, na przykład żołądek po przyjęciu posiłku czy nogi podczas biegu. Jest to regulowane poprzez rozszerzanie się naczyń krwionośnych w przeciążonym organie i równoczesne zwężanie się innych naczyń. Owe zwężanie i poszerzanie się arterii odbywa się na "rozkaz" współczulnego układu nerwowego i odpowiednich hormonów.
Jeśli chodzi o mózg, to jego potrzeby dotyczące przepływu krwi są stałe. Niezależnie od tego, czy ciało pracuje czy odpoczywa, mózg potrzebuje około siedmiuset pięćdziesięciu centymetrów sześciennych świeżej krwi na minutę, a ciągłe zaopatrywanie mózgu jest jedną z najważniejszych funkcji mechanizmów regulujących ciśnienie krwi. Zbyt mały dopływ krwi do mózgu, wynikły ze spadku ciśnienia, powoduje zawroty głowy, czasem nawet utratę przytomności. Zbyt wysoki poziom ciśnienia krwi może natomiast uszkodzić serce i naczynia krwionośne. Mechanizmy kontroli pracują jednak nieustannie, by utrzymać odpowiednie, bezpieczne ciśnienie. Zob. też nadciśnienie, niedociśn lenie.
Cynk
Organizm ludzki potrzebuje określonej ilości mineralnego cynku (zazwyczaj od dziesięciu do piętnastu miligramów dziennie), który zapewnia wzrost kości, szybkie gojenie się ran, zdrowie skóry i tkanek nerwowych. Cynk zapewnia dobre funkcjonowanie zmy-
82
słów smaku i powonienia, tak ważnych u pacjentów leczonych olejkami aromatycznymi. Brak cynku może prowadzić do częściowej lub całkowitej utraty powonienia, które wraca samoistnie, jeśli ów brak zostanie uzupełniony.
Wiele czynników środowiskowych niszczy cynk albo zmniejsza zdolność jego przyswajania przez organizm. Takimi czynnikami są przede wszystkim spaliny wydobywające się z rur wydechowych samochodów, chemicznie zanieczyszczona żywność, niektóre leki, np. pigułka antykoncepcyjna. Spożywanie odpowiednich pokarmów bogatych w cynk, tzn. ryb, skorupiaków, jajek, ziaren roślin strączkowych, drożdży może zapewnić utrzymanie odpowiedniego poziomu cynku w organizmie lub go uzupełnić. Czasami konieczne jest uzupełnienie diety odpowiednimi preparatami, zwłaszcza jeśli wystąpią takie objawy, jak: utrata powonienia, utrata smaku, łamliwość paznokci oraz białe plamki na paznokciach.
U ludzi cierpiących na niektóre dolegliwości skórne widoczna jest znaczna poprawa, występująca po podaniu ^pewnych ilości cynku w postaci preparatów lub odpowiednio skomponowanej diety. Łuszczyca bardzo często mija po zwiększeniu dawki cynku do powyżej piętnastu miligramów dziennie.
Cyprysowy olejek
Olejek cyprysowy wytłacza się z liści i szyszek cyprysa (Cypressus sempervirens), drzewa tak charakterystycznego dla krajobrazu śródziemnomorskiego i tak bliskiego nam dzięki obrazom Cezan-ne'a i Van Gogha. W naszej wyobraźni cyprys łączy się także z cmentarzami, w związku z prastarą tradycją wywodzącą się jeszcze od starożytnych Egipcjan i Rzymian, którzy poświęcali to drzewo bóstwom zaświatów i śmierci. Drugi człon łacińskiej nazwy sempervirens oznacza "wiecznie żywy" i odnosi się do wiecznie zielonych liści cyprysa. Nigdy nie zanikająca zieleń drzewa może również symbolizować życie pośmiertne.
Olejek cyprysowy zawiera następujące substancje: d-pinen, d-kamfen, d-sylwestren, cymen, sabinol, alkohol terpenowy i cy-
83

prysową kamforę. Jest bezbarwny lub żółtawy, ma przyjemny, dymny, żywiczny, przypominający terpentynę zapach, ale nie tak silny jak olejek jałowcowy. Ma silne działanie ściągające, pomocne w leczeniu stanów, w których występuje w organizmie nadmiar płynów - od obrzęków, nietrzymania moczu i nadmiernej potliwo-ści, do krwawienia dziąseł i obfitych menstruacji. Jest bardzo przydatny jako środek do pielęgnacji cery tłustej i nazbyt uwodnionej. Często stanowi składnik męskich kosmetyków ze względu na swe antyseptyczne i ściągające właściwości oraz żywiczny zapach (znajdujemy go na przykład w płynach po goleniu), jest też dobrym dezodorantem.
Ściągające działanie olejku cyprysowego znajduje zastosowanie w leczeniu hemoroidów. Zaleca się wówczas kąpiele, stosowanie płynów do miejscowej pielęgnacji i maści o jedno- lub dwuprocen-towym stężeniu. Hemoroidy powstają wskutek zaburzeń krążenia, a olejek cyprysowy działa tonizująco na system krążenia, jest więc przydatny w leczeniu wszelkich żylaków, także odbytu. Olejek można wmasowywać (bardzo delikatnie!) w miejsca, gdzie występują żylaki, ale nigdy w kierunku od żylaka w dół, lecz zawsze do góry. Podobnymi jak przy masażu, lekkimi ruchami wklepuje się również maść z domieszką olejku.
Olejek cyprysowy ma także działanie rozkurczowe i dlatego nadaje się do leczenia astmy. Jedna lub dwie krople, wdychane z chusteczki do nosa lub gazy, powinny przynieść ulgę podczas ataku astmy lub kaszlu kokluszowego. W celu zapobieganięcia ponownym atakom można umieścić kilka kropli olejku cyprysowego na spodeczku odpowiedniego ogrzewacza olejków czy spalacza ustawionego w sypialni (lub wpuścić do zwykłego spodka z wodą). Wdychanie' oparów olejku .w czasie snu zapobiegnie nowym atakom. Metoda ta jest szczególnie przydatna w leczeniu dzieci astmatycznych, bardzo ciężko przeżywających nocne ataki choroby.
Innym ważnym zastosowaniem olejku cyprysowego jest zdolność regulowania cyklu menstruacyjnego. Zmniejsza on bolesność miesiączki i zmniejsza krwawienie, zwłaszcza u kobiet w początkowym okresie menopazuy.
84

Valnet twierdzi, że olejek cyprysowy może pomóc przy niektórych rodzajach nowotworów, jednak zastrzega się, że nie ma ewidentnych dowodów na jego skuteczność w tego typu przypadkach. Jest to dziedzina warta chyba dalszych badań.
Bardzo powszechnym zastosowaniem olejku cyprysowego jest leczenie nadmiernej potliwości stóp. Ponieważ ma on właściwości nie tylko dezodorantu, ale również środka ściągającego, efektywnie zmniejsza ilość wydzielanego potu i usuwa przy tym nieprzyjemną woń. Przy tej dolegliwości należy go stosować w formie kąpieli tak często, jak jest to konieczne.
Olejek cyprysowy to również doskonały środek odstraszający owady. Ja używałam go do ochrony psów przed pchłami. Było to podwójnie pożyteczne, ponieważ jako dezodorant w dużym stopniu usuwał on także nieprzyjemny psi zapach, który zwłaszcza latem bywa raczej uciążliwy.
Cytronelowy olejek
Olejek cytronelowy nie ma zbyt wielkiej wartości w aromatoterapii. Używa się go głównie jako środka do odstraszania owadów. Olejek ten produkuje się z aromatycznej trawy Cymbopogon nardus, rosnącej dziko oraz uprawianej na Cejlonie i w innych krajach tropikalnych. Zazwyczaj ma kolor żółtobrązowy i silny zapach cytrynowy. Jego głównymi składnikami chemicznymi są cytronelal i geraniol. Występują w nim również śladowe ilości innych związków chemicznych, których rodzaj i ilość zależy od podgatunku użytej do destylacji trawy.
Jedynym terapeutycznym zastosowaniem olejku cytronelowego, jaki sugerowano już na początku naszego wieku, jest użycie olejku do nacierania lub masażu chorych na reumatyzm (oczywiście olejku uprzednio rozcieńczonego). Nie mam dowodu na to, że istotnie jest skuteczny w leczeniu reumatyzmu. Sądzę jednak, że jest to możliwe, jeśli się porówna go z działaniem olejku cytrynowego.
Cytronelę uprawia się w dużych ilościach jako surowiec dla przemysłu perfumeryjno-mydlarskiego, jest ona bowiem skład-
85

niklem mydeł, domowych środków dezynfekcyjnych, a także preparatów do odstraszania insektów. Stosuje się ją jako zamiennik droższych olejków aromatycznych.
Używałam olejku z cytroneli do odpędzania moich kotów od wanien i kadzi, w których moczyłam swoje rośliny, i wiem, że niektóre sklepy ogrodnicze sprzedają cytronelę, która ma służyć do podobnych celów. Aby skutecznie zniechęcić zwierzęta domowe do grzebania w skrzynkach i doniczkach z kwiatami, należy odnawiać. zapach, tzn. co kilka dni skraplać ziemię olejkiem cytronelowym.
Cytrynowy olejek
Drzewo cytrynowe (Citrus limonum) pochodzi, jak się przypuszcza, z Indii. Około piątego wieku dotarło do Italii, a stąd do wszystkich krajów leżących wokół Morza Śródziemnego. Jego uprawa stała się bardzo popularna zwłaszcza w Hiszpanii i Portugalii, z którymi rywalizuje ostatnio na rynkach światowych Kalifornia.
Olejek cytrynowy uzyskuje się poprzez wyciskanie zewnętrznej części skórki cytrynowej. Na wyprodukowanie kilograma olejku potrzeba około trzech tysięcy owoców. Olejek jest żółtozielony i ma charakterystyczny zapach świeżych cytryn, zapach, którego nie da się pomylić z innym. Do aktywnych składników olejku należą:
pinen, limonen, fellandren, kamfen, linalol, octany linalolu i gerani-lu, cytral i cytronelal.
Olejek cytrynowy charakteryzuje się licznymi właściwościami, z których najważniejszą jest zdolność stymulowania leukocytów, odpowiedzialnych za obronę organizmu przed infekcjami. To bardzo cenna cecha, zarówno w leczeniu zranień zewnętrznych, jak i w zwalczaniu chorób zakaźnych. Doktor Jean Yalnet wspomina o leczeniu olejkiem cytrynowym gruźlicy, paraduru, malarii, syfilisu i rzeżączki, przy czym należy pamiętać, że są to opinie dyplomowanego lekarza medycyny. Aromatoterapeuta bez kwalifikacji medycznych nie powinien podejmować się leczenia takich chorób, chyba że stosowana przez niego kuracja uzupełnia tylko terapię przepisaną przez lekarza lub naturopatę. Stosowany w le-
86

czeniu mniej poważych dolegliwości, np. zapalenia oskrzeli, "grypy" czy infekcji gastrycznych, olejek cytrynowy wykazuje również zdolność obniżania temperatury. Z tego powodu woda z plasterkami cytryny lub sok ze świeżej cytryny, rozcieńczony wodą i osłodzony odrobiną miodu, powinien być podawany osobie chorej, ilekroć zechce się czegoś napić.
Zdolność pobudzania sił obronnych organizmu poprzez stymulowanie leukocytów sprawia, że olejek cytrynowy nadaje się doskonale do leczenia wszelkich ran i obrażeń. Na dodatek jest on hemostatykiem, to znaczy zatrzymuje krwawienie. Używałam go do leczenia małych i większych ran, do zatrzymywania krwotoków z nosa i krwawień po usunięciu zęba. Jeśli dziąsło krwawi po usunięciu zęba, należy wziąć odrobinę świeżego soku z cytryny do, ust i potrzymać tak długo, jak się da. Nie należy nim płukać ust, ponieważ może to uniemożliwić zaczopowanie się rany, co jest niezbędne do zatrzymania krwawienia. Woda do płukania ust przygotowana z soku cytrynowego jest dobrym środkiem tonizują-cym dla dziąseł, leczy zapalenie dziąseł i afty. W przypadku krwotoku z nosa należy umoczyć mały gazik w soku cytrynowym i włożyć do nozdrzy.
Olejek cytrynowy jest bardzo silnym środkiem bakteriobójczym - następny powód, dla którego świetnie się nadaje do leczenia ran itp. Doktor Jean Yalnet powołuje się na doświadczenie, które wykazało, że olejek cytrynowy zabija laseczki błonicy w ciągu dwudziestu minut, a w stężeniu zaledwie od 0,2-l % czyni pałeczki gruźlicy całkowicie nieaktywnymi. Jeśli nie jest się pewnym jakości wody, wystarczy dodać do niej sok z jednej cytryny na litr wody, aby stała się zdatna do picia i bezpieczna.
Trzecią ważną właściwością cytryny jest jej zdolność do odkwaszania organizmu. Może się to na pierwszy rzut oka wydać dziwne, jeśli się pomyśli o kwaśności samej cytryny, ale dzieje się tak w istocie, kwas cytrynowy bowiem ulega neutralizacji podczas procesu trawienia. W wyniku rozpadu powstają węglany i dwuwęglany potasu oraz wapnia, które pomagają w przywróceniu zasadowości ustroju. Jest to ważne zastosowanie we wszystkich przypadkach, kiedy dochodzi do zakłócenia równowagi kwasowo-zasado-
87
wej w organizmie na rzecz nadmiernej kwasowości. Przykład, który nasuwa mi się jako pierwszy, to nadkwasota żołądka, prowadząca do bólów i wrzodów. Olejek cytrynowy to dobry środek ogólnie tonizujący układ trawienny, łącznie z wątrobą i trzustką.
Inna sytuacja, to nagromadzenie w ustroju zbyt dużej ilości kwasów, które prowadzą do powstania bolesnych symptomów, np. podagry, czyli zapalenia stawów w przebiegu choroby zwanej dna moczową. Jest to schorzenie wywołane upośledzeniem eliminacji kwasu moczowego z organizmu. Kwas ten, odkładając się w stawach, tworzy kryształy powodujące ból i stany zapalne.
Olejek cytrynowy działa także tonizująco na układ krążenia, jest więc szczególnie skuteczny w leczeniu żylaków. Pomaga również w chorobie nadciśnieniowej i jest skuteczny jako środek zapobiegawczy przeciwko arteriosklerozie.
Wśród wielu zastosowań cytryny należy wymienić pielęgnowanie skóry. Cytryna jest łagodnym wybielaczem. Stosowana systematycznie, powoduje zmatowienie i wybielenie skóry, zwłaszcza na szyi. Jest skuteczna w zwalczaniu piegów, jeśli stosuje się ją codziennie przez jakiś czas. Ma właściwości ściągające i dlatego wywiera dobry wpływ na tłustą cerę, a z powodu cech antyseptycz-nych, stanowiących o jej przydatności w leczeniu zranień, jest równie cennym środkiem na pryszcze i krosty.
Olejek cytrynowy można stosować do leczenia odcisków i brodawek. Zawsze używałam w tych celach nie rozcieńczonego olejku cytrynowego, ale niektóre źródła podają inny przepis: dwie krople olejku cytrynowego i dziesięć kropli octu jabłkowego. Bez względu na to, jaką metodę wybierzecie, trzeba ją stosować codziennie, uważając, aby nie poparzyć zdrowej skóry otaczającej brodawkę. W ciągu dnia należy leczony odcisk lub brodawkę zakleić plastrem, a na noc pozostawiać odkryte. Zabiegi stosuje się tak długo, jak długo jest to konieczne. Olejek cytrynowy można zmieszać lub stosować wymiennie z olejkiem ti.
Niektórzy uważają, że cytryna przeciwdziała starzeniu się organizmu. Ja niestety nie mam wystarczających dowodów, by to potwierdzić, ale tonizujące, antykwasowe i inne korzystne dla ustroju właściwości cytryny rzeczywiście mogą tu odegrać pewną rolę.
88

Olejek cytrynowy, nawet rozcieńczony, wywołuje czasem podrażnienie skóry, dlatego stosuję zawsze jednoprocentowe roztwory olejku do masażu lub trzyprocentowe, które otrzymuję dodając inne olejki. Do kąpieli aromatycznych nie powinno się dodawać więcej niż trzy krople lub nawet dwie krople dla osób o szczególnie wrażliwej skórze.
Czosnek
Ponieważ czosnek jest znany ze swego nieprzyjemnego zapachu, wielu ludzi zaskakuje fakt, że jest on na liście olejków aromatycznych, sądzą oni bowiem, iż opieramy się w swej pracy wyłącznie na substancjach "aromatycznych" w potocznym tego słowa znaczeniu, czyli o miłej, słodkiej woni! Tymczasem olejek czosnkowy jest jednym z najsilniejszych znanych antyseptyków i ta tylko właściwość wystarczyłaby, aby go uznać za najpożyteczniejszy z olej-•ków. Ma on też wiele innych ważnych właściwości, tzn. oczyszczające, odtruwające, tonizujące układ krążenia i regulujące ciśnienie. Trzeba wszakże przyznać, że z powodu zapachu rzadko się go stosuje zewnętrznie, a przeważnie zaleca jedynie w formie kapsułek i tabletek do użytku wewnętrznego.
Do aktywnych składników olejku czosnkowego (Allium sati-vum) należą: alliina, allinaza, allicyna, alitiamina (rodzaj witaminy B), antybiotyki - allistatyny, garlicyna, nikotynamid (inny rodzaj witaminy B), organiczny jod, organiczna siarka, witamina A oraz wiele pierwiastków śladowych.
Tak jak w przypadku wielu innych roślin, historia czosnku liczy tysiące lat, sięga co najmniej czasów babilońskich, czyli dwóch tysięcy lat p.n.e. Jest jedną z najczęściej używanych w świecie roślin, zarówno w celach medycznych, jak i kulinarnych. Nacje, które uwzględniają czosnek w swej codziennej diecie, wykazują odpowiednio niższy współczynnik zachorowań na serce, nadciśnienie, choroby układu krążenia, jelit i zapalenia oskrzeli. Rośnie ilość dowodów na to, że w tych społeczeństwach rzadziej występują nowotwory.                •   ,
89

Z medycyny ludowej czosnek przeszedł do folkloru wielu ludów. Chociaż niektóre wierzenia i praktyki ludowe mogą się wydać śmiesznymi zabobonami i niczym więcej, współczesne badania laboratoryjne potwierdziły skuteczność niektórych, z pozoru naiwnych, metod leczniczych. Olejek czosnkowy jest wyjątkowo lotnym olejkiem, toteż szybko i skutecznie jest absorbowany przez skórę lub nos. Jak wykazały doświadczenia kontrolne, olejek czosnkowy wmasowany w stopy człowieka był wyczuwalny w jego oddechu zaledwie po dziesięciu minutach. W tej sytuacji wieszanie korali z ząbków czosnku na szyi dziecka lub wbijanie ich we framugę drzwi czy też wkładanie do butów nie wydaje się już takie śmieszne. Można zrozumieć sławę czosnku jako ochrony przed "złym okiem" czy ,,diabelską mocą", jeśli się wie, że jest doskonałym zabezpieczeniem przed wieloma chorobami, o których sądzono niegdyś, że mogą się pojawiać za sprawą "uroków".
Czosnek może uchronić przed kaszlem, przeziębieniem i innymi . ."zimowymi" chorobami, leczy niedomagania żołądkowe, reumatyzm, zabija też pasożyty przewodu pokarmowego.
Czosnek zapobiega też nadciśnieniu i chorobom serca, zarówno świeży, zjadany w potrawach, jak i w formie olejku w kapsułkach. Obniża poziom cholesterolu we krwi (oczywiście musimy wprowadzić też konieczne zmiany w sposobie odżywiania), uwalnia organizm od wszelkiego rodzaju nagromadzonych wydzielin - śluzu, flegmy itp., a ponieważ ma także działanie antyseptyczne, jest świetnym środkiem przeciwko katarom, zapaleniom zatok, zapaleniu oskrzeli (zwłaszcza przewlekłemu). Wielu ludzi zażywa jedną lub więcej kapsułek czosnkowych dziennie przez całą zimę w celu zapobiegnięcia przeziębieniom, grypie itp. W przypadku ostrego zapalenia oskrzeli należy stosować olejek czosnkowy w połączeniu z innymi olejkami, które nie tylko zwalczają infekcję, ale także łagodzą ataki kaszlu i obniżają temperaturę.
Antyseptyczne, bakteriobójcze i odtruwające właściwości czosnku czynią go przydatnym w leczeniu trądziku. Niestety pacjent najczęściej (przeważnie młody) nie godzi się na czosnkową kurację skóry, polegającą na bezpośrednim wmasowywaniu olejku czosn-
90

kowego w zmienione partie skóry (choć byłby to wyjątkowo skuteczny zabieg), należy go zatem zachęcić do codziennego zażywania kapsułek czosnkowych, które wspomogą organizm w wyzbywaniu się toksyn. Kuracja z zastosowaniem pozbawionych zapachu kapsułek jest metodą akceptowaną przez pacjentów. Niestety, w procesie usuwania zapachu znika wiele najcenniejszych właściwości czosnku.
Czosnku używano od tysięcy lat w celu zapobiegania i zwalczania robaczycy przewodu pokarmowego zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Stosuje się go wewnętrznie (świeży lub w kapsułkach) w leczeniu świerzbu, równolegle z olejkami lawendowym i miętowym, aplikowanymi zewnętrznie.
Jest jednym z najlepszych środków przeciwko infekcjom żołąd-kowo-jelitowym. Trzeba go stosować zapobiegawczo, zwłaszcza podczas zagranicznych wojaży do krajów, gdzie można się spodziewać zatruć pokarmowych. Radziłabym zjadać miejscowe potrawy, na pewno bogate w czosnek, zamiast dań przygotowywanych specjalnie dla turystów.
Doświadczenia laboratoryjne, przeprowadzone w 1969 roku, udowodniły, że czosnek jest skuteczną bronią przeciwko bakteriom E-coli, które atakują drogi moczowe. Bakterie te, z rodziny Escherichia, zamieszkują zazwyczaj jelito grube i normalnie są nieszkodliwe, jednak kiedy się wydostaną poza układ trawienny, stają się groźne i powodują infekcje pęcherza moczowego i nerek. Czosnek jako antybiotyk ma tę zaletę, że nie zabija pożytecznych bakterii przewodu pokarmowego, jak to czynią antybiotyki syntetyczne. W przeszłości, zanim ustalono te fakty, czosnek był znany jako skuteczny lek przeciwko zapaleniom pęcherza, zwłaszcza dla ludzi, którzy mieli skłonność do częstego zapadania na tę chorobę.
Jeśli chodzi o czosnek w aromatoterapii, to stosowanie tego niezwykle cennego specyfiku musi być ograniczone do podawania go w postaci kapsułek zażywanych wewnętrznie (od jednej do trzech, trzy razy dziennie w stanach ostrych lub raz dziennie, najlepiej wieczorem, w stanach chronicznych oraz zapobiegawczo), stosowanie zewnętrzne, ze względu, na zapach, jest prawie niemożliwe.
91

Istnieje jeszcze jedna efektywna metoda, godna polecenia przy niektórych stanach, to znaczy stosowanie kapsułek jako czopków. Jedną lub więcej kapsułek należy założyć do odbytu tak głęboko, jak tylko się da, zaraz po wypróżnieniu. Należy do tych celów używać specjalnych rękawic lekarskich, które można nabyć w aptece. Ta metoda jest szczególnie przydatna w leczeniu zapalenia pęcherza moczowego, wszystkich dolegliwości związanych z trawieniem, robaczycy jelit i dla tych osób, nielicznych zresztą, które czują, że czosnek działa drażniąco na ich żołądki.
Czyraki
Ciepłe kompresy z dodatkiem olejków aromatycznych przyśpieszają "wyciąganie" substancji toksycznych i gojenie się czyraka. Najlepiej użyć w tym celu olejków bergamotowego i lawendowego, z powodu właściwości antyseptycznych, oraz rumiankowego. Całą powierzchnię skóry wokół czyraka powinno się przemywać kilka razy dziennie jedno-, dwu- lub trzyprocentowym roztworem olejku lawendowego lub bergamotowego.
Osoba cierpiąca z powodu czyraków, zwłaszcza jeśli są one liczne lub często się powtarzają, powinna starać się obniżyć poziom toksyn w swoim organizmie. Sprzyjają temu oleiste masaże i kąpiele (najlepiej jedno i drugie) z takimi odtruwającymi olejkami jak:
jałowcowy, lawendowy, bergamotowy. Czosnek zażywany codziennie powinien pomóc w procesie odtruwania, podobnie herbatki ziołowe i nalewki, zwłaszcza z kopru i pokrzywy. Konieczna jest porada dietetyka, który potrafiłby odwieść cierpiącego od spożywania zbyt oczyszczonego pożywienia i zachęcić do diety warzywno-owocowej z przewagą świeżych, surowych produktów. Niezbędne jest też przyjmowanie witamin i soli mineralnych aż do czasu, gdy organizm powróci do normy.
"' Czyraki pojawiają się także często w .przypadku obniżenia się odporności organizmu w wyniku choroby albo stresu. Wówczas niezbędne mogą się okazać inne olejki i inne sposoby leczenia.


D
Depresja
Depresja może przybierać bardzo różne formy i wynikać z różnych przyczyn, ale jest ogromna ilość roślin, które mogą pomóc w przezwyciężeniu tego stanu. Jest wiele olejków aromatycznych o działaniu antydepresyjnym i trzeba niemałego doświadczenia terapeutycznego, aby wybrać olejek, lub mieszankę olejków, najbardziej odpowiedni dla danego pacjenta w danym momencie, przy czym potrzeby pacjenta mogą się zmieniać z dnia na dzień, a nawet z godziny na godzinę.
Bezcelowe byłoby na przykład stosowanie olejku uspokajającego u osoby, u której depresja objawia się uczuciem nienormalnego przemęczenia i ospałości. Z drugiej strony, jeśli depresja przyjmie formę niepokoju, irytacji i bezsenności, taki właśnie olejek wydaje się niezbędny. Olejki: rumiankowy, z szałwii muszkatołowej, lawendowy, sandałowy i ilangowy są olejkami zarówno uspokajającymi, jak i antydepresyjnymi, podczas gdy bergamotowy, geraniowy, melisowy i różany poprawiają nastrój bez przytępiania zmysłów.
Kiedy z depresją łączą się stany lękowe, najbardziej odpowiedni jest olejek neroli, olejku jaśminowego natomiast używa się chcąc •zwiększyć wiarę pacjenta zarówno w samego siebie, jak i w możliwość przezwyciężenia nie sprzyjających okoliczności.
Masaże są oczywiście bardzo ważne w leczeniu depresji, choćby ze względu na osobisty kontakt z terapeutą, ale kąpiele są nie mniej cenne z uwagi na to, że można ich zażywać codziennie, czy po
93

prostu kiedy pacjent tego potrzebuje. Ponadto zmuszają one osobę ulegającą depresji do zrobienia czegokolwiek dla siebie samej i zajęcia się czymkolwiek.
W leczeniu depresji trzeba zwracać szczególną uwagę na odczucia i preferencje pacjenta dotyczące olejków, które chciałoby się zastosować, ponieważ instynkt często podpowiada najlepszy w danym momencie wybór. Równocześnie zmiana preferencji podczas kolejnych zabiegów może dać terapeucie klucz do poznania nastrojów i potrzeb jego pacjenta. Zob. też lękowe stany, stres.
Destylacja
Destylacja jest najważniejszą metodą otrzymywania olejków aromatycznych z roślin. Według niektórych autorów, jest to jedyna metoda uzyskiwania olejków aromatycznych. Produkty wytworzone innymi metodami nazywamy esencjami lub absolutami.
. Destylacja polega na podgrzewaniu materiału roślinnego albo poprzez umieszczanie go w ogrzewanej, a następnie doprowadzanej do wrzenia wodzie, albo poprzez rozłożenie roślin na siatkach lub rusztach, pod którymi gotuje się wodę tak, że para przechodzi przez destylowany materiał. Używa się do tego liści, gałązek, płatków, jagód i innych części roślin. Jeśli rośliny umieszcza się w wodzie, proces ten nazywa się destylacją bezpośrednią, jeśli kładzie się je na półce i przepuszcza przez nie parę, określa się ten sposób mianem destylacji parowej.
W każdej z tych dwóch metod temperatura i gorąca para powodują, że wyspecjalizowane komórki roślinne, magazynujące esencje, pękają i uwalniają je w postaci oparów. Razem z parą roboczą zbierają się one w rurkach urządzeń chłodzących, gdzie znowu obie zamieniają się w ciecze, zbierane do odpowiednich naczyń, co kończy ten cały proces technologiczny. Para robocza, użyta w procesie destylacji, przemienia się w wodę destylowaną, esencja roślinna natomiast w olejek aromatyczny. Olejek jest lżejszy od wody, zbiera się więc na powierzchni wody, dzięki czemu można go łatwo od niej oddzielić. W niektórych przypadkach taka woda destylowana,
94

a właściwie destylat wodny, jest również bardzo cennym produktem i trafia do sprzedaży jako woda kwiatowa albo woda ziołowa. We Francji destylaty określa się mianem hydrolatów.
Z wyjątkiem kilku roślin, ilość olejku aromatycznego, jaką uzyskuje się drogą destylacji, jest nieznaczna i stanowi właściwie produkt uboczny procesu produkcji wody różanej lub wody z kwiatów pomarańczy. Do otrzymywania esencji z delikatnych płatków kwiatowych stosuje się inne metody, np. metodę wyciągów tłuszczowych lub rozpuszczalnikowych.
Proces destylacji jest znany i stosowany do pozyskiwania olejków aromatycznych przynajmniej od dziesiątego wieku naszej ery. Został wynaleziony prawdopodobnie w Persji, gdzie olejki były wysoko cenione jako perfumy (wystarczy przypomnieć sobie Szekspirowskie "wonności Arabii"). Trzeba jednak dodać, że podczas ostatnich wykopalisk, prawdopodobnie we Włoszech, odkryto proste destylatory, co wskazywałoby na to, że Rzymianie już wcześniej znali tę technikę.
Niektóre destylatory używane dzisiaj, zwłaszcza w mniej rozwiniętych krajach oraz w niewielkich wiejskich destylatorniach Europy, niewiele się różnią od najwcześniejszych przyrządów. Jednakże tam, gdzie produkcja olejków aromatycznych stanowi ważną i rozwiniętą gałąź przemysłu, aparatura jest zwykle bardzo skomplikowana, mimo że zasada tego procesu pozostaje prawie nie zmienioną. Do budowy nowoczesnych destylatorów używa się dzisiaj najlepszej gatunkowo stali nierdzewnej, aby uniknąć jakiejkolwiek reakcji, która mogłaby zajść między olejkami a ścianami naczyń. Ma to gwarantować lepszą jakość destylatu. Zob. też. ekstrakcja, esencje, filtracja, olejki aromatyczne, wyciąg tłuszczowy, wytłaczanie.
Dezodoranty
Kilka olejków aromatycznych ma skuteczne działanie dezodorują-ce, można ich używać w pokojowych odświeżaczach powietrza, neutralizujących zapachy kuchenne, zapach dymu tytoniowego czy

95
inne wonie, a także w kąpieli, jako dezodorantów osobistych. Jedna czy dwie firmy kosmetyczne, wytwarzające preparaty oparte na bazie roślinnej, oferują dezodoranty w rozpylaczu z domieszką olejków aromatycznych.
Najsilniejszymi dezodorantami wśród olejków aromatycznych są: bergamotowy, lawendowy, neroli, jałowcowy, cyprysowy, tymiankowy i szałwiowy. Olejek bergamotowy ma ponadto tę zaletę, że ma wspaniały, świeży, cytrusowy aromat, odpowiadający jednakowo mężczyznom i kobietom.
Dezynfekujące środki
Wszystkie olejki aromatyczne mają zdolność zabijania bakterii lub przynajmniej ograniczania ich rozwoju i rozmnażania. Niektóre olejki działają tylko na określone bakterie, inne w szerszym zakresie. Niewielka ilość olejków zabija również wirusy. Niektóre z nich są znacznie silniejszymi środkami dezynfekującymi niż chemikalia, silniejszymi nawet od fenolu, który stosuje się jako standard do porównywania z innymi środkami w testach laboratoryjnych. Najbardziej przydatne w tej dziedzinie są następujące olejki: bergamotowy, goździkowy/eukaliptusowy, jałowcowy, lawendowy, ti oraz tymiankowy.
Każdy z nich doskonale nadaje się do dezynfekcji pokoju, zwłaszcza podczas lub po chorobach zakaźnych. Stężone roztwory wodne tych olejków to doskonałe płyny do przemywania wszystkich powierzchni w zakażonych pomieszczeniach. Najlepszą metodą jest rozpylenie olejku w powietrzu. Można to uzyskać dzięki zastosowaniu odpowiedniego rozpylacza, pul-weryzatora lub specjalnego ogrzewacza do olejków aromatycznych czy też umieszczając kilka kropli olejku na żarówce lub kaloryferze. Oczywiście najlepiej jest użyć specjalnego, fabrycznego generatora aerozolowego. Zob. też. aerozolowe generatory, bakteriostatyki, epidemie, ogrzewacze, rozpylanie olejków aromatycznych, zakaźne chorób y.
96

Dieta
Hipokrates, ojciec medycyny, ponad dwa tysiące lat temu wysunął teorię, że choroby spowodowane są niewłaściwą dietą. Produkty żywnościowe, których używamy dzisiaj, są o wiele mniej odżywcze, za to znacznie bardziej zatrute niż te, które spożywano w agrarnym społeczeństwie Grecji około piątego wieku przed naszą erą.
Leczenie nawet najlepszymi olejkami przez aromaterapeutę nie odniesie skutku, jeśli organizm jest źle odżywiony albo przeładowany toksycznymi odpadami.
Potrzeby dietetyczne różnych ludzi bardzo się różnią i nie można wprowadzić jakichś twardych i niepodważalnych reguł w tym względzie, warto natomiast spróbować zastosować się do niektórych pożytecznych wskazówek. Na przykład, podczas gdy proste diety wegetariańskie, opierające się na spożywaniu roślinnych pokarmów, są powszechnie uznawane za ideał, istnieją ludzie, którzy nie mogą wytrzymać bez odrobiny mięsa. W ich organizmach może po prostu występować brak pewnych enzymów, niezbędnych do przetwarzania białka pochodzenia roślinnego na formy możliwe do ich utylizacji. Zapotrzebowanie kaloryczne jest równie trudne do ustalenia, ponieważ wydajność przemiany materii w każdym indywidualnym przypadku jest zupełnie inna. Dzienne zapotrzebowanie na witaminy i sole mineralne również nie jest jednakowe. Wykazy dziennych dawek witamin i soli mineralnych, sporządzone przez departamenty zdrowia w niektórych krajach, w wielu przypadkach uwzględniają dawki o wiele niższe od rzeczywistych wymagań danego organizmu.
Jedyną radą, jednakowo przydatną dla wszystkich, jest unikanie dodatków chemicznych. Żywność faszeruje się obecnie środkami chemicznymi na każdym etapie produkcji, poczynając od ziarna, na gotowym .wyrobie sprzedawanym w sklepie kończąc. Nawozy sztuczne, pestycydy, herbicydy, barwniki, zapachy i konserwanty przedostają się niemal do całej żywności dostępnej na rynku, przy czym o wielu z nich wiadomo, że są rakotwórcze, a inne się o to podejrzewa.
Inne, oficjalnie uznawane za nieszkodliwe w małych dawkach, kumulują się w organizmie, aż osiągną poziom toksycznością


7 - Aromatoterapia od A do Z

a jeszcze inne, chociaż nie powodują wykrywalnej szkody, obciążają ustrój dodatkową pracą potrzebną do ich wydalenia. Podczas setek tysięcy lat ewolucji nasz organizm został tak "zaprogramowany", aby potrafił rozpoznawać poszczególne substancje organiczne jako żywność pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Tych kilka dziesięcioleci, podczas których wzrosła ilość dodawanych do naszego pożywienia chemikaliów, to mniej niż błysk na skali czasu i nasz organizm nie jest w stanie przystosować się do takiego ogromu nowych substancji, z jakim musi sobie radzić. Kiedy organizm rozpoznaje jakąś substancję jako "obcą", mobilizuje różne mechanizmy do jej zneutralizowania. Może zacząć produkować nadmierne ilości histaminy w odpowiedzi na pojawienie się nieprzyjaznej substancji, wywołując tym samym objawy różnych uczuleń. Może podejmować ogromny wysiłek wyeliminowania obcego ciała przez skórę, co staje się początkiem egzemy i łuszczycy. Może również podjąć próbę jego inaktywacji poprzez odgrodzenie ich i odizolowanie od własnych tkanek. W takim przypadku produkuje dużą ilość śluzu wokół obcej substancji, aż płuca, nos, zatoki i okrężnica dosłownie się nim zatykają. Wreszcie organizm może po prostu przechowywać chemikalia w jednym organie, przeważnie w wątrobie, gdzie przez jakiś czas nie czynią szkody, ale wkrótce doprowadzają do choroby, ponieważ ich ilość wciąż wzrasta.
Hormony i antybiotyki w ogromnych ilościach trafiają do pasz zwierzęcych, przy czym jedne i drugie bardzo nam szkodzą. Przedwczesna dojrzałość seksualna (na przykład wystąpienie miesiączki w piątym roku życia) i wyrastanie piersi u mężczyzn ma związek z regularnym spożywaniem kurcząt karmionych hormonami, a niewielkie, ale ciągle powtarzające się dawki antybiotyków powodują, że kiedy naprawdę będziemy potrzebowali antybiotyku, okaże się on nieskuteczny.
Najprostszą radą jest spożywanie pokarmów w stanie najbardziej zbliżonym do naturalnego. Należy unikać produktów, które zostały mocno przetworzone, to znaczy włożone do puszek, zamrożone, na wpół ugotowane, zapaczkowańe itd. Mogliście wyczytać, że zamrażanie produktów zachowuje w nich witaminy lepiej
98

niż wkładanie ich do konserw lub inne metody przedłużania trwałości, trzeba jednak pamiętać, że wiele mrożonych produktów Sztucznie się barwi.
, Trzeba zjadać produkty znajdujące się jak najbliżej początku łańcucha powstawania żywności. Zwierzęta wypasa się roślinami, które były sztucznie nawożone i opryskane. Ich organizmy gromadzą resztki tych chemikaliów. Jeśli spożywamy mięso zwierząt, pobieramy dużą liczbę chemikaliów w skoncentrowanej postaci. Odnosi się to do jajek, mleka, również sera, jeśli nabiał pochodzi od sztucznie karmionych zwierząt. W ten sposób nawet wegetarianie nie unikają zanieczyszczeń i muszą być świadomi tego problemu w takim samym stopniu jak zjadacze mięsa.
Hoduj jak najwięcej własnych warzyw i owoców, jeśli tylko masz możliwości, albo znajdź źródło zaopatrzenia w warzywa i owoce wyhodowane na nawozach naturalnych i nie pryskane. Jeśli jest to zupełnie niemożliwe, strannie myj wszystko przed jedzeniem. Nie usunie to wszystkich zanieczyszczeń chemicznych, ale jednak obniży ich ogólną dawkę.
Jeśli jadasz mięso, staraj się kupować je od farmerów, którzy hodują swoje zwierzęta w sposób naturalny, bez hormonów i antybiotyków. Jeśli nawet możesz zdobyć mięso w miarę naturalnie wyhodowanych zwierząt, staraj się unikać mięs czerwonych (wieprzowiny i wołowiny), ponieważ mają one dużą zawartość tłuszczów i kwasów. Trzeba przy tym pamiętać, że wieprzowina jest najbardziej toksyczna ze wszystkich mięs. To przede wszystkim wieprzowina (wołowina w mniejszym stopniu) wywołuje reakcję zakwaszania w organizmie, powodującą powstanie wielu chorób.
Zjadaj jak najwięcej pożywienia w stanie surowym. Gotowanie niszczy albo zmienia wiele najważniejszych składników żywieniowych.
Zjadaj "żywą żywność" - kiełki zbóż, nasiona roślin strącza-kowych. To bardzo proste zmusić do kiełkowania po prostu na półce w kuchni nasiona zbóż czy roślin strączkowych. Taki rodzaj pożywienia jest szczególnie bogaty w niezbędne składniki odżywcze. Kiełkujące nasionko to rzeczywiście prawdziwy początek łańcucha żywieniowego.
99

Dużą część pobieranych przez nas pokarmów stanowią węglowodany, skrobie i cukry, będące paliwem dostarczającym nam ciepła i energii. Przewód pokarmowy musi też dostać odpowiednią ilość błonnika, aby mógł normalnie i zdrowo funkcjonować.
Oczyszczane węglowodany, tzn. biały cukier, biała mąka i wszystkie produkty z nich wytworzone, nie dostarczają naszemu organizmowi niezbędnego błonnika, ponieważ został on usunięty z nich w procesie technologicznym. Takie węglowodany dostarczają nam tylko paliwa - "pustych" kalorii bez jakiejkolwiek wartości odżywczej. Oczyszczane cukry niebezpiecznie podnoszą poziom cukru we krwi, a trzustka musi przez cały czas wypompowywać z siebie insulinę, zdolną do usunięcia nadmiaru cukru. Insulina z kolei dosyć szybko obniża ilość cukru do tak niebezpiecznie niskiego poziomu, że człowiek czuje się zmęczony i zdenerwowany, dostaje zawrotów głowy, a nawet traci przytomność, i oczywiście ciągle odczuwa głód. Jakaś niewielka przekąska z osłodzonej potrawy szybko usuwa te objawy, ale uruchamia ponownie wyżej opisany proces. Tak oto poziom cukru we krwi ^nieustannie waha się od zbyt wysokiego do zbyt niskiego. O wiele bezpieczniej jest spożywać nie oczyszczone węglowodany w postaci całych, pełnych ziaren, nie rafinowany cukier w małych ilościach, odrobinę miodu i suszonych owoców, aby ustrój dostawał cukry i skrobie w takiej postaci, z jaką może sobie poradzić w bardziej efektywny i zrównoważony sposób. Całe ziarna, owoce i warzywa dostarczają też niezbędnego błonnika, który zapewnia właściwą szybkość przesuwania się mas pokarmowych przez układ trawienny. Pożywienie pozbawione błonnika ma tendencję do długotrwałego pozostawania w okrężnicy. Wywołuje to proces fermentacyjny, który prowadzi do najróżniejszych chorób, łącznie z przetokami i rakiem okrężnicy.
\   Białka dostarczają zarówno produkty roślinne, jak i zwierzęce. Podstawowymi ,,cegiełkami" białkowymi, które organizm ludzki zużywa na budowę i naprawę własnych struktur, są aminokwasy. Wszystkie te struktury - kości, mięśnie, narządy wewnętrzne, włosy i paznokcie - wymagają obecności dwudziestu aminokwasów. Nie wszystkie aminokwasy jednak są
100
produkowane przez nasz organizm. Istnieje osiem aminokwasów, których nie potrafi on zsyntetyzować i musi otrzymać je w pożywieniu. Pożywienie, z którym otrzymujemy osiem aminokwasów, nazywamy podstawowym lub pierwszoklasowym. Mięso, jajka, soja wchodzą do tej kategorii. Najważniejsze białka pochodzenia roślinnego muszą występować razem w jednym posiłku, aby dostarczyły wszystkich ośmiu istotnych aminokwasów. Ziarno w połączeniu z roślinami strączkowymi, ziarno w połączeniu z orzechami lub rośliny strączkowe w połączeniu z orzechami tworzą zamienniki podstawowych białek. Orzechy brazylijskie (orzesznica wyniosła - Bertholletia excelsa) są ważnym składnikiem takich kompozycji, ponieważ dostarczają aminokwasu, który nie występuje w innych produktach roślinnych.
Większość ludzi na Zachodzie pochłania zbyt wiele białek - to również stanowi potencjalne zagrożenie, zwłaszcza jeśli są to białka pochodzenia zwierzęcego. Kwas moczowy jest produktem rozpadu białek w procesie trawienia. Normalnie jest on wydalany bez większych trudności. Jeśli jest go za Uużo, organizm może przestać nadążać z jego wydalaniem i zacznie się on gromadzić w postaci kryształków w stawach albo w nerkach. Stwarza to warunki do powstania podagry, artretyzmu i różnych chorób nerek. U niektórych ludzi występuje brak enzymu umożliwiającego wydalanie kwasu moczowego. Wysokie ciśnienie krwi jest następną chorobą związaną ze spożywaniem nadmiernej ilości białek.
Białko zwierzęce zawsze ma dużą zawartość tłuszczów. Udowodniono niejednokrotnie, że ma to wpływ na chorobę nadci-śnieniową oraz niedomagania naczyń wieńcowych. Organizm potrzebuje pewnej ilości tłuszczów, lecz pochodzenia roślinnego. Mózg, rdzeń kręgowy, serce, płuca, wątroba i inne życiowo ważne organy, podobnie jak mięśnie, potrzebują określonych kwasów tłuszczowych, zwanych nienasyconymi kwasami tłuszczowymi, przy czym mózg na przykład tworzą one w prawie pięćdziesięciu procentach. Niektóre z nich, jak na przykład aminokwasy, organizm może komponować sam dla własnych potrzeb, ale istnieją
101

dwa - kwas linolowy i linolenowy - których organizm nie potrafi wytwarzać i musi je uzyskać z roślin. Olejek z wiesiołka dwuletniego jest tu jednym z najbogatszych źródeł.
Oprócz głównych składników pożywienia, spożywanych w pewnych ilościach codziennie, istnieją substancje, których potrzebujemy w minimalnych ilościach, ale które mają pierwszorzędne znaczenie dla zdrowia. Są to witaminy, sole mineralne i elementy śladowe.
Witaminy A, D, E i F są witaminami rozpuszczalnymi w tłuszczu i mogą być magazynowane przez jakiś czas w wątrobie, witamina C natomiast i wszystkie witaminy z grupy B są rozpuszczalne w wodzie i organizm nie może ich przechowywać. Dlatego właśnie niezbędne są codzienne "świeże dostawy". Byłoby idealnie, gdyby całe nasze zapotrzebowanie na witaminy i inne elementy śladowe mogło być zaspokajane przez spożywanie odpowiedniego pożywienia, ale na tym nie całkiem doskonałym świecie stosunkowo niewielka liczba ludzi w krajach rozwiniętych żywi się odpowiednio. (Oczywiście nie rozważam tu problemu, że miliony ludzi na świecie po prostu nie mają co jeść, bo to odrębne zagadnienie.)
Indywidualne zapotrzebowanie na witaminy i sole mineralne bardzo się różnią. Rządowe departamenty zdrowia w niektórych krajach ustaliły dzienne minimum potrzebnych witamin i minerałów, ale są to często dawki tak niskie, że mogą jedynie zapobiegać wystąpieniu poważnych objawów niedoboru, np. szkorbutu. Indywidualne zapotrzebowanie na witaminę C może być na przykład czterysta razy wyższe od zalecanych dawek, a w wyjątkowych wypadkach nawet tysiąc razy. Choroby, stres, zanieczyszczenie żywności i środowiska, alkohol, palenie tytoniu są czynnikami, które zwiększają zapotrzebowanie organizmu na różne środki odżywcze, zmniejszając równocześnie zdolność do ich wchłaniania. W takich sytuacjach może się okazać konieczne sztuczne ich uzupełnianie choć przez krótki czas.
Wielu aromatoterapeutów łączy dzisiaj porady dietetyczne z leczeniem olejkami aromatycznymi lub kieruje swego pacjenta do dietetyka.
102
Niektórzy aromatoterapeuci zalecają powstrzymywanie się od spożycia mięsa w dniu, kiedy przewiduje się seans aromatoterapeu-tyczny z użyciem olejków. Podobnych rad udzielają terapeuci leczący akupunkturą i inni terapeuci medycyny naturalnej. Uważają oni, że chemiczne reakcje zachodzące w organizmie, kiedy przewód pokarmowy jest zajęty trawieniem mięsa, przeciwstawiają się subtelnym wpływom olejków aromatycznych. Można się również spotkać z wymogiem picia ogromnej ilości wody w ciągu dwudziestu czterech godzin po zabiegu.
Rzeczywiście, spożywanie mięsa zmienia zapach olejków aromatycznych (podobnie jak zwykłych perfum), kiedy się je aplikuje na ciało, stąd wielu aromatoterapeutów potrafi odróżnić po zapachu zjadacza mięsa od wegetarianina. Wielu ludzi sygnalizuje również, że ich własna wrażliwość na zapachy wzrosła znacznie od chwili, kiedy przestali spożywać mięso.
Drożdżyca
Drożdżyca to infekcja błony śluzowej, spowodowana przez pewien rodzaj pleśni o łacińskiej nazwie Candida albicans. Czasami atakuje usta, zwłaszcza u niemowląt, ale przeważnie jest to zakażenie pochwy.
Drożdżyca często jest następstwem kuracji antybiotykowej, ponieważ antybiotyki zabijają wiele pożytecznych bakterii żyjących w przewodzie pokarmowym. Każdy z nas jest nosicielem kandyd, ale w normalnych warunkach flora bakteryjna przewodu pokarmowego nie dopuszcza do ich rozmnażania się w takim stopniu, aby stanowiły jakieś zagrożenie.
Leczenie aromatoterapeutyczne drożdżycy polega na stosowaniu kąpieli i miejscowym użyciu olejków: lawendowego, mirry albo ti, zarówno w mieszance, jak i osobno. Te trzy olejki są znane ze swych właściwości grzybobójczych i chociaż ti jest chyba z tej trójki najsilniejszy, może wywołać podrażnienie delikatnej błony śluzowej, lepiej więc stosować go w bardzo małym stężeniu w połączeniu z mirrą i lawendą, po uprzednim starannym rozcieńczeniu.
103

, Równocześnie należy przyjmować tabletki jogurtowe i kapsułki Lactobacillus, które przyśpieszają odbudowę flory bakteryjnej przewodu pokarmowego. Trzeba również zjadać duże ilości naturalnego jugurtu. Kobiety, u których choroba się przedłuża albo ma tendencje do nawrotów, powinny chyba zastosować odpowiednią dietę. Mianowicie całkowicie wykluczyć wszystkie cukry, ponieważ cukier jest używką dla wszelkich grzybów, a także skrobię, zwłaszcza rafinowaną. Drożdże, wyroby drożdżowe i sfermentowane potrawy, takie jak: miso, sos sojowy, ocet itp;, również należy usunąć.
Leczenie olejkami i dietą powinno trwać przez pewien czas, nawet jeśli objawy ustąpią dosyć szybko. Trzy miesiące, a może nawet sześć - to chyba konieczne minimum, aby przywrócić kontrolę organizmu nad inwazją kandyd. Zbyt wczesne przerwanie kuracji powoduje bardzo szybki nawrót choroby. Jak w przypadku każdego długotrwałego leczenia olejkami, należy je co jakiś czas
zmieniać.
Drożdży ca i zapalenie pęcherza moczowego często splatają się ze sobą w bolesny i bardzo denerwujący ciąg chorobowy. Antybiotyki bowiem, które przyjmuje się przeciwko zapaleniu pęcherza, rujnują naturalny system obronny, wymierzony w kandydy. Stosowanie olejków aromatycznych w leczeniu zapalenia pęcherza, osobno lub w połączeniu z antybiotykami, jeśli nie ma innego wyjścia, spożywanie jogurtów lub tabletek lactobacillowych osłabiają skutki uboczne działania leków.
Dziąseł zapalenie
Zapalenie dziąseł (gingmtis) jest wynikiem infekcji bakteryjnej. Dziąsła bolą i krwawią podczas mycia szczoteczką albo w czasie zjadania twardych pokarmów. Dziąsła stają się miękkie, zaczynają opadać i wręcz zanikać. W wyniku chorób dziąseł ludzie tracą więcej zębów niż z powodu chorób samych zębów.
Najważniejsze jest skrupulatne przestrzeganie higieny jamy ustnej, zarówno w leczeniu zapaleń dziąseł, jak i zapobieganiu im,
104przy czym płyny do pielęgnacji i płukania ust, oparte na bazie olejków aromatycznych, stanowią bardzo ważną część prawidłowego postępowania z dziąsłami.
Istnieje wiele esencji przydatnych w zwalczaniu bakterii powodujących zapalenie dziąseł; najważniejsze z nich to szałwia i tymianek. Tymol, główny składnik olejku tymiankowego, znaleźć można w większości produkowanych przez przemysł środków do pielęgnacji jamy ustnej. Esencja koperkowa i mandarynkowa również są bardzo cenne, ponieważ wzmacniają dziąsła i utwardzają je. Następnym ważnym olejkiem jest mirra, ze względu na jej kojące i tonizujące właściwości.
Odpowiednią recepturę na przygotowanie płynu do pielęgnacji dziąseł zamieściłam w D o d a t k u C, ale istnieje wiele możliwości komponowania poszczególnych składników. Można zastosować olejek szałwiowy zamiast tymiankowego albo zmieszać oba w równych ilościach (po piętnaście kropli). Można też zastąpić olejek koperkowy mandarynkowym, jeśli ktoś woli jego smak.
Miksturę należy przechowywać w dobrze zakręconej butelce i dodawać dwie łyżeczki na pół kieliszka ciepłej wody. Takim roztworem płukać usta przynajmniej dwa razy dziennie^
Jeśli infekcja jest poważna, można zastosować wyciąg z mirry bezpośrednio na zaatakowane partie dziąseł. Delikatny masaż dziąseł poprawia miejscowe krążenie i przyśpiesza wyleczenie. W tym celu należy bardzo starannie wyczyścić ręce szczoteczką, umyć je bardzo dokładnie, potem zwilżyć koniuszki palców jedną lub dwiema kroplami mikstury i masować dziąsła delikatnie, ale równocześnie energicznie, zwłaszcza u nasady zębów. Jest to szczególnie dobra metoda, kiedy dziąsła tak bolą, że nie można ich dotknąć szczoteczką. Duże ilości witaminy C doskonale wspomagają kurację. Zob. też jamy ustnej wrz o dziejące zapalenie.
Dzieci a aromatoterapia
Olejki aromatyczne mogą bezpiecznie i efektywnie leczyć dzieci, pod warunkiem że będzie się przestrzegać pewnych reguł. Dzieci
105

bardzo dobrze reagują na metody aromatoterapii i innych naturalnych form leczenia, ponieważ nie mają żadnych uprzedzeń do proponowanych zabiegów. Ponadto młody organizm zawsze dysponuje ogromnymi możliwościami odnawiania swych sił witalnych. Potencjał samowyleczenia u dziecka nie został jeszcze roztrwoniony przez długie lata szkodliwej diety, stresu, niehigienicznego trybu życia, życia w zanieczyszczonym środowisku itp. Nie znaczy to oczywiście, że dzieci nie podlegają zgubnym wpływom tych czynników. Przeciwnie, są one znacznie bardziej podatne i bezbronne wobec powyższych zagrożeń ze względu na mniejszą masę ciała i stąd relatywnie większą dawkę wchłanianych trucizn. Niemniej dzieci mają większą zdolność szybkiego wyzbywania się toksyn oraz organizmów infekcyjnych, jako że młody organizm nie został jeszcze wytrącony z równowagi przez toksyczny balast nagroma-^ dzony w ciągu wielu lat.
Wszystkie proste metody zastosowań olejków aromatycznych, takie jak: kąpiele, inhalacje, kompresy, rozpylanie olejków w powietrzu, są bardzo przydatne w zwalczaniu chorób dziecięcych. Małe dzieci i niemowlęta reagują też bardzo dobrze na proste masaże. Nie ma potrzeby, aby matka zdobywała jakieś bardzo specjalistyczne wykształcenie w dziedzinie technik masażu, ponieważ istnieje jedna czy dwie doskonałe książki-samouczki dotyczące tych spraw. Od chwili narodzin każda matka dotyka swojego dziecka podczas kąpieli, przewijania, ubierania, karmienia itp., a wszystkie te czynności mogą być łatwo pogłębione delikatnym masażem z rozcieńczonymi olejkami aromatycznymi. W miarę tego, jak dziecko rośnie, kontakt cielesny między nim a matką bardzo często słabnie i zanika, ale można tego uniknąć, jeśli przyzwyczai się je od okresu niemowlęcego do regularnych masaży wykonywanych przez matkę. Czy nie mogłyby być włączone jako stały program do kąpieli i usypiania?
Regularne stosowanie olejków aromatycznych w domu w formie kąpieli, masaży, rozpylanie ich w pokoju dziecka czy stosowanie "ogrzewaczy" to bardzo skuteczne metody medycyny zapobiegawczej, dzięki którym dzieci unikają wielu gryp, przeziębień i innych infekcji. Tym bardziej, że dzieci, nie mając jeszcze
/ 106

i; okrzepłego systemu immunologicznego, bardzo łatwo zapadają na ^ choroby przeziębieniowe i inne infekcje, szczególnie kiedy za-? czynąją chodzić do szkoły lub przedszkola, kiedy stykają się | z innymi dziećmi, często w przegrzanych pomieszczeniach. Kiedy tak się dzieje, kuracje olejkami aromatycznymi znacznie zmniejszają fizyczny i psychiczny dyskomfort spowodowany przez te choroby, często skracają ich przebieg i zapobiegają wtórnym i nowym infekcjom.
Olejki aromatyczne świetnie też leczą drobne urazy, takie jak:
sińce, rany, małe poparzenia, otarcia, ukąszenia owadów, na które • zawsze jest narażone normalnie aktywne dziecko.
Zasady bezpieczeństwa, których należy przestrzegać, stosując olejki aromatyczne u dzieci, są następujące:
1. Nigdy nie stosuj nie rozcieńczonych olejków aromatycznych u dzieci, z jednym wyjątkiem - bardzo niewielkich ilości olejku lawendowego, którym smaruje się małe poparzenia i ranki.
2. Zawsze starannie rozcieńczaj olejki, nim dodasz je do kąpieli przeznaczonej dla dziecka.
3. Używaj mniejszej ilości olejków niż zastosowałabyś do kąpieli dla dorosłego, to znaczy do czterech kropli.
4. Używaj niższych stężeń olejków aromatycznych, kiedy przygotowujesz dla dziecka mieszankę do masażu. Mają to być stężenia nie przekraczające jednego, najwyżej dwóch procent, w przeciwieństwie do zwyczajowych trzech procent, stosowanych u dorosłych.
5. Nigdy nie pozostawiaj dziecka samego z naczyniem gorącej wody podczas inhalacji, lecz pilnuj go przez cały czas trwania zabiegu.
6. Początkowo inhalacja nie może trwać dłużej niż zaledwie kilka sekund, najwyżej około pół minuty. Dopiero jeśli się 'okaże, że dziecko dobrze znosi zabieg, wydłuż czas jego trwania do minuty lub dwóch.
7. Nigdy nie podawaj olejków aromatycznych doustnie!
8. Unikaj wszystkich olejków mających sławę toksycznych lub lekko toksycznych.
107

9. Nigdy nie próbuj leczyć poważnych chorób bez uprzedniego zasięgnięcia porady praktyka z wykształceniem medycznym - twego pediatry, homeopaty czy dyplomowanego lekarza--zielarza. Wezwij swego doktora lub inną wykwalifikowaną osobę natychmiast, jeśli twoje dziecko dostało wysokiej gorączki, poważnie się poparzyło, dostało konwulsji lub jeśli wystąpiły inne oznaki wskazujące na powagę sytuacji.
10. Wezwij lekarza lub inną wykwalifikowaną osobę, jeśli łagodne oznaki choroby nie ustąpiły w przeciągu dwudziestu czterech godzin.
Oprócz sytuacji, kiedy dziecko ma wyraźnie rozpoznawalną chorobę, zdarza się często, że jest blade, podrażnione, nadpobudliwe, nie śpi itp. Są to właśnie przypadki, gdy aromatoterapia oferuje łatwe metody wyciszenia i złagodzenia tych małych "fochów". Prawdziwym panaceum jest ciepła (nie gorąca) kąpiel z dodatkiem od dwóch do czterech kropli rozcieńczonego uprzednio olejku rumiankowego lub lawendowego. Obydwa te olejki mają delikatnie kojące, łagodzące i uspokajające działanie, które złagodzą zły nastrój, wybuchy gniewu, złagodzą ból i sprowadzą zdrowy, naturalny sen.
Zwłaszcza olejek rumiankowy jest zalecany jako "olejek dziecięcy", z uwagi na jego bardzo delikatny charakter, całkowity brak toksyczności i przydatność w tak wielu problemach dzieciństwa, jak: ząbkowanie, wysypki, dolegliwości i bóle brzucha, itp. Jak wspomniano wyżej, nigdy nie wolno używać olejku aromatycznego w czystej postaci. Trzeba zawsze rozcieńczyć olejek, chcąc go zastosować do kąpieli i masażu. Istnieje kilka doskonałych kremów opartych na wyciągach rumiankowych, produkowanych z myślą o dzieciach, a u homeopatycznych aptekarzy można zdobyć również tabletki rumiankowe.
Innymi olejkami aromatycznymi odpowiednimi dla dzieci są:
lawendowy (już wymieniany wyżej), różany, benzoesowy, mandarynkowy oraz miętowy (w bardzo małych ilościach, ponieważ może działać nazbyt pobudzająco). Zob. też hasła dotyczące poszczególnych olejków oraz Dodatek A, niemowlęta, odrą, ospa wietrzna, ząbkowanie.




E
Egzema
Egzema (wyprysk) występuje w tak wielu postaciach i tak różnorodne są jej przyczyny, że z trudem można ją sklasyfikować jako jedno schorzenie. Stąd podejście aromatoterapeuty do tej choroby powinno się zmieniać w zależności od rodzaju egzemy, z którą ma do czynienia. Duża liczba olejków aromatycznych może leczyć egzemę, ale to w żadnym wypadku nie oznacza, że każdy z nich pomaga w każdym przypadku, poza tym nie wszystkie nadają się do bezpośredniego użycia na chore partie skóry.
U podłoża egzemy leży najczęściej stres, dlatego leczenie powinno przede wszystkim dotyczyć obniżenia poziomu napięć psychicznych. Bez tego wszelkie leczenie samej skóry staje się co najwyżej półśrodkiem. Olejki: rumiankowy, bergamotowy, lawendowy, melisowy i neroli odgrywają bardzo ważną rolę w zwalczaniu egzemy i powinno się ich używać jako dodatków do masażu lub kąpieli, zażywanej w domu codziennie lub wówczas, kiedy osoba z egzemą czuje się szczególnie wyczerpana emocjonalnie. Dziecko bardzo często reaguje egzemą na psychiczne napięcia rodziców, ; stąd leczenie jednego albo obojga rodziców wraz z dzieckiem przynosi czasem zaskakująco dobre rezultaty.
Niektóre egzemy są pochodzenia alergicznego. Mając na uwadze to wszystko, co wiemy na temat współzależności występowania stresu i alergii, powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na konieczność obniżenia poziomu napięć i na unikanie przez chorą osobę
109
alergenów w takim stopniu, w jakim jest to tylko możliwe. Istnieje wiele tak zwanych "kontaktowych" czynników podrażniających (mydła, kosmetyki, detergenty i inne chemikalia stosowane w gospodarstwie domowym, a także kurz, rośliny, itd). Reakcje alergiczne może także wywołać jakiś składnik pożywienia i czasem trzeba specjalisty z kliniki alergicznej, który byłby w stanie go zidentyfikować.
Czasami egzema jest spowodowana dążeniem organizmu do pozbycia się toksyn poprzez skórę, zwłaszcza kiedy dieta chorego jest bardzo uboga lub przeładowana dodatkami chemicznymi;
W takich okolicznościach niezbędne jest zastosowanie olejków odtruwających w postaci kąpieli lub masażu, ponadto, być może, krótki post lub dieta oczyszczająca. Może się zdarzyć, że po zastosowaniu tych środków stan chorobowy przejściowo się pogłębi, ponieważ organizm przyśpieszy tempo wyzbywania się toksyn. Trzeba o tym uprzedzić osobę chorą i pomóc jej w przetrwaniu kryzysu do czasu, kiedy poprawa stanie się widoczna. Jałowiec jest tu najlepszą rośliną odtruwającą, przy czym trzeba dodać, że działa on również ,,odtruwające" na psychikę człowieka.
Jeśli chodzi o bezpośrednie leczenie skóry, to uważam, że najlepszy (w większości przypadków) jest olejek rumiankowy, czasami olejek melisowy okazuje się również skuteczny. Niektórzy terapeuci mieszają te dwa olejki, ale ja wolę wypróbowywać je po kolei, aby się przekonać, który z nich jest bardziej skuteczny w danym momencie. Jeśli się chce stosować olejek melisowy bezpośrednio na skórę, trzeba go uprzednio rozcieńczyć do uzyskania jednoprocentowego stężenia lub nawet niższego, ponieważ jest on bardzo mocny i może wywołać jeszcze poważniejsze podrażnienie skóry niż to, które mieliśmy leczyć. W tak mikroskopijnych ilościach olejek melisowy działa wręcz cudotwórcze nawet na bardzo oporną egzemę.
Jeśli pacjenci cierpiący na egzemę uważają, że oleje bazowe i tłuste kremy im szkodzą, przygotowuję dla nich preparaty lecznicze dodając olejki aromatyczne do gotowych, nie perfumowanych płynów do pielęgnacji skóry lub lekko nawilżających kremów.
110
Inną metodą stosowania olejków są zimne kompresy, wyjątkowo kojące, kiedy występuje silne swędzenie. Jest to również najwy-godniejsza obok kąpieli metoda leczenia egzemy, kiedy zmienione są duże powierzchnie ciała.
Olejki: bergamotowy, geraniowy i lawendowy także mogą się okazać przydatne w leczeniu egzemy, chociaż w każdym przypadku trzeba chyba będzie stosować metodę prób i błędów, nim dojdzie się do optymalnych rozwiązań, albowiem egzema jest wyjątkowo indywidualną i nie poddającą się jakimkolwiek przewidywaniom dolegliwością. Zawsze jednak trzeba rozpoczynać kurację od bardzo słabych roztworów olejków.
Ekstrakcja
Niektóre najlepsze absoluty uzyskuje się metodą ekstracji rozpuszczalnikowej. Metodę tę wynaleziono w 1830 roku, a na skalę przemysłową zaczęto ją stosować od lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku.
Kwiaty układa się na perforowanych półkach i umieszcza w hermetycznie zamkniętych pojemnikach, które mogą być połączone ze sobą. Na jednym końcu znajduje się naczynie z płynnym rozpuszczalnikiem, na drugim - pusty kocioł. Rozpuszczalnik przepuszcza się przez materiał roślinny tak wolno, by wyciągnął on możliwie największą ilość olejku. Potem rozpuszczalnik poddaje się destylacji, po której zostaje on ponownie użyty, pozostawiając półpłynne perfumy roślinne, nazywane wyciągiem pierwotnym. Wyciąg pierwotny zawiera roślinne materiały aromatyczne wraz z naturalnymi woskami. Dwadzieścia pięć gramów wyciągu pierwotnego odpowiada pod względem wartości kilogramowi najlepszej pomady uzyskiwanej drogą wyciągu tłuszczowego.
Podobnie jak pomadę, wyciąg pierwotny miesza się z alkoholem, aby oddzielić wosk roślinny od wysoko gatunkowego oleju kwiatowego, czyli absolutu.
Rozpuszczalnikiem stosowanym początkowo w dziewiętnastym wieku była wyłącznie nafta, potem wprowadzono benzol. W nowo-
lll

czesnym procesie ekstrakcji używa się płynnego butanu lub płynnego dwutlenku węgla, które dają w efekcie doskonałe olejki, nie niszcząc przy tym najbardziej delikatnych zapachów.
Emulsje
Emulsje to mieszaniny oleistych i wodnych składników, do których dodaje się emulgatory, np. lecytynę lub różne rodzaje wosku. Dodanie tych substancji powoduje, że oleiste składniki całości utrzymują się w wodzie w postaci zawiesiny. Typową kombinację stanowią: olej migdałowy, woda różana i wosk, przy czym powstała z tych składników emulsja jest o wiele lżejsza i ma bardziej płynną postać niż krem zrobiony z tych samych materiałów, ponieważ zawiera ona znacznie większą ilość wody różanej. Olejki aromatyczne są ważnym dodatkiem perfumeryjnym i leczniczym emulsji stosowanych do pielęgnacji skóry podrażnionej i chorej.
Emulsje trudno jest uzyskać bez odpowiedniego sprzętu profesjonalnego i niewielu aromatoterapeutów para się ich przygotowywaniem, chociaż są o wiele skuteczniejsze w leczeniu niektórych schorzeń skóry niż łatwiejsze w produkcji kremy. Na szczęście istnieje sporo bardzo dobrych emulsji fabrycznych, produkowanych z czystych substancji roślinnych, lekko perfumowanych lub nie perfumowanych wcale, które można kupić i w zależności od potrzeb dodać do nich jakiś olejek aromatyczny. Jest to całkiem praktyczny i prosty sposób na otrzymanie potrzebnej emulsji aromatycznej,
Uważam, że emulsje są lepiej tolerowane przez skórę zaatakowaną egzemą niż kremy. Są one również lepsze do pielęgnacji suchej i wrażliwej cery.
Epidemie
Już w starożytności używano roślin aromatycznych -do zapobiegania chorobom zakaźnym. Powtarzające się zarazy dziesiątkowały Europę od średniowiecza aż do końca siedemnastego wieku. Z tych
112
właśnie czasów pochodzi wiele zapisków mówiących o tym, że ludziom, którzy pracowali z roślinami aromatycznymi, udało się uniknąć zachorowania, podczas gdy wszyscy wokół nich umierali. Byli to najczęściej pracownicy plantacji lawendy, ogrodnicy pielęgnujący ogrody i garbarze, którzy olejkami aromatycznymi perfumowali najlepsze gatunki skór. Przez wiele stuleci przypisywano nieprzyjemnym zapachom powodowanie zarazy, a słodkim, miłym aromatom moc przeciwdziałania "morowemu powietrzu". Teraz wiemy, że rośliny aromatyczne są silnie bakteriobójcze, a niektóre z nich mają nawet działanie antywirusowe.
Rozpylenie najsilniejszych bakteriobójczych i antywirusowych olejków aromatycznych daje w domu podczas epidemii autentyczną ochronę przed chorobą. Jeśli jesteś zmuszony do kontaktowania się z ludźmi poza domem podczas epidemii, dobrze jest umieścić kilka kropli wybranego olejku na chusteczce albo na takiej części ubrania, z której mógłbyś go w miarę często wdychać. Codzienna kąpiel z dodatkiem olejku to również świetne dodatkowe zabezpieczenie.
Do spalania lub rozpryskiwania w powietrzu najlepiej nadają się olejki goździkowy i eukaliptusowy. Jean Yalnet podaje przykład Wysp Moluckich, na których duńscy osadnicy zniszczyli wszystkie drzewa goździkowe, doprowadzając w ten sposób do licznych epidemii, nieznanych przedtem. Pisze on także, że australijscy aborygeni stosowali eukaliptus do dezynfekcji dłużej niż ktokolwiek inny na świecie. Zawsze spalam olejek eukaliptusowy podczas epidemii grypy, a moja rodzina pozostaje zdumiewająco zdrowa ;
przez większość zim. Spalam również mieszankę olejków goździkowego i pomarańczowego, zwłaszcza zimą, pamiętając przyjemny zapach i antyinfekcyjne właściwości tradycyjnych "babcinych" kulek zapachowych.
Olejek goździkowy, podobnie jak pomarańczowy, podrażnia skórę, dlatego nie powinno się ich dodawać do kąpieli. Należy użyć raczej bergamotowego, lawendowego, rozmarynowego lub tymiankowego. Każdy z nich skutecznie zabezpiecza przed infekcją.
Jeśli w domu znajduje się chora osoba, można uchronić resztę rodziny przed zarażeniem za pomocą stałego spryskiwania pokoju
8 - Aromatoterapia od A do Z
113

chorego i najbliższego otoczenia. Zob. też aerozolowe generatory, grypa, koklusz, odrą, ogrzewacze, ospa wietrzna, rozp y l anie o lejków aromatycznych, zakaźne choroby.
Epilepsja
Istnieją olejki aromatyczne, które mogą wywołać u niektórych ludzi atak epilepsji. W tej sytuacji bardzo ważne jest, aby się upewnić przed zabiegiem, że osoba, którą mamy leczyć, nie cierpi na epilepsję. Właściwie przygotowany aromatoterapeuta zawsze zadaje pytanie na ten temat w rozmowie poprzedzającej leczenie.
Jeśli stosujesz olejki aromatyczne w domu, powinieneś unikać następujących: szałwiowego, koperkowego, hyzopowego, piołunowego i rozmarynowego. Wyjątkowo małe ilości olejku rozmarynowego mogą korzystnie wpływać na epileptyków, ale ryzyko przeprowadzenia takiej próby może podjąć jedynie wysoko wykwalifikowany aromatoterapeuta.
Niektóre olejki mają działanie przeciwdrgawkowe, zwłaszcza lawendowy, przestrzegam jednak przed leczeniem epilepsji wyłącznie metodami aromatoterapii. Jedynie aromatoterapeuta z dyplomem medycyny ogólnej może ostatecznie zadecydować, jakie metody będą najwłaściwsze dla jego pacjenta.
Esencje
Olejki aromatyczne, zwane też olejkami eterycznymi, są również niekiedy określane mianem esencji, chociaż, ściśle mówiąc, nie jest to zbyt prawidłowe.
Esencją jest substancja produkowana przez roślinę. Staje się ona olejkiem aromatycznym dopiero po destylacji. Podczas destylacji w różnych składnikach esencji następują pewne zmiany chemiczne w wyniku jej kontaktu z gorącym powietrzem i parą. Jednakże Zmiany te nie są szkodliwe i nie pozbawiają esencji
114
wartości terapeutycznych, wydaje się nawet, że je subtelnie pogłębiają.
Roślina wytwarza esencje w wysoko wyspecjalizowanych komórkach wydzielniczych. Mogą się one znajdować w liściach, pniu albo innych częściach rośliny. Esencja może być magazynowana w komórce, która ją wytwarza albo w specjalnych zbiorniczkach lub kanałach przewodowych. Komórki te mogą się znajdować bezpośrednio pod powierzchnią liścia i jeśli go zgnieciemy, uwolnimy esencję, która roztoczy swój charakterystyczny aromat. Inne rośliny magazynują esencje w meszku pokrywającym liście. Te właśnie rośliny są najsilniej aromatyczne, ponieważ wystarczy lekkie muśnięcie, aby włoski się połamały i uwolniły w powietrze swoje zapachy. Niektóre zdrewniałe rośliny i drzewa przechowują esencje w kanałach ukrytych we włóknistych tkankach drewna lub kory. Destylacja w takich przypadkach jest o wiele trudniejsza, ponieważ zdrewniały materiał roślinny trzeba najpierw bardzo starannie zemleć, zanim można będzie wyekstrahować z niego olejek. W owocach cytrusowych esencje znajdują się w dużych zbiorniczkach w skórce i łatwo je wydobyć przez wyciskanie. Jeśli zgniecie się kawałek skórki pomarańczowej w pobliżu palącej się zapałki, można zobaczyć, jak w ciągu kilku sekund ulatnia się i spala olejek eteryczny:
Ilość esencji roślinnej zależy od gatunku rośliny. Fakt ten wpływa na zróżnicowanie cen poszczególnych olejków. Ilość esencji w jednym gatunku też nie jest zawsze jednakowa i zmienia się w zależności od warunków środowiskowych - gleby, wilgotności,, naświetlenia itp. - i pory roku. Termin zbioru musi więc być ściśle dobrany, aby maksymalnie ograniczyć straty.
Esencje roślinne stanowią bardzo kompleksowe struktury chemiczne. Pobierając energię światła słonecznego oraz pierwiastki chemiczne z gleby, powietrza i wody (węgiel, tlen i wodór), roślina tworzy setki własnych substancji chemicznych. Można podzielić je na osiem podstawowych kategorii: kwasy, alkohole, aldehydy, ketony, estry, fenole, sekwiterpeny i terpeny. Chociaż wiele składników chemicznych można odnaleźć w więcej niż jednej esencji, unikalne połączenie komponentów chemicznych, właściwe
115

tylko jednej roślinie, daje jej charakterystyczny zapach i szczególne właściwości terapeutyczne.
Niektóre komponenty esencji roślinnych zostały wyizolowane przez farmaceutów poszukujących pojedynczych "aktywnych składników" do leczenia wybranych symptomów chorobowych. Taka substancja chemiczna może stać się gotowym lekiem. Znając jej wzór, można ją skopiować sztucznie, to znaczy zsyntetyzować w laboratorium, nigdy jednak owe pojedyncze chemikalia nie zadziałają tak skutecznie i nie są tak bezpieczne w użyciu jak kombinacje powstałe w roślinie w sposób naturalny. Owe połączenia chemiczne pracują w sposób synergiczny, a równocześnie zapobiegają powstawaniu skutków ubocznych. Nawet jeśli esencja . zawiera osiemdziesiąt do dziewięćdziesięciu procent substancji chemicznej, w pozostałej części może się znaleźć tuzin lub więcej innych składników, niektóre w ilościach śladowych, jednak taka właśnie domieszka równoważy i łagodzi skutki działania głównego składnika. Przypuszcza się, że to właśnie stanowi przyczynę tak rzadkiego występowania skutków ubocznych w aromatoterapii i ziołolecznictwie.
Estrogeny
Estrogeny to podstawowe żeńskie hormony płciowe, produkowane' głównie przez jajniki i w niewielkich ilościach również przez nadnercza. Są niezbędne dla właściwego przebiegu wielu procesów zachodzących w organizmie i występują zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, chociaż w różnych proporcjach. Brak tych hormonów wywołuje u kobiet wiele dolegliwości związanych z miesiączkowaniem, a obniżenie poziomu estrogenów w okresie przekwitania przyśpiesza proces starzenia się i powoduje osteoporpzę (zrzeszot-nienie i kruchość kości).
Niektóre rośliny zawierają estrogeny roślinne, które mogą uzupełnić niedobory hormonów w organizmie człowieka. Najważniejsze z nich to chmiel i pewne gatunki wierzby (nie stosowane w aromatoterapii) oraz koper, używany w postaci olejku aromatycznego.
116Olejek koperkowy, a także napar z kopru, są bardzo skuteczne w leczeniu zespołu przedmiesiączkowego i dolegliwości związanych z przekwitaniem. Zalecam starszym paniom regularne wypijanie herbatete koperkowych, zapobiegają bowiem utracie elastyczności przez skórę i inne związane z nią tkanki oraz degeneracji kości, o czym wspomniałam wyżej.
Eukaliptusowy olejek
Istnieje około trzystu odmian eukaliptusa. Olejek eteryczny stosowany w aromatoterapii produkuje się z ulubionego przez Australijczyków ,,drzewa gumowego" {Eucalyptus globulus), chociaż || istnieje około piętnastu (z kilkuset) gatunków, które dostarczają N cennych olejków. Drzewo to zostało sprowadzone do Europy w dziewiętnastym stuleciu jako gatunek ozdobny. Z tego gatunku wydzieliło się kilka podgatunków nie występujących w jego ojczyźnie. Co ciekawe, drzewo to wydziela substancje chemiczne, które zatruwają glebę dookoła, nie dopuszczając do wzrostu innych roślin.
(   Liście dorosłych drzew są długie, nakrapiane, żółtozielone, różnią się więc od liści młodych egzemplarzy, które są okrągłe, niebieskozielone, ze srebrnym połyskiem. Olejek otrzymuje się ze starych lub młodych liści. Jest on jasnożółty i ma przenikliwy, świeży zapach (zbyt dobrze znany, by go opisywać). Głównym składnikiem olejku jest eukaliptol (około osiemdziesięciu procent). Zawiera on także: alkohol etylowy i amylowy, różne aldehydy, kamfinę, eudesmol, fellandren, pinen i aromadendren.
Eukaliptus jest dość powszechnie stosowany do oczyszczających inhalacji podczas przeziębień i katarów, ale ma również wiele innych, mniej znanych zastosowań. Najważniejsze jego właściwości to zdolności bakteriobójcze i antywirusowe. Olejek eukaliptusowy, użyty w jakiejkolwiek formie do rozpylenia w powietrzu, stanowi doskonałą ochronę podczas epidemii grypy lub infekcyjnych chorób wieku dziecięcego. W Afryce Północnej gaje eukaliptusowe sadzono w wilgotnych i niezdrowych okolicach. Miało to
117

zapobiegać rozprzestrzenianiu się malarii. Ponieważ eukaliptus skutecznie odstrasza owady, uniemożliwia tym samym moskitom (roznoszącym zarazki malarii) rozmnażanie się w najbliższej okolicy i w ten sposób także przyczynia się do wytępienia malarii.
Jean Valnet podaje dokładne dane-na temat bakteriobójczych właściwości eukaliptusa: "rozpylony płyn zawierający dwa procent olejku eterycznego zabija siedemdziesiąt procent gronkowców w powietrzu". Olejek eukaliptusowy, stosowany do tych celów, jest o wiele skuteczniejszy niż jego główny składnik - eukaliptol - stosowany osobno. Eukaliptol znalazł zastosowanie w farmacji. Niestety, nie jest tak efektywny jak olejek. Ten fakt jest jednym z dobrych przykładów na to, że naturalne połączenia różnych związków chemicznych są o wiele lepsze niż pojedyncze substancje chemiczne, tak ukochane przez farmaceutów. Skuteczność olejku eukaliptusowego wydaje się w tym kontekście wypływać z obecności aromadendrenu i fellandrenu, które zaczynają działać w momencie zetknięcia się z tlenem obecnym w powietrzu. Następuje wówczas reakcja chemiczna wyzwalająca ozon, którego nie znoszą bakterie. Antywirusowy mechanizm działania olejku eukaliptusowego nie został jeszcze dokładnie poznany.
Podczas epidemii i w przypadku wszystkich chorób zakaźnych olejek eukaliptusowy wspomaga chorego, a z drugiej chroni osoby mające z nim kontakt. Valnet zaleca używanie go we wszelkich stanach gorączkowych dla obniżenia temperatury i jako środka zapobiegającego rozprzestrzenianiu się infekcji czy epidemii cholery, odry, malarii, szkarlatyny i różnych rodzajów tyfusu. W przypadku odry i szkarlatyny proponuje stosowanie rozcieńczonego olejku eukaliptusowego zewnętrznie, tzn. smarowanie nim skóry zakażonego, a także rozwieszenie wokół jego łóżka gazy zwilżanej regularnie roztworem olejku. W przypadku zapalenia oskrzeli i gfypy należy, jego zdaniem, zmieszać cztery części olejku eukaliptusowego, dwie części olejku tymiankowego i dwie sosnowego oraz jedną część lawendowego i zastosować tę mieszaninę do inhalacji. Mocniejsza mikstura z tej samej mieszanki (dziesięć gramów na litr wody) nadaje się do okadzania pokoi. Ja sama używałam olejku
118
eukaliptusowego w połączeniu z olejkami rumiankowym i lawendowym do kąpieli i rozpylania w powietrzu, kiedy moje wnuki miały ospę wietrzną. Środek ten obniżył temperaturę i złagodził swędzenie u starszego dziecka, które zachorowało jako pierwsze, drugie dziecko natomiast przechodziło znacznie lżejszą formę choroby.
Infekcje dróg moczowych doskonale poddają się leczeniu olejkiem eukaliptusowym, dużą rolę odgrywa tu jego działanie moczopędne.
Antyseptyczne i zdrowotne właściwości eukaliptusa doskonale znali australijscy aborygeni, którzy przykładali liście do poważniejszych zranień. Niektórzy chirurdzy używają roztworów eukaliptusowych do przemywania szwów pooperacyjnych i do nasączania gazy do pooperacyjnych opatrunków. Są one również skuteczne w leczeniu oparzeń, stymulują bowiem regenerację uszkodzonych
< tkanek.
i    Olejek eukaliptusowy stosowany jest również w przypadkach zakażeń i obrzęków, a także przy wypryskach skórnych. W połączeniu z olejkiem bergamotowym leczy pęcherzyki spowodowane przez wirus Herpes simplex I (popularne "zimno", zwane też "opryszczką") oraz nadaje się do smarowania zmian skórnych w półpaścu, za którego pojawienie się odpowiada wirus Herpes zoster, powodujący również ospę wietrzną. Wirusy te trwają w stanie uśpienia w systemie nerwowym i dają znać o sobie zawsze, kiedy człowiek jest przeciążony pracą albo znajduje się pod działaniem stresu. Wówczas na powierzchni skóry leżącej nad zajętymi włóknami nerwowymi pojawiają się pęcherzyki. Ostry ból/ towarzyszący półpaścowi jest spowodowany zapaleniem włókien nerwowych. Olejek eukaliptusowy przynosi wówczas ulgę, jako że miejscowo uśmierza ból. Ból często dokucza choremu przez wiele tygodni, a nawet miesięcy, po zniknięciu wyprysków. Należy wówczas wklepywać w chore miejsca maść eukaliptusowo-ber-gamotową.
Olejek eukaliptusowy stosowany do masażu łagodzi bóle reumatyczne, mięśniowe i bóle związane z zapaleniem ścięgien. Ponieważ istnieje wiele olejków, które leczą te same -dolegliwości,
119

stosuję eukaliptusowy tylko u osób tolerujących jego mocny zapach czy też uważających nawet jego specyficzną woń za uzdrawiającą. < Ludzie nie obeznani z aromatoterapią sceptycznie odnoszą się do możliwości leczniczych olejków o przyjemnym, słodkim zapachu. Biorąc to pod uwagę, warto przemyśleć stosowanie u niektórych osób olejków o ostrym, przenikliwym zapachu.
Wspomniałam już, że zapach eukaliptusa odstrasza moskity i inne owady. Jeśli do mieszanki "odstraszającej", zawierającej olejki bergamotowy i lawendowy, dodamy trochę eukaliptusowego, insekty na pewno dadzą nam spokój. Latem rozpylam taką "kompozycję" w pokojach mojego domu, odświeża ona powietrze i równocześnie odstrasza muchy. Olejku eukaliptusowego używam także jako dezodorantu dla psów, który chroni je też przed pchłami. Olejek eukaliptusowy zmywa też plamy z dziegciu i ropy naftowej.
Chociaż Eucaliptus globulus jest odmianą najczęściej używaną do produkcji olejku, mniej znany podgatunek, Eucaliptus radiota, jest znacznie lepszy jako preparat leczniczy, ponieważ ma wszystkie opisane wyżej właściwości, a jego zapach jest znacznie przyjemniejszy. Inne odmiany, na przykład Eucaliptus dives o cytrynowym zapachu, także mogą być bardzo przydatne, gdy np. zaistnieje konieczność zamiany olejków stosowanych w czasie kuracji trwającej dłużej niż dwa lub trzy tygodnie.                         ^





F
Filtracja
Filtracja to niedawno odkryta metoda służąca do otrzymywania z roślin olejków eterycznych. Przypomina nieco destylację, różni się jednak od niej tym, że para produkowana w specjalnym generatorze parowym, umieszczonym nad roślinami, przepływa przez nie w dół, przefiltrowując się w ten sposób. Para wraz z oparami olejku zbiera się w specjalnej rurce przechodzącej przez ciąg zbiorników chłodzących, z których każdy jest zimniejszy od poprzedniego. Olejek otrzymuje się na końcu tego procesu w sposób podobny do tego, jaki stosuje się podczas destylacji.
Metoda ta, jeszcze niezbyt rozpowszechniona, jest bardzo cenna, pozwala bowiem na ekstrahowanie olejków eterycznych ze zdrewniałych części roślin, np. nasion roślin z rodziny baldaszkowatych (Umbelliferae), to znaczy anyżu, kopru ogrodowego, kopru włoskiego i innych. Normalna destylacja trwa dwanaście godzin, filtracja natomiast tylko cztery. Krótszy czas trwania procesu oznacza, że materiał roślinny krócej podlega działaniu pary, a więc daje olejek lepszy gatunkowo. Zob. też destylacja.
Fiołkowy olejek
Z liści fiołka wonnego (Viola odorata) otrzymuje się absolut, który jest surowcem służącym do produkcji wyrobów perfumeryjnych
121

wysokiej klasy. Jest on czasem dostępny w sprzedaży, ale osiąga bardzo wysoką cenę. Wszystkie części fiołka (płatki, liście, kłącza) zawierają kwas salicylowy, glukozydy i alkaloid o nazwie "wioli-Składniki te decydują o właściwościach olejku - absolut ma
na
świeży aromat przypominający zapach siana.
Olejek fiołkowy jest silnym antyseptykiem o działaniu gojącym, dzięki czemu nadaje się do leczenia wszelkich dolegliwości skórnych. Niektórzy twierdzą, że ma on charakter przeciwbólowy, co jest możliwe dzięki obecności kwasu salicylowego. Liście fiołka stosuje się w leczeniu reumatyzmu oraz dokuczliwego, duszącego kaszlu powodującego trudności w oddychaniu.
Pani Grieve wspomina, że z liści fiołka przyrządzano napary, kompresy i okłady dla chorych na nowotwory, przygotowywano także inne preparaty. Podaje ona kilka przypadków pomyślnie zakończonej kuracji. Warto więc, być może, zbadać dokładniej możliwość wykorzystania absolutu z liści fiołkowych, obok innych terapii ortodoksyjnych czy alternatywnych, do leczenia ludzi cierpiących na raka.
Fitohormony
Termin "fitohormony" pochodzi z języka greckiego, a oznacza "hormony roślinne". Rośliny, podobnie jak człowiek, wytwarzają hormony, które można określić mianem "chemicznych posłańców". Substancje te, wytwarzane i wydzielane przez organizm ludzki, zwierzęcy lub roślinę, wędrują wraz z krwią (w przypadku zwierząt) i sokiem (w przypadku roślin). Dzięki temu mogą wpływać na funkcjonowanie systemów odległych od miejsca powstania hormonu. Mają one wpływ na wzrost, rozmnażanie i wiele innych czynności życiowych.
Niektóre hormony roślinne przypominają budową i działaniem hormony ludzkie. Roślin, które je wydzielają, można użyć do leczenia zaburzeń hormonalnych w organizmie człowieka. Najbardziej godne uwagi spośród nich są: koper, szyszki chmielowe i bazie wierzby, które zawierają substancje podobne do estrogenu,
122
żeńskiego hormonu. Inna roślina, kolcorośl (Smilax), produkuje natomiast fitohormon zbliżony do testosteronu, hormonu męskiego.
Niektóre olejki aromatyczne działają jak afrodyzjaki, co może być spowodowane obecnością fitohormonów - problem ten wymaga jeszcze wielu studiów. Kiedy zgłębimy go lepiej, prawdopodobnie będziemy też lepiej rozumieć mechanizmy działania poszczególnych olejków. Możliwe, że regulowanie cyklu miesiączkowego, zwiększanie laktacji czy wzmacnianie skurczów porodowych przez niektóre olejki również ma jakiś związek z obecnością fitohormonów.
Fitoterapia
Ten termin składa się z dwóch słów zaczerpniętych z języka greckiego i oznaczających "roślinę" i "leczenie". Określa się nim różne formy leczenia chorób za pomocą preparatów roślinnych.
We Francji "fitoterapia" znaczy tyle, co' "ziołolecznictwo" (wraz z aromatoterapią). Tylko nieliczni aromatoterapeuci we Francji używają wyłącznie olejków aromatycznych, większość aromatoterapeutów łączy leczenie olejkami z innymi metodami zielarskimi.

G
Galbanum
Galbanum jest to rodzaj żywicy uzyskiwanej z łodyg wysokiej rośliny Ferula galbanifiua z rodziny baldaszkowatych {Umbellifer-rae), występującej głównie w Iranie i innych krajach Środkowego Wschodu. U nasady pnia i łodyg wykonuje się nacięcia, z których sączy się tłusty sok, zbierany dla celów przemysłowych (z naturalnych uszkodzeń również wydostaje się sok).
Olejek eteryczny uzyskuje się na drodze destylacji. Jest on gęsty, ciemnożółty, ma ciepły, mocny zapach. Zawiera następujące aktywne związki czynne: karwon (ponad 50%), pinen, limonen, kardinen, mircen i kadinol. Pani Grieve podaje, że sucha destylacja pozwala uzyskać olejek o niebieskim zabarwieniu, przypominającym olejek rumiankowy (Matricaria chamomilld), ale ja nigdy się z takim olejkiem nie zetknęłam.
Galbanum używano jako kadzidła w różnych kultach od tysięcy lat, wzmianki o nim znajdujemy w Starym Testamencie oraz w egipskich papirusach. Dioskorides i inni najwcześniejsi autorzy tekstów medycznych opisują galbanumjako środek przeciwbólowy, przeciwskurczowy, moczopędny.
Galbanum jest rzadko stosowane we współczesnej aromatotera-pii, choć ma interesujące właściwości, pozwalające na leczenie zwłaszcza stanów chronicznych, na przykład reumatyzmu. Przynosi ulgę w przypadku stałych bólów, zwłaszcza użyte w formie ciepłych kompresów. Jest również skuteczne w leczeniu infekcji i zapaleń
124
skóry (podobnie jak inny starożytny składnik kadzideł - mirra), przede wszystkim takich, które słabo poddają się leczeniu farmakologicznemu. Ropnie, pęcherze, czyraki i owrzodzenia bardzo szybko goją się pod wpływem galbanum.
Galbanum używa się także w przemyśle perfumeryjnym jako utrwalacza zapachów.
Gardło -> bó,l gardła, kaszel, krtani zapalenie, migdałków zapalenie, przeziębienie.
Geraniowy olejek
Olejek geraniowy otrzymuje się na drodze destylacji parowej z liści pelargonii, a ściślej z liści jednego gatunku pelargonii - Pelar-gonium odorantissimun (i może jeszcze dwóch odmian). Pelargonie są czasem nazywane geraniami, lecz nazwa ta jest oczywiście niewłaściwa. Najważniejsze składniki olejku geraniowego to: gera-niol, citronellal, linalol, terpineol i różne alkohole. Olejek geraniowy ma piękną jasnozieloną barwę, a jego zapach również można by określić jako "zielony". Zapach ten przypomina nieco woń olejku różanego, zwłaszcza jeśli wydestylowano go z odmiany Pelar-gonium capitatum, lub różano-geraniowego, chociaż człowiek o czułym powonieniu nigdy nie pomyli tych aromatów. W przemyśle kosmetycznym często używa się olejku geraniowego do fałszowania wyrobów, które powinny zawierać znacznie droższy olejek różany.
Dzięki swojemu niemal neutralnemu zapachowi olejek geraniowy zajmuje pozycję między słodkim olejkiem różanym a ostrym bergamotowym, dlatego też można go mieszać z wieloma innymi olejkami, zwłaszcza z bergamotowym i lawendowym.
Jak niemal wszystkie olejki kwiatowe, olejek geraniowy ma działanie antydepresyjne i antyseptyczne oraz właściwości ściągające i hemostatyczne, to znaczy powstrzymujące krwawienia, może więc być bardzo pomocny w leczeniu wszelkich zranień (ułatwia
125

szybkie gojenie). Stosuje się go również do pielęgnacji skóry z powodu pięknego zapachu, właściwości ściągających i antysep-tycznych oraz ze względu na zdolność regulowania poziomu łoju produkowanego przez skórę. Działa bardzo korzystnie na cery nadmiernie suche oraz nadmiernie tłuste, a także cery mieszane (suche z tłustymi partiami), których pielęgnacja jest wyjątkowo kłopotliwa.
Owo równoważące działanie wypływa z faktu, że olejek geranio-wy stymuluje pracę kory nadnerczy. Hormony wydzielane przez korę nadnerczy mają przede wszystkim charakter regulatorów, które zarządzają produkcją hormonów wytwarzanych przez inne organy, także produkcją męskich i żeńskich hormonów płciowych. Olejek geraniowy jest bardzo skuteczny w leczeniu dolegliwości związanych z menopauzą i innymi stanami wynikającymi z zachwiania równowagi hormonalnej w organizmie, przynosi też ulgę w stanach napięć przedmenstrualnych (dużą rolę odgrywają tu jego właściwości moczopędne, powoduje on bowiem usuwanie płynów, które gromadzą się nadmiernie w organizmach wielu kobiet w okresie przedmiesiączkowym).
Olejek geraniowy stymuluje pracę układu limfatycznego, co w połączeniu z właściwościami moczopędnymi czyni go świetnym środkiem w leczeniu cellulitis, puchlin wodnych, zatrzymania płynów i obrzęków stawów. Jego działanie odwadniające jest efektem tonizującego wpływu olejku na nerki i wątrobę równocześnie. Używany jest w leczeniu żółtaczki, kamieni nerkowych i najróżniejszych infekcji dróg moczowych.
Jest także dobrym antyseptykiem do pielęgnacji jamy ustnej, leczenia bólu gardła, owrzodzeń i innych infekcji dziąseł, lecz wielu ludzi uważa, że jego kwiatowy zapach jest zbyt intensywny. Z tego powodu zastępuje się go innymi olejkami, np. mirrą i tymiankiem.
Niektórzy autorzy opisują olejek geraniowy jako uspokajający, chociaż Yalnet jest innego zdania. Ja sama spotkałam się z licznymi przypadkami nadpobudliwości, niepokoju lub bezsenności występującymi przez kilka godzin po zaaplikowaniu im olejku gera-niowego, nawet w bardzo małych ilościach. Z tych powodów unikam stosowania olejku geraniowego w godzinach popołu-
126
dniowych i wieczornych, używam go też w połączeniu z olejkami o działaniu uspokajającym, na przykład z lawendowym. Olejek geraniowy jest cennym środkiem antydepresyjnym (niektórzy wolą jego zapach niż ostry aromat olejku bergamotowego).
Olejek geraniowy jest składnikiem wielu środków przeciwko insektom, w których występuje w połączeniu z olejkiem ber-gamotowym, cytrynowym lub cytronelowym. Odświeżacz powietrza, w którego skład wchodzi olejek geraniowy, pozwoli uchronić dom przed nalotami much w lecie, pozostawiając jednocześnie przyjemny słodkawy zapach.
W starożytności uważano olejek geraniowy za silny środek leczniczy, wierzono, że leczy złamania, a nawet nowotwory. Nie znam żadnej współczesnej pracy, która potwierdziłaby lub odrzuciła słuszność takich przekonań. Wspomina o nich Jean Valnet, ale z pewnymi zastrzeżeniami. Mój stosunek do tego problemu jest raczej pozytywny. 'Nasi przodkowie wiele razy udowodnili bowiem swoje racje licznym niedowiarkom, którzy zbyt łatwo odrzucali ich wiedzę.
Gomenol	n i a o u l i.
Gorączka
Wzrost temperatury ciała jest reakcją organizmu na infekcję. We wszystkich systemach medycyny naturalnej traktuje się gorączkę H jako ważny czynnik w procesie zdrowienia. Temperatura wzmaga | wiele procesów życiowych, stymuluje krążenie i przemianę materii, | a zwiększona w ten sposób aktywność organizmu wzmacnia jego system obronny. Niektóre organizmy chorobotwórcze, zwłaszcza wirusy, nie mogą się rozwijać w temperaturze wyższej niż temperatura zdrowego organizmu. Temperatura może wzrosnąć do bardzo wysokiego poziomu i zatrzymać się, zanim nie zostanie obniżona, np. przez zastosowanie środków napotnych. Chory zasypia wówczas na jakiś czas bardzo głęboko, a temperatura
127

.zaczyna powracać do normalnego poziomu. Zjawisko to często określa się mianem "przesilenia" lub "kryzysu". Alopatyczna medycyna dąży do sztucznego obniżenia temperatury. Może to przynieść choremu chwilową ulgę, ale w rezultacie przedłuża lub nawet hamuje proces powracania do zdrowia.
Istnieją dwa sposoby użycia olejków aromatycznych w przypadku gorączki. Jednym z nich jest podanie olejku na wywołanie potów, co sprzyja stopniowemu ustępowaniu gorączki. Drugi polega na zaaplikowaniu olejku szybko obniżającego temperaturę ciała. Ten ostatni ma sens, kiedy temperatura zbliża się do niebezpiecznego poziomu, powiedzmy czterdziestu stopni Celsjusza, zwłaszcza jeśli choruje małe dziecko. Niemowlęta i małe dzieci mogą bowiem dostać przy bardzo wysokiej temperaturze konwulsji.
Olejki: bazyliowy, rumiankowy, cyprysowy, jałowcowy, lawendowy, miętowy, rozmarynowy zwiększają potliwość, jeśli organizm tego potrzebuje, np. przy wysokiej temperaturze lub infekcji. Żaden z tych olejków nie powoduje pocenia się, kiedy organizm jest w normalnym stanie. Jeśli chora osoba czuje się wystarczająco silna, aby wejść do wanny, przygotuj kąpiel z dodatkiem ośmiu kropli któregokolwiek z wyżej wymienionych olejków lub ich mieszaniny. Woda nie powinna być zbyt gorąca.
Olejki schładzające to: bergamotowy, eukaliptusowy, lawendowy i miętowy. Jak widać, dwa ostatnie figurują na obu listach. Wynika to z tego, że ich działanie jest normalizujące. Olejków tych powinno się używać w bardzo małym stężeniu, zaledwie kilka kropli na kubek chłodnej wody (nie zimnej, aby różnica między temperaturą ciała a wodą nie była zbyt duża). Tym płynem należy zwilżać za pomocą gąbki ciało chorego, tak często, jak jest to możliwe, aby utrzymać temperaturę poniżej niebezpiecznego poziomu. Zob. też odrą, ospa wietrzna, szkarlatyna.
Grypa
Niektóre, choroby przeziębieniowe i różne nie zidentyfikowane infekcje wirusowe określa się często mianem grypy. Wielu autorów
128twierdzi, że to jest nieścisłe i nieprawidłowe, ponieważ grypa jest bardzo poważną infekcją rozprzestrzeniającą się w sposób epidemiczny i powtarzającą w odstępach przeważnie dziesięcioletnich. Ja używam terminu "grypa" na określenie przeziębień i infekcji wirusowych, które są bardzo rozpowszechnione. Zastosowanie w ich przypadku leczenia olejkami aromatycznymi daje doskonałe efekty.
Bardzo ważne jest, aby leczenie rozpoczynać natychmiast po wystąpieniu pierwszych objawów infekcji. W tym stanie umiarkowanie gorąca kąpiel z kilkoma kroplami antywirusowego olejku aromatycznego powoduje wystąpienie obfitych potów, po których chory zapada w zdrowy, głęboki sen. (Chora osoba powinna po kąpieli natychmiast położyć się do łóżka.) Często już kąpiel i sen wystarczą, aby zapobiec wystąpieniu pełnoobjawowego ataku gry-. py, niemniej dobrze jest powtarzać taką kąpiel w ciągu następnych dwóch-trzech dni. Najlepszym olejkiem dla takich kąpieli jest olejek ti. U niektórych ludzi olejek ten wywołuje lekkie podrażnienia skóry, dlatego też nie mogą oni zaaplikować sobie więcej niż trzy czy cztery krople na pełną wannę wody, ale nawet ta zmniejszona ilość wystarczy do zahamowania rozwoju grypy. Jeśli akurat nie ma olejku ti pod ręką, można wypróbować "koktail" lawendowo-eukaliptusowy, stosując po trzy krople każdego olejku. Stosowałam go z dobrym skutkiem, zanim upowszechnił się u nas olejek ti.
Chciałabym podkreślić, że nie jest to postępowanie objawowe, nie próbujemy w ten sposób maskować symptomów choroby, lecz dążymy do jej wyeliminowania. Aby to zrozumieć w pełni, warto poznać mechanizm rozprzestrzeniania się infekcji. Od momentu, w którym wirus przenika do organizmu, do chwili, kiedy osoba zainfekowana zaczyna to odczuwać, wirus gwałtownie się rozmnaża. (Wirusy mogą się rozmnażać jedynie w organizmie "gospodarza".) Chory nie odczuwa nic, dopóki ilość wirusów nie osiągnie pewnego pułapu. Jeśli system immunologiczny pracuje efektywnie, może zneutralizować i opanować atak wirusa, zanim zacznie się on rozmnażać i zanim "gospodarz" odczuje tego skutki. O takiej osobie mówi się, że ma dobrą odporność na infekcje. To wyjaśnia, dlaczego jedne osoby "łapią". grypy i przeziębienia, a inne nie.
9 - Aromatoterapia od A do Z	129

Od chwili, kiedy wystąpią pierwsze objawy choroby, cały mechanizm obronny organizmu zaczyna pracować na najwyższych obrotach, a olejki antywirusowe mogą wspomóc go w tym wysiłku. Olejki; eukaliptusowy, lawendowy, a zwłaszcza ti działają dwupoziomowo - atakują same wirusy i jednocześnie pobudzają reakcje immunologiczne. Reakcja obronna organizmu, wzmocniona działaniem olejków, może zapobiec dalszemu rozmnażaniu się wirusa w organizmie, dzięki czemu choroba nie rozwinie się.
Działanie kąpieli aromatycznej może wzmocnić inhalacja parowa, którą można także zastosować, kiedy nie ma możliwości przygotowania kąpieli lub kiedy chory jest zbyt osłabiony, by wejść do wanny. Do inhalacji może służyć każdy z olejków, które zalecałam do kąpieli.
Jeśli takie postępowanie nie zapobiegnie rozwinięciu się grypy, na pewno sprawi, że będzie ona przebiegać krócej i lżej. Powinno się wówczas codziennie zażywać kąpieli, jeśli tylko nie czujemy się na to zbyt słabi, i stosować inhalacje przynajmniej trzy razy dziennie. Wszystkie te środki zapobiegną także wystąpieniu wtórnej infekcji bakteryjnej górnych dróg oddechowych.
Te wtórne infekcje bakteryjne w przebiegu "prawdziwej" grypy niosą ze sobą największe ryzyko. To one spowodowały tysiące zgonów podczas wielu epidemii, jakie miały miejsce w przeszłości. Odkrycie antybiotyków gwałtownie obniżyło umieralność chorych na grypę, jednak osobom bardzo młodym i w podeszłym wieku, zaatakowanym przez grypę nadal może zagrażać poważnie niebezpieczeństwo. Po rozpoczęciu kuracji antybiotykowej nie należy przerywać leczenia olejkami aromatycznymi, nie koliduje ono bowiem z chemicznymi metodami leczenia i może przynieść wyłącznie korzyść.
Podgrzewanie lub rozpryskiwanie olejków w pokoju chorego może być dodatkowym skutecznym środkiem do walki z grypą. Należy użyć do tych celów olejków eukaliptusowego i ti, najskuteczniejszych w takich przypadkach; można dodać także olejek bergamotowy. Innym antyinfekcyjnym olejkiem nadającym się do rozpryskiwania jest olejek goździkowy, który stosowano w czasie
130
epidemii od setek lat. Trzeba jednak pamiętać, że podrażnia on skórę i że nie należy go dodawać do kąpieli.
Rekonwalescencja po przebytej grypie trwa często bardzo długo, a ozdrowieniec czuje się źle. Olejek bergamotowy może być bardzo użyteczny w tym okresie. Należy go stosować podczas masażu, a jeśli to nie jest możliwe - dodać do kąpieli. Olejek rozmarynowy działając tonizująco i stymulujące, a także poprawia stan rekonwalescenta. Dobre efekty daje także kuracja żeńszeniowa lub leczenie floradixem.



H
Hemoroidy
Hemoroidy, zwane też guzkami krwawniczymi, są żylakami umiejscowionymi w kiszce stolcowej, przy samym odbycie. Przyczyny ich powstawania mogą być różne, ale do najczęstszych należy wadliwe ukrwienie odbytu. Żylaki odbytu mogą się pojawić czasowo, na przykład w wyniku ciąży, kiedy zwiększa się ciśnienie macicy na inne narządy, lub występować jako dolegliwość stała, chroniczna, spowodowana schorzeniem wątroby, a także przewlekłymi zapar-ciami. Występowanie guzów odbytu bardzo sprzyja zaparciem, tak więc te dwa schorzenia pogłębiają się nawzajem.
Nie wolno zaniedbywać leczenia hemoroidów, nie tylko ze względu na dyskomfort, jaki powodują, ale przede wszystkim dlatego, że nawet niewielkie, lecz codzienne krwawienie guzków może doprowadzić w końcu do anemii.
Niektóre olejki eteryczne nadające się do leczenia miejscowego hemoroidów działają jednocześnie na układ krwionośny, poprawiając krążenie krwi. Są to olejki: cyprysowy, kadzidłowcowy i jałowcowy, które stosuje się miejscowo po odpowiednim rozcieńczeniu, a także w postaci regularnych kąpieli. Pomocne mogą być także kapsułki czosnkowe oraz duże ilości świeżego czosnku i cebuli w diecie. Wszystko to dobrze wpływa na poprawę krążenia.
Jeśli chorobie towarzyszą zaparcia, prawdopodobnie konieczne będzie wprowadzenie zmian w sposobie odżywiania, i to na dłużej. Pomocne (przynajmniej przez jakiś czas) mogą okazać się olejki:
132rozmarynowy, majerankowy lub koperkowy. Niekiedy masaż brzucha, wykonany kolistymi ruchami w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara i przy użyciu któregokolwiek z wyżej wymienionych olejków (olejek rozcieńczony do 3% roztworu), zupełnie wystarczy, aby przywrócić naturalną, czyli sprawną perystaltykę-jelit.
Hepatyki
Hepatyki to środki wpływające na pracę wątroby. W ziołolecznictwie i aromatoterapii używa się tego terminu do określania roślin działających tonizująco na wątrobę. Do olejków aromatycznych z tej grupy należą następujące: rumiankowy, cyprysowy, geraniowy, cytrynowy, miętowy, rozmarynowy i tymiankowy. Z moich doświadczeń wynika, że trzy ostatnie są najbardziej skuteczne.
Histamina
Histamina jest mediatorem procesu zapalnego. Jednym ze skutków pojawienia się histaminy jest rozszerzanie się małych naczyń krwionośnych w jej bezpośrednim sąsiedztwie, pojawia się zaczerwienienie i uczucie gorąca. Osocze wydostaje się wówczas poza rozszerzone naczynia krwionośne, do otaczających tkanek, powodując obrzęk i podrażnienie. Innym skutkiem pojawienia się histaminy jest pobudzenie żołądka i jelit oraz skurt,z oskrzeli, który prowadzi do ataku astmy. Wyzwalanie się histaminy jest normalnym mechanizmem obronnym, a nieprzyjemne skutki obserwuje się tylko wtedy, kiedy jej poziom jest za wysoki. Histamina może się pojawiać w organizmie po ukąszeniach owadów lub poparzeniu pokrzywami, ponieważ występuje ona również w truciznach produkowanych przez rośliny i owady, a jej nadmiar bardzo szybko kumuluje się w tkankach otaczających miejsce ukąszenia czy poparzenia.
133

Wydzielanie histaminy może być również reakcją na wdychane pyłki, sierść zwierząt i inne substancje wywołujące alergie, powodujące w rezultacie atak kataru siennego.
Medycyna ortodoksyjna stosuje leki antyhistaminowe. Antyhi-staminy są zbliżone budową chemiczną do histaminy, ale nie wywołują takiej samej reakcji w organizmie.
W przypadku pojawienia się w organizmie nadmiernych ilości histaminy aromatoterapeuta powinien wybrać jeden lub kilka olejków aromatycznych o działaniu uspokajającym i kojącym (najlepsze będą olejki rumiankowy i melisowy) i zastosować je na różne sposoby, w zależności od tego, czy będzie leczył podrażnienia skóry, czy niewydolność układu oddechowego, np. astmę lub katar sienny.
Zastosowanie olejków lawendowego i cytrynowego w przypadku ukąszeń owadów zapobiega miejscowej reakcji organizmu w postaci obrzęku i swędzenia. To skłania do przypuszczenia, że wymienione olejki mają właściwości antyhistaminowe.
Inhalacje z rumianku, melisy, lawendy, hyzopu, benzoesu i innych olejków usuwają symptomy kataru siennego i astmy, przy czym reakcja następuje natychmiast po zastosowaniu inhalacji. Najważniejszymi metodami są jednak masaże i kąpiele. Bardzo istotna jest również zmiana diety. Inhalacje, masaże i odpowiednia dieta powinny obniżyć indywidualną reakcję na pyłki roślinne, sierść zwierzęcą, niektóre rodzaje kurzu i inne bodźce drażniące.
Jak dotąd, nikomu nie udało się poznać do końca roli histaminy w reakcjach alergicznych. W niektórych przypadkach organizm produkuje ogromne ilości histaminy w odpowiedzi na słaby bodziec, a w innych histamina pojawia się nawet wówczas, gdy nie występują żadne bodźce zewnętrzne. Chociaż wciąż nie wiemy, dlaczego tak się dzieje, jesteśmy pewni, że stres odgrywa wielką rolę we wszystkich reakcjach alergicznych. Ludzie, którzy znajdują się pod wpływem stresu, często reagują uczuleniem na substancje nie wywołujące żadnej reakcji, kiedy te same osoby nie są zestresowane.
Podejście aromatoterapeuty do problemów alergii sprowadza się do tego, że stara się on patrzeć głębiej, niż tego wymaga samo
134
usuwanie objawów, stara się wyeliminować stres, który leży u podłoża choroby. Wszystkie wymienione wyżej olejki mają działanie kojące i uspokajające. W wielu przypadkach leczenia alergii najważniejsze jest przywrócenie równowagi fizycznej i psychicznej, co uchroni organizm przed nienormalną produkcją histaminy wskutek działania bodźców zewnętrznych. Zob. też alergia.
Histeria
Do leczenia histerii stosowano w przeszłości różne olejki aromatycz-; ne. Były to: olejek rumiankowy, z szałwii muszkatołowej, lawen-, dowy, majerankowy, melisowy, neroli, miętowy, rozmarynowy oraz l ilangowy. Z moich doświadczeń wynika, że każdy z tych olejków może zapobiegać atakom histerii w większym stopniu, niż je leczyć.
Histeria to skrajny przykład gwałtownych zmian nastroju. Olejek lawendowy łagodzi tę huśtawkę nastrojów i pomaga wrócić do równowagi, a olejki: rumiankowy, z szałwii muszkatołowej, majerankowy, neroli i ilangowy, działające uspokajająco i kojąco, poprawiają samopoczucie, przywracają spokój - wybuch histerii jest w tym stanie ducha mniej prawdopodobny. Oczywiście, należy brać pod uwagę przyczyny reakcji histerycznych, a wybór olejku w dużym stopniu będzie od nich zależał, np. od okoliczności wyzwalających atak i od stanu emocjonalnego osoby potrzebującej pomocy. Masaż jest niewątpliwie najważniejszą formą leczenia histerii, aczkolwiek kąpiele, rozpylanie odpowiednich olejków lub palenie ich w mieszkaniu chorego mogą stanowić cenne uzupełnienie,
Jako środek pierwszej pomocy podczas ataku mogą się przydać wszystkie olejki, jakie stosuje się do wyprowadzania chorego z szoku. Są to przede wszystkim olejki: miętowy, melisowy i neroli. Dwa ostatnie uważam za najlepsze w przypadku, kiedy mamy do czynienia z przygnębieniem, na przykład szokiem wywołanym wieścią o niespodziewanej śmierci kogoś bliskiego.
Każdego z tych olejków można użyć w postaci inhalacji. Może się zdarzyć, że osoba znajdująca się w stanie histerii nie będzie mogła współpracować z ratującymi ją osobami, nawet w takim
135

stopniu, by wdychać opary olejku z buteleczki. W takim przypadku należy rozpryskać olejek wokół niej, może nawet ją spryskać. Zawsze podaję też w takich przypadkach "remedium ratunkowe" doktora Bacha (zwane też "wyciągiem ratunkowym") tak szybko, jak 'tylko jest to możliwe.
Należy też podać ciepły, słodki napój, gdy tylko cierpiący jest w stanie usiąść i cokolwiek wypić. Uspokajający napar ziołowy, np. herbatki rumiankowa, cytrynowo-melisowa lub walerianowa, osłodzone odrobiną miodu, przynoszą wyraźną ulgę (miód to także lekki środek uspokajający).
Jeśli natychmiast po wystąpieniu ataku możecie wykonać masaż, będzie to najlepsza pomoc w odbudowaniu spokoju i przywróceniu równowagi. Mieszankę olejków różanego i benzoesowego ł uważam za najodpowiedniejszą w takich okolicznościach, ze względu na ich łagodzący, uspokajający, niemal izolujący charakter, jednak olejki: lawendowy, neroli, melisowy, bergamotowy, z szałwii muszkatołowej lub ilangowy mogą się okazać bardziej korzystne. Liczne seanse masażu i kąpiele aromatyczne powinno się zapewnić choremu przez kilka następnych dni, albowiem po ataku histerii bardzo często następuje głęboka depresja.
Homeopatia
Homeopatia jako metoda została opracowana w pierwszej połowie dziewiętnastego wieku przez Samuela Hahnnemana, niemieckiego lekarza. Termin "homeopatia" oznacza "leczenie podobnego podobnym". Oznacza to, że niewielkie dawki jakiejś substancji leczą objawy, które zostałyby wywołane przez tę samą substancję podaną w dużych dawkach. Środki homeopatyczne uzyskuje się przez bardzo silne rozcieńczanie preparatów pochodzenia zwierzęcego, roślinnego i mineralnego, a czasami bakteryjnego i wirusowego. Każdy roztwór jest jeszcze kilkakrotnie rozcieńczany, mieszanką bardzo energicznie się potrząsa, a cały proces nazywany jest "potentyzacją". Wbrew temu, co można by sądzić, im słabszy procentowo uzyskamy preparat, tym wyższa jest jego aktywność.
136
Naukowcy nie akceptują homeopatii, ponieważ nie są w stanie wykryć żadnych śladów substancji wyjściowej w gotowym preparacie niemniej jest ona skuteczna w przypadkach, w których zawodzą naukowo potwierdzone metody.
Środki homeopatyczne działają na poziomie bardzo niskich energii wibracyjnych i z tego powodu olejki aromatyczne mogą je zagłuszać. Każda cząstka aromatyczna ma swoją własną częstotliwość wibracji (wyczuwaną przez zmysł powonienia), ale wszystkie te wibracje są mniej subtelnej natury niż te, które są charaktery-. styczne dla środków homeopatycznych, i dlatego mogą je zagłuszać. Wiadomo od dawna, że osoby poddające się kuracjom homeopatycznym powinny unikać ostrych zapachów, np. zapachu mięty czy eukaliptusa, i że same środki homeopatyczne powinno się przechowywać z dala od wszelkich mocnych zapachów. Homeopaci nie są zgodni co do tego, jakie związki zachodzą między ich sztuką a aromatoterapią. Mamy tu do czynienia z bardzo różnymi opiniami: od całkowitego zakazu używania olejków aromatycznych, do poglądu, że nie mogą one wyrządzić żadnej szkody, o ile będzie się unikać kilku najsilniejszych, tzn. mięty i eukaliptusa. Inne stanowisko sprowadza się do niełączenia zabiegów aromatotera-peutycznych ze stosowaniem środków homeopatycznych przez przynajmniej pół godziny po zaaplikowaniu pacjentowi któregoś z nich. Zakaz ten nie dotyczy kilku olejków o łagodniejszym działaniu, tzn. rumiankowego i różanego, które nie stanowią antidotum dla środków homeopatycznych, podczas gdy inne, mocniejsze olejki, mają działanie niwelujące.
Jeśli pacjent będący w trakcie kuracji homeopatycznej zdecyduje się na poddanie leczeniu aromatoterapeutycznemu powinien skonsultować się w tej sprawie z homeopatą, który być może zadecyduje, że można będzie zastosować masaże z olejkami aromatycznymi dopiero po zakończeniu kuracji homeopatycznej.
Znam wiele osób, które doskonale łączą środki homeopatyczne z aromatoterapią bez jakiegokolwiek uszczerbku dla jednej czy drugiej kuracji.
Środki homeopatyczne należy przechowywać z dala od olejków aromatycznych, podobnie jak od innych silnie pachnących substan-
137
cji. Jeśli to możliwe, najlepiej trzymać je w oddzielnym pokoju, jeśli nie, to przynajmniej w innej szafce. Pewien homeopata, z którym omawiałam ten problem, sugerował, że jeśli się używa przez jakiś czas olejków aromatycznych, powinno się częściej wymieniać środki homeopatyczne, to znaczy nie przechowywać ich dłużej niż sześć miesięcy. Po upływie tego terminu należy je wyrzucić i kupić nowe, jeśli się ich nie zużyło. Najlepiej zaś kupować tylko niewielkie ilości i zużywać w miarę potrzeb. Zob. też powonienie.
Hormony
Hormony to związki chemiczne produkowane przez organizm i wydzielane do krwi. Mają one wpływ na funkcjonowanie wielu organów i układów naszego ciała. Słowo "hormon" pochodzi od greckiego wyrazu oznaczającego "pobudzanie" (działanie hormonów sprowadza się w większości przypadków do pobudzania aktywności danego organu). Cechą charakterystyczną hormonów jest ich działanie na zasadzie ,,zdalnego kierowania", co oznacza, że wpływają na funkcjonowanie jakieś tkanki oddalonej od miejsca, w którym powstaje hormon. Z tego powodu są one często określane mianem "chemicznych posłańców".
Zespół gruczołów produkujących hormony nosi nazwę systemu dokrewnego. Jest on odpowiedzialny za wzrost, przemianę materii, proces reprodukcji, naszą reakcję na stres i poziom różnych, niezbędnych do życia substancji we krwi. Żaden z tych gruczołów nie funkcjonuje w oderwaniu od innych. Istnieją bardzo kompleksowe i ściśle zrównoważone powiązania między nimi, przy czym cały system reguluje przysadka mózgowa. Znajduje się ona poniżej mózgu i sama podlega wpływom podwzgórza, będącego łącznikiem między mózgiem, systemem nerwowym a systemem wydzielania dokrewnego.
Przysadka mózgowa działa nie tylko jako regulator aktywności innych gruczołów, zarządza także wzrostem. Tarczyca ma wpływ na wzrost i przemianę materii; gruczoły przytarczyczne regulują poziom wapna we krwi; nadnercza kierują wieloma procesami
138
życiowymi, w tym przemianą skrobi i reakcją na stres, mają one również wpływ na jądra i jajniki, odpowiadając za powstawanie drugorzędnych cech płciowych. Wysepki Langerhansa (wyspecjalizowane pola w trzustce) produkują hormon insulinę, odpowiedzialny za utrzymanie właściwego poziomu cukru we krwi. Jajniki i jądra wytwarzają męskie i żeńskie hormony płciowe - estrogen, progesteron, testosteron i inne, regulują działanie systemu rozrodczego, mają wpływ na laktację i powstawanie niektórych drugorzędnych cech płciowych, np. pojawianie się zarostu na twarzy u mężczyzny, rozwój piersi u kobiet itp. Wiele olejków aromatycznych ma wpływ na pracę systemu wydzielania dokrewnego.
Niektóre olejki zawierają hormony roślinne, zwane fitohor-monami. Mają one działanie zbliżone do hormonów produkowanych przez organizm ludzki. Na przykład olejek koperkowy zawiera roślinny estrogen, który łagodzi problemy związane z prze-kwitaniem u kobiet, obniża napięcia przedmenstrualne i pobudza laktację u karmiących matek. Hormony roślinne można stosować podobnie jak hormony pochodzenia zwierzęcego lub syntetyczne, stosowane w medycynie ortodoksyjnej, przy czym nie powodują one skutków ubocznych.
Inne olejki aromatyczne wpływają na poziom wydzielania hormonów przez poszczególne gruczoły, pobudzając lub obniżając ich produkcję. Czosnek i cebula równoważą pracę tarczycy i są wyjątkowo cenne w leczeniu niedoczynności tarczycy. Olejki:
bazyliowy, geraniowy i różany stymulują pracę nadnerczy, przy czym olejek geraniowy reguluje produkcję wszystkich hormonów oraz poziom cukru we krwi; olejki eukaliptusowy i jałowcowy obniżają poziom cukru we krwi. Wiele olejków, zwłaszcza różany, a także rumiankowy, z szałwii muszkatołowej, cyprysowy, koperkowy, jaśminowy i lawendowy, pobudza pracę systemu rozrodczego; są one bardzo przydatne w leczeniu dolegliwości związanych z cyklem miesiączkowym i menopauzą.
Wpływ olejków aromatycznych na system wydzielania dokrewnego jest jednym z najbardziej istotnych elementów oddziaływania roślin na organizm ludzki. Nie wiemy jeszcze wszystkiego na temat
139

hormonów roślinnych. Możliwe, że znacznie więcej olejków aromatycznych, które wpływają na organizm, czyni to właśnie poprzez wywoływanie subtelnych zmian w poziomie hormonów w naszym ustroju. Problem ten nie został jeszcze zbadany.
Hyzopowy olejek
Olejek hyzopowy należy stosować z rozwagą. Chociaż nie zalicza się go do niebezpiecznych olejków, w niektórych okolicznościach nie powinno się go używać (po szczegóły odsyłam do Dodatku A). Ma on cenne zastosowania terapeutyczne, które można rozważyć w pewnych okolicznościach, mając na uwadze powyższe przestrogi.
Roślina Hyssopus officinalis, z której produkuje się olejek hyzopowy, należy do rodziny wargowych (Labiatae). Pochodzi z basenu Morza Śródziemnego. Ma od pół do metra wysokości. Jej kwiaty, zebrane w kłosy, mogą być niebieskie, różowoliliowe, białe lub różowe. Z gałązek kwiatowych otrzymuje się na drodze destylacji olejek aromatyczny żółtawego koloru, o korzennym zapachu, przypominającym odrobinę zapach tymianku lub bazylii. Aktywne składniki olejku to: pinokamfen w dużych ilościach (jest to keton), pinen oraz geraniol, borneol, tujon (następny keton) oraz fellandren w ilościach śladowych. Właśnie wysoka zawartość ketonów powoduje, że olejek jest bliski granicy toksyczności.
Najstarsi pisarze-medycy bardzo wysoko cenili hyzop, zielarze z okresu renesansu wyliczali w swoich księgach jego wiele zastosowań, ale musimy pamiętać, że wszyscy oni mieli na myśli samą roślinę, a nie olejek eteryczny, w którym wszystkie składniki zostały w wysokim stopniu skoncentrowane.
Grecy i Hebrajczycy uważali hyzop za święte ziele. Kilkakrotnie wspomina o nim Stary Testament. Używano go do oczyszczania świątyń i miejsc kultu w jak najbardziej dosłowny sposób, to znaczy zamiatano podłogi hyzopowymi snopkami. Zyskał też popularność jako ziele do wyściełania wnętrz i już te dwa zastosowania powinny nas naprowadzić na pomysł spalania i rozpryskiwania olejku
140
hyzopowego jako środka do dezynfekcji pomieszczeń w celu zabezpieczenia ich przed zarazkami.
Jedną z najcenniejszych właściwości olejku hyzopowego jest jego zdolność leczenia dolegliwości układu oddechowego, zwłaszcza jeśli mamy do czynienia z gęstą wydzieliną. Powoduje on rozrzedzanie flegmy, dzięki czemu ułatwia jej wydalanie. Ma równocześnie tonizujący i stymulujący wpływ na układ oddechowy i serce. Nadaje się do przyrządzania płukanek przeciw chorobom gardła, tzn. bólowi gardła i utracie głosu, do inhalacji przy kaszlu i bólu gardła. Można go używać w postaci czystej albo w połączeniu
z innymi olejkami, po które zwykle sięga się w tych okolicznościach.
Jest również środkiem przeciwko sińcom - stosuje się go wówczas w postaci zimnych kompresów, możliwie szybko po pojawieniu się sińca. Gorące kompresy z olejkiem hyzopowym aplikuje się przy leczeniu reumatyzmu.
Niektórzy zalecają olejek hyzopowy do leczenia skaleczeń, poparzeń, otarć naskórka i innych ran powierzchniowych, łącznie z egzemą i zapaleniem skóry. Sądzę jednak, że istnieje tyle innych olejków aromatycznych, które leczą wymienione przypadłości, że nie ma potrzeby uciekania się do hyzopu, którego użycie niesie ze sobą pewne ryzyko. Z tego względu nigdy nie używałam go do leczenia dolegliwości skórnych (z wyjątkiem sińców).
Olejek hyzopowy jest cefalikiem, co oznacza, że usprawnia procesy myślenia.
Używa się go również w perfumerii i w kuchni, jest też składnikiem likieru "Chartreuse".
W żadnym wypadku nie mogą stosować tego olejku osoby chore na epilepsję, ponieważ może on spowodować atak. Powinny go także unikać kobiety w ciąży i osoby z nadciśnieniem.


J
Ilangowy olejek
Ilang (inaczej jagodlin wonny - Cananga odorata) jest niewielkim drzewem tropikalnym występującym na Filipinach, Jawie, Sumat-rżę i Madagaskarze. Otrzymuje się z niego olejek ilangowy, zwany też ylang-ylang ("kwiat nad kwiatami"). Ilangiem nazywane jest również inne drzewo o łacińskiej nazwie Anona odorantissima. Nie ma pewności co do tego, czy rzeczywiście jest to inna gatunkowo roślina, czy też różnice powstają na skutek odmiennych warunków klimatyczno-glebowych. Drzewa te mają różowe, liliowe i żółte kwiaty, przy czym najlepszy olejek pochodzi z roślin żółto kwitnących. Pierwsza partia olejku otrzymywanego podczas procesu destylacji parowej to produkt o najwyższej jakości, sprzedawany pod nazwą ylang-ylang (lub olejku ilangowego), następne partie, które otrzymuje się w dalszej części procesu i które określa się mianem "ogona" albo "końcówki", są o wiele niższej wartości i zwykle sprzedaje się je pod nazwą olejku kanangowego (cananga). Oba te olejki mają takie same właściwości terapeutyczne, ale kanangowy jest preparatem gorzej oczyszczonym. Najlepsze olejki otrzymuje się z kwiatów zebranych o poranku na początku lata.
Oba olejki: ilangowy i kanangowy, zawierają eugenol, geraniol, linalol, safrol, ilangol, terpiny, pinen, benzoat benzylowy oraz różne połączenia kwasów acetowych, benzoesowych, formowych, salicylowych i inne. Olejki mogą być prawie bezbarwne lub jasnożółte. Ich zapach jest wyjątkowo ciężki i słodki (niektórzy
142,'
ludzie uważają, że jest on nieco mdlący) i dlatego częściej używa się tego olejku w połączeniu z innymi, na przykład cytrynowym lub bergamotowym, przez co osłabia się trochę nadmiernie mdły i słodki aromat olejku ilangowego.
Najważniejszą właściwością olejku ilangowego jest zdolność do zwalniania przyśpieszonego oddechu (hyperpnoea) oraz uspokajania bicia serca (tachykardia), czyli łagodzenia symptomów występujących u ludzi znajdujących się w stanie szoku, stanie lękowym lub silnie zdenerwowanych. Natychmiastowe zażycie olejku ilangowego działa w takich przypadkach bardzo korzystnie. Oczywiście każdy, kto cierpi z powodu wymienionych wyżej objawów przez dłuższy czas, powinien zgłosić się do lekarza, homeopaty lub terapeuty leczącego akupunkturą. Po uzyskaniu porady specjalistycznej leczenie olejkiem może stanowić doskonałe uzupełnienie przepisanej kuracji.
Olejek ilangowy jest jednym z tych olejków, które obniżają wysokie ciśnienie krwi, często towarzyszące hiperpnoei i tachi-kardii.
Jest on także stosowany w kosmetyce, nadaje się do pielęgnacji cer suchych i tłustych, ponieważ ma działanie regulujące poziom wydzielania przez gruczoły łoju skórnego. Słodki zapach sprawia, że jest popularny w przemyśle perfumeryjnym, gdzie zastępuje równie mocne, a droższe olejki kwiatowe, np. różany i jaśminowy. Niektórzy twierdzą, że jego aromat przypomina zapach hiacyntu. Olejkowi ilangowemu przypisywano tonizujące działanie na skórę i włosy. W dziewiętnastym wieku przygotowywano z niego preparaty do pielęgnacji włosów, znane jako ,, olejek makasaro-wy". Był on do tego stopnia popularny, że gospodynie domowe w wiktoriańskiej Anglii musiały zabezpieczać oparcia swoich krzeseł przed zatłuszczeniem - stąd "antymakasary", czyli serwetki chroniące oparcia foteli. Osobom, które chciałyby wypróbować olejek ilangowy jako preparat do włosów, radzę go rozcieńczać w alkoholu.
Podobnie jak olejki: różany, sandałowy i jaśminowy, olejek ilangowy ma charakter antydepresyjny, uspokajający i właściwości afrodyzjaku. Dzięki temu jest korzystny w leczeniu osób z pro-
143

blemami seksualnymi, wynikającymi ze stresu i stanów lękowych. Kwalifikacja olejku ilangowego jako afrodyzjaku wynika właśnie z jego właściwości uspokajających i odprężających. Stosowany mądrze, może pomóc w przełamaniu błędnego koła, kiedy strach przed niepowodzeniami seksualnymi doprowadza do tych właśnie niepowodzeń, a one z kolei pogłębiają strach itd.
Olejek ilangowy wyjątkowo dobrze działa w połączeniu z innymi olejkami, i to nie tylko dlatego, że jego zapach staje się lżejszy.
Przy stosowaniu olejku ilangowego należy zachować ostrożność, ponieważ zbyt skoncentrowany lub używany przez dłuższy czas może powodować mdłości czy ból głowy, czasem jedno i drugie.
Imbir
Imbir (Zingiber officinalis), jak wiele przypraw, pochodzi z Azji. Rośnie dziko w Indiach i Chinach. Przywędrował do Europy "szlakiem korzennym" w średniowieczu, a hiszpańscy zdobywcy sprowadzili go do Ameryki Południowej. Obecnie istnieją wielkie plantacje, prowadzone na skalę przemysłową, we wszystkich wyżej wymienionych krajach, a także w zachodnich Indiach i w Afryce. Imbir znano już od czasów starożytnych i ceniono jego właściwości medyczne i kulinarne.
Olejek imbirowy produkuje się z korzeni imbiru metodą destylacji parowej. Jest on jasny, lekko zabarwiony na zielonkawo-żółty kolor, w miarę upływu czasu ciemnieje. Osoby, które po raz pierwszy zetknęły się z jego zapachem, były zdumione i rozczarowane, ponieważ zupełnie nie przypomina on aromatu wysuszonego czy zakonserwowanego imbiru, jaki wszyscy znamy z ciast i innych produktów spożywczych. Ma on prawie identyczny zapach jak ,,zielone", świeże korzenie imbiru. Do najważniejszych jego składników należą: gengerin, gingenol, gingeron i cingiberyna.
W tradycyjnej medycynie chińskiej olejek imbirowy stosuje się w przypadkach, gdy organizm ma trudności z utrzymaniem prawidłowego poziomu płynów czy wilgotności, zarówno wewnątrz ciała,
144                             l

iak i na zewnątrz. Biegunka i katar są przykładami rozregulowania się organów wewnętrznych, nie radzących sobie z poziomem płynów, reumatyzm natomiast i wiele zimowych niedomagań, spowodowane są wilgotnością zewnętrzną. Rozgrzewające właściwości imbiru pomagają w zwalczaniu tych chorób.
Bóle reumatyczne można złagodzić masażami i kompresami z rozcieńczonym olejkiem imbirowym, ponieważ, jak można się domyślić, imbir jest środkiem silnie rozgrzewającym i jego duże stężenie wywołuje podrażnienia skóry.
W przypadku przeziębień, grypy, biegunki, kurczowych bólów brzucha (zarówno trawiennych, jak i menstruacyjnych) najlepszym środkiem jest napar z imbiru, przyrządzony ze świeżych korzeni. Korzeń imbirowy należy pociąć na bardzo cienkie strużyny i gotować je na wolnym ogniu około dziesięciu minut. Trzeba pamiętać o zachowaniu odpowiednich proporcji: sześć cienkich plasterków korzenia o przeciętnej grubości na każdą filiżankę wody. Po dodaniu odrobiny miodu otrzymamy bardzo przyjemny zimowy napój, stosowany w tradycyjnej medycynie chińskiej jako środek zapobiegający chorobom zimowym. Napój ten usuwa również mdłości, chorobę morską i poranne nudności w okresie ciąży.
Ten sam napar, ale bez miodu, może służyć jako płukanka łagodząca ból gardła. Można też przygotować w inny sposób preparat imbirowy na ból gardła: dwie krople olejku imbirowego rozpuścić w łyżeczce wódki, po czym zmieszać ten roztwór z gorącą wodą.
Olejek imbirowy świetnie łączy się w niewielkich ilościach z innymi olejkami aromatycznymi, zwłaszcza z olejkiem pomarańczowym i innymi olejkami cytrusowymi. Kropla olejku imbirowego wystarczy do otrzymania mieszanki olejków do masażu stosowanego przy reumatyzmie, bólach mięśniowych i przemęczeniu.
Jean Valnet podaje, że kobiety w Senegalu plotą paski z włókien korzeni imbirowych, aby ożywić słabnący popęd seksualny swoich mężów, ale myślę, że mężczyźni w Europie nie przyjęliby tej mody zbyt entuzjastycznie.
' Aromatoterapia od A do Z
145


Immunologiczny system
System, dzięki któremu organizm ludzki broni się przed infekcjami, jest bardzo złożony i łączy w jedną całość wiele organów i układów.                                   ^
Infekcja zaczyna się w momencie, gdy organizm zaatakują
bakterie, wirusy lub grzyby, zwane mikroorganizmami. Wiele z tych organizmów stale przenika do naszego ciała, niektóre ciągle w nim żyją, nie czyniąc żadnej szkody. O infekcji mówimy wtedy, kiedy organizmy chorobotwórcze zaczynają się rozmnażać i gwałtownie zwiększać swoją liczebność.
Pierwszą "linię obrony" stanowią skóra oraz błona śluzowa, która wyściela usta, nos, płuca itd. Bakterie nie mogą przeniknąć przez skórę, dopóki jest nienaruszona, przy czym zarówno pot, jak i łój skórny są łagodnymi antyseptykami. Błona śluzowa jest mniej skuteczną barierą - chroni tylko przed niektórymi zarazkami.
W momencie, kiedy groźny mikroorganizm wniknie do naszego ciała, zostaje uruchomiony cały łańcuch mechanizmów, opartych na wyspecjalizowanych komórkach we krwi, systemie lim-. fatycznym, pracy śledziony, grasicy i płynach komórkowych. Wszystkie te komórki i organy noszą nazwę "systemu immunologicznego", a ich reakcja na zagrożenie to "reakcja immunologiczna".
Komórkami najbardziej aktywnymi w wywoływaniu reakcji immunologicznej są krwinki białe. Znajdują się one w dużych ilościach w węzłach limfatycznych, płynach międzykomórkowych itp., czyli poza układem krwionośnym. Istnieje przeto przypuszczenie, że największą część swojej pracy wykonują one poza nim, a krew jest jedynie środkiem transportu, który dostarcza białe krwinki tam, gdzie są w danej chwili najbardziej potrzebne.
Fagocyty, powstające w szpiku kostnym, są dużymi białymi krwinkami, które dosłownie owijają się wokół ciał obcych, w tym bakterii, i zabijają je, często same ginąc. Na przykład ropa, która zbiera się w zainfekowanej ranie, zawiera dużą liczbę tych komórek oraz martwych bakterii. Fagocyty są przez to często określane jako "komórki-czyściciele" lub nawet prościej - "zamiatacze".
146
Limfocyty B, które powstają zarówno w szpiku kostnym, jak i w układzie limfatycznym (węzłach chłonnych, śledzionie, grasicy) mają inne zadania. Produkują przeciwciała ze złożonych protein (gamma globulin) w odpowiedzi na zagrożenie wywołane przez ściśle określony mikroorganizm. Jeśli taki sam organizm zaatakuje nas w przyszłości, zwalczą go przeciwciała już obecne we krwi, które szybko dławią wzrost i rozwój danego wirusa czy bakterii., Kiedy odpowiednie przeciwciała zapobiegające wystąpieniu objawów chorobowych są obecne w naszym organizmie, mówimy, że mamy odporność na daną chorobę.
Rolę koordynatora w układzie immunologicznym spełniają limfocyty T. Aktywne komórki T pobudzają produkcję fagocytów i limfocytów B, hamujące komórki T natomiast zatrzymują ten proces, kiedy zagrożenie wynikłe z infekcji mija. Kiedy system-immunologiczny funkcjonuje normalnie, aktywnych komórek T jest dwukrotnie więcej niż hamujących komórek T, a kiedy dochodzi do zniszczenia tego systemu lub kiedy jest on poważnie' osłabiony, liczba aktywnych komórek T bardzo się obniża.
System limfatyczny odgrywa pierwszorządną rolę w reakcjach immunologicznych. W odpowiedzi na infekcję w węzłach chłonnych powstaje ogromna liczba limfocytów. Jeśli liczba krążących w limfie bakterii zwiększa się, zwiększa się również produkcja limfocytów. Również w węzłach chłonnych pojawia się duża liczba komórek-zamiataczy, zwanych makrofagami, które pochłaniają i unieszkodliwiają bakterie oraz inne niepożądane ciała. Podczas infekcji aktywność wszystkich węzłów chłonnych zwiększa się w znacznym stopniu, a nagromadzenie czynnych i martwych komórek oraz bakterii może powodować powiększenie się węzłów chłonnych. Można to często zaobserwować na szyi, pod pachami i w pachwinach. Opuchlizna taka jest cechą charakterystyczną niektórych chorób.
Nadnercza również odgrywają pewną rolę w odpowiedzi immunologicznej, czyli odpornościowej. Wydzielają one pewne hormony wyzwalające niektóre procesy obronne. Stres obniża odporność na infekcje właśnie dlatego, że przedłużające się okresy napięć psychicznych wyczerpują nadnercza.
147

Chociaż ortodoksyjna definicja systemu immunologicznego pomija okrężnicę, sądzi się dzisiaj, że zdrowa okrężnica odgrywa dużą rolę w mechanizmach obronnych. Miliony pożytecznych bakterii w przewodzie pokarmowym (flora bakteryjna przewodu pokarmowego) kontrolują i hamują rozwój mikroorganizmów, które bez nich stanowiłyby zagrożenie.
Olejki aromatyczne wspierają i wzmacniają system immunologiczny w dwojaki sposób: poprzez bezpośrednie działanie na same organizmy chorobotwórcze oraz poprzez zwiększenie aktywności organów i komórek odpowiedzialnych za walkę z nimi. Olejki:
lawendowy, bergamotowy, eukaliptusowy i rozmarynowy skutecznie niszczą wiele bakterii i równocześnie zwiększają siłę reakcji immunologicznej; olejki rozmarynowy i geraniowy wzmacniają pracę nadnerczy, a także stymulują system limfatyczny; olejki z czarnego pieprzu i lawendowy wspomagają pracę śledziony.
Bardzo ważną grupą olejków w tym kontekście są olejki z rodziny Melaleuca: kadżeput, niaouli i najważniejszy z nich - ti, ponieważ wykazują działanie bakteriobójcze, antywirusowe, grzybobójcze, a ponadto stymulują system odpornościowy. Olejek ti jest skuteczny przy wszystkich trzech rodzajach infekcji i równocześnie jest jednym z najsilniejszych znanych nam immunostymu-lantów. Zastosowanie tych olejków, jak również wszystkich wspomnianych wyżej, wspomaga organizm w skutecznym opieraniu się i zwalczaniu infekcji. Owo działanie jest szczególnie niezawodne, jeśli użyje się tych olejków zaraz po wystąpieniu pierwszych objawów choroby.
Chociaż niemal każdy olejek przy terapeutycznym zastosowaniu wykazuje aktywność przeciw co najmniej jednemu rodzajowi bakterii, choć prawie wszystkie pobudzają produkcję białych krwinek, to olejki: bergamotowy, lawendowy i ti czynią to w sposób szczególnie godny uwagi. Ludzie, którzy przez cały czas stosują olejki w postaci codziennych kąpieli, płynów do pielęgnacji skóry i środków do odświeżania powietrza w pomieszczeniach, przeważnie mają znacznie wyższy poziom odporności na choroby, rzadziej "łapią" grypy, a jeśli nawet im się to zdarzy, znacznie szybciej powracają do zdrowia.
148
Jeśli infekcje są długotrwałe lub często się powtarzają, oznacza to że system immunologiczny jest osłabiony i leczenie różnymi olejkami aromatycznymi powinno trwać przynajmniej miesiąc, tak aby nie tylko udało się opanować mikroorganizmy, lecz również wzmocnić system immunologiczny.
Bardzo ważny jest odpowiedni sposób odżywiania się, ponieważ wiele istotnych składników żywieniowych ma wpływ na produkcję białych krwinek. Dieta, w której znajduje się odpowiednia ilość protein oraz świeżych warzyw i owoców, nasion, kiełków, produktów zbożowych z dodatkiem odrobiny nienasyconych olejów roślinnych, zwykle zaspokaja potrzeby organizmu w tym względzie. Jeśli organizm jest zbyt wyczerpany, być może niezbędne okaże się dostarczanie mu dodatkowych ilości wyżej wymienionych składników do czasu, kiedy zostanie przywrócona równowaga. Zob. też AIDS, limfatyczny układ.
Impotencja
Impotencję leczy się olejkami aromatycznymi o właściwościach afrodyzjaków oraz olejkami uspokajającymi. Najlepsze metody ich stosowania to masaże oraz kąpiele aromatyczne. Najbardziej godne polecenia są następujące olejki: sandałowy i jaśminowy, działające jak afrodyzjaki, oraz neroli i olejek z szałwii muszkatołowej (uspokajające i relaksujące). W żadnym wypadku nie wolno stosować olejku z szałwii muszkatołowej po wypiciu alkoholu, przynajmniej przez kilka godzin.
Wszystkie olejki, które tu wymieniłam, są afrodyzjakami dzięki swoim właściwościom uspokajającym. Możliwe też, że niektóre z nich (np. sandałowy i jaśminowy) mają wpływ na system wydzielania dokrewnego, tzn. na produkcję hormonów.
Pewne olejki, klasyfikowane jako afrodyzjaki, mają po prostu działanie ogólnie pobudzające. Przydatność ich uważam za co najmniej wątpliwą. Mogą się okazać skuteczne w sytuacji, kiedy mężczyzna staje się impotentem przejściowo, kiedy jest szczególnie przemęczony i wyczerpany, ale należy ich używać ze szczególną
149ostrożnością, tak jak wszystkich stymulantów. Przedawkowanie niektórych z nich może uszkodzić nerki. Odpowiednio dobrana dieta, witaminy, sole mineralne i krótka kuracja żeńszeniowa są chyba znacznie bezpieczniejsze w takich przypadkach. Zob. też afrodyzjaki, oziębłość.
Infekcyjne choroby	zakaźne choroby.
Inhalacje
Inhalacje to tradycyjna metoda leczenia infekcji dróg oddechowych, a więc grypy, kataru, zapalenia zatok, bólu gardła, kaszlu, stosowana od setek lat. Najprostszy sposób przygotowania inhalacji to zaparzenie ziół w garnku z niemal wrzącą wodą, przykrycie grubym ręcznikiem lub kocem głowy i garnka. W tej pozycji należy wdychać gorącą parę przez pięć minut lub nieco dłużej.
Znacznie wygodniejsze jako preparaty do inhalacji są olejki aromatyczne. Wystarczy dodać trzy lub cztery krople odpowiedniego olejku do naczynia z parującą wodą i wdychać w taki sam sposób, jak to opisałam wyżej. Istnieją dzisiaj również specjalne aparaty elektryczne, które produkują gorącą parę. Można ich używać do leczenia dolegliwości skórnych, pielęgnacji cery, a także do inhalacji. Jeśli zechcecie skorzystać z takiego aparatu, musicie umieścić w pojemniczku tylko jedną kroplę odpowiedniego olejku, ponieważ do wytwarzania pary używa się w nich bardzo małej ilości wody.
Jeśli osoba, która chce stosować inhalacje, cierpi na astmę, katar sienny lub inny rodzaj alergii, musi najpierw skonsultować się ze specjalistą. Jeśli więc mamy do czynienia z alergikiem, pierwsza inhalacja nie może trwać dłużej niż trzydzieści sekund. Jeśli tak krótki zabieg nie wywoła ataku, można zwiększyć czas następnego zabiegu do jednej minuty (następny zabieg po upływie kilku
150
godzin), po czym stopniowo wydłużać do trzech, nawet pięciu minut. Zob. też katar, oskrzeli zapalenie, przeziębienie, zatok zapalenie.
Irygacje
Olejki aromatyczne mogą być niezwykle skuteczne jako środki do irygacji stosowanych w leczeniu infekcji kobiecych narządów płciowych, zwłaszcza drożdżycy, ale trzeba pamiętać, że olejki są silnie skoncentrowanymi substancjami i należy je bardzo mocno rozcieńczyć przed zaaplikowaniem np. na delikatną błonę śluzową pochwy.
Najlepszym sposobem użycia olejku jest rozpuszczenie go *w wódce (dwie krople olejku na pięć mililitrów wódki), a następnie dodanie tej mieszanki do pół litra gotowanej, ostudzonej wody. Temperatura wody powinna być tylko nieco niższa od temperatury ciała.
Nie powinno się stosować irygacji, jeśli nie są one absolutnie konieczne, ponieważ stałe przemywanie zakłóca normalną czynność wydzielniczą pochwy, stanowiącą naturalną osłonę przed infekcjami.
Ischias
Terminu tego często używa się niezbyt precyzyjnie na określenie bólu dolnej części pleców, tymczasem oznacza on bóle pleców obejmujące okolice wzdłuż nerwu kulszowego i związane z naciskiem lub podrażnieniem tego nerwu.
Nerw kulszowy biegnie od miednicy (tworzą go rozgałęzienia kilku nerwów rdzenia kręgowego) w dół pleców, przez splot krzyżowy w kierunku pośladków, mijając staw biodrowy. Dalej biegnie wzdłuż uda, aby przy stawie kolanowym rozdzielić się na dwa rozgałęzienia oplatające łydkę aż do stopy. Ból może powstać wskutek nacisku dysku międzykręgowego, siedzenia na źle zaprojektowanych krzesłach lub z powodu nieprawidłowej postawy
151

podczas siedzenia. Gruby portfel wetknięty do tylnej kieszeni spodni może stanowić źródło bólu - takie przypadki się zdarzają i nie jest to żart! Niektóre choroby powodujące podrażnienia nerwów, na przykład cukrzyca, wywołują czasem jakieś formy ischiasu. Podobnie rzecz ma się z alkoholizmem.
Ważną rzeczą jest zrozumienie, że ból w przypadku ischiasu jest tylko objawem. Należy więc odnaleźć i usunąć przyczynę. Z tego właśnie powodu niezbędny może się okazać stały kontakt z osteo-patą, który ustali, czy nie występują jakieś naciski na nerw. Trzeba również obejrzeć krzesła i przyjrzeć się postawie chorego. W czasie silnych bólów nie zaleca się masażu, dobre są natomiast zimne kompresy na bolące miejsca z dodatkiem olejku rumiankowego lub lawendowego, które zmniejszą podrażnienie i ból. Delikatny masaż w okresach, kiedy ból jest mniejszy albo kiedy nie występuje, jest bardzo korzystny. Pomagają także kąpiele, nigdy jednak nie powinny być zbyt gorące.

J
Jadiowstręt psychiczny
Jadłowstręt psychiczny to niemożność przyjmowania pokarmów, spowodowana silnymi zaburzeniami psychicznymi. Na Jadłowstręt cierpią zwykle młode dziewczęta i kobiety.
Sama aromatoterapia nie jest zapewne wystarczająca, by pomóc chorej dziewczynie, niemniej w połączeniu z umiejętnym doradztwem i psychoterapią leczenie olejkami aromatycznymi może okazać się bardzo korzystne. Masaż sprzyja identyfikacji pacjentki z własnym ciałem, co jest bardzo ważne, ponieważ wiele chorych wyalienowało się z własnej powłoki cielesnej na tyle, że zaczęło ją silnie nienawidzić.
Wybór odpowiedniego olejku zależy w dużym stopniu od indywidualnych potrzeb i upodobań dziewczyny poddawanej leczeniu, ale zawsze muszą to być olejki o działaniu uspokajającym, kojącym i antydepresyjnym, np. lawendowy, rumiankowy, neroli, ilangowy czy szałwiowy. Olejek bergamotowy jest także bardzo ważny, ponieważ nie tylko poprawia stan psychiczny ale może również pomóc w regulacji apetytu. W wielu standardowych pracach opisuje się olejek bergamotowy jako zwiększający apetyt w przypadkach jadłowstrętu. Sądzę, że jego działanie na poziomie emocjonalnym, prowadzące do redukcji stresu, który spowodował niemożność przyjmowania pokarmów, jest prawdopodobnie jeszcze ważniejsze.
Bardzo często dziewczynki cierpiące na Jadłowstręt psychiczny
153

boją się dorastania, nie mogą pogodzić się z własnym seksualizmem i nie akceptują u siebie ciała fizycznie rozwiniętej kobiety. Niezastąpiony w takich przypadkach jest olejek różany. Oddziałuje on bowiem na kobiecy seksualizm na każdym poziomie, zarówno fizycznym, jak też emocjonalnym, i rodzi uczucie cudownego rozleniwienia, co także bardzo sprzyja odbudowie samoakceptacji. Olejek jaśminowy może natomiast być poprawiającym samopoczucie zamiennikiem.
Zalecałabym dużą ilość witamin i soli mineralnych, zwłaszcza witamin z grupy B oraz cynku. Początkowo bardzo małe, lecz częste posiłki, składające się z owoców, świeżych warzyw, niewielkiej ilości suszonych owoców i orzechów. Taka dieta nie jest postrzegana przez osoby cierpiące na jadłowstręt jako coś groźnego, a produkty tego typu są uważane za "wyszczuplające". Tymczasem mają one wszystkie niezbędne do życia składniki. Stopniowo można wprowadzać dietę pełnowartościową.
Kąpiele z zastosowaniem olejków aromatycznych są bardzo pomocne między seansami masażu (chciałabym ponownie podkreślić korzystny wpływ uczucia rozleniwienia, jakie pojawia się przy tym zabiegu). Kiedy terapeuta ustali, które olejki działają najsilniej, każda dziewczyna może przygotować dla siebie kąpiel z użyciem ulubionego, ewentualnie dodać odrobinę olejku do balsamu używanego po kąpieli. Godne polecenia są w tym przypadku szczególnie olejki "luksusowe", pod warunkiem jednak, że ich zapach jest akceptowany. Zastosowanie toników do ciała jest również formą terapii dla dziewczyny cierpiącej na jadłowstręt i w miarę polepszania się stanu chorej może się przerodzić w pewnego rodzaju automasaż z użyciem mieszanki olejków, przygotowanej przez terapeutę i przeznaczonej do stoso-;wania w domu.
Jadłowstręt psychiczny jest chorobą, której leczenie wymaga od terapeuty szczególnej wrażliwości; między nim a chorą musi powstać nić zaufania i zrozumienia, zanim będą mogli mieć nadzieję na jakąkolwiek poprawę.
154
Jadźurwedy medycyna
Wiele olejków aromatycznych, których używamy dzisiaj w aroma-toterapii, uzyskano z roślin stosowanych w tradycyjnym ziołolecznictwie Indii (medycynie Jadźurwedy) przez tysiące lat.
Jadźurweda (Ajurwedd) znaczy dokładnie "prawa zdrowia" i jako nauka liczy sobie co najmniej trzy tysiące lat. Podobnie jak akupunktura w Chinach, opiera się na swoistej filozofii, wiążącej człowieka z całą naturą i kosmosem, a w szczególności z trzema podstawowymi elementami: powietrzem, ogniem i wodą. Te trzy elementy postrzegane są w Jadżurwedzie jako czynniki wpływające na zdrowie psychiczne i fizyczne, człowiek zaś jako fuzja ciała, duszy i psychiki (nie da się oddziaływać na żadną z tych składowych z pominięciem dwóch pozostałych).
W ostatnich latach notuje się na Zachodzie ogromny wzrost zainteresowania tradycyjnymi praktykami Jadźurwedy. Organizowane są wykłady, kursy i seminaria poświęcone tej odmianie medycyny, które bez wątpienia mogą być bardzo interesujące dla każdego aromatoterapeuty pragnącego poszerzyć swoją wiedzę na temat roślin, z których wytwarza się olejki.
Jałowcowy olejek
Jałowiec (Juniperus communis) jest niewielkim drzewem z rodziny cyprysowatych, z igłopodobnymi liśćmi i niebieskimi jagodami, które stają się czarne po upływie dwóch lat, kiedy dojrzeją. Olejek eteryczny uzyskuje się poprzez destylację parową owych jagód. Zawiera on alfapinen, kadinen, kamfen, terpineol, borneol i kamforę jałowcową. Olejek eteryczny jest bardzo płynny, występuje w kolorach od bezbarwnego do żółtawego i jasnozielonego. Zapach przypomina terpentynę, ale jest zdumiewająco przyjemny po rozcieńczeniu lub w połączeniu z innymi. Mieszankom takim nadaje charakterystyczny dymny odcień. Ma bardzo gorzki smak, co nie powinno nas dziwić, skoro jagody jałowca są dodatkiem do dżinu, którego nazwa pochodzi od francuskiego genevrier lub genievre, co oznacza "jałowiec".
155

Jałowiec był znany od starożytności jako środek antyseptyczny i moczopędny, obie te właściwości są szeroko wykorzystywane w aromatoterapii. Moim zdaniem największą jego zaletą są właściwości odtruwające. Jest najcenniejszym olejkiem we wszystkich sytuacjach, kiedy organizm należy oczyścić z toksyn, przy czym właściwości moczopędne pogłębiają przydatność jałowca.
Jałowiec ma szczególnieJsoirzystny wpływ na drogi moczowe i narządy płciowe, działa tonizująco, oczyszczające, antyseptycznie i stymulujące. Jest jednym ż najskuteczniejszych olejków w leczeniu zapalenia pęcherza, zapalenia miedniczek nerkowych i kamicy nerkowej, chociaż każdy aromatoterapeuta powinien się upewnić, że jego pacjent zasięgnął porady lekarza lub wykwalifikowanego homeopaty. Jest to konieczne przy wszelkich dolegliwościach nerek. Zapalenie pęcherza można wyleczyć stosując aromatotera-pię, ale jeśli w moczu występuje krew lub ropa i jest gorączka, nie należy odkładać wizyty u lekarza. Wszystkie te uwagi odnoszą się w takim samym stopniu do zapalenia miedniczek nerkowych. Natomiast aromatoterapia - kąpiele i masaże - może być doskonałym uzupełnieniem leczenia stosowanego w tym samym czasie.
Jałowiec w znaczący sposób ułatwia wydalanie moczu, przeciwdziała zatrzymywaniu uryny, co się często przytrafia mężczyznom z powiększoną prostatą. I znowu trzeba się upewnić, że chory podjął odpowiednie leczenie u specjalisty. Większe ilości olejku jałowcowego mogą powodować zatrzymanie moczu - mamy w ten sposób kolejny przykład słuszności zasad odkrytych przez Samuela Hahnnemana, ojca homeopatii, który twierdził, że substancje wywołujące w dużych dawkach symptomy jakiejś choroby, w małych dawkach usuwają te objawy. Chociaż w aromatoterapii nie ma mowy o tak nikłych ilościach stosowanych substancji, jak to jest w homeopatii, sama zasada okazuje się słuszna w wielu przypadkach.
Jałowca używa się czasem w leczeniu upławów, ale znowu pragnę podkreślić, że tego typu choroby nie powinno się leczyć bez dokładnych badań lekarskich. Skąpe i zanikające miesiączki można regulować stosując kąpiele i masaże brzucha. Olejek jałowcowy jest
156 .
tu tak samo skuteczny jak szałwiowy, ale nie grozi skutkami ubocznymi, które mogą wystąpić w przypadku stosowania szałwii.
Jest bardzo dobrym środkiem ściągającym i dlatego używa się go (czasami w połączeniu z olejkiem kadzidłowcowym) w zewnętrznym leczeniu hemoroidów (czopki), jak też w postaci kąpieli i płynów do miejscowego przemywania.
Właściwości ściągające, antyseptyczne i odtruwające występujące w takim właśnie połączeniu, czynią go dobrym środkiem przeciwtrądzikowym. Sprawdziłam, że olejek jałowcowy nadaje się zwłaszcza do leczenia trądziku u chłopców, którzy łatwo akceptują drzewny zapach jałowca i regularnie używają kremów i płynów pielęgnacyjnych, a bardzo często odrzucają inne bardziej słodko pachnące olejki jako zbyt "kobiece".
Jałowiec jest kolejną substancją aromatyczną, stosowaną od setek, jeśli nie tysięcy lat w celu zapobiegania infekcjom. Jest z tego powodu znany w krajach tak odległych geograficznie i kulturowo jak Francja i Tybet. Jeszcze do niedawna w szpitalach francuskich gałązki jałowca wraz z rozmarynem palono w celach dezynfekcyjnych. Olejek aromatyczny stanowi bardzo dobry domowy środek dezynfekcyjny. Wystarczy kilka kropli na wodę do zmywania tapet, podłóg itp. Można go użyć do rozpylania, umieścić kropelkę na żarówce lub w jakimś fabrycznym, spalaczu czy ogrzewaczu, zwłaszcza podczas epidemii.
Jałowca tradycyjnie używano we Francji jako środka tonizują-cego, zwłaszcza podczas rekonwalescencji, i we wszystkich innych przypadkach, kiedy występuje ogólne osłabienie kondycji i zwolnienie procesów życiowych oraz upośledzenie eliminacji zbędnych substancji. Jałowiec pobudza apetyt, stąd zwyczaj podawania dżinu z tonikiem jako aperitifu. Osłabienie mechanizmów wydalania toksyn jest jedną z przyczyn reumatyzmu, podagry i artretyzmu, a jałowiec należy rozpatrywać jako środek usprawniający owe mechanizmy. Doskonale sprawdza się w leczeniu cellulitis, ponieważ przy tej dolegliwości występuje nagromadzenie się toksyn wraz ze skłonnościami do zatrzymywania płynów. W tym przypadku odtruwające i moczopędne właściwości jałowca dają korzystne efekty.
157

Jałowiec wykorzystuje' się przy leczeniu niektórych schorzeń . skóry, na przykład przy egzemie (zwłaszcza jeśli ma ona charakter-wilgotny, sączący), przy zapaleniu skóry i przy łuszczycy. Zastosowanie jałowca należy rozważyć przy każdym niedomaganiu skóry z utrudnionym gojeniem się ran. Trzeba jednak zawsze pamiętać, że pobudzając organizm do wzmożonego wyzbywania się toksyn, jałowiec może spowodować, iż początkowo stan skóry może się pogorszyć, zanim nastąpi rzeczywista poprawa. Mamy;
tu do czynienia z klasycznym przykładem "kryzysu ozdrowieńczego" - fenomenu charakterystsycznego dla wielu form naturalnej medycyny.
Jałowiec stosuje się również, w weterynarii. Nadaje się do leczenia wrzodów ucha u psów i kotów, parcha, zabezpiecza również zwierzęta przed pchłami i gzami. Sama leczyłam jałowcem psy chore na zapalenie skóry i używałam go jako środka
przeciw pchłom.             .
Oczyszczające właściwości jałowca dają o sobie znać na płaszczyźnie psychoemocjonalnej w równym stopniu co fizycznej. Jest to "psychicznie oczyszczający" olejek, szczególnie dobry dla osób zmuszonych z racji swej pracy do kontaktu z dużą liczbą ludzi albo do obcowania z, kilkoma osobnikami, za to denerwującymi. Wypróbowałam ten olejek na sobie i moich kolegach, kiedy czuliśmy się wyczerpani i oszołomieni rozmowami z dużą liczbą ludzi podczas wystąpień publicznych, zażywałam go po wizytach szczególnie absorbujących pacjentów, aplikowałam matkom licznych rodzin, przemęczonym stałym doglądaniem własnych i cudzych dzieci. Najskuteczniejsza jest tu zapewne kąpiel z dodatkiem odrobiny jałowcowego olejku. Komponuje się on doskonale z olejkiem bergamotowym, jeśli zapach samego olejku jałowcowego komuś nie odpowiada. W sytuacjach kryzysowych jednak radzę umieścić po jednej lub dwie krople jałowcowego olejku na dłoniach i wetrzeć w ramiona, można też po prostu wdychać olejek z dłoni. Pomaga w sposób zdumiewający. Wydaje się, że olejek jałowcowy oczyszcza umysł z "zatruwających go pozostałości" równie łatwo, jak oczyszcza z nich ciało.
158
Jamy ustnej wrzodziejące zapalenie
Wrzodziejące zapalenie jamy ustnej (afty) powstaje na "skutek różnych przyczyn. Może je wywołać otarcie od protezy lub ostrej powierzchni zęba, osłabienie krążenia krwi, infekcja bakteryjna albo grzybiczna (na przykład drożdżaki), ewentualnie nie wykryta alergia na jakiś rodzaj pożywienia. Pomijając przypadkowe rany, ' powstałe na skutek nieumyślnego przygryzienia języka albo wewnętrznej strony policzka, afty prawie zawsze pojawiają się u ludzi, którzy są wyczerpani fizycznie albo psychicznie. Brak snu, uboga dieta, niedobór witaminy C oraz antybiotyki są najczęstszymi czynnikami sprzyjającymi ich powstaniu.
Kilka olejków leczy wszelkie owrzodzenia w jamie ustnej oraz poprawia jej ogólny stan zdrowotny. Najbardziej skuteczną jest mirra, stosowana od tysięcy lat z powodu swych gojących właściwości, zwłaszcza w środowisku wilgotnym. Ma również charakter grzybobójczy, co czyni z niej praktycznie jedyny środek do leczenia wrzodzianek spowodowanych przez kandydy. Najwygod-niejszą formą użycia mirry jest nalewka, którą można dostać w aptekach. Podobny preparat łatwo przygotować w domu. Należy wówczas rozpuścić olejek mirry w alkoholu (wódka albo koniak) w proporcji trzy krople mirry na każdą łyżeczkę od herbaty alkoholu. Preparatem takim można bezpośrednio smarować wrzo-dzianki za pomocą wacika albo opuszką starannie umytego palca. Można także zrobić sobie płukankę do ust z łyżeczki alkoholu z mirrą na pół kieliszka ciepłej wody. Bezpośrednie przypalenie wrzodzianek mirrowym alkoholem piecze przez jakiś czas, ale jest najlepszym sposobem na pozbycie się ich. Odpowiednia woda do pielęgnacji ust to doskonały środek zapobiegawczy. Ponieważ mirra jest wyjątkowo gorzka, można dodać kroplę olejku miętowego albo koperkowego do tej samej mikstury, zwłaszcza jeśli płukanki ma używać dziecko. W tym wypadku należy zmniejszyć zawartość mirry do dwóch kropli na łyżeczkę od herbaty alkoholu i dodać jedną kroplę innego olejku. Olejek mandarynkowy również nadaje się do tej mieszanki. Wszystkie trzy wymienione olejki mają korzystny wpływ na dziąsła, a równocześnie łagodzą smak mirry.
159


Duże dawki witaminy C (najlepiej w połączeniu z bioflawo-noidami) wspomogają leczenie zapaleń jamy ustnej. Należy przyjmować co najmniej trzy gramy dziennie, aż do czasu zniknięcia owrzodzeń, a są ludzie, którzy potrzebują i świetnie znoszą nawet tak duże dawki jak dziewięć gramów. Jeśli wrzo-dziejące zapalenie jamy ustnej ma tendencję do nawrotów, należy wzbogacić dietę o witaminę C i B complex. Zdarza się, że te kłopoty wywołuje uczulenie na jakiś rodzaj pożywienia. Jeśli więc wrzodzianki utrzymują się, mimo leczenia olejkami, witaminami i mimo przestrzegania bogatej diety, trzeba zmienić sposób odżywiania i przeprowadzić testy, które pozwolą ustalić, jakie rodzaje pokarmów są przyczyną występowania opisanych dolegliwości.
Jaśminowy olejek
Podczas gdy różę określa się czasem jako ,,królową olejków", jaśmin zwykle nazywa się ,,królem". Na pierwszy rzut oka może się to wydać dziwne, jeśli ma się w pamięci delikatny, kobiecy wygląd jaśminowych kwiatów. Niemniej wyekstrahowany z nich olejek posiada o wiele bardziej ,,męską" naturę. Jest ciemny, kleisty, posiada ciężki, niemal zwierzęcy zapach, jest przy tym bardzo trwały. Podobnie jak olejek różany, jaśminowy jest bardzo drogi z powodu ogromnej ilości kwiatów potrzebnych do wyprodukowania stosunkowo niewielkiej ilości olejku, zwłaszcza że produkuje się go metodą wyciągów tłuszczowych. W przypadku jaśminu cenę podwyższa jeszcze fakt, że kwiaty muszą być zbierane .nocą, ponieważ zapach jaśminu jest bardziej intensywny po zapadnięciu zmroku w wyniku pewnych zmian chemicznych zachodzących w roślinie. Kwiaty wydzielają olejki przez kilka dni po zerwaniu, pozostawia się je więc na prześcieradłach nasączonych oliwą z oliwek, aż cały olejek zostanie wyekstrahowany. Następnie olej z oliwy poddaje się obróbce z użyciem spirytusu, dzięki czemu otrzymuje się prawdziwą esencję jaśminową. Tańszy gatunek olejku jaśminowego wytwarza się przez
160pośrednią ekstrakcję ze spirytusem naftowym. Ta metoda nie daie dobrego jakościowo i mocnego zapachu, ponieważ spirytus natychmiast zabija kwiaty, które nie wydzielają całego zawartego w nich olejku eterycznego. Ten rodzaj olejku jaśminowego ma niewielką przydatność w aromatoterapii, a niska cena nie powinna przyciągać uczciwego aromatoterapeuty. Tak jak w przypadku olejku różanego, początkowe koszty okazują się w rezultacie nie tak wysokie, ponieważ substancja jest silnie skoncentrowana i trzeba naprawdę niewielkiej ilości do każdego zabiegu.
Również podobnie jak w przypadku olejku różanego, aromatu jaśminowego nigdy nie udało się zsyntetyzować w zadowalającym stopniu. Syntetyczny jaśmin ma słodkomdły zapach, nie mający nic wspólnego z prawdziwym olejkiem jaśminowym, i można go określić tylko jednym słowem - tani (jakim w rze-. czywistościjest). Bardzo przypomina zapachem olejek jaśminowy, który przetrzymano za długo po zmieszaniu go z olejem bazowym i który zepsuł się na skutek utleniania się oleju bazowego.
Do produkcji olejku eterycznego używa się dwóch odmian 'jaśminu: Jasminium officinale oraz Jasminium grandifiorum, który występuje w dużych ilościach w okolicy Grasse. W Skład olejku wchodzą: antranilat metylowy, indol, alkohol benzylowy, octan benzylowy, linalol i octan linalilowy. Inne odmiany jaśminu są również stosowane w różnych krajach świata z powodu swych leczniczych właściwości, ale nie uzyskuje się z nich olejków eterycznych.
Właściwości olejku jaśminowego pokrywają się w dużym stopniu z właściwościami olejku różanego, obydwa są cennymi środkami tonizującymi pracę narządów wewnętrznych. Usuwa on bóle i skurcze miesiączkowe (chociaż są też nie tak drogie olejki o podobnym działaniu, np. majerankowy, równie skuteczny przy tych dolegliwościach) i jest bardzo przydatny podczas porodu. Stosuje się go w masażu brzucha i dolnej części pleców w początkowym stadium bólów porodowych, zmniejsza również ból i wzmacnia skurcze porodowe, ułatwia także wydalanie

\\ - Aromatoterapia od A do Z

łożyska po rozwiązaniu i przyśpiesza połóg. Jako olejek antydepresyjny jest dobrym środkiem zaradczym przy depresjach porodowych.
Jest równie skuteczny przy niektórych męskich dolegliwościach,
na przykład przy powiększeniu gruczołu krokowego (prostaty), i w ogóle panuje przekonanie, że ma zdolność wzmacniania męskich organów płciowych. Od czasów starożytnych cieszy się sławą afrodyzjaku i jest jednym, z najlepszych środków, jakimi dysponujemy w leczeniu impotencji i oziębłości. Należy przy tym pamiętać, że olejek jaśminowy, jak wszystkie olejki eteryczne, w równym stopniu działa na płaszczyźnie psychoemocjonalnej, co fizycznej. Skoro większość problemów seksualnych wynika raczej z napięć, lęków, depresji lub strachu niż z jakichkolwiek defektów fizycznych, odprężający, antydepresyjny olejek w rodzaju jaśminowego może być rzeczywiście skutecznym środkiem zaradczym. Nie ulega wątpliwości, że właśnie dzięki tym cechom zasłynął jako
afrodyzjak.
Uważa się, że olejek jaśminowy oprócz właściwości relaksujących ma zdolności "ogrzewające". Jest to odrobinę mylące określenie, ponieważ nie rozgrzewa jak typowe olejki rozgrzewające, to znaczy przy masażu nie wywołuje zaczerwienienia skóry na skutek rozszerzenia podskórnych naczyń włoskowatych. Niemniej ma on delikatne, a zarazem głęboko penetrujące działanie, które czyni z niego idealny olejek do masażu. Culpeper powiedział, że "jest dobry na stwardniałe i napięte członki".
Na płaszczyźnie emocjonalnej znowu odnajdujemy paralele z jego właściwościami fizycznymi, ponieważ jest odprężający i "psychicznie ogrzewający". Ma charakter antydepresyjny i stymulujący, co jest szczególnie przydatne, kiedy depresja powoduje swego rodzaju otępienie, półletarg. Jest dobrym olejkiem do masażu i do kąpieli dla osób, którym brakuje pewności siebie i wiary we
własne siły.
Uważa się, że jest doskonałym środkiem w leczeniu kaszlu, zwłaszcza mokrego, różnych infekcji klatki piersiowej i przy utracie głosu. Muszę jednak przyznać, że nigdy nie stosowałam olejku jaśminowego przy żadnej z tych dolegliwości, ponieważ jest za
162
drogi, a istnieje przecież tyle innych olejków, które ^są bardzo skuteczne przy wszelkich dolegliwościach płucnych.
Olejek jaśminowy jest pięknym olejkiem do pielęgnacji skóry. Wszyscy go lubią z powodu wspaniałego zapachu, chociaż jest szczególnie przydatny dla osób o spierzchniętej, suchej i wrażliwej cerze. Należy go używać w bardzo małych ilościach, ponieważ większa dawka może wywołać efekt przeciwny od zamierzonego. Już sama moc jaśminowego zapachu wystarczy zwykle, aby przekonać, że nie należy go nadużywać.
Jin/Jang
Koncepcja podziału wszechświata na dwa podstawowe pierwiastki:
jin i jang: jest częścią filozofii taoistycznej. Filozofia ta stanowi podbudowę praktyki tradycyjnej akupunktury i shiatsu, co do
; aromatoterapii, to niektórzy autorzy usiłują sklasyfikować według
; tych samych kryteriów olejki aromatyczne.
7    Jin i jang to określenia przeciwstawnych i zarazem uzupełniających się energii lub właściwości, które są obecne we wszystkich i we wszystkim. Jin jest pierwiastkiem żeńskim, ciemnym, wilgotnym, chłodnym, kurczliwym, skierowanym do wewnątrz, jang zaś - męskim, jasnym, suchym, gorącym, skierowanym na ze-
' wnątrz. Nic jednakże nie jest całkowicie podległe jin albo jang. Jest zawsze odrobina pierwiastka jin w strukturach o przewadze jang i odwrotnie. Także równowaga pomiędzy jin i jang nie jest czymś
^stałym i ciągle się zmienia.
'   W organizmie ludzkim właściwa równowaga pierwiastków jin i jang jest postrzegana jako niezbędny warunek zachowania zdrowia. Jeśli którakolwiek z tych energii zaczyna przeważać, powstają problemy fizyczne albo psychiczne. Zadanie terapeuty polega więc
i na przywróceniu równowagi pomiędzy dwoma pierwiastkami, co
|samo przez się odbuduje zdrowie.
|   Klasyfikacja olejków aromatycznych według przynależności do
\ kategorii jin lub jang jest dosyć kontrowersyjna i aromato terapeuci
\ nie zgadzają się w swych poglądach na temat tego, który olejek
163

zaliczyć do której grupy. Niektóre olejki, zdecydowanie żeńskie, oziębiające, jak olejki różany lub rumiankowy, mogą być łatwo zaliczone do jin, inne, posiadające niewątpliwie silną lub ognistą naturę jak olejki: z czarnego pieprzu, imbirowy, jaśminowy można włączyć do jang. Jednakże wiele olejków nie pasuje do żadnej kategorii, raz postrzega się je jako jin, innym razem jako jang, w zależności od gleby, klimatu, sezonu itp. Z tych powodów uważam za bezsensowne klasyfikowanie olejków według tych zasad.
Niemniej sama koncepcja dwóch energii może czasem stanowić pożyteczną wskazówkę w wyborze olejku aromatycznego dla danej osoby. W każdym razie również i tę metodę można dodać do lepszego określenia i pogłębienia zrozumienia terapeutycznych i innych właściwości olejków aromatycznych. Zob. też akupunktura.
Joga
W niektórych hasłach zawartych w tej książce można znaleźć wzmianki o tym, że joga jest bardzo cenną metodą relaksacyjną i obniżającą poziom stresu. Wielu ludzi, którzy zwracają się do. aromatoterapeuty, cierpi na skutek stresu albo z powodu fizycznych symptomów będących rezultatem stresu lub stanów lękowych.                                                     ^
Aromatoterapia jest skuteczną metodą obniżającą czasowo.. poziom stresu dzięki masażom, odpowiednim olejkom, kąpielom aromatycznym i innym metodom, są to jednak wszystko bierne sposoby niwelowania stresu. Aby jednak osiągnąć trwalszy skutek, trzeba aby osoba podlegająca stresom nauczyła się jakichś aktywnych technik pomagania sobie samemu. Joga jest najbardziej skutecznym sposobem obok medytacji i treningu autogen-nego. Nieraz zauważyłam, że osoby łączące jogę z regularnymi zabiegami aromatoterapeutycznymi korzystają z obydwu w znacznie większym stopniu, niż kiedy każda z tych terapii stosowana jest osobno.
164. .
165. 

Jednym z powodów, dla których joga tak świetnie współgra z aromatoterapią, jest to, że obie ,,pracują" na wielu poziomach. Jogę można rozpatrywać jako po prostu system ćwiczeń fizycznych, albo jako głęboką filozofię, i wielu nauczycieli jogi kładzie nacisk na różne aspekty swojej sztuki. Wszyscy instruktorzy uczą właściwego łączenia oddechu z ruchem, ale niektórzy poświęcają więcej czasu na ćwiczenia oddechowe niż inni. Jedni mistrzowie jogi włączają pewne formy prostej medytacji do swoich zajęć, a drudzy poświęcają więcej uwagi dyskusjom na temat filozoficznych przesłanek jogi. Każdy może mieć własne preferencje w wyborze tego czy innego instruktora wraz z jego metodą i niewykluczone, że trzeba będzie wypróbować kilka klas jogi, zanim
znajdzie się najbardziej odpowiadającą własnym potrzebom i poglądom.
Joga nie jest wyczerpująca i nadaje się dla ludzi w każdym wieku, bez względu na to, czy mają problemy ze zdrowiem, czy nie. Żaden nauczyciel jogi nie będzie forsował twego ciała ani nawet zachęcał do czegokolwiek, co jest poniżej twoich fizycznych możliwości albo przyprawia cię o lęk. Na pierwszym spotkaniu trzeba poinformować instruktora o stanie swego zdrowia, jak na przykład o wysokim ciśnieniu lub długotrwałych bólach pleców, trzeba też zawsze zasygnalizować kłopoty przejściowe w rodzaju bólu głowy, kataru, naciągniętego mięśnia, aby nauczyciel mógł doradzić, jakich asanów należy unikać w danym momencie, a jakie powinny przynieść poprawę.
Kiedy po raz pierwszy znajdziesz się w klasie jogi, możesz stwierdzić, że nie wszystkie pozycje - asany - potrafisz wykonać prawidłowo. Nie jest to takie ważne, ponieważ wysiłek zmierzający do danej asany przynosi korzyść twemu ciału. Przy tym nauczyciel jest po to, aby czuwał nad tobą i sprawdzał, czy próbujesz osiągnąć pożądaną pozycję we właściwy - skuteczny i bezpieczny - sposób. Nigdy nie staraj się na siłę dorównać innym uczestnikom twojej grupy ani nawet swoim własnym możliwościom, jakie małeś kiedyś.
Bardzo niesprawni ludzie również odnoszą korzyści z uprawiania jogi; okazało się, że jest ona szczególnie przydatna przy takich
165chorobach jak astma i stwardnienie rozsiane. Niektórzy instruktorzy specjalizują się właśnie w pracy z ludźmi niepełnosprawnymi. Z drugiej strony aromatoterapia, zwłaszcza masaże, bardzo sprzyjają postępom w jodze. Jeśli niektóre partie ciała są sztywniejsze od innych, pewne specyficzne rodzaje masażu mogą rozmiękczyć i rozluźnić stwardniałe mięśnie, dzięki czemu osiągnięcie tych czy innych pozycji jogi staje się łatwiejsze. Z kolei prawidłowe wykonanie ćwiczeń będzie korzystne dla mięśni, które biorą w nich udział. Jeśli wizyta u aromatoterapeuty nie jest możliwa, albo jeśli chcecie wzmocnić działanie masażu, bardzo się wam przydadzą aromatyczne kąpiele, których należy zażywać na krótko przed lekcją jogi. Najlepsze dla tych celów są olejki: lawendowy, rozmarynowy i majerankowy. Woda i olejki uczynią mięśnie ciała bardziej giętkimi.
Oczywiście ćwiczenia jogi okażą się znacznie skuteczniejsze i korzystniejsze dla organizmu, jeśli będzie się je powtarzać przez krótki czas każdego dnia, co stanowiłoby doskonałe uzupełnienie lekcji odbywających się przeważnie raz w tygodniu. Istnieje dużo książek i nagrań, które pomagają w praktykach domowych, trzeba jednak pamiętać, że są one wyłącznie zapleczem dla regularnych lekcji pod kontrolą instruktora. Nigdy nie należy próbować jakichkolwiek ćwiczeń jogi bez nadzoru wykwalifikowanej osoby, ponieważ może to przynieść więcej szkody niż pożytku.
Jogurt
Obok cennych właściwości odżywczych, jogurt nadaje się do pielęgnacji skóry, przede wszystkim twarzy, i jest w ten sposób stosowany przez wielu aromatoterapeutów. Jako maseczka, samodzielnie albo w połączeniu z odrobiną miodu, jogurt ma działanie odmładzające i zmiękczające. Jest on szczególnie przydatny do pielęgnacji skóry szyi, która staje się bezbarwna, zwłaszcza pod koniec zimy, po miesiącach centralnego ogrzewania, i owijania szalikami, wysokimi kołnierzami itp. Jogurt jest łagodnym wybielaczem, przywracającym świeży odcień szyi.
166
Do pełnotłustego jogurtu można dodawać olejki aromatyczne, albowiem tłuste składniki rozpuszczają oleje. Niestety, większość sprzedawanych jogurtów przyrządza się z odtłuszczonego mleka, przez co nie można komponować mieszanek oleistych opartych na jogurcie, ponieważ tylko część olejku się rozcieńczy.
W leczeniu jelit jogurt jest wyjątkowo dobrym uzupełnieniem aromatoterapn, ponieważ tworzy on odpowiednie środowisko dla pożytecznych bakterii okrężnicy. Jest to szczególnie ważne w przypadkach, kiedy pacjent był uprzednio leczony antybiotykami albo nadal przyjmuje antybiotyki równolegle z kuracją aromatoterapeu-tyczną. Jest to takie ważne dlatego, że antybiotyki zabijają pożyteczne bakterie przewodu pokarmowego na równi z organizmami chorobotwórczymi.
I jeszcze jedna uwaga: wartościowe są jedynie naturalne żywe jogurty.                      , ,

K
Kadzidłowcowy olejek
Ten piękny olejek aromatyczny otrzymuje się z małego drzewa kadzidłowca (Boswelia carteri) pochodzącego z Afryki Północnej i niektórych krajów arabskich. Kiedy się skaleczy jego pień, zaczyna on wydzielać krople żywicy, a olejek eteryczny ekstrahuje się właśnie z tej żywicy metodą destylacji parowej. W dawnych czasach zbierano żywicę tylko z pni uszkodzonych w sposób naturalny, potem zaczęto robić specjalne nacięcia, aby pobudzić
systematyczne wydzielanie żywicy.
Olejek bywa bezbarwny do jasnożółtego, o świeżym, lekko kamforowym, intensywnym zapachu. Główne składniki to: 1-pinen, dipenten, fellandren, kamfen, olibanol i inne żywice.
Kadzidłowiec w postaci żywicy spalano na ołtarzach świątynnych od starożytności. Zwyczaj ten jest zapewne znacznie starszy niż najstarsze o nim wzmianki i nadal jest praktykowany w wielu religiach. Uważam to za fascynujące, kiedy się weźmie pod uwagę, że kadzi-dłowiec, obok swych fizycznych właściwości, posiada również zdolność spowolniania i pogłębiania oddechu, bo przecież spowolniony i pogłębiony oddech szybko daje uczucie uspokojenia, sprzyjające modlitwie i medytacji. W jakim momencie historii odkryli to nasi przodkowie? Jest prawie pewne, że początki traktowania kadzidłowca jako drzewa ofiarnego mają źródło w jego niezwykle wysokiej w świecie starożytnym cenie. I Hebrajczycy, i Egipcjanie wydawali ogromne pieniądze na kupowanie kadzidłowca od Fenicjan.
168
Obok rytualnych i okolicznościowo-ceremonialnych zastosowań kadzidła używano jako perfum, w kosmetyce i medycynie, a Egipcjanie wykorzystywali je do balsamowania zwłok.
Jak wspomniałam wyżej, kadzidłowiec działa szczególnie silnie na płuca i dlatego jest jednym z najcenniejszych olejków do leczenia infekcji dróg oddechowych. To jedne z najlepszych antyseptyków płucnych, łagodzi kaszel i zaleca się go przy nieżytach oskrzeli, na przykład przy chronicznych zapaleniach. Stosuje się go w postaci inhalacji, masaży i kąpieli. Zauważyłam, że olejek ten bardzo dobrze działa na astmatyków, dzięki zdolności zwalniania i pogłębiania oddechu. Masaż jest tu najlepszą formą leczenia, zawsze koncentruję się na technikach rozluźniających klatkę piersiową, ponieważ ta powierzchnia organizmu jest przeważnie bardzo napięta i ściśnięta przy astmie. Ciepło inhalacji parowej może wywołać niekorzystne skutki i dlatego tę metodę należy stosować z wielką ostrożnością.
W dziedzinie pielęgnacji skóry kadzidłowiec jest szczególnie pożyteczny dla starzejącej się cery , albowiem ma on zdecydowanie tonizujący efekt, pomaga odbudować właściwe napięcie zwiotczałej skóry twarzy i tym samym opóźnia pojawienie się zmarszczek. Może nawet do jakiegoś stopnia wygładzić zmarszczki, które się już pojawiły.
Olejek kadzidłowcowy działa także na drogi moczowo-płciowe. W dawnych czasach stosowano go w leczeniu infekcji tych układów. I tu również ma wyraźne właściwości tonizujące mięsień macicy, może na przykład służyć jako lek przeciw nadmiernie obfitym i ciężkim miesiączkom, najlepiej w postaci kąpieli i delikatnego masażu. brzucha. Można go bez obaw aplikować podczas ciąży.
Kadzidłowiec posiada właściwości uspokajające, obniża emocje, co można7 dostrzec zarówno w jego użyciu jako środka skłaniającego ku medytacjom, jak też leku przeciwastmatycznego, albowiem strach czy niepokój jest bardzo często bodźcem wywołującym atak. W dawnych czasach palono go, chcąc wypędzić złe duchy. Uważano również, że może on zrywać więzy łączące człowieka z przeszłością. W tym świetle może być cenny dla kogoś, kto ponad miarę
169 .

tkwi w minionych zdarzeniach z uszczerbkiem dla swej obecnej sytuacji życiowej.
Inna znana nazwa olejku kadzidłowcowego to olibanum. Występuje ona przeważnie w starszych tekstach i pochodzi od łacińskiego Olium Libanum, czyli "olejku z Libanu".
Kadżeput
Kadżeput (albo kadżuput) jest olejkiem uzyskiwanym z liści i pączków drzewa o łacińskiej nazwie Melaleuca leucodendron. Ponieważ drzewo ma biały pień, nazwę "kadżeput" wyprowadzono od malaj-skiego "kadżuputi", co oznacza "białe drzewo". Olejek uzyskuje się poprzez destylację parową. Jest on zielonkawożółtego koloru, co odróżnia go od kilku innych olejków, wytwarzanych z blisko spokrewnionych odmian. Zielonkawe zabarwienie zawdzięcza on śladowym ilościom miedzi, występującej w drzewie. Aktywne czynniki olejku stanowią w dużych ilościach (od czterdziestu pięciu do sześćdziesięciu pięciu procent) syneol z terpinolem, pininą i różne aldehydy. Zapach jest zdecydowanie lekopodobny, kamforowy i bardzo .intensywny.
Drzewa z rodziny Melaleuca są podgatunkiem rzędu Myr-taceae, w skład których wchodzą wszystkie eukaliptusy, goździkowce i mirty. Główną właściwością tych roślin jest zdolność zwalczania infekcji, a czasami zapobiegania jej.
Kadżeput jest najbardziej znany jako środek do inhalacji przy zwykłych przeziębieniach i innych infekcjach dróg oddechowych i stanowi częsty składnik patentowych leków przefliwprzeziębienio-wych. Zastosowany w inhalacji parowej doskonale oczyszcza kanały nosowe, zabijając bakterie, które rozwijają się w śluzie, jaki pojawia się podczas przeziębień i gryp. W ten sposób leczy katar i zapobiega zapaleniu zatok. Ma również właściwości przeciwbólowe.
Kadżeput może podrażniać skórę i dlatego -należy go używać ostrożnie, zawsze w starannie rozcieńczonej postaci. Nie można też
170
s dopuścić, by wchodził w kontakt z błonami śluzowymi. Dla II większości przypadków, kiedy kadżeput mógłby być użyty na skórze, jak na przykład przy masażach klatki piersiowej, infekcjach gardła, przeciwbólowe przy artretyzmie, podagrze i reumatyzmie, osobiście zalecam jako alternatywne olejki niaouli lub inne z rodziny Melaleuca, które nie wywołują podrażnień.
Kadżeput usuwa także ból 'zęba. Jedną jedyną kroplę należy wpuścić do zęba lub na ząb, aż do czasu, kiedy chory może udać się do dentysty. Ponadto przynosi ulgę po użądleniach. Drugim olejkiem o podobnym działaniu jest olejek goździkowy, z rodziny Mirtaceae, również wywołujący silne podrażnienia.
Uwaga: Kadżeput jest silnym środkiem pobudzającym i nie powinno się go stosować do inhalacji przed snem, nawet jeśli się go zmiesza z jakimś olejkiem uspokajającym dla zrównoważenia efektu pobudzania. Gotowe leki z kadżeputem zwykle zawierają olejek lawendowy. Zob. też niaouli, t i.
Kamica żółciowa
Kamienie powstają w woreczku żółciowym na skutek osadzania się ciał stałych pochodzących z żółci. Najczęstszym składnikiem kamieni jest skrystalizowany cholesterol.
Leczenie polega na przestrzeganiu diety, czasami, w poważnych przypadkach nieunikniona jest operacja chirurgiczna, ale masaż powierzchni ciała znajdującej się ponad woreczkiem żółciowym (pod wątrobą, po prawej stronie pod przeponą) zmniejsza ból. Najlepsze przy tej dolegliwości są olejki lawendowy i rozmarynowy.
Rozmarynowy jest również skuteczny przy zapaleniu woreczka żółciowego, jednej z najczęstszych chorób tego narządu.
Wszystkie tłuszcze należy całkowicie wykluczyć z diety do czasu całkowitego ustąpienia zapalenia, a i potem powinny być przez dłuższy czas ograniczone do minimum. Dopuszcza się jedynie niewielkie ilości olejów roślinnych.
171

Kandydy
Kandydy (Candida albicans) są rodzajem drożdży wszechobecnych
w naszym organizmie prawdopodobnie od chwili urodzenia. Normalnie ich liczebność jest kontrolowana przez pożyteczne bakterie przewodu pokarmowego, tak że nie zdajemy sobie sprawy z ich istnienia. Problem powstaje wtedy, kiedy kandydy rozmnożą się i osiągną liczebność, pozwalającą im na opuszczenie jelit. Dzieje się tak często po kuracjach antybiotykowych, które zabijają większą część flory bakteryjnej przewodu pokarmowego na równi ze szczepami bakterii, na jakie miały zadziałać.
Najczęstszym objawem rozmnożenia się kandyd jest drożdżyca powierzchowna jamy ustnej u niemowląt, ale jeśli organizm rzeczywiście się rozregulował, można zaobserwować również u dorosłych takie dolegliwości jak: mdłości, bóle głowy, depresje, nienormalne, nieuzasadnione uczucie przemęczenia i inne. Zob. też drożdżyca.
Kardamon
Kardamon (Elletaria cardamomum) należy do tej samej rodziny
co imbir (Zingiberaceae) i wykazuje podobne rozgrzewające właściwości.
Niektóre odmiany tej rośliny rosną dziko w Indii, na Cejlonie,
w Chinach oraz w niektórych rejonach Środkowego Wschodu. Olejek może być bezbarwny albo żółty i posiada słodki, ciepły, aromatyczny zapach, Jego najważniejszymi składnikami chemicznymi są między innymi: terpinol, cyneol, łimonen i cyngiberyna.
Roślinę tę stosuje się w tradycyjnej medycynie Wschodu od co najmniej trzech tysięcy lat, a wzmianki o niej można odnaleźć w wedyjskich księgach medycznych. Poprzez Środkowy Wschód kardamon dotarł do starożytnego Egiptu, Grecji i Rzymu, przy czym Egipcjanie używali go jako składnika perfum, a także kadzidła. Wspominali o kardamonie zarówno Hipokrates, jak Dioskorides. Ten ostatni opisuje go jako skuteczny środek przeciwko ischiasowi, kaszlowi, spazmom, bólom brzucha i zatrzyma-
172niu moczu. W Indiach kardamon stosuje się szeroko jako specyfik nrzeciwko dolegliwościom układu trawiennego, zarówno w postaci przyprawy kulinarnej, jak też leku. Sposoby, w jaki używają go Hindusi, potwierdzają niektóre zalecenia i opisy Dioskoridesa, zwłaszcza dotyczące kaszlu i stosowania kardamonu jako środka moczopędnego. Ale najważniejszym i najszerszym zastosowaniem kardamonu w Indiach jest wykorzystanie jego właściwości afrodyzjaku. Nie ma żadnego konkretnego dowodu na to, że wywołuje on jakieś fizjologiczne efekty, niemniej prawdopodobnie wpływa pośrednio poprzez swe tonizujące i pobudzające właściwości.
Jest to naprawdę świetny środek przeciw wszelkim dolegliwościom układu trawiennego, przeciwko mdłościom, zgadze, wzdęciom i biegunkom. Łagodzi bóle skurczowe, jakie zwykle towarzyszą rozwolnieniu.
Może być używany jako odświeżający, tonizujący i pobudzający środek do kąpieli aromatycznych,, przy czym lepiej działa w połączeniu z innym olejkiem niż samodzielnie. Chociaż nie ma dowodu na to, że kardamon podrażnia skórę, namawiam do szczególnej ostrożności w jego stosowaniu. Jak w przypadku wszystkich olejków pozyskiwanych z roślin przyprawowych, należy używać bardzo małych dawek tego specyfiku, dobrze rozcieńczonych, jeśli mamy do czynienia z osobą o wrażliwej skórze.
Karmienie naturalne
Olejki aromatyczne mogą usunąć niektóre problemy i niewygody związane z karmieniem piersią, powodujące, że matki rezygnują z tej naturalnej metody. Pękanie sutków i brak pokarmu są najczęstszymi wymienianymi przez kobiety przyczynami zniechęcającymi do karmienia naturalnego, chociaż nadmiar mleka, powodujący bolesne obciążenie piersi, też bywa niekiedy powodem takich || decyzji.
Wiadomo od stuleci, że wiele roślin, zwłaszcza z rodziny baldaszkowatych, takich jak: anyż, kminek, koper i koper włoski,
17
jest mlekopędnych i były szeroko stosowane przez karmiące matki najczęściej w postaci herbatek i nalewek. Niekiedy mówi się, że podobnymi właściwościami charakteryzuje się również jaśmin, nie mam jednakże wystarczających dowodów na podobne stwierdzenia, co zaś się tyczy różnych roślin baldaszkowatych, to ich działanie w tej dziedzinie zostało dawno potwierdzone. Herbata z kopru jest prawdopodobnie najlepszym środkiem w takim przypadku.
Pękanie sutków może być wyjątkowo bolesne, a ich gojenie oporne. Nagietki są najskuteczniejsze na tę dolegliwość i niektóre dobre firmy produkują gotowe kremy nagietkowe. Taki krem można zrobić samemu lub dodać kilka kropli olejku nagietkowego do gotowego kremu. Należy pamiętać o tym, by dokładnie umyć pierś zmywając krem przed następnym karmieniem dziecka. Krem stosować należy po każdym karmieniu, aby sutki miały jak najwięcej czasu na wchłanianie dobroczynnych substancji do czasu następnego karmienia.
Dla zmniejszenia napływu mleka, czy to z powodu bolesnego obrzęku piersi, czy też odstawienia dziecka od piersi, używa się olejku z mięty pieprzowej w zimnych kompresach. Różne inne olejki dają ten sam efekt, ale miętowy jest najbezpieczniejszy. I znowu rzeczą bardzo ważną jest, aby, jeśli dziecko jest nadal karmione, bardzo dokładnie umyć sutki z olejku, zmyć wszystkie jego ślady przed każdym karmieniem, ponieważ podanie dziecku olejków wewnętrznie może stanowić dla niego zagrożenie, nawet w przypadku bezpiecznych i łagodnych olejków. Zob. też kompresy.
Kaszel
Kaszel jest odruchową reakcją oskrzeli oczyszczającą drogi oddechowe np. z kurzu, pyłków kwiatowych lub nadmiaru śluzu. Z tego punktu widzenia kaszel jest bardzo pożyteczny i nie należy go powstrzymywać. Czasami jednakże powoduje go zapalenie błony śluzowej gardła i wtedy nie jest on pożyteczny, wyczerpując
174
chorego, mimo że oskrzela są wolne i nic w nich nie zalega. Nawet
korzystny" kaszel, który umożliwia usuwanie śluzu, może zapoczątkować dalsze podrażnienie i trwać mimo ustąpienia pierwotnej przyczyny. Czasami kaszel jest wynikiem ucisku z zewnątrz na drogi oddechowe, na przykład przez powiększone węzły chłonne w krztuścu.
Najbardziej skuteczną metodą aromatoterapeutycznegó leczenia kaszlu są inhalacje, ponieważ łagodzą podrażnienia gardła i oskrzeli oraz rozrzedzają nagromadzony śluz, dzięki czemu łatwiejsze staje się odpluwanie. Jeśli kaszel wywołały infekcje bakteryjne, najlepsze do inhalacji będą olejki o działaniu bakteriobójczym, jako że sięgną one do przyczyn schorzenia. Olejek tymiankowy należy do najsilniejszych z tej grupy, inne świetnie zwalczające kaszel to: benzoes (zwłaszcza w przypadkach podrażnienia gardła), olejek eukaliptusowy, kadzidłowcowy, lawendowy, majerankowy i sandałowy.
Delikatny masaż gardła i klatki piersiowej z zastosowaniem któregokolwiek z wyżej wymienionych olejków jest doskonałą terapią alternatywną albo uzupełniającą inhalacje.
Każdy z tych olejków nadaje się również do umieszczenia go w ogrzewaczu czy rozpylaczu, zwłaszcza do odświeżenia powietrza w sypialni przed snem.
Takie sprawdzone metody, jak gorące cytrynowe napoje z dodatkiem miodu lub herbaty ziołowe również skutecznie łagodzą podrażnienia gardła.
Każdy kaszel, który nie mija po kilku dniach stosowania tych prostych domowych sposobów, wymaga zasięgnięcia porady specjalisty - lekarza, lekarza-zielarza itd. Zob; też grypa, oskrzeli zapalenie, przeziębienie.
Katar
Nadprodukcja śluzu w nosie oraz innych kanałach górnych dróg oddechowych jest reakcją na każde zapalenie błony śluzowej, jaka je wyściela. Stan taki może powodować infekcja w rodzaju
175

przeziębienia albo grypy, ewentualnie czynniki drażniące, jak pyłki kwiatowe albo kurz.
W celu natychmiastowego przeczyszczenia nosa najlepiej jest zastosować inhalację z dodatkiem olejku aromatycznego. Olejlq:
lawendowy, miętowy, rozmarynowy, eukaliptusowy, tymiankowy i z drzewka ti usuną zalegający śluz i pomogą w zwalczaniu infekcji, leżącej u podłoża zjawiska. W przypadku katarów uczuleniowych, powodowanych przez pyłki kwiatowe i inne czynniki podrażniające,' najskuteczniej działają olejki rumiankowy i lawendowy.
Masaż twarzy ze szczególnym uwzględnieniem miejsc wokół nosa i ponad zatokami pomaga w wyzbyciu się nadmiaru śluzu. Za wyjątkiem olejku lawendowego, wszystkie wymienione wyżej olejki są zbyt silne do stosowania na skórze twarzy i dlatego powinno się je rozcieńczyć do mniej niż dwuprocentowego stężenia olejem bazowym. Masaż należy wykonywać ruchami kolistymi, zataczając mniejsze kręgi na nosie i większe wokół policzków, wykonując kilka długich, szerokich pociągnięć w dół, w kierunku szyi.
Dieta odgrywa dużą rolę w wielu przypadkach kataru. Produkty mleczne i mączne są znane z tego, że wywołują katar u wielu' ludzi. Cierpiący na uporczywie powtarzające się katary powinni wykluczyć na jakiś czas z jadłospisu wyżej wymienione produkty, aby się przekonać, czy nie nastąpi dzięki temu wyraźna poprawa.' Gdyby tak się stało, należałoby raczej na stałe wyłączyć z diety owe pokarmy lub przynajmniej spożywać je w bardzo małych ilościach. Inni ludzie mogą negatywnie reagować na inne pokarmy i powinni przeprowadzić podobne eksperymentów celu ustalenia, jakie to są potrawy. Zob. też inhalacje.
Katar sienny
Katar sienny jest rodzajem reakcji alergicznej błony śluzowej nosa, a częstokroć oczu i gardła. Jest to reakcja uczuleniowa na pyłki niektórych traw, ale używa się tego terminu również przy określaniu podobnych stanów wynikłych z kontaktu z wieloma pyłkami i zarodnikami niektórych grzybów.
176
Objawy są aż nazbyt dobrze znane, by wymagały specjalnego opisu: wysięk z nosa, katar, łzawiące oczy w okresie lata, kiedy w powietrzu unoszą się rozmaite pyłki, uczulające daną osobę.
Różne olejki aromatyczne łagodzą objawy tej dolegliwości. Olejki, które osłabiają objawy charakterystyczne dla zwykłego przeziębienia, zwłaszcza olejki lawendowy i eukaliptusowy w formie inhalacji, ograniczają wydzielinę z nosa i kichanie. Osobiście jednak w pierwszej kolejności wypróbowuję te, które osłabiają reakcje alergiczne jako takie, to znaczy olejki rumiankowy i melisowy. Olejek rumiankowy wydaje się być skuteczniejszy niż melisowy, niestety uczulenia zaliczają się do tych schorzeń, w których tylko metoda prób i błędów może wskazać prawidłowe postępowanie. Często zdarza się, że olejek szybko traci swą początkową skuteczność, a skoro choroba wymaga leczenia w okresie występowania pyłków, trzeba wymiennie stosować dwa lub więcej olejków, aby uzyskać jakąkolwiek poprawę.
"Niektórzy ludzie źle reagują na inhalacje parowe, twierdząc, że czują się po nich jeszcze gorzej. Dla tych osób najlepszą metodą będzie nasączenie chusteczki lub gazy kilkoma kroplami wybranego olejku i wdychanie go z tkaniny kilka razy w ciągu dnia, ilekroć poczują taką potrzebę. Masaż z każdym z tych olejków, które zostały wypróbowane, również bywa_ bardzo korzystny, ponieważ olejek przedostaje się do krwi i często obniża ostrość reakcji alergicznej.
Wysoki poziom witaminy C w organizmie (przynajmniej trzy gramy dziennie) stanowi bardzo przydatne uzupełnienie kuracji dla osób cierpiących na katar sienny. Ponadto powinny one przestrzegać pewnych ogólnych zaleceń dietetycznych. Produkty mleczne i wysoko oczyszczone skrobie winny być ograniczone w pokarmach do minimum, albowiem pobudzają one wydzielanie śluzu. W niektórych przypadkach należy je wyeliminować z diety. Odpowiedni sposób odżywiania się rzeczywiście zmniejsza reakcje alergiczne u wielu osób.
W przypadku zaczerwienionych, i bolących oczu łagodząco działają zimne kompresy z wody różanej lub naparu rumianku. Nigdy nie należy aplikować na oczy olejków aromatycznych!
12 - Aromatoterapia od A do Z	177
Kąpiele
Kąpiele są przynajmniej tak stare jak cywilizacja. Wykopaliska archeologiczne świadczą, że odkąd ludzie zaczęli żyć w większych skupiskach - miastach, zaczęli budować łaźnie, częstokroć publiczne, które niejednokrotnie były ośrodkiem życia towarzyskiego. Wzmianki o kąpielach aromatycznych można odnaleźć w wielu wczesnych zapisach licznych cywilizacji. Hipokrates pisał, że "kąpiel perfumowana i codzienny masaż z pachnidłami jest sposobem na dobre zdrowie", wskazując, że medyczne i odprężające efekty kąpieli uzupełniają się w dużym stopniu.
Najwcześniejszą i najprostszą metodą perfumowania kąpieli było zawiązanie pęczka aromatycznych ziół lub słodko pachnących kwiatów w prześcieradło i włożenie do wody. Płynne ekstrakty z roślin, uzyskane drogą gotowania lub moczenia, są innym sposobem dodawania pachnideł i substancji leczniczych do kąpieli, ale olejki aromatyczne zapewniają najprostszy i najefektywniejszy sposób na przeniesienie leczniczych właściwości roślin do wody, które sama w sobie posiada wielką siłę terapeutyczną.
Aromatyczne kąpiele są jedną z najważniejszych form leczenia w aromatoterapii o bardzo wszechstronnym zastosowaniu. Kąpiel z olejkami może być uspokajająca, relaksująca, stymulująca, toni-zująca, o działaniu afrodyzjaku, rozgrzewająca lub ochładzająca. Może przynieść ulgę w bólach mięśniowych i przypadłościach skóry, a także leczyć lub działać zapobiegawczo w wielu chorobach somatycznych, w zależności od rodzaju olejku dodanego do kąpieli. Jednakże usuwanie stresu jest chyba czymś najbardziej cennym dla dwudziestowiecznych społeczeństw. Specyfika chorób wywodzących się ze stresu czyni ten prosty sposób najlepszą techniką samopomocy. Kąpieli aromatycznych można z powodzeniem zaży-' wać w domu, niezależnie od wizyt u terapeuty, czy też łącznie z innymi metodami leczenia, należy jednak skonsultować się z kwalifikowanym aromatoterapeutą co do olejku, jaki jest najodpowiedniejszy. Kąpieli nie można łączyć z homeopatią, albowiem silne pachnidła mogą stanowić antidotum dla środków homeopaty-cznych. Jeśli bierzesz takie środki, poradź się swego homeopaty, czy olejek, który chcesz stosować w kąpieli, nie będzie kolidował
178 -
z kuracją. Mimo takich właściwości zawsze istnieje wybór spośród kilku olejków, które nie będą działać jako antidotum.
Metoda przygotowania kąpieli aromatycznej jest bardzo prosta. Najpierw napełnij wannę wodą o odpowiedniej temperaturze i tuż przed wejściem do wanny wpuść do niej około sześciu kropli olejku aromatycznego, po czym rozprowadź je kolistym ruchem ręki. Nie przygotowuj kąpieli zawczasu, ponieważ stracisz wiele z szybko [ ulatniających się olejków.
Niektórzy wolą dodawać olejek aromatyczny do jakiegoś oleju bazowego lub innego "rozpuszczalnika" w rodzaju mleka lub wódki, zanim wpuści się go do wanny, zwłaszcza jeśli mają wrażliwą skórę. Uprzednie rozcieńczenie jest konieczne w przypadku kąpieli dla niemowląt i małych dzieci.
Niewielka ilość olejku aromatycznego w połączeniu z dużą ilością wody w normalnej kąpieli może cię zadziwić, ale zapewniam, że jest ona całkowicie wystarczająca. Olejek tworzy na powierzchni l- coś w rodzaju bardzo cieniutkiej błony, która oklei twoją skórę •;; w momencie, kiedy będziesz wchodzić do wody. Ciepła woda ;, ułatwia absorpcję olejku poprzez skórę, a jego część zostanie | wchłonięta jako aromatyczne opary podczas oddychania. Piętnami' ście do dwudziestu minut kąpieli wystarczy, aby olejek zadziałał. '    Wybór olejku zależy od efektu, jaki spodziewacie się uzyskać. !r Charakterystyka właściwości poszczególnych olejków pomoże wam dobrać odpowiedni olejek lub mieszankę, ale najbardziej cennymi i najczęściej stosowanymi są: lawendowy - relaksujący, obniżający napięcie mięśni, ułatwiający zasypianie; rumiankowy - również nasenny i usuwający alergiczne podrażnienia skóry; majerankowy - przeciwprzeziębieniowy, łagodzący bóle mięśniowe; rozmarynowy - stymulujący, pobudzający szczególnie w porannych kąpielach; bergamotowy - poprawiający samopoczucie, jednocześnie antyseptyczny, odświeżający. Prawie każdego olejku można użyć do kąpieli, z kilkoma wyjątkami wyszczególnionymi poniżej. Oczywiście wielu wybiera jakiś olejek tylko ze względu na zapach. Relaks, jaki daje perfumowana kąpiel, jest równie dobroczynny dzisiaj, co w czasach Hipokratesa i naprawdę nie trzeba czekać na ból czy chorobę, aby pozwolić sobie na tę przyjemność. Wybierając
179

olejek do kąpieli tylko ze względu na przyjemny zapach, warto się jednak zapoznać z jego głównymi właściwościami, dzięki czemu unikniecie na przykład stosowania pobudzających olejków na noc lub silnie przy tępiejących rano. Uwagi:
1. Nigdy nie należy używać olejków w czystej postaci do kąpieli dla dzieci i niemowląt. Zanim doda się je do kąpieli, należy rozcieńczyć olejki jakimś olejem bazowym w rodzaju migdałowego albo dwiema, trzema stołowymi łyżkami pełnotłustego mleka. Olejki aromatyczne są tak wysoko skoncentrowanymi substancjami, że istnieje ryzyko podrażnienia delikatnej śluzówki żołądka, jeśli dziecko połknie je nie rozcieńczone. Dziecko często ssie kciuk albo ,po prostu wkłada palce do ust i trzeba koniecznie zadbać o to, by nie mogło zaczerpnąć ręką nie rozcieńczonego olejku z powierzchni wody. Nie rozcieńczony olejek może uszkodzić także rogówkę oka, tymczasem dzieci lubią pocierać oczy palcami. Pojedyncza kropla olejku odpowiednio rozcieńczonego zupełnie wystarczy do kąpieli dla niemowlęcia, a dwie, trzy krople wystarczą dla większego dziecka, kąpanego w pełnowymiarowej wannie.
2. Niektóre olejki mogą drażnić skórę i dlatego nie powinno się ich stosować do kąpieli. Proszę przejrzeć Dodatek A, gdzie znajdziecie szczegóły na temat drażniących olejków. Ludzie o szczególnie wrażliwej skórze mogą mieć uczulenie również na olejki, które normalnie nie są drażniące, dlatego właśnie zawsze powinni rozcieńczać olejki, zanim wleją je do kąpieli. Zob. też Dodatek C, stóp kąpiele.      \
Keratyna
Keratyna, która jest głównym budulcem włosów, paznokci i naskórka, jest białkiem. Naskórek, włosy i paznokcie stanowią martwą tkankę, utworzoną przez komórki wypychane do góry przez żywe warstwy leżące pod spodem. W tej sytuacji żadna forma leczenia, ani aromatoterapia, ani jakakolwiek inna metoda, nie mogą na nią wpływać w jakikolwiek sposób. Jedyne, co może
180
uczynić aromatoterapia, to podnieść stan zdrowia żywych, wewnętrznych warstw skóry, cebulek, z których wyrastają pojedyncze włosy oraz korzeni paznokci. Regularny masaż rąk, owłosionej części głowy i całej powierzchni skóry poprawia krążenie krwi i tym samym odżywienie i zdrowotność niżej położonych żywych tkanek. Olejek lawendowy i neroli są szczególnie cenne w tej dziedzinie, ponieważ pobudzają wzrost nowych zdrowych komórek, chociaż ,wiele innych olejków może się wykazać równie pozytywnym działaniem. Zob. też skóra, włosy.
Kminek
Kminek jest bliskim krewnym kolendry, kopru itd. Pochodzi z Egiptu, a obecnie występuje w całym basenie Morza Śródziemnego i na Dalekim Wschodzie. Z jego nasion tłoczy się olejek aromatyczny, który jest początkowo bezbarwny, a z czasem żółknie. Jego zapach jest lekko gorzkawy, piżmowy, aromatyczny, przypominający nieco anyż.
Najważniejszymi składnikami chemicznymi są kuminol (od trzydziestu pięciu do pięćdziesięciu procent), cymen, pinen i terpinen.
Kminek jest kolejną przyprawą, jakiej używano od czasów starożytnych. Zarówno Egipcjanie, jak Hebrajczycy wykorzystywali ogromne ilości kminku w charakterze przyprawy oraz leku trawiennego. Obecnie jest on chyba najlepiej znany jako składnik curry, któremu nadaje nie tylko zapach, ale także intensywny żółty kolor.
Jak wszystkie rośliny z rodziny baldaszkowatych (Umbelliferae), kminek jest dobrym środkiem rozwalniającym, regulującym trawienie i wiatropędnym. Olejek aromatyczny również tonizuje, stymuluje trawienie i jest szczególnie przydatny, kiedy mamy do czynienia ze spowolnieniem procesów trawienia. Ma działanie rozkurczowe i dlatego łagodzi bóle, jakie częstokroć towarzyszą wzdęciom i biegunce.
Kminek ma również bardziej ogólne działanie tonizujące i pobudzające, na przykład w odniesieniu do pracy serca i systemu nerwowego, prawodpodobnie ma też pewne właściwości afrodyzjaku.
Powinno się go jednak zażywać z rozwagą, ponieważ może
181

powodować podrażnienie skóry u niektórych osób. W przeważającej części przypadków mądrzej jest sięgnąć po kolendrę, która posiada niemal identyczne właściwości.
Koklusz
Podobnie jak w przypadku innych chorób infekcyjnych wieku dziecięcego, można znacznie złagodzić przebieg kokluszu stosując olejki aromatyczne.
Ustawianie parujących naczyń w pokoju chorego było od dawien dawna znaną metodą, przynoszącą ulgę w napadach wyczerpującego kaszlu. Natomiast dodanie olejku aromatycznego do jakiegokolwiek źródła pary dwukrotnie wzmacnia efekt. Doskonale nadają się do tego następujące olejki: ti, niaouli, najuli (oba są blisko ze sobą spokrewnione), rozmarynowy, lawendowy, cyprysowy, tymiankowy i różne mieszanki wymienionych olejków.
Starszym dzieciom można nacierać klatkę piersiową mieszanką z pięciu kropli niaouli (najuli), dziesięciu kropli olejku cyprysowego i dziesięciu lawendowego, rozpuszczonych w pięćdziesięciu mililit-rach olejów migdałowego, słonecznikowego lub innego lekkiego oleju. Pierś dziecka należy nacierać tą miksturą trzy - cztery razy dziennie, aby złagodzić ataki kaszlu.
W każdym przypadku należy jednak również wezwać lekarza, ponieważ koklusz może być długotrwałą i bardzo wyczerpującą chorobą. Natomiast osłabione dziecko łatwo pada ofiarą powikłań, przede wszystkim zapalenia płuc.
Jednakże stosowanie olejków aromatycznych według zasad przytoczonych wyżej w dużym stopniu obniża to ryzyko i bardzo skraca przebieg choroby.
Kolendra
Kolendra (kolender) jest efektowną rośliną z rodziny baldasz-kowatych (Umbelliferae), która występuje w stanie dzikim, a także
182iest uprawiana w Hiszpanii, Afryce Północnej, na Dalekim Wschodzie i w Rosji. Dziko rosnące okazy można czasami znaleźć również w niektórych rejonach Anglii, gdzie wysiały się i przeniosły z plantacji. Zgniecione liście wydzielają wyjątkowo nieprzyjemny zapach, który starożytnym Grekom przypominał odór pluskiew. Stąd nazwa rośliny od greckiego słowa koris oznaczającego "pluskwę"! Na szczęście nasiona mają całkowicie odmienny zapach, bardzo przyjemny, świeży i korzenny, a olejek z nich pozyskiwany zachowuje aromat świeżo zgniecionych owoców.
Olejek jest jasnożółty albo bezbarwny, a jego główne składniki stanowią: koriandrol (od sześćdziesięciu do sześćdziesięciu pięciu procent), pinen, garaniol i śladowe ilości fellandrenu, dipentenu, terpinenu, cymenu i borneolu.
Jak wszyscy członkowie tej licznej rodziny (kminek, koper włoski, koper ogrodowy itd.), kolendra stymuluje układ trawienny i leczy jego niedomagania, zapobiega wzdęciom. Z tych powodów, jak również ze względu na przyjemny aromat, nasiona kolendry były szeroko stosowane przez starożytnych Egipcjan, stąd w ich grobowcach liczne znaleziska tej przyprawy. Z uwagi na zdolność do pobudzania apetytu jest lekiem przeciwko anoreksji.
Olejek ma właściwości przeciwbólowe, lekko rozgrzewające i dlatego pomaga przy bólach neuralgicznych i reumatycznych.
Dla celów handlowych kolendry używa się przy produkcji likierów "Chartreuse" i benedyktynki, uważanych powszechnie za alkohole wspomagające trawienie, aromatyzuje się nią również pewne gatunki dżinu. Jest przydatna w przemyśle perfumeryjnym przy produkcji mydeł i innych środków toaletowych, a świeże rośliny stanowią surowiec dla przemysłu chemicznego jako środek do wytwarzania wielu syntetycznych zapachów.
Kompresy
Kompresy są bardzo efektywnym sposobem zastosowania olejków aromatycznych przeciw bólom, opuchliznom i zapaleniom. Gorące kompresy stosuje się przeważnie do leczenia bólu o przewlekłej
183

naturze, zimne natomiast łagodzą ostre bóle i są środkiem pierwszej pomocy w przypadku urazów typu skręceń czy zwichnięć.
Aby przygotować gorący kompres, należy odpowiednią miskę wypełnić gorącą wodą (tak gorącą, jaką mogą wytrzymać ręce) z domieszką czterech lub pięciu kropli olejku aromatycznego. Potem składa się czystą i dobrze utrzymującą wilgoć szmatkę w kilka warstw i zanurza w wodzie tak, by tkanina wchłonęła jak największą ilość olejku utrzymującego się na powierzchni. Następnie wykręca się materiał z nadmiaru wody i natychmiast przykłada na bolące miejsce. Najodpowiedniejszymi tkaninami są: płótno opatrunkowe, czyste stare prześcieradła, flanela. Czysta chusteczka do nosa wystarczy na mały kompres, a ręcznik frotte do rąk lub ściereczka na większe.
Kompres należy przykryć folią, ceratką lub innym nieprzepuszczalnym tworzywem, aby nie dopuścić do nasiąkania bandaży czy ubrania. Na łokciach, kolanach, nadgarstkach itp. kompres da się utrzymać zwyczajnym bandażem, w przypadku większych powierzchni ciała, jak: plecy, brzuch, trzeba owinąć ciało dużym 'ręcznikiem i zachęcić pacjenta do odpoczynku.
Kompres powinno się wymienić, gdy ostudzi się do temperatury ciała. --
Gorące kompresy zaleca się przy bólach pleców, zapaleniu tkanki włóknistej, reumatyzmie, artretyzmie, ropniach, bólach ucha i zęba.
Zimne kompresy przygotowuje się i przykłada w taki sam Sposób jak gorące z tą tylko różnicą, że woda ma być tak zimna, jak tylko to jest możliwe. Dla ochłodzenia wody można do niej wrzucić kilka kostek lodu na kilką minut przed wykonaniem kompresu.
Zimne kompresy łagodzą ból głowy. Można je przykładać na czoło i na kark. Nadają się do leczenia nadwerężonych ścięgien, "łokcia tenisisty" i innych przypadków, kiedy występuje miejscowe podwyższenie temperatury i opuchlizna. Powinno się je zmieniać na świeże, gdy tylko ogrzeją się do temperatury ciała, chociaż nic się nie stanie, jeśli się je pozostawi na całą noc lub cały. dzień.
184

Bardzo duże zimne kompresy stosuje się także w celu obniżenia temperatury, jeśli jest ona niebezpiecznie wysoka, ale mogą to robić tylko osoby z dobrą praktyką w leczeniu ostrych przypadków chorobowych. Nigdy nie powinno się ich także aplikować małym dzieciom i ludziom starszym, ponieważ system kontroli ciepłoty ciała jest u jednych i drugich mniej efektywny niż u osób dorosłych i starszych dzieci i istnieje niebezpieczeństwo wywołania szoku termicznego z powodu zbyt nagłego przeskoku temperatury z bardzo wysokiej do nienaturalnie niskiej.
Przykładanie kompresów gorących na przemian z zimnymi jest znaną techniką naturopatyczną ukierunkowaną na leczenie nadwerężenia ścięgien i innych dolegliwości, przy których masaż byłby niewskazany. Stosuj zimne kompresy jako środek pierwszej pomocy, ale w następnych dniach zimne i gorące na przemian. Zawsze zaczynaj od gorącego kompresu, a kończ na zimnym.
Koper
Łacińska nazwa kopru Foeniculum vulgare wywodzi się od łacińskiego słowa oznaczającego "siano", albowiem często koper stanowił domieszkę do pasz. Jest to roślina z tej samej rodziny baldasz-kowatych (Umbelliferae) co anyż, kminek i kolendra. Posiada bardzo przyjemny anyżowy zapach. Podczas gdy anyż jest dość toksycznym olejkiem, olejek koperkowy jest całkowicie bezpieczny w użyciu i dlatego ma o wiele szersze zastosowanie praktyczne. Roślina występuje w stanie dzikim w wielu częściach Europy: od basenu Morza Śródziemnego, skąd pochodzi, po odległe strony Rosji. Przeważnie rośnie w pobliżu morza.
Olejek eteryczny uzyskuje się na drodze destylacji zgniecionych
nasion. Zawiera on anetol, fenchon, estragol, kamferol, fellan-dren.
Niektóre właściwości przypisywane koprowi mają więcej wspólnego z przesądami niż z nauką. Na przykład sądzono, że chroni przed czarami i wieszano go nad drzwiami domostw, aby strzegł przed złym okiem diabła i urokami. Uważano też, że węże ocierają
185

się o koper, aby poprawić sobie wzrok, sądzono również, że poprawia on wzrok u ludzi. Wiele starych herbarzy stwierdza, że koper stanowi antidotum "na wszelakiego rodzaju trucizny", jak to ujmuje Banckes, to znaczy na ukąszenie węża, trujące rośliny .i grzyby. Dzisiaj wiemy, że istotnie jego olejek posiada silne właściwości antytoksyczne. Jednym z najbardziej cennych zastosowań kopru w dwudziestym wieku wydaje się być przeciwdziałanie zatruciu alkoholowemu, odgrywa więc ważną rolę w leczeniu i rehabilitacji alkoholików. Leczy również podagrę i inne podobne choroby poprzez zapobieganie gromadzeniu toksycznych odpadów w organizmie, prowadzących do procesów zapalnych w stawach.
Podobnie jak inne rośliny z rodziny baldaszkowatych, koper jest doskonałym środkiem wiatropędnym i trawiennym. Gwarantuje szybką poprawę w przypadku mdłości, wzdęć, niestrawności, kolek i czkawki. Najlepszym sposobem użycia kopru w przypadkach kłopotów z trawieniem jest wypijanie sporej ilości herbaty koperkowej. Ma ona tonizujące działanie na mięśnie gładkie jelit, co jest szczególnie cenne w przypadku nieżytu jelita grubego, niektórych rodzajach zaparć. Koper usprawnia i nasila perystaltykę jelit, to znaczy rytmiczne skurcze jelit przesuwające masy pokarmowe w przewodzie pokarmowym.. Działanie kopru na układ trawienny jest zasadniczo normalizujące.
Innym zastosowaniem kopru, związanym z trawieniem, jest zdolność zmniejszania apetytu. Żołnierze w starożytnyrri Rzymie zabierali ze sobą nasiona kopru na kampanie wojenne' i żuli je w marszu, kiedy nie mieli czasu na rozbicie obozu i ugotowanie posiłku. Podobnie postępowali nabożni chrześcijanie podczas postów. Zapewne z tego właśnie względu Culpeper i inni zielarze zalecają koper osobom otyłym.
Jest dobrym środkiem moczopędnym, korzystnym dla osób z nadwagą, jeśli na ich problem składa się zatrzymywanie płynów w organizmie. Nikt jednak nie powinien używać środków moczopędnych przez dłuższy czas i bez kontroli lekarza, ponieważ istnieje ryzyko uszkodzenia nerek w wyniku ich przeciążenia. Zatrzymanie płynów w organizmie może wskazywać na jakąś bardzo poważną chorobę, wymagającą dokładnych badań.
186

Jako środek moczopędny i działający antyseptycznie na drogi moczowe koper był dawniej lekiem przeciwko zatrzymaniu moczu
i zakażeniom dróg moczowych. Ziele to zapobiega również tworzeniu się kamieni nerkowych.
Olejek koperkowy jest jednym z najskuteczniejszych środków w leczeniu cellulitis, choroby spowodowanej odkładaniem się toksycznych odpadów w podskórnej tkance tłuszczowej, na skutek czego powstają charakterystyczne zmarszczki i wklęsłości na skórze. Przypadłość tę często nazywa się "chorobą skórki pomarańczowej". Zjawisko to jest niekiedy postrzegane jako problem wyłącznie natury kosmetycznej. We Francji ustalono jednak w wyniku badań, że jest to stan chorobowy i przez kilka dziesięcioleci leczenie prowadziła Narodowa Służba Zdrowia. Toksyny gromadzą się w tkankach pośladków i ud nawet całkiem szczupłych kobiet. Ponieważ dolegliwość ta atakuje wyłącznie kobiety, sądzi się, że powodem są zakłócenia hormonalne. Powinno się wtedy wypijać napar koprowy trzy razy dziennie, oprócz tego trzeba całkowicie zmienić sposób odżywiania, a także poddać się masażom, zwłaszcza zmienionych miejsc. Do masażu można włączyć również inne olejki o działaniu oczyszczającym i odtruwającym, jak na przykład olejek jałowcowy. Oprócz masaży bardzo korzystnie działają kąpiele z wymienionymi olejkami.
Koper jest jedną z roślin znaną od setek lat jako środek mający wpływ na system rozrodczy kobiety. W świetle najnowszych badań wydaje się, że ma to związek z występowaniem w koprze hormonu roślinnego pokrewnego estrogenowi. Dzięki niemu koper reguluje cykl miesiączkowy, zwłaszcza przy skąpej i bolesnej miesiączce ze skurczami. Łagodzi również napięcia przedmiesiączkowe i obrzęki, których doświadczają niektóre kobiety na kilka dni przed spodziewaną menstruacją. Koper jest także bardzo przydatny podczas menopauzy, redukuje on bowiem nieprzyjemne objawy głębokich przemian systemu hormonalnego. Pobudza produkcję estrogenu przez nadnercza, kiedy przestają funkcjonować jajniki. Estrogen jest niezbędny zarówno dla mężczyzn jak i dla kobiet. Podtrzymuje on sprawność mięśni, elastyczność skóry i tkanki łącznej, prawidłowe krążenie i wytrzymałość kości. Tak więc utrzymanie wystar-
187czającego poziomu estrogenu w organizmie oddala niektóre degenerujące skutki starzenia się.
Innym działaniem kopru na poziomie hormonów jest zdolność zwiększania laktacji u karmiących matek.
Pozostałe zastosowania kopru to płukanki lub płyny pielęgnacyjne do ust, skuteczne zwłaszcza w przypadkach zakażenia dziąseł. Ze względu na te właściwości koper dodaje się do past do zębów i płynów do płukania ust.
Uwaga! Nie należy aplikować kopru małym dzieciom, poniżej szóstego roku życia, ponieważ jeden z jego najaktywniejszych składników - melantyna - może być dla nich toksyczny. W normalnych dawkach jest nieszkodliwy dla dorosłych i starszych dzieci. Kopru nie powinni stosować ludzie chorzy na epilepsję.
Krążenia układ
Krążenie krwi w naszym organizmie ma istotne znaczenie w mechanizmach oddziaływania olejków aromatycznych na poszczególne < narządy i tkanki. Czy te olejki są wchłaniane przez skórę, czy też wdychane podczas inhalacji (przy czym pewna ilość olejku zawsze
- 'przedostanie się do płuc podczas zabiegu przeprowadzanego na skórze), zawsze aktywne cząsteczki olejku dosyć szybko przedostają
• się do krwi, która przetransportowuje je do wszystkich tkanek naszego ciała.
Dotyczy to ważnych dla podtrzymania życia substancji pobieranych przez organizm, włączając w to cząstki odżywcze ze spożywanego pokarmu i przede wszystkim tlen z wdychanego przez nas powietrza. W płucach, żołądku, jelitach i w wątrobie substancje te .ulegają rozkładowi na formy, w jakich dadzą się zasymilować. 'Układ krążenia jest przy tym środkiem lokomocji, dzięki któremu
s dotrą do poszczególnych komórek.
".'   Krew krąży systemem przewodów, czyli naczyń krwionośnych, najróżniejszych rozmiarów, zorganizowanych w dwa oddzielne, ale ściśle ze sobą powiązane systemy - obiegi. Mniejszy z nich przenosi krew pomiędzy sercem a płucami, natomiast większy
188 .

rozprowadza krew w pozostałej części ciała. W płucach krew absorbuje tlen pobrany z powietrza. Jasnoczerwona, zwierająca tlen krew podąża do serca, z którego jest wypompowywana pod ciśnieniem i krąży po całym organizmie. W tym samym czasie serce wypompowuje krew, która oddała już większą część tlenu, z powrotem do płuc.
Naczynia krwionośne, wyprowadzające krew z serca nazywamy tętnicami, natomiast naczynia prowadzące do serca to żyłki. Większe tętnice i żyły tworzą siatkę coraz mniejszych naczyń, by w końcu przeistoczyć się w kapilary, najmniejsze, nie grubsze niż włos, naczynia włosowate. Ściany tętnic i żył są wodoszczelne, niemniej ścianki naczyń włosowatych są tak cienkie, że przepuszczają osocze (płynną część krwi) wraz ze wszystkimi cząstkami odżywczymi, tlenem i innymi substancjami w niej rozpuszczonymi. Mogą się tu znaleźć również cząstki olejków aromatycznych. W ten sposób osocze zasila płyny międzykomórkowe. Proces przebiega też w odwrotnym kierunku, mianowicie z płynu międzykomórkowego wyfiltrowują się poprzez ściany naczyń włosowatych do krwi produkty odpadowe, powstałe w wyniku życiowej aktywności organizmu, a krew usuwa je z tkanek. Co się tyczy olejków aromatycznych, to ich. działanie odbywa się na poziomie pojedynczych komórek naszego ciała.
Oprócz roli przenośnika^ cząstek olejków aromatycznych sam układ krążenia może podlegać wpływowi poszczególnych olejków.
Olejki rozgrzewające, takie jak jałowcowy, majerankowy, rozmarynowy i olejek z czarnego pieprzu pobudzają lokalne krążenie w miejscu, w którym je zaaplikowano. Zmuszają one naczynia włosowate do rozszerzania się, dzięki czemu przepływa przez nie zwiększona ilość krwi. Dodatkowa dawka tlenu, jaką dzięki temu dostaną wybrane komórki, przyspieszy wiele procesów ozdrowieńczych.
Inne olejki, zwłaszcza rumiankowy i cyprysowy, mają działanie przeciwne i powodują kurczenie się kapilarów. Może się to przydać w przypadkach podwyższonej temperatury, zaczerwienienia lub opuchlizny.
189

Czosnek przyjmowany w formie tabletek, kapsułek albo zjadany w świeżej postaci działa korzystnie na cały system krążenia podobnie jak witaminy C i E. Zob. też ciśnienie krwi żylaki.
Kremy
Kremy sporządzone z czystych, naturalnych substancji roślinnych są jednym z najbardziej wielostronnych sposobów zastosowania .olejków aromatycznych. Istnieje wiele możliwości odpowiedniego wyboru olejku pod względem przydatności terapeutycznej w każdym konkretnym przypadku i dodania go do nie perfumowanego kremu jako bazy.
Wielu ludzi, zwłaszcza ci, którzy nie mają odpowiedniej praktyki w dziedzinie masażu, uważa, że kremy są znacznie prostsze w użyciu niż oleje bazowe, stąd jeśli się chce, aby pacjent kontynuował leczenie w domu, w przerwach pomiędzy zabiegami, krem może się okazać bardziej przydatny niż mieszanka olejków.
Rzeczą charakterystyczną dla kremów jest to, że pozostają one dłużej na powierzchni skóry niż olejki bazowe, co oczywiście jest ważne, jeśli mamy do czynienia z jakimikolwiek niedomaganiami skóry. Cięższy w swej naturze krem stanowi lepszą barierę pomiędzy skórą a środowiskiem zewnętrznym, co efektywniej chroni skórę i ułatwia wyleczenie.
Proste kremy można bez trudu przygotować w domu, mieszając w różnych proporcjach i różnych zestawieniach olejek, wosk pszczeli, wodę lub wodę kwiatową. Olej migdałowy jest klasycznym olejem do produkcji kremów, natomiast tłustsze, cięższe kremy wytwarza się zwykle z oleju kokosowego lub masła kakaowego zmieszanego z olejem migdałowym. Specjalne olejki bazowe takie jak jojoba, avocado, olej z pestek brzoskwiniowych przeważnie dodaje się w niewielkich ilościach ze^ względu na ich szczególne właściwości. Do kremu uzyskanego z wyżej wymienionych składników można dodać każdego olejku aromatycznego w zależności
190
od potrzeb. Przepisy na kremy można znaleźć na końcu niniejszej książki.                                                      ;
Jeśli się nie chce przygotowywać kremu w domu, można dodać wybrany olejek aromatyczny do gotowego kremu, kupionego fr w sklepie, ale w takim przypadku trzeba mieć pewność, że przygotowano go z czystych substancji roślinnych i że nie ma w nim szkodliwych dodatków chemicznych. Niestety, jak do tej pory nie ma obowiązku umieszczania na kremie i innych preparatach do pielęgnacji skóry spisu występujących w nich składników. Tylko niektórzy producenci robią to z własnej woli. W tej sytuacji należy się przekonać, że kupowany przez nas produkt jest najwyższej jakości i pochodzi od producenta, do którego można mieć w tym względzie zaufanie. Zob. też Dodatek C.
Krtani zapalenie
Zapalenie krtani (Laryngitis) może być wywołane przez infekcję, częstokroć w następstwie przeziębienia, albo podrażnieniem mechanicznym, spowodowanym krzykiem, paleniem papierosów lub wdychaniem szkodliwych substancji. Suche powietrze powoduje pogłębienie tego stanu i trzeba podkreślić, że centralne ogrzewanie i niektóre systemy klimatyzacyjne bardzo sprzyjają wystąpieniu dolegliwości krtaniowych. Ponieważ struny głosowe znajdują się w krtani, chrypka albo zupełna utrata głosu są dodatkową komplikacją. Zapalenie krtani, które następuje po przeziębieniu, spowodowane jest przeważnie tym, że chory wdycha powietrze przez usta, a nie nos, zablokowany w tym czasie śluzem. W ten sposób powietrze nie zostaje ogrzane,
odpowiednio nawilgocone i przefiltrowane, zanim dostanie się do krtani.
Powszechną metodą leczenia są inhalacje parowe, ponieważ gorące opary ułatwiają oddychanie i łagodzą zapalenie. Skuteczność takiej inhalacji można zwiększyć dodając do wody kilka kropli olejku aromatycznego. Tradycyjnie stosuje się olejek benzoesowy w postaci "balsamu zakonnego", znanego środka do leczenia
191

zapalenia krtani, ale olejki: lawendowy, sandałowy i tymiankowy są równie skuteczne.
Zapalenie krtani rzadko trwa więcej niż kilka dni, a chrypka która trwa dłużej, może świadczyć o innych, bardziej poważnych schorzeniach, wymagających zdiagnozowania.
Krwawienie
Niektóre olejki aromatyczne są hemostatykami, co znaczy, że zatrzymują krwawienia dzięki przyspieszeniu krzepnięcia krwi. Najbardziej skuteczny jest tu olejek cytrynowy, aczkolwiek gera-niowy i różany posiadają podobne, choć nie tak silne właściwości.
Rozcieńczonym olejkiem cytrynowym można posmarować lub skropić każde zadrapanie, otarcie, mniejsze zranienie w celu powstrzymania krwawienia. Jeśli zaś rana jest głęboka, a krwawienie nie ustaje, trzeba przycisnąć do skóry gazik zamoczony uprzednio w rozcieńczonym olejku. Nigdy nie wolno w podobnych sytuacjach używać nie rozcieńczonego olejku! Świeżo wyciśnięty sok z cytryny bywa równie skuteczny. Cytryna jest doskonałym antyseptykiem, nadającym się do dezynfekowania mniejszych zranień. Olejek ten, zmieszany w równych ilościach z olejkiem lawendowym, podwaja swe antyseptyczne możliwości. Przy bardziej poważnych obrażeniach można używać olejku cytrynowego jako środka pierwszej pomocy do czasu przybycia lekarza.
Krwotoki z nosa zatrzymuje gazik zamoczony w rozcieńczonym olejku cytrynowym i włożony jak najgłębiej do nosa.
Krwawienie po usunięciu zęba również można zmniejszyć w ten sam sposób, to znaczy poprzez uciśnięcie dziąsła gazikiem zamoczonym w olejku cytrynowym. Inna możliwość to potrzymać przez chwilę w ustach odrobinę soku cytrynowego lub rozcieńczonego olejku. Nie powinno się przy tym płukać ust, ponieważ gwałtowny ruch płynu uniemożliwia zaczopowanie rany.
192Olejek cyprysowy redukuje nadmierne krwawienia miesiączkowe. Są także inne olejki skuteczne na przykład przy hemoroidach, ale można je rozpatrywać wyłącznie jako środki pierwszej pomocy, ponieważ każde krwawienie, zwłaszcza wewnętrzne, wymaga diagnozy lekarskiej. Przeciwhemoroidalnymi olejkami, oprócz dwóch wyżej wymienionych, są olejki: geraniowy, eukaliptusowy i prawdopodobnie mirra. Zob. też miesiączkowanie.
Krwawienie z nosa
Aby zatrzymać krwawienie z nosa, należy umoczyć wacik albo gazik w zimnej wodzie (najlepiej z lodem) z dodatkiem jednej albo dwóch kropli olejku cytrynowego i włożyć go do nosa najgłębiej jak można. Olejek cytrynowy jest hemostatykiem, to znaczy przyśpiesza krzepnięcie krwi.
Cierpiącego należy położyć w spokojnym miejscu i zaaplikować mu lodowato zimny kompres na kark - możliwie z dodatkiem kilku kropli olejku lawendowego. Jeśli krwawienie nie ustępuje, należy wezwać lekarza, ponieważ utrata krwi może być znaczna.
Powodem większości krwawień z nosa są niewielkie uszkodzenia śluzówki nosa, ale mogą one być również symptomem wysokiego ciśnienia krwi lub innych poważnych chorób.
Kseroderma
Kseroderma jest to nienormalna suchość skóry, podobna do tej, która występuje przy chorobie zwanej "rybią łuską" (ichtyosis). Skóra posiada mniej niż normalnie gruczołów łojowych i dlatego brakuje jej naturalnego natłuszczenia. Może wyglądać łuskowato, ; stąd nazwa choroby. Stan ten jest czymś innym niż zwyczajna j suchość skóry, przy której ilość gruczołów łojowych jest prawi-


^ - Aromatoterapią od A do Z


dłowa i tylko wydzielają one mniej łoju niż powinny. W każdym razie jest to przypadłość trudna do wyleczenia.
Korzystne są tłuste kremy z dodatkiem olejków aromatycznych, które dobrze wpływają na cery suche. Są to olejki: rumiankowy, geraniowy, lawendowy i neroli. Wszystkie muszą być stosowane często, ale i tak nie gwarantują całkowitego wyleczenia. Zob. też kremy, łuszczyca.
Kwiatowe leki -> Bacha kwiatowe leki.L
Lawendowy olejek
Ze wszystkich olejków aromatycznych olejek lawendowy ma niewątpliwie najbardziej wszechstronne zastosowanie. Posiada on szeroki zakres właściwości, począwszy od przeciwbólowych, poprzez antydepresyjne, antyseptyczne, bakteriobójcze, oczyszczające i przeczyszczające, na owadobójczych, uspokajających i przeciwro-baczycowych kończąc. W skrócie można te cechy ująć jako uspokajające, kojące i przede wszystkim równoważące. Właśnie zdolność lawendy do przywracania zachwianej równowagi - w jednakowym stopniu fizycznej co psychicznej - do stanu, w którym może nastąpić wyzdrowienie, jest chyba największą jej zaletą.
Różnorodność właściwości odzwierciedla złożoną strukturę chemiczną rośliny. W jej składzie znajdujemy linałyl, geranyl, geraniol, linalol, cineol, d-borneol, limonen, 1-pinen, kariofilen, estry kwasu masłowego, walerianowego i kumarynę. Proporcje poszczególnych składników różnią się w zależności od miejsca, gleby i innych warunków, w jakich uprawiano roślinę. Różni się też w poszczególnych latach ze względu na różne warunki pogodowe. Na przykład po suchych i gorących latach olejek zawiera wyższy procent estrów niż po latach dżdżystych, podobnie jak lawenda alpejska, która zawsze jest bogatsza w estry niż rośliny wyhodowane na niżej położonych plantacjach.
Lawendy używa się od tysięcy lat nie tylko w postaci olejku
195


aromatycznego, lecz także w formie świeżych lub wysuszonych kwiatów. Podczas gdy niektóre rośliny znane w starożytności wyszły z użycia i dopiero niedawno zostały odkryte na nowo, o tyle lawenda nigdy nie straciła swojej popularności. Jest jednym z nielicznych olejków, które zawsze można kupić w każdej aptece.
Nazwa rośliny pochodzi od łacińskiego lavare, oznaczającego "myć", widocznie ze względu na to, że używano jej do przemywania ran, a także do kąpieli.
W medycynie stosuje się kilka odmian uprawnej lawendy, przez co niejednokrotnie wynikają nieporozumienia odnośnie nazw poszczególnych specyfików. Najpospolitsza lawenda, czyli Lavandula officinalis, najważniejsza pod względem właściwości leczniczych, bywa też czasem nazywana Lavandula augustifolia lub Lavandula vera, co oznacza "prawdziwa lawenda". Jest to gatunek o najdelikatniejszym zapachu, który kojarzymy z wodą lawendową i torebeczkami do przekładania bielizny i ubrań, perfumującymi tkaniny i zabezpieczającymi je przed molami. Inny gatunek, Lavandula spica, różni się od poprzedniej odrobinę bardziej kamforowym zapachem i skutecznością w leczeniu problemów z drogami oddechowymi.
Lawenda pochodzi z basenu Morza Śródziemnego. Kwitnie w całej Europie, odkąd Rzymianie wprowadzili ją na Wyspy Brytyjskie i inne położone na północy krainy, ale najlepsza gatunkowo lawenda nadal udaje się w jej ojczyźnie, w pobliżu Morza Śródziemnego. Najlepsze jakościowo rośliny uzyskuje się z plantacji położonych na wysokości od 700 do 1400 metrów nad
poziomem morza.
To właśnie olejek lawendowy zainteresował Renę Maurice'a Gatteffossego po tym, jak zdumiewająco szybko wyleczył sobie nim rękę poparzoną podczas wybuchu w laboratorium. To zdarzenie zachęciło chemika, do podjęcia szerszych badań nad olejkami i to on jest autorem terminu "aromatoterapia". Doktor Jean Valnet leczył olejkiem lawendowym poważne poparzenia i rany, gdy podczas wojny był lekarzem wojskowym we francuskiej armii. Olejek lawendowy jest równocześnie antysepty-f, kiem i środkiem przeciwbólowym, co czyni z niego najodpowied-oi
196
nieiszy lek P^Y poparzeniach i wszelkiego rodzaju zranieniach. Przyśpiesza on również gojenie i zapobiega powstawaniu blizn.
Przeciwbólowe, antyseptyczne i anty biotyczne właściwości oleiku lawendowego czynią z niego doskonały lek przeciwko przeziębieniu, kaszlom, katarom, zapaleniu zatok, również przeciw grypie. Najlepszą metodą są tu inhalacje parowe. Już sama para - tak gorąca, jak tylko można wytrzymać bez ryzyka poparzenia gardła - jest skutecznym środkiem antywirusowym, a z olejkiem lawendowym łagodzi i oczyszcza drogi oddechowe i równocześnie atakuje bakterie, wywołujące wtórne infekcje, które prowadzą do kataru i zapalenia zatok - tak częstych następstw grypy i przeziębień. Lawenda jest również skutecznym środkiem uspokajającym, dzięki czemu inhalacje przed snem przyśpieszają zaśnięcie, co także sprzyja wyleczeniu. Odrobinę nie rozcieńczonego, czystego olejku lawendowego można wmasować w gardło przy łaskoczącym kaszlu. Uspokajające działanie lawendy obniża uczucie łaskotania, a ciepło ciała uwalnia niektóre substancje lotne olejku, dzięki czemu wdycha się je wraz z powietrzem. To również uspokaja kaszel, będący skutkiem infekcji dróg oddechowych. Jedną kroplę olejku albo dwie można wmasować w ten sam sposób w łuki kostne nad brwiami oraz po każdej stronie nozdrzy w celu wyzbycia się kataru. Wykonując ten swego rodzaju masaż pobudza się kilka ważnych w akupresurze punktów likwidujących katar. Równocześnie olejek lawendowy, dzięki bakteriobójczym i oczyszczającym właściwościom, wzmacnia działanie ucisku.
Olejek lawendowy, wmasowywany w skronie, przynosi ulgę przy różnych rodzajach bólu głowy. Jeśli to nie pomoże, można położyć zimny kompres z lawendą na czoło lub kark.
Jednym z najważniejszych zastosowań lawendy jest usuwanie bólu mięśni, bez względu na to, jakie przyczyny go wywołują. Najlepiej skutkuje w postaci olejku do masażu, a jeszcze silniej w połączeniu z innym olejkiem, na przykład: bergamotowym, majerankowym, rozmarynowym itp. Działanie lawendy pogłębia się, jeśli się ją zastosuje w połączeniu z innym olejkiem. Jednocześnie lawenda podwyższa skuteczność każdego olejku, do którego
197

się ją domiesza. Jeśli nie ma możliwości skorzystania z masażu, aromatyczna kąpiel z dodatkiem olejku lawendowego również przynosi dużą ulgę przy bólach mięśniowych, następujących po intensywnych ćwiczeniach albo wynikłych z napięć itp. Bóle w krzyżu też mogą być skutecznie łagodzone takimi kąpielami pod warunkiem jednak, że istotnie są pochodzenia mięśniowego i nie wynikają z dolegliwości kręgosłupa, co powinien sprawdzić specjalista - osteopata lub chiropraktyk, zanim podejmie się właściwe
leczenie.
Te same metody stosuje się przy bólach reumatycznych, ischiasie, artretyzmie itp., ponieważ lawenda oddziałuje kompleksowo i zmniejsza bóle miejscowe, obniża reakcje bólowe centralnego systemu nerwowego, zwalcza zapalenia i ogólnie równoważy funkcjonowanie całego ustroju.
Lawenda jest cennym środkiem zmniejszającym bóle miesiączkowe przy skąpych menstruacjach, zarówno w postaci ciepłych kompresów, jak w postaci delikatnego masażu dolnej części brzucha. Stosuje się ją do irygacji przy upławach w bardzo niskim Stężeniu - od pół do jednego procentu olejku na przegotowaną i ostudzoną wodę. Podczas porodu olejek lawendowy zmniejsza ból i pogłębia skurcze, co przyspiesza rozwiązanie, jeśli wmasowuje się go w dolną część pleców (bardzo pożyteczne zajęcie dla przyszłego ojca). Można go też zastosować w postaci kompresu lub wmasować lekko w brzuch w celu usprawnienia wydalenia łożyska.
Olejek lawendowy jest wielce pomocnym środkiem przy niektórych dolegliwościach wieku dziecięcego - kolkach, nadpobudliwości oraz infekcjach dziecięcych. Trzeba tylko pamiętać, że olejek powinno się uprzednio rozcieńczyć do bardzo niskiego stężenia. Niewielka ilość olejku lawendowego w kąpieli dla niespokojnego niemowlęcia wywoła sen. Olejek oczywiście należy najpierw rozcieńczyć w niewielkiej ilości oleju migdałowego lub kilku łyżeczkach wódki, ponieważ olejek nie rozpuszcza się w wodzie i utworzy na powierzchni wody coś w rodzaju błony. W przypadku dzieci istnieje więc niebezpieczeństwo, że zaczerpną odrobinę nie rozcieńczonego wcześniej olejku w ręce, wetrą go w oko, powodując podrażnienie, a nawet uszkodzenie rogówki.
198
Olejek lawendowy działa uspokajająco i tonizująco na mięsień serca dzięki czemu leczy na przykład palpitacje, obniża ciśnienie krwi choć raz jeszcze przypominam, że równie ważna przy tych chorobach jest zmiana diety, sposobu życia chorego itp. Masaż lub kąpiel aromatyczna (niezbyt gorąca) to najwygodniejsze metody zastosowania.
Kojące, antyseptyczne i przeciwzapalne właściwości olejku lawendowego czynią zeń skuteczny środek w leczeniu dolegliwości skórnych, a jego delikatny i lubiany zapach bardzo pasuje do kremów, toników i płynów pielęgnacyjnych, zawierających olejek o stężeniu od jednego do półtora procent. Niewiele osób wykazuje reakcje uczuleniowe na lawendę, według moich obserwacji są to zawsze astmatycy lub cierpiący na katar sienny, ludzie mający skłonności dziedziczne do alergii w rodzaju kataru siennego, astmy, egzemy lub innych podrażnień skóry. Na szczęście ci ludzie z reguły posiadają własny "system wczesnego ostrzegania" w postaci niechęci do samego zapachu lawendy, który dla innych jest jednym z najmilszych aromatów. Nawiasem mówiąc, zawsze należy zwracać uwagę na niechęć pacjenta do jakiegoś zapachu, albowiem bardzo często sygnalizuje to, że wybranego olejku nie powinno się aplikować tej akurat osobie.
Olejek lawendowy jest jednym z najcenniejszych środków do leczenia trądziku, przeważnie w połączeniu z olejkiem bergamoto-wym. Zabija bakterie, które powodują infekcje skóry, równocześnie wygładza ją, obniża nadprodukcję łoju, stanowiącego pożywkę dla bakterii, zapobiega występowaniu blizn. Olejek lawendowy jest jednym z dwóch olejków, który najsilniej stymuluje wzrost nowych, zdrowych komórek (drugi to olejek neroli), chociaż oczywiście wszystkie do jakiegoś stopnia wykazują tę właściwość. Olejek lawendowy leczy wiele przypadków egzemy, chociaż rumiankowy i melisowy przeważnie idą na pierwszy ogień. Wszystkie trzy są olejkami uspokajającymi, kojącymi i antydepresyjnymi, a więc wpływają na czynniki psychiczne, bardzo często stanowiące źródło fizycznych objawów w postaci egzemy.
Właściwości zabijania i odstraszania owadów wykorzystywano od wieków. Lawendą chroniono ubrania i bieliznę przed molami
199
i innymi drobnymi szkodnikami, delikatnie perfumując przy tym tkaniny. Lawendą odświeżano również pomieszczenia, stosowano mieszanki proszków albo po prostu wiązki wysuszonych roślin. Olejek lawendowy (zmieszany z bergamotowym lub cytrynowym) wtarty w skórę pomaga uniknąć ukąszeń moskitów, komarów i innych owadów. Jeśli natomiast już zostałeś pokąsany, natychmiast posmaruj odrobiną czystego olejku ranę po ukłuciu. Unikniesz w ten sposób bólu, rozprzestrzeniającego się podrażnienia oraz zakażenia, które może spowodować ukąszenie. Olejku używa się również u zwierząt dla zabezpieczenia ich przed pchłami, a także w leczeniu wszawicy. Leczy się nim ponadto świerzb, niegdyś występujący tylko na terenach wiejskich, z racji tego, że te niewielkie pasożyty znajdowały schronienie w owczej wełnie, ale obecnie coraz częstszy w mieście. Lawenda jest też środkiem grzybobójczym, przydatnym w leczeniu takich dolegliwości, jak "stopa atlety" i liszaje.
Na płaszczyźnie psychicznej działanie lawendy odzwierciedla jej właściwości fizyczne. Z racji swej "równoważącej" natury skutecznie pomaga ludziom, którzy znajdują się w stanie rozchwiania równowagi emocjonalnej - histerii, depresji maniakalnej lub gwałtownych zmian nastroju. Masaż pleców po obu stronach kręgosłupa z olejkiem lawendowym w połączeniu z fizycznym dotknięciem terapeuty wykazuje w podobnych sytuacjach głębokie oddziaływanie. Kąpiele lawendowe są również bardzo korzystne. ,:. Ludzie, którzy odczuwają depresje albo lęki, wynoszą wiele korzyści z kąpieli lawendowych, zwłaszcza przed snem. Bezsenność to stan, przy którym olejek lawendowy przychodzi na myśl jako pierwszy, i to bez względu na to, czy jej przyczyną jest jakaś niewygoda fizyczna, stres psychiczny, stan lękowy czy też roz-kojarzony, rozbiegany przed nocą umysł. Kąpiel aromatyczna jest chyba najlepszą metodą użycia olejku lawendowego, ale równie skuteczne jest umieszczenie kilku kropli olejku na chusteczce, Jaśku lub poduszce. Jedna lub dwie kropelki olejku na nocnej koszulce lub piżamce często świetnie usypiają niespokojne dziecko.
Z estetycznego punktu widzenia, olejek lawendowy doskonale komponuje się z innymi olejkami, zwłaszcza kwiatowymi w rodza-
200

,u eeraniowego, także cytrusowymi, np. bergamotowym. Współgra dobrze z innymi członkami rodziny wargowych (Labiatae) - maierankiem i rozmarynem. Nieco gorzej wypada w połączeniu z bardziej egzotycznymi olejkami, jak: sandałowy, jaśminowy itp.
Ogromna wielostronność olejku lawendowego budzi u niektórych ludzi podejrzliwość, zwłaszcza jeśli są przyzwyczajeni do alopatycznej idei, że jeden specyficzny lek może leczyć tylko jedną konkretną chorobę lub jej symptom. Muszę więc jeszcze raz przypomnieć, że ogromna różnorodność zastosowań wynika w dużej mierze z podobnie różnorodnej, kompleksowej chemicznie struktury olejku i jego poszczególnych aktywnych składników. Poza tym, i to jest być może nawet ważniejsze, działanie lawendy jest przede wszystkim równoważące, normalizujące, dzięki czemu znajduje ona zastosowanie w tak wielu różnych schorzeniach. Zob. też inhalacje, mirra, t i.
Lawendynowy olejek
Lawendyna jest hybrydą lawendy (Lavandula fragrans), która rośnie dziko na obszarach, gdzie hoduje się prawdziwą lawendę (Lavandula officinalis). Istnieje kilka odmian, a wszystkie one powstały poprzez naturalne skrzyżowanie kwiatów odmiany Lavandula spica z pyłkiem prawdziwej lawendy. Powstałe w ten sposób rośliny mają większe, ciemnoniebieskie kwiaty i są wyjątkowo wonne.
Olejek eteryczny jest ciemnożółty i ma silny, raczej kamforowy zapach. Odzwierciedla to skład chemiczny olejku, który w większości pokrywa się ze składem olejku z prawdziwej lawendy, ale j procentowo zawiera więcej kamfory.
E.  W swoich właściwościach i zastosowaniach również przypomina | olejek lawendowy, chociaż działa niekiedy słabiej. Jest w mniejszym stopniu uspokajający i przytępiający niż olejek lawendowy i dlatego stosuje się go wtedy, gdy korzystne jest zastosowanie olejku lawendowego, ale bez efektu uspokojenia.
Uważam, że jest dobrym olejkiem przy bólach i zesztywnieniach
'                                                   201

mięśni, zarówno w kąpieli, jak masażu. Powstaje z niego bardzo orzeźwiająca kąpiel, doskonała przy bólach głowy.
Olejek ten jest również skuteczny w postaci inhalacji podczas przeziębienia, kataru i zapalenia zatok. Stanowi tu bardzo dobry wymiennik, zwłaszcza w porannych zabiegach, w stosunku do olejku lawendowego, który należy zostawić na inhalacje wieczorne.
Lebiodka pospolita -> oregano.
Lemongrasowy olejek
Jest to jeden z najważniejszych członków rodziny aromatycznych traw pochodzących z Indii, a uprawianych również w innych krajach tropikalnych: w Brazylii, na Cejlonie i niektórych częściach Afryki Środkowej. Trawa osiąga wysokość powyżej metra, a w ciągu roku można uzyskać dwa lub więcej pokosów. Po zbiorze trawę się kroi na drobne kawałki, aby ułatwić uzyskanie olejku eterycznego drogą destylacji parowej.
Najważniejsze składniki olejku lemongrasowego (Cymbopogon citratus) to: cytral, którego ilość waha się od siedemdziesięciu do osiemdziesięciu pięciu procent. Pozostałe piętnaście do trzydziestu procent różni się składem w zależności od tego, czy liście były wystarczająco świeże podczas destylacji, również od odmiany użytej trawy, a jest ich kilka. Wszystkie jednak rodzaje olejków zawierają geraniol, farnesol, nerol, citronelol i mircen z dużą liczbą aldehydów i wielu substancji śladowych. Kolor olejku oscyluje pomiędzy barwą żółtą a czerwonobrązową. Ma on intensywny cytrynowy zapach.
Lemongras posiada bardzo długą tradycję w dawnej medycynie indyjskiej, zwłaszcza jako środek przeciwko chorobom zakaźnym i gorączce. Jest bardzo silną substancją antyseptyczną i bakteriobójczą, a duża liczba doświadczeń laboratoryjnych potwierdziła jego tradycyjne zastosowania.
202

Posiada silne tonizujące i stymulujące działanie na cały organizm, co jest bardzo ważne w leczeniu chorób z wysoką gorączką.
Lemongras łagodzi bóle głowy, ale w przeciwieństwie do olejku lawendowego trzeba go koniecznie rozcieńczyć w oleju bazowym, jeśli się chce delikatnie wmasowywać go w skronie i czoło. Inaczej spowoduje on uszkodzenie skóry.
Jako olejek do kąpieli lemongras posiada odświeżające, anty-septyczne i dezodorujące właściwości, ale znowu pragnę przypomnieć, że należy się z nim obchodzić ostrożnie z powodu możliwych podrażnień skóry. Nie należy używać więcej niż trzech kropli na raz i oczywiście trzeba je rozcieńczyć przed dodaniem do wanny z wodą. Inna metoda to kąpiele stóp - bardzo odświeżające dla zmęczonych nóg i korzystne przy nadmiernej ich potliwości.
Jak wszystkie olejki o zapachu cytrynowym, stanowi doskonały "odstraszacz" owadów. Można go używać pojedynczo lub w najróżniejszych mieszankach z innymi olejkami odstraszającymi owady. Nadaje się zwłaszcza do ochrony zwierząt przed pchłami i gzami. Jego zapach w znacznym stopniu zabija też psi odór. Latem spalam olejek lemongrasowy w specjalnym ogrzewaczu, aby utrzymać muchy i inne owady z dala od mojej kuchni, czasami dodaję kroplę lub dwie do wody, którą zmywam podłogi i terakotę.
Olejku lemongrasowego używa się czasami do fałszowania droższych olejków, czasami na etykietach pojawia się pod nazwą werbeny, która ma podobny cytrynowy zapach. Oto kolejny przykład, dlaczego przy zakupie olejków tak ważna jest znajomość łacińskich nazw botanicznych.
Lękowe stany
Strach w niektórych sytuacjach jest absolutnie naturalną i zdrową reakcją. To normalne, że człowiek odczuwa tremę przed ważnym wywiadem lub egzaminem i może ona nawet być pożyteczna, zmuszając nas do uzupełnienia wiedzy i lepszego przygotowania. To normalne, że rodzice są zaniepokojeni, kiedy dziecko spóźnia się
203

do domu, ale nie jest normalne odczuwanie strachu przez cały czas, kiedy nie mamy dziecka w polu widzenia.
Lęki stają się problemem dopiero wtedy, gdy są przesadne, nadmierne, to znaczy kiedy reakcja lękowa jest nieproporcjonalna do sytuacji, zbyt długotrwała lub kiedy w ogóle nie ma obiektywnego powodu do jej wystąpienia. Chorobliwy strach może wywołać wiele symptomów czysto fizycznych, poczynając od skurczów mięśniowych, poprzez problemy trawienne, migreny, alergie, bezsenność, na chorobach serca kończąc, ponadto jest czynnikiem wywołującym inne poważne choroby.
Aromatoterapia jest alternatywną metodą w stosunku do leków psychotropowych i środków rozkurczowych, które są powszechnie stosowane w alopatycznym leczeniu stanów lękowych. Każdy z olejków uspokajających nadaje się do ich leczenia i aromatotera-peuta rzeczywiście ma z czego wybierać; olejki: kadzidłowcowy, bergamotowy, rumiankowy, cedrowy, szałwiowy, cyprysowy, gera-niowy, hyzopowy, jaśminowy, jałowcowy, lawendowy, majerankowy, melisowy, neroli, paczulowy, różany, sandałowy, werbenowy i ilangowy. Mając tak wielki wybór, terapeuta powinien się kierować wiedzą o danym pacjenci, o jego osobowości, stylu życia, źródłach lęku, jak też o indywidualnych preferencjach w stosunku do tego czy innego zapachu. Wybór dokonany przez samego pacjenta bywa czasami bardzo odkrywczy. Niekiedy instynktownie zwraca się on ku temu olejkowi, który najbardziej koresponduje z jego obecnym stanem, co może dać terapeucie więcej informacji niż długa rozmowa. Tak się składa, że wszystkie olejki zakwalifikowane jako uspokajające posiadają subtelne różnice w swych właściwościach i sposobach działania, które w konkretnej sytuacji mogą czynić jeden specyfik bardziej skutecznym niż drugi.
Oczywiście wnikliwie i życzliwe podejście terapeuty odgrywa ogromną rolę w zwalczaniu lęków, a masaż z zastosowaniem olejków powinien stanowić element leczenia, ponieważ pozwala na przekazywanie sympatii i troski w najbardziej bezpośredni, niewerbalny sposób. Kąpiele aromatyczne z zastosowaniem olejków są bardzo pożyteczne pomiędzy zabiegami, zwłaszcza w przypadkach bezsenności, która częstokroć jest częścią obrazu klinicz-
204
nego stanów lękowych. Jeśli pacjent wykaże szczególne upodobania do danego olejku, zachęćmy go do używania tego olejku w niewielkiej ilości jako perfum lub zawiesiny rozpylanej w pomieszczeniu. Jedno i drugie doskonale przedłuża działanie zabiegu.
Aromatoterapia harmonijnie uzupełnia wszystkie antystresowe techniki, np. trening autogenny, jogę, medytację czy po prostu ćwiczenia relaksacyjne. Aromatoterapeuta kierujący się holistycznymi zasadami, to znaczy takimi, które łączą wiele sposobów oddziaływania na ciało i ducha pacjenta, jest w stanie nauczyć wielu spośród tych technik albo przynajmniej wskazać nauczycieli zdolnych do przekazania swojej wiedzy innym.
Limfatyczny układ
Limfajest bezbarwnym płynem o kompozycji przypominającej płyn międzykomórkowy. W wyniku nieustającego procesu krążenia t część płynów komórkowych przedostaje się do krwi poprzez ; naczynia włosowate, a pozostała ich część, zawierająca większość :? protein znajdujących się w płynach międzykomórkowych, przenika ! do najmniejszych naczyń limfatycznych. Naczynia te są częścią i układu równoległego do układu krążenia, z tą różnicą, że nie ma on centralnej pompy (to znaczy serca), która ułatwiałaby cyrkulację. Zamiast tego ruch limfy zależy od ciśnienia wywoływanego przez normalną aktywność otaczających ten układ mięśni. Siedzący, pozbawiony ruchu tryb życia może więc prowadzić do pogorszenia cyrkulacji limfy.
Limfa jest odpowiedzialna za pochłanianie tłuszczów z jelit, za drenaż i usuwanie toksycznych odpadów ze wszystkich części ciała i za reakcję organizmu na infekcję.
Inną ważną funkcją systemu limfatycznego jest usuwanie nadmiaru płynów. Osłabienie cyrkulacji limfy może prowadzić do obrzęków, które świadczą o miejscowym lub ogólnoustrojowym zatrzymywaniu płynów. Można to zaobserwować u ludzi wykonujących pracę w pozycji stojącej, którzy pod koniec dnia mają
205

opuchnięte stopy. Przyczyna cellulitis, charakteryzującego się zatrzymywaniem toksycznych odpadów i płynów przede wszystkim w okolicy bioder, ud i pośladków, również tkwi w osłabieniu funkcji układu limfatycznego.
Wyspecjalizowane formy masażu skutecznie usuwają obrzęki, pobudzają one bowiem limfę do lepszego drenażu tkanek, zwłaszcza jeśli połączy się owe masaże z działaniem odpowiednich olejków: koperkowego, geraniowego, jałowcowego lub rozmarynowego. Jeżeli leczenie trwa przez dłuższy okres czasu, rozmaryn można zastąpić olejkiem z czarnego pieprzu, a niektórzy terapeuci zalecają jeszcze olejek paczulowy. Masaż wykonuje się w kierunku od kończyn do obojczyków, gdzie limfa spływa do żył podobojczy-kowych. Istnieje kilka różnych systemów masażu limfatycznego, ale każdy aromatoterapeuta stosuje przeważnie jeden z wybranych przez siebie. Ponieważ tego typu masaż zwiększa ilość limfy przedostającej się do krwi, wzrasta też ilość wody wydalanej przez krew do nerek. W konsekwencji po drenujących masażach lim-fatycznych wzrasta ilość wydalanego moczu, efekt ten pogłębia jeszcze fakt, że stosowane podczas tego masażu olejki mają działanie moczopędne.
Masaż staje się bardziej efektywny, jeśli równocześnie zastosuje się kąpiele z tymi samymi olejkami, łagodne ćwiczenia i szczotkowanie skóry. Robi się to za pomocą suchej szczotki, przestrzegając tych samych kierunków co podczas masażu, to znaczy od kończyn w kierunku obojczyków. Niekiedy konieczna bywa również dieta oczyszczająca.
W rzadkich przypadkach zatrzymywanie płynów nie jest związane z układem limfatycznym i nie ustępuje pod wpływem drenujących masaży limfatycznych. Obrzęki nie znikają wtedy wcale albo pojawiają się ponownie zaraz po zabiegu. Takie przypadki należy niezwłocznie poddać szczegółowym badaniom lekarskim, ponieważ mogą świadczyć o poważnej chorobie nerek lub nawet o wadzie serca. Inna sprawa, że ludzie aż tak ciężko chorzy nie trafiają do aromatoterapeuty bez wiedzy i zgody prowadzącego ich lekarza.
Przedmiesiączkowe zatrzymywanie płynów może również w dużym stopniu zmniejszyć masaż limfatyczny, jeśli zabieg prze-
206

orowadzi się na jeden lub dwa dni przed spodziewanym wystąpieniem obrzęku.
Oprócz tak łatwo dostrzegalnych dolegliwości jak obrzęki i cellulitis, osłabienie systemu limfatycznego może prowadzić do wielu schorzeń, których przyczyną jest obniżony stopnień eliminacji toksyn. Katar jest tu typowym przykładem, oprócz tego niektóre choroby skóry, bóle głowy, migrena itp.
Ludziom o słabej odporności na infekcje zaleca się regularne masaże limfatyczne, podobnie rekonwalescentom. Wiąże się to z dużą rolą, jaką odgrywa układ limfatyczny w zwalczaniu infekcji, co zostało dokładnie opisane w innych hasłach tej książki.
Bardzo ważnym przeciwwskazaniem dla masażu limfatycznego ; jest rak. Układ limfatyczny jest drogą przerzutów dla nowotworowych komórek z jednego organu do drugiego, co powoduje powstanie nowych ognisk choroby, a wszystkie metody leczenia. pobudzające ten system powinny być odrzucone. Zob. też cellulitis, immunologiczny system, zespół przędli m i e s i ą c z k o w y.
Lippia trójlistna -> w e r be n a.
Liszaj strzygący
Liszaj strzygący powoduje infekcja grzybiczna, podobna do tej, jaka wywołuje schorzenie zwane "stopą atlety". Odpowiedzialne za nią są różne rodzaje grzybów. Może się pojawić w dowolnym miejscu, ale niepokoi najbardziej, kiedy się rozwija na głowie, powodując okresową łysinę.
Należy przyrządzić krem z olejkami grzybobójczymi, jak mirra i olejek lawendowy, i wcierać w zaatakowane powierzchnie skóry cztery razy dziennie. Niektóre organizmy lepiej reagują na mirrę, inne na olejek lawendowy, dlatego można zmieszać oba razem,
207

zamiast sprawdzać je po kolei. Potrzebne i zazwyczaj skuteczne stężenie olejku w kremie wynosi pięć procent.
Obydwa te olejki mają jednocześnie działanie gojące. Pomogą one w odbudowie zdrowej skóry w miejsce okrągłych łuskowatych powierzchni, które pozostają jeszcze przez jakiś czas po tym, jak infekcja grzybiczna zostanie zlikwidowana. Jeśli liszaj strzygący zaatakował owłosioną część głowy, prawdopodobnie trzeba będzie zastąpić wyżej wymienione olejki kremem, zawierającym olejek rozmarynowy, gdy tylko znikną oznaki infekcji. Olejek rozmarynowy bowiem budzi wzrost nowych włosów. Można zastosować nacieranie niewielkich poletek skóry czystym olejkiem rozmarynowym, woda rozmarynowa nadaje się do płukania całej głowy i przecierania jej skóry. Do nacierania całej głowy można też przyrządzić roztwór olejku rozmarynowego w alkoholu. Ponadto olejek ti można stosować zamiast mirry i lawendy albo używać go na przemian z tamtymi.


Ł
Łój skórny
Łój skóry jest oleistą substancją przypominającą wosk, produkowaną przez gruczoły łojowe znajdujące się tuż pod skórą. Gruczoły te mają ujście do cebulki włosowej w miejscu, z którego wyrasta włos. Łój produkowany w normalnych ilościach jest cenną wydzieliną. Natłuszcza skórę, czyni ją sprężystą, a równocześnie chroni przed wpływem warunków zewnętrznych.
Łój skórny staje się problemem dopiero wtedy, kiedy jest go albo za dużo, albo za mało, co powoduje kłopoty z cerą suchą lub tłustą. Kiedy cera jest zbyt tłusta z powodu ,,nadprodukcji" łoju, torebki włosowe zostają zablokowane. Poza tym z łojem mieszają się cząstki brudu i martwych, złuszczających się komórek naskórkowych. Na tym podłożu rozwijają się bakterie. Cebulkę włosową opanowuje stan zapalny i infekcja - powstaje pryszcz. Kiedy powierzchnię skóry pokrywają liczne pryszcze, zwane też
wągrami, a stan ten się utrzymuje, mamy do czynienia z trądzikiem.
Nadprodukcja łoju jest charakterystyczna dla okresu dojrzewania, kiedy cały system hormonalny pracuje "na zwiększonych obrotach". Ludzie, którzy mieli tłustą cerę w młodości, bardzo często mają skórę normalną, o atrakcyjnym wyglądzie w późniejszych latach, znacznie dłużej cieszą się dobrym wyglądem niż ci, którzy mieli suchą cerę w młodości, ponieważ produkcja łoju znacznie zmniejsza się z wiekiem.
Aromatoterapia od A do Z
209

Regulowanie wydzielania łoju za pomocą środków aromato-terapeutycznych jest jednym z najskuteczniejszych sposobów radzenia sobie z nadmiarem i niedoborem tej wydzieliny. Dwa lub trzy olejki, przede wszystkim geraniowy i lawendowy, wyrównują zarówno niedoczynności, jak i nadczynności gruczołów łojowych. Używa się ich więc do leczenia zbyt suchych i zbyt tłustych cer.
Do olejków przeznaczonych do leczenia skór zbyt tłustych należą: bergamotowy, jałowcowy i cedrowy. Dla zbyt suchych skór dobre są olejki: rumiankowy, jaśminowy, neroli i różany, a najlepszy jest niewątpliwie sandałowy.
Najskuteczniejsza metoda użycia wszystkich tych olejków to delikatny masaż twarzy, a także stosowanie kremów i emulsji w przerwach między zabiegami masażu. Dla cer suchych najbardziej sprzyjającym olejkiem bazowym jest bardzo zmiękczający olej, na przykład awokadowy lub z pestek brzoskwini.
Łuszczyca
Ta nieestetyczna i denerwująca dolegliwość skórna jest jedną z najtrudniej poddających się jakiemukolwiek leczeniu. Ani medycyna ortodoksyjna, ani komplementarna nie mogą pochwalić się żadnymi sukcesami poza chwilowym złagodzeniem występujących symptomów. Również stosowanie aromatoterapii przyczynia się do niewielkiej poprawy.
Niemniej zdarzają się czasem pewne sukcesy i warto opisać, jakie środki należy przedsięwziąć w walce z łuszczycą.
Zewnętrzną warstwę skóry tworzą martwe komórki, które ścierają się z dnia na dzień i które zastępują następne, leżące pod nimi. Te z kolei są zastępowane przez nowe komórki leżące w trzeciej warstwie. U ludzi z łuszczycą nowe komórki narastają szybciej, niż zdążą się zetrzeć stare, skóra staje się czerwona i pogrubiona, z łuskami. Chore powierzchnie mogą być duże albo małe. W najcięższych przypadkach łuski mogą pokrywać niemal całe ciało. Zazwyczaj nie jest to ani swędzące, ani bolesne. Złe samopoczucie chorego spowodowane jest nieatrakcyjnym wyglądem zewnętrznym.
210
Wydaje się, że łuszczyca nie wiąże się z alergiami i nie jest zaraźliwa. Istnieją tu natomiast pewne predyspozycje dziedziczne. Stres odgrywa pierwszorzędną rolę w powstawaniu łuszczycy, przy czym symptomy zanikają, jeśli chory jest spokojniejszy i zrelaksowany. Na przykład ludzie, którzy żyją w stresie związanym z pracą, odnotowują znaczną poprawę podczas urlopu. Słońce bardzo korzystnie wpływa na łuszczycę, ale poprawa nie wiąże się wyłącznie z zażywaniem słońca podczas wakacji, albowiem
odnotowuje się ją również po urlopie z deszczową i chmurną pogodą.
Aromatoterapia jest dobrą metodą odstresbwującą, a więc można wykorzystać ją w leczeniu łuszczycy. Nadają się do tego wszystkie olejki uspokajające i antydepresyjne, przy czym
wielu terapeutów twierdzi, że bergamotowy jest najbardziej odpowiedni.
Zmiękczające kremy ograniczają tworzenie się łusek i poprawiają wygląd skóry, a nacierania delikatnymi środkami ścierającymi, lekko nawilżającymi, zwiększają szybkość odpadania martwych komórek z powierzchni ciała.
Techniki naturopatyczne, mające na celu oczyszczenie całego organizmu z toksyn, wspomagają aromatoterapię. Zwykle zaczynają się one od postu na samych sokach owocowych i wodzie, potem następuje okres, kiedy wolno jadać tylko świeże owoce i warzywa. Następnie wprowadza się lekko podgoto-wane jarzyny i ewentualnie inne proste wzorce żywieniowe oparte na diecie całościowej (zwanej też całostkową). Wykluczenie alkoholu, kawy, ciemnych mięs i wszystkich dodatków spożywczych bardzo poprawiało stan chorych na łuszczycę. Zapewnienie odpowiedniego poziomu witaminy C, B complex i E oraz dostatecznej ilości cynku jest również rzeczą bardzo ważną. Korzystną może się okazać kuracja uzupełniająca olejkiem z wie-siołka dwuletniego. Olej ten można przyjmować w kapsułkach albo w postaci czystego oleju, można go również stosować lAezpośrednio na skórę w postaci kremów lub emulsji.
21]

Łysienie
Rozróżnia się stałe, postępujące łysienie u mężczyzn, które jest określane jako "łysienie typu męskiego" i które jest zawsze dziedziczne i, jak się podejrzewa, związane z poziomem męskiego hormonu - testosteronu, oraz różne formy czasowej utraty włosów, dotyczącej mężczyzn, kobiet i dzieci, świadczące przeważnie o chorobie, stresie, ubogim odżywianiu, nadużywaniu lekarstw, narkotyków czy o innych przyczynach.
Mimo gorących zapewnień o skuteczności różnych "kuracji" przeciw łysieniu nie ma żadnego dowodu na to, by cokolwiek mogło przywrócić włosy, jeśli przestały rosnąć. Mimo to zabiegi dokonywane na skórze głowy, mające na celu poprawienie stanu zdrowotnego cebulek, z których wyrasta włos, mogą okazać się skuteczne, o ile zaaplikuje się je w początkowym stadium łysienia.
Ze wszystkich olejków najskuteczniej na poprawę stanu zdrowia włosów i całej głowy wpływa olejek rozmarynowy. Regularny, energiczny masaż z użyciem tego olejku naprawdę pomaga. Masaż w każdym razie poprawi krążenie, na skutek tego skóra głowy jest lepiej ukrwiona, co korzystnie wpłynie na cebulki. Takie tradycyjne sposoby jak: wcieranie świeżo utartej cebuli albo nakładanie na głowę parzącej pokrzywy oparto na tych samych zasadach poprawy miejscowego krążenia krwi.
Czasowe łysienie może być często skutecznie leczone. Łaciński termin alopecja odnosi się do tego typu łysienia i został wprowadzony dla odróżnienia go od łysienia typu męskiego. Zob. też alopecja.


M
Maceracja
Maceracja jest to metoda przygotowywania preparatów ziołowych poprzez długotrwałe moczenie ich w wodzie. Terminu tego używa się też czasem do określenia procesu, w którym kwiaty i zioła są zatapiane w łagodnych olejach w celu pozyskiwania olejków infuzyjnych. Zob. też olejki infuzyjne.
Majeranek
Łacińska nazwa majeranku Origanum majorana pochodzi od słowa major - "większy", nie dlatego, że roślina posiada mniejszego krewnego, a dlatego że w dawnych czasach sądzono, iż darowuje ona długowieczność, a więc ,,większe", dłuższe życie. Majeranek czuje się świetnie na słonecznych zboczach górskich, a występuje w basenie Morza Śródziemnego, w Jugosławii, niektórych regionach Węgier i Iranu, chociaż jak większość przedstawicieli rodziny wargowych (Labiatae) rośnie w ogrodach niemal wszędzie. Był on popularny w angielskich ogrodach wiejskich, także jako uciekinier, który znalazł sobie miejsce wzdłuż miedz już w początkach siedemnastego wieku, ponieważ Culpeper pisze: "Jest dobrze znany, trafia się we wszystkich ogrodach, nie ma potrzeby jego opisywania".
213

Olejek eteryczny, uzyskiwany drogą destylacji parowej z kwitnących gałązek, jest żółtawy, z czasem ciemniejący do brązu. Aktywne składniki to: borneol, kamfora, origanol, pinen, sabinen. Zapach olejku jest ciepły, przenikliwy, lekko pieprzowy i rzeczywiście sądząc po zapachu, olejek majerankowy ma działanie przede wszystkim rozgrzewające, zarówno ciało, jak ducha.
Culpeper powiada: "Pomaga we wszystkich chorobach piersiowych, które ograniczją swobodę oddechu". Jest doskonałym środkiem przeciw astmie, zapaleniu oskrzeli i przeziębieniom. Zastosowany w postaci inhalacji parowej bardzo szybko oczyszcza klatkę piersiową i uwalnia od kłopotów z oddychaniem. Gorąca kąpiel zawierająca sześć kropli majerankowego olejku bardzo często zapobiega wystąpieniu infekcji wtórnych po zwyczajnym przeziębieniu. Wmasowywany w klatkę piersiową i szyję łagodzi łaskoczący kaszel, ponieważ jest olejkiem rozgrzewającym, przeciwbólowym i uspokajającym.
Nie wolno nadużywać uspokajających właściwości majeranku, ponieważ w większych ilościach może przytępiać zmysły, powodować senność, a nawet odrętwienie. Oczywiście żaden odpowiedzialny aromatoterapeuta nie będzie stosował olejku majerankowego w ilościach stanowiących jakiekolwiek zagrożenie dla zdrowia.
Jak można z tego wywnioskować, majeranek jest doskonałym środkiem nasennym, zwłaszcza w połączeniu z olejkiem lawendowym, jako ciepła kąpiel przed snem. Jego ciepły, orzechowy zapach, bardziej "męski" niż aromaty innych olejków przeciw bezsenności, jest łatwiej akceptowany przez mężczyzn, którzy mają kłopoty ze snem niż inne środki o słodszej woni.
Stosuje się go w leczeniu choroby nadciśnieniowej i niedomagań serca, ponieważ rozszerza naczynia krwionośne, obniżając tym samym obciążenie ciśnieniowe mięśnia sercowego. To samo działanie w odniesieniu do podskórnych naczyń włosowatych wywołuje uczucie ciepła podczas masażu z olejkiem majerankowym. Z tego właśnie powodu jest on cennym dodatkiem, kiedy masaż wykonuje się na zmęczonych, napiętych i zbolałych mięśniach, zwłaszcza po ciężkim wysiłku fizycznym. Przyśpieszenie miejscowego krążenia ułatwia usuwanie toksycznych odpadów powstających w mięśniach
214
po ciężkim treningu, co w rezultacie redukuje ból i usztywnienia. Najczęściej używam olejku majerankowego w mieszankach do masażu nie tylko przy bolesności mięśni, ale także przy bólach reumatycznych i artretycznych. W tym wypadku również bardzo ważny jest rozgrzewający efekt majeranku, który ułatwia rozruszanie stawów zbyt sztywnych i obolałych.
Majeranek, jak można przypuszczać na podstawie jego długotrwałej tradycji kulinarnej, okazuje korzystny wpływ na układ trawienia. Usuwa on kolki, skurcze, pobudza perystaltykę jelit. Działanie rozkurczowe jest bardzo pożądane w odniesieniu do mięśni wewnętrznych, a gorące kompresy z majeranku na brzuch są skutecznym środkiem przeciwko skurczom miesiączkowym.
Majeranek działa rozgrzewające na płaszczyźnie psycho-emocjonalnej. Przynosi ulgę ludziom samotnym i przygnębionym. Nie wolno jednak go nadużywać, ponieważ przedawkowanie może doprowadzić do całkowitej utraty energii i przytępienia zmysłów.
Dzięki osłabieniu reakcji, zarówno na płaszczyźnie fizycznej, jak emocjonalnej, majeranek posiada działanie antyafrody-zjaku i był w dawnych czasach stosowany w tych celach, zwłaszcza w instytucjach religijnych. Jeśli się o tym wie, można go zalecić osobom, które znalazły się w sytuacji wymuszonego celibatu, jak na .przykład po utracie partnera.
Mandarynkowy olejek
Mandarynka (Citrus nobilis albo Citrus madurensis) prawdopodobnie pochodzi z Chin i rzeczywiście jest tam znana od czasów starożytnych. Jej nazwa bierze się stąd, że w dawnych czasach owoce mandarynki tradycyjnie ofiarowywano jako dar mandarynom. Olejek ma bardzo przyjemny aromat, jest złotożółtego koloru z lekkim fioletowoniebieskim odblaskiem widocznym przy jaskrawym świetle. Najważniejsze składniki to: limonen, metylantranilat metylowy, niewielkie ilości geraniolu, cytralu i cytronelalu.
Mandarynka ma przede wszystkim tonizujące i stymulujące działanie na żołądek i wątrobę, przez co stosuje się ją w lecze-
215
niu niedomagań przewodu pokarmowego. Działa łagodząco na jelita (zwłaszcza w połączeniu z olejkiem pomarańczowym lub neroli), przy czym odkryto, że jest nawet bardziej skuteczna w kombinacjach z innymi olejkami cytrusowymi.
Z powodu swego łagodnego działania olejek mandarynkowy we Francji jest uważany za "olejek dziecięcy" i często stosuje się go w leczeniu dolegliwości wieku dziecięcego w tym czkawki i kolek. Dwuprocentowy roztwór olejku mandarynkowego w oleju migdałowym nadaje się do delikatnego masażu brzuszka. Masaż taki zawsze wykonujemy w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Olejek mandarynkowy jest odpowiedni również dla wszystkich osób słabych, zwłaszcza w starszym wieku.
Olejek mandarynkowy jest jednym z tych, które można bezpiecznie stosować w czasie ciąży. Jest doskonałym składnikiem zestawu olejków do masażu, zapobiegającego powstaniu rozstępów skórnych. Oto przepis: po jednej kropli olejku lawendowego, mandarynkowego i neroli, dziesięć mililitrów oleju migdałowego, dwa mililitry olejku z kiełków pszenicy. Tej mieszanki należy używać najlepiej dwa razy dziennie od około piątego miesiąca ciąży, aby byłą ona rzeczywiście skuteczna.
Marchewka
Marchewka jest znana zarówno jako roślina lekarska, jak też przysmak kulinarny przynajmniej od czasów Dioskoridesa (I w. n.e.-). Wiele wzmianek pojawia się we wcześniejszej literaturze greckiej, ale są one niejasne tak pod względem nazwy, jak i opisu, podczas gdy Dioskorides daje bardzo staranną charakterystykę współczesnej marchwi domowej - Daucus carota.
Olejek aromatyczny uzyskuje się na drodze destylacji z liści, korzeni, nasion i kwiatów. Jest on jasnożółtego koloru i posiada charakterystyczny marchewkowy zapach.
Ma właściwości tonizujące i regulujące pracę wątroby oraz woreczka żółciowego, stąd stosuje się go w leczeniu żółtaczki
216
i innych dolegliwościach wątrobowych. Marchwi używa się do leczenia wszelkich owrzodzeń skóry i nawet raka skóry. Jest to bardzo interesujące, jeśli się weźmie pod uwagę, że propagatorzy tak zwanych "łagodnych" metod leczenia raka zalecają spożywanie ogromnych ilości korzeni marchwi albo wypijanie takich samych ilości soku marchewkowego. Marchew zawiera w korzeniach prowitaminę A, bardzo cenną w leczeniu i zapobieganiu nowotworom, ponadto witaminy B l, B2 oraz C i dlatego jest jednym z najbardziej cennych składników wszelkich diet leczniczych. Nawiasem mówiąc żadnej z tych witamin nie odnajdziemy w olejku aromatycznym.
Marchew jest doskonałym środkiem przy dolegliwościach skóry. Olejek aromatyczny z marchwi dodany do kremu albo stosowany bezpośrednio w rozcieńczeniu z olejem migdałowym polepsza elastyczność i wzmacnia napięcie skóry, powodując nawet zanikanie zmarszczek. Jego stosowanie jest szczególnie wskazane wiosną, kiedy jest w stanie zminimalizować zniszczenia cery dokonane przez zimę, przegrzane pomieszczenia oraz ubogą w witaminy dietę, która w czasie zimowych miesięcy nie jest adekwatna w stosunku do potrzeb naszego organizmu.
Masaż
Masaż z zastosowaniem olejków aromatycznych jest najważniejszą metodą aromatoterapeutyczną, która łączy leczniczą moc dotyku z indywidualnymi właściwościami olejku, wybranego dla konkretnej osoby w ściśle określonym czasie.
Sam masaż - z olejkiem czy bez - można określić jako sformalizowanie pierwotnego instynktu. Kiedy dziecko się przewróci, matka rozciera potłuczone kolano. Jeśli nasz przyjaciel przeżywa jakieś niepowodzenie, obejmujemy go mocno i pocieszamy. Wszystko to są swoiste "metody lecznicze", odnoszące skutek na płaszczyźnie fizycznej lub emocjonalnej. Prosta czynność rozcierania bolącego miejsca zwiększa dopływ krwi do cieniutkich
217

naczyń włosowatych tuż pod powierzchnią skóry, co minimalizuje ból. Uścisk zaś jest sposobem okazania przyjacielowi sympatii i miłości, której być może nie potrafimy ująć w słowa w trudnych sytuacjach.
Obydwie reakcje mają w sobie coś z masażu. Masażysta uczy się najróżniejszych technik masażu, które mają na celu usunięcie bólu, rozluźnienie napiętych mięśni, zwiększenie przepływu krwi lub ulżenie pacjentowi w inny sposób. Masaż aplikuje się na mięśnie powierzchniowe, to znaczy te, które widać pod skórą, ale oddziałuje on również na głębiej położone warstwy mięśni, a nawet organy wewnętrzne.
Niektóre formy masażu mają na celu wyłącznie poprawienie stanu fizycznego ciała, jednakże i one przynoszą niewątpliwie ogólną poprawę samopoczucia. Najważniejszym bowiem skutkiem masażu jest duże odprężenie, jakie się po nim odczuwa. Oddziaływanie masażu można określić jako kumulatywne czy nawarstwiające się. Każdy pacjent czuje się dobrze w czasie masażu i w kilka godzin po nim, a regularne zabiegi z seansu na seans wydłużają czas dobrego samopoczucia.
Oprócz usuwania napięć mięśniowych podczas samego zabiegu masaż jest równocześnie pewną formą reedukacji. Pomaga on bowiem uświadomić sobie fakt, że bezwiednie i niepotrzebnie napinamy niektóre mięśnie. Uczy on również odczuwania różnicy , pomiędzy stanem, kiedy mięśnie są napięte i skurczone, a stanem, kiedy są one rozluźnione i odprężone. Bardzo często nie zdajemy sobie sprawy z faktu, że napinamy niektóre grupy mięśni, zanim nie poczujemy tych mięśni w rozluźnionym stanie podczas zabiegu i tuż po nim. Chociaż napinanie mięśni jest naturalną reakcją w momentach stresu, bardzo ważną rzeczą jest opanowanie technik relaksacyjnych, zanim spięte muskuły wywołają dodatkowy stres psychiczny, zamykając w ten sposób zaklęty krąg napięć fizyczno-psychicznych. To jest właśnie sposób, w jaki napięcie psychiczne wywołuje rzeczywiste objawy fizyczne. Masaż może jednak zlikwidować skutki stresu, zwłaszcza jeśli terapeuta zastosuje olejki o uspokajającym, kojącym, odprężającym i podnoszącym na duchu działaniu. *•

Niektóre rodzaje masażu, na przykład masaż esaleński albo różne techniki masażu intuicyjnego, które to systemy rozwinęły się w ciągu ostatnich dwudziestu lat, uwzględniają ową nierozerwalność ciała i ducha. Usunięcie napięć fizycznych prowadzi często do odprężenia psychicznego. Oczywiście pomiędzy masażystą a jego klientem niezbędne są zaufanie i sympatia, zanim możliwe będzie osiągnięcie takiego catharsis. Jedna z idei masażu esaleńskiego zakłada, że subtelne oddziaływanie na powierzchniowe napięcie fizyczne pozwoli wyciągnąć na powierzchnię i ewentualnie usunąć głębsze, ukryte napięcia.
Aromatoterapeuci stosują rozmaite techniki masażu, zależnie od wiedzy i przygotowania, a także od indywidualnych poglądów i upodobań. Różnorodność szkół jest niewyobrażalna, toteż nie ma możliwości nawet pobieżnego ich opisania w tym miejscu. Sądzę zresztą, że metoda nie jest rzeczą najważniejszą, o ile terapeuta opanował wybrany przez siebie system oraz ma właściwe podejście do pacjenta. Sama miałam okazję poddać się masażom wykonywanym bardzo różnymi sposobami (z olejkami lub bez) i z każdego odniosłam określone korzyści. Znacznie ważniejszą sprawą niż wybór tej czy innej techniki jest upewnienie się, że masaż fizycznie obejmuje całe ciało i że terapeuta ma na uwadze całą osobowość pacjenta łącznie z jego ciałem, psychiką i rozumem.
Masaż odgrywa w aromatoterapii najważniejszą rolę, ponieważ jest najskuteczniejszym sposobem wprowadzenia olejków aromatycznych do organizmu. Skóra łatwo wchłania olejki, a podczas masażu ciała przenikają one do układu krążenia w stosunkowo krótkim czasie. (Olejki zawsze miesza się z olejem bazowym do trzyprocentowego stężenia.) Jeśli z jakichś względów nie można zastosować pełnego masażu, masaż samych palców wystarcza, by wprowadzić do organizmu taką ilość olejku, która odniesie skutek terapeutyczny. W nagłych przypadkach można powtarzać masaż palców nawet co pół godziny, aby krew przyjęła wystarczająco dużą dawkę potrzebnego olejku, wymaga to jednak od terapeuty ogromnego doświadczenia, a najlepiej także wykształcenia medycznego.
219

Masaż szwedzki
Masaż szwedzki to system ćwiczeń fizycznych stworzony przez Per Henricka Linga na początku dziewiętnastego wieku w Szwecji, gdzie znany jest pod nazwą "lingizmu" od nazwiska jego twórcy. System ten, zwany przez Linga ,,metodą leczenia ruchem", zakłada głęboki masaż ciała - różnych jego układów, organów, mięśni i stawów - poprzez wykonywanie określonych ćwiczeń fizycznych. Niestety, w innych krajach, w późniejszych latach zlekceważono wiele cennych spostrzeżeń Linga i to, co dzisiaj nazywamy "szwedzkim masażem" bardzo odbiega od początkowych założeń tej metody. Dopiero w latach sześćdziesiątych naszego wieku w Kalifornii wraz z powstaniem Szkoły Masażu Intuicyjnego przypomniano sobie o wielu założeniach Linga, którym po jego śmierci w 1839 r. groziło zapomnienie.
Medycyna holistyczna
Aromatoterapia oraz niektóre inne metody lecznicze są częstokroć określane jako "holistyczne", niestety terminu tego używa się przeważnie błędnie jako po prostu synonimu pojęcia medycyny "alternatywnej". Jest to nieporozumienie, albowiem nie sama forma wybranej terapii czyni ją "holistyczną" lub nie, lecz odpowiednie podejście do pacjenta osoby ją uprawiającej, bez względu na to, czy jest to "ortodoksyjny" lekarz z przychodni lub szpitala, pielęgniarka, masażysta, aromatoterapeuta, zielarz albo ' inny wnikliwy terapeuta.
Słowo "holistyczny" pochodzi od greckiego kolos, oznaczającego w późniejszych przekształceniach zarówno "święty" jak "cały" i "zdrowy". Ta idea łączenia pojęcia zdrowia z nierozerwalną całością i świętością równocześnie doskonale oddaje koncepcję holizmu. W medycynie oznacza ona po prostu troskę o pacjenta^ jako całą niepodzielną osobę, włączając w to ciało, rozum i ducha. Medycyna holistyczna bierze pod uwagę cały styl życia danej indywidualności z jej sposobem odżywiania się, wykonywanym wysiłkiem fizycznym, odpoczynkiem i stosunkami zachodzącymi
220

pomiędzy nią a społeczeństwem. W najszerszym ujęciu holizm uwzględnia również nić łączącą terapeutę z osobą potrzebującą pomocy na tle rozległego pojęcia środowiska.
Do jakiego stopnia aromatoterapię można określić jako terapię holistyczną? Powtarzam raz jeszcze, że bardziej to zależy od osoby wykonującej swój zawód niż od praktykowanej przez nią metody. Aromatoterapię również można uprawiać w sposób zupełnie mechaniczny, ograniczony do usuwania objawów schorzeń, niemniej sądzę, że większość aromatoterapeutów rzeczywiście patrzy głębiej niż na same symptomy i pragnie usuwać przyczyny ich występowania. Ponadto sama natura olejków aromatycznych z ich zdolnością subtelnego i wielopłaszczyznowego oddziaływania na poziomie fizycznym, psychicznym, emocjonalnym, a nawet duchowym, czyni z nich doskonałe narzędzie dla każdego, kto pragnie leczyć pacjenta jako zamkniętą niepowtarzalną całość. Podczas każdego zabiegu aromatoterapeutycznego również sam terapeuta wdycha opary olejków, które stosuje, w szczególny sposób ulegając ich wpływom. To zjawisko tworzy bardzo specyficzny układ pomiędzy leczonym i leczącym, a jeśli wspomnimy o pochodzeniu olejków, o najróżniejszych roślinach, jakie ofiarowuje ku ozdrowieniu nasza planeta, ujrzymy jeszcze jedną więź - więź łączącą dwoje ludzi zjednoczonych w procesie uzdrawiania z całą Ziemią.
Innym aspektem holistycznego podejścia do pacjenta jest wola każdego uczciwego praktyka i rozumienie potrzeby skierowania danej osoby do kogoś innego, podsunięcie jej pomysłu innego sposobu leczenia, jeśli się przypuszcza, że byłoby to z korzyścią dla chorego, doradzenie wypróbowania odmiennej metody leczniczej zamiast albo razem z tą, którą się uprawia. W takim ujęciu praktyk holistyczny prezentuje swoją zdolność działania zespołowego dla dobra procesu uzdrawiania. Aromatoterapia wyjątkowo dobrze współgra z innymi metodami leczniczymi i dlatego jest wyjątkowo dobrym przykładem wielostronnego działania. Dr Jean Valnet powiedział: "Aromatoterapia nie rości sobie pretensji do absolutnej niezawodności w każdej chorobie, dla każdego pacjenta i w każdych okolicznościach. Czasami trzeba ją stosować w połączeniu
221

z innymi sposobami terapeutycznymi". Jeśli będziemy mieli to na uwadze, a za główny cel będziemy sobie zawsze stawiać zdrowie człowieka jako całości, będziemy mieli prawo nazwać się terapeutami holistycznymi.
Medytacja
W mojej książce często wspominam o medytacji jako środku na odprężenie, relaks i, ogólnie rzecz biorąc, bardziej harmonijnym stylu życia. Bardzo wielu ludzi, którzy trafiają do aromatoterapeu-tów, zwraca się do nich o pomoc, dlatego że cierpią z powodu fizycznych symptomów, będących rezultatem stresu, stanów lękowych lub depresji. Pomimo że aromatyczny masaż i być może kąpiele wraz z innymi metodami, stosowanymi pomiędzy zabiegami, są najlepszym sposobem na obniżenie poziomu stresu, warto zachęcić pacjenta, aby z myślą o długofalowym postępowaniu. podjął jakieś działanie, zmierzające do pomożenia samemu sobie.
Niektórzy aromatoterapeuci porafią nauczyć swoich pacjentów prostych form medytacji, inni doradzą grupę lub ośrodek, w którym można poznać ten czy inny typ medytacji. Ludzie miewają czasami obawy, wypływające z nieporozumień narosłych wokół medytacji. Sądzą oni, że mogą "utracić kontrolę" albo ,,odpłynąć". Inni z kolei obawiają się, że jest to bardzo trudne i wymaga dużego wysiłku koncentracji od osoby, która zechce ją uprawiać. Inne obiekcje wynikają z przekonania, że medytacja stanowi rodzaj dziwnych, ekscentrycznych praktyk religijnych. Chociaż medytacja rzeczywiście jest elementem pewnych wielkich religii światowych,, można ją praktykować poza jakimkolwiek religijnym kontekstem. Jeśli dostrzegam wahanie lub strach u pacjenta, o którym sądzę, że regularne uprawianie medytacji przyniesie mu same korzyści, mówię mu po prostu: "Mam zamiar nauczyć cię kilku ćwiczeń oddechowych, które bardzo ci pomogą".
Świadomość oddechu jest jedną z najbardziej podstawowych i najszerzej praktykowanych form medytacji. Dwie inne formy to powtarzanie (głośne lub ciche) jakiegoś słowa lub zdania oraz
222

wyobrażanie sobie jakiegoś obiektu, przedmiotu, w kontekście religijnym - bóstwa. Różni ludzie uznają różne metody za bardziej lub mniej odpowiadające ich potrzebom. Prawdopodobnie powinni wypróbować wszystkie, zanim wybiorą sobie tę najwłaściwszą dla siebie, przynoszącą im odczuwalną ulgę.
Wielu terapeutów, zarówno w aromatoterapii, jak w innych dziedzinach, stosuje medytację jako przygotowanie do seansu, a czasami, jeśli pacjent jest osobą podatną na tego rodzaju sugestie, proponuję chwilę wspólnej medytacji na początku albo na końcu właściwego leczenia.
Melisa
Melisa (Melissa officinalis) to roślina często występująca w wiejskich ogrodach. Do Anglii została sprowadzona dawno temu, prawdopodobnie przez Rzymian. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa oznaczającego miód. Roślina ta jest bardzo lubiana przez pszczoły. Dodatek officinalis w nazwie łacińskiej oznacza, że jej lecznicze wartości znano od setek lat.
Wszystkie części rośliny wydzielają olejek aromatyczny, przypominający zapachem cytrynę, albowiem przynajmniej trzy jego składniki są takie same jak w olejku cytrynowym, mianowicie: cytral, cytronelal, linalol. Wymienione składniki mogą powodować podrażnienie skóry i dlatego olejek należy stosować, z umiarem. Jako olejek do masażu powinno się go rozcieńczyć do najwyżej jednoprocen-towego stężenia, natomiast w kąpieli wystarczą trzy-cztery krople na pełnowymiarową wannę wody. Przed dodaniem olejku do kąpieli bezwzględnie należy go rozpuścić. Widziałam rany, przypominające poparzenia, spowodowane zaledwie pięcioma kroplami olejku melisowego dodanego do wanny. Niemniej, pomimo tych ostrzeżeń, olejek melisowy w małych dawkach jest bardzo cennym środkiem do leczenia egzemy i innych dolegliwości skórnych.
Producenci często fałszują olejek melisowy dodając do niego lemongrasowy, cytrynowy lub werbenowy. Prawdziwy olejek melisowy jest rzadko spotykany i drogi.
223

Olejek melisowy ma przede wszystkim działanie kojące, zarówno w odniesieniu do ciała, jak i ducha. Jest jednym z dwóch najważniejszych olejków stosowanych w leczeniu alergii, jeśli objawia się ona w postaci problemów ze skórą albo z oddychaniem. Tym drugim jest oczywiście olejek rumiankowy, ale jeżeli jakiś konkretny przypadek nie poddaje się olejkowi rumiankowemu, olejek melisowy przeważnie sprawia, że następuje gwałtowne polepszenie- Nigdy nie używam melisy w stężeniu przekraczającym jeden procent, bojąc się, że zaszkodzę choremu, któremu pragnę pomóc, ale i tak w wielu wypadkach początkowo zauważa się lekkie pogorszenie, zanim nastąpi rzeczywista poprawa. Jest to zjawisko zwane "kryzysem ozdrowieńczym", stanowiące cechę charakterystyczną medycyny naturalnej.
Astmę i kaszle skutecznie leczą inhalacje melisowe.
Olejek melisowy ma działanie uspokajające i regulujące cykl miesiączkowy, pomaga on przede wszystkim uregulować termin występowania owulacji, kiedy jest ona niestała. W tym sensie daje wiele korzyści parom, które aprobują wyłącznie naturalne metody kontroli urodzin, a także tym kobietom, które mają trudności z zajściem w ciążę z powodu nieprawidłowego występowania owulacji.
Melisa obniża ciśnienie krwi, uspokaja i reguluje przyśpieszony i spłycony oddech oraz bicie serca. To sprawia, że jest dobrym środkiem w stanach szoku.
Psychoemocjonalne działanie melisy odzwierciedlają jej fizyczne właściwości. Dzieje się tak bardzo często z olejkami aromatycznymi. Olejek melisowy jest kojący i uspokajający, a równocześnie podnoszący na duchu, podobnie jak olejek bergamotowy. Gerarde powiada: "Czyni serce wesołym i radosnym, a umacnia siły witalne". W szwajcarskim rękopisie nieznanego autora czytamy:
chasse les idees noirs - "odpędza czarne myśli". Mając to na uwadze stosuję olejek melisowy u ludzi, którzy są w stanie szoku po stracie kogoś bliskiego w wyniku wypadku albo nagłej i niespodziewanej choroby. Oczywiście nie da się całkowicie usunąć przygnębienia, jest ono nieuniknione, ale subtelna energia melisy wraz z "remedium ratunkowym" Bacha pozwala tym ludziom przetrwać pierwsze najgroźniejsze godziny szoku i rozpaczy.
224

Menopauza
Niektóre kobiety tracą okres w jakimś momencie pomiędzy czterdziestym a pięćdziesiątym rokiem życia bez żadnych przykrości i zakłóceń w ich normalnym życiu, natomiast inne cierpią na depresje, nieregularne miesiączkowanie, bardzo ciężkie i obfite menstruacje graniczące z krwotokami, dokuczają im nagłe przypływy gorąca, bezsenność i wiele innych symptomów trwających przez długi okres czasu, niekiedy nawet przez kilka lat. Nie istnieją w tej dziedzinie żadne reguły, nie można ustalić żadnej zależności pomiędzy przebiegiem menopauzy a tym, co było przedtem - porodami, małżeństwem czy celibatem. Niektórzy przypuszczają, że kobiety sukcesu, zawodowego czy innego, rzadziej ulegają depresji i objawom fizycznym niż te, które poświęciły się dzieciom i domowi, ponieważ zmiany fizyczne zachodzące w nich bardzo często zbiegają się w czasie z momentem, kiedy dzieci opuszczają dom. Ja osobiście znam jednak aż nazbyt wiele przypadków, które ukazują cały bezsens tej teorii.
Doświadczenia każdej kobiety są inne i aromatoterapeuta powinien wziąć to pod uwagę, rozważając sposoby leczenia. Wiele olejków, które wcześniej regulowało miesiączkę, zmniejsza fizyczne problemy związane z menopauzą. Należą do nich zwłaszcza olejek geraniowy, równoważący poziom hormonów, oraz różany, który tonizuje i oczyszcza narządy wewnętrzne, a także reguluje cykl miesięczny. Olejek rumiankowy jest następnym, ze względu na swe uspokajające, kojące i antydepresyjne właściwości. Korzystne są tu wszystkie olejki o antydepresyjnych właściwościach - bergamotowy, z szałwii muszkatołowej, jaśminowy, lawendowy, neroli, sandałowy oraz ilangowy.
Wiele kobiet obawia się utraty kobiecości w tym okresie czasu, toteż olejek różany może pomóc im w odzyskaniu poczucia, że są nadal atrakcyjne i pożądane.
Kuracja uzupełniająca olejkiem z wiesiołka dwuletniego wraz z dużą ilością witamin, zwłaszcza z grupy B, soli mineralnych i elementów śladowych jest w tym okresie życia ważniejsza niż kiedykolwiek. Zaleca się zwiększenie ilości wapna, ponieważ w organizmie spada poziom estrogenu, co sprawia, że kości stają się
15 - Aromatoterapia od A do Z
225

bardziej łamliwe i podatne na osteoporozę. Dotyka to wiele kobiet po przekwitaniu. Ich kości stają się cieńsze i łatwiej ulegają pęknięciom i złamaniom. Koper jest rośliną zawierającą roślinne estrogeny, jest więc bardzo pożyteczny w postaci naparów do
picia.
Dobre, racjonalne odżywianie, łagodne ćwiczenia i techniki relaksacyjne również mają wpływ na łagodzenie kłopotów związanych z przekwitaniem.
Miedniczek nerkowych zapalenie
Zapalenie to dotyczy tego miejsca w nerkach, gdzie mocz spływa do moczowodu - czyli kanału odprowadzającego do pęcherza. Bakterie, które są najczęstszą przyczyną zapalenia, przeważnie przechodzą tą drogą w odwrotnym kierunku, co stanowi powikłanie stanów zapalnych pęcherza. Jest to jedna z przyczyn, dla której nie wolno zaniedbywać tych dolegliwości. Jak wszystkie choroby nerek, zapalenie miedniczek nerkowych powinien leczyć lekarz albo inna odpowiednio wykwalifikowana osoba, niemniej aromatote-rapia może stanowić cenną podbudowę. Olejek rumiankowy, .cedrowy, jałowcowy i tymiankowy powinno się wmasowywać w plecy w okolicach nerek, można ich także używać w postaci olejków kąpielowych. Jak wspomniałam, zapalenie miedniczek nerkowych jest częstokroć powikłaniem zapalenia pęcherza, toteż leczenie tego ostatniego za pomocą olejków aromatycznych jest doskonałym środkiem zapobiegającym powstaniu dalszych stanów zapalnych.
Miesiączkowanie
Aromatoterapia idealnie nadaje się do leczenia problemów związanych z miesiączkowaniem. Chociaż pogląd na miesiączkę jako na chorobę został ostatnio odrzucony jako przestarzały, wiele kobiet uskarża się na przejściowe lub długotrwałe kłopoty.
226

Najczęstszymi dolegliwościami są bóle i skurcze miesiączkowe, wywołane przez skurcze mięśni wewnętrznych. Delikatny masaż ^ brzucha z zastosowanim jakiegoś przeciwskurczowego olejku pra-f wie zawsze rozprasza ból. Inną metodą, którą część kobiet uważa l nawet za bardziej skuteczną, są gorące kompresy na brzuch, t zmieniane w miarę stygnięcia. Najefektywniejszymi olejkami roz-kurczowymi są: majerankowy, lawendowy, rumiankowy - właśnie w takiej kolejności, co wynika z moich obserwacji. Niektórym, kobietom bardziej służy masaż lub kompres na dolną część pleców, inne będą potrzebowały jednego i drugiego, zarówno na brzuch, jak i na plecy.
Niektóre olejki rozkurczowe wywołują miesiączkę albo powodują obfitsze krwawienia. Kobiety, które mają normalne miesiączki lub obfite, powinny unikać tych olejków, ponieważ ich zastosowanie może spowodować znaczną utratę krwi. Moim zdaniem, olejki, które mają takie właśnie cechy, to olejki z szał-wii muszkatołowej, mirra i szałwiowy. Podobne działanie mogą okazać olejki: bazyliowy, jałowcowy, koperkowy i rozmarynowy.
Oczywiście wszystkie olejki sklasyfikowane jako krwotoczne mogą być pożyteczne dla kobiet, które mają okresy bardzo skąpe lub opóźnione. Trzeba ich jednak unikać zawsze, kiedy istnieje prawdopodobieństwo, że kobieta jest w ciąży i żadnego nie wolno stosować w czasie ciąży przynajmniej do piątego miesiąca, kiedy ryzyko poronienia jest już minimalne.
Niektóre kobiety cierpią na nadmiernie obfite miesiączkowanie. Olejki: cyprysowy, geraniowy i różany mogą okazać na nie regulujący wpływ.
Olejek różany jest rzeczywiście najlepszym środkiem przy wszelkiego rodzaju problemach związanych z menstruacjami. Nie ma on właściwości ani zwiększających, ani zmniejszających upływu krwi, nie wywiera też takiego czy innego wpły- -wu na częstotliwość. Jest natomiast środkiem ogólnie regulującym cykl i tonizującym działanie organów wewnętrznych. Jest szczególnie cenny dla kobiet, których cykl jest nieregularny i nie dający się przewidzieć, pomaga on bowiem w usta-
227
bilizowaniu rytmu. Bywa wielce pomocny dla kobiet pragnących zajść w ciążę, ponieważ pozwala precyzyjnie przewidzieć moment
owulacji.
Wszelkie anomalie związane z cyklem miesiączkowym, które są długotrwale lub bardziej poważne, jak na przykład bardzo obfite i bolesne menstruacje, brak menstruacji lub krwawienie występujące pomiędzy miesiączkami, powinno się zbadać u ginekologa w celu wykluczenia poważnej choroby, wymagającej specjalistycznego leczenia. Nawet jeśli taka choroba zostanie wykryta, nie ma żadnej potrzeby przerywania leczenia aromatoterapeutycznego, które zwykle jest świetną kuracją uzupełniającą leczenie zalecone przez ginekologa, choć oczywiście należy to skonsultować z lekarzem prowadzącym. Zob. też m e n,o p a u z a, zespół przed-miesiączkowy.
Mięśnie
Kiedy mówimy o mięśniach, mamy przede wszystkim na myśli mięśnie szkieletowe, to znaczy te znajdujące się blisko powierzchni ciała, widoczne pod skórą, mięśnie, które umożliwiają nam ruch. Mniej widoczne, ale nie mniej ważne są: mięsień sercowy i trzewne
/ mięśnie gładkie zapewniające nieustające funkcjonowanie serca
^ oraz narządów wewnętrznych.
Olejki aromatyczne, zastosowane w postaci masażu lub kąpieli, wywierają niemal natychmiastowy wpływ na mięśnie szkieletowe, przy czym oddziaływanie to wzmacniają jeszcze ruchy masażu albo gorąca woda. Przeciwbólowe olejki w rodzaju rumiankowego, lawendowego, majerankowego i rozmarynowego usuwają ból mięśni, zwłaszcza jeśli spowodowało go przepracowanie. Olejek z szałwii muszkatołowej oraz jaśminowy wpływają na mięśnie odprężające i relaksujące, podczas gdy inne, przede wszystkim z czarnego pieprzu, jałowcowy i rozmarynowy, działają na mięśnie tonizująco, usposabiając je do pracy. Tak różne właściwości można wykorzystać w podnoszeniu wydolności mięśniowej u sportowców, tancerzy itp., jeśli
228

zastosuje się odpowiednie olejki przed lub po treningu czy przedstawieniu.
Ta krótka lista w żadnym wypadku nie została wyczerpana, bo naprawdę każdy olejek aromatyczny w połączeniu z masażem jest dobrodziejstwem dla mięśni szkieletowych.
Spora liczba olejków określana jako rozkurczowa ma jednak właściwości rozluźniania mięśni organów wewnętrznych. Stosuje się je przy niestrawności, kolkach, biegunce itp., kiedy następują skurcze mięśni gładkich. Pośród tych olejków znajdujemy: ber-gamotowy, z czarnego pieprzu, rumiankowy, z szałwii muszkatołowej, cyprysowy, koperkowy, jałowcowy, lawendowy, majerankowy, melisowy, neroli, miętowy, rozmarynowy i sandałowy. Jak widać, lista ta w dużej mierze pokrywa się z listą olejków korzystnie wpływających na mięśnie szkieletowe. Najlepszym sposobem zastosowania tych olejków w celu usunięcia skurczów mięśni gładkich jest nałożenie kompresu na objęte skurczem miejsce.
Niektóre olejki mają sławę środków tonizujących pracę mięśnia sercowego. Są to: lawendowy, majerankowy, neroli, miętowy, różany i rozmarynowy. Najlepiej stosować je w połączeniu z masażem, o ile tylko jest to możliwe, jeśli nie - w kąpielach. I tu można dostrzec, że lista częściowo się powtarza, albowiem niektóre olejki aromatyczne mają korzystny wpływ na wszystkie trzy rodzaje^ mięśni.
Mięta pieprzowa
Mięta pieprzowa (Mentha piperata) jest kolejną rośliną pochodzącą z Europy, chociaż Stany Zjednoczone produkują dzisiaj więcej olejku niż jakikolwiek inny kraj. Była szeroko stosowana od tysięcy lat. Znali ją jeszcze Rzymianie z powodu właściwości trawiennych, a Egipcjanie prawdopodobnie przed nimi..
Aktywne czynniki mięty to: mentol - najważniejszy składnik, menton, limonen, menten i fellandren. Podobno najlepszy jakościowo olejek otrzymuje się z roślin wyhodowanych w Anglii
229

z powodu umiarkowanego klimatu. Chociaż mentol ekstrahuje się i szeroko stosuje w produktach farmaceutycznych, najbardziej jest skuteczny w postaci olejku aromatycznego. Odnosi się to do wielu olejków aromatycznych. W przemyśle olejku miętowego używa się do nadawania zapachu pastom do zębów, różnym lekom i oczywiście wyrobom cukierniczym.
Mięta jest najlepiej znana jako środek przeciwko kłopotom trawiennym, ma ona dobroczynny wpływ na żołądek, wątrobę i jelita. Leczy kolki, biegunki, niestrawność, mdłości i bóle żołądkowe, ponieważ dzięki właściwościom rozkurczowym oddziałuje na mięśnie gładkie żołądka i jelit. Używa się go w rozcieńczonej postaci do masażu żołądka i brzucha, wykonywanego zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Herbata miętowa do picia wzmaga skuteczność masażu.
Mięta jest również skuteczna przy przeziębieniach i grypie, zwłaszcza w połączeniu z olejkiem lawendowym, majerankowym i niektórymi innymi, stosowanymi w podobnych okolicznościach. Rozgrzewające i stymulujące właściwości tego olejku są szczególnie cenne przy pierwszych oznakach przeziębienia, to znaczy kiedy czujemy się przemarznięci i osłabieni, co często poprzedza kichanie, wydzielinę z nosa i temperaturę. Do kąpieli nie wlewaj więcej niż trzy krople olejku, ponieważ można spowodować niesamowite pieczenie, co oczywiście bardziej grozi ludziom o wrażliwej cerze.
Olejek miętowy podaje się w stanach gorączkowych dzięki jego ochładzającym właściwościom. To nie jest tak paradoksalne, jakby się mogło wydawać, ponieważ efekt "rozgrzewający" jest w rzeczywistości niczym innym jak gwałtowną reakcją organizmu na oziębiające działanie olejku miętowego. Powoduje on również pocenie się, co w naturalny sposób obniża temperaturę. Nadaje się do inhalacji parowych, które pozwalają oczyścić drogi nosowe i zatoki. Lubię używać tego olejku razem z lawendowym, ponieważ połączone potęgują swoje właściwości i skuteczność.
Parówka z miętą nadaje się również do oczyszczania skóry, zwłaszcza zaatakowanej przez trądzik. Łagodnie antyseptyczne działanie pomaga w zwalczaniu bakterii na powierzchni skóry.
230

Zimne kompresy z mięty lub z mięty i lawendy przykłada się na czoło i skronie przy bólach głowy, a czasami także przy migrenie, chociaż nie wszyscy cierpiący na nią tolerują zapach, jeśli atak już się zaczął. Kompresy są najbardziej skuteczne, jeśli się je zastosuje, gdy tylko pojawią się pierwsze symptomy bólowe. Obydwa wymienione wyżej olejki są przeciwbólowe, przy czym miętowy jest stymulantem, a lawendowy działa uspokajająco. Takie połączenie środka pobudzającego z przytępiającym spotyka się w wielu fabrycznych preparatach przeciwbólowych (na przykład aspiryna, fenacety-na i kofeina) z tą jednak zasadniczą różnicą, że olejki nie tylko tłumią ból, ale oddziałują również na jego przyczyny w rodzaju zapalenia zatok, podrażnionej wątroby lub przemęczenia psychicznego.
Olejku miętowego używa się czasem jako środka przeciwkasz-Iowego w sytuacji jakiegoś zagrożenia, ponieważ posiada on wspomniane właściwości stymulujące. Wystarczy kilkoma kroplami zwilżyć gazę lub wdychać opary bezpośrednio z buteleczki. Metoda ta pomaga również przy nudnościach.
Owady i inne szkodniki nie cierpią mocnego zapachu mięty , i dlatego skutecznie je ona odstrasza. Olejek miętowy należy rozpryskać w miejscach, gdzie zagnieździły się myszy, szczury, mrówki, karaluchy, a na pewno zmusi je to do opuszczenia tych miejsc. Można dla tych celów połączyć olejek miętowy z jakimś innym olejkiem mocno pachnącym, na przykład eukaliptusowym. Jeśli mamy zamiar pozbyć się takich szkodników bez konieczności odbierania życia innym istotom, olejek oferuje doskonałe rozwiązanie, które nie stanowi zagrożenia dla zwierząt domowych i małych dzieci w przeciwieństwie do stosowanych powszechnie trucizn.
Wreszcie na koniec dwa ostrzeżenia:
1. Olejku miętowego i mięty w ogóle nie należy stosować równocześnie z lekarstwami homeopatycznymi, muszą również być z dala od tych leków przechowywane, ponieważ mogą działać na nie jako antidota.
2. Nie zażywaj mięty wieczorem, ponieważ powoduje bezsenność. Nie należy jej również stosować zbyt długo, ponieważ może spowodować wyraźne zakłócenie normalnego snu.
231

Migdalków ropne zapalenie
Ropne zapalenie migdałków jest dziś zjawiskiem dosyć rzadkim, albowiem zapalenie migdałków {tonsilitis) i inne infekcje gardła są leczone, zanim pojawią się komplikacje w rodzaju wystąpienia stanów ropnych. .
Inhalacje i częste płukanie gardła zwłaszcza z olejkami: tymiankowym, cytrynowym lub imbirowym są bardzo skuteczne przy wszystkich rodzajach dolegliwości gardła. Olejek tymiankowy jest tu chyba najważniejszym środkiem, ponieważ to nie tylko bardzo silny antyseptyk, ale równocześnie łagodny lek przeciwbólowy.
Duże dawki witaminy C przez kilka dni zwykle bardzo szybko i skutecznie oczyszczają gardło z wszelkich infekcji.
Migdałków zapalenie
Migdałki są zbudowane z tkanki limfoidalnej i znajdują się w górnej części gardła, a dokładnie w krtani. Razem ze śledzioną, grasicą i całym układem limfatycznym tworzą one część naszego systemu obronnego przeciw infekcjom. Podobnie jak grasica są one większe w dzieciństwie i stopniowo zanikają w wieku dojrzałym, prawdopodobnie dlatego, że w dzieciństwie powstają przeciwciała, skierowane na wielką liczbę chorób, w miarę tego jak dziecko kolejno wchodzi w kontakt z różnorodnymi bakteriami i wirusami, odpowiedzialnymi za infekcję.
Zapalenie migdałków (tonsilitis) to infekcja samych migdałków, przeważnie powodowana przez streptokoki. Inhalacje parowe w krótkich odstępach czasu usuwają ból i zwalczają zarazki. Olejek tymiankowy jest do tych celów najlepszy, ponieważ to nie tylko silny antyseptyk, ale również lekki miejscowy anestetyk przynoszący sporą ulgę. Olejki lawendowy i benzoesowy są równie skuteczne.
Powtarzające się ataki zapalenia migdałków świadczą o niskim stanie odporności organizmu, toteż należy przedsięwziąć odpowiednie kroki w celu jej podwyższenia. Zaleca się lepsze od-
232
żywianie, przyjmowanie na noc tabletek lub kapsułek czosnkowych, masaż z zastosowaniem olejków aromatycznych oraz duże ilości witaminy C.
Praktyka usuwania migdałków, zwłaszcza w dzieciństwie, jest na szczęście mniej powszechna dzisiaj niż jakieś dwadzieścia- trzydzieści lat temu. Jeśli zastosuje się naturalne sposoby leczenia z olejkami i metody dietetyczne, operacja nie powinna być niezbędna z bardzo nielicznymi wyjątkami. Zob. też inhalacje.
Migrena
Aromatoterapia ma większe znaczenie w zapobieganiu migrenie niż w jej leczeniu. Jeśli już atak migreny się zaczął, większość na nią cierpiących nie jest w stanie znieść zapachu jakiegokolwiek olejku, jak też tego, by ktokolwiek dotykał ich głowy.
Jeśli dana osoba może znieść dotykanie i nie przeszkadzają jej zapachy, udaje się czasem nie dopuścić do wystąpienia pełnoob-jawowej migreny, o ile zastosuje niniejsze postępowanie przy pierwszych objawach ataku:
Na czoło i skronie należy położyć zimne kompresy z dodatkiem^ równych ilości olejku miętowego i lawendowego, które trzeba zmieniać często w miarę, jak się nagrzewają. Lekki masaż skroni z olejkiem lawendowym może przynieść ulgę, o ile dotykanie głowy nie wzmaga jeszcze bardziej bólu. Niektóre rodzaje migreny, jak się wydaje, powstają na skutek zmniejszonego dopływu krwi do mózgu. W takich przypadkach gorące, a w każdym razie ciepłe kompresy z olejkiem majerankowym na kark zwiększają dopływ krwi do głowy. Majeranek lekko rozszerza naczynia krwionośne, również ciepło samo w sobie odnosi pewien skutek.
Migrena często się wiąże ze stresem. Regularny masaż ze specjalnym naciskiem na napięcia mięśniowe w okolicy ramion i szyi często jest najlepszym środkiem zapobiegawczym. Zaleca się również automasaż, łącznie z lekkim opukiwaniem czaszki, oczywiście w okresach, kiedy nie ma bólu.
233

U wielu ludzi cierpiących na migrenę zauważa się związki pomiędzy bólem a niektórymi pokarmami, które wyzwalają atak. Niektórzy wiedzą, jakie to pokarmy, inni powini poddać swoją dietę dokładnej analizie specjalistycznej. Ser, czekolada i czerwone wino są najczęstszymi "wywołaczami" ataków, niemniej takie działanie u konkretnej osoby może wywoływać każdy rodzaj pożywienia. Trzeba również brać pod uwagę inne czynniki nie związane ze sposobem odżywiania się, które mogą wywoływać atak - należą do nich na przykład złe oświetlenie, chemikalia, stosowane w pracy lub w domu i in.
Miód
Uzdrawiające właściwości miodu znane są od setek lat. Jest to produkt, który doskonale uzupełnia się z olejkami aromatycznymi, zwłaszcza w leczeniu chorób skóry.
Niewielkie ilości miodu można włączyć do maści, tak samo jak wosk. Nadaje się on zarówno do pielęgnacji skóry, jak też do leczenia znacznie poważniejszych schorzeń w rodzaju egzemy.
Mirra
Mirra jest żywicą produkowaną przez mały, twardy, kolczasty krzak czy drzewko, rosnące w półpustynnych rejonach Libii, Iranu, wzdłuż Morza Czerwonego i w różnych punktach Afryki Północno--Wschodniej. Odmiana Commiphora myrrha jest głównym źródłem żywicy, niemniej czasami pozyskuje się ją również z innych gatunków. Drzewko należy do tej samej rodziny co kadzidłowiec, czyli do osoczynowatych (Burseraceae) i nie jest chyba przypadkiem, że o obydwu mówi się jednym tchem. Istotnie mają wiele cech wspólnych, chociaż mirra nie posiada niektórych cech olejku kadzidłowcowego i na odwrót.
Płynna żywica wydziela się z naturalnych pęknięć i skale-
234

czeń pnia i zastyga w czerwonawobrązowe kulki o nieregularnych kształtach. Legenda głosi, że pasterze zbierali kulki żywicy z rogów kóz, które zjadały te krzaki i ocierały się o ich pnie. Dziś żywicę pozyskuje się poprzez systematyczne nacinanie dziko rosnących drzew, a także uprawnych, choć w mniejszym stopniu.
Olejek eteryczny otrzymuje się na drodze destylacji parowej. Jest on tak samo czerwonawobrązowego koloru. Jest bardzo tłustym, galaretowatym olejkiem i trzeba go podgrzać, zanim da się wylać z butelki. Ma gorący, dymny, gorzki zapach, zapewne odzwierciedlający klimat, w jakim zdołało przetrwać to drzewko. Najważniejsze aktywne składniki to: pinen, dipenten, limonen, kadynen, kwasy - mrówkowy, octowy,' mirdowy, eugenol, kilka aldehydów i alkoholi oraz pewna ilość żywic.
Podobnie jak olejku kadzidłowcowego, używano mirry od czasów starożytnych jako pachnidła, kadzidła i leku. Była bardzo ceniona jako maść gojąca rany i podobno żaden żołnierz starożytnej Grecji nie wyruszał do boju bez pasty mirrowej w plecaku. Jest to bardzo prawdopodobne, jeśli się zna właściwości mirry - anty-septyczne, gojące i przeciwzapalne, szczególnie przydatne w leczeniu trudno gojących się ran i wszelkich przypadłości skórnych z wysiękiem, łącznie z mokrą egzemą i schorzeniem zwanym "stopą atlety". Szczególnie cenne jest grzybobójcze działanie mirry. Mirra leczy głęboko popękaną skórę, często dodaję odrobinę tego olejku do kremów na popękane pięty i do tłustych maści do pielęgnacji rąk.
Mirra doskonale wpływa na dziąsła, leczy afty, wrzodzianki i inne dolegliwości dziąseł. Najlepszym sposobem leczenia przypadłości jamy ustnej jest nalewka z mirry. Piecze co prawda i ma wyjątkowo gorzki smak, ale efekty są tak dobre, że warto pocierpieć. Jest składnikiem wielu gotowych past do zębów właśnie ze względu na zdolność polepszania stanu dziąseł. Zwykle dodaje się do niej jeszcze olejku miętowego dla zamaskowania gorzkiego smaku.
Dziedzina, w której zastosowanie mirry pokrywa się z zastosowaniem jej kuzyna kadzidłowca, to leczenie infekcji od-
i
235

cechowych, kataru, przewlekłego zapalenia oskrzeli, przeziębienia i bólu gardła. Jest dobrym antyseptykiem płucnym, środkiem wykrztuśnym i ściągającym (w tym wypadku powstrzymującym nadmierne wydzielanie śluzu). Można ją zastosować jako olejek do masażu i inhalacji, mniej przydatna w kąpieli, ponieważ bardzo trudno ją rozpuścić nawet w alkoholu.
Trzeba zachować pewną ostrożność w obchodzeniu się z mirrą, ponieważ może powodować krwotoki i nie powinno się jej używać w czasie ciąży.
Mirra ma pobudzające i tonizujące działanie na żołądek oraz cały układ trawienny, jest też środkiem przeciwbiegunkowym z powodu właściwości ściągających. Sposób użycia - delikatny masaż brzucha (zawsze zgodnie z ruchem wskazówek zegara).
Z racji grzybobójczego działania nadaje się do irygacji pochwy w razie drożdżycy. Skutecznie usuwa swędzenie i upławy, niemniej należy też podjąć walkę z grzybami, które powodują te objawy, to znaczy zastosować również olejek ti i być może specjalną dietę.                                        '  ,
Mirt
Ten duży krzak albo małe drzewo pochodzi z Afryki Północnej, ale porasta dziko wybrzeże całego Morza Śródziemnego, a jako roślina ogrodowa występuje niemal w całej Europie. We Francji jest czasem nazywana poiwier corse czyli "korsykański pieprz".
Był znany z powodu swych antyseptycznych właściwości przynajmniej od czasów starożytnej Grecji, i tak na przykład Dio-skorides zalecał go przy infekcji pluć i pęcherza moczowego w postaci ekstraktu, przygotowanego poprzez macerację liści w winie.
Olejek eteryczny destyluje się z młodych liści. Jest on jasnożółty, ma przyjemny, świeży zapach, przypominający eukaliptus (który należy do tej samej rodziny mirtowatych Myrtaceae), ale bardziej delikatny i nie tak przenikliwy. Główne składniki to: cyneol, mirtenol, pinen, geraniol, linalol i kamfen.
236

Jego podstawowe właściwości to antyseptyczne, bakteriobójcze, ? zwłaszcza przy infekcjach dróg oddechowych i moczowych, zgodnie l z tym, co powiedział Dioskorides. Jest szczególnie cenny w leczeniu l! chronicznych, przewlekłych stanów w płucach, przede wszystkim | przy obfitych wydzielinach.
j    Ponieważ jest stosunkowo łagodnym olejkiem, nadaje się doskonale do leczenia kaszlu l inych dolegliwości dróg oddechowych u dzieci. Dzieci bardzo dobrze znoszą nacieranie piersi tym ^ olejkiem w normalnym trzyprocentowym stężeniu, również | ze względu na mniej natarczywy niż u eukaliptusa zapach. Bowiem < właśnie woń olejku eukaliptusowego może go czynić nieprzydatnym dla małych pacjentów. Stosowany w małych dawkach jest lekko uspokajający w przeciwieństwie do olejku eukaliptusowego, będącego stymulantem, jest więc dobrym środkiem do nacierania , piersi, inhalacji i do odparowywania w ogrzewaczu w ciągu nocy. ;    Uważam, że jest to też doskonały środek dla starszych ludzi, za-l równo do leczenia, jak i zapobiegania chorobom dróg oddechowych.
Olejek mirtowy ma właściwości ściągające, ze względu na które stosuje się go do leczenia hemoroidów. Z uwagi na te same cechy liści i kwiatów używano niegdyś do pielęgnacji skóry, a olejek mirtowy był głównym składnikiem "wody anielskiej" - popularnego szesnastowiecznego płynu do pielęgnacji cery. Mając to na uwadze można dodawać odrobinę olejku mirtowego do środków przeciwdziałających trądzikowi.
Mleko
Mleko jest doskonałym rozpuszczalnikiem do rozcieńczania olejków aromatycznych, zanim doda się je do kąpieli, ale musi to być mleko pełnotłuste, zawierające wystarczającą ilość tłuszczu, w którym mógłby się rozpuścić olejek. Należy zdjąć śmietankę z mleka i dodać do niej pięć czy sześć kropli danego olejku lub mieszanki olejków, wymieszać wszystko i wlać do wanny tuż przed wejściem do wody. Jest to najbardziej odpowiedni rozpuszczalnik dla osób o wrażliwej skórze i dla, małych dzieci.
237

Można również tłuszcz zebrany z mleka albo samą śmietankę z dodatkiem kilku kropli olejku zastosować jako odmładzającą emulsję dla cer suchych. Na każdą stołową łyżkę mleka lub śmietanki dodaje się od ośmiu do dziesięciu kropli olejku. Porcję taką należy zużyć od razu albo przechować w lodówce przez dzień, najwyżej dwa.
Moczopędne środki
Każda substancja, która powoduje zwiększenie odpływu moczu, nazywana jest środkiem moczopędnym. Wykorzystuje się je w sytuacjach, gdy organizm zatrzymuje płyny. Konwencjonalna medycyna stara się za ich pomocą obniżyć również ciśnienie krwi, a niekiedy wspomóc leczenie niektórych dolegliwości sercowych.
Normalnie nerki filtrują ogromne ilości wody z krwi. Większa część tego płynu wraca z powrotem do krwi wraz z solami i innymi niezbędnymi do życia minerałami, natomiast produkty odpadowe, pobrane przez nerki, są potem odprowadzane jako mocz ze stosunkowo niewielką ilością wody. Poziom soli i innych minerałów we krwi jest precyzyjnie wyrównywany podczas tego procesu, a środki moczopędne Stosowane w medycynie ortodoksyjnej przeważnie działają na zasadzie zakłócenia reabsorpcji soli i minerałów. W ten sposób zmusza się nerki do przepuszczania większej ilości wody w celu wydalenia z nią większych ilości zbędnego balastu razem z moczem.
Długotrwałe stosowanie środków moczopędnych niesie ze sobą pewne niebezpieczeństwa, przede wszystkim utraty wielu ważnych soli mineralnych. Jeśli bierze się je na własną rękę, zachodzi jeszcze ryzyko przeoczenia wadliwego funkcjonowania nerek i innych poważnych chorób, powodujących zatrzymanie wody w organizmie i wymagających natychmiastowej interwencji.
Jednakże bywają czasem takie sytuacje, kiedy środek moczopędny jest przydatny, zwłaszcza w przedmiesiączkowych zatrzy-mywaniach płynów w ustroju. Niektóre roślinne środki moczopędne są bardzo łagodne i dzięki temu stosunkowo bezpieczne. Są
238                     .

one również pożyteczne w przypadku zapalenia pęcherza moczowego. Zwiększenie wydalania płynów powoduje, że do pęcherza napływa o wiele mniej zagęszczony mocz, co redukuje ból i wymywa bakterie powodujące infekcje.
Wiele olejków aromatycznych posiada właściwości moczopędne. Najważniejsze z nich to olejki: rumiankowy, cedrowy, cyprysowy, koperkowy i jałowcowy, przy czym olejki: kadzidłowcowy, geraniowy, hyzopowy i sandałowy są najbardziej skuteczne.
Zawsze równolegle z olejkami zalecam stosowanie infuzji, to znaczy naparów i wywarów odpowiednich ziół, zwłaszcza picie herbatek koperkowych i rumiankowych jako łagodnych i bezpiecznych środków moczopędnych. Nigdy nie zażywaj środków moczopędnych dłużej niż przez kilka dni, chyba że za radą lekarza specjalisty. Zob. też ciśnienie krwi.
Moczowe drogi
Drogi moczowe to przewody, przenoszące mocz z nerek, które go produkują, oraz pęcherz moczowy i cewka moczowa, odprowadzająca urynę z pęcherza na zewnątrz. Cewka moczowa u kobiet ma długości około czterech centymetrów, u mężczyzn jest odpowiednio dłuższa, ponieważ przechodzi przez całą długość człon-H ka. Z tego powodu kobiety są ogólnie bardziej podatne na
•'•^i
infekcje pęcherza, to znaczy na jego zapalenia, powodowane przeważnie przez infekcje bakteryjne pochodzące z zewnątrz. Wiele przypadków zapalenia pęcherza zaczyna się od zapalenia cewki moczowej, ponieważ zakażenie bardzo szybko przenosi się wyżej z cewki do pęcherza. Błyskawiczne podjęcie leczenia zaraz na początku choroby pozwala przeważnie na zapobieżenie rozprzestrzenianiu się infekcji takim sposobem. Nigdy nie wolno zaniedbywać jakiegokolwiek zapalenia pęcherza moczowego, ponieważ może ono rozprzestrzenić się jeszcze dalej, to znaczy na nerki. Jeśli leczenie aromatoterapeutyczne nie przyniesie wyraźnej poprawy w ciągu dwóch dni, należy niezwłocznie udać się do lekarza. Konsultacja specjalisty konieczna jest również, kiedy
239

stan jest poważny, występuje gorączka, albo krew czy ropa w moczu.
'  Spora liczba olejków aromatycznych ma właściwości odkażające drogi moczowe. Są to olejki: bergamotowy, rumiankowy, eukaliptusowy, jałowcowy, sandałowy i ti. Powinno sieje stosować w postaci często zmienianych ciepłych kompresów na podbrzusze. Równocześnie należy wypijać ogromne ilości wody źródlanej i naparu rumiankowego. Świeży czosnek oraz kapsułki czosnkowe wspomagają leczenie.
Gorące kompresy zaleca się także przy zapaleniu prostaty u mężczyzn. Gruczoł prostaty powiększa się - zwykle jest to problem ludzi w średnim wieku lub starszych - a ponieważ gruczoł ten otacza cewkę moczową w miejscu, w którym łączy się ona z pęcherzem moczowym, odpływ moczu z pęcherza staje się utrudniony. Jeśli dolegliwość ta zostanie zaniedbana albo kiedy rozwój choroby jest bardzo gwałtowny, może nastąpić całkowite zatrzymanie moczu, co stanowi ogromne obciążenie i zagrożenie • dla nerek. Gorący kompres z olejku rumiankowego, jałowcowego,) lub sosnowego, który przykłada się w okolicy pęcherza moczowego, może niekiedy spowodować ponowny przepływ moczu. Niemniej pomoc medyczna i to szybka jest niezbędna. Pożyteczne mogą się również okazać kompresy nakładane na dolną część pleców w okolicy nerek. Zob. też moczowego pęcherza zapalenie, moczowej cewki zapalenie.
Moczowego pęcherza zapalenie
Zapalenie pęcherza moczowego czyli, cystitis, powoduje najczęściej infekcja bakteryjna, chociaż czasami jest ono wynikiem podrażnienia, wywoływanego przez krystaliczne złogi w moczu. Bez porównania częściej zdarza się ono u kobiet niż u mężczyzn. Spowodowane jest to tym, że infekcja często posuwa się do góry, w głąb ciała, od cewki moczowej (przewodu wyprowadzającego mocz na zewnątrz z pęcherza). Ów przewód ma u kobiet około czterech centymetów długości, natomiast u mężczyzn jest on czte

ry _ pięć razy dłuższy. To stanowi dla pęcherza o wiele większą ochronę. Zastosowanie olejku aromatycznego przy pierwszych objawach podrażnienia zewnętrznego przewodu moczowego bardzo często zapobiega rozwinięciu się pełnoobjawowego zapalenia pęcherza.
Najlepszymi olejkami w leczeniu tego bolesnego i kłopotliwego schorzenia są: bergamotowy, rumiankowy, eukaliptusowy, czosnkowy, lawendowy, sandałowy. Ze wszystkich wyżej wymienionych ziół trzy uważam za najskuteczniejsze. Są to: olejek bergamotowy, który stosuje się w płynie do miejscowej pielęgnacji oraz do kąpieli, rumianek w formie herbatek do picia i czosnek przyjmowany w postaci drażetek lub kapsułek. Wywar z rumianku można dodać także do wody do przemywania, przynosi on wówczas ulgę w bolesnym pieczeniu i podrażnieniu. Jak zawsze, kiedy używa się olejków do leczenia delikatnej błony śluzowej, tak i w tym przypadku należy stosować bardzo słabe stężenia od pół do jednego procentu olejku rozcieńczonego w przegotowanej i ostudzonej wodzie. Takim płynem należy możliwie często smarować ujście cewki moczowej. W tym samym czasie powinno się wypijać tak dużo herbatki rumiankowej, ile się tylko da, na zmianę z czystą wodą źródlaną lub wodą cytrynowo-jęczmienną, przyrządzoną w domu. Olejek bergamotowy trzeba dodawać do kąpieli w ilości sześciu kropli i stosować taką kąpiel przynajmniej raz dziennie, a jeśli można to częściej.
Masaż podbrzusza z olejkiem bergamotowym i lawendowym lub rumiankowym bardzo wspomaga walkę z chorobą, podobnie jak gorące kompresy z rumianku w przypadku silnych bólów. Masaże całego ciała z którymś z wymienionych wyżej olejków bardzo ułatwiają nie tylko przezwyciężenie infekcji, ale również likwidują stan depresji, który bardzo często jej towarzyszy.
Jeśli w moczu pojawi się krew lub ropa albo kiedy temperatura jest bardzo wysoka, nie odkładaj wizyty u lekarza, ponieważ zapalenie pęcherza często przechodzi w znacznie groźniejsze zapalenie nerek. Jest to jedna z tych sytuacji, kiedy niezbędne mogą się okazać antybiotyki. Trzeba tu dodać, że konieczna jest bardzo dokładna analiza moczu w celu ustalenia, jaki szczep bakterii
16 - Aromatoterapia od A do Z	241

powoduje infekcję, ponieważ różne bakterie reagują na zupełnie różne antybiotyki.
Jeśli nawet niezbędne okażą się antybiotyki, leczenie aromato-terapeutyczne może być kontynuowane z korzyścią i powodzeniem.
Jedną z wad antybiotyków jest to, że oprócz atakujących chorobotwórczo bakterii zabijają one również pożyteczne bakterie przewodu pokarmowego. W przypadku zapalenia pęcherza jest to szczególnie niekorzystne zjawisko, ponieważ bakteriami atakującymi są bakterie występujące normalnie w przewodzie pokarmowym, jednak w takiej liczbie, na jaką pozwalają im pożyteczne bakterie w nim występujące. Może to doprowadzić do powstania błędnego koła, kiedy kuracja antybiotykowa poprzez zabicie pożytecznych bakterii daje wolną drogę bakteriom wywołującym zapalenie pęcherza, a narastające zapalenie wymaga coraz większych dawek antybiotyków. Takich sytuacji szczególnie obawiają się kobiety reagując depresją i głębokim poczuciem choroby. Należy wówczas wypijać duże ilości żywych jogurtów, które chronią i pomagają w odbudowie pożytecznej flory bakteryjnej przewodu pokarmowego. Regularne użycie olejków aromatycznych, zwłaszcza w postaci kąpieli, może przełamać błędne koło: zapalenie-antybiotyki-zapalenie i zapobiec odnawianiu się tej choroby w przyszłości. Nie należy również lekceważyć tak prostych środków zapobiegawczych jak unikanie noszenia syntetycznej bielizny, zbyt ciasnych trykotów, dżinsów i spodni.
W przypadku kiedy niezbędne jest powtórzenie kuracji, najlepszym zamiennikiem olejku bergamotowego jest olejek sandałowy, od wielu setek lat używany w Indiach w leczeniu wszelkich infekcji dróg moczowych.
Moczowej cewki zapalenie
Cewka moczowa jest to kanał odprowadzający mocz z pęcherza moczowego na zewnątrz. Przy zapaleniu oddawanie moczu jest częste i bolesne, z uczuciem gorąca i pieczenia. Chorobę wywołuje infekcja, która może postępować wyżej, zwłaszcza u kobiet, powodując w następstwie zapalenie pęcherza moczowego.
242

Większość przypadków zapalenia cewki moczowej powodują bakterie E coli, normalnie obecne w przewodzie pokarmowym, gdzie są całkowicie nieszkodliwe, dopóki nie przedostaną się do innych części ciała. Cząstokroć jednakże zapalenie cewki moczowej może świadczyć o wystąpieniu rzeżączki i dlatego powinno się je poddać szczegółowym badaniom lekarskim.
Już przy pierwszych oznakach podrażnienia, należy często przemywać uwrażliwione miejsca, dzięki czemu udaje się przeważnie nie dopuścić do rozprzestrzeniania się infekcji. Olejek ber-gamotowy jest w takich przypadkach najlepszy. Trzy do czterech, kropli tego olejku należy rozpuścić w niewielkiej ilości wódki i dodać do pół litra przegotowanej i ostudzonej wody. Płynem tym należy się podmywać każdorazowo po oddaniu moczu. Sześć kropli olejku bergamotowego wpuścić do pełnowymiarowej wanny i kąpać się przez około dwadzieścia minut dwa razy dziennie. Jeśli nie nastąpi żadna poprawa, trzeba niezwłocznie zwrócić się do lekarza. Zob. też moczowe drogi, moczowego' pęcherza zapalenie.
Moczowy kwas
Kwas moczowy jest produktem ubocznym przemiany protein, który normalnie filtrują z krwi nerki i który jest wraz z moczem wydalany na zewnątrz. Jednakże u niektórych ludzi powstaje więcej kwasu moczowego, niż nerki mogą usunąć z krwi, ewentualnie same nerki nie pracują wystarczająco sprawnie. W takich przypadkach w organizmie powstają i nabudowują się pokłady kwasu moczowego, co bywa przyczyną niektórych chorób, zwłaszcza artretyzmu i podagry. Olejek cytrynowy posiada bardzo specyficzne działanie zapobiegające zakwaszaniu się organizmu, podobnie rzecz ma się ze świeżym sokiem cytrynowym. Chociaż owoc jest kwaśny, w ustroju wytwarza reakcję zasadową. Innymi olejkami aromatycznymi, które pomagają w usuwaniu nagromadzonych toksyn, są olejki odtruwające w rodzaju koperkowego i jałowcowego.
243

Muszkatołowiec
Muszkatołowiec (Myristica fragrans) jest rośliną występującą w Indiach, na Jawie, Sumatrze oraz kultywowaną w Indiach Zachodnich. Surowcem jest pestka owocu. Skórka tego samego owocu również stanowi przyprawę, toteż można kupić czasami cały muszkatołowiec, z pestką i skórką. Olejek uzyskuje się z pestki zwanej "gałką" poprzez destylację parową. Główne aktywne składniki to: borneol, geraniol, linalol, eugenol, safrol i mirystycyna.
Istnieje duże podobieństwo właściwości wszystkich olejków pochodzących od rozgrzewających przypraw i pod wieloma względami muszkatołowiec przypomina cynamon. Rzadziej go używam niż cynamonu, ponieważ w większych dawkach, albo stosowany przez dłuższy okres czasu, może spowodować rozstrój psychiczny czy nerwowy. Powiada się, że można zabić człowieka jednym owocem muszkatołowca, ale myślę, że przyszła ofiara zacznie wymiotować znacznie wcześniej, niż zdoła zjeść fatalną dawkę.
Stosuję olejek muszkatołowy głównie jako zamiennik cynamonowego, kiedy muszę zmieniać aplikowane olejki.
Jean Valnet zaleca olejek muszkatołowy w połączeniu z goździkowym i rozmarynowym przy bólach reumatycznych. Rzeczywiście jest to bardzo mocna i skuteczna mieszanka, jednak stosować ją należy z wielką rozwagą, ponieważ ma bardzo silne właściwości pobudzające. Olejek muszkatołowy jest również środkiem stymulującym pracę serca i całego układu krążenia, ale trzeba go stosować ostrożnie.
Olejek muszkatołowy tworzy dobrą mieszankę zimową z innymi olejkami o charakterze rozgrzewającym i tonizującym cały organizm, wzmacniającym odporność na grypę. Trzy krople wystarczą do przygotowania odpowiedniej kąpieli - więcej może wywołać podrażnienie skóry.
A?"
Naczynia włosowate
Naczynia włosowate, zwane też kapilarami, są niezwykle cienkimi naczyniami krwionośnymi o średnicy nie większej niż średnica włosa - stąd określenie naczynia włosowate. Minimalne rozmiary naczyń włosowatych sprawiają, że właśnie dzięki nim odbywa się pobieranie składników odżywczych przez tkanki i wydalanie do krwi substancji odpadowych. Ów proces wymiany jest jedną z najważniejszych czynności organizmu, toteż naczynia włosowate odgrywają pierwszorzędną rolę w utrzymaniu zdrowia i właściwego funkcjonowania każdego narządu.
Olejki aromatyczne przenikają do krwi poprzez kapilary, znajdujące się tuż pod skórą, podczas masażu albo innych zabiegów, aplikowanych na skórę, a także podczas inhalacji. Olejki aromatyczne okazują również bezpośrednie działanie na same naczynia włosowate, zmuszając je do rozszerzania się albo zwężania, w zależności od pożądanego efektu. Olejki rumiankowy i cyprysowy powodują kurczenie się kapilarów w miejscach, gdzie są nadmiernie rozszerzone, jak w przypadku gorączki, zapalenia czy zaczerwienienia. Wszystkie olejki opisywane jako rozgrzewające rozszerzają małe naczynia krwionośne, dzięki czemu skóra staje się w danym miejscu czerwona i powstaje uczucie gorąca. Takie działanie mają olejki z czarnego pieprzu, jałowca, majeranku, rozmarynu i kilku innych tzw. roślin przyprawowych. Mają one zastosowanie zwłaszcza przy bólach mięśniowych, ponieważ zwięk-
245

szenie i przyśpieszenie przepływu krwi ułatwia wydalanie substancji toksycznych z mięśni, które to substancje są przyczyną zesztywnień i bólu.
Każdy rodzaj masażu, zarówno z zastosowaniem olejków aromatycznych, jak też bez nich, pobudza naczynia włosowate znajdujące się tuż pod skórą i korzystnie wpływa na jej stan poprzez zwiększenie dopływu krwi do głębszych, stale narastających warstw skóry. Niemniej wiele olejków potęguje ten efekt. Szczególnie olejek różany wzmacnia ścianki kapilarów, a wszystkie olejki pozytywnie działające na układ krążenia są również korzystne dla naczyń włosowatych.
Kapilary przebiegające w skórze twarzy są łatwo dostrzegalne, zwłaszcza u ludzi o jasnej karnacji. Jeśli stają się bardziej widoczne niż zwykle, mówimy czasem, że są ,,popękane", chociaż bardziej prawidłowe jest określenie ,,rozszerzone". Normalnie ściany naczyń włosowatych są bardzo elastyczne, łatwo się rozszerzają pod wpływem nagrzania skóry, jako reakcja na pewne pokarmy, alkohol, bardzo gorące napoje oraz inne stymulanty. Kiedy występują tego typu zjawiska, człowiek dostaje wypieków, ale gdy zewnętrzne bodźce ustępują, kapilary zwężają się z powrotem do swych normalnych wymiarów.
Jeśli ścianki kapilarów utracą do pewnego stopnia swą elastyczność w wyniku niewłaściwej diety, nadużywania alkoholu i innych używek takich jak kawa i mocna herbata, albo z przyczyn zbyt ostrego klimatu czy też upośledzenia układu krążenia, naczynia włosowate mogą przestać kurczyć się w takim stopniu, jak powinny, a twarz, zwłaszcza policzki, stają się nieodwracalnie zaczerwienione.
Delikatny masaż twarzy z zastosowaniem olejków aromatycznych może przywrócić naturalną elastyczność naczyniom włosowatym i usunąć zaczerwienienie skóry, ale trzeba podkreślić, że wymaga to systematyczności w codziennych zabiegach, bez oszukiwania samego siebie, a na efekty trzeba czekać naprawdę wiele, wiele miesięcy. Co prawda pewną poprawę można dostrzec już po kilku tygodniach, ale znaczącej poprawy można się spodziewać nie wcześniej niż po upływie sześciu miesięcy.
246

Olejki: rumiankowy, pietruszkowy i różany są tymi olejkami, które najchętniej stosuję w tego typu przypadkach. Zazwyczaj dodaję je do płynów pielęgnacyjnych, które należy delikatnie wklepywać w skórę twarzy dwa razy dziennie. i   Jednakże każde leczenie będzie bezcelowe, jeśli pacjent nie i zmieni sposobu odżywiania się, nie zacznie unikać alkoholu, kawy i herbaty, a także zbyt niskich i zbyt wysokich temperatur. Nie powinien też myć twarzy gorącą wodą, stosować parówek na twarz, korzystać z sauny itp. Zob. też krążenia układ.
Naczyniowy układ	krążenia układ.
Nadciśnienie
Skurczowe ciśnienie krwi (w momencie wypompowywania krwi z serca) wzrasta gwałtownie pod wpływem wysiłku fizycznego lub napięcia emocjonalnego, ale w zdrowym organizmie spada ono do poziomu normalnego dosyć szybko.
Przedłużający się stan podwyższonego ciśnienia krwi może stanowić zagrożenie, nawet jeśli nie występują żadne symptomy z powodu szkodliwego wpływu, jakie może ono wywołać w sercu, naczyniach krwionośnych i nerkach. Istnieje współzależność pomiędzy stanem nerek i ciśnieniem krwi, albowiem wysokie ciśnienie może doprowadzić do uszkodzenia nerek. Z drugiej strony, choroba nerek wpływa na cyrkulację krwi i wydzielanie jednego z hormonów, mianowicie reniny, która pomaga w utrzymaniu ciśnienia na normalnym poziomie. Zakłócenia w tej materii doprowadzają do wzrostu ciśnienia krwi. Powstaje w ten sposób zamknięte koło - osłabienie pracy nerek prowadzi do podwyższenia ciśnienia, które w sposób nieunikniony doprowadza do pogłębienia choroby nerek. W tej sytuacji aromatoterapeuta powinien upewnić się, że osoba, którą leczy z nadciśnienia, została przebadana przez specjalistę.
\              '                 247

Przedłużające się nadciśnienie przeciąża serce. Początkowo mięsień sercowy przerasta, aby podołać zwiększonej ilości pracy, ale wreszcie następuje moment, kiedy nie może zapewnić odpowiedniego przepływu krwi (niewydolność krążenia). Największym ryzykiem choroby nadciśnieniowej jest zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia udaru i zakrzepów w naczyniach wieńcowych. Często bowiem nadciśnienie łączy się z miażdżycą, czyli odkładaniem się cząstek tłuszczowych na ścianach naczyń krwionośnych oraz z arte-riosklerozą, czyli zgrubieniem i' stwardnieniem ścian tętnic.
Stosowanie aromatoterapii może obniżyć ciśnienie krwi, ale trzeba równocześnie zmienić sposób odżywiania się i styl życia.
Wiadomo, że masaże z zastosowaniem jednego lub więcej • olejków aromatycznych obniżają ciśnienie. Jest to główna metoda
terapeutyczna przy tej chorobie. Trzeba równocześnie podkreślić, ^ że wszystkie te olejki mają działanie uspokajające, kojące, głęboko 'l relaksujące, fakt nie bez znaczenia, jako że osoby z podwyższonym ciśnieniem często nie potrafią się zrelaksować, nie umieją odpoczywać, przepracowują się ponad miarę albo znajdują się pod wpływem dużego stresu.
;    Długotrwałe studia w londyńskim szpitalu akademickim udowodniły, że masaże skutecznie obniżają ciśnienie i że ten efekt utrzymuje się przez dłuższy okres czasu. Jeśli masaże są stosowane regularnie, ich skutki są jeszcze bardziej wyraźne, a ciśnienie pozostaje na znacznie niższym poziomie nawet przez kilka dni po zabiegu.
Najważniejszymi olejkami w takich przypadkach są: lawendowy, majerankowy, ilangowy. Olejek ilangowy jest bardzo korzy-: stny, kiedy występuje skrócenie i spłycenie oddechu oraz bicie serca jako objawy towarzyszące podniesionemu ciśnieniu krwi. Wszyst-;',. kie te olejki są bardzo przyjemne w postaci masażu, a także w kąpielach zalecanych w przerwach pomiędzy masażami.
Rzeczą istotną jest takie pokierowanie leczeniem aromatotera-peutycznym, aby pacjent zmienił styl życia, cele i dążenia. Jest to nawet o wiele ważniejsze niż leczenie samych objawów choroby, przy czym odstresowujący masaż może być pierwszym krokiem na-tej niełatwej drodze. Często zmieniam olejki, które działają bezpośrednio na podwyższone ciśnienie krwi i podbudowuję kurację
248.

tymi, które mają ogólnie uspokajające, antydepresyjne i podnoszące na duchu działanie w zależności od indywidualnego stanu pacjenta. Najczęściej w takich sytuacjach stosuję olejek rumiankowy, bergamotowy, neroli, różany i kadzidłowcowy.
Stosuję również oczyszczające i odtruwające olejki w rodzaju koperkowego, jałowcowego i cytrynowego, które wraz z odpowiednią dietą pozwalają na utrzymanie ciśnienia na bezpiecznym po< ziomie. Najważniejszy jest tu czosnek, który można przyjmować w postaci kapsułek i drażetek i który należałoby wprowadzić w świeżej postaci do jadłospisu, o ile tylko chory jest w stanie go zaakceptować. Zmniejszenie ilości tłuszczów zwierzęcych w diecie stanowi najistotniejszą w niej zmianę. Właśnie te tłuszcze są odpowiedzialne za ateromę. W znacznym stopniu powinno się ograniczyć spożycie soli oraz stymulantów takich jak herbata, kawa i alkohol. Jeśli się wyłączy je całkowicie na jakiś czas, i być może potem wprowadzi ponownie w niewielkich ilościach, na pewno przyspieszy to wyleczenie.
Łagodne ćwiczenia fizyczne są najlepszym sposobem utrzymania w zdrowiu układu krążenia. Dlatego właśnie zawsze się bardzo cieszę, kiedy uda mi się nakłonić osobę z nadciśnieniem do zapisania się na kurs jogi, ponieważ łączy ona delikatne ćwiczenia z relaksem i możliwością skorzystania z dobrodziejstw medytacji. Każdy system medytacji jest cennym sposobem nauki zwolnienia tempa i wprowadzenia elementu spokoju do codziennego życia. Zob. też c i ś n i e n i e krwi.
Nadwrażliwość na promienie ultrafioletowe
Niektóre olejki aromatyczne wywołują reakcję skóry jak po dłuższym naświetlaniu promieniami ultrafioletowymi, czyli przy silnym nasłonecznieniu, po użyciu lampy kwarcowej i in.
Mówiąc najprościej, zjawisko przypomina bardzo ostre poparzenia słoneczne i może trwać przez kilka dni, aż pojawi się opalenizna. W nielicznych przypadkach może wystąpić reakcja uczuleniowa.
249

Do najbardziej znanych olejków wywołujących efekt opalenizny należą olejek bergamotowy i kilka innych olejków z rodziny cytrusowych, w tym: cytrynowy, limowy (Citrus aur-anti'folia), gorzkopomarańczowy. Inne olejki cytrusowe jak grejpfrutowy, słodkopomarańczowy i tangerinowy nie wykazują takich właściwości, ale także powinny być stosowane z umiarem. Werbena również uwrażliwia na światło, podobnie jak ruta, korzeń arcy-dzięgla i akacja Farnesa (Acacia farnesiand). Te cztery ostatnie nie są często stosowanymi olejkami, natomiast olejek bergamotowy ma wiele innych cennych właściwości często wykorzystywanych.
Należy unikać tych olejków przed intensywnym opalaniem w promieniach słońca albo pod lampą kwarcową.
Olejku bergamotowego używano niegdyś do produkcji preparatów samoopalających, ale ostatnio zaprzestano tej praktyki, ponieważ są dowody na to, że powoduje on raka skóry. Dotyczy to chyba wszystkich wymienionych wyżej olejków, ale wiemy na ten temat wciąż za mało.
Nagietek
Prawdziwych nagietków (Calendula officinalis) używa się okazjonalnie do produkcji niewielkich ilości absolutu, ale jest on rzadko dostępny w handlu. Przeważająca część olejków nagietkowych to olejki infuzyjne, uzyskane drogą maceracji płatków a czasami także liści w łagodnych olejkach. Taki olejek infuzyjny jest bardzo cenny w aromatoterapii ze względu na właściwości likwidujące dolegliwości skórne. Chociaż w butelce ma on zieloną barwę, dodany do kremów nadaje im piękny złoty kolor. Kremy zaś są najczęstszą formą jego użycia. Często dodaję olejku nagietkowego do kremu, który przygotowuję dla ludzi o popękanej skórze, zwłaszcza dla osób o zniszczonych przez pracę, zimno i wodę dłoniach. Przydaje się on także do leczenia mniejszych problemów skórnych u dzieci, jak wysypki i otarcia. Karmiące matki stosują ten krem do leczenia popękanych sutków. Pomaga on również przy żylakach i chronicznych aftach.
250

Starzy zielarze zachwalają zalety kwiatów nagietka, które korzystnie wpływają na poprawę wzroku, a także działają antyde-presyjnie. W najstarszych herbarzach autorzy twierdzą, że nagietki "poprawiają serce", co, jak się wydaje, rozumiano zarówno w fizycznym jak psychicznym sensie. Takie metaforyczne określenia jak: ,,przynosi ulgę sercu i duszy" powtarzają się równie często co zwroty w rodzaju: "wzmacnia i wspomaga rozgorączkowane serca". Świeże lub wysuszone płatki nagietków dodaje się do rosołu dla zapachu oraz dla korzystnych właściwości leczniczych. Są one również doskonałym dodatkiem do sałatek. W tej postaci używa się ich jako przyprawy nagietkowej.
Na końcu muszę dodać, że nie wolno mylić prawdziwych nagietków (Calendula) z nagietkami afrykańskimi, zwanymi też aksamitkami, które występują w kilku odmianach (Tagetes patulus, Tagetes erectus). Są to rośliny całkowicie różniące się pod względem właściwości terapeutycznych, przynależności botanicznej, ale ponieważ w języku angielskim obie rośliny noszą nazwę Marigold, wielu producentów myli je i nakleja niewłaściwe etykiety na swoje produkty. Zdarzyło mi się raz ujrzeć w pewnym sklepie olejek z nalepką Calendula/Taget, gdzie zastosowano równocześnie dwie łacińskie nazwy, oznaczające przecież różne rośliny! Z czego zaś powstał olejek, nie wiadomo. Chcąc więc kupić olejek nagietkowy, trzeba upewnić się co do jakości towaru.
Nastroje
Olejki aromatyczne wpływają na zmianę nastroju, zwłaszcza te, które mają charakter antydepresyjny i po4noszący na duchu, na przykład bergamotowy, pomarańczowy i /inne cytrusowe olejki;
W niektórych okresach czasu bardziej odpowiednie mogą się okazać olejki o działaniu uspokajającym, stymulującym, równoważącym lub innym.
Doprawdy wszystkie sposoby zastosowania olejków, czyli masaże, kąpiele, perfumy itd. są jednakowo skuteczne pod tym względem, niemniej najprostszą i chyba najbardziej efektywną metodą
251

wpływania na nastrój kogoś, kto przebywa w jakimś określonym pomieszczeniu, jest rozpylanie olejków w powietrzu - można w tym celu posłużyć się pulweryzatorem - sprayem, generatorem aerozolowym, ogrzewaczem lub po prostu umieścić kilka kropli olejku na żarówce lub kaloryferze.
Naturopatia
Głównym założeniem naturopatii jest pogląd, że organizm wyleczy się sam, jeśli stworzy mu się odpowiednie warunki. Aby te warunki uzyskać, naturopata posługuje się metodami dietetycznymi, zwłaszcza postem, hydroterapią, technikami relaksacyjnymi i czasami technikami manualnymi (manipulacyjnymi). Współczesna naturo-patia włączyła również użycie witamin i składników mineralnych.
Ten system doskonale współgra z aromatoterapią, zwłaszcza w przypadku chorób przewlekłych. Masaże, kąpiele aromatyczne itd. pobudzają procesy samowyleczenia zachodzące w organizmie, a naturopata zapewnia fachową poradę dietetyczną itp.
Metody i zasady naturopatii zostały przejęte przez wielu różnych terapeutów komplementarnych, zwłaszcza tych, którzy opierają się na doradztwie żywieniowym. Zob. też dieta, osteopatia.
Nerek zapalenie
Zapalenie nerek (nephritis) może być ostre lub przewlekłe, ale zawsze jest to bardzo poważna choroba i nikt nie powinien próbować leczenia wyłącznie środkami aromatoterapeutycznymi. Należy koniecznie skonsultować się z lekarzem, homeopatą lub specjalistą od akupunktury, a wówczas olejków można używać jako uzupełnienia zaleconej kuracji. (Oczywiście należy pamiętać, że olejki mogą być antidotami dla środków homeopatycznych i dlatego należy stosowanie aromatoterapii uzgodnić z prowadzącym homeopatą.)

•252

Zastosowanie mogą mieć wszystkie olejki ogólnie tonizujące pracę nerek i oczyszczające je, z olejkiem rumiankowym na czele, Olejek cedrowy i jałowcowy są oczyszczające i odtruwające, ale należy ich używać naprawdę w bardzo małych ilościach, najlepiej w postaci kąpieli aromatycznych. Polecam delikatny masaż pleców fcfw okolicach nerek.
!   Herbatki ziołowe, korzystne dla nerek, zwłaszcza rumiankowe l i pokrzywowe, są doskonałym uzupełnieniem wszystkich innych sposobów i metod leczniczych. Zob. też n e r k i.
Nerki
Nerki są odpowiedzialne za właściwy przebieg ważnych procesów życiowych zachodzących w organizmie. Oczyszczają one krew ze zbędnych odpadów i toksyn, przefiltrowują je i wydalają z organizmu wraz z moczem. Nerki kontrolują poziom potasu i sodu we krwi i regulują ilość płynów w całym ustroju. Jeśli którakolwiek z tych funkcji ulegnie zachwianiu, nagromadzenie trucizn w organizmie może stanowić zagrożenie dla życia. Nerki uczestniczą również w regulacji ciśnienia krwi poprzez kontrolę ilości usuwanych z ustroju płynów, wspomagają również produkcję czerwonych ciałek krwi.
Nerki są parzystymi organami o kształcie fasoli, umiejscowionymi z tyłu, po obu stronach kręgosłupa. Ochraniają je dolne żebra. Nerki łączą się z pęcherzem dwoma moczowodami, które wyprowadzają mocz z nerek do pęcherza.
Olejki aromatyczne głęboko oddziałują na nerki, ponieważ olejek krąży we krwi, a cała objętość krwi dwukrotnie przechodzi przez nerki w ciągu jednej godziny. Niebezpieczna praktyka doustnego przyjmowania olejków eterycznych, a nawet stosowanie nadmiernych ich ilości zewnętrznie (olejki bowiem bardzo szybko przenikają do krwi) może spowodować przeciążenie i wreszcie uszkodzenie nerek.
Olejki, które mają korzystny wpływ na nerki, przedostają się do nich w ten sam sposób, ale oczywiście należy zachować ostrożność
253

co do ilości, wymaganych proporcji, metod i częstotliwości użycia. Olejki: rumiankowy, cedrowy i jałowcowy działają na nerki tonizu-jąco, usuwają również infekcje tych organów w rodzaju odmied-niczkowego zapalenia nerek. Uważam jednak, że nie powinno się leczyć tego typu chorób wyłącznie środkami aromatoterapeutycz-nymi, wszystkie schorzenia nerek wymagają wiedzy medycznej, dokładnej diagnozy i obserwacji. Olejki aromatyczne mogą odegrać ważną i pożyteczną rolę jako środek pierwszej pomocy, przed wezwaniem lekarza i potem jako postępowanie równoległe do zasadniczego leczenia medycznego. Wzmocnią one nerki i przyspieszą wyleczenie.
Moczopędne olejki aromatyczne zwiększają przepływ moczu i są przydatne, kiedy mamy do czynienia z zatrzymaniem płynów lub kiedy organizm musi wyzbyć się dużej ilości nagromadzonych toksyn. Jednakże wszystkie środki moczopędne należy stosować ostrożnie i nigdy przez dłuższy okres czasu. Zawierzenie środkom moczopędnym może spowodować przeoczenie poważnych schorzeń nerek, które niekiedy wymagają natychmiastowej pomocy. Środki moczopędne są również niebezpieczne dlatego, że sztuczne zwiększenie ilości moczu doprowadza do zakłóceń w mechanizmach kontrolujących równowagę poziomu płynów, poziomu potasu i sodu itd. Olejkami moczopędnymi są wszystkie trzy wymienione wyżej oraz olejki: cyprysowy, eukaliptusowy, koperkowy, kadzi-dłowcowy, geraniowy i rozmarynowy. Zob. też moczowe drogi, moczowego pęcherza zapalenie.
Neroli
Olejek neroli otrzymuje się z kwiatów gorzkiej pomarańczy (Citrus yulgaris) zwanej też pomarańczą sewilską. Jego nazwa pochodzi od imienia włoskiej księżniczki, która przedkładała ten olejek ponad wszystkie inne perfumy. Do aktywnych składników neroli należą:
nerol, geraniol, indol, jasmon, oraz estry - antranilowy, enzo-inowy i fenylacetowy.
254
Olejek produkuje się zwykle metodą wyciągów tłuszczowych, chociaż czasami stosuje się również destylację parową. Jest on tłusty, ciemnobrązowego koloru, ma gorzkosłodki zapach. Jednakże odpowiednio rozcieńczony jako olejek do masażu, kąpieli albo jako krem itd. posiada jeden z najpiękniejszych zapachów znanych w aromatoterapii. Stosuje się go szeroko w przemyśle perfumeryjnym i jest on składnikiem prawdziwej wody kolońskiej.
Działa antydepresyjnie, antyseptycznie, rozkurczowo, mą właściwości afrodyzjaku i łagodnego środka uspokajającego, ponadto kilka ważnych zastosowań w leczeniu stanów fizycznych. Moim zdaniem najważniejszą zaletą neroli jest likwidowanie stresów. Szczególnie cenny wydaje się w stanach lękowych, można go stosować w sytuacjach powodujących większe napięcia psychiczne, choć przede wszystkim wykorzystuje się go w leczeniu poważniejszych i długotrwałych stanów lękowych.
Jest przydatny w opanowaniu szoku i histerii. Dobry na bezsenność, zwłaszcza jeśli niemożność uśnięcia wypływa z lęku. Najlepiej wówczas działa w postaci kąpieli przed snem.
Neroli szczególnie korzystnie wpływa na cerę, ponieważ pobudza wzrost nowych żywych warstw skóry, i przez to, można rzec, ma charakter środka odmładzającego. Nadaje się do pielęgnacji wszystkich typów skóry, ale najbardziej służy suchej i wrażliwej cerze. Delikatny zapach czyni z niego świetny dodatek do wszystkich kosmetyków.
Jedną z fizycznych właściwości neroli jest usuwanie skurczów mięśni gładkich, zwłaszcza w' obrębie układu trawiennego. To wyjątkowo dobry środek przy chronicznych biegunkach, przede wszystkim takich, które wynikają z napięć nerwowych.
Neroli doskonale daje się komponować z innymi olejkami kwiatowymi, zwłaszcza z różanym i jaśminowym.
Sława neroli jako afrodyzjaku wypływa zapewne nie z bezpośredniego stymulującego czy hormonalnego działania, jak to jest w przypadku niektórych innych olejków, lecz z właściwości uspokajania każdego napięcia nerwowego, również tego, które może się
255

pojawić przed seksualnym zbliżeniem. Taki stan napięcia i lęku, jak wiele problemów seksualnych, stanowi poważną przeszkodę i powoduje pogłębienie strachu i depresji. Neroli jest jednym ze środków ułatwiających pokonywanie tych trudności. Tradycja wplatania kwiatów pomarańczy do wianuszka panny młodej wynika ze znajomości natury i właściwości tej rośliny i jej zapachu. Później wiedza ta uległa zapomnieniu i, choć zwyczaj pozostał, świeże kwiaty zastąpiono papierowymi, a potem plastikowymi imitacjami.
Nerwowy system
System nerwowy należy rozumieć jako zespół samodzielnych, ale współzależnych części. Składa się on z centralnego lub ośrodkowego układu nerwowego z mózgiem i rdzeniem kręgowym, obwodowego układu nerwowego, który przekazuje wrażenia zimna, gorąca, bólu itd. z całego ciała do ośrodkowego układu nerwowego i odbiera z niego impulsy niezbędne do wprawienia w ruch mięśni, oraz z autonomicznego systemu nerwowego, który przewodzi impulsy z i do poszczególnych organów oraz wyspecjalizowanych nerwów czuciowych, umożliwiających widzenie, słyszenie odczuwanie smaków i zapachów.
Oddziaływanie olejków aromatycznych oraz masażu na różne funkcje układu nerwowego stanowi ważny element aromatoterapii. Na przykład olejki przeciwbólowe osłabiają aktywność zakończeń nerwowych, które przekazują sygnał bólu. Rozkurczowe olejki działają uspokajająco na nerwy, wyzwalające aktywność mięśniową. Olejki uspokajające obniżają nadaktywność całego układu nerwowego. Występuje duża zbieżność właściwości i zastosowań w poszczególnych olejkach, ponieważ olejki przeciwbólowe są zarazem uspokajające i częstokroć rozkurczowe. Na przykład olejki: bergamotowy, rumiankowy, lawendowy i majerankowy wykazują wszystkie trzy właściwości, podczas gdy eukaliptusowy, miętowy i rozmarynowy są przeciwbólowe i rozkurczowe, ale nie uspokajające. Nic dziwnego, że wymienione- olejki są uważane za
256

najcenniejsze i należą do najczęściej stosowanych w aromatoterapii i że posługujemy się nimi we wszystkich przypadkach, kiedy mamy do czynienia z bólem i skurczami w mięśniach lub organach wewnętrznych.
Innymi olejkami, które z kolei łączą właściwości uspokajające z rozkurczowymi są: z szałwii muszkatołowej, cyprysowy, jałowcowy, melisowy, neroli, różany i sandałowy. Z wymienionych neroli ma wyraźny wpływ na autonomiczny układ nerwowy, rządzący układem trawiennym, dzięki czemu leczy biegunki na tle nerwowym i skurcze jelit. Olejek sandałowy szczególnie skutecznie działa na nerwy dróg oddechowych i jest jednym z najlepszych środków na powstrzymanie kaszlu na tle nerwowym.
Olejki o korzystnym, tonizującym działaniu na układ nerwowy jako całość to: rumiankowy, z szałwii muszkatołowej, jałowcowy, lawendowy, majerankowy, melisowy i rozmarynowy.
Neuralgia
Neuralgia oznacza bóle pochodzenia nerwowego. Może odnosić się do każdej części obwodowego układu nerwowego - na przykład ischias, oznaczający ból w nerwie kulszowym, jest również rodzajem neuralgii - ale najczęściej terminu tego używa się do opisu bólów nerwowych w obrębie twarzy.
Ból powodowany przez tę chorobę może być bardzo silny i ortodoksyjna medycyna ucieka się czasami do bardzo drastycznych środków, łącznie z usunięciem porażonego nerwu.
Silne przeciwbólowe olejki aromatyczne są lepszą alternatywą, a najskuteczniejszą metodą ich użycia są gorące kompresy na zaatakowaną część ciała. Olejki: rumiankowy, z szałwii muszkatołowej, lawendowy, majerankowy i rozmarynowy są najbardziej skuteczne. Można ich używać na przemian albo mieszać razem tak, by przynosiły jak największą ulgę.
l ^ - Aromatoterapia od A do Z	257

Niaouli
Niaouli otrzymujemy z roślin Melaleuca viridiflora. Jest to olejek blisko spokrewniony z kadżeputem, wytwarzanym z odmiany Melaleuca leucodendron. Obydwa olejki są często mylone, chociaż istotne różnice w składzie, zapachu i właściwościach czynią taką pomyłkę niewybaczalną. Żaden dobry dostawca nie zastąpi jednego drugim. Olejek ten można czasem spotkać w sprzedaży pod starą nazwą gomenol. Słowo pochodzi od nazwy portu w Indiach Wschodnich - Gomenu, w którego pobliżu destylowano ten olejek i w którym załadowywano go na okręty. Stąd wzięło się określenie Gomenoil - "olejek z Gomenu", czyli gomenol. Dzisiaj większość dostaw pochodzi z Australii.
Olejek ten pozyskuje się z liści i młodych gałązek, ma barwę od jasnej do ciemnożółtej, silny, ciepły, kamforowy zapach. Zawiera od pięćdziesięciu do sześćdziesięciu procent cyneolu, eukaliptol, terpinol, pinen, limonen i różne estry.
Powód, dla którego należy odróżniać ten olejek od jego "kuzyna" kadżeputu, jest taki, że w przeciwieństwie do ostatniego : niaouli nie wywołuje podrażnień skóry ani błony śluzowej, jeśli stosuje się go w odpowiednio rozcieńczonej postaci. Można go więc bezpiecznie stosować w masażu, do płukania gardła, a nawet do irygacji pochwy. Używano go w szpitalach francuskich jako środka antyseptycznego w ginekologii i położnictwie.
Nadaje się do leczenia mniejszych ran i poparzeń. W przypadku ran ciętych i otarć, zwłaszcza jeśli do rany dostał się jakiś brud, należy rozcieńczyć pięć do sześciu kropli niaouli w dwustu pięćdziesięciu mililitrach przegotowanej i ostudzonej wody i przemyć kilkakrotnie skaleczenie. W razie oparzeń należy spryskać czystym olejkiem kawałek gazy i przyłożyć ją do poparzonego miejsca. Olejek jest silnym stymulantem, ułatwiającym tworzenie nowej tkanki, dlatego znacznie przyspiesza proces gojenia obrażeń.
Ponieważ nie wywołuje podrażnień skóry i równocześnie jest silnym antyseptykiem, nadaje się do leczenia trądziku i innych podobnych dolegliwości, na przykład czyraków. Co prawda niaouli nie jest tym olejkiem, który wybieram jako pierwszy do leczenia wyżej wymienionych stanów, ale kiedy kuracja się
258

przeciąga, istnieje konieczność zmiany stosowanego olejku co parę tygodni.
Niaouli jest skuteczny w leczeniu infekcji dróg oddechowych. Nadaje się do nacierania piersi oraz do inhalacji. Ponieważ jest dosyć silnym stymulantem, lepiej nie używać go późnym wieczorem, chyba że w połączeniu z jakimś olejkiem uspokajającym w rodzaju lawendowego, inaczej wystąpią trudności z zaśnięciem.
Mało znanym, ale cennym zastosowaniem niaouli jest jednoczesne stosowanie z radioterapią przy leczeniu raka. Cienka warstwa olejku rozprowadzona na skórze przed każdym zabiegiem bombą kobaltową chroni przed poparzeniami albo zmniejsza ich nasilenie. Prawdopodobnie właściwości pobudzania wzrostu tkanek sprawiają, że oparzeliny goją się znacznie szybciej. Zob. też ka-dżeput, t i.
Niedociśnienie
Ciśnienie krwi, które jest niższe niż przyjęta norma, jest zjawiskiem o wiele rzadszym niż nadciśnienie, a jego następstwa dla zdrowia są znacznie mniej groźne. Niemniej ludzie, których ciśnienie jest wyraźnie za niskie, mają skłonność do zawrotów głowy i omdleń. Kiedy ich ciśnienie spada jeszcze bardziej, nawet w nieznacznym stopniu, mózg nie dostaje odpowiedniej ilości krwi i tlenu i następuje utrata przytomności. Ludzie tacy zazwyczaj skarżą się na uczucie zimna i łatwo się męczą.
Olejek rozmarynowy podnosi ciśnienie krwi do normy. Jest to olejek tonizujący i pobudzający, a więc zaspokaja pod wieloma względami potrzeby ludzi o obniżonym ciśnieniu. Przydatne są również inne olejki stymulujące, na przykład miętowy i z czarnego pieprzu, zwłaszcza przy stałych skłonnościach do omdleń, ale nie wolno ich nadużywać. Również olejki: hyzopowy i szałwiowy są skuteczne przy niedociśnieniu, ale obydwa niosą ze sobą pewne ryzyko toksyczności. W tej sytuacji odradzam ich stosowanie, chyba że o ich użyciu zadecyduje aromatoterapeuta z dużą praktyką.
259

Najkorzystniejszą formą leczenia jest energiczny masaż. Dobrze jest jednocześnie uprawiać regularnie gimnastykę, co znakomicie usprawnia układ krążenia. Zob. też ciśnienie krwi.
Niemowlęta
Metody stosowania olejków we wczesnych okresach życia zostały precyzyjnie opisane w haśle -> aromatoterapia i dzieci, ale kiedy myślimy o niemowlętach, należy wziąć pod uwagę kilka dodatkowych czynników. Stosując olejki w leczeniu dzieci, zawsze powinno się je rozcieńczać przed dodaniem do kąpieli, a w przypadku niemowląt, jest to tym ważniejsze, że one jeszcze częściej ssą kciuk lub dłoń albo pocierają piąstkami oczy. Nie rozcieńczony olejek pozostanie na powierzchni wody jako coś w rodzaju błony, którą dziecko może łatwo przenieść z ręki do ust albo oczu narażając się na niebezpieczeństwo. W żadnym Wypadku nie powinno dochodzić do kontaktu olejków z oczami, nawet w przypadku dorosłych, ponieważ podrażniają rogówkę. O ile jednak dla dorosłych będzie to po prostu niemiłe, o tyle u małego dziecka może wywołać trwałe uszkodzenie oka z możliwymi zakłóceniami widzenia. Nie rozcieńczony olejek w ustach może spowodować uszkodzenia wrażliwych tkanek, a połknięty niszczy śluzówkę żołądka.
Przed wlaniem olejku do kąpieli, trzeba go dokładnie wymieszać z kilkoma łyżeczkami oleju migdałowego, sojowego lub innej mieszanki olejów, względnie z filiżanką pełnotłustego mleka. Jedna kropelka olejku rumiankowego lub lawendowego wystarczy w kąpieli dla niemowlęcia, aby usunąć małe dolegliwości i poprawić sen. Regularne dodawanie olejku do kąpieli zapobiega wysypkom, albowiem większość olejków na jakiś czas uniemożliwia rozwój bakterii na skórze.
Jeśli wysypka staje się większym problemem, kojące działanie mogą okazać kremy z dodatkiem olejku nagietka lub rumianku, ponadto w przypadku trudno gojących się pęknięć skóry warto dodać do kremu odrobinę benzoinu lub mirry.
260

Bardzo bezpiecznym i skutecznym sposobem użycia olejków przy kaszlach, grypach i innych chorobach dróg oddechowych u niemowląt jest po prostu umieszczenie kropli odpowiedniego olejku na prześcieradle w dziecinnym łóżeczku. W ten sposób dziecko przez cały czas będzie wdychało ulatniający się olejek. Metodę tę można z powodzeniem i bez ryzyka stosować już u kilkudniowych niemowląt. Innym, równie dobrym sposobem, jest rozpylanie olejków w dziecinnym pokoju, co łagodzi kaszel, przeziębienia i reguluje sen.
Pojedyncza kropelka olejku lawendowego umieszczona na nocnej koszulce lub piżamce niespokojnego dziecka czy takiego, które zaczyna raczkować, czyni niekiedy cuda. Znam dzieci, które po tym zabiegu spały nawet i czternaście godzin, pozwalając odpocząć matce i całej rodzinie.
Ząbkowanie przyczynia w niemowlęctwie najwięcej kłopotów i zostało omówione w odrębnym haśle.
Jeśli dziecko cierpi na bolesną kolkę, można zredukować ból poprzez delikatny masaż brzuszka. Należy wpuścić dwie krople olejku rumiankowego lub lawendowego na łyżeczkę od herbaty oleju migdałowego, sojowego lub innego (radzę go uprzednio lekko ogrzać), następnie naoliwić nim dłoń i przystąpić do masażu, który zawsze wykonuje się zgodnie z ruchem wskazówek zegara zdecydowanymi, ale delikatnymi ruchami przez około pięć minut. Jeśli nie następuje poprawa, można również położyć dziecko w poprzek kolana twarzą do dołu i delikatnie rozmasować dolną część pleców.
Wiele niemowląt cierpi na ból ucha podczas ząbkowania albo przeziębień. Najbezpieczniejszym sposobem ulżenia w bólu jest delikatny masaż wokół ucha i trochę niżej w kierunku szyi. Używa się przy tym rozcieńczonego olejku rumiankowego. Jeśli jednak ból ucha trwa zbyt długo, nie odkładaj wizyty u lekarza. Zob. też dzieci i aromatoterapia, kąpiele, przeziębienie, ucha zapalenie, ząbkowanie.
261

Niestrawność
Niestrawności można zaradzić poprzez delikatny masaż brzucha z zastosowaniem takich łagodzących olejków jak: rumiankowy, lawendowy lub majerankowy. Skutecznie działa gorący kompres z którymś z wyżej wymienionych olejków. Nakłada się go na okolice żołądka i zmienia się tak często, jak zajdzie potrzeba.
Picie herbatek rumiankowych, koperkowych lub miętowych bardzo przyspiesza powrót do normy.
O
Obrzęk
Obrzęk wywołuje nagromadzenie zbędnych płynów w tkankach. Obrzęki mogą być zlokalizowane i okresowe, jak w przypadku zwichniętego stawu, albo mogą obejmować większą powierzchnię czy nawet całe ciało.
Ogólny obrzęk jest często symptomem poważnej choroby, takiej jak postępująca wada serca lub poważna niewydolność nerek. W tej sytuacji żaden aromatoterapeuta (chyba że ma specjalistyczne wykształcenie medyczne) nie powinien leczyć tych stanów inaczej niż we współpracy z lekarzem specjalistą zajmującym się akupunkturą, czy homeopatą z wykształceniem medycznym.
Jednakże istnieje wiele form obrzęków, które można skutecznie leczyć za pomocą olejków aromatycznych, zwłaszcza przedmie-siączkowe zatrzymywanie płynów. Takie obrzęki doskonale reagują na masaż, wykonywany w tydzień do dziesięciu dni przed spodziewanym okresem. Najlepsze dla tych celów są olejki: koperkowy, geraniowy i rozmarynowy.
Olejki rozmarynowy i geraniowy w połączeniu doskonale usuwają obrzęki nóg i stawów skokowych, które pojawiają się po dłuższym staniu i w ostatnich miesiącach ciąży. Niektórzy ludzie skarżą się na tego rodzaju obrzęki podczas długich lotów. Masaż nóg, długimi pociągnięciami, zawsze od kostek do góry, naprawdę redukuje opuchliznę. Chociaż oczywiście zawsze lepszy jest masaż wykonywany przez doświadczonego terapeutę, nogi są tą częścią ciała,
263

gdzie można zastosować automomasaż. I jest on bardzo korzystny pomiędzy wizytami u aromatoterapeuty. Co do olejków, to wolę przyrządzać maść z geraniowym i rozmarynowym, niż stosować je ' w masażu. Maść jest po prostu łatwiejsza w użyciu.
Oba te olejki mają korzystny wpływ na układ limfatyczny, który odpowiada za drenowanie z tkanek nadmiaru płynów. Z tego względu wyspecjalizowana forma masażu - masaż limfatyczny - jest najlepszą metodą leczenia obrzęków, chociaż każdy masaż z zastosowaniem odpowiedniego olejku jest pożyteczny.
Akumulacja płynów często wiąże się z nagromadzeniem odpadów toksycznych w organizmie. Przykładem jest cellulitis. Jest to dowód na to, jak ustrój dąży do neutralizacji toksyn poprzez ich rozcieńczenie. Olejki odtruwające w rodzaju koperkowego, jałowcowego i cytrynowego mogą tu okazać wielką pomoc.
Czasami zatrzymywanie płynów w okolicy brzucha albo nawet w całym ciele świadczy o alergii pokarmowej. I w tym przypadku organizm dąży do unieszkodliwienia alergenu poprzez otoczenie go dużą ilością wody. Jeśli leczenie aromatoterapeutyczne nie przyniesie spodziewanych efektów i jeżeli nie wchodzi w grę jakaś inna poważna choroba, należy wziąć pod uwagę i taką ewentualność. Porada dietetyka lub ekologa-klinicysty może się okazać bardzo przydatna. Zob. też cellulitis, limfatyczny układ, zespół przedmiesiączkow y.
Oczy
Nigdy nie wolno stosować olejków eterycznych na oczy ani dopuszczać do jakiegokolwiek z nimi kontaktu. Jeśli przypadkowo olejek eteryczny dostanie się do oka, należy przemyć je olejem roślinnym - migdałowym, słonecznikowym albo oliwą. Nie używaj do przemywania wody, ponieważ to tylko pogorszy sytuację. Jeśli do oka dostała się duża ilość olejku aromatycznego albo jeśli wystąpiło silne względnie długotrwałe pieczenie, trzeba skorzystać z porady lekarza, ewentualnie udać się na pogotowie.
264

W przypadkach łagodnych podrażnień oka lub ocznych infekcji można stosować napar z rumianku ochłodzonego do temperatury ciała albo trochę niższej, wody różanej oraz homeopatycznych preparatów z eufrazji (świetlika).
Odciski
Do odcisków powstałych w wyniku noszenia niewygodnego obuwia najlepiej przyłożyć gazik nasączony kilkoma kroplami olejku lawendowego. Jeśli odcisk jest duży, warto przekłuć go w kilku miejscach dobrze wy sterylizowaną igłą, a następnie skropić nie rozcieńczonym olejkiem lawendowym i przykryć gazą. Mirrę zmieszaną w równych częściach z olejkiem lawendowym stosuje się wtedy, kiedy z odcisku wydziela się wysięk. Natomiast olejek benzoesowy przyspiesza gojenie skóry po uprzednim zaaplikowaniu lawendowego.
Nie należy oklejać odcisków plastrem, który przepuszcza mało powietrza lub nie przepuszcza go wcale. Plaster zastępujemy opatrunkiem z gazy, tak aby skóra mogła oddychać.
Ludzie, którzy są szczególnie narażeni na odciski - biegacze, turyści, sportowcy i tancerze - używają nalewki benzoesowej (w postaci tak zwanego "balsamu zakonnego") do smarowania palców u nóg i innych wrażliwych partii stopy, zarówno w celach leczniczych, jak też profilaktycznych.
Odmładzanie
Pragnienie odzyskania utraconej młodości zajmowało umysły ludzkie od najdawniejszych czasów. Wielu pragnęło odkryć eliksir, który albo przedłuży życie, albo przywróci młodość.
Nie ma dowodu na to, że aromatoterapia potrafi przedłużać życie, ale jeśli zgodzimy się z powiedzeniem, że "śmierć jest pewna, ale czas śmierci nie jest pewny", możemy z pomocą olejków aromatycznych poprawić zdrowie, wygląd, zwiększyć i przedłużyć
265
aktywność, zarówno fizyczną jak też psychiczną daleko poza granicę, kiedy powolny spadek sił uważany jest zwykle za nieunikniony.
Powinno się raczej mówić o przedłużeniu procesu starzenia niż o odmładzaniu i oczywiście najlepszą porą na podjęcie walki ze starzeniem się jest czas, gdy jesteśmy jeszcze stosunkowo młodzi i pełni życia. Niemniej i doktor Jean Valnet, i Marguerite Maury relacjonują zdumiewające historie, w których starość - zarówno fizyczna, jak umysłowa - cofnęła się, a ich pacjenci pozostali aktywni i sprawni do późnych lat.
Wszystkie olejki aromatyczne są do pewnego stopnia cytofilak-tykami, to znaczy wspomagają wzrost nowych zdrowych komórek, a przecież właśnie na poziomie komórkowym rozpoczyna się degeneracja, o której myślimy, że jest nierozerwalnie związana z wiekiem. Poszczególne komórki organizmu żyją przez kilka dni albo kilka miesięcy w zależności od typu i funkcji, jakie spełniają, a zdrowie i witalność zależy od stałej ich wymiany. Infekcje, niewłaściwe odżywianie, czynniki środowiskowe i inne na równi z postępującym wiekiem prowadzą do zwolnienia procesu reprodukcji komórkowej. Gorzej, nowe komórki mogą od razu powstawać w formie zdegenerowanej, przez co organy i układy organizmu funkcjonują mniej efektywnie. Owo obniżanie się sprawności często postrzega się jako coś nieuniknionego, ale w rzeczywistości można wiele zrobić, aby temu zapobiec.
Najsilniejszymi cytofilaktykami są olejki: lawendowy i neroli. Regularne stosowanie tych olejków w postaci masażu i kąpieli pomaga w usprawnieniu reprodukcji komórek i utrzymaniu jej na takim poziomie, jaki występuje w młodości w sposób naturalny. Dzięki temu przedłuża się zdrowie i sprawność.
Codzienne stosowanie olejków aromatycznych w domu w postaci kąpieli, rozpylaczy czy ogrzewaczy do olejków, wraz z innymi środkami jest doskonałym sposobem na ochronę przed infekcjami, również na zwiększenie odporności organizmu, co jest ważne z punktu widzenia utrzymania zdrowia i "młodego" ciała.
Olejki aromatyczne nadają się także do leczenia wielu chorób degeneracyjnych związanych z wiekiem - artretyzmu i reuma-
266

tyzmu, ischiasu, chronicznego bronchitu, żeby wymienić tylko niektóre z nich.
Inne olejki równoważą poziom poszczególnych hormonów i są bardzo korzystne dla kobiet w czasie i po przekwitaniu. Jeszcze inne pobudzają lub uspokajają centralny układ nerwowy, lub poszczególne organy - serce, żołądek, płuca, wątrobę itd. Mogą mieć tonizujący lub pobudzający wpływ na mózg, dzięki czemu zapobiegają takim problemom jak utrata pamięci lub zdolności koncentracji.
Zewnętrzne oznaki starzenia się, zwłaszcza obwisłą skórę i zmarszczki; można zminimalizować do pewnego stopnia, a nawet całkowicie zlikwidować dzięki olejkom: kadzidłowcowemu, sandałowemu, jaśminowemu, różanemu, a także lawendowemu i neroli, o których już wspomniałam.
Nie można także lekceważyć prawidłowego odżywiania się. Komórki nie mogą funkcjonować i reprodukować się we właściwy sposób bez bogatych dostaw rozmaitych składników odżywczych, w tym protein, aminokwasów, które w nich znajdujemy, całego zestawu witamin, minerałów i elementów śladowych. Doświadczony aromatoterapeuta również może udzielić porad co do programu dietetycznego, zapobiegającego procesom starzenia, albo skierować pacjenta do odpowiedniego dietetyka. Nikt nie wie dokładnie, do jakiego stopnia dodatki chemiczne i zanieczyszczenie pożywienia, wody i powietrza wpływają na przedwczesne starzenie, ale ciągle rośnie liczba dowodów na to, że wpływają, toteż warto | unikać ich tak dalece, jak jest to możliwe. Należy więc, o ile to li możliwe, spożywać produkty świeże, wyhodowane w sposób natu-I ramy. Podstawą jest dieta wegetariańska z niewielkim dodatkiem ' białego mięsa i ryb, jeśli ktoś nie może się bez tego obyć. Większość zwierząt hoduje się na paszach z roślin, które były opryskiwane i zasilane chemicznie, rutynowo dodaje się do nich antybiotyki, hormony wzrostowe i płciowe, pomimo że jest to nielegalne w wielu krajach. Spożywając mięso takich zwierząt, pochłaniamy ogromne dawki niewidzialnych środków chemicznych. Jeśli nie macie obiekcji moralnych w związku ze spożywaniem mięsa w ogóle, powinniście się postarać o dostawy z hodowli, stosujących metody organiczne.
267

Gotowanie niszczy wiele ważnych składników odżywczych i zmienia charakter innych, trzeba więc przynajmniej połowę naszego pożywienia zjadać w postaci surowej.
Ćwiczenia fizyczne są bardzo istotne nie tylko do utrzymania sprawności mięśni, ale również do zapewnienia odpowiedniej dostawy tlenu do każdej komórki naszego ciała. Bez tlenu umieramy. Przy zredukowanym poziomie zaopatrzenia w tlen komórki funkcjonują mniej sprawnie. Ćwiczenia gwarantują, że pobieramy dostateczną ilość tlenu i że nasze serce skutecznie pompuje go wraz z krwią do całego ciała.
Równie ważne są odpowiedni wypoczynek i właściwy relaks. Stres i napięcia obniżają efektywność organizmu szybciej niż cokolwiek innego. W tym miejscu znowu wracamy do aromatote-rapii, ponieważ masaż i kąpiele aromatyczne to najbardziej skuteczne, najlepsze spośród dostępnych technik odstresowujących.
Odmrożenia
Odmrożenie jest wynikiem wadliwego krążenia krwi w wyniku ekstremalnego obniżenia temperatury. Przeważnie dotyczy palców. rąk i nóg, ale często również uszu i innych części ciała. Kiedy skóra;;
się ochładza, powierzchniowe naczynia krwionośne zwężają się, przez co zmniejsza się dopływ krwi do tkanek podskórnych i skóry. U ludzi o wadliwym krążeniu podaż tlenu może spaść do takiego • poziomu, że wystąpią objawy odmrożenia, takie jak: opuchlizna, swędzenie i zaczerwienienie skóry.
Jeśli nie doszło do pęknięć skóry w obrębie odmrożeń, środkiem pierwszej pomocy są olejki klasyfikowane jako rozgrzewające, one bowiem natychmiast przyspieszają lokalne krążenie, poprawiając dożywienie tkanek. Najlepsze są w takim wypadku olejki majerankowy i z czarnego pieprzu. Energiczny masaż bolesnych miejsc olejkiem zawierającym po trzy procent każdego z wyżej wymienionych (albo jeden procent olejku z czarnego pieprzu i dwa procent majerankowego) uśmierza ból, swędzenie i nie dopuszcza do powstania trwałych szkód poczynionych przez odmrożenie.
268

Na dłuższą metę należy zadbać o poprawienie krążenia. Tabletki czosnkowe oraz pożywienie zawierające duże ilości witaminy C i E usprawnią ten ważny system, podobnie jak kąpiele z dodatkiem olejku cyprysowego, jałowcowego i rozmarynowego.
Trzeba jednak podkreślić, że utrzymywanie kończyn w cieple to najlepsze, co możemy zrobić, albowiem zapobieganie odmrożeniom jest znacznie łatwiejsze niż ich leczenie.
Odra
Odrę powoduje wirus, który sam w sobie nie jest szczególnie ; groźny, ale tak osłabia dziecko, że staje się ono bardziej podatne niż . zwykle na infekcje bakteryjne. Owe wtórne infekcje, zwłaszcza dróg , oddechowych i uszu, stanowią największe zagrożenie związane \ł odrą, a umiejętne stosowanie olejków aromatycznych pozwala zminimalizować to niebezpieczeństwo.
Najlepszą i najprostszą metodą jest stałe rozpylanie w pokoju chorego dziecka olejku eukaliptusowego lub ti. Można w tym celu użyć specjalnego ogrzewacza albo innego urządzenia. Jeśli nie dysponujemy specjalnym sprzętem, można skropić olejkiem nawilżacz umieszczony na kaloryferze albo po prostu powiesić na kaloryferze szmatkę nawilżoną roztworem olejku. Można też taki roztwór rozpryskiwać dosyć często w powietrzu za pomocą pul-weryzatora. Te metody nie tylko zabezpieczają dziecko przed wtórną infekcją, ale również chronią przed zachorowaniem innych członków rodziny. Doktor Jean Valnet zaleca odgrodzić pacjenta zasłoną, którą należy często spryskiwać roztworem olejku eukaliptusowego. Taki sposób nasączania powietrza olejkami jest bezpieczny nawet dla najmłodszych dzieci.
Jeśli dziecko jest wystarczająco duże, aby mogło być bezpiecznie leczone olejkami w bezpośredni sposób (czyli ma ponad cztery lata), radzę delikatnie spryskiwać je letnią wodą z dodatkiem olejków obniżających temperaturę, na przykład rumiankowego lub bergamotowego. Zmieszaj dwie krople olejku bergamotowego i dwie krople rumiankowego z pół litrem letniej wody i spryskuj nią ciało dziecka co kilka godzin.
269

Jeśli odrze towarzyszy ból gardła, można zastosować inhalacje parowe, jeśli oczywiście dziecko jest, co jeszcze raz podkreślam, wystarczająco duże, aby korzystać z nich w bezpieczny dla siebie sposób.
Większe fale epidemii odry pojawiają -się co dwa-trzy lata. Rozpryskując albo odparowując olejek eukaliptusowy lub ti w domu, można dzieci w pewien sposób zabezpieczyć. Większe dzieci w tym samym czasie mogą korzystać z kąpieli aromatycznych z zastosowaniem dwóch-trzech kropli któregokolwiek z wymienionych olejków. Bardzo często te środki nie pozwalają uniknąć zarażenia, ale zawsze dają pewność, że choroba będzie miała łagodniejszy przebieg, bez powikłań.
Oczywiście nie ma potrzeby przypominać o konieczności wezwania lekarza. Poleganie na samych olejkach w leczeniu poważnych chorób dziecięcych byłoby absolutnie nieodpowiedzialne. Niemniej proponowane wyżej postępowanie powinno się kontynuować niezależnie od kuracji przepisanej przez lekarza.
Ogrzewacze
Istnieje wiele urządzeń do nasączania powietrza w pokoju olejkami aromatycznymi. Najprostszym z nich jest "ogrzewacz" składający się z lampki nocnej i czegoś w rodzaju talerza zamocowanego nad nią. Talerz wypełnia się wodą, do której wpuszcza się około dwunastu kropli olejku aromatycznego. Ciepło lampki sprawia, że woda stopniowo odparowuje wraz z olejkiem. Tego typu ogrzewacze mogą być wykonane z emaliowanej i nieemaliowanej ceramiki.
Dobre są również proste urządzenia ze świecą i metalowym pojemniczkiem u góry, pod warunkiem jednak, że zostały wykonane z nierdzewnej stali, albowiem olejki zmieniają swoją naturę przy kontakcie z innymi metalami.
Ostatnio pojawiły się również bardzo małe ogrzewacze z niewielkim elektrycznym elementem ogrzewczym, w których wykorzystuje się same olejki, bez wody.
270

Olejki aromatyczne
Olejki aromatyczne, zwane też eterycznymi, są podstawą w pracy aromatoterapeuty. Substancje te są produkowane przez rośliny w wysoko wyspecjalizowanych komórkach, ale w tym stanie nie są one jeszcze olejkami aromatycznymi, lecz esencjami. Stają się nimi dopiero w procesie destylacji.
Chociaż terminu olejki eteryczne używamy do opisu wszystkich olejków stosowanych w aromatoterapii, nie powinniśmy, chcąc zachować ścisłość, odnosić go do olejków pozyskanych inaczej niż dzięki destylacji. Olejki wytworzone drogą zwyczajnego wyciskania, jak to się robi z owocami cytrusowymi - bergamotem, cytryną, pomarańczą itp., w rzeczywistości są esencjami. Olejki kwiatowe - jaśminowy, neroli czy różany - wyekstrahowane metodą wyciągów tłuszczowych, nie są z kolei ani esencjami, ani olejkami eterycznymi, lecz zostały sklasyfikowane jako absoluty.
Olejki eteryczne są substancjami bardzo skoncentrowanymi i tylko niekiedy można ich używać w nie rozcieńczonej formie. Są K. lotne, co znaczy, że szybko wyparowywują przy kontakcie z po-" wietrzem. Jest to jedna z przyczyn ich ogromnej skuteczności w leczeniu, ale równocześnie stwarza konieczność przechowywania w szczelnych naczyniach.
Pomimo że klasyfikuje się je jako olejki, są lekkie i nie tłuste. Większość olejków eterycznych jest bezbarwna albo jasnożółta, chociaż są wyjątki takie jak błękitny olejek rumiankowy. Większość kolorowych olejków stanowią esencje albo absoluty, jak na przykład bergamotowy, który jest zielony, albo jaśminowy, który jest cżerwonawobrązowy. Promienie ultrafioletowe rozkładają je, dlatego należy je przechowywać w grubym, .nieprzepuszczalnym szkle (ciemnobrązowych lub ciemnoniebieskich butelkach) z dala od promieni słonecznych. Są również wrażliwe na ekstremalne temperatury oraz wibracje powodowane przez głośne dźwięki.
Olejki eteryczne łatwo się rozpuszczają w tłustych olejach, takich jak: oliwa z oliwek, olej sojowy, sezamowy, słonecznikowy i inne oleje roślinne, ponadto w alkoholu. Nie rozpuszczają się w wodzie, -ale można je w niej rozmieszać na krótki czas, a zawiesinę wykorzystać jako płyn pielęgnacyjny do skóry, aromatyczny tonik itp.
271

Olejki eteryczne są bardzo złożone chemicznie. Owa złożoność czyni je wielostronnymi i bezpiecznymi w użyciu, ponieważ wiele składników działa równocześnie i wyrównuje się nawzajem. Osoby początkujące w aromatoterapii są często zdumione i niekiedy odnoszą się sceptycznie do faktu, że jeden olejek może posiadać tak liczne właściwości terapeutyczne, tymczasem mnogość właściwości odzwierciedla tylko skomplikowany skład chemiczny danego olejku.
Kiedy zmiesza się ze sobą dwa lub więcej olejków eterycznych, stają się one czymś więcej niż "sumą składowych", ponieważ związki chemiczne, tworzące każdy olejek, uzupełniają się nawzajem i częstokroć taka mieszanka jest znacznie bardziej skuteczna niż każdy z tych olejków z osobna. Zwłaszcza o olejku lawendowym wiadomo, że wzmaga aktywność olejków, z jakimi się go zmiesza. Sztuka aromatoterapii polega na umiejętności wybierania i mieszania olejków w taki sposób, aby właściwości tych substancji w jak największym stopniu dopasować do indywidualnych potrzeb osoby leczonej. Zob. też chemotyp, esencje. Dozowanie olejków aromatycznych. Ilość olejku stosowana podczas każdego zabiegu jest bardzo niewielka, a współczesna praktyka zmierza ku dalszemu obniżeniu stężeń. Są one dzisiaj o wiele niższe, niż zalecane jeszcze dziesięć lat temu. Doktor Jean Valnet powiedział: "Chociaż nie mówimy tu o homeopatii, zauważyłem, że im mniejsze są ilości użytego olejku aromatycznego, tym większy efekt".
W masażach stosuje się zwykle roztwory trzyprocentowe, to znaczy na każde trzy krople olejku aromatycznego przypada sto kropli oleju bazowego. Pięciomililitrowa łyżeczka-miarka zawiera około stu kropli oleju bazowego, czyli łatwo zapamiętać, że trzeba dodawać trzy krople olejku aromatycznego na każdą łyżeczkę od herbaty oleju bazowego. Trzeba tylko być pewnym, że jest to naprawdę łyżeczka pięciomililitrowa. Pięć mililitrów oleju bazowego całkowicie wystarczy na masaż twarzy, a dwadzieścia do dwudziestu pięciu mililitrów - do masażu całego ciała.
W kąpieli trzeba przestrzegać zasad ostrożności co do stosowanych ilości olejku, ponieważ olejek nie rozpuszcza się w wodzie
272

i unosi się na powierzchni w postaci bardzo cienkiej błony. W nadmiernych ilościach powoduje podrażnienia skóry. Bezpieczne maksimum dla większości olejków to sześć kropli. Olejki cytrusowe i te które mają cytrynowy zapach, nawet jeśli nie pochodzą z rodziny cytrusowatych, jak na przykład: lemongras, werbena cytrynowa i melisa, powinno się ograniczyć do dwóch-trzech kropli, a olejków pochodzących od roślin przyprawowych, na przykład cynamonowego, goździkowego, muszkatołowego, nie powinno się dawać w ogóle do kąpieli. Zazwyczaj podaje się maksymalnie dziesięć kropli, może to być bezpieczna norma dla wszystkich olejków za wyjątkiem wyżej wymienionych. Jeśli przygotowuje się kąpiel dla niemowlęcia albo bardzo małego dziecka, rzeczą bardzo ważną jest rozcieńczenie olejku przed dodaniem go do wody, ponadto nie należy stosować więcej niż dwóch-trzech kropli ogółem.
W przypadku innych sposobów użycia, jak na przykład kremy i emulsje, stężenie olejku jest zazwyczaj podobne do stosowanego podczas masażu.
Podczas inhalacji parowych wystarczy bardzo często jedna kropla, a trzy-cztery stanowią maksimum. Kiedy po raz pierwszy przygotowujesz inhalację, wypróbuj najpierw jedną kroplę, jeśli organizm będzie to dobrze znosić, można zwiększyć ilość do dwóch-trzech kropli, jeśli czujesz, że mocniejsza inhalacja będzie bardziej skuteczna.
Jakość olejków aromatycznych. Jakość olejków, które mają być użyte dla celów terapeutycznych, jest sprawą o pierwszorzędnym znaczeniu. Jeśli mają być stosowane dla celów perfumeryjnych poniższe uwagi nie są już tak ważne, chociaż do perfum o wysokiej jakości również niezbędne są dobre jakościowo olejki. Niestety, fałszowanie olejków nie jest niczym trudnym, można je odtwarzać syntetycznie albo "komponować" z elementów wyekstrahowanych •Ł innych roślin. Te olejki mogą zadowolić wymogi perfumeryjne, ale każdy terapeuta czy ktokolwiek inny, kto chce poprawić swoje zdrowie, musi mieć pewność, że substancje, jakich używa, nie zostały w żaden sposób przekształcone.
18 - Aromatoterapia od A do Z
273

Najlepszą metodą jest kupowanie tylko od dostawców, którzy znają źródło olejku, jaki sprzedają. Mogą oni być bezpośrednimi importerami albo kupcami współpracującymi z zaufanymi importerami. Wreszcie dostawca albo importer może poddawać testom próbki każdej dostawy w laboratorium, gdzie dzięki chromospekto-grafii identyfikuje się obce elementy, znajdujące się w danej próbce.
Olejek aromatyczny, choć nie zmieniony od momentu destylacji, może jednak zawierać zanieczyszczenia chemiczne, jeśli roślina, z której go wyekstrahowano, wchłonęła sztuczne nawozy, pestycydy albo herbicydy. Wskazówką tu jest kupowanie olejków tylko z tych roślin, które występują w stanie dzikim albo zostały wyhodowane na nawozach naturalnych. Na szczęście coraz większa liczba hodowców, importerów i sprzedawców jest świadoma tych zagrożeń i stara się dostarczać olejki o gwarantowanym pochodzeniu.
Innym problemem są błędy, jakie mogą wyniknąć na skutek nieznajomości botanicznych właściwości roślin, z których wyekstrahowano dany olejek. Nieporozumieniom sprzyja bliskie pokrewieństwo niektórych roślin, ich podobne nazwy, stosowanie nazewnictwa miejscowego i ludowego. To oczywiste, że trzeba być pewnym, iż używa się olejku, z danej rośliny ze względu na jej właściwości lecznicze, a pewność tę może zagwarantować jedynie stosowanie łacińskich nazw botanicznych. Stosując tę zasadę, unika się takich pułapek jak na przykład z "hiszpańskim majerankiem", który jest rodzajem tymianku, albo "marokańskim rumiankiem", który w ogóle nie jest rumiankiem, chociaż ma częściowo podobne właściwości.
Jeszcze poważniejsze niebezpieczeństwo stanowi praktyka, stosowana przez niektórych producentów i importerów, polegająca na ' fałszowaniu olejków ze względów ekonomicznych. Do olejku rozmarynowego dodaje się kamfory lub eukaliptusowy, do bardzo drogiego olejku różanego wlewa się geraniowy albo palmaro-sowy itd.
Ważną rzeczą jest również znajomość, z której części rośliny wyekstrahowano dany olejek, ponieważ skład aktywnych czynników, a w każdym razie jego proporcje, mogą się różnić w zależno-
274                                           l

ści od użytego surowca z konsekwencją co do skuteczności lub bezpieczeństwa danego olejku. Na przykład olejek jałowcowy powinno się uzyskiwać z owoców, chociaż produkuje się też olejek gorszej jakości z gałązek.
Nawet olejek, który w dobrej wierze sprzedaje się jako czysty, może być gorszy gatunkowo i przez to mieć słabsze działanie terapeutyczne. Olejek aromatyczny, który kosztuje o wiele mniej, niż się spodziewaliśmy, może być trzecim lub czwartym destylatem z materiału roślinnego, który oddał już większą część swoich wartości podczas pierwszej i drugiej destylacji. Niektóre najbardziej lotne substancje znajdują się tylko w pierwszym destylacie, co oznacza, że następne posiadają inny skład chemiczny.
Najbezpieczniej jest kupować olejki tylko od tych sprzedawców, którzy mogą jednoznacznie odpowiedzieć na pytania dotyczące kraju lub regionu pochodzenia, nazwy botanicznej danej rośliny, części rośliny, z jakiej pozyskano olejek, metody ekstrakcji, tego czy rośliny rosły dziko, czy też zostały wyhodowane w sposób naturalny.
Sprzedawca powinien znać cały łańcuch pośredników od rośliny do butelki, aby mieć pewność, że żadne niedopatrzenie nie wystąpiło po drodze. Niektórzy sprzedawcy są w stanie dać na to specjalne gwarancje, mogą bowiem laboratoryjnie testować olejki, mogą kupować olejki od importerów, którzy sami przeprowadzają tego rodzaju testy, albo bezpośrednio od hodowców praktykujących metody naturalne, niechemiczne. Powinni oni również znać się na właściwym przechowywaniu olejków, nie przetrzymywać ich za długo, tak aby towar, który dotrze do klienta, był rzeczywiście pełnowartościowy.
Dodatkową wskazówką, zwłaszcza jeśli nie bardzo możecie wypytywać sprzedawcę, jest zwracanie uwagi na6 nalepki, które powinny zawierać nazwę botaniczną i część rośliny, z jakiej pochodzi olejek. Należy przy tym unikać olejków, które nie są rozlewane do butelek z ciemnego szkła. Trzeba porównać ceny 'olejków u różnych sprzedawców, aby wyrobić sobie pojęcie co do tego, ile kosztują poszczególne olejki i nie kupować wyrobów, które są uderzająco tanie.
275

Oczywiście olejki najwyższej jakości będą kosztowały więcej niż takie, które nie odpowiadają wyżej opisanym normom. Kiedy jednak weźmiemy pod uwagę ilości olejku potrzebne do każdego zabiegu i wielką odpowiedzialność, jaka spoczywa na każdym, różnice cenowe nie wydadzą nam się już tak duże. Trzeba zawsze mieć olejki, których można używać z całkowitą pewnością.
Lista sprzedawców, do których można mieć zaufanie, zamieszczona została w Dodatku D.
Lotność olejków aromatycznych. Lotność jest to termin oznaczający łatwość i szybkość, z jaką ta czy inna substancja rozprasza się przy kontakcie z powietrzem. Odnosi się zwłaszcza do czasu, jakiego potrzebuje ciecz do wyparowania i jaki można zmierzyć metodami naukowymi. Olejki eteryczne, jak wszystkie substancje aromatyczne, są wysoce lotne, to znaczy wyparowują bardzo szybko. Jest to nieodłączna cecha ich aromatycznej natury, albowiem zmysł węchu wykrywa tylko zapachy w postaci oparów lub gazu.
Olejki aromatyczne, chociaż są substancjami wysoce lotnymi, bynajmniej nie ulatniają się w jednakowym tempie. Czas niezbędny do wyparowania bezpośrednio wpływa na trwałość danego zapachu i na to, jak szybko zostanie wchłonięty olejek, gdy się go zaaplikuje na skórę. Te olejki, które ulatniają się w dłuższym czasie (to znaczy te mniej lotne) dłużej pozostawiają zapach na skórze lub jakiejkolwiek innej materii, czasami wyczuwa się je przez kilka godzin, czasami nawet przez parę dni, natomiast inne olejki, najbardziej lotne, rozpierzchają się stosunkowo szybko.
W każdej mieszance aromatycznej olejek najbardziej lotny to ten, którego zapach wyczuwa się już przy pierwszym zetknięciu się z mieszaniną, natomiast zapach mniej lotnych olejków odbiera się wtedy, kiedy inne już utracą swoją moc. W sztuce perfumeryjnej wszystkie te różnice klasyfikuje się według skali przypominającej skalę muzyczną, przy czym najbardziej lotne substancje zalicza się do najwyższych tonów, natomiast najmniej lotne i najbardziej trwałe do nut basowych. Pośrodku znajdujemy gradację nut środkowych. Niektórzy aromatoterapeuci kierują się tą skalą przygotowując mieszanki olejków aromatycznych, przypisują im także różne właściwości terapeutyczne, w zależności od położenia
276

olejku na skali. Największą wadą tej klasyfikacji jest jej ogromna subiektywność. Specjaliści od perfumerii rzadko mogą się zgodzić co do tego, w którym punkcie skali należy umieścić ten czy inny olejek. Nie powinno to zbytnio dziwić, jeśli weźmie się pod uwagę, jak bardzo różnią się olejki w zależności od warunków pogodowych w danym sezonie oraz od miejsca ich pochodzenia z całym kompleksem warunków glebowych i klimatycznych.
Toksyczność olejków aromatycznych. Przeważająca większość olejków aromatycznych jest nietoksyczna i absolutnie bezpieczna, jeśli się je stosuje w małych ilościach i niskich stężeniach podanych w tej książce, i jeśli aplikuje je odpowiedzialny aromatoterapeuta. Istnieje jednak kilka wysoko toksycznych, nawet w małych ilościach, są też takie, które mogą doprowadzić do zatruć w przypadku stosowania ich przez dłuższy czas. Z drugiej strony należy wydzielić kilka kategorii osób, u których ryzyko powstania jakichś szkód na zdrowiu jest o wiele większe niż u większości z nas. Są to:
niemowlęta i małe dzieci, kobiety ciężarne, epileptycy, ludzie w podeszłym wieku. Mając do czynienia z którąkolwiek z tych grup, trzeba zachować szczególną ostrożność.
Większość toksycznych olejków nigdy nie była powszechnie stosowana w terapii i w ogóle jest trudna do zdobycia. Niemniej istnieją też i takie olejki, które znajdują się na granicy ryzyka, są łatwo dostępne i powinny być używane bardzo ostrożnie.
Są także olejki, których działanie toksyczne nie było do niedawna znane. Dopiero ostatnie badania i obserwacje kliniczne nasunęły pewne obawy.
Wśród olejków, które są potencjalnie niebezpieczne, ale które można kupić bez jakiegokolwiek trudu, są olejki: kamforowy, z bylicy pospolitej (często sprzedawany pod francuską nazwą Armoise), sasafrasowy, tujowy, golteriowy i piołunowy. Wszystkie te olejki grożą zatruciem i najlepiej zrezygnować z ich stosowania.
Olejek szałwiowy powszechnie uważa się za całkowicie bezpieczny, ja jednak mam inne doświadczenia w tym względzie. Inni terapeuci to potwierdzają. Zalecam stosowanie olejku z szałwii muszkatołowej jako bezpieczniejszej alternatywy dla każdego, kto nie posiada wystarczającego wykształcenia, doświadczenia i prze-
-277

konania o tym, że wie, co robi. Istnieją pewne podejrzenia, że olejek tymiankowy także nie jest w pełni bezpieczny, dlatego zawsze stosuję ten olejek w bardzo niskiej koncentracji i nigdy nie aplikuję go dzieciom.
Olejek otrzymywany z gorzkich migdałów jest wyjątkowo niebezpieczny, ponieważ zawiera cjanid. Nie należy tego olejku mylić z olejem migdałowym, który wyciska się z migdałów słodkich, jest on całkowicie bezpieczny i używany w aromatoterapii jako olej bazowy do masażu. Esencję migdałową, sprzedawaną między innymi jako zapach do ciast, pozbawia się cjanidu chemicznie, a jeszcze częściej jest to po prostu produkt syntetyzowany laboratoryjnie.
Olejek anyżowy, często sprzedawany również pod francuską nazwą Anise, wywołuje poważne skutki, jeśli się go stosuje przez dłuższy okres czasu. Może doprowadzić do uszkodzenia systemu nerwowego, układu krążenia, a ponadto grozi uzależnieniem tak samo jak narkotyki. W każdym zresztą przypadku należy unikać długotrwałego stosowania jakiegokolwiek olejku, ponieważ substancje szkodliwe mogą się kumulować w organizmie, by wreszcie osiągnąć poziom toksyczności. Ponadto organizm przyzwyczaja się do każdego olejku i po prostu przestaje na niego reagować, jeśli się go stosuje stale. Dlatego trzeba zmieniać olejki, albo robić sobie od czasu do czasu mały "odpoczynek" od ulubionego olejku.
Najbardziej toksyczne olejki często doprowadzają do uszkodzenia nerek i wątroby. Długotrwałe użycie wątpliwych olejków może spowodować to samo. Dzieje się tak dlatego, że obydwa organy biorą udział w wyfiltrowywaniu i usuwaniu szkodliwych substancji, przez co może w ich obrębie dojść do wysokiej koncentracji trucizn.
Absolutnie odradzam doustne przyjmowanie olejków aromatycznych. Jest to najniebezpieczniejszy sposób ich użycia. Nigdy nie używam sama ani nie zalecam doustnego stosowania olejków. Wielu odpowiedzialnych aromatoterapeutów całkowicie podziela mój pogląd.
Nasz organizm bardzo skutecznie absorbuje olejki, które szybko przedostają się do krwi drogą inhalacji i wchłaniania przez skórę. Efektywność tego zjawiska czyni z aromatoterapii bardzo
278

skuteczną metodę leczniczą, jednakże szybkość i łatwość przenikania olejków oznacza, że trucizny mogą przedostawać się do ustroju | tą samą drogą.
|   Kompletna lista trujących olejków aromatycznych znajduje się ^ na końcu książki. Zob. też ciąża, epilepsja, niemowlęta, skóry podrażnienia.
Weterynaryjne zastosowanie olejków aromatycznych. Olejki aromatyczne można z powodzeniem stosować do pielęgnacji zwierząt. Przede wszystkim chronią one czworonogi przed pchłami, kleszczami i innymi pasożytami. Olejki: bergamotowy, eukaliptusowy geraniowy i lawendowy skutecznie odstraszają owady, toteż można całkowicie uniknąć chemikaliów syntetycznych przeciwko pchłom, wcierając któryś z tych olejków w sierść psów i kotów. Psy ogólnie chętniej przystają na tego typu zabiegi niż koty. Można je spryskiwać mieszanką któregokolwiek z wyżej wymienionych olejków z letnią wodą, a potem rozprowadzić szczotką lub grzebieniem po całej sierści, można także dodać kilka kropli olejku do wody, w której się będzie kąpało psa. W przypadku kotów umieszczam na dłoni kilka kropli najłagodniejszego olejku - lawendowego - i rozprowadzam go po sierści. Jeśli kot jest długowłosy, najlepiej umieścić olejek na szczotce i rozprowadzić go podczas czesania. Tę metodę można zastosować i dla psów, jeśli nie chce się ich moczyć.
Olejek lawendowy i ti nadają się do leczenia niewielkich ran. Kilka kropli olejku dodaje się do przegotowanej i ostudzonej wody, po czym przemywa się zadrapania, rany po ugryzieniu.
Olejek cyprysowy leczy wrzody uszne. Należy dwa razy dziennie przecierać wewnętrzną stronę małżowiny usznej watą z kropelką tego olejku.
Właściciele koni stosują najróżniejsze olejki do leczenia zesztyw-, nień i bólów stawowych, również bólów mięśniowych, na jakie cierpią ich podopieczni. Gorące kompresy są tu najlepszą metodą, przy czym każdy olejek-skuteczny w podobnej sytuacji u człowieka jest równie dobry dla zwierzęcia.
Wewnętrzne zastosowanie olejków aromatycznych. Kwestia, czy olejki aromatyczne powinny być przyjmowane wewnętrznie, a jeśli tak, to w jaki sposób i w jakich ilościach, jest jednym z najbardziej
279

kontrowersyjnych problemów w całej aromatoterapii. Jestem głęboko przekonana, że olejków nie powinno się przyjmować doustnie, niemniej interesujący jest kontekst, w jakim powstały dwa przeciwstawne punkty widzenia.
Według szkoły Marguerite Maury, aromatoterapia opiera się wyłącznie na zewnętrznych sposobach leczenia. Chodzi tu o masaże, kąpiele oraz inhalacje jako główne metody leczenia, z metodami drugorzędnymi w rodzaju kremów, płynów pielęgnacyjnych i innych preparatów do ochrony skóry. Skuteczność tych metod została udowodniona doświadczeniem tysięcy lat, ale ostatnie eksperymenty ukazały, jak szybko i w jak dużym stopniu olejki aromatyczne przenikają do układu krwionośnego poprzez skórę. Ponadto jakąś część olejku wdycha się niezależnie od sposobu użycia, a jego aktywne cząstki trafiają do krwi razem z tlenem i innymi gazami przechodzącymi przez płuca. Obie te drogi przenikania olejków omijają system trawienny, gdzie istnieje największe potencjalne zagrożenie uszkodzenia tkanek przez tak wysoce skoncentrowaną substancję. Drogi te zapewniają również znacznie szybsze dotarcie olejków do krwi, ponieważ droga pokarmowa jest znacznie dłuższa i wolniejsza.
Inna tradycja, która zaleca doustne przyjmowanie olejków aromatycznych, powstała we Francji, gdzie wszyscy aromatotera-peuci mieli wykształcenie medyczne. Owi lekarze posiadali pełną wiedzę na temat farmakologicznych aspektów olejków aromatycznych i fizjologii człowieka. Korzystali oni również z doświadczeń farmaceutów, którzy dopuszczali użycie olejków aromatycznych w niektórych recepturach, przeważnie w postaci kapsułek, zawierających olejek aromatyczny w odpowiednim stężeniu. (Dla przykładu warto wspomnieć o kapsułkach lub drażetkach czosnkowych, dostępnych w większości aptek i sklepów ze zdrową żywnością. Są one produkowane z olejku eterycznego rozcieńczonego w oleju roślinnym, zwykle sojowym lub słonecznikowym. Sam olejek czosnkowy bez oleju roślinnego i bez kapsułki byłby o wiele za mocny dla przewodu pokarmowego.)
W Wielkiej Brytanii, Ameryce i innych krajach, gdzie tylko niewielu aromatoterapeutów posiada wykształcenie medyczne, sy-
280              '.

tuacja jest bardzo różna. Zalecając swoim pacjentom doustne stosowanie olejków aromatycznych, nie mając za sobą lat praktyki, jak to jest we Francji, możemy zaszkodzić pacjentowi, a w wielu krajach łamiemy też w ten sposób prawo. Większość znawców skłania się obecnie ku wyłącznie zewnętrznemu użyciu olejków, i nawet terapeuci, którzy stosowali kuracje doustne kilka lat temu, rezygnują z tych praktyk w świetle nowych dowodów wskazujących na wysokie ryzyko takiego postępowania. Międzynarodowa Federacja Aromatoterapeutów wymaga od swoich członków, aby podporządkowali się zaleceniu wyłącznie zewnętrznego stosowania olejków.
Pozostaje jeszcze kwestia samoleczenia, bardzo niepokojąca w tym kontekście. Istnieje wiele popularnych i łatwo dostępnych książek, które sugerują zażywanie olejków aromatycznych na cukier lub miód, zwykle w ilości trzech kropli, a czasami nawet więcej. Olejki aromatyczne rozpuszczają się wyłącznie w alkoholu i innych olejkach, a cukier w żadnym wypadku ich nie rozpuszcza. Po prostu ułatwia połykanie. (Może powinniśmy wyciągnąć wnioski z faktu, że skoro nie rozpuszczone olejki eteryczne są wręcz niemożliwe do przełknięcia, to widocznie nie zostały pomyślane do stosowania ich w ten sposób?) Dowody zebrane przez Roberta Massona we Francji świadczą o tym, że nie rozcieńczone olejki aromatyczne powodują poważne podrażnienia a nawet uszkodzenia śluzówki żołądka. Następne ryzyko kryje się w przekonaniu niektórych ludzi, zwłaszcza nieświadomych wysokiej koncentracji olejków aromatycznych, że skoro niewielka ilość specyfiku zrobiła im dobrze, to większa ilość zrobi im jeszcze lepiej! Trzy krople mogą się wydać za małą dawką dla osób, które przyzwyczaiły się wypijać lekarstwa łyżkami, zwłaszcza że istnieje powszechne przekonanie o zupełnej nieszkodliwości środków pochodzenia naturalnego. Pokutuje taki groźny pogląd, że skoro substancja jest naturalna, to jest bezpieczna. Jeśli ktoś przyjmie zbyt dużą dawkę olejku aromatycznego, organy wewnętrzne ulegają ogromnemu przeciążeniu, dotyczy to zwłaszcza nerek i wątroby, albowiem dążą one do jak najszybszego wyeliminowania wchłoniętej substancji z ustroju. W kilku przypadkach, kiedy nastąpiła śmierć w wy-
281

niku przedawkowania olejku aromatycznego,-zgon spowodowało ogromne zniszczenie komórek wątroby.
Dodawanie olejków aromatycznych do soków owocowych herbat itp. jest równie niebezpieczne, ponieważ olejek nie rozpuszcza się w płynach składających się w przeważającej części z wody. A więc istnieje takie samo ryzyko uszkodzenia błony śluzowej żołądka. Nie należy więc doustnie stosować olejków aromatycznych!
Olejki bazowe
Jeśli się chce zastosować olejek aromatyczny do masażu, trzeba go najpierw rozcieńczyć w olejku bazowym, albowiem jest on środkiem nazbyt skoncentrowanym i silnym, aby można go było używać w czystej postaci przy kontakcie ze skórą. Olejek bazowy spełnia przy okazji rolę swego rodzaju "smaru", który ułatwia masażyście gładkie i lekkie przesuwanie dłoni po skórze pacjenta.
Olejkiem bazowym może być prawie każdy nie perfumowany olej roślinny, na przykład olej sojowy, saflorowy, słonecznikowy, chociaż najczęściej używanymi do celów aromatoterapeutycznych olejami są migdałowy i z nasion winogrona. Czasami stosuje się olej .sezamowy, który ma tę zaletę, że łatwo spiera się z prześcieradeł, ręczników i nakryć.
Większość olejów używa się wyłącznie jako "smaru" i nośnika dla olejków aromatycznych, jednak niektóre mają same w sobie pewne właściwości terapeutyczne, mogące przy odpowiednim doborze wzmocnić działanie używanej z nim esencji. Na przykład olej awokadowy, oleje z pestek brzoskwini i moreli są bardzo bogatymi i regenerującymi olejami, korzystnie wpływającymi na stan suchej i starzejącej się skóry. Oliwa z oliwek ma wiele cennych właściwości leczniczych, chociaż z punktu widzenia aromatoterapeuty niekorzystna jest jej wyjątkowo mocna i charakterystyczna woń, której nie są w stanie przebić nawet zmieszane z nią olejki aromatyczne. Olej z kiełków pszenicy, bogaty w witaminę E, jest środkiem przeciw zbliznowaceniom, redukuje bowiem ilość tkanki łącznej po
282

wypadkach czy operacjach, na tej samej zasadzie wygładza cerę w przypadkach ciężkiego trądziku, powodującego blizny na twarzy. Jest to raczej gęsty olej, dlatego należy go zmieszać z innymi bardziej płynnymi i rzadkimi olejami, zwykle w proporcji 25 procent oleju z kiełków pszenicy i 75 procent oleju migdałowego albo innego. Olej z kiełków pszenicy jest równocześnie naturalnym antyutleniaczem, zabezpieczającym inne olejki przed gorzknieniem, czyli utlenianiem. Jeśli doda się go w niewielkiej ilości (do dziesięciu procent) do jakiegokolwiek innego oleju, przedłuży to jego trwałość o co najmniej miesiąc lub dwa.
Wszystkie oleje bazowe utleniają się po jakimś czasie pod wpływem powietrza, tracąc swą przydatność do jakichkolwiek celów, dlatego nigdy nie należy mieszać olejków aromatycznych z olejami bazowymi na zapas. Najlepszą metodą jest przygotowanie mieszanki na jeden zabieg.
Olejki aromatyczne miesza się zazwyczaj z olejami bazowymi w stężeniu trzyprocentowym. Najprostszym sposobem wyliczenia stężenia małych ilości mieszanek jest dodanie trzech kropli danego olejku aromatycznego do każdych pięciu mililitrów oleju bazowego, co łatwo wymierzyć pięciomilitrową łyżeczką-miarką.
Większość dystrybutorów olejków aromatycznych posiada również w sprzedaży oleje bazowe, niemniej najbardziej popularne można również zdobyć u sprzedawców zdrowej żywności i w sklepach zielarskich. Jeśli zechcecie zaopatrywać się w oleje bazowe w tego typu punktach sprzedaży, upewnijcie się, czy produkt jest dobrej jakości, najlepiej wytłaczany na zimno, i czy nie zawiera jakichkolwiek zbędnych dodatków.
Olejki infuzyjne
Olejki infuzyjne różnią się od olejków eterycznych zarówno swymi właściwościami, jak też metodami ich pozyskiwania.
Podczas gdy olejki eteryczne otrzymuje się bezpośrednio z roślin tą czy inną techniką, opisaną w tej książce, i niczego się do nich nie dodaje, o tyle olejki infuzyjne produkuje się poprzez umieszczenie
283

materiału roślinnego - przeważnie liści lub płatków, czasami również łodyg - w pojemniku z łagodnym nie perfumowanym olejem. Pojemnik taki przechowuje się w ciepłym miejscu przez dwa lub trzy tygodnie, albo do czasu, aż olej wchłonie cały aromat z roślin. Płatki lub liście usuwa się, kiedy zbrązowieją, i zastępuje się je nową porcją, aż olej bazowy osiągnie pożądaną moc. Na równi z substancjami zapachowymi olej wchłania wiele z obecnych w roślinie substancji terapeutycznych.
Tę metodę stosuje się od tysięcy lat, na długo wyprzedza ona - umiejętność wytwarzania olejków eterycznych. Na Wschodzie i w krajach śródziemnomorskich po prostu wystawiano dzbany na słońce, aż do zakończenia procesu.
Jest to znakomita metoda dla każdego, kto posiada dostęp do odpowiednich-świeżych ziół i kwiatów, a chce uzyskać doskonały olejek do masażu po bardzo niskiej cenie. Taki olejek przyjmuje większą część właściwości samej rośliny, chociaż nie ma tu ścisłej procentowo korelacji. Olejek infuźyjny nie musi posiadać wszystkich właściwości olejku eterycznego, ale z drugiej strony mógł wchłonąć z rośliny inne substancje, które nie występują w olejku eterycznym. W każdym razie olejki infuzyjne są wysoce kompleksowymi substancjami i nie powinno się ich traktować jak ubogich krewnych olejków eterycznych. Chociaż wiedza, jaką posiadamy na temat odpowiedniego olejku eterycznego, wystarczy do bezpiecznego stosowania olejku infuzyjnego z tej samej rośliny, nie zaszkodzi pogłębić wiadomości czytając więcej książek z dziedziny ziołolecznictwa, gdzie można dowiedzieć się czegoś więcej na temat olejków infuzyjnych.
Olejki te są również znane pod nazwą olejków kwiatowych, jeśli uzyskano je z płatków, lub olejków ziołowych, jeżeli do ich produkcji wykorzystano inne części roślin.
Jeśli chcecie przyrządzić własny olejek infuźyjny, wypełnijcie czysty słoik do jednej trzeciej płatkami lub liśćmi. Potem słoik trzeba napełnić olejem migdałowym, z nasion winogron, sezamowym, słonecznikowym lub innym dobrej jakości olejem, zakręcić pokrywkę jak najszczelniej, ponieważ powietrze powoduje utlenianie się, czyli gorzknienie oleju. Słoik należy umieścić w ogrzewanej
284

powietrzem szafie, suszarce do naczyń, na półce umieszczonej powyżej pieca do centralnego ogrzewania, itp. lub po prostu wystawić na słońce, jeśli akurat dopisuje pogoda. W tym ostatnim przypadku trzeba wstawiać słoik na noc i wystawiać na dwór, gdy tylko słońce zacznie odpowiednio mocno przypiekać w ciągu dnia. Kiedy płatki zaczną brązowieć, należy je wyjąć i włożyć do słoika nową porcję. Czynność tę trzeba powtarzać kilkakrotnie, dwa albo trzy razy, aż olejek uzyska odpowiednią moc. Wtedy usuwa się wszelkie resztki, najmniejsze cząstki roślin, rozlewa się olej do butelek i starannie się zakorkowuje. Nie utraci mocy przez kilka miesięcy, jeśli będzie przechowywany z dala od światła i bez dostępu powietrza.
Omdlenie
Kiedy się czegoś nagle przestraszymy albo pod wpływem innego silnego przeżycia, parasympatyczny układ nerwowy kieruje dużą ilość krwi w okolice brzuszne, co automatycznie obniża ciśnienie krwi w arteriach odżywiających mózg. Gwałtowne obniżenie ukrwienia mózgu prowadzi do utraty świadomości, zwykle na bardzo krótki okres czasu, ponieważ sam upadek albo poziome ułożenie ciała sprawia, że głowa znajduje się na tym samym poziomie co serce, a to przywraca odpowiednie ukrwienie mózgu.
Istnieje kilka olejków aromatycznych przydatnych dla ludzi w stanie szoku czy omdlenia. Najważniejsze to olejek miętowy i neroli. Jeśli żadnego z nich nie ma akurat pod ręką, można je zastąpić olejkami lawendowym lub rozmarynowym.
Wystarczy buteleczkę z olejkiem podsunąć osobie zemdlonej pod nos albo umieścić kilka kropli na chusteczce lub gazie do wdychania, można także wetrzeć po jednej kropli któregokolwiek z tych olejków w każdą skroń.
Jednym z najlepszych środków pierwszej pomocy, choć nie można go zaliczyć do aromatoterapii, jest remedium ratunkowe Bacha. Zawsze go używam w obliczu każdego zagrożenia, a dopiero potem sięgam po olejki, gdy zachodzi taka konieczność.
285
Jeśli osoba jest przytomna, trzeba umieścić cztery krople tego specyfiku na jej języku, jeśli nie, zwilżyć jej wargi kilkoma kroplami. Następne cztery krople można jej podać, kiedy już odzyska przytomność.
Nigdy nie należy podawać alkoholu osobie, która traci przytomność albo która właśnie ją odzyskała. Jakiś gorący napój z odrobiną miodu przyniesie o wiele więcej dobrego, a herbatka z mięty jest chyba najbardziej odpowiednia w takich sytuacjach.
Jeśli ktoś często traci przytomność bez wyraźnej przyczyny, należy koniecznie zwrócić się do lekarza homeopaty lub lekarza--zielarza w celu przeprowadzenia dokładnych badań.
Opryszczka zwykła
"Zimno" powoduje wirus Herpes simplex I, który żyje w organizmie większości z nas, nie powodując żadnych objawów. Owrzodzenia pojawiają się zwykle wtedy, kiedy przechodzimy jakąś inną infekcję, na przykład "przeziębienie" (stąd nazwa "zimno", kojarzona z przechłodzeniem organizmu), albo kiedy jesteśmy przemęczeni lub przygnębieni. U niektórych osób zimno pojawia się podczas szczególnie mroźnej albo wyjątkowo upalnej pogody.
Olejki bergamotowy, eukaliptusowy oraz ti są bardzo skuteczne w leczeniu pęcherzyków zimna, zwłaszcza jeśli zastosuje się je natychmiast po stwierdzeniu pierwszych objawów wyprysku. Najskuteczniej działają na bazie alkoholu. W dużych aptekach można zdobyć alkohol izopropylowy, jeśli nie, to zwykła wódka jest równie dobra. Należy przyjąć stężenie sześciu kropli któregokolwiek olejku eterycznego na pięć mililitrów alkoholu. Można też '; oczywiście wziąć sześć kropli różnych olejków, co nawet czasami jest bardziej efektywne. Częste smarowanie taką miksturą pierwszych zmian skórnych zapobiega wystąpieniu dalszych. Jeśli jednak owrzodzenie już się pojawiło, zalecam nie rozcieńczony olejek lawendowy na przemian z mieszanką alkoholowo-olejkową, ponieważ lawenda przyspiesza gojenie się wrzodów tak samo jak w przypadku poparzeń.
<                                           ^ 286

Opryszczkę występującą na narządach płciowych (Herpes geni-talis) powoduje wirus Herpes simplex II, chociaż nie ma całkowitej pewności, że istotnie mamy do czynienia z dwoma odrębnymi s wirusami. Bardzo możliwe, że jest to ten sam wirus, który tylko | w różny sposób manifestuje swoją obecność. W leczeniu stosuje się t te same olejki, co w przypadku pospolitego ,,zimna", jednak większy nacisk należy położyć na olejek bergamotowy ze względu na korzystny wpływ, jaki wywiera on ogólnie na narządy moczowe i płciowe. Naturalnie olejki trzeba rozcieńczać do bardzo niskiego stężenia. Najlepiej rozpuścić cztery krople olejku bergamotowego i dwie krople olejku ti w pięciu mililitrach alkoholu, po czym dodać tę mieszankę do przegotowanej i ostudzonej wody w ilości jednego litra. W ten sposób otrzymujemy płyn do miejscowych przemywań, przy czym zawsze należy go przygotowywać bezpośrednio przed użyciem.
Obydwie formy opryszczki pojawiają się najwyraźniej, kiedy dana osoba znajduje się pod działaniem stresu. W tej sytuacji jeszcze raz należy podkreślić skuteczność olejku bergamotowego, ponieważ jest to jeden z najsilniejszych olejków antydepresyjnych i przeciwstresowych.
Oregano
Oregano, czyli lebiodka pospolita (Origanum vulgare) jest również znana jako "dziki majeranek" i rzeczywiście jest blisko spokrewniona z majerankiem (Origanum marjorana). Roślina występuje w basenie Morza Śródziemnego i nadaje charakterystyczny aromat miejscowej kuchni.
Olejek aromatyczny posiada wiele cech tarapeutycznych, ale wiąże się z nim zbyt wiele niebezpieczeństw, aby mógł stać się szeroko stosowanym olejkiem w aromatoterapii. Jest silnym środkiem skurczowym, dlatego nie stosuje się go w czasie ciąży. Ponadto wywołuje poważne podrażnienia skóry i błony śluzowej. Wyklucza to całkowicie możliwość stosowania go w masażach, y\
287

kąpielach, inhalacjach, nie nadaje się również do odświeżania powietrza w pomieszczeniach. Lebiodkę pospolitą bezpieczniej jest zastąpić majerankiem.
Oskrzeli zapalenie
Zanim podejmiemy decyzję o leczeniu zapalenia oskrzeli (nazywanego także bronchitem) olejkami aromatycznymi, musimy stwierdzić, czy mamy do czynienia ze stanem ostrym, czy też chronicznym.
Bronchit ostry, czyli ostre zapalenie oskrzeli, jest chorobą trwającą zazwyczaj kilka dni. Objawia się gorączką i duszącym, bolesnym kaszlem. Początkowo kaszel jest bardzo suchy, ale w miarę tego, jak płuca produkują coraz większe ilości śluzu, kaszel'' staje się lżejszy i mniej bolesny - śluz nawilża płuca. Ostre zapalenie oskrzeli rozwija się zazwyczaj na podłożu wirusowej infekcji górnych dróg oddechowych (przeziębienie i ból gardła), która rozszerza się na płuca.
Leczenie aromatoterapeutyczne ma zwalczyć infekcję, obniżyć gorączkę, złagodzić kaszel i ułatwić odpluwanie wydzieliny. W pierwszym stadium choroby, kiedy kaszel jest suchy i bolesny, dużą ulgę przynoszą parowe inhalacje z dodatkiem olejków:
benzoesowego, bergamotowego, eukaliptusowego, lawendowego lub sandałowego. Olejek bergamotowy i eukaliptusowy obniżają również temperaturę, a wszystkie wymienione olejki wzmacniają siły obronne organizmu, pomagają w przezwyciężeniu infekcji. W późniejszym stadium ostrego bronchitu należy podawać choremu środki oczyszczające oskrzela z wydzieliny (aby nie dopuścić do powikłań), tzn. olejki o właściwościach wykrztuśnych, np. bazylio-wy, benzoesowy, majerankowy, mirrę, sandałowy i tymiankowy. Każdy z nich jest bardzo skuteczny, ale ja najczęściej używam benzoesowego, bergamotowego, sandałowego lub tymiankowego. Kaszel może trwać jeszcze jakiś czas po ustąpieniu gorączki. Inhalacje, kąpiele i miejscowy masaż klatki piersiowej oraz gardła
288

• z zastosowaniem olejków wykrztuśnych niewątpliwie mogą znacznie przyspieszyć całkowite wyzdrowienie.
:    Osoba cierpiąca na ostre zapalenie oskrzeli powinna przeby-i wać w cieple, dużo wypoczywać; najlepiej, aby pozostała w łóżku.
Musi unikać wszystkiego, co zaostrza kaszel, a więc dymu i zbyt :. suchego powietrza. Jeśli przebywa w pomieszczeniu, w którym jest
centralne ogrzewanie (jak wiadomo, wysusza ono powietrze), l należy w pokoju odparowywać lub rozpylać wodę, a oddychanie _ będzie mniej bolesne i drażniące dla chorego. Na kaloryferze ; można położyć nawilżacze, także zwyczajny czajnik elektryczny j: z gotującą się wodą, ustawiony w pokoju dwa-trzy razy dziennie ? (ostatni raz tuż przed snem) wytworzy wystarczająco dużo wilgoci, podobnie jak różne urządzenia do powolnego wyparowywania wody z zastosowaniem świecy lub nocnej lampki. Dodanie kilku kropli któregokolwiek z wymienionych wyżej olejków do wody wzmocni efekt.
Większość chorych zdrowieje z ostrego zapalenia oskrzeli całkiem szybko i bez jakichkolwiek komplikacji, o ile tylko otoczy się ich odpowiednią opieką. Ludzie starsi i osłabieni, niemowlęta i małe dzieci oraz ludzie z dolegliwościami sercowymi lub płucnymi są bardziej narażeni na ryzyko i zawsze wymagają fachowej obserwacji. W przypadku konieczności zażywania antybiotyków leczenie aromatoterapeutyczne może być również z powodzeniem kontynuowane w sposób opisany wyżej. Pacjent powinien zjadać dużo naturalnych jogurtów lub przyjmować tabletki Laktobacillus, aby zniwelować niszczycielskie działanie antybiotyków na pożyteczne bakterie przewodu pokarmowego.
Bronchit chroniczny, czyli przewlekłe zapalenie oskrzeli, to długotrwały stan, któremu nie towarzyszy gorączka. Chory cierpi. z powodu stałego, męczącego kaszlu połączonego z odkrztuszaniem nadmiernych ilości śluzu. Zdrowe płuca wytwarzają niewielką ilość śluzu, który przez cały czas rozprowadzają po oskrzelach małe włoskowate wypustki zwane rzęskami. Proces ten zachodzi nieustannie bez naszej wiedzy, ponieważ ilość śluzu jest tak niewielka, że przełykamy go bezwiednie wraz ze śliną. Jednakże kiedy do-
19 - Aromatoterapia od A do Z
289

chodzi do podrażnienia oskrzeli wskutek infekcji, kontakt z zanieczyszczonym powietrzem, palenia tytoniu czy działania innych czynników, zaczynają one produkować nadmierną ilość śluzu który dosłownie skleja rzęski. Niżej zalegające warstwy śluzu pokrywają rzęski tak, że te nie mogą wykonywać swej normalnej pracy, polegającej na wypychaniu śluzu ku górze, a w rezultacie - na zewnątrz organizmu. W tej sytuacji organizm nie może inaczej pozbyć się nadmiernych ilości śluzu niż poprzez kaszel.
Chroniczny bronchit rozwija się w 3 etapach: zwykły chroniczny bronchit, który ma charakter łagodny chociaż stały, z jasno zabarwionymi plwocinami; bronchit śluzowo-ropny, w którym plwociny są stale lub często gęste i żółtawe z powodu obecności pewnej ilości ropy, pojawiającej się wskutek infekcji bakteryjnych;
bronchit obturacyjny prowadzący do mechanicznych, struktural-nych uszkodzeń oskrzeli spowodowanych przedłużającą się infekcją, stresem zapalnym i ciągłym kaszlem. Oskrzela zwężają się, ponieważ błona, z której są zbudowane, staje się coraz grubsza od blizn i zrostów. Płuca tracą wiele ze swej elastyczności i dlatego oddychanie sprawia choremu coraz większe trudności - aby napełnić płuca odpowiednią ilością powietrza, musi zdobywać się na coraz wiąkszy wysiłek. Z powodu uszkodzeń zmniejsza się ilość pęcherzyków płucnych, które zbudowane są z bardzo cienkiej błony przepuszczającej tlen do krwi, a dwutlenek węgla i inne materiały odpadowe w kierunku przeciwnym. Taki stan powoduje również przeciążenie serca, pracującego coraz ciężej, by zapewnić płucom odpowiednią cyrkulację.
Wilgotny klimat i zanieczyszczenie powietrza są poważnymi, uzupełniającymi się czynnikami powodującymi zachorowania na bronchit, przyczyniają się bowiem do powstania ciężkiego smogu. Najważniejszymi jednak przyczynami zachorowań są palenie tytoniu i niewłaściwy sposób odżywiania.
Palacze wciąż częściej umierają z powodu przewlekłego bron-chitu niż z powodu raka płuc, a wyzbycie się nałogu palenia tytoniu jest najważniejszym działaniem profilaktycznym. Bardzo istotne jest też wprowadzenie istotnych zmian do sposobu odżywiania, zwłaszcza wyrzeczenie się lub znaczne ograniczenie wszystkich tych
290

okarmów, które sprzyjają nadprodukcji śluzu. Dla większości ludzi są nimi produkty mleczne. Wyłączenie ich z diety na jakiś !  "g _ być może na kilka tygodni czy miesięcy, jeśli bronchit ma charakter przewlekły - przynosi często zaskakujące efekty. Po tym okresie mleko, ser itd. można wprowadzić na nowo, ale w bardzo małych ilościach. Jednak niektórzy będą musieli unikać tych produktów już zawsze. Mleko kozie uważa się za mniej sprzyjające produkcji śluzu niż mleko krowie. Skrobia również przyczynia się do nadmiernej produkcji śluzu, przy czym skrobia oczyszczona (biała mąka i wszystko, co się z niej wytwarza) jest bardziej szkodliwa niż zboża gruboziarniste. Wszelkie dodatki do pożywienia, np. chemiczne przyprawy, zapachy, barwniki i konserwanty, . również pobudzają produkcję śluzu, należy ich zatem unikać. Najlepszą i najprostszą zasadą jest spożywanie pokarmów w stanie niemal nie przetworzonym, a więc nie wysuszone, nie zamrożone, nie paczkowane, nie przegotowane. Powinno się jadać, tak często,
jak tylko to możliwe, produkty surowe lub bardzo lekko pod-gotowane.
Olejki aromatyczne odtruwające organizm muszą zostać uzupełnione czosnkiem w formie kapsułek, tabletek, a przede wszystkim świeżym. Olejki: cedrowy, kadzidłowcowy, jałowcowy, mirra i rozmarynowy powodują zmniejszenie ilości wydzielanego śluzu. Oprócz nich trzeba używać jednego czy dwóch olejków o działaniu wykrztuśnym w celu oczyszczenia płuc ze śluzu. Ze wszystkich wykrztuśnych olejków najbardziej cenię benzoesowy. Połączenie trzech olejków: benzoesu, mirry i olejku kadzidłowcowego - stosowanych zarówno jako dodatki do kąpieli, jak i inhalacji - gwarantuje wysoką skuteczność. Cennym olejkiem, o którym rzadko się wspomina w związku z przewlekłymi bronchitami, jest olejek imbirowy. W tradycyjnej medycynie chińskiej imbiru używa się w każdej sytuacji, w której organizm wykazuje nieprawidłową wilgotność, zarówno wewnętrzną, jak i zewnętrzną. Chroniczny bronchit jest doskonałym przykładem takiego właśnie stanu, ponieważ zaatakowane płuca nie radzą sobie ze swą wilgotną wydzieliną - śluzem. Świeży korzeń imbiru należy zetrzeć i przyrządzić z niego nalewkę lub napar. Jest to bardzo smaczny, rozgrzewający
291

napój. Około sześciu cienkich wiórków z imbirowego korzenia o normalnej grubości należy parzyć w dużej filiżance wody przez około dziesięć minut, następnie przecedzić, dodać pół łyżczki miodu i wypić. Kurację tę należy powtarzać dwa-trzy razy dziennie (zwłaszcza zimą).
Chociaż wszystkie wymienione olejki są bardzo skuteczne w leczeniu chronicznego bronchitu, nie należy spodziewać się pełnego sukcesu, jeśli zlekceważy się czynniki powodujące utrzymywanie się dolegliwości. Nie możemy wiele poradzić w sprawie klimatu, ale pomyślmy o zmianie sposobu odżywiania, rzućmy palenie, które niweczy efekty nawet najskuteczniejszych kuracji.
Ospa wietrzna
Leczenie olejkami aromatycznymi może w widoczny sposób skrócić czas trwania wietrznej ospy, złagodzić jej przebieg i ulżyć w atakach. Olejki bergamotowy i eukaliptusowy były szeroko stosowane w przypadkach tej choroby, jako że obydwa mają właściwości antywirusowe, dopóki łatwo dostępny nie stał się olejek z drzewka ti. Ja również używam obecnie i zalecam olejek ti, chociaż najskuteczniejszą metodą wydaje mi się naprzemienne zastosowanie wszystkich trzech olejków.
Jeśli dziecko jest wystarczająco duże, by można je było leczyć olejkami aromatycznymi, czyli ma powyżej czterech lat, można stosować każdy z wyżej wymienionych olejków w formie kąpieli aromatycznych, sprayów i płynów do przecierania skóry, łagodzących swędzenie. W przypadku małych dzieci łatwiej jest zanurzać dziecko w letniej kąpieli co parę godzin, niż smarować płynem pielęgnacyjnym każdy wykwit z osobna. Dwie krople olejku ti wraz z dwoma kroplami olejku rumiankowego skutecznie uśmierzają swędzenie. Dla odmiany można wypróbować stosowanie po jednej kropli olejku bergamotowego, eukaliptusowego, rumiankowego i lawendowego jako mieszanki olejków.
Dla starszych dzieci można przygotować płyn pielęgnacyjny z trzech składników - po pięć kropli olejku ti, rumiankowego
292
, lawendowego rozcieńczonych w pięćdziesięciu mililitrach oleju i orzechowego. Zestaw ten należy starannie wymieszać przez po-* trząsanie, a następnie dodać pięćdziesiąt mililitrów wody różanej lub wody destylowanej. Płyn taki nadaje się do smarowania wy-kwitów skórnych. Pęcherzyki leczone tym sposobem goją się znacznie szybciej niż smarowane tradycyjnym środkiem, jakim jest płyn
galmanowy, który zaczopowuje pory i w efekcie nawet wydłuża ^ zdrowienie.
Dorośli często przechodzą wietrzną ospę bardzo ciężko, z wysoką gorączką na początku i ostrym bólem w momencie pojawienia się wykwitów. W takich przypadkach stosuje się mieszankę: trzy krople ti, oraz po jednej kropli olejku bergamotowego, rumiankowego i lawendowego do każdej kąpieli, a jako uśmierzający ból, płyn do smarowania - zestaw z sześciu kropli ti i po dziesięć kropli olejków rumiankowego, bergamotowego i lawendowego, do których należy dodać po pięćdziesiąt mililitrów oleju orzechowego i wody różanej. Przed każdym użyciem wstrząsnąć bardzo starannie. Kąpiel powtarzana co kilka godzin jest bardzo wskazana w takich przypadkach, chyba że pacjent czuje się zbyt słabo. Płyn do smarowania jest szczególnie przydatny w późniejszych stadiach choroby, ponieważ przyśpiesza gojenie i zmniejsza ryzyko powstania blizn poowrzodzeniowych, charakterystycznych dla ospy "dziobów".
Osteopatia
Wielu ludzi, zwracających się do aromatoterapeuty po raz pierwszy, cierpi na bóle pleców i chociaż olejki aromatyczne przynoszą widoczną ulgę przy bólach mięśniowych, przyczyną tych bólów |  mogą być również przesunięcia stawów lub kręgów, a wtedy
l, jedynym odpowiedzialnym postępowaniem jest skierowanie pacjen-H ta do osteopaty.
Osteopatia opiera się na zasadzie, że struktura i funkcjonowanie organizmu są współzależne. Jeśli struktura ulega deformacji lub zmienia się w jakikolwiek inny sposób -jak po upadku lub innym
2
93

urazie - to i funkcjonowanie się popsuje. Jeśli struktura, a w tym zwłaszcza kościec, są w dobrym stanie, to inne układy organizmu mogą pracować normalnie. Osteopata dąży więc do poprawy nieprawidłowej struktury, niezależnie od tego, czy jest ona rezultatem wypadku, wadliwej postawy, nienormalnych napięć mięśniowych czy innych przyczyn. Osiąga to dzięki szerokiej gamie ruchów, które pozwalają przesuniętym stawom wrócić na właściwe miejsce, wykorzystuje ciało pacjenta, a także najróżniejsze rodzaje dźwigni.
Jeśli staw uległ przesunięciu, otaczające go mięśnie są częstokroć skurczone. Jeżeli stan ten trwa przez dłuższy okres czasu, powstają w tych mięśniach liczne zgrubienia tkanki łącznej. Masaż, jaki się wykonuje przed właściwym zabiegiem, pozwala zmiękczyć, rozluźnić i rozgrzać mięśnie, dzięki czemu zabieg staje się łatwiejszy i bardziej skuteczny. W zależności od przygotowania i techniki osteopaci wykonują początkowy masaż osobiście albo zatrudniają do tego kogoś innego. W niektórych zakładach do wstępnego masażu używa się olejków aromatycznych, dzięki czemu masaż w większym stopniu przygotowuje mięśnie do właściwego zabiegu. Szczególnie przydatne są tu olejki uważane za "rozgrzewające", to znaczy te, które mają zdolność miejscowego podnoszenia temperatury poprzez rozszerzanie podskórnych naczyń woskowatych. Olejek majerankowy jest tu chyba najlepszy, alternatywnie można zastosować odrobinę olejku z czarnego pieprzu w mieszance z lawendowym i rozmarynowym. Olejek z szałwii muszkatołowej działa odprężające na mięśnie, ale nie można go stosować, jeśli po zabiegu pacjent musi prowadzić samochód.
Jeśli z jakichś względów osteopata nie zapewnia masażu przed zabiegiem, pacjent sam powinien zorganizować sobie seans masażu przed wizytą u osteopaty. Wielu moich klientów postępowało w ten właśnie sposób z doskonałymi rezultatami.
Niektórzy osteopaci stosują całkiem silne wyciągi do postawienia stawu czy kręgu na właściwe miejsce, powoduje to powierzchniowy ból, który utrzymuje się przez dzień lub dwa po zabiegu. W tym wypadku również pomaga masaż. Powinien być bardzo delikatny, a najlepsze olejki to: rumiankowy, lawendowy, majeran-
294

kowy, z szałwii muszkatołowej lub inny olejek przeciwbólowy. Aromatyczne kąpiele z zastosowaniem wyżej wymienionych olejków także są bardzo pożyteczne, ale osteopaci zalecają, aby nie były one ani zbyt gorące, ani za długie przez dwa lub trzy dni po zabiegu nastawiania. Długa gorąca kąpiel za bardzo rozluźnia mięśnie, a po zabiegu muszą one powrócić do normalnego napięcia tak szybko, jak tylko jest to możliwe. Mięśnie bowiem stanowią właściwe oparcie dla stawów.
W przypadku zadawnionych kłopotów z przesunięciem stawów lub kręgów łączenie cyklu zabiegów aromatoterapeutycznych z nastawianiem jest zwykle bardziej skuteczne niż którakolwiek z tych metod osobno.
Otyłość
Niektóre olejki aromatyczne uważa się za przydatne w zwalczaniu nadwagi. Najważniejszy jest tu olejek koperkowy, który ma sławę środka obniżającego apetyt przynajmniej od czasów Juliusza Cezara. Rzymscy żołnierze podczas długich marszów nosili nasiona kopru w swych plecakach, aby podjadać je, zanim rozbiją obóz w nowym miejscu. Natomiast w średniowieczu i za Tudorów gorliwi chrześcijanie używali w ten sam sposób nasion kopru podczas rozlicznych dni postu w kalendarzu kościelnym. Koper jest również łagodnym środkiem moczopędnym, bardzo to przydatna właściwość, jeśli razem z nadwagą występuje zjawisko zatrzymywania płynów. Jako środek odtruwający jest korzystny wtedy, kiedy poprzednio stosowana uboga w mikroelementy dieta spowodowała nagromadzenie się toksyn w organizmie. Jednakże koper nie wpływa bezpośrednio na utratę wagi.
Niektórzy francuscy autorzy wymieniają w tym kontekście olejek czosnkowy i cebulowy. Rzeczywiście obydwa te olejki są silnymi stymulantami dla gruczołu tarczycowego. Jeśli mamy do czynienia z niedoczynnością tarczycy zwalniającą przemianę materii, obydwa mogą pomóc, najlepiej w postaci kapsułek, można tez po prostu włączyć duże ilości czosnku i świeżej cebuli do posiłków.
295
Olejek rozmarynowy działa ogólnie stymulujące i może zmusić obniżoną przemianę materii do przyspieszenia tempa. Natomiast olejek geraniowy, posiadający właściwości równoważenia poziomu hormonów, należy brać pod uwagę wtedy, kiedy została zachwiana równowaga hormonalna.
Przyczyny powodujące otyłość rzadko bywają wyłącznie fizjologicznej natury. Tak więc najważniejszym zadaniem aromatotera-peuty, który chce pomóc człowiekowi z nadwagą, jest wnikliwe zbadanie kompleksu stanów emocjonalnych, jakie wiążą się z otyłością. Aromatoterapeuta może w leczeniu otyłości korzystać z bardzo wielu olejków. W grę wchodzą tu wszystkie, które łagodzą stres, depresję, stany lękowe, brak zaufania i pewności siebie itd. Moim zdaniem, bardzo pomocny jest olejek bergamotowy. Co prawda, olejku tego używa się dosyć często do pobudzania apetytu, niemniej stosowałam go z powodzeniem u nadmiernie przejadających się osób. Takie wyniki sugerują, że ma on raczej działanie normalizujące, a nie pobudzające ten fragment mózgu, który zarządza łaknieniem, albo że w ogóle nie działa bezpośrednio na płaszczyźnie fizycznej. Chodzi o to, że zapewne wpływa na stan psychiczno-emocjonalny, który spowodował rozregulowanie się apetytu. W świetle tego, co wiem o olejku bergamotowym, skłaniam się ku tej drugiej teorii.
Wielu grubych ludzi głęboko nienawidzi swojego ciała, a prosty fakt regularnego masażu może stać się ogromnym odkryciem.' Traktowanie ciała z szacunkiem i sympatią może się okazać zupełnie nowym doświadczeniem, pozwalającym na zbudowanie bardziej pozytywnego własnego wizerunku. W momencie, kiedy się to osiągnie, znacznie łatwiej jest namówić pacjenta do ćwiczeń albo ;do zmiany sposobu odżywiania. Unikam słowa "dieta", ponieważ większość grubasów odbiera je jako coś, co sugeruje rygor i co z góry skazane jest na niepowodzenie.
Utrata wagi, zwłaszcza jeśli następuje dosyć szybko, może spowodować, że gruba niedawno osoba czuje się słabo i wygląda na osłabioną. W tej sytuacji późniejsze masaże poprawią stan mięśni i napięcie skóry, zaś polepszenie wyglądu odbuduje na nowo nadwątlone zaufanie i pewność siebie.
296

Doradztwo dietetyczne, odchudzająca terapia zbiorowa czy nawet psychoterapia mogą pomóc niektórym ludziom, ale aroma-toterapia na pewno wzmocni każdy inny sposób leczenia.
Oziębłość
Niemożność uzyskania orgazmu przez kobiety jest często łączona i opisywana razem z impotencją, pomimo że występują tu pewne bardzo poważne różnice. Oziębłość nie ogranicza możliwości seksualnych, lecz odczuwanie przyjemności. Podobnie jak w przypadku impotencji bardzo rzadko występuje jakaś fizyczna przyczyna tego stanu rzeczy. Powodem zaś może być po prostu niewrażliwy partner, kompleks strachu, niewiedza na temat ciała kobiety i jego funkcji, urazy z czasów dzieciństwa, wychowanie, zakazy religijne, obawa przed zajściem w ciążę i mnóstwo innych przyczyn.
Kobiety oziębłe bardzo często mają negatywny wizerunek własny, graniczący czasem z prawdziwą niechęcią do własnego ciała. Ożywiający masaż z olejkami może zapoczątkować długą drogę, jaką musi przejść kobieta, by docenić i zaakceptować własną kobiecość. Masaż może być w tej sytuacji dla kobiety pierwszą okazją do odczucia przyjemności z dotyku na nieseksualnej płasz-' czyźnie.
Takie luksusowe olejki jak różany, który szczególnie wiąże się z seksualizmem kobiet, i jaśminowy, który pogłębia zaufanie, są najbardziej skuteczne w leczeniu oziębłości. Ich naprawdę duża wartość terapeutyczna usprawiedliwia wysoką cenę, zresztą na ' każdy masaż zużywa się doprawdy niewielkie ilości olejku. Olejek neroli jest ważnym uzupełnieniem, jeśli u podłoża trudności leżą lęki, natomiast olejek ilangowy o bardzo słodkim aromacie jest relaksującą alternatywą. Niektóre kobiety reagują również bardzo dobrze na olejek z szałwii błotnej lub sandałowy, zwykle uważane za bardziej męskie.
Łagodne, "rozpieszczające" kąpiele aromatyczne, mydła, kremy, toniki i olejki do ciała z dodatkiem któregokolwiek z wyżej
297

wymienionych olejków aromatycznych pomagają w przezwyciężeniu kompleksów i zbudowaniu pozytywnego wizerunku własnego, poczucia własnej wartości i atrakcyjności. Jeśli partner kobiety jest wrażliwy i zaniepokojony jej trudnościami, można go pouczyć co do sposobów, jakimi mógłby wykonywać delikatny masaż z zastosowaniem takiego olejku, jaki ona wybierze.
Wszystkie wymienione przeze mnie olejki są uważane za afrodyzjaki, z tym jednak zastrzeżeniem, że ich działanie wypływa raczej z faktu, że są one głęboko relaksujące, a więc usuwają lęki i obawy wiążące się z seksem. Wyjątkiem jest olejek różany, który tonizuje pracę narządów wewnętrznych i oczyszcza je, dzięki czemu tta ogólnie korzystny wpływ na żeński system rozrodczy. Wydaje się, że odgrywa on dużą rolę w pobudzaniu seksualizmu kobiecego, zarówno na poziomie fizycznym, jak też psychicznym. Stąd jego opinia najważniejszego afrodyzjaku kobiecego.
Niektóre oziębłe kobiety czują potrzebę rozmowy i porady, a może jakiejś innej formy psychoterapii. Niemniej aromatotera-pia niewątpliwie wzmocni bardzo korzystnie każdą taką kurację. Zob. też afrodyzjaki, impotencja.

P
Paczulowy olejek
Pogostemon patchouli pochodzi z Malezji, a obecnie jest uprawiana w wielu krajach południowo-wschodniej Azji, w zachodnich Indiach i Paragwaju. Jest to krzaczasta roślina, o wysokości do jednego metra, z dużymi, miękkimi, pokrytymi meszkiem liśćmi. Chociaż należy do tej samej rodziny co wiele naszych ziół pochodzących z basenu Morza Śródziemnego (np. bazylia, hyzop, lawenda, majeranek, melisa, mięta, rozmaryn,-tymianek i in.), jest zupełnie niepodobna do nich pod względem wyglądu i właściwości medycznych.
Olejek aromatyczny jest tłusty, ciemny, żółtobrązowy, często z zielonym odcieniem. Niełatwo opisać zapach - jest on gorący, stęchły, żrący, bardzo mocny i przenikliwy, i tak trwały, że wyczuwa się go na ubraniu przez dwa tygodnie, nawet po praniu. Te cechy są dosyć niefortunne, albowiem całkiem spora liczba ludzi uważa tę woń za absolutnie nieprzyjemną! Można by powiedzieć, że ma ona charakter bardziej zwierzęcy niż roślinny. Pomimo to olejek paczulowy jest szeroko stosowany w przemyśle perfumeryjnym jako utrwalacz z powodu swej długotrwałości i rzeczywiście w bardzo, ale to naprawdę bardzo małych ilościach nadaje mieszankom zapachowym jakąś tajemniczą orientalną nutę.
Aktywne składniki to: paczulen, paczulol, zwany też kamforą paczulową, norpaczulol i śladowe ilości eugenolu, kadinenu, kar-wonu, kariofylenu, sejchelenu, humulenu oraz aldehydów - ben-
299

zoesowego i cynamowego. Wartą odnotowania rzeczą jest, że olejek paczulowy ma bardzo podobną strukturę do azulenu występującego w rumianku i ma te same właściwości przeciwzapalne.
Roślina, która nosi w swych ojczystych stronach nazwę pucza--put ma długą historię w tradycyjnej medycynie chińskiej, japońskiej i malajskiej. Stosowano ją jako środek stymulujący, tonizują-cy, antyseptyczny i przeciwgorączkowy, leczono nią ukąszenia węży, jadowitych owadów, ponadto zawsze była w swoim kraju specyfikiem o działaniu owadobójczym i antyseptycznym.
W aromatoterapii olejek paczulowy posiada kilka cennych zastosowań w leczeniu i pielęgnacji skóry, pod warunkiem, że pacjent może znieść jego zapach. Na wielu stronach tej książki podkreślałam, jak ważną wskazówką w wyborze olejku są osobiste upodobania. W żadnej innej sytuacji nie jest to tak ważne jak w przypadku tego olejku. Jego zapach jest silny, wyraźny, dla niektórych ludzi po prostu obrzydliwy, nie możemy się więc i spodziewać żadnych terapeutycznych efektów, jeśli ów zapach nie będzie tolerowany przez pacjenta.
Jak wspomniałam wyżej, olejek paczulowy ma właściwości antyseptyczne i przeciwzapalne. Ponadto jest grzybobójczy i wspomaga regenerację komórek w podobny sposób jak olejki lawendowy i neroli. To połączenie właściwości leczniczych czyni go przydatnym w leczeniu trądziku, pęknięć skóry, niektórych typów egzemy, infekcji pochodzenia grzybowego (jak "stopa atlety"), niektórych alergii skórnych i łupieżu.
Ma pewne działanie antydepresyjne i stosowano go przy otyłości, zapewne z powodu nie potwierdzonych wieści, że zmniejsza apetyt, a może dlatego, że działa odwadniające.
Niektórzy autorzy uważają olejek paczulowy za afrodyzjak, ale jego stosowanie zależy tu w dużej mierze od indywidualnych gustów zapachowych.
300
Palmarosa
Palmarosa (Cymbopogon martini) jest aromatyczną trawą z tej samej rodziny co lemongras (Cymbopogon citratus) i cytronela (Cymbopogon nardus). Wszystkie te rośliny można uważać za naturalne imitacje, ponieważ zawierają wiele składników występujących w rzadszych i droższych gatunkach, posiadających ten sam
.zapach. Pozwala to na fałszowanie w przemyśle niektórych olej-
; ków. Podczas gdy cytronela i lemongras imitują aromat cytryny, palmarosa zawiera dużą ilość geraniolu o zapachu pośrednim
. między aromatem geranium i róży, dzięki czemu fałszuje się nią
: zwłaszcza olejek różany.
Sama w sobie palmarosa daje cenny olejek do pielęgnacji skóry, zwłaszcza kiedy rozcieńczy się go w oleju migdałowym. Jest to olejek nawadniający i stymulujący, pomagający w zrównoważeniu produkcji łoju przez gruczoły łojowe. Podobnie jak olejki lawendowy i neroli, palmarosowy pobudza regenerację komórek. Jego przydatność w leczeniu wszelkich dolegliwości skórnych wynika również z faktu, że jest silnym antyseptykiem, bardzo pożytecznym przy niewielkich infekcjach.
Palpitacje
Ściśle medyczna definicja palpitacji określa je jako odczuwanie bicia serca - czy to dlatego, że dana osoba akurat zwraca na to większą uwagę, czy też dlatego, że serce rzeczywiście bije z większym wysiłkiem niż zwykle. Odczuwa się to w chwilach strachu, szoku, stanach lękowych, a olejki aromatyczne w rodzaju neroli, które mają głęboko uspokajające i wyciszające działanie, są wówczas najskuteczniejsze. Jako środek awaryjny można podać odrobinę olejku do wąchania bezpośrednio z buteleczki, z gazy lub chusteczki do nosa. Osoba, której dokuczają częste palpitacje, bardzo skorzysta z regularnych masaży z jakimś olejkiem, który posiada właściwości uspokajające. Może to być olejek rumiankowy, lawendowy, neroli, różany albo ilangowy.
301

Terminu "palpitacje" bardzo często używa się błędnie do określenia przyśpieszonego bicia serca w podobnych sytuacjach. Stan ten bardziej prawidłowo powinno się nazywać tachykardią, ale jest to wyłącznie akademickie rozróżnienie, ponieważ w obu wypadkach przydatne są te sarnę metody i te same olejki. Na czele owych olejków należy wymienić olejek ilangowy, który jest najlepszym środkiem służącym do zwolnienia zbyt szybkiego bicia serca.
Palucha deformacja
Jest to bolesne skrzywienie stawu dużego palca, spowodowane przede wszystkim noszeniem niewygodnego obuwia, wypychającego staw z jego naturalnego położenia. Olejki aromatyczne w takich przypadkach usuwają ból i częstokroć zmniejszają opuchliznę wokół stawu, jednakże nie pomogą one zbyt wiele, jeśli nie spełni się innych warunków. Najważniejsze oczywiście to zmienić obuwie na takie, które lepiej odpowiada kształtem budowie stopy, unikać ciasnych skarpet, pończoch i trykotów oraz chodzić boso tak często, jak tylko jest to możliwe. W ciągu dnia powinno się możliwie mocno wyprostowywać duży palec za pomocą odpowiednich wkładek i plastra, a niektórzy radzą zakładanie łupków na noc i na cały czas, kiedy się nie nosi obuwia.
Jeśli w stawie występuje proces zapalny, skuteczny może się okazać delikatny masaż z zastosowaniem olejku przeciwzapalnego, takiego jak rumiankowy czy melisowy, lub przeciwbólowego, na przykład lawendowego, majerankowego lub miętowego. Olejki te wielu ludziom przynoszą ulgę. Podczas masażu należy delikatnie rozruszać duży palec, starając się nie wywoływać zbyt silnego bólu. Pacjent może używać kremu zawierającego jeden lub mieszankę kilku olejków (lawendowy z miętowym stanowią bardzo dobrą kombinację) do nacierania parę razy dziennie pomiędzy zabiegami.
Przytoczone wyżej metody powinny wyleczyć niezbyt poważną i zadawnioną deformację, lecz niektóre przypadki będą niestety wymagały chirurgicznego zabiegu prostowania dużego palca.
302

pamięć
Wszystkie olejki aromatyczne klasyfikowane jako cefaliki, czyli środki mające wpływ na organy i tkanki głowy, uważa się za preparaty mające pozytywny wpływ na pamięć. Zwłaszcza rozmaryn cieszy się taką sławą od setek lat; wystarczy skojarzyć to sobie ze zwyczajem wręczania "gałązki rozmarynu na pamiątkę".
Ośrodek mózgowy odbierający zapachy jest bardzo ściśle związany z ośrodkiem odpowiedzialnym za pamięć. Oba te pola znajdują się w najstarszej części mózgu, to znaczy w tych, które były dobrze rozwinięte już u naszych najdalszych przodków. Ten fakt mógłby tłumaczyć, dlaczego aromaty i w ogóle zapachy wszelkiego rodzaju potrafią w tak silny i tajemniczy sposób przywoływać na" myśl minione zdarzenia i emocje. Zob. też psychika azapachy.
Perfumy
Olejki eteryczne i inne substancje roślinne są najstarszymi znanymi ludzkości perfumami. "Pachnidła Arabii", o których wspomina Shakespeare, to olejki aromatyczne, przede wszystkim różany, jaśminowy oraz z innych roślin, jakie destylowano w krajach arabskich od dziesiątego wieku. Wcześniejsze cywilizacje nie znały procesu destylacji. Przygotowywano więc olejki infuzyjne z kwiatów i innych aromatycznych surowców roślinnych albo zagniatano rośliny z tłuszczami zwierzęcymi, przez co otrzymywano pomady.
Przemysłowa produkcja perfum, jaką znamy dzisiaj, stosująca rektyfikowane alkohole do rozpuszczania olejków aromatycznych, rozwinęła się w siedemnastym wieku. Niemcy i Francja były wówczas jej najpotężniejszymi ośrodkami. Do dziewiętnastego wieku przemysłowa produkcja perfum skoncentrowała się wokół miasta Grasse, które znajduje się w centrum regionu, gdzie uprawia się ogromne ilości kwiatów i innych roślin aromatycznych. Z tego właśnie powodu Grasse stało się ośrodkiem handlu olejkami aromatycznymi, zarówno dla celów perfumeryjnych, jak aromato-
303

terapeutycznych, przy czym również te olejki, które nie są produkowane we Francji, są często importowane i eksportowane poprzez Grasse.
Niektóre największe, światowej klasy perfumerie nadal tradycyjnie wykorzystują olejki aromatyczne jako główne składniki swoich wyrobów, zwłaszcza te fabryki, które powstały w ostatnich latach dziewiętnastego wieku i pierwszych dwudziestego. Nowsze perfumy są w dużym stopniu (albo całkowicie) aromatyzowane substancjami syntetycznymi. Syntetyzowanie molekuł aromatycznych stało się wyjątkowo wyrafinowaną sztuką mogącą konkurować, a w każdym razie przybliżać się do bogactwa tysięcy zapachów stworzonych przez naturę. Czasami stosuje się tu metodę wyekstrahowywania niektórych związków z kilku olejków aromatycznych i łączenia ich na nowo w różnych kombinacjach. Możemy się nawet cieszyć, że syntetyki prawie całkowicie wyeliminowały ekstrakty pochodzenia zwierzęcego, takie jak piżmo i cybet, które dawniej występowały jako utrwalacze zapachów w wielu perfumach.
Niektóre aromaty, m.in. jaśminowy, nigdy nie zostały zsyn-tetyzowane w zadowalający sposób, toteż przemysł zawsze stosuje odrobinę prawdziwego absolutu jaśminowego razem z syntetycznym, aby nadać całości bardziej naturalny zapach.
Chociaż tworzenie sztucznych składników aromatycznych może być interesujące z perfumeryjnego punktu widzenia, to nie ma ono żadnego znaczenia terapeutycznego, nawet wtedy, kiedy te kopie powstają z prawdziwych olejków aromatycznych, skomponowanych powtórnie.
Niektóre fabryki, zwykle stosunkowo niewielkie, poczytują sobie za punkt honoru produkowanie perfum wyłącznie z naturalnych olejków roślinnych. Ze wszech miar zasługuje to na uznanie. Chcielibyśmy przecież kupować gotowe perfumy o właściwościach zbliżonych do środków stosowanych w aromatoterapii.
Wielu aromatoterapeutów lubi mieszać olejki, aby podnieść efekty perfumeryjne całości. Takie połączenia mogą zachowywać Swe terapeutyczne właściwości na równi z zapachowymi. Naprawdę cały szereg cennych pod względem leczniczym olejków ma przyjem-
304
ny zapach i nawet jeśli niektóre nie są lubiane w czystej postaci, mogą doskonale współgrać z innymi w mieszance, zastosowane w bardzo małych proporcjach.
Bardzo liczne są teorie dotyczące sposobów łączenia olejków. Jedna z nich, stworzona w dziewiętnastym wieku przez Francuza Piesse'a, wprowadza dla zapachów skalę przypominającą skalę muzyczną. Stąd pochodzą szeroko stosowane w przemyśle perfumeryjnym określenia wysokich, średnich i niskich (bazowych) nut. Najwyższą nutą jest ta, którą uświadamiamy sobie w pierwszej kolejności, kiedy poczujemy zapach olejku aromatycznego, mię-, szanki lub sztucznych perfum. Nutę średnią, czy też nuty średnie tworzą olejki lub mieszanki olejków, które nadają całości zasadniczy charakter, podczas gdy nutą bazową jest element najtrwalszy;
Istnieje kilka olejków aromatycznych, które można z łatwością rozpoznać jako nuty bazowe. Są to pączulowy, mirra, olejek jaśminowy i sandałowy. Ale ani aromatoterapeuci, ani producenci perfum nie mogą się zgodzić co do tego, które olejki można zakwalifikować do nut średnich i wysokich. Częściowo są za to odpowiedzialne sezonowe odchylenia w poszczególnych olejkach. Na przykład olejek wyekstrahowany z tej samej rośliny można przypisać do wysokich nut po bardzo słonecznym i suchym lecie lub do nut średnich po lecie pochmurnym. Ponadto wszystkie te definicje są w dużej mierze subiektywne.
Najlepszą wskazówką do mieszania olejków jest własny nos. Aromatoterapeuta powinien rozwijać swój zmysł powonienia dzięki pracy wyłącznie z olejkami najwyższej jakości i wykluczyć wszelkie perfumy syntetyczne. Nie jest to czasami takie proste, jak byśmy sobie życzyli, ponieważ syntetyczne perfumy znajdujemy dosłownie we wszystkich domowych preparatach - od szamponów, poprzez płyny do zmywania naczyń, pasty do podłóg, proszki do prania, odświeżacze powietrza (komu są one potrzebne, skoro natura dała nam do dyspozycji tyle pięknych olejków?) oraz wszelkie wyobra-żalne rodzaje kosmetyków.
Jednakże naprawdę dla wszystkich tych produktów istnieją zamienniki, perfumowane i nie perfumowane, składające się wyłącznie z naturalnycif ekstraktów roślinnych. Warto ich poszukać
20 - Aromatoterapia od A do Z
305

i zapłacić za nie trochę więcej, albowiem są tego warte. Skorzysta na tym twoje zdrowie, a także wzrośnie twoja zdolność subtelniei-szego odbioru zapachów.
Petit grain
Olejek aromatyczny petit grain powstaje z gorzkiej pomarańczy (Citrus bigaradia). To samo drzewo dostarcza nam również olejku neroli. Petit grain wydestylowuje się z liści i młodych gałązek, ale dawniej uzyskiwano go z niedojrzałych owoców, które zrywano, kiedy były jeszcze zupełnie zielone i nie większe niż czereśnia. Stąd bierze się nazwa petit grain, oznaczająca "mały owoc, ziarno". To źródło olejku okazało się nieekonomiczne, ponieważ zbyt drastycznie obniżało plony dojrzałych owoców. Olejek zaczęto wytwarzać z liści i gałązek i równocześnie przeniesiono starą nazwę na nowy produkt. Najlepszy petit grain pochodzi z krajów basenu Morza Śródziemnego, jak większość olejków cytrusowych. Gorszy jakościowo sprowadza się z Paragwaju. Niekiedy petit grain wyde-. stylowuje się z liści cytrynowych, ale są to rzadkie przypadki.
Dobry olejek ma świeży, lekko kwiatowy zapach, przypominający neroli, chociaż mniej gorzki. Porównuje się go do wody kolońskiej i rzeczywiście olejek ten wchodzi w skład licznych odmian wody kolońskiej. Budową chemiczną przypomina neroli, chociaż zawiera więcej linalolu i acetatu linalilowego.
Terapeutycznie olejek petit grain również przypomina neroli, chociaż w mniejszym stopniu działa uspokajająco. Wydaje się, że zajmuje dokładnie środkowe położenie pomiędzy jakimś specyfikiem pobudzającym a przytępiającym. Niektórzy jednak twierdzili, że nie mogli spać po zastosowaniu tego olejku. Jako całkowicie neutralny pod tym względem olejek nadaje się do łączenia zarówno z uspokajającymi, jak też pobudzającymi olejkami, w zależności od tego, jaki chcemy uzyskać efekt. Z zapachowego punktu widzenia, pasuje bardzo dobrze do olejku rozmarynowego, lawendowego, geraniowego i bergamotowego. Kiedyś zetknęłam się ze wspaniale aromatyczną mieszanką z olejków neroli, pomarańczowego i petit
306

erain. Osoba, która ją przygotowała, powiedziała, że podoba się jej pomysł połączenia olejku z kwiatów, liści i owoców tej samej rośliny.
Petit grain jest wspaniałym olejkiem odświeżającym do kąpieli, ma właściwości dezodorujące, nadaje się do przygotowania ostatniego płukania włosów, po którym mają one delikatny zapach. Jest szczególnie odświeżający w połączeniu z olejkiem rozmarynowym.
Jest to bardzo dobry olejek do masażu; jego zapach podoba się większości pacjentów. Chociaż nie stosuję olejku petit grain w bardziej poważnych sytuacjach, kiedy niezbędny jest neroli, na przykład w stanie paniki i lęku, tachykardii, bezsenności czy przy problemach seksualnych, można go zastosować zamiast droższego "kuzyna" przy depresji, mniej ostrych stanach lękowych itd. Czasami używam też obydwu tych olejków naraz. Zob. też neroli.
Pieprz czarny
Czarny pieprz (Piper nigrum) jest zdrewniałym pnączem pochodzącym z Azji Wschodniej. W stanie dzikim może się wspinać nawet do wysokości sześciu metrów, natomiast w uprawach przemysłowych dla wygody przycina się go na wysokości trzech i pół metra. W Azji znany jest jako przyprawa kulinarna i jako środek leczniczy od co najmniej czterech tysięcy lat, a w Europie najpóźniej od piątego wieku. Jak wiele przypraw, miał on bardzo wysoką cenę. I tak na przykład wódz Hunów Attyla zażądał trzech tysięcy funtów pieprzu w charakterze okupu za Rzym.
Olejek pieprzowy występuje w różnych postaciach, od prawie bezbarwnego do bladozielonego, żółknącego z czasem. Jego głównym składnikiem jest piperyna. Zapach - przyjemnie ciepły, przypominający świeże ziarenka pieprzu, z charakterystycznym "posmakiem", jeśli to słowo można odnieść do zapachu.
Jak można się spodziewać, jest to olejek silnie rozgrzewający i, choć to dziwne, obniża wysokie temperatury, jeśli stosuje się go w małych ilościach.
307
Jest szczególnie cenny przy dolegliwościach układu trawiennego z racji swych przeciwskurczowych, wiatropędnych, tonizujących i stymulujących właściwości. Oznacza to na przykład, że wspomaga niezbyt sprawny proces trawienia, nie powodując bólów kurczowych, gdyż działanie przeciwskurczowe rozluźnia mięśnie gładkie przewodu.
Stymuluje również pracę nerek i czasami jest stosowany jako środek moczopędny. Niemniej są to wątpliwe praktyki, ponieważ granica między pobudzaniem a podrażnieniem jest bardzo płynna, a przedawkowanie tego olejku może doprowadzić do uszkodzenia nerek. Uważa się go również za afrodyzjak, przestrzegałabym jednak przed takim zastosowaniem, albowiem dawka potrzebna do wywołania efektu może uszkodzić nerki.
Olejek pieprzowy może być przydatny w leczeniu anemii, ponieważ stymuluje on pracę śledziony, odpowiedzialnej za produkcję nowych krwinek1. Ta właściwość jest również cenna przy leczeniu stanów po ciężkich krwotokach i poważnych kontuzjach.
Osobiście najważniejsze zastosowanie olejku pieprzowego widzę w komponowaniu z jego udziałem mieszanek olejków do masażu przy bólach mięśni, zesztywnieniach, przemęczeniu. Ważne, aby poziom olejku pieprzowego nie był w takiej mieszance zbyt wysoki, albowiem przedawkowanie może spowodować miejscowe podrażnienia. Z powodu stymulujących i tonizujących właściwości często stosuję ten olejek do masażu dla tancerzy i sportowców. Użyty przed treningiem lub występem zapobiega bólom i zesztywnieniom mięśni, przez co udaje się osiągnąć lepsze wyniki i podnieść poziom występu. Maratończycy używający go przed biegiem donosili o lepszych wynikach.przy znacznie mniejszym zmęczeniu i bólu mięśni. Nawiasem mówiąc, ich system ćwiczeń obejmuje też masaż możliwie najkrócej po biegu i wówczas używa się mieszanek opartych głównie na olejku lawendowym i majerankowym.
' W śledzionie tworzone są jedynie krwinki białe, uczestniczy ona natomiast w usuwaniu starych lub niepełnowartościowych krwinek czerwonych (przyp. konsultanta).
\        '' 308                                  .                      t

Olejek pieprzowy, stosowany rozsądnie, nadaje się do leczenia bólów reumatycznych i artretycznych.
Odrobina olejku z czarnego pieprzu dodana do mieszanki z powodów czysto estetycznych nadaje całości intrygujący, niezwykły odcień zapachowy.
Piersią karmienie -> karmienie naturalne.
Pietruszka
Chociaż śliczna jaskrawozielona pietruszka (Petroselinum sativum) rośnie wszędzie, gdzie jest umiarkowany klimat, jej ojczyzną jest Grecja. Grecy bardzo wcześnie rozpoznali w niej ziele lecznicze. Dodatek w postaci słowa sativum, występujący przy jej łacińskiej nazwie, świadczy o tym, że od dawien dawna znalazła zastosowanie w kuchni.
Olejek aromatyczny otrzymujemy z liści, sporadycznie z korzeni, a przede wszystkim z nasion, które są o wiele bogatsze w olejek niż jakakolwiek inna część rośliny. Główny składnik to apiol, zwany również kamforą pietruszkową. Olejek jest bardzo tłusty, w kolorze od bezbarwnego do zielonożółtego, a zapach ma bardzo zbliżony do zapachu świeżej pietruszki.
Jest on środkiem przeciwgorączkowym, łagodnym stymulantem i wywiera tonizujący wpływ na mięśnie gładkie, zwłaszcza w układzie rozrodczym. Jako środek tonizujący pracę organów wewnętrznych i macicy jest czasem stosowany przy bólach porodowych. Wśród Francuzów ma sławę olejku podnoszącego możliwości seksualne - niestety, nie wiemy, czy to prawda!
Ma również tonizujący wpływ na naczynia krwionośne i czasami jest stosowany zewnętrznie w leczeniu hemoroidów. Zaaplikowany na sińce, zwęża podskórne naczynia krwionośne, dzięki czemu powstrzymuje wyciek krwi do pobliskich tkanek.
309

Jednakże do najważniejszych cech olejku pietruszkowego należą właściwości moczopędne. Stosuje się go w leczeniu niedoma-gań dróg moczowych, a przede wszystkim kamieni w nerkach i pęcherzu.
Płuc zapalenie
Większość autorów wymienia olejki aromatyczne, które mogą leczyć zapalenie płuc, ja jednakże chciałabym z całym naciskiem podkreślić, że byłoby czymś nieodpowiedzialnym poprzestać na samych olejkach i nie skonsultować się z lekarzem. Znam przynajmniej jeden przypadek śmierci spowodowany samoleczeniem zapalenia płuc za pomocą wyłącznie olejków aromatycznych. Ostra infekcja tego typu jest jedną z tych sytuacji, w których zastosowanie antybiotyków jest całkowicie uzasadnione. Sprawiły one, że śmiertelność z powodu zapalenia płuc znacznie spadła wśród ludzi młodych i w średnim wieku. Starsi ludzie nadal umierają na zapalenie płuc, ale jest to często infekcja wtórna, występująca po innej chorobie lub operacji, kiedy siły obronne osoby w podeszłym wieku są mocno nadszarpnięte.
Zapalenie płuc może mieć charakter bakteryjny albo wirusowy, może pojawić się po łagodniejszych infekcjach dróg oddechowych lub bezpośrednio, bez poprzedzających zakażeń. Pęcherzyki płucne wypełniają się płynem, co powoduje trudności w oddychaniu, albowiem spada skuteczność procesu, dzięki któremu tlen przedostaje się do krwi. Ponadto zbieranie się płynów może spowodować, że infekcja rozprzestrzeni się poza obręb płuc.
Leczenie specjalistyczne jest tu absolutnie niezbędne. Niemniej można je uzupełnić za pomocą olejków aromatycznych. Olejek eukaliptusowy, lawendowy, ti oraz sosnowy należą do najskuteczniejszych, podobnie kadżeput i niaouli - obydwa olejki blisko spokrewnione z ti. Każdy z tych olejków pojedynczo lub w mieszance z dwóch czy trzech nadaje się do delikatnego nacierania piersi i pleców w krótkich odstępach czasu, nawet co pół
310
godziny, jeśli to możliwe. Masażu nie wolno wykonywać podczas gorączki. Jeśli pacjent czuje się wystarczająco dobrze, korzystne są kąpiele z jednym lub kilkoma wymienionymi olejkami, podobnie inhalacje.
W momencie, kiedy znikną ostatnie ślady gorączki, należy podjąć energiczny masaż z oklepywaniem, zwłaszcza boków. Pomoże to w uwolnieniu płuc z resztek płynów. Zob. też płuca.
Płuca
Płuca, na równi ze skórą, mają pierwszorzędne znaczenie w praktyce aromatoterapeutycznej, albowiem są to dwie drogi, którymi olejki przedostają się do organizmu.
Olejki eteryczne ulatniają się przy kontakcie z powietrzem. Podczas wdechu przechodzą razem z powietrzem przez nos, gardło, krtań, tchawicę i oskrzela do płuc. Dwa oskrzela główne, które wprowadzają powietrze do płuc, dzielą się potem na coraz mniejsze rurki, zwane oskrzelikami. Budowa tych kanałów jest często określana jako "drzewo oskrzelowe" i rzeczywiście, jest to bardzo obrazowe porównanie. Jeśli wyobrazimy sobie drzewo odwrócone do góry nogami, z tchawicą symbolizującą pień, z dwoma głównymi oskrzelami jako konarami i z całą siatką oskrzeli i oskrzeli-ków tworzących gałęzie i gałązki, będziemy mieli całkiem jasny obraz dróg, którymi powietrze rozchodzi się po płucach.
Nawet najmniejsze kanaliki oskrzelowe, oskrzeliki, dzielą się na jeszcze mniejsze, z których każdy zakończony jest tak zwanym pęcherzykiem płucnym, przypominającym malutki balonik. W powiększeniu wyglądają one jak kiście winogron. Właśnie tutaj zachodzi niezbędny dla życia proces wymiany - pobierania przez krew tlenu i wydalania zbędnych pozostałości. Proces ten nazywany jest również "wymianą gazową".
Ściany pęcherzyków płucnych tworzy najcieńsza w całym organizmie tkanka - błona przepuszczalna dla płynów. Powierzchnia tej błony jest zawsze wilgotna, dzięki czemu tlen i inne
311

rozpuszczalne cząstki rozpuszczają się, zanim ją przemkną. Każdy pęcherzyk płucny oplata cała siatka najmniejszych naczyń włosowatych - kapilarów, które mają bardzo cienkie ściany. Tutaj tlen i inne rozpuszczalne substancje wnikają do krwi, natomiast dwutlenek węgla oraz inne produkty odpadowe rozpoczynają swoją drogę powrotną na zewnątrz.
Ważność tego procesu w rozumieniu aromatoterapii polega na tym, że cząstki olejków eterycznych, które przedostały się wraz z oddechem do płuc, mają zdolność przenikania przez owe cienkościenne struktury do krwi. Krew natomiast szybko ^przeniesie je do wszystkich, nawet najbardziej oddalonych części ciała. Zob. też astma, kaszel, oskrzeli zapalenie, płuc zapalenie.
Pochwy zapalenie
Zapalenie pochwy powodują zazwyczaj takie organizmy jak kan-dydy lub Trichomonas. Zob. drożdżyca, irygacje.
Podagra
Podagra' jest chorobą wywołaną zakłóceniami w procesach chemicznych zachodzących w organizmie. W pewnych okolicznościach nie jest on w stanie skutecznie wydalać kwasu moczowego, który krystalizuje się i odkłada wokół poszczególnych stawów. Stawem, który jest najczęściej atakowany przez tę chorobę i którego deformację uważa się za pierwszy z objawów wystąpienia podagry u starszych panów, to staw u nasady dużego palca stopy. Ataki mogą zaczynać się bez uprzedzenia i bywają niesamowicie bolesne. Sam staw robi się gorący, czerwony, z wyraźnymi objawami zapalenia.
1 Ściśle - zaburzenie gospodarki kwasem moczowym określa się jako dnę moczanową (artretyzm), a będące jej skutkiem zapalenie stawów palucha to podagra (przyp. konsultanta).
312Leczenie aromatoterapeutyczne polega na stosowaniu zimnych kompresów, masażu i zaleceń dietetycznych, takich samych, jakie opisano w haśle artretyzm, jako że podagra jest właściwie formą wyjątkowo ostrego artretyzmu.
Pokrzywka
Pokrzywka (Urticarid) jest alergiczną reakcją skóry, a bierze swoją nazwę stąd, że objawy przypominają te, które występują na skórze po sparzeniu jej pokrzywą.
Oparzenie pokrzywą wyzwala w organizmie substancję zwaną histaminą, która sprawia, że podskórne naczynia włosowate przepuszczają osocze do otaczających je tkanek, co wywołuje uczucie pieczenia i swędzenia. Reakcja alergiczna na pewne substancje zapoczątkowuje bardzo podobny łańcuch wydarzeń. Substancją, która uruchamia ten proces, może być pożywienie albo jakiś czynnik zewnętrzny, na przykład kurz. Na skórze pojawiają się czerwone, swędzące pryszcze i guzy. Często dość szybko znikają same, ale tylko po to, by pojawić się w nowym miejscu. W cięższych przypadkach mogą pojawiać się w postaci rozległych czerwonych pasm, zwłaszcza tam, gdzie ubranie wywiera na nie ucisk.
Wielu ludzi cierpi na ataki pokrzywki w stresowych dla nich okresach życia, a nigdy wtedy, kiedy są spokojni i odprężeni. Jest to cecha charakterystyczna wszystkich reakcji alergicznych. Organizm znajdujący się w stanie stresu nie jest w stanie poradzić sobie z substancjami alergennymi, które byłyby zupełnie nieszkodliwe w bardziej sprzyjających warunkach.
Olejku rumiankowego i melisowego tradycyjnie używa się w leczeniu alergii; Obydwa szybko usuwają większość ataków pokrzywki. Ważnym czynnikiem jest tu fakt, że obydwa działają nie tylko na płaszczyźnie fizycznej, ale także psychiczno-emocjonalnej, dzięki właściwościom uspokajającym i tonizującym. W ten oto sposób opanowują one nie tylko symptomy choroby, ale również przyczyny występowania reakcji alergicznych.
313

Niektórzy ludzie lepiej reagują na olejek melisowy, inni na rumiankowy. Można też zmieszać obydwa olejki w proporcji jedna kropla olejku melisowego na każde dwie krople rumiankowego. Najprostszą metodą użycia jest wpuszczenie do wanny z ciepłą wodą czterech kropli olejku rumiankowego i dwóch kropli melisowego. Jest to szczególnie wygodne, jeśli zaatakowane zostały duże powierzchnie ciała. Nie należy zwiększać liczby podanych kropli, ponieważ można wywołać jeszcze większe podrażnienie skóry.
Jeśli wysypka jest zlokalizowana, łatwiej może będzie zaaplikować rozcieńczone olejki rumiankowy i melisowy, razem lub osobno, bezpośrednio na niewielką powierzchnię skóry. Olejek rozcieńczony do jednego procentu w przegotowanej i ostudzonej wodzie należy rozpryskać na swędzącym fragmencie skóry albo umoczyć w nim gazik i przetrzeć wysypkę. Tłuste kremy lub oleje powodują jeszcze większe swędzenie, natomiast jakaś nietłusta emulsja, do której dodamy kilka kropli olejku rumiankowego, jest najlepszym sposobem na wszelkie podrażnienia.
Każdy z wymienionych wyżej sposobów leczenia trzeba powtarzać co kilka godzin, aż do całkowitego zniknięcia wysypki i podrażnienia.
Pomarańczowa woda
Woda pomarańczowa jest tak samo spokrewniona z neroli, jak woda różana z olejkiem różanym. Otrzymuje się ją poprzez destylację płatków kwiatów pomarańczy, czyli tak samo jak w przypadku olejku neroli.
Najważniejsze zastosowanie wody pomarańczowej w aromato-terapii to pielęgnacja skóry. Jest ona aromatycznym, tonizującym płynem, szczególnie skutecznym w połączeniu z kremami lub masażami z użyciem neroli.
Woda pomarańczowa ma właściwości ściągające, odrobinę silniejsze niż woda różana. Podczas gdy tej ostatniej używa się zwłaszcza do cer suchych i wrażliwych, woda pomarańczowa jest bardziej wskazana dla cer tłustych. Często przygotowuję z niej
314
emulsje do leczenia trądziku u młodych ludzi. Jej delikatny za-ńach - w przeciwieństwie do ostrych, medykamentowych zapachów innych środków, które są do zdobycia w aptekach - zachęca do regularnego stosowania.
:   Czasami używa się wody pomarańczowej w kuchni, zwłaszcza w krajach basenu Morza Śródziemnego, do nadawania ciastom i biszkoptom przyjemnego aromatu. Z tego względu wodę pomarańczową można często znaleźć w zieleniakach w Grecji i innych krajach śródziemnomorskich.
Pomarańczowy olejek
Drzewo pomarańczowe pochodzi z Dalekiego Wschodu, zwłaszcza z Indii i Chin. W Europie nie było stosowane w celach medycznych niemal do końca siedemnastego wieku, ponieważ był to surowiec i rzadki, i drogi. Bardzo prawdopodobne, że legendarne "złote jabłka" z ogrodu Hesperyd były w rzeczywistości pomarańczami. Pomarańcza świetnie zaaklimatyzowała się w basenie Morza Śródziemnego, gdzie występuje w dużych ilościach, podobnie w Kalifornii, Izraelu i Ameryce Południowej.
Olejek aromatyczny uzyskuje się poprzez zwykłe wyciskanie zewnętrznej, kolorowej części skóry, zarówno z gorzkiej pomarańczy (Citrus aurantium, var. amara), jak z pomarańczy słodkiej (Citrus aurantium, var. dulcis). Pomarańcza gorzka, zwana też sewilską, występuje czasami pod nazwą Citrus yulgaris lub Citrus bigaradia. Olejek ma głęboki, złotożółty kolor, zapach charakterystyczny dla pomarańczowych skórek. Aktywne składniki to: limo-nen, citral, citronelal. Proporcje poszczególnych substancji w odmianach słodkiej i gorzkiej różnią się. Pomarańcza gorzka ma odrobinę delikatniejszy zapach niż pomarańcza słodka.
Właściwości olejku pomarańczowego pokrywają się w dużym stopniu z blisko z nim spokrewnionym neroli, który otrzymuje się z kwiatów pomarańczowych. Jest on mianowicie antydepresyjny, przeciwskurczowy, lekko uspokajający, łagodzi bóle żołądka. Zaleca się go w tych samych sytuacjach, kiedy stosuje się neroli. Olejek
315

pomarańczowy poprawia perystaltykę jelit i dlatego Pauł Duraf-fourd polecał go przy zaparciach (w swoim dziele En Formę Tous Les Jours), podczas gdy Dominique Sibe - przy chronicznych biegunkach, (70 Huiles Essentielles).
Sibe uważa także, że olejek pomarańczowy jest cenny w leczeniu kardiospazmu, ale powaga tej choroby wykracza poza kompetencje aromatoterapeuty, nawet jeśli ma on wykształcenie medyczne.
Oprócz oczywistego powtarzania właściwości neroli, olejek pomarańczowy ma też własne cechy charakterystyczne, odzwierciedlające różnice, jakich się można spodziewać między olejkiem z kwiatów i owoców. Olejek pomarańczowy jest cieplejszy w zapachu, radośniejszy. Wydaje się, że zawiera w sobie jakąś cząstkę słońca potrzebną do dojrzewania i z tego powodu jest wspaniałym olejkiem na zimę. Uważam, że jest doskonałym olejkiem kąpielowym w okresie chłodów, z tym zastrzeżeniem, że nie wolno stosować więcej niż czterech kropli na wannę normalnej wielkości, jeśli chce się uniknąć podrażnień skóry. Daje doskonałe mieszanki ze wszystkimi niemal olejkami uzyskiwanymi z roślin przyprawowych - cynamonowym, muszkatołowym, goździkowym, a także, co dziwne, z lawendowym. Olejek pomarańczowy usuwa bezsenność i dlatego można go stosować wymiennie z olejkiem lawendowym lub neroli, można go też mieszać z którymś z nich, jako że zawsze dobrze jest stosować różne kombinacje, gdy niezbędne okaże się dłuższe leczenie.
Połączenie pomarańczy z goździkami i cynamonem odnajdujemy również w tak tradycyjnych napojach jak grzane wino, które (w umiarkowanych dawkach!) może być doskonałym i przyjemnym antidotum na zimowe chłody.
Ten sam zestaw spotyka się również w kulkach zapachowych - tradycyjnie zawierają one pomarańczę naszpikowaną goździkami i nasączoną płynem ze sproszkowanym cynamonem. Kiedy kulka taka straci z czasem swój zapach, można ją ożywić olejkiem pomarańczowym.
Zmieszany w równych ilościach z olejkiem cytrynowym, a następnie rozcieńczony, olejek pomarańczowy stanowi dobry płyn do płukania ust, ze względu na swe tonizujące właściwości w od-
316
niesieniu do dziąseł. Leczy on także wrzodziejące zapalenie ust. Zob. też mandarynkowy olejek, neroli, petit
g r a i n.
poparzenia
Olejek lawendowy jest najbardziej skutecznym środkiem w po-stepowaniu z oparzeniami zarówno poważniejszymi, jak mniej-? szymi.
Można go zastosować w czystej postaci na wszystkie mniejsze poparzenia, a jeśli się to zrobi zaraz po urazie, pęcherze przeważnie się nie pojawiają. Lawenda ma nie tylko bardzo silne właściwości antyseptyczne, ale również przeciwbólowe, zmniejsza więc ból wywołany wysoką temperaturą. Ułatwia szybkie wyleczenie i zmniejsza rozległość ewentualnych blizn. Olejek lawendowy zastosowany natychmiast po oparzeniu często w ogóle zapobiega ich powstaniu.
W przypadku większych poparzeń olejek lawendowy należy rozlać na sterylnej gazie i przyłożyć do poparzonego miejsca. Taki okład trzeba zmieniać co kilka godzin, niemniej przy bardzo rozległych obrażeniach termicznych niezbędna jest wykwalifikowana pomoc medyczna. Poszkodowany może być w szoku, a utrata płynów organicznych tak poważna, że nie powinno się absolutnie zwlekać z wezwaniem specjalistów. Mając to na uwadze, stosujemy olejek lawendowy jako ważny środek pierwszej pomocy do czasu przybycia pogotowia.                              ^
Rene-Maurice Gatefosse, który ukuł termin "aromatoterapia" i który zainicjował ponowny wzrost zainteresowania aromatoterapia w naszym stuleciu, rozpoczął swoje badania nad zastosowaniem olejków aromatycznych, zwłaszcza w dermatologii, po tym, jak poparzył rękę podczas wybuchu w laboratorium i zanurzył dłoń w pojemniku z olejkiem lawendowym, który był po prostu najbliższym dostępnym płynem. Niemal cudowne wyleczenie poparzenia bez jakiejkolwiek infekcji, przy niewielkim bólu i bez najmniejszych blizn stało się impulsem do jego późniejszych badań.
317


Doktor Jean Valnet używał olejku lawendowego w leczeniu poważnych poparzeń u rannych żołnierzy w czasie francuskiej interwencji w Indochinach, a jeden ze szpitali w Wielkiej Brytanii stale używa olejku lawendowego na oddziale poparzeń.
Poparzenia słoneczne
Poparzenia słoneczne należy leczyć w taki sam sposób jak każde inne. Nawet lekkie powinno być traktowane poważnie, ponieważ obejmuje zwykle dużą powierzchnię ciała.
Olejek rumiankowy złagodzi i ochłodzi palącą skórę. Najszybszym i najskuteczniejszym sposobem zmniejszenia zaczerwienienia i pieczenia dużych obszarów skóry jest przygotowanie ciepłej kąpieli z dodatkiem pięciu lub sześciu kropli olejku rumiankowego. Można ten zabieg bezpiecznie powtarzać w odstępach kilkugodzinnych, aż miną objawy poparzenia. Jeśli poparzeniu uległo dziecko, należy rozcieńczyć trzy lub cztery krople olejku rumiankowego w niewielkiej ilości oleju migdałowego przed dodaniem do wody.
Poważniejsze poparzenia słoneczne najlepiej leczyć olejkiem lawendowym, który jest najlepszy na wszelkie poparzenia. Trzeba przygotować roztwór olejku lawendowego w przegotowanej i ostudzonej wodzie (dwanaście kropli na każdą łyżeczkę wody) i przecierać nim poparzone miejsca, jeśli nie ma pęcherzy i skóra nigdzie nie jest popękana. Jeśli skóra pokryła się pęcherzami, można je smarować nie rozcieńczonym olejkiem lawendowym.
Aby zapobiec wysuszeniu skóry, które następuje po zbyt silnym opaleniu, należy zmieszać olejek rumiankowy, lawendowy albo. jakikolwiek inny, zalecany dla odwodnionej cery, z niewielką ilością oleju migdałowego (dwanaście kropli olejku na każdą łyżeczkę od herbaty oleju migdałowego) i wmasowywać w skórę dwa razy dziennie albo częściej. Nie należy stosować olejku bergamotowego,, jeśli ma się zamiar po jego użyciu ponownie wyjść na słońce.
Najlepszą jednak radą przy poparzeniach słonecznych jest zapobieganie ich powstawaniu. Trzeba pamiętać, że olejki aromatyczne nie zapobiegają poparzeniom. Powinno się stosować gotowe
318                    .    .
preparaty ochronne, odpowiednie dla danej cery, klimatu i warunków, w jakich będziecie się oddawać kąpielom słonecznym. Zob. też bergamotowy olejek, słoneczne światło.
Poród
Przydatność masażu z olejkami aromatycznymi podczas porodu była znana od setek lat. Obecnie obserwuje się tendencję do ucieczki od wysoko wyspecjalizowanych i przeładowanych techniką kombinatów szpitalnych z równoczesnym powrotem do bardziej łagodnych, naturalnych porodów. Wraz z tymi trendami kobiety odkrywają na nowo sposoby, w jakie olejki aromatyczne mogą im pomóc w tym ważnym i trudnym momencie.
Nicholas Culpeper w swoim Poradniku dla akuszerek pisał:
"Jeśli poród będzie ciężki, natrzyj brzuch i boki olejem migdałowym z dodatkiem olejku liliowego i słodkiego wina". A przecież do dzisiaj olej migdałowy pozostaje najczęściej używanym olejem bazowym dla wszystkich masaży aromatycznych! Lilie nie są dziś stosowane w aromatoterapii; zastanawiam się dlaczego, skoro w herbarzach i innych źródłach istnieje tyle wzmianek o nich. Są jednak także inne olejki aromatyczne, które mogą zdziałać wiele dobrego podczas porodu, albowiem wzmacniają i pogłębiają skurcze, mając jednocześnie właściwości przeciwbólowe. Dwa chyba najwłaściwsze olejki to jaśminowy i lawendowy. Czasami zaleca się szałwiowy, ale wiele kobiet, z którymi rozmawiałam, twierdzi, że jego działanie jest nazbyt silne, a skurcze wyczerpujące. Jean Valnet wymienia jeszcze olejek goździkowy, ale ja osobiście nie znam żadnej kobiety, która by go wypróbowała, nie mogę więc wypowiadać się na temat jego przydatności. Natomiast olejki lawendowy i jaśminowy są dobrze sprawdzone i znane jako naprawdę użyteczne.
Każdy z tych olejków nadaje się do delikatnego nacierania brzucha i dolnej części pleców od początku porodu, a także na kilka dni przed spodziewanym porodem w charakterze przygotowania wstępnego. Czy będziemy masować tylko brzuch, czy tylko
319

plecy, czy też jedno i drugie zależy od pozycji, którą wybierze rodząca.
Niektóre akuszerki, przygotowane do przyjmowania porodów naturalnych, potrafią się tym zająć, ale znacznie mądrzej jest mieć podczas porodu kogoś jeszcze, kto będzie mógł prowadzić ciągły masaż, ewentualnie przejąć go po akuszerce, kiedy zajdzie taka konieczność. Mógłby to robić ojciec dziecka, współuczestnicząc niejako w ten sposób w porodzie albo jakaś blisko zaprzyjaźniona z matką kobieta, gotowa zaoferować jej swoją pomoc i wsparcie. Należy zawczasu zdecydować, kto zajmie się masażem, aby ta osoba dokładnie wiedziała, co ma robić i czego się po niej
spodziewają. Oczywiście najlepszy byłby w tej sytuacji specjalista od masażu, niemniej każdego "ochotnika" można nauczyć stosowania olejku długimi pociągłymi ruchami, najlepiej z lekkim uciskiem. Niewielkie koliste ruchy wykonywane na dolnej części pleców również bywają bardzo użyteczne, przy czym osoba prowadząca masaż powinna być przez cały czas informowana przez rodzącą, jakie rodzaje ruchów masujących i jakie nasilenie ucisku przynosi jej największą ulgę.
Delikatny masaż można rozpocząć na tydzień przed spodziewanym przyjściem dziecka na świat i w żadnym wypadku nie wcześniej, istnieje bowiem ryzyko wywołania skurczów, które spowodują przedwczesny poród. Przestrzeganie tej zasady staje się jeszcze ważniejsze, jeśli kobieta wykazywała skłonność do przedwczesnego porodu podczas poprzedniej ciąży. Ciepłe kąpiele z nie więcej niż sześcioma kroplami olejku jaśminowego lub lawendowego, można stosować w ostatnim tygodniu ciąży i, jeśli to możliwe, bezpośrednio po wystąpieniu pierwszych oznak zbliżania się porodu. Przyniesie to kobiecie odprężenie i relaks, a także przygotuje wewnętrzne mięśnie do ciężkiej pracy, jaka je czeka.
Olejki lawendowy i jaśminowy różnią się nieco w swoim działaniu, choć mają bardzo wiele wspólnych właściwości. Pomimo że obydwa są przeciwbólowe, jaśminowy odrobinę silniej wzmacnia
320

skurcze, przez co skraca poród. Niestety wielu ludzi uważa, że jego zapach jest zbyt ciężki i nasycony, zwłaszcza że w pokoju będzie prawdopodobnie utrzymywana wysoka temperatura i sama rodząca będzie się czuła rozgrzana i spocona z wysiłku. Czysty, odświeżający zapach olejku lawendowego może w takich przypadkach okazać się bardziej odpowiedni, a można go użyć na wiele sposobów, nie tylko w formie masażu. Kilka kropli zmieszanych |? z zimną wodą daje wspaniałą miksturę do zwilżania twarzy, a może i całego ciała rodzącej, jeśli jest jej bardzo gorąco. Kilka kropli umieszczonych na żarówce albo specjalnym ogrzewaczu, lampie do olejków aromatycznych - ewentualnie rozpryskanych w powietrzu - oczyści i odświeży cały pokój, w którym ma się urodzić dziecko.
Olejku jaśminowego należy użyć natychmiast po porodzie, co ułatwi szybkie i czyste wyjście łożyska, a także pomoże mięśniom wewnętrznym w powrocie do stanu przedciążowego. Olejek jaśminowy jest dobrym środkiem antydepresyjnym, co jest bardzo ważne dla kobiet cierpiących na depresje poporodowe. Ma również, reputację olejku wzmacniającego laktację, jednakże nie jest to całkowicie udowodnione. Natomiast olejek i herbata koperkowa oraz preparaty z nasion kopru włoskiego, bliskiego krewnego kopru ogrodowego, są w tym celu stosowane od setek lat i ich skuteczność nie budzi wątpliwości.
Wszystkie olejki pomocne podczas porodu są niewskazane w pierwszych pięciu miesiącach ciąży, ponieważ mogą wywołać
przedwczesne skurcze i tym samym groźbę poronienia. Zob. też ciąża.
Powonienie
Mechanizm działania zmysłu powonienia jest mniej znana niż innych zmysłów - wzroku, słuchu, dotyku i smaku (ten ostatni jest zresztą ściśle związany ze zmysłem powonienia). Badania przeprowadzone w ostatnich latach w Japonii i Anglii pogłębiły naszą wiedzę na temat procesów fizjologicznych, dzięki którym nasz organizm odbiera
2! - Ar,
•omatoterapia od A do Z
321

zapach. Oczywiście wszystkie te odkrycia wzbogaciły nasze rozumienie zjawisk, które powodują, że olejki aromatyczne w tak silny sposób oddziałują zarówno na nasze ciało, jak i psychikę.
Nerwy węchowe znajdują się w górnej części nosa. W przeciwieństwie do innych nerwów odpowiadających za zmysły - na przykład dotyku, słuchu itp. - są one bezpośrednio związane z mózgiem. I rzeczywiście, określa się je jako ,,komórki mózgowe znajdujące się poza mózgiem". Z tego powodu zmysł powonienia jest najszybszym z naszych zmysłów. Równocześnie jest najbardziej powierzchowny i krótkotrwały - odbiór zapachu jest najostrzejszy w pierwszej chwili, po czym bardzo szybko słabnie. Można to dostrzec najlepiej poprzez dwa fenomeny, znane jako "zamieranie" i ,,przesyt".
Z "zamieraniem" mamy do czynienia wtedy, kiedy jesteśmy wystawieni na działanie bodźców zapachowych przez jakiś czas. Najlepiej ilustruje to przykład kucharza, który nie czuje zapachu przyrządzanych przez siebie potraw, ponieważ pracuje nad nimi w kuchni przez jakiś czas. Ktoś, kto wejdzie do tejże kuchni," odczuje przyjemny aromat jedzenia, również sam kucharz poczuje go, jeśli na moment opuści kuchnię. Zapach zostanie odebrany, ponieważ jego nos, uwolniwszy się na chwilę od tego zapachu, znowu może na niego zareagować jako na nowy stymulant.
Do ,,przesytu" dochodzi wtedy, kiedy mamy do czynienia z następującymi po sobie w stosunkowo krótkim czasie wieloma zapachami. Bardzo szybko tracimy zdolność odróżniania jednego zapachu od drugiego, przez co wkrótce zaczynają nam się wydawać podobne. Możecie tego doświadczyć na własnej skórze kupując perfumy w sklepie. Jeśli się spróbuje powąchać próbki więcej niż trzech-czterech olejków, wystąpi opisane wyżej zjawisko.
A teraz przypatrzmy się dokładniej temu, co się dzieje, gdy olejek aromatyczny albo jakaś inna silnie pachnąca substancja przedostaje się do górnych dróg oddechowych.
Olejki i inne związki aromatyczne są bardzo lotne, to znaczy łatwo przemieniają się w opary przy zetknięciu z powietrzem. W tej postaci przenikają do nosa.
322   ,

Wnętrze nosa jest zawsze wilgotne i cząsteczki aromatycznej pary rozpuszczają się w tej wilgoci. Nerwy zmysłu powonienia ? odbierają cząsteczki aromatyczne tylko wtedy, kiedy mają one ; postać płynną.
Każda komórka pracująca dla zmysłu powonienia ma kilka ; wypustek, zwanych rzęskami, które są zanurzone w warstewce j wilgoci (śluzie) zalegającym w nosie. Koniuszki tych wypustek są • zaopatrzone w specjalne receptory, wykrywające obecność każdej ; aromatycznej cząsteczki. Informacja o niej przechodzi za pośred-s nictwem rzęsek do właściwej komórki czuciowej. Stąd dłuższe włókna nerwowe przekazują tę informację do mózgu, przechodząc przez tkanki u nasady nosa. Mózg identyfikuje dany zapach, przez
co dociera do naszej świadomości. Odbywa się to wszystko błyskawicznie.
Ostatnio, wraz z odkryciem mikroskopu elektronowego o potężne] sile powiększającej, dowiedzieliśmy się znacznie więcej o sposobach, w jakie rzęski wykrywają cząstki zapachowe. Receptory na końcu owych rzęsek mają różne kształty. Molekuły każdej substancji wydzielającej zapach również mają określone kształty i rozmiary. Kiedy receptory zapachu wchodzą w kontakt z molekułami o zbliżonej postaci, następuje proces rozpoznania transmitowany do mózgu. Mózg identyfikuje zapach według typu receptora, który go wyłapał. To nie oznacza, że przekazywaną informację odczytuje się jako "róża" lub "lulek". Takie rozróżnienie jest sprawą odpowiednich pól w mózgu, gdzie są przechowywane wcześniejsze doświadczenia zapachowe. Rzęski mogą przekazać tylko tyle, że zapach jest kwaśny, kwiatowy, drzewny, ciężki lub lekki itd. Większość zapachów jest skomplikowana i ma wiele różnych elementów. Różnorodność kształtów receptorów zapachu umożliwia nam rejestrowanie całej tej kompleksowości. I dopiero ogół
uzyskanych informacji zostaje określony przez mózg jako ten czy inny zapach.
Nie jest to bynajmniej cała historia, ponieważ nos odbiera znacznie więcej zapachów niż na przykład uszy dźwięków. Zmysł smaku i wzrok są nawet jeszcze prostsze, ponieważ wszystkie smaki i wszystkie obrazy są rejestrowane przez zaledwie trzy albo cztery
- ^                   323

rodzaje komórek nerwowych. Nos natomiast może zarejestrować około dziesięciu tysięcy różnych typów odczuć zapachowych choć nie wydaje się, aby istniało w nim dziesięć tysięcy rodzajów receptorów. Wydaje się, że na równi z kształtem i wielkością, także stopień wibracji poszczególnych molekuł zapachowych odgrywa rolę w rozpoznawaniu wielkiej liczby istniejących zapachów.
Aby zrozumieć fizyczne sposoby oddziaływania olejków aromatycznych na organizm, trzeba wiedzieć, że obszar mózgu, który rejestruje zapachy, połączony jest pasmami nerwowymi z szyszynką, gruczołem u nasady mózgu, który reguluje wiele różnych funkcji. Chodzi tu o układ wewnątrzwydzielniczy, który kontroluje poziom hormonów odpowiadających m.in. za wzrost, płeć i przemianę materii, o autonomiczny układ nerwowy, zawiadujący większością nieświadomych czynności organizmu, podtrzymujących procesy życiowe, na przykład trawieniem, tempem bicia serca, oddychaniem itd., a także temperaturą ciała i uczuciem głodu. W jaki sposób impulsy z kory mózgowej rejestrującej zapachy wpływają na szyszynkę, nie wiemy, ale związki są łatwo zauważalne. Zapach dobrego jedzenia sprawia, że czujemy się głodni, złe zapachy, jak na przykład rozkładającego się mięsa, mogą nas przyprawić o mdłości, a jeszcze inne zapachy mogą pobudzać pożądanie seksualne. Być może któregoś dnia zrozumiemy, dlaczego tak się dzieje, ale z punktu widzenia aromatoterapii wystarczy wiedzieć, że takie procesy zachodzą.
Jak i dlaczego zapachy wpływają na nasze emocje -oto sprawa jeszcze mniej jasna, chociaż niektóre hipotezy zostały omówione w haśle psychika a zapachy.
Czasami pytają mnie, czy ludzie pozbawieni zmysłu powonienia mogą skorzystać z leczenia aromato terapeutycznego. Na pewno mogą. Olejki aromatyczne przedostają się do krwi poprzez skórę albo płuca, kiedy wdychamy ich opary, i nic nie stoi na przeszkodzie, aby odegrały w organizmie swoją rolę, nawet jeśli pacjent nie czuje ich zapachu. Niemniej wątpliwe, by można było spodziewać się takiego samego efektu psychiczno-emocjonalnego jak u ludzi z subtelnym powonieniem.
324

półpasiec
półpasiec to bardzo nieprzyjemna i bolesna choroba. Jej nazwa wywodzi się stąd, że występująca przy niej wysypka często tworzy coś w rodzaju pasa wokół torsu.
Za chorobę tę odpowiedzialny jest ten sam wirus, który powoduje ospę wietrzną - Hereps zoster. Wirus ten może przetrwać w organizmie w stanie uśpienia przez wiele lat po przebytej ospie, aby ożyć, kiedy osoba zarażona :- zwykle już dorosła - znajduje się pod działaniem stresu albo jest wyczerpana fizycznie.
• Wirus atakuje nerwy czuciowe u ich wyjścia do rdzenia kręgowego i powoduje pojawienie się pęcherzyków na powierzchni skóry w rejonie unerwionym przez zaatakowane nerwy. Choroba jest bardzo bolesna, najbardziej w stadium przed pojawieniem się pęcherzyków. Może wystąpić gorączka utrzymująca się przez parę dni, ale niekoniecznie. Ból często pozostaje po zniknięciu pęcherzy i trwa niekiedy przez wiele tygodni, a nawet miesięcy.
Olejki: bergamotowy, eukaliptusowy i ti zmniejszają ból i wysuszają pęcherze. Są to olejki przeciwbólowe i antywirusowe. Wydaje się, że lepiej skutkują razem niż osobno. Warto odnotować, że olejek bergamotowy jest jednym z najsilniejszych aromatoterapeu-tycznych środków antydepresyjnych, a ludzie zapadający na półpasiec są przeważnie zestresowani i pogrążeni w depresji. Ból towarzyszący atakowi wirusa powoduje dalsze pogorszenie stanu psychicznego pacjenta, toteż olejek bergamotowy z jego relaksującym działaniem przynosi ulgę. Fakt, że jest on aktywny wobec wirusa Herpes zoster czyni go w dwójnasób pożytecznym.
Jeśli powierzchnia, na której występują pęcherzyki i ból, jest niewielka, można zastosować olejki bergamotowy i eukaliptusowy zmieszane pół na pół. Najlepszą metodą aplikowania olejków, która powoduje najmniej bólu, jest pędzlowanie miękkim pędzelkiem malarskim. Jeśli została zaatakowana większa powierzchnia, należy przyrządzić alkoholowy roztwór olejków do smarowania albo dodawać je do kąpieli. Najwłaściwsze jest oczywiście połączenie smarowania pęcherzy i bolesnych miejsc kilka razy dziennie z aromatyczną kąpielą przed snem.
325

Chociaż w ortodoksyjnej medycynie uważa się, że w przypadku półpaśca nie można nic zrobić dla skrócenia ataku choroby, że nie można jej w żaden sposób wyleczyć i pozostaje jedynie łagodzenie objawów, moje doświadczenie mówi coś zupełnie przeciwnego. Obserwowałam wiele przypadków, kiedy zastosowanie olejków bergamotowego i eukaliptusowego znacznie skróciło trwanie choroby, ściślej czas utrzymywania się pęcherzy, osłabiło ból i sprawiło, że stan był o wiele mniej dokuczliwy, niż można się było
spodziewać.
Jeśli ból nie ustępuje po zniknięciu pęcherzy, zamiast olejku bergamotowego i eukaliptusowego można wykorzystać olejki rumiankowy i lawendowy, a także tworzyć różne kompozycje z wyżej wymienionych olejków,
Promienie X
Promienie X, znane też pod nazwą promieni Roentgena, są formą promieniowania elektromagnetycznego. Przypominają one promienie świetlne, ale ich fale są znacznie krótsze. Dawniej były szeroko stosowane w różnych formach leczenia oraz diagnozowania, dzisiaj zostały wyparte przez mniej niebezpieczne metody, choć nadal pozostają cennym środkiem terapeutycznym przy niektórych rodzajach raka skóry i innych naroślach powierzchniowych. Nadzieja wyleczenia usprawiedliwia tu bowiem ryzyko.
Diagnostyczne zastosowanie promieni X również ograniczono do tych przypadków, gdzie nie istnieje bezpieczniejsza alternatywa, przy czym skutki uboczne tych metod są dziś znacznie lepiej rozumiane. Aparatura diagnostyczna wykorzystuje więc promienie X o znacznie mniejszym napięciu od tych, które są konieczne do celów leczniczych.
Olejek lawendowy jest bardzo cennym środkiem do ochrony i leczenia skóry, która została uszkodzona przez radioterapię. Chociaż gojenie może trwać bardzo długo, lekarze norwescy osiągnęli dobre wyniki u pacjentów nowotworowych z poparzeniami. popromiennymi.
326

Każdy, kto poddawał się terapii promieniami X, oraz każdy, kto obawia się z jakichś względów skutków napromieniowania, powinien wykorzystać przepisy kąpielowe opisane w haśle promieniowanie.
promieniowanie
Każdy z nas ciągle podlega różnego rodzaju promieniowaniu - słonecznemu, pierwiastków radioaktywnych, znajdujących się w skorupie ziemskiej, i innych naturalnych źródeł promieniowania, które istniały zawsze, także wtedy, kiedy nie znaliśmy zjawiska promieniotwórczości i nie rozumieliśmy natury substancji radioaktywnych. Takie promieniotwórcze ,,zaplecze" nie jest chyba zbyt szkodliwe; niestety, ludzkie wynalazki, od broni nuklearnej po kuchenki mikrofalowe, przez cały czas zwiększają przyjmowaną przez nas dawkę promieniowania i myślę, że nikomu, kto czyta tę
książkę, nie trzeba tłumaczyć, jak przerażające są implikacje tego zjawiska.
Poniższa recepta nie ma właściwie aromatoterapeutycznego charakteru, ale obejmuje leki kwiatowe Bacha i myślę, że warto włączyć ją do tej książki z myślą o ludziach, którzy cierpią
z powodu skutków ubocznych radioterapii, stosowanej w leczeniu nowotworów.
Oto przepis doktora Westlake'a:
Zmieszaj trzy i pół grama soli morskiej ze stu mililitrami wody destylowanej. Do dziesięć! omililitrowej buteleczki-kroplomierza wlej po dwie krople następujących wyciągów kwiatowych doktora Bacha: ze śliwy wiśniowej - mirobolany (Prunus mirobolanus), gencjany, rozety, gwiazdy betlejemskiej, wina, owsa szorstkiego i owsa dzikiego, po czym dopełnij butelkę roztworem soli morskiej. Przyjmuj dwie krople trzy-cztery razy dziennie albo dodawaj od dziesięciu do piętnastu kropli do kąpieli.
Ludzie, którzy byli narażeni na promieniowanie, na przykład, działania promieni X, bomby kobaltowej lub innych środków radioterapeutycznych, albo ulegli porażeniu w związku z wycieka-
327

mi radioaktywnymi z elektrowni jądrowych czy podczas jakichś innych procesów technologicznych, powinni stosować tę kurację przez dwa tygodnie. Ludzie, którzy regularnie mają do czynienia w pracy lub w domu z wyposażeniem dającym niskie dawki promieniowania, jak telewizja kolorowa, mikrofalówki, odbiorniki video, postąpią bardzo rozsądnie, stosując ten środek w postaci kąpieli raz lub dwa razy na tydzień.

Przemęczenie
Pewna liczba olejków aromatycznych ma zdolność usuwania przemęczenia, wszystkie zalicza się do stymulantów, czyli środków pobudzających, jednak z ich użyciem nie wiążą się niebezpieczeństwa takie jak w przypadku kawy, herbaty, alkoholu czy narkotyków. Każdy z tych olejków pomaga organizmowi w przezwyciężeniu przemęczenia, podczas gdy używki maskują tylko jego efekty. Masaż z olejkiem z bazylii, geranium, muszkatołowca,
•rozmarynu, tymianku, majeranku lub sosny, ewentualnie mieszanka z dwóch albo trzech wymienionych olejków poprawi nastrój,
• "oczyści" umysł i tchnie w ciało nową energię. Aromatyczna kąpiel , z sześcioma kroplami olejku geraniowego, rozmarynowego, tymiankowego lub majerankowego działa bardzo orzeźwiająco, przy czym dwa olejki wymienione jako ostatnie (podobnie jak wszystkie inne olejki z roślin przyprawowych) trzeba stosować w kąpieli z rozwagą, ponieważ więcej niż trzy krople na wannę normalnej wielkości mogą spowodować podrażnienie skóry. Można przygotować mieszankę z, powiedzmy, dwóch kropli olejku goździkowego albo muszkatołowego lub innego oraz czterech kropli jeszcze
innego olejku.
Każdy z tych olejków usuwa przemęczenie, przy czym zwłaszcza rozmarynowy (w mniejszym stopniu także bazyliowy) redukuje-
328

zmęczenie psychiczne. Oczywiście żadnego z tych olejków nie wolno traktować jako czegoś więcej niż środka zaradczego na krótkotrwałe stany zmęczenia po okresie intensywnej pracy, podróży, zmartwieniach itp. Jeśli chcesz ich używać do autoterapii czy też masz zamiar zaaplikować je innej osobie, pamiętaj, aby olejek nie stał się namiastką prawdziwego, niezbędnego wypoczynku.
Aromatoterapeuta zastosowałby zapewne w takim przypadku esencje uspokajające, kojące i nasenne po to właśnie, aby się upewnić, że przemęczona osoba pozwoli sobie na odpowiednią ilość snu dla odbudowania swoich sił w naturalny sposób. Olejek lawendowy i rumiankowy nasuwają się same, ale można zastosować również inne, o podobnych właściwościach.
Przyczyną ciągłego przemęczenia bez wyraźnych przyczyn może być nieodpowiednie odżywianie, nie dające odpowiedniej ilości witamin i soli mineralnych. Tłuste pożywienie i nadmierna konsumpcja cukru również powodują uczucie zmęczenia z powodu stałych wahań poziomu cukru we krwi.
Uczulenie na jakiś rodzaj pożywienia także stanowi czasem ukrytą przyczynę opisywanego stanu, a identyfikacja i wyeliminowanie z diety odpowiedzialnego za to pożywienia prowadzi do zaiste "cudownego" wyzdrowienia. Jeśli dany aromatoterapeuta nie ma wystarczających kwalifikacji do udzielenia porady dietetycznej, należy poważnie rozważyć sprawę skierowania chorego do specjalisty dietetyka lub ekologicznego klinicysty w celu ustalenia, czy któryś z tych błędów w sposobie odżywiania nie leży u podstaw stanu przemęczenia.
Nienormalne przemęczenie może też być oznaką depresji albo wynikiem jakiejś poważnej choroby somatycznej, toteż nie należy zbytnio odkładać szczegółowych badań, jeśli się cierpi z powodu nadmiernego przemęczenia. Zob. też stymulanty, uspokajające środki.
329
Przemęczenie psychiczne i umysłowe
Każdy olejek aromatyczny sklasyfikowany jako stymulant lub cefalik może redukować przemęczenie psychiczne, chociaż nadużywanie ich byłoby bardzo niemądre. Warto zastosować którykolwiek z nich w celu przezwyciężenia kryzysu lub przez jakiś krótki okres czasu, kiedy rzeczywiście potrzebujemy jasnego, a nie zmęczonego umysłu, ale na dłuższą metę lepiej nie żałować sobie odpowiedniej dawki odpoczynku i oderwania się od wyczerpującej umysłowo pracy.
Olejki: bazyliowy, miętowy i rozmarynowy stosuję najczęściej do tych celów, przy czym olejek rozmarynowy zawsze okazuje się najbardziej skuteczny, choć znam ludzi, którzy wolą bazyliowy. Kąpiel z dodatkiem sześciu kropli olejku rozmarynowego jest doskonała, kiedy budzimy się zmęczeni rano, mając świadomość, że czeka nas kolejny ciężki dzień. Doskonałym uzupełnieniem jest mięta w postaci herbatki miętowej, która jest znacznie bezpieczniejsza od mocnej herbaty lub kawy, tak często nadużywanych w okresach wytężonej pracy.
Jednym z moich ulubionych sposobów na utrzymanie jasności umysłu i pełnej gotowości psychicznej jest umieszczenie dwunastu kropli olejku rozmarynowego w specjalnym ogrzewaczu stojącym na moim biurku. W innych okolicznościach, kiedy zastosowanie jakichś urządzeń nie jest możliwe, na przykład gdy prowadzimy samochód, mając przed sobą długą podróż, można umieścić na każdym nadgarstku po jednej kropli olejku rozmarynowego. Będziemy w ten sposób stopniowo wdychać ten olejek, ponieważ ruch rąk sprawi, że będzie się on ulatniał. Stosuję czasem tę metodę podczas pisania. Zob. też s t y m u l a n t y.
Przeziębienie
Dobrze wszystkim znane i jakże powszechne przeziębienie to infekcja górnych dróg oddechowych, nosa i gardła. Istnieje przynajmniej trzydzieści różnych szczepów wirusów, które mogą wywoływać objawy przeziębieniowe, a i te ulegają stałym mutacjom. Kiedy
330
błona śluzowa nosa i gardła przechodzi zapalenie w wyniku infekcji jest ona o wiele bardziej podatna na atak bakterii, co doprowadza do wtórnej infekcji, częstokroć znacznie poważniejszej niż pierwotne przeziębienie. Może to być zapalenie zatok, infekcje ucha środkowego lub zapalenie oskrzeli.
Na szczęście istnieje wiele olejków aromatycznych, które nie tylko minimalizują dolegliwości związane z przeziębieniem, ale obniżają ryzyko wystąpienia wtórnej infekcji dzięki temu, że same w sobie są silnie bakteriobójcze, a także pobudzają system obronny organizmu do walki z infekcjami. Najważniejszymi olejkami prze-ciwprzeziębieniowymi są: lawendowy, eukaliptusowy, olejek ti (również jego bliscy krewniacy kadżeput i niaouli). Używa się również olejków: miętowego, rozmarynowego i sosnowego, a tymiankowy nadaje się do inhalacji przy bólach gardła. Kąpiel z dodatkiem olejku majerankowego usuwa dreszcze i łamanie
w kościach, a także bóle głowy, które zwykle towarzyszą przeziębieniu.
Dwie najbardziej skuteczne metody stosowania olejków to kąpiele oraz inhalacje. Inhalacja parowa z dodatkiem odpowiedniego olejku łączy w sobie kilka zalet. Oczyszcza drogi oddechowe i łagodzi zapalenie błony śluzowej, równocześnie olejki zabijają wiele bakterii, a niektóre, zwłaszcza eukaliptusowy oraz olejk z ti, mają działanie antywirusowe. Bardzo gorąca para, tak gorąca jak tylko można wytrzymać bez narażenia nosa i gardła na poparzenie, jest sama w sobie nieprzyjemnym środowiskiem dla wirusów, a dodanie olejku antywirusowego potęguje działanie pary. Zalecam stosowanie każdego z tych dwóch olejków do inhalacji o wcześniejszej porze dnia. Jeśli chory pragnie jakiejś odmiany, można też stosować przemiennie także inhalacje z olejków miętowego i rozmarynowego. Godziny ranne są najodpowiedniejsze dla tych zabiegów, gdyż wszystkie wymienione olejki działają pobudzająco i mogą zakłócać sen. Wieczorem natomiast korzystna będzie inhalacja z olejkiem lawendowym, ponieważ lawenda z kolei ułatwia zasypianie..
Wieczorna kąpiel z olejkiem lawendowym, samym lub w połączeniu z majerankowym, zapewnia dobry sen przez całą noc, co
331

samo w sobie przyśpieszy wyzdrowienie. Dobrym sposobem jest również rozpylenie kilku kropli olejku lawendowego w sypialni zwłaszcza jeśli mamy do czynienia z kaszlem.
Tabletki i kapsułki czosnkowe, a także świeży czosnek w pożywieniu, nie tylko oczyszczają organizm z istniejącej już infekcji, ale są także cennym środkiem zapobiegającym wszelkim przeziębieniom. Właściwy model odżywiania się, z dużą ilością świeżych owoców i warzyw, bogatych w witaminę C, zawsze zapobiega wystąpieniu infekcji, a duże dawki witaminy C (do dziesięciu gramów dziennie1) znacznie skracają, jak dowiedziono, okres trwania chorób przeziębieniowych. Powyższe metody mogą być świetnie łączone z aromatoterapią i dają wówczas wyjątkowo dobre wyniki. Zob. też b ó l g a r d ł a, g r y p a, k a s z e l.
Przygnębienie
W niektórych książkach z dziedziny aromatoterapii można znaleźć wzmianki o olejkach, które jakoby łagodzą uczucie przygnębienia. Ja osobiście sądzę, że więcej na tym polu może zdziałać troskliwość wrażliwego aromatoterapeuty niż ten czy inny olejek, który oczywiście też jest ważny, ale na przykład w kąpieli wykazuje o wiele mniejszą skuteczność. To mówi samo za siebie. Są dwa olejki, które przynoszą ulgę w takich stanach, jeśli się je stosuje przy masażu.
Olejek różany jest chyba w takich sytuacjach najlepszy. Czasami używam go bez domieszek, czasami w połączeniu z olejkiem benzoesowym, który daje uczucie pewnego ciepła. Innymrodobnie "ogrzewającym" olejkiem jest majerankowy, szczególnie przydatny, kiedy przygnębieniu towarzyszy poczucie samotności (np. po śmierci kogoś bliskiego). Trzeba jednak podkreślić, że jest to stan wymagająca przede wszystkim taktownej rozmowy terapeuty z przygnębioną osobą, po której być może uznamy, ż@ bardziej
1 W Polsce z reguły podaje się dawki kilkakrotnie niższe (przyp. konsultanta).
332

odpowiednimi olejkami będą w konkretnym przypadku podnoszący na duchu olejek bergamotowy, kojący rumiankowy, lawendowy lub melisowy.
Psychika a zapachy
Czy zastanawialiście się kiedykolwiek, dlaczego zapachy mają taki związek ze wspomnieniami? Dlaczego określony gatunek perfum zawsze kojarzy nam się z jakąś ulubioną ciocią, a zapach tego czy innego kwiatu przenosi nas na skrzydłach wspomnień do ogrodu;
dzieciństwa? Lub wreszcie - czy i w jaki sposób olejki aromatyczne mogą wpływać na naszą świadomość i emocje?
Ten aspekt zapachów i naszych na nie reakcji jest chyba jeszcze słabiej znany niż fizyczny aspekt zmysłu powonienia, niemniej
znane fakty pozwalają na wyprowadzenie niektórych stwierdzeń co do tego fenomenu.
Zapachy są rejestrowane w jednym z "najstarszych" obszarów mózgu, który był dobrze rozwinięty już u najwcześniejszych naszych przodków. Zanim praczłowiek rozwinął w sobie umiejętność porozumiewania się czy posługiwania się narzędziami, które to zdolności szły w parze z rozwojem mózgu, pole limbiczne (czyli fragment kory mózgowej odpowiedzialny za wyczuwanie zapachów) było już dobrze ukształtowane. Te partie mózgu są blisko związane z licznymi funkcjami o pierwszorzędnym znaczeniu dla życia i przetrwania - ze snem, popędem seksualnym, głodem, pragnieniem, pamięcią i węchem. Wynika to stąd, że dla człowieka pierwotnego powonienie miało pierwszorzędne znaczenie dla przetrwania nie tylko osobniczego, ale i całej grupy czy nawet gatunku. Zapach prowadził myśliwych i zbieraczy w kierunku obiadu, bez względu na to, czy było to dzikie zwierzę, czy jadalna roślina. Zapach stanowił pierwsze ostrzeżenie przed drapieżnikami czy wojownikami z wrogich klanów czającymi się w zasadzce; zapach pomagał w odnalezieniu partnera. Chociaż ,,cywilizowany" współczesny człowiek bardziej polega na tych częściach mózgu, które wykształciły się znacznie później,'to znaczy na ośrodkach korowych
333

odpowiedzialnych za mowę oraz wszelką aktywność natury intelektualnej, mechanicznej czy kreatywnej, prastara wiedza wciąż jest obecna.
Co prawda wydaje się, że u współczesnego człowieka połączenie pamięci z zapachami ma równocześnie związek ze zdolnością uczenia się. Chociaż reakcja niesmaku czy nawet mdłości na zepsute pożywienie może być wrodzona i istnieje po to, by uchronić nas od niebezpieczeństwa, jakie wiąże się ze zjadaniem nieodpowiednich rzeczy, kojarzenie zapachu z jakąś osobą lub miejscem jest czymś wyuczonym i do jakiegoś stopnia podlega świadomemu procesowi kontroli. Oczywiście nie jest to cała prawda, ponieważ raz wyuczony związek pamięciowo-zapachowy jest bardzo stabilny i z trudem zmienia się pod wpływem świadomych reakcji. Na przykład jeśli w dzieciństwie bałeś się nauczyciela używającego charakterystycznych perfum, prawdopodobnie zawsze odczujesz niepokój i lęk, ilekroć spotkasz się z tym zapachem, pomimo że jesteś całkowicie świadom, iż obecna sytuacja niczym ci nie zagraża. Możesz odczuwać irracjonalne uprzedzenie do każdego, kto będzie używał takich perfum, pomimo że rozumowo będziesz się zgadzał, że jest to dobra, dająca się lubić osoba. I odwrotnie, jakiś zapach związany ze szczęśliwym okresem w naszym życiu lub z ludźmi, których bardzo lubiliśmy, może dawać nam poprzez skojarzenie uczucie odprężenia i radości.
To nie przypadek, że wiele olejków aromatycznych uznawanych za antydepresyjne pochodzi z letnich kwiatów - na przykład olejek różany, jaśminowy, lawendowy, geraniowy. Bardzo głęboko, na poziomie podświadomości, budzą one wspomnienie ciepłych słonecznych dni, ogrodów, być może wakacji, a dla większości ludzi są to szczęśliwe skojarzenia. Jednym z powodów, dla których aroma-;
toterapeuta zawsze powinien się upewnić, że jego pacjentowi odpowiada dany olejek czy mieszanka olejków, jest ten mianowicie, iż człowiek prawie zawsze wybiera aromaty o najprzyjemniejszych dla siebie skojarzeniach, nawet jeśli nie ma pojęcia, dlaczego właśnie ten zapach lubi najbardziej.
Kojarzenie zapachów z sytuacjami może być cenne w aromato-terapii. Prawie zawsze masaż, nawet bez użycia olejków aromatycz-
334
nych, powoduje rozluźnienie mięśni. Jeśli lubiany olejek lub mieszanka olejków zostanie użyta podczas masażu, zapach skojarzy się z poczuciem odprężenia. Ilekroć potem dana osoba poczuje ten sam aromat w kąpieli, w dezodorancie pokojowym czy podczas następnego masażu, tylekroć wywoła on wrażenie odprężenia, co
jest oczywiście bardzo korzystne dla osób cierpiących z powodu j napięć, stresów i lęków.
f   Całkiem niedawno przeprowadzono eksperymenty psycholo-l giczne z zastosowaniem syntetycznych "zapachów morza", m.in. l soli morskiej, wodorostów itp. Kiedy ochotnikom odtwarzano l nagrania odgłosów morza, a równocześnie kierowano na nich | strumień morskich zapachów, wiele mierników psychologicznych wskazywało, że doznają uczucia odprężenia i relaksu. Im częściej ;
powtarzano eksperyment, tym szybciej osiągali stan relaksu i tym głębsze było jego oddziaływanie. Nie jest to oczywiście klasyczna aromatoterapia, ponieważ wprowadzono wiele czynników pozaza-pachowych, niemniej przykład ten ilustruje, w jaki sposób przyjemne skojarzenia wywołują odprężenie i rozluźnienie i jak ponawianie zabiegu wzmacnia jego efekty.
Innym aspektem oddziaływania olejków na psychikę jest równoważenie akcji prawej i lewej półkuli mózgowej. Wiemy, że prawa strona wiąże się szczególnie z myśleniem intuicyjnym i zachowaniem, podczas gdy lewa półkula - z bardziej logicznymi i intelektualnymi procesami. Jeśli obie półkule pozostają w równowadze i harmonii, doświadczamy wrażenia spokoju i dobrego samopoczucia. Niektóre eksperymenty przeprowadzone na ochotnikach wykazały, że kiedy wdychali oni olejki aromatyczne, aktywność obu półkul mózgowych stawała się bardziej równomierna i wzajemnie zharmonizowana. Było to widoczne na monitorach stale rejestrujących pracę mózgu. Efekt taki dawało się zauważyć niemal natychmiast po tym, jak ochotnicy poczuli zapach olejku. Podobne doświadczenia udowodniły, że takie olejki jak bazyliowy i rozmarynowy, uważane za ,,odświeżające umysł", wywoływały rytmy pracy mózgu charakterystyczne dla stanu podniesionej gotowości, natomiast olejki uspokajająco-antydepresyjne, tzn. jaśminowy,
.j •           335

różany i neroli, powodowały powstawanie rytmów wskazujących na stan medytacji.
W aromatoterapii przywiązuje się wielką wagę do związku między ciałem a umysłem, zwłaszcza w przypadku chorób psychosomatycznych lub wynikłych ze stresu. W jaki sposób niewątpliwy wpływ wywierany przez olejki aromatyczne na psychikę oddziałuje na stan fizyczny? Znowu nie znamy wszystkich odpowiedzi, ale wiemy na pewno, że pewną rolę odgrywa tu podwzgórze. Pod-wzgórze to obszar pnia mózgu, który jest często określany jako miejsce spotkania ciała i ducha. Reguluje ono zarówno układ nerwowy, jak też układ wewnątrzwydzielniczy, czyli dokrewny. Poprzez te dwa układy zarządza każdym organem naszego ciała i wieloma zachodzącymi w nich procesami. Podwzgórze łączy się za pomocą pasm nerwowych z każdą częścią mózgu, a powiązenie między nim i polem limbicznym, zawiadującym między innymi zapachami, jest szczególnie mocne. Raz jeszcze możemy prześledzić ważność tych połączeń dla człowieka pierwotnego. Niewielki byłby pożytek z nosa ostrzegającego przed nadchodzącym niebezpieczeństwem, jeśli nie stawiałoby to reszty ciała w stan podwyższonej gotowości. Typowy łańcuch zdarzeń wygląda następująco: nos wyczuwa zapach, pole limbiczne mózgu rejestruje niebezpieczeństwo, impulsy "sygnalizujące zagrożenie docierają do podwzgórza, podwzgórze przekazuje te sygnały do przysadki mózgowej, zarządzającej całym systemem dokrewnym, nadnercza natychmiast zaczynają wytwarzać zwiększone ilości adrenaliny, adrenalina przedostaje się do krwi, wzbogacona adrenaliną krew zmusza serce do szybszej i cięższej pracy, przyśpiesza także oddech tak, aby mięśnie mogły otrzymać zwiększoną dawkę krwi i tlenu, co sprawi, że staną się bardziej zdolne do ucieczki lub walki. W tym samym czasie krew odpływa ze skóry i układu trawiennego - strawienie ostatniego posiłku jest w tej chwili mniej ważne niż pewność, że sami nie staniemy się następną przekąską dla wilka! Cały ten proces zabiera bez porównania mniej czasu, niż trzeba na przeczytanie tego fragmentu.
Do zwiększenia produkcji adrenaliny dochodzi w każdej wywołującej stres sytuacji, nawet kiedy fizyczna ucieczka lub walka nie
336

jest już niezbędną reakcją na zagrożenie. Źródło lęku może znajdować się od nas o setki mil, a mimo to odczujemy przyśpieszone bicie serca i odpływ krwi z twarzy, kiedy odbierzemy złowieszczy telefon. Ponadto organizm nie spali całej adrenaliny potrzebnej do podniesienia fizycznej aktywności w obliczu jakiegoś zadania, jakaś jej część pozostanie nie zużyta, przez co będziemy się czuli wytrąceni z równowagi lub nawet trochę chorzy jeszcze przez parę godzin. Jeśli sytuacja taka często się powtarza, organizm zaczyna reagować nasileniem objawów fizycznych, nadnercza produkujące adrenalinę wyczerpują się, a stan taki określamy jako chorobę o podłożu stresowym.
Masaż, który wysyła do mózgu przyjemne, odprężające bodźce, odwraca ten proces. Podwzgórze odbiera impulsy sygnalizujące bezpieczeństwo, co utrzymuje wszystkie układy ustrojowe w równowadze, dzięki której każdy organ i proces funkcjonują sprawnie. Psychologowie wraz ze swoim ,,morzem z puszki" prześledzili to
w,warunkach laboratoryjnych. Aromatoterapeuci, masażyści, jogi-ni wiedzieli o tym od tysięcy lat.
Psychosomatyczne choroby
Termin "psychosomatyczny" pochodzi od dwóch greckich słów:
psyche, oznaczającego psychikę, i soma, oznaczającego ciało. Używa się go do określenia fizycznych symptomów, które są bezpośrednim rezultatem stanu psychiczno-emocjonalnego.
Choroby psychosomatyczne nie są chorobami wyimaginowanymi. Fizyczne objawy są bardzo realne i obejmują takie dolegliwości jak: bóle pleców, utrata głosu, migrena, mdłości, kolki, wrzody żołądka, a nawet okresowy paraliż. Astma, egzema i inne reakcje alergiczne również często podpadają pod tę kategorię, bo chociaż istnieją czynniki zewnętrzne wywołujące atak astmy albo pojawienie się egzemy, to bardzo często zdarza się, że osoba reaguje alergią, kiedy jest pod działaniem stresu, a kiedy nie jest zestresowana,
może stykać się z tymi samymi czynnikami bez żadnej szkody dla siebie.
22 - Aromatoterapia od A do Z
337

Strach przed objawami fizycznymi, zwłaszcza jeśli lekarz powie że nie ma żadnej wyraźnej przyczyny ich występowania, często nakłada się na stres leżący u źródeł choroby- i tak zamyka się błędne koło.
Aromatoterapia doskonale nadaje się do leczenia chorób psychosomatycznych, ponieważ olejki działają wielopłaszczyznowo, niekiedy w sposób bardzo subtelny, niemal niewykrywalny. Aro-matoterapeuta może wybrać taki olejek, który przyniesie polepszenie stanu pacjenta, dotyczące nie tylko symptomów fizycznych, ale także, działając na płaszczyźnie psychiczno-emocjonalnej, sięgnie do przyczyn, jakie spowodowały ich wystąpienie. Ponieważ wszystkie formy leczenia aromatoterapeutycznego są głęboko relaksujące, pomagają one przełamać zaklęty krąg. Zabieg poprawia stan psychiczny i to wystarczy do obniżenia odczuwanego niepokoju, a usunięcie lęków pomaga w rezultacie zminimalizować symptomy.
Troskliwość i współczucie ze strony terapeuty tworzą nić porozumienia między tym, kto pomaga, i tym, kto tej pomocy potrzebuje, co najlepiej uzewnętrznia się w seansie masażu z olejkami aromatycznymi. Potrzeba wielkiej wrażliwości, aby dobrać "najodpowiedniejszy olejek, który pozwoli zredukować stres. Możliwości jest tu wiele. Fizyczne objawy mogą być wskazówką przy wyborze olejku lub mieszanki olejków, ponieważ ich specyficzne działanie może usunąć fizyczne objawy przy równoczesnym korzystnym wpływie na stan emocjonalny chorego. Oto kilka przykładów: neroli zapobiega mdłościom i biegunkom, jeśli są one związane ze stresem, olejki rumiankowy i melisowy są najczęściej stosowanymi olejkami do leczenia alergii skórnych, przy czym obydwa mają silne działanie uspokajające, kojące i antydepresyjne. Olejek różany posiada głęboki wpływ na emocje i równocześnie jest jednym z najlepszych olejków leczących dolegliwości związane z menstruacjami, przekwitaniem, różnymi niedomaga-niami układu rozrodczego; także ataki astmy często łagodnieją dzięki olejkom mającym subtelne emocjonalne czy nawet duchowe konotacje. Olejek kadzidłowcowy na przykład ma zdolność pogłę-
338

biania i zwalniania oddechu - czyli osiąga to, czego akurat najbardziej potrzeba z fizycznego punktu widzenia podczas ataku astmy. Równocześnie usposabia on do medytacji co sprzyja -zerwaniu więzi z przeszłością, zwłaszcza z bolesnymi przeżyciami l urazami, które są często przyczyną astmy. Istnieje wiele tego rodzaju paraleh; jedne są mniej, a inne bardziej wyraziste a wrażliwy terapeuta powinien sam za każdym razem odkryć
najlepszą metodę postępowania w konkretnym, indywidualnym przypadku.                                            •


R
Rak
Należy od razu odrzucić - jako nieetyczne i bezpodstawne - stwierdzenie, że aromatoterapeuci nie leczą raka. Możemy przecież zaoferować niebagatelny komfort psychiczny, wsparcie moralne i wzmocnienie sił witalnych wszystkim chorym na raka w ramach tego leczenia, które wybrali. Czy będą to naświetlania, zabieg chirurgiczny, chemoterapia, czy któraś z metod alternatywnej medycyny, jak np. terapia dietetyczna, wizualizacja itp. - wybór oczywiście należy do pacjenta. Niemniej bez względu na to, ku czemu się skłoni, aromatoterapia może być doskonałą, pożyteczną terapią uzupełniającą, o ile weźmie się pod uwagę poniższe
ostrzeżenia.
Po pierwsze, olejków nigdy nie powinno się stosować razem z chemoterapia. Co więcej, nie należy ich nawet stosować bezpośrednio po zakończeniu cyklu chemoterapii. Musi minąć odpowiedni czas, by organizm mógł się oczyścić z pozostałości leków cytotoksycznych. Osiąga się to zwykle za pomocą diety odtruwającej, wymagającej sporo czasu. Opinie co do długości tego okresu są podzielone, niektórzy wymieniają tygodnie, inni nawet lata. W rzeczywistości wiele zależy od liczby i długotrwałości poszczególnych cyklów chemoterapii. Decyzja w każdym przypadku indywidualnym winna się opierać na pełnej znajomości faktów oraz obserwacji ogólnego stanu pacjenta.
340 •

Druga uwaga w tym samym stopniu dotyczy etyki zawodowej jak dobra i bezpieczeństwa pacjenta. Chodzi o to, że żadnej kuracji nie powinno się podejmować bez wiedzy i zgody lekarza prowadzącego zasadnicze leczenie.
S   Niektórzy lekarze są przeciwni aplikowaniu masaży ludziom ^z rakiem w obawie, że pobudzenie układu limfatycznego, jaki powodują te zabiegi, może zwiększyć ryzyko przerzutów tą drogą. Wydaje się, że powyższe obawy wynikają z tego, iż większość lekarzy posiada wiedzę wyłącznie na temat energicznych form masażu. Ostatnio wraz ze wzrostem popularności ,,miękkich" technik masażu wielu lekarzy przekonało się, że nie mogą one przynieść szkody ich pacjentom, a przeciwnie, dzięki działaniu relaksującemu zapewniają chorym wzrost komfortu psychicznego. Niemniej masażu nie powinno się stosować u chorych na chorobę Hodgkinsa oraz raka kości.
Delikatny masaż z zastosowaniem olejków aromatycznych odnosi dobre skutki u przewlekle chorych przebywających w hospicjach. Aromatoterapia przynosi ulgę w bólu i zmniejsza pooperacyjne obrzęki kończyn. Zwłaszcza olejek lawendowy może zapobiegać i leczyć bóle napięciowe, a także poprawiać sen. Wielu z tych pacjentów jest zbyt słabych, aby można im było zaaplikować coś więcej niż bardzo delikatny masaż twarzy i głowy, ewentualnie dłoni i stóp, ale troskliwe dotknięcie terapeuty, w połączeniu z olejkami, daje wytchnienie zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Dla pacjentów z chorobami nowotworowymi, zwłaszcza jeśli zostali poddani poważnym zabiegom chirurgicznym i dużym dawkom naświetlań, co spowodowało deformację ciała, dotyk istoty ludzkiej jest szczególnie ważny, daje bowiem pewność, iż nadal są pełnowartościowymi ludźmi.
Niektóre olejki przedstawiono w tej książce jako środki anty-nowotworowe, jednak ich działanie nie zostało udowodnione. Mimo braku ostatecznych dowodów skuteczności wielowiekowe tradycje użycia pewnych roślin wskazują, że mogą one stanowić doskonałe uzupełnienie podstawowych form leczenia. Są to następujące rośliny: goździki, cyprys, czosnek, geranium, hyzop,
341

cebula, szałwia, estragon (według Yalneta) oraz bergamot i eukaliptus wraz z wymienionymi wyżej (według Tisseranda). O liściach fiołka wspomina się w innych źródłach.
Dwa olejki pozyskiwane z roślin z rodzin Melaleuca i Niaouli oraz olejek z drzewa ti znalazły zastosowanie we Francji jako środki ograniczające poparzenia powierzchniowe powstające przy terapii bombą kobaltową. Cieniutką warstewkę olejku aromatycznego rozprowadza się na skórze w miejscu, które ma być poddane naświetlaniom, a zabieg ten, jak się okazało, daje sporą ochronę. Olejku lawendowego używa się w Norwegii do leczenia poparzeń popromiennych i w celu ograniczenia powstawania blizn. W połączeniu z olejkiem rozmarynowym aplikuje się go w celu pobudzenia ponownego wzrostu włosów, które wypadły w wyniku chemotera-pii; pamiętajmy jednak o zakazie jednoczesnego stosowania olejków i chemoterapii.
Oddziaływanie olejków aromatycznych w sferze somatycznej jest niewątpliwie korzystne, niemniej wydaje się, że najwięcej do zaoferowania ma aromatoterapia na poziomie emocjonalnym, jako dziedzina prezentująca najbardziej całościowe, holistyczne podejście do raka. Podnoszące na duchu, uspokajające, łagodzące i antydepresyjne olejki w połączeniu z życzliwością i wsparciem moralnym ze strony wrażliwego aromatoterapeuty mogą w szczególny sposób poprawić samopoczucie chorego, bez względu na końcowy wynik kuracji.
Rany
Wszystkie olejki aromatyczne mają właściwości antyseptycz-ne i dlatego nadają się do przemywania i leczenia ran, ale niektóre z nich wykazują w tej dziedzinie większą skuteczność od innych. Niektóre przyśpieszają gojenie i działają przeciwbólowe, są więc pomocne przy obchodzeniu się z wszelkimi obrażeniami. Jedynym wymogiem jest, żeby olejek nie uszkodził i nie wywołał podrażnienia odsłoniętych tkanek. Niektóre bowiem najsilniejsze
342

:' olejki bardziej się nadają do przemywania okolic rany, rozprysł skiwania w powietrzu itp. niż do bezpośredniego stosowania na
* zranionej skórze.
l;    Takie pożądane, z naszego punktu, widzenia, połączenie wła-|? ściwości bardzo ogranicza wybór, ale ponieważ każdy z naszych | wybrańców" jest naprawdę silnym środkiem gojącym, nie stanowi l to większej przeszkody. Przede wszystkim przychodzi na myśl 3 olejek lawendowy, używany do tych celów od tysięcy lat. Nie bez u powodu nazwa tej rośliny wywodzi się od łacińskiego la.va.re l ("myć"), co świadczy o stosowaniu jej do przemywania ran. Grecy
•; w podobny sposób posługiwali się mirrą, a olejek ti, chociaż
^ w Europie pojawił się stosunkowo niedawno, ma swoją długą
^historię wśród australijskich aborygenów.
Olejek aromatyczny w czystej postaci można zaaplikować na małe ranki. Zaszczypie wtedy przez krótką chwilę. Najbezpieczniejszą metodą, która pozwala uniknąć dotykania skaleczenia, jest skropienie plastra kilkoma kroplami olejku i przyłożenie go do rany. Przy większych zranieniach również należy umieścić kilka kropli olejku na kawałku gazy i przykryć tym obrażenie. Trzeba
, jednak zawsze mieć na uwadze wielkość rany, jej stan itp. i dobrze rozważyć, czy powinniśmy leczyć skaleczenie bez uciekania się do pomocy medycznej. Jeśli istnieją jakiekolwiek wątpliwości odnośnie tej sprawy, zwłaszcza jeśli krawędzie rany są rozchylone i wymagają założenia jednego lub więcej szwów, olejek aromatycz-
,ny stosuje się wyłącznie jako środek pierwszej pomocy. Zawsze w takim przypadku chorą osobę należy przewieźć do lekarza albo na pogotowie.
Wiele innych olejków - w tym benzoesowy, bergamotowy, rumiankowy, eukaliptusowy, jałowcowy i rozmarynowy - także leczy skutecznie wszelkie obrażenia. Niemniej osobiście zawsze polecam olejek lawendowy oraz ti, mając w zapasie mirrę, zwłasz-J cza do ran trudno gojących się, ropiejących.
343

Refleksologia
Wielu aromatoterapeutów stosuje dzisiaj zasady refleksologii w połączeniu z leczeniem olejkami aromatycznymi - i rzeczywiście, obie te metody doskonale się uzupełniają.
Refleksologia opiera się na przekonaniu, że różne "refleksyjne" punkty lub pola na stopach wpływają i ulegają wpływom różnych części i organów naszego ciała. Znajomość tych punktów i pól pozwala terapeucie na identyfikację i leczenie poszczególnych chorób.
Zdecydowanie, ale delikatnie naciska się palcem wskazującym lub kciukiem wszystkie po kolei punkty na stopie. Jeśli w jakiejś części ciała powstaje lub już istnieje choroba, pacjent odniesie nieprzyjemne wrażenia z dotyku tego punktu na stopie, który odpowiada choremu organowi lub tkance. Doświadczony reflek-solog wyczuje maleńkie zgrubienia lub kryształy w takim miejscu. Kontynuowanie nacisku aż do chwili, kiedy zniknie nieprzyjemne uczucie, wywiera dobroczynny wpływ na "leczony" w ten sposób organ.
Teorie i metoda refleksologii została po raz pierwszy sformułowana na początku naszego stulecia przez amerykańską tera-peutkę Eunice Ingham, a jej zasady wywodzą się z praktyk stosowanych jeszcze w starożytnym Egipcie.
W refleksologii nie stosuje się żadnego olejku aromatycznego, : nie można więc powiedzieć, że jest ona integralną częścią aromato-terapii, ale niektórzy aromatoterapeuci stosują zmodyfikowane ruchy refleksologiczne podczas aromatycznego masażu. Wielu z nich wykorzystuje także refleksologię do lokalizacji chorób, czyli diagnozowania. Daje im to wskazówki co do wyboru odpowiedniego olejku, a także pozwala wzmocnić skuteczność leczenia olejkami aromatycznymi.
Można również stosować olejki aromatyczne, na wybranych punktach refleksologicznych po to, by leczyć obszary ciała związane z tymi punktami, ale nie jest to refleksologia w ścisłym znaczeniu. Może to być bardzo pożyteczna forma samoleczenia, ponieważ pozwala łatwo oddziaływać na punkty odpowiedzialne za te obszary ciała, których nie można dosięgnąć podczas samodzielnego masażu, na przykład szyi i pleców.
344

Rekonwalescencja
Termin "rekonwalescencja" oznacza każdy stan pochorobowy - od kilkudniowego uczucia osłabienia pogrypowego po długi i nieunikniony okres stopniowego powrotu do zdrowia nadszarpniętego w wyniku wypadku lub poważnej operacji chirurgicznej.
Aromatoterapia może w tym czasie odegrać dużą rolę jako czynnik wzmacniający własne siły organizmu. Można tu przywołać bardzo szeroki wachlarz olejków aromatycznych, a wybór zależy jedynie od fizycznych potrzeb, nastroju i osobistych preferencji. Jean Valnet podaje olejki cytrynowy i tymiankowy jako wzmacniające w okresie rekonwalescencji, ponadto wszystkie olejki otrzymywane z roślin przyprawowych mogą być przydatne (jeśli są podawane w bardzo małych ilościach), ponieważ pobudzają apetyt i powodują przyrost energii. Co do mnie, to uważam, że dwoma najlepszymi olejkami w takich przypadkach są rozmarynowy i bergamotowy. Olejek rozmarynowy ma działanie tonizujące i delikatnie pobudzające, a bergamotowy nie tylko wzmaga apetyt, na którego brak często cierpią rekonwalescenci, ale również podnosi na duchu i wyprowadza z depresji charakterystycznych dla stanów pochorobowych.
Regularny (jeśli to tylko możliwe) masaż bardzo przyśpiesza i wspiera powrót do zdrowia, choćby dlatego, że jest przyjemny i daje odprężenie. Jeśli w otoczeniu chorego nie ma nikogo, kto mógłby podjąć się masażu - albo w przerwach między wizytami u masażysty - polecam kąpiele aromatyczne z wyżej wymienionymi olejkami albo z innym olejkiem, który najbardziej odpowiada pacjentowi.
Jeśli rekonwalescencja jest wynikiem wypadku lub operacji chirurgicznej, wskazane są olejki minimalizujące powstawanie blizn. Olejek lawendowy i neroli na bazie siedemdziesięciu pięciu procent oleju migdałowego zmieszanego z dwudziestoma pięcioma procentami oleju z kiełków pszenicy autentycznie redukują powstawanie blizn. Można je delikatnie wmasowywać raz lub dwa razy dziennie zaraz po zagojeniu się ran.
Nie mniej ważne są odpowiednio długi wypoczynek i naprawdę doskonałe wyżywienie. Większość ludzi w stanie rekonwalescencji
345
odczuje zbawienny wpływ uzupełnienia diety dodatkowymi ilościami witamin i soli mineralnych; zalecałabym również stosowanie preparatów z żeń-szenia.
Relaksacyjne techniki
Wielu ludzi zwracających się po pomoc do aromatoterapeuty cierpi na symptomy spowodowane przez stres. Masaż jest doskonałą metodą obniżania poziomu stresu i każdy seans sprawia, że osoba, która mu się poddaje, osiąga stan głębokiej relaksacji. Niemniej jeśli dana osoba nie nauczy się metod kontrolowania stresu i obniżania napięć we własnym zakresie, zjawisko będzie się powtarzać i masaż będzie oddziaływać tylko czasowo.
Obecnie wielu aromatoterapeutów czyni z instruktażu prostych metod relaksacyjnych integralną część seansu. Inni kierują klientów do miejscowych nauczycieli czy ośrodków, gdzie się takich technik można nauczyć. Joga, techniki autogenne oraz "relaks dla życia" są metodami najskuteczniejszymi.
Specjalne taśmy z nagraniami, które prowadzą słuchacza poprzez poszczególne sekwencje relaksacyjne, również mogą stanowić dobrą podbudowę dla masażu aromatoterapeutycznego, nie sądzę jednak, aby można to było porównać z pracą z żywym nauczycielem. Mogą one tylko pomóc, jeśli ktoś nauczył się już danej metody od nauczyciela i chce ją praktykować dalej w domu.
Reumatyzm
Terminu "reumatyzm" używa się w medycynie do określania całej grupy chorób, przy których występują bóle mięśni lub stawów - chodzi tu o reumatyzm, różne formy artretyzmu, podagry i zapalenia ścięgien. Ogólnie rozróżnia się jednak te dolegliwości, które wynikają z bólów stawowych (artretyzm i podagra) i bólów mięśniowych (reumatyzm i zapalenie ścięgien). Aromatoterapia zajmuje się przede wszystkim tymi ostatnimi.
346

R    Antyreumatyczne olejki aromatyczne to te, które miejscowo usuwają bóle, oraz te, które pomagają w wydalaniu niektórych toksyn, odpowiedzialnych za powstanie stanów reumatycznych powodujących ból. Każdy olejek przeciwbólowy może pomagać miejscowo, chociaż najskuteczniejsze to: rumiankowy, lawendowy, majerankowy i rozmarynowy. Gorące kompresy przynoszą odczuwalną ulgę, ale nie mogą być stosowane jako jedyny czy nawet główny sposób leczenia. Uporczywe nagrzewanie może doprowadzić do pogorszenia się przepuszczalności w danym miejscu, co sprawi, że stan chorobowy się pogłębi. Powinno się jak najczęściej stosować masaże, które poprawiają krążenie, dzięki czemu toksyny są usuwane bardziej efektywnie. Dobrym uzupełnieniem leczenia są kąpiele aromatyczne - i jest to chyba najlepszy sposób stosowania olejków przyśpieszających eliminację toksyn. Olejek jałowcowy jest
tu najważniejszy, ale cyprysowy, lawendowy i różany są także bardzo cenne.
Jeśli chory dobrze to znosi, bardzo skuteczne są przemiennie stosowane zimne i gorące kompresy. Ważną rzeczą jest przestrzeganie odpowiedniej diety. Zob. też artretyzm.
Ręce to główne narzędzie pracy aromatoterapeuty. Często myślę o nich jako o więzi łączącej uzdrowicielski olejek z pacjentem. Tymczasem ręce same w sobie potrzebują nieraz pomocy, zwłaszcza skóra rąk, która niejednokrotnie staje się sucha, szorstka, popękana i boląca w wyniku kontaktu z wodą, detergentami i innymi chemikaliami, z jakimi stykamy się w pracy i w domu;
równie niszczące działanie na ręce mają ziemia, wiatr i zimno. Wszystkie gojące i antyseptyczne olejki mogą przynieść ulgę, ale najbardziej odpowiednie dla rąk wydają się olejki: benzoesowy, nagietkowy, lawendowy i cytrynowy. Wszystkie mają właściwości antyseptyczne, przy czym nagietkowy i lawendowy szczególnie
dobrze goją rany skóry, które często stają się dokuczliwe i bolesne podczas zimnej pogody.
347

Każdy przygotowany w domu krem stanowi równocześnie doskonały krem dla rąk. Muszę zaznaczyć, że krem wykonany na bazie masła kakaowego jest szczególnie przydatny dla osób pracujących na powietrzu, ponieważ jest tłusty, bogaty w pożyteczne dla skóry rąk składniki i może stanowić dobrą ochronę przed glebą i innymi niszczącymi materiałami czy substancjami, a także łagodzi niekorzystne wpływy pogody. Do każdego przygotowanego według receptury kremu można dodać dwa lub trzy olejki wymienione wyżej. Olejek cytrynowy jest łagodnym wybielaczem, który usuwa z rąk barwniki pozostawione przez warzywa i owoce przygotowywane w kuchni, a również plamy powstałe w wyniku prac w ogrodzie itp.
Niekiedy środki chemiczne, spotykane w przemyśle albo nawet w gospodarstwie domowym, wywołują reakcje alergiczne. Ręce są 'szczególnie narażone na uczulenia, ponieważ określenie, a potem unikanie alergenu jest zwykle bardzo trudne lub wręcz niemożliwe. Dwoma doskonałymi przeciwuczuleni owymi olejkami są rumiankowy i melisowy. Każdy z nich może pomóc w uwolnieniu się od egzemy lub kontaktowego zapalenia skóry. W tym wypadku oba te olejki można również włączyć jako składnik kremu, który będzie nie tylko leczył, ale i chronił ręce. Do kremu można również domieszać stosowną ilość olejku lawendowego. Oczywiście najlepszym środkiem jest unikanie czynnika wywołującego alergię, ale po pierwsze nie zawsze udaje się go zidentyfikować, a po drugie nie zawsze można go uniknąć w sytuacji, kiedy ma się z nim do czynienia w codziennej pracy. Należy więc nosić rękawiczki, jeśli to tylko możliwe, aby zminimalizować kontakt skóry z alergenem.
Ręce wymagają również troski i uwagi podczas ogólnego masażu, nie tylko dlatego, że wielu ludzi napina i zaciska dłonie w momencie stresu i lęków, przeważnie w całkowitej nieświadomości tego, co robią. Masaż rozluźniający owe napięcia jest w tej sytuacji bardzo pożyteczny. Jednakże najważniejszym powodem, dla którego powinno się wykonywać staranny masaż rąk, jest występowanie na dłoniach wielu punktów odruchowych, akupunk-turowych punktów ucisku. Cała teoria refleksologii może być w równym stopniu odniesiona i do rąk, i do stóp, ale nawet bez
348

znajomości refleksologii aromatoterapeuta może zrobić wiele dobrego dla swego pacjenta, jeśli poświęci trochę czasu na delikatny i staranny masaż dłoni. Zob. też D o d a t e k B.
Ropień
W aromatoterapii ropnie leczy się zazwyczaj metodą gorących kompresów, które nakłada się na opuchliznę w celu zredukowania , bólu i zmniejszenia objawów stanu zapalnego. W przypadku ropni umiejscowionych na dziąsłach gorący kompres na twarz powinno się stosować aż do czasu skonsultowania się z dentystą.
Najbardziej efektywną esencją oleistą jest w takich przypadkach olejek bergamotowy, a także rumiankowy (zwłaszcza w leczeniu ropni na dziąsłach), lawendowy i olejek z drzewka ti (w przypadku tych dwóch - zarówno każdy z osobna, jak i w połączeniach).
Nie bez znaczenia dla powodzenia kuracji jest indywidualny stan pacjenta. Może więc być konieczne połączenie zabiegów z dietą odtruwającą, nietoksyczną, uzupełnioną witaminami i solami mineralnymi, zwłaszcza jeśli choroba ma tendencję do nawrotów.
Rozmarynowy olejek
Po lawendzie rozmaryn [Rosmarinus officinalis) jest chyba najważniejszą rośliną z rodziny wargowych (Labiatae) stosowaną w aromatoterapii. Ten krzak o srebrzystozielonych liściach, przypominających igły, i jasnoniebieskich kwiatach rośnie dziko w całej Europie, ale najlepiej czuje się w pobliżu morza. Znalazło to odzwierciedlenie w jego nazwie, która pochodzi od dwóch łacińskich słów: roś i marinus, oznaczająych dosłownie "łzę morza", albowiem praojczyzna tej rośliny znajduje się w pobliżu wybrzeży | śródziemnomorskich. Legenda głosi, że kwiaty rozmarynu były jkiedyś białe, a stały się niebieskie po tym, jak Maryja, matka
^
349

Jezusa, zawiesiła na nim swój płaszcz na czas odpoczynku w drodze do Egiptu.
Rozmaryn był jedną z roślin najwcześniej stosowanych w medycynie, przy czym jego właściwości wykorzystywano również do celów kulinarnych i religijnych. Wieśniacy w starożytnej Grecji, którzy nie mieli dostępu do gotowych kadzideł, spalali gałązki rozmarynu na swoich paleniskach, przez co roślina zdobyła sobie kolejną nazwę - ,,krzak kadzidlany". Rzymianie również uważali rozmaryn za świętą roślinę; jej resztki znaleziono także w egipskich grobowcach. Zapach rozmarynu przypomina nieco aromat kadzi dłowca (oba są bardzo przenikliwe). Przez całe średniowiecze stosowano dym rozmarynowy do wypędzania złych duchów podczas egzorcyzmów, potem okadzano nim pokoje chorych i postępowano tak przez wiele stuleci. Praktyka okadzania szpitali tlącym się rozmarynem przetrwała we Francji aż do obecnego stulecia. Jak na ironię zarzucono ją akurat wtedy, kiedy naukowo udowodniono, że rozmaryn ma właściwości antyseptyczne. Z powodu tych właściwości zapobiega psuciu się mięsa i nigdy się już nie dowiemy, czy po raz pierwszy został użyty w kuchni dla zapachu,' czy po to, by zakonserwować mięso.
W przeciwieństwie do innych olejków aromatycznych, rozmarynowy wydestylowuje się z całej rośliny. Jego aktywne składniki to: borneol, kamfen, kamfora, cyneol, lineol, pinen, żywice i saponiny. Jest to olejek stymulujący, ciepły i przenikliwy, zarówno jeśli chodzi o zapach, jak też o działanie.
Stymulujące właściwości rozmarynu wobec centralnego układu nerwowego są bardzo wyraźne. Dlatego właśnie stosuje się go tam, gdzie występuje utrata lub ograniczenie możliwości funkcjonowania blisko z tym układem związanych organów - na przykład przy utracie powonienia lub osłabieniu wzroku z powodu przytępienia nerwów czuciowych. Używa się go także przy występowaniu kłopotów z mówieniem albo przy okresowym paraliżu, jeśli uszkodzeniu uległy nerwy motoryczne. Oczywiście, jeżeli komórki nerwowe zostały uszkodzone w sposób trwały - jak przy urazach kręgosłupa - paraliż jest nieodwracalny. Rozmaryn jest także doskonałym stymulantem mózgu (mózg jest przecież najważniejszą
350

częścią centralnego układu nerwowego). Ofelia w Hamlecie mówi:
Oto rozmaryn na pamiątkę", bo od dawien dawna rozmaryn miał sławę rośliny poprawiającej pamięć. Inhalacja z kilku kropli olejku rzeczywiście stwarza uczucie wyjątkowej jasności umysłu, która na pewno sprzyja właściwemu przebiegowi procesu myślenia.
Stosować ten olejek należy jednak z rozwagą, ponieważ zbyt duże dawki mogą wywołać symptomy przypominające atak epilepsji, podczas gdy małe ilości właśnie leczą epilepsję. Widzimy tu pewną zbieżność z zasadami homeopatii: substancja, która w dużych dawkach wywołuje symptomy danej choroby, leczy ją, jeśli podaje się tę substancję w dawkach mikroskopijnych. Nicholas Culpeper pisze w swoim herbarzu: "Olejek otrzymywany z liści i kwiatów jest wyjątkowo skuteczny... wetrzyj w nozdrza i skronie dwie albo trzy krople przeciwko każdej chorobie mózgu, o jakiej wspomniano wyżej, weź jedną, dwie albo trzy krople w zależności od potrzeb przy chorobach wewnętrznych, ale rób to wszystko z rozwagą, albowiem jest on szybki i przeszywający, przez co tylko małe ilości mogą być przyjmowane na jeden raz".
Culpeper mówi również, że rozmaryn jest dobry przy "wyczerpujących" chorobach, co w połączeniu ze znanym oddziaływaniem na centralny system nerwowy może sugerować, iż pomaga chyba w stanach degeneracji w rodzaju stwardnienia rozsianego. Muszę się jednak zastrzec, że są to wyłącznie moje własne spekulacje. Rzeczywiście zauważyłam, że łagodzi on nieco ból w wyniku zabiegów aromatoterapeutycznych, ale trzeba jeszcze wielu doświadczeń, aby móc powiedzieć coś bardziej konkretnego na ten || temat.
p   Powracając do lepiej poznanych właściwości olejku rozmaryno-I wego, trzeba powiedzieć, że jest on doskonałym środkiem tonizują-cym pracę serca, wątroby i woreczka żółciowego, obniża także poziom cholesterolu we krwi. Można powiedzieć, że jest najlepszym przyjacielem ludzi w średnim wieku, choć oczywiście sam olejek nic
nie zdziała, jeśli nie weźmie się pod uwagę właściwej diety i odpowiedniego stylu życia.
Przenikliwość aromatu olejku rozmarynowego czynisz niego świetny środek przy wszelkiego rodzaju problemach z oddycha-
351

niem, poczynając od zwyczajnego przeziębienia, poprzez katar, zapalenie zatok, na astmie kończąc. We wszystkich tych przypadkach najlepiej stosować go w postaci inhalacji parowych. Jego zdolność "oczyszczania głowy" odnosi się nie tylko do aspektów psychicznych, ale także fizycznych.
Jest dobrym środkiem przeciwbólowym, nie dając efektu uspokajającego, jaki występuje równocześnie u wielu innych olejków przeciwbólowych. Dlatego często stosuję go do masażu przy bólach reumatycznych i artretycznych. Jest także bardzo dobrym olejkiem dla zmęczonych, zesztywniałych i przepracowanych mięśni. Z powodzeniem stosowałam go u sportowców, zwłaszcza u biegaczy długodystansowych (chętnie w połączeniu z innymi olejkami) przed treningami i ważnymi zawodami. Natomiast po takich treningach i zawodach używałam zwykle olejku lawendowego w połączeniu z majerankowym.
Rozmaryn jest sprawdzonym środkiem do pielęgnacji skóry i włosów, i to już od setek lat. Znajdujemy go w prawdziwej wodzie kolońskiej i jest głównym składnikiem wody węgierskiej (albo "królowej węgierskich wód"), o której mówi się, że ma wprost cudowne właściwości odmładzające. Używa się go do płukania ciemnych włosów i do nacierania skóry głowy przy słabych włosach •z tendencją do wypadania, zwłaszcza jeśli to zjawisko jest następstwem jakiejś choroby. Potrafi ponoć przywrócić kolor zszarzałym włosom, a nawet leczyć łysinę, ale obawiam się, że te właściwości są raczej mityczne. Zob. też woda kolońska, woda węgierska.
Rozpylanie olejków aromatycznych
Jednym z najprostszych sposobów wprowadzenia olejków aromatycznych do powietrza jest zmieszanie ich z wodą i rozpylenie. Olejki mieszają się lepiej, jeśli przed połączeniem ich z wodą rozcieńczy się je w alkoholu. Zwyczajną mieszankę olejku z wodą również da się uzyskać w krótkim czasie, jeśli się będzie energicznie potrząsać naczyniem. Olejek niecałkowicie rozpuści się w wodzie,
352                                              .

lecz wystarczająca jego część rozbije się na cząstki tak, że utworzy dobry materiał do rozpylania. Stężenie nie jest zbyt ważne przy rozpylaniu olejków, ale zazwyczaj stosuje się, pięć procent olejku na dziewięćdziesiąt pięć procent wody. Najlepsze są rozpylacze drewniane, roślinne, z naturalnych surowców; jeśli rozpylacze zostały wykonane z metalu lub plastyku, nigdy po użyciu nie zostawiaj w nich płynu, albowiem zarówno tworzywa sztuczne, jak też metale wchodzą w reakcję z olejkami, zmieniając ich strukturę. Niekiedy można kupić małe dekoracyjne spryskiwacze do roślin wykonane z ceramiki i te właśnie są idealne. Odpowiednie są również pojemniki szklane, w szkle bowiem można przechowywać płyny.
Rozpryskiwanie olejków w powietrzu może służyć wielu celom:
od zwyczajnego perfumowania pokoju do zwalczania infekcji. Olejki odstraszające owady (lawendowy i bergamotowy, olejki o zapachu cytrynowym: melisowy, cytrynowy, werbenowy, lemon-grasowy, cytronelowy), zastosowane jako płyny do rozpylania, są bardzo efektywne latem w obronie pokoju czy całego domu przed muchami, olejki pochłaniające zapachy (również bergamotowy) oczyszczają powietrze z niepożądanych woni. Jednakże najważniejsze zastosowanie takich płynów dotyczy leczenia chorób zakaźnych oraz zapobiegania rozszerzaniu się infekcji. Antywirusowe i prze-ciwbakteryjne olejki, takie jak: bergamotowy, eukaliptusowy i lawendowy, rozpylane w pokoju chorego czy nawet w całym domu podczas epidemii grypy oraz chorób dziecięcych, np. odry, wietrznej ospy, nie tylko przyśpieszą wyleczenie chorego, lecz uchronią także pozostałych członków rodziny przed zachorowaniem. Można zastosować także olejki rozmarynowy i jałowcowy. Pokój chorego należy spryskiwać kilka razy dziennie.
Najczęściej używa się dwudziestu kropli olejku aromatycznego na dwieście mililitrów wody dla naperfumowania i odświeżenia powietrza, także dla odstraszenia owadów, i dwukrotnie większego stężenia podczas choroby oraz epidemii.
Olejek w postaci sprayu można też rozpryskąć na skórze, kiedy bezpośrednie użycie byłoby zbyt bolesne. Na przykład dziecko cierpiące na ospę można spryskać miksturą z olejku rumian-
23 - Aromatoterapia od A do Z	353
kowego, lawendowego i eukaliptusowego, która obniży temperaturę chorego i złagodzi swędzenie wykwitów skórnych. W takim przypadku wodę, do której dodaje się wyżej wymienione olejki, należy lekko podgrzać, aby uniknąć szoku termicznego, jaki mogą wywołać zimne krople padające na rozgorączkowane ciało. Ta sama metoda nadaje się do leczenia bolesnych poparzeń słonecznych, a stosujemy wówczas olejek lawendowy z rumiankowym.
Różana woda
Woda różana jest bardzo pożytecznym pomocnikiem olejków
eterycznych, zwłaszcza w leczeniu skóry i oczu. Uzyskuje się ją z płatków róży. Para przechodzi przez materiał rośliny, następnie zbiera się w specjalnych rurkach, wreszcie skrapla w urządzeniach chłodzących. Płyn, który powstaje po ochłodzeniu, jest właśnie wodą różaną. Jest to ten sam proces, który opisałam w haśle destylacja i dzięki któremu otrzymuje się najczęściej olejki aromatyczne. W przypadku róży metoda ta daje bardzo małą ilość olejku i dlatego prawie zawsze w przemyśle stosuje się metodę wyciągów tłuszczowych lub ekstrakcji rozpuszczalnikowej.
Woda różana ma właściwości kojące, ochładzające i przeciwzapalne. Jest łagodnym antyseptykiem o charakterze lekko ściągającym. Te cechy stanowią o jej przydatności do pielęgnacji skóry. Wodę różaną często łączy się z naturalnymi olejkami przy produkcji kremów, zarówno w przemyśle, jak i w domu, dla potrzeb własnych. Czysta, bez domieszek nadaje się do użycia jako tonik,
zmieszana z alkoholem nabiera większej mocy.
Co do leczenia oczu, to należy zawsze pamiętać, że olejków
aromatycznych nigdy nie należy stosować bezpośrednio na oczy ani ich okolice. Jeśli więc w jakimś starym herbarzu albo książce wspomina się w tym względzie o róży, trzeba się zdecydowanie posłużyć właśnie wodą różaną, a nie jej olejkiem. Waciki należy umoczyć w czystej wodzie różanej i przyłożyć je do powiek dla odświeżenia i relaksu oczu. Jest to równocześnie dobry sposób;
leczenia zapalenia spojówek. Zainfekowane oko można również :
354                                                     .
przecierać gazikiem umoczonym w wodzie różanej. Raz użytego gazika nigdy nie należy używać ponownie, trzeba go natychmiast wyrzucić i w żadnym wypadku nie przemywać tym samym wacikiem jednego oka po drugim, aby nie roznosić dodatkowo infekcji.
Wielu ludzi uwielbia zapach różany, toteż wody różanej można używać jako perfum osobistych zamiast bardzo drogiego olejku.
Woda różana nadaje się do pielęgnacji wrażliwej cery i jest jedynym tonikiem polecanym dla cer suchych. Dla cer tłustych lepsza jest woda z kwiatów pomarańczy. Zob też cera sucha.
Różanego drzewa olejek
Olejek z drzewa różanego jest stanowczo niedocenianym olejkiem aromatycznym, który zasługuje na szersze uznanie - ze względu na wspaniały zapach. Otrzymuje się go dzięki destylacji parowej wiórów drewna rośliny Aniba roseadora z rodziny wawrzynowatych (Lawaceae) oraz innych spokrewnionych z nią gatunków. Drewno pozyskuje się w puszczy amazońskiej w okresie od kwietnia do lipca, kiedy trwa tam pora deszczowa i kiedy można ciężkie bale spławiać rzeką.
Uzyskany olejek eteryczny zawiera od osiemdziesięciu do dziewięćdziesięciu procent linalolu, z niewielkimi domieszkami terpi-neolu, nerolu, geraniom. Występują w nim również śladowe ilości terapenów i innych substancji. Jest bezbarwny albo lekko żółty, z pełnym, a zarazem subtelnym zapachem o charakterze kwiato-| wym i drzewnym równocześnie, z drobną domieszką korzennych •tonów. Jest to zapach nie wymagający łączenia z innymi.
Chociaż olejek z drzewa różanego nie ma szerokiego za-\ stosowania terapeutycznego, nic nie stoi na przeszkodzie, abyśmy przyrządzali z niego doskonałe olejki do masażu i kąpieli.
Ma właściwości bakteriobójcze i dezodorujące; jest delikatny pod każdym względem. Działa tonizująco na cały organizm, bez efektu stymulującego. Wydaje się nawet, że jest nieco uspokajający.
355

Stanowi łagodny środek przeciwbólowy, skuteczny przy bólach głowy, zwłaszcza łączących się z mdłościami.
Jego skuteczność przy bólach głowy może wynikać z właściwości cefalicznych. Równocześnie ma on działanie przywracające równowagę psychiczną. Takie połączenie jest bardzo korzystne podczas jakichś egzaminów albo długiej jazdy samochodem. Takie samo uspokajające i równoważące działanie olejku z drzewa różanego daje się zauważyć w sytuacjach kryzysowych, kiedy ponadto ujawnia się jego zdolność podnoszenia na duchu.
Najszerzej olejku tego używa się przy produkcji kosmetyków i płynów kąpielowych. Przeprowadzono z nim stosunkowo mało prób, bardzo więc możliwe, że ma jeszcze wiele innych właściwości, których nie podejrzewamy.
Różany olejek
Róża była prawdopodobnie pierwszym kwiatem, z którego wyde-stylowano olejek eteryczny w dziesiątym wieku w Persji. Odkrycie metody destylacji przypisuje się wielkiemu arabskiemu lekarzowi Awicennie. Stało się to zapewne przez przypadek podczas przeprowadzania jakiegoś eksperymentu alchemicznego. Róża zajmowała ważne miejsce w teoretycznych i metafizycznych aspektach alchemii. Sądzono, że czerwone i białe róże odpowiadają różnym stadiom pracy alchemika. Z tego powodu wkładano je do retort i podgrzewano wraz z różnymi materiałami w nadziei przetworzenia rozmaitych metali w złoto. Przy okazji zupełnie przypadkowo powstawały woda różana i olejek eteryczny.
Bez względu na to, czy Awicenna dokonał tego odkrycia osobiście, czy nie (a był on nie tylko lekarzem, ale również alchemikiem, poetą, astronomem i matematykiem), pod koniec dziesiątego wieku we wszystkich arabskojęzycznych krajach znano ^ wodę różaną i olejek różany.                                 Ą"
Obecnie najwięcej olejku eterycznego z róży uzyskuje się nie' drogą destylacji (dostarcza ona tylko niewielkiej ilości olejku jako " produktu ubocznego procesu ekstrahowania wody różanej), lecz
356           '       •   .

metodą wyciągów tłuszczowych. Wysoka cena olejku różanego wynika z ogromnej ilości płatków różanych potrzebnych do' uzyskania mikroskopijnej nawet ilości olejku, a także wysokich kosztów robocizny przy tak pracochłonnym procesie. Na szczęście
atar" czy inaczej "otto różane" jest tak skoncentrowaną substancją, że do zabiegu potrzeba jej naprawdę niewiele. Atar stabilizuje-się, to znaczy gęstnieje w temperaturze pokojowej, ale przemienia się ponownie w tłusty olejek, gdy się go ogrzeje w dłoni. Ma głęboki czerwonobrązowy kolor. Trzeba go stosować z umiarem, ponieważ jest naprawdę bardzo silną substancją.
Różę tradycyjnie nazywa się "królową kwiatów", a w aromato-terapii olejek różany jest uważany za króla olejków eterycznych.
Nicholas Culpeper w swoim dziele pisze, że różą rządzi bogini Wenus - i rzeczywiście, dziedziną, w której najczęściej używa się olejku różanego w aromatoterapii są wszelkie zakłócenia w funkcjonowaniu żeńskiego układu rozrodczego. Wiele olejków aromatycznych ma jakiś związek z wybranym organem ciała i nie ma nic dziwnego w tym, że róża z jej ,,kobiecymi" cechami oddziałuje silnie na macicę. Jest olejkiem oczyszczającym, regulującym i toni-zującym, szczególnie cennym w przypadku osłabienia mięśni macicy, przy lekkim jej wypadaniu (zwłaszcza jeśli kurację połączy się . z odpowiednimi pozycjami jogi) oraz przy skłonności do poronień.
Jednakże kobiety z poważnymi problemami ginekologicznymi rzadko zwracają się po pomoc do aromatoterapeuty; najczęściej przychodzą panie z nieregularną miesiączką lub takie, które są po prostu spięte, smutne, pogrążone w depresji - a są to właśnie stany, w których olejek różany odnosi największe sukcesy.
Olejek ten reguluje cykl miesięczny, a także zmniejsza krwawienie. Sądzi się, że jest on szczególnie cenny w przypadkach, kiedy nie można z powodu nieregularnej miesiączki ustalić dnia owulacji. Wydaje się także, że róża zwiększa, co może zdziwić, produkcję nasienia. Chociaż olejek nie zawiera (przynajmniej z tego, co wiemy) roślinnych odpowiedników żeńskich lub męskich hormonów, wydaje się, że może działać w organizmie jako bio-katalizator tych czy innych hormonów, podobnie jak rzecz ma się z witaminami z grupy B.
357

Jednakże somatyczne oddziaływanie olejku różanego jest w aro-matoterapii o wiele mniej ważne od aspektów psychiczno-emo-cjonalnych. Jest to łagodny, ale skuteczny środek antydepresyjny i, jak można sądzić z tego, co napisano wyżej, i z jego ogólnie "kobiecego" charakteru, wydaje się szczególnie cenny przy wszelkich kłopotach emocjonalnych wiążących się z seksualizmem kobiecym i cyklem rozrodczym. Stanowi doskonały lek dla kobiet cierpiących na depresję poporodową albo depresję wywołaną zerwaniem jakiegoś związku, zwłaszcza jeśli kobieta odczuwa z tego powodu raczej przygnębienie niż złość.
Z mego doświadczenia wynika, że olejek różany doskonale wpływa na kobiety niezbyt pewne swego seksualizmu, niezależnie od tego, czy owa niepewność wyraża się brakiem wiary we własne możliwości, czy lekceważeniem własnych pragnień, czy to odrzucaniem siebie jako seksualnie dojrzałej osoby (na przykład w wypadkach jadłowstrętu psychicznego), czy też wreszcie trudnościami w ramach ustabilizowanego związku.
Różę przez dłuższy czas uważano za afrodyzjak. Rzymianie rozrzucali płatki różane w łóżku panny młodej; zwyczaj ten zdegenerował się i przemienił w rozrzucanie podczas ślubów płatków róży zrobionych z papieru. Po przeczytaniu powyższych rozważań nie powinniśmy się dziwić, że olejku różanego używa się w przypadkach kobiecej oziębłości oraz męskiej impotencji.
Róża wywiera silne działanie tonizujące na układ krążenia, ale jej olejku rzadko używa się do leczenia niedomagań z nim związanych, ponieważ istnieje wiele innych, równie skutecznych, a tańszych olejków. Natomiast w dziedzinie seksu i prokreacji olejek różany ma wyjątkowe właściwości i zawsze będzie niezastąpionym środkiem, mimo jego ceny.
Jest to także doskonały olejek do pielęgnacji skóry. Nadaje się do każdej cery, ale jest szczególnie cenny przy suchej, wrażliwej i starzejącej się skórze. Działa tonizująco i ściągające na włosowate naczynia krwionośne znajdujące się tuż pod skórą. Dzięki temu usuwa zaczerwienienia spowodowane przez rozszerzone kapi-lary na policzkach (o których mówi się często, że to "popękane naczynia włosowate"). Trzeba jednak od razu powiedzieć, że
358
leczenie musi być prowadzone regularnie przez wiele tygodni czy nawet miesięcy, zanim można będzie dostrzec jakąś poprawę. Piękny zapach róży czyni z niej wspaniały dodatek do wszelkiego rodzaju kosmetyków, niestety jednak przemysł stosuje przeważnie syntetyczne zapachy różane. Kiedy się kupuje kremy, emulsje, perfumy, esencje kąpielowe, a wyrób jest dosyć tani, można mieć całkowitą pewność, że zastosowano tu syntetyk, który nie ma żadnych właściwości prawdziwej róży. Nietrudno przygotować samemu taki krem, dodając do niego kroplę lub dwie prawdziwego różanego ataru. Początkowo zakup wydaje się kosztowny, ale ponieważ do osiągnięcia perfumeryjnych i zdrowotnych efektów potrzeba naprawdę niewiele olejku, zauważycie, że tego specyfiku wystarczy na bardzo długo.
Woda różana jest znacznie bardziej dostępnym środkiem. Można z niej korzystać dla przyjemności i dla zdrowia - zwłaszcza przy pielęgnacji skóry. Uzyskuje się ją w procesie destylacji, jak pisałam wyżej. Woda różana dobrej jakości może być destylowana trzykrotnie dla osiągnięcia odpowiedniej mocy (jest ona często sprzedawana jako ,,potrójna woda różana"). Ma ona działanie kojące, antyseptyczne i tonizujące (na skórę), przyjemny zapach i jest równocześnie skutecznym antyseptykiem dla oczu.
Do produkcji olejku aromatycznego używa się trzech gatunków róży: róży stulistnej {Rosa centifolia), róży damasceńskiej (Rosa da-mascena) i róży francuskiej (Rosa gallica). Niewielkie różnice w aromacie i kolorze olejku zależą właśnie od rodzaju surowca. Barwa olejku może się wahać od pomarańczowozielonego do brązowoczer-wonego. Najlepszy olejek różany i najdroższy to bułgarski atar różany, jednak wspaniały olejek produkuje się również w okolicach Grasse, w sercu francuskiego przemysłu perfumeryjnego, odrobinę tańszy olejk pochodzi z Afryki Północnej. Francuskie i bułgarskie olejki produkuje się metodą wyciągów tłuszczowych, podczas gdy olejki północnoafrykańskie uzyskuje się metodą rozpuszczalników organicznych. Jest to sposób tańszy, ale daje nie tak czyste olejki jak te powstające przy zastosowaniu tradycyjnych metod.
359

Różdżkarstwo
Niektórzy aromatoterapeuci stosują różdżkarstwo jako pomoc
w wyborze odpowiedniego olejku dla konkretnych celów. Najczęściej wykorzystywane bywa wahadełko poruszające się w różnych kierunkach i "odpowiadające" w ten sposób na zadane pytanie. Dla wielu ludzi obrót zgodny z ruchem wskazówek zegara oznacza "tak", a przeciwny "nie", nie jest to jednak zasada uniwersalna i każdy, kto chce pracować z wahadełkiem, sam musi dojść do tego, co jaki ruch oznacza dla niego osobiście. Można to osiągnąć zadając proste pytania ze znaną odpowiedzią, w rodzaju: "Czy to
jest olejek lawendowy?"
W moim odczuciu, jeśli się posiada konkretną wiedzę na temat olejków i ich właściwości, a także intuicję co do indywidualnych potrzeb leczonej osoby, stosowanie wahadełka nie jest konieczne. Może ono najwyżej potwierdzić to, co wiemy lub wyczuwamy intuicyjnie. Niemniej nawet takie potwierdzenie może się okazać pożyteczne dla początkującego aromato-
terapeuty.
Innym zastosowaniem wahadełka, do którego uciekam się
dosyć często, jest możliwość sprawdzenia czystości i pochodzenia próbki olejku, jeśli nie jestem całkiem pewna jego jakości. Istnieje tu możliwość zadania pytań w rodzaju: "Czy olejek zawarty w tej butelce jest zupełnie czysty?" albo: "Czy są jakieś chemiczne
zanieczyszczenia w tym olejku?"
Wahadełkiem można też sprawdzić pożywienie dla cierpiących na alergię. Jest to naprawdę bardzo pożyteczny sprawdzian podręczny, ponieważ można się wszystkiego dowiedzieć w ciągu kilku minut, w małej przestrzeni i w dyskretny sposób, co jest bardzo ważne, kiedy się jada poza domem albo dokonuje zakupów. Bardziej szczegółowe testy można przeprowadzić później, jeśli
zajdzie taka potrzeba.
Do posługiwania się wahadełkiem nie trzeba żadnej specjalnej
wiedzy ani zręczności. Może to robić każdy, jeśli tylko chce. Można kupić gotowe wahadełko albo zrobić je samemu, wykorzystując mały ciężki przedmiot, na przykład klucz albo obrączkę zawieszoną
na sznurku. 360

Rumianek
Niniejsze hasło powinnam raczej zatytułować "rumianki", albowiem istnieje kilka odmian tej rośliny, używanych zarówno w aro-matoterapii, jak i ziołolecznictwie. Trzy lub cztery gatunki rosną' dziko na Wyspach Brytyjskich i są znane większości ludzi, którzy doskonale pamiętają ich "rumiankowe" kwiatki, pierzaste liście i charakterystyczny jabłkowy zapach. Odmianami stosowanymi w aromatoterapii są: Anthemis nobilis, rumianek rzymski, i Ma-tricaria chamomilla, zwana też rumiankiem germańskim. Medyczne właściwości poszczególnych gatunków pokrywają się w dużym stopniu. Rumianek jest jedną z tych roślin, które znalazły uznanie nie tylko w medycynie ludowej, ale również w oficjalnej -farmakopei. Herbatka rumiankowa, inaczej mówiąc napar z rumianku, jest jednym z najbardziej popularnych, szeroko stosowanych środków ziołowych. Sięgamy po nią przy zaburzeniach żołądkowych, zapaleniu pęcherza moczowego, chorobach dziecięcych i jako po odświeżający napój relaksujący. Herbatę rumiankową można pić jako uzupełnienie właściwego leczenia olejkami.
Rumianek ma przede wszystkim właściwości uspokajające, łagodzące i przeciwzapalne dzięki obecności azulenu. Pośród pozostałych aktywnych składników wyróżniamy: chamazulen, kumary-nę, heterozydy, flawoniki, kamforę, terpiny i inne. Poszczególne ;' gatunki rumianku różnią się nieco składem chemicznym. Azulen jest niebieski i można go dostrzec tylko w silnie wydestylowanym olejku. Niebieski olejek rumiankowy jest wysoko skoncentrowany, tłusty i galaretowaty, z czasem zielenieje. Nie wszystkie olejki
rumiankowe są niebieskie, ale wszystkie mają cenne właściwości terapeutyczne.
Rumianek jest więc bardzo przydatny w leczeniu wszelkich stanów zapalnych, zarówno zewnętrznych, jak wewnętrznych. Nadaje się do gorących kompresów na wrzody, czyraki, zainfekowane rany, zadry itp. oraz ropnie umiejscowione na dziąsłach (do czasu wizyty u dentysty). Herbatka rumiankowa w połączeniu z masażami i okładami na zmienione powierzchnie ciała jest dobrym środkiem przy wewnętrznych stanach zapalnych, zwłaszcza przewodu pokarmowego, to znaczy przy zapaleniu jelita grubego, przy
361

nieżycie żołądka, biegunce, zwłaszcza jeśli ta ostatnia ma charakter przewlekły. Napięcia i lęki często leżą u podłoża tych niedomagań, a rumianek dzięki swym uspokajającym właściwościom działa
również na sferę emocjonalną.
Właściwości i sposoby użycia rumianku często pokrywają się
z zastosowaniami lawendy. Wybierając jedną z tych dwóch roślin w konkretnej sytuacji, warto pamiętać, że rumianek jest generalnie skuteczniejszy przy bólach tępych, natomiast lawenda przy
ostrych.
Rumianek działa również przeciwbólowe i dezynfekujące na
drogi moczowe. Przy wszelkiego rodzaju infekcjach dróg moczowych, np. zapaleniu pęcherza moczowego, należy wypijać duże ilości herbaty rumiankowej oraz stosować masaże lub kompresy rumiankowe na dół brzucha. Kilka kropli olejku aromatycznego w kąpieli również bardzo pomaga. Codzienne picie herbaty rumiankowej jest świetnym środkiem zapobiegającym tworzeniu się kamieni w nerkach i pęcherzu moczowym.
Bóle miesiączkowe i problemy związane z menopauzą w wielu przypadkach ustępują dzięki takiemu samemu połączeniu rumiankowych kompresów, masaży, kąpieli i herbatek do picia. Jeśli chodzi o napięcia przedmiesiączkowe, to rumianek dzięki swym właściwościom moczopędnym obniża poziom płynów w organizmie, a jego łagodne antydepresyjne działanie pomaga w przezwyciężeniu stresu, depresji i podrażnienia, na jakie uskarża się
wiele kobiet w okresie przedmenstrualnym.
Olejek rumiankowy nadaje się do masażu przy bólach mięśniowych i artretycznym zapaleniu stawów. Jest również skuteczny w leczeniu nadwerężonych ścięgien oraz przy ich zapaleniach, przy obrzękach i bolesności stawów (na przykład kolanowych). Zawsze jednak należy pamiętać, że ran i obrzęków nie wolno masować,
a tylko stosować zimne kompresy.
Rumianek jest bardzo cennym środkiem do pielęgnacji skóry, zwłaszcza przy wrażliwej, czerwonej i suchej cerze. Jest wielce użytecznym lekiem przy alergiach, np. egzemie, pokrzywkach i wszystkich stanach, kiedy skóra jest sucha, łuszcząca się i swędząca lub kiedy pojawiają się zaczerwienienia albo plamy. Stosuje się go
362

bezpośrednio na skórę w postaci wód kwiatowych, toników i kremów, przy czym kąpiel jest chyba najprostszym sposobem, jeśli zmienione są duże powierzchnie skóry. W każdym z tych przypadków powinno się równocześnie wypijać duże ilości herbaty rumiankowej. Zawsze należy zbadać przyczynę wysypki: czy jest ona natury emocjonalnej, wynikiem stresu, czy też stanowi ją jakiś fizyczny bodziec drażniący, a może połączenie jednego z drugim. W przeciwnym razie istnieje niebezpieczeństwo, że pokonamy jedynie symptomy choroby. Rumianek działa bardzo uspokajająco na płaszczyźnie psychiczno-emocjonalnej. Ponieważ u wielu ludzi reakcje alergiczne powstają na skutek stresu, kuracja rumiankowa jest o wiele skuteczniejsza od innych środków, które traktują chorobę wyłącznie jako niepożądany wyprysk skórny. Ważne, aby pamiętać, że mogą wystąpić tak zwane "kryzysy ozdrowieńcze", kiedy wydaje się, iż nastąpiło pogorszenie stanu skóry, a dopiero potem następuje polepszenie. Jest to zjawisko normalne i powszechne przy wielu formach terapii naturalnej.
Rumianek powoduje miejscowe zwężenie włosowatych naczyń krwionośnych, dzięki czemu likwiduje zaczerwienienia policzków, chociaż mogą minąć całe miesiące, nim da się dostrzec jakąkolwiek poprawę.
Jak zaznaczyłam wyżej, rumianek oddziałuje równolegle na somatykę i psychikę, podobnie jak inne olejki aromatyczne. Ma on właściwości kojące, uspokajające, antydepresyjne, przez co jest szczególnie cenny, kiedy stres i stany lękowe czynią daną osobę rozdrażnioną i nerwową. Należy wówczas stosować masaże z olejkiem rumiankowym oraz kąpiele - być może w połączeniu z innymi olejkami.
Rumiankowy olejek jest jednym z najdelikatniejszych olejków, szczególnie polecanym dla dzieci. Ząbkujące niemowlę można uspokoić wcierając mu w policzek odrobinę olejku rumiankowego, rozcieńczonego do jednego procentu. Można też podać kilka łyżeczek od herbaty słabego naparu rumiankowego, posłodzonego niewielką ilością miodu, zwłaszcza przed snem.
Ból ucha można złagodzić poprzez masowanie skóry wokół ucha i wcieranie olejku albo poprzez nałożenie ciepłego kompresu
363
z naparu rumiankowego. Jeśli jednak ból jest długotrwały albo powtarzający się, należy skonsultować się z lekarzem. >   W przypadku infekcji oka stosuje się napar z kwiatów rumian-ka. Nigdy nie należy używać do oczu olejków aromatycznych, nawet rozcieńczonych! Ja moczę we wrzątku torebkę gotowej herbaty rumiankowej, a kiedy wystygnie, przykładam na oko. To najlepsza metoda leczenia zapalenia spojówek.
Rumianek w kąpieli stosuje się wymiennie albo razem z lawendą w stanach bezsenności, zwłaszcza długotrwałej. Nie powinno się żadnego olejku aromatycznego używać dłużej niż przez dwa-trzy tygodnie, toteż wymienianie olejków jest zawsze bardzo dobrą praktyką.

S
Sandałowy olejek
Sandałowiec jest małym, wiecznie zielonym drzewem pasożytującym na korzeniach innych drzew. Odmiana Santalum album (sandałowiec biały) występuje w Indiach i na różnych wyspach Oceanu Indyjskiego, przy czym najlepszej jakości surowiec otrzymuje się z drzew rosnących w prowincji Misore. Santalum spicatwn (sandałowiec ostrolistny) rośnie w Australii i daje trochę gorszy olejek. Drzewo rośnie bardzo powoli, a ścina się najstarsze okazy, kończące właściwie swój żywot. Ścięte pnie pozostawia się w lesie tak długo, aż mrówki ogryzą korę i zewnętrzną warstwę drewna. Surowiec stanowi wewnętrzna część pnia, której owady nie atakują. Wykonuje się z niego meble, laseczki kadzidła, elementy budowlane, a także otrzymuje się metodą destylacji parowej olejek eteryczny. Olejek sandałowy zawiera santalol, fusanol, kwas sandałowy, kwas terasandałowy oraz karbidy. Występuje w kolorach od żółtawego do ciemnobrązowego. Jest wyjątkowo tłusty i ma galaretowatą konsystencję. Jego zapach, początkowo niezbyt mocny, nasila się, gdy posmaruje się nim skórę, i jest wyjątkowo trwały.
Olejku sandałowego używano w Indiach od wielu wieków, zarówno w tradycyjnej medycynie, jak i w celach perfumeryjnych oraz do przygotowywania kadzideł. Jego najważniejszą właściwością medyczną jest antyseptyczne działanie na drogi moczowe. Od co najmniej dwóch i pół tysiąca lat stosowano go w leczeniu infekcji przewodów moczowych, na przykład zapalenia pęcherza moczo-
365

wego. Jest tradycyjnym lekiem przeciw rzeżączce, chociaż byłoby to bardzo nieodpowiedzialne leczyć taką chorobę u aromatoterapeuty bez specjalistycznego wykształcenia medycznego, nie zasięgnąwszy równocześnie opinii lekarza.
Olejek sandałowy jest również dobrym antyseptykiem leczącym infekcje płuc. Na podstawie swoich doświadczeń mogę stwierdzić, że pomaga przy suchym, drażniącym i uporczywym kaszlu, działając w tych przypadkach także jako olejek uspokajający. Jest jednym z najlepszych środków stosowanych w leczeniu chronicznego zapalenia oskrzeli, łagodzi również stany zapalne gardła. Najlepszymi metodami użycia tego olejku są inhalacje oraz nacieranie nim piersi ^gardła. Jego smak jest tak gorzki, że nie sposób stosować go, do płukania gardła.
Najlepiej znany jest chyba jako składnik zapachowy, ponieważ stosuje się go w najróżniejszych wyrobach kosmetycznych zarówno na Wschodzie, jak i w Europie, i to od niepamiętnych czasów.
Jako składnik wyrobów kosmetycznych olejek sandałowy jest czymś więcej .niż tylko składnikiem, wpływa też bardzo korzystnie na różne rodzaje cery i łagodzi różne dolegliwości skóry. Nadaje się do pielęgnacji cer suchych i odwodnionych, zwłaszcza stosowany w postaci ciepłych kompresów, z drugiej jednak strony jest również świet-, nym lekiem dla cer tłustych z trądzikiem, ponieważ ma działanie lekko ściągające i antyseptyćzne. Często sama przyrządzałam płyny po goleniu zawierające olejek sandałowy dla młodych mężczyzn ^ z wysypkami spowodowanymi używaniem golarek. Olejek działał w takich przypadkach kojąco, łagodził swędzenie skóry i zapobiegał rozmnażaniu się bakterii, które powodowały pojawienie się wysypki.
Ogromna popularność olejku sandałowego jako składnika zapachowego spowodowana jest chyba jego sławą afrodyzjaku.
Serce
Kilka olejków eterycznych wywiera wpływ na pracę serca. Są to olejki: borneolowy, czosnkowy, lawendowy, majerankowy, miętowy, różany i rozmarynowy. Wszystkie działają tonizująco na serce,
366

to znaczy wzmacniają mięsień serca. Olejki: lawendowy, melisowy, neroli oraz ilangowy zaleca się przy tachykardii. Moim zdaniem wszystkie te olejki powinno się stosować z wielką ostrożnością i nigdy nie należy leczyć chorób serca bez uprzedniej konsultacji medycznej. Wspomnianych olejków można bezpiecznie używać w postaci kąpieli i masaży, oczywiście stosując się do rad wykwalifikowanego praktyka.
Wiele dolegliwości, o których sądzi się, że dotyczą serca, to często choroby układu krążenia, wynikłe z degeneracji naczyń krwionośnych odżywiających samo serce. Jeśli naczynia te zwężą się w znacznym stopniu albo zostaną zablokowane przez jakieś złogi, mięsień sercowy zaczyna odczuwać brak tlenu, a ponieważ żaden mięsień nie może funkcjonować bez tlenu dłużej niż kilka chwil, praca serca ustaje. Jest to właśnie przypadek, który określamy mianem "ataku serca" albo "zawału". Na szczęście istnieje wiele olejków, które poprawiają pracę serca, wzmacniając system krążenia. Zob-też krążenia układ, palpitacje, tachy-k a r d i a.
Shiatsu
Shiatsu to tradycyjny japoński system masażu, oparty na tych samych zasadach co akupunktura. Termin shiatsu oznacza "na-|| ciskanie palcem". Praktycy shiatsu stosują ucisk palcem wska-'1 żującym albo kciukiem ściśle określonych punktów na ciele, w któ-' rych terapeuta stosujący akupunkturę wbiłby igłę, aby uzyskać podobny efekt. W shiatsu stosuje się też uciskanie całą dłonią, łokciem, a nawet stopą, aby uzyskać relaks albo stymulację poprzez zrównoważenie przepływu energii jin i jang wzdłuż meridia-(j nów ciała. Klasyczne shiatsu stosuje się przez ubranie.
|j   Niektórzy współcześni aromatoterapeuci łączą japoński system jj ze stosowaniem olejków aromatycznych. Pracując podczas masażu | z olejkami aromatycznymi i stosując uciski na odpowiednie punkty g na meridianach, zwanych też południkami, aromatoterapeuta może
367
pomóc w zrównoważeniu energii organizmu oraz wzmocnić efekty działania olejków aromatycznych. Zob. też akupunktura, j i n, j a n g.
Sińce
Niektóre olejki aromatyczne mogą leczyć sińce. Koperkowy, hyzo-powy i lawendowy likwidują sińce, kiedy zastosuje się je na zasinione miejsca zaraz po powstaniu kontuzji, najlepiej w postaci zimnego kompresu z lodem. Olejku lawendowego można używać i później w celu złagodzenia bólu. Arnika jako preparat homeo-patyczny jest chyba najskuteczniejszym środkiem przeciw sińcom. W postaci maści lub nalewki powinno się jej używać jako leku
pierwszej pomocy.
W późniejszych stadiach sińca, kiedy jego kolor zmienia się na zielony lub żółtawy, miejscowy masaż z olejkiem pobudzającym, np. rozmarynowym, pomaga w usunięciu sińca dzięki polepszeniu krążenia. Przyśpieszenie przepływu krwi usuwa z tkanek wy-broczyny, które powstały w momencie wylewu. W przypadku leczenia poważnych, rozległych sińców korzystne są olejki pobudzające pracę śledziony, tzn. olejki z czarnego pieprzu, rumianku
i lawendy.
Ludzie, których skóra ma tendencję do zasinień, mogą mieć jakieś kłopoty z nerkami. Powinni zatem zasięgnąć rady wykwalifikowanego specjalisty terapeuty leczącego, akupunkturą, ho-meopaty, lekarza-specjalisty medycyny ziołowej w celu ustalenia dokładnej diagnozy i metod leczenia.
Skóra
Skóra to gigantyczny organ wydzielniczy, bierze bowiem udział w wydalaniu produktów odpadowych wielu procesów życiowych. Te zbędne substancje wydostają się poprzez pory skóry wraz z potem. Jeśli inne organy wydzielnicze (nerki i okrężnica) nie
368

pracują tak efektywnie jak powinny, może się pojawić wiele chorób skórnych: egzema, trądzik,, czyraki i inne, właśnie dlatego, że organizm próbuje "wypchnąć" przez skórę więcej toksyn, niż może ona wydalić bez szkody dla siebie.
Skóra pozwala niektórym substancjom na opuszczenie organizmu i równocześnie bezpiecznie zatrzymuje inne, absorbuje także do wewnątrz niektóre związki, wykluczając takie, które mogłyby zaszkodzić mięśniom i organom znajdującym się pod nią. Ze względu na tę cechę skóry określa sieją mianem "półprzenikliwej".
Czynnikiem, który decyduje o tym, czy dana substancja przeniknie przez skórę czy nie, jest wielkość tworzących ją cząsteczek.
Budowa molekularna olejków aromatycznych jest prosta, a rozmiary tych cząsteczek niewielkie, dzięki czemu łatwo przedostają się przez skórę. W sposób niezwykle jasny i obrazowy ukazuje to. opisany poniżej eksperyment przeprowadzony z olejkiem czosnkowym: olejek ten wtarto w stopy ochotnika, a po dziesięciu minutach można go było wyczuć w jego oddechu. Oznacza to, że w ciągu dziesięciu minut czosnek przeniknął skórę, dostał się do układu krążenia i wreszcie z krwią do płuc.
Nie wszystkie olejki aromatyczne przenikają przez skórę tak szybko. Czasami trzeba kilku godzin, aby olejek zastosowany podczas masażu lub w kąpieli został całkowicie wchłonięty przez organizm, jednak jakaś jego część zawsze przenika do krwi natychmiast po zaaplikowaniu.
Innym czynnikiem, który umożliwia wchłanianie się olejków, jest ich rozpuszczalność w tłuszczach. Skóra wytwarza własną warstewkę ochronną - łój skórny przypominające oleisty wosk. W tej substancji olejki łatwo się rozpuszczają, co sprawia, że skóra pochłania je jeszcze łatwiej.
Tuż pod skórą cząsteczki olejku aromatycznego dostają się do płynów międzykomórkowych, a stamtąd, przez niezwykle cienkie ścianki, do układu limfatycznego, a przez naczynia włosowate do krwi, z którą krążą po całym ciele.
Jestem wielką przeciwniczką (a liczba terapeutów o takich poglądach wciąż rośnie) przyjmowania doustnego olejków aromatycznych (w tej książce podkreślam to kilkakrotnie). Stosowanie
24 - Aromatoterapia od A do Z
369

zewnętrzne olejków pozwala całkowicie ominąć przewód pokarmowy. W sytuacjach kryzysowych, np. podczas chorób infekcyjnych, kiedy chcemy zwiększyć dawkę podawanych olejków, możemy przeprowadzać masaż pleców nawet w odstępach półgodzinnych, co pozwala na uzyskanie odpowiedniego stężenia olejków we krwi w takim samym czasie, jak przy podawaniu doustnym, ale bez ryzyka uszkodzenia śluzówki żołądka.
Należy zawsze rozcieńczać olejki aromatyczne w olejach bazowych (należy uzyskać roztwory trzyprocentowe), zanim przystąpi się do wykonania masażu, poza tym należy unikać olejków, o których wiadomo, że wywołują podrażnienia skóry, a w przypadku ludzi o wrażliwej cerze wypróbować reakcję organizmu na dany olejek najpierw na bardzo niewielkim skrawku skóry.
Skóra spękana
Pęknięcia, które mogą pojawiać się np. na suchej, stwardniałej skórze pięt lub dłonie spierzchnięte wskutek zimna, działania wody, detergentów i pracy na powietrzu, można skutecznie leczyć olejkiem benzoesowym, a także nagietkowym i lawendowym.
Jeśli wygląd pęknięć wskazuje na infekcję, należy używać olejku benzoesowego, w postaci czystej lub z dodatkiem któregoś z dwóch wyżej wymienionych olejków, w bardzo małych ilościach aż do momentu wygojenia się. Inną świetną metodą jest dodanie olejku do tłustego kremu, który można przyrządzić samemu lub kupić, ponieważ krem taki dostarczy skórze niezbędnych składników, które zapobiegną dalszym pęknięciom, przywróci jej miękkość i sprężystość.
Jeśli się leczy pęknięcia skóry w miejscach, gdzie jest ona wilgotna, najlepszy okazuje się olejek z mirry, który można połączyć z olejkiem benzoesowym lub lawendowym.
Spierzchnięte wargi najlepiej leczy olejek benzoesowy, wymieszany z maścią regenerującą bez jakichkolwiek innych dodatków. Smaruje się nią usta kilka razy dziennie.
370

Skóra wrażliwa
Skóra wrażliwa ma przeważnie bardzo młody wygląd. Jest jasna, delikatna, niemal przeźroczysta, ze słabo widocznymi porami, sucha i cienka. Silnie reaguje na zimno i gorąco - staje się sucha i napięta do tego stopnia, że pojawiają się ból, zaczerwienienie, plamy i swędzenie. Kosmetyki, mydła i inne substancje nieraz powodują podrażnienia. Taka skóra łatwo ulega poparzeniu promieniami słonecznymi. Szorstkie części ubrania, uciskające (ra-miączka, paski do pończoch) powodują zaczerwienienie. Czasem nawet dawka ucisku stosowana podczas masażu może wywołać taki sam efekt. W tej sytuacji aromatoterapeuta powinien stosować tylko najlżejsze i najdelikatniejsze metody.
Z wielką ostrożnością należy również dobierać olejki aromatyczne i zawsze trzeba je najpierw wypróbować na niewielkim odcinku skóry. Stosuje się tylko najdelikatniejsze olejki: rumiankowy, neroli i różany. Nawet lawendowy jest znany z tego, że może powodować zaczerwienienia i łuszczenia się wyjątkowo wrażliwych partii skóry. Zaleca się więc rozcieńczanie olejku do znacznie niższego stężenia niż stosowane przy masażu (mniej niż trzy procent). Ja zalecam dwa procent do masażu ciała i półtora do pielęgnacji twarzy. Olejki wlewane do kąpieli powinny być zawsze przed dodaniem ich do wody rozcieńczone w oleju bazowym.
Emulsje i bardzo lekkie kremy są najlepsze dla tego rodzaju cery. Nie zaleca się tłustych mazideł. Do masażu, jako olejów bazowych, używa się lekkich olejków, na przykład sezamowego lub z nasion winogrona. Powinno się zupełnie unikać mydeł, a każdy kosmetyk i środek do pielęgnacji cery trzeba najpierw starannie wypróbować, aby wykluczyć możliwe podrażnienia. Toniki nie mogą zawierać alkoholu. Czyste, naturalne kosmetyki, wyłącznie pochodzenia owocowo-warzywnego, są najbezpieczniejsze. Miód zmieszany z migdałem ziemnym (cibora jadalna - Cyperus esculen-tus) i mąką owsianą stanowią najlepszą, nie powodującą podrażnień maseczkę. Zob. też Dodatek C.
371

Skóry pielęgnacja
Pielęgnacja skóry jest bardzo ważną dziedziną aromatoterapii. Stosując odpowiednie olejki aromatyczne, wody kwiatowe, jedząc świeże owoce, migdały, miód i inne naturalne produkty zapewniamy naszej skórze, bez względu na to, czy jest tłusta czy sucha wszystkie niezbędne substancje, które gwarantuję jej doskonały wygląd, zdrowie lub, w przypadku skóry chorej czy wrażliwej, leczą trądzik, egzemę i łuszczycę.
Typowy zabieg aromatoterapeutyczny, stosowany w przypadku cery zdrowej, polega na starannym oczyszczeniu skóry jakimś delikatnym kremem lub mleczkiem, zawierającym wyłącznie składniki roślinne, a następnie przeprowadzeniu specjalistycznego masażu twarzy, szyi i ramion (czasami również owłosionej skóry głowy). Jest to najważniejsza część zabiegu, ponieważ właśnie podczas masażu odpowiednio dobrane olejki będą mogły przeniknąć przez zewnętrzną, martwą warstwę skóry i zadziałać na warstwę żywą, leżącą tuż pod spodem. Po masażu zwykle pokrywa się twarz ciepłym kompresem, ułatwiającym absorpcję olejków, albo sporządza się maseczkę z jakiejkolwiek naturalnej, roślinnej substancji, np. ze świeżych truskawek, innych owoców lub warzyw, (z papki awokadowej). Niektórzy terapeuci, zwłaszcza pracujący w dużych ośrodkach, posługują się gotowymi, fabrycznymi preparatami do maseczek. Uważam tę praktykę za niepotrzebną i niepożądaną. Pomijając to, że owe gotowe preparaty znacznie podwyż-
•szają koszty zabiegu, uważam, że najwięcej korzyści przynoszą
'świeże owoce i warzywa.
Po zdjęciu maseczki, która powinna pozostawać na twarzy przez około dziesięć minut, terapeuta przeciera twarz i szyję wodą
'różaną lub wodą z kwiatów pomarańczy, następnie nakłada cienką warstewkę lekkiego oleju lub kremu, która ma chronić twarz przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi.
Opisałam tutaj typowy zabieg. Oczywiście może on wyglądać nieco inaczej - zależy to od metod preferowanych i stosowanych przez każdego terapeutę oraz indywidualnych potrzeb skóry poddawanej terapii. Jeśli pacjent ma bardzo tłustą cerę, do zabiegu można wprowadzić parówkę z dodatkiem odpowiedniego olejku aromatycznego.
372
Nietrudno jest wykonać krem, emulsję i wodę aromatyczną do pielęgnacji skóry w domu. Używa się do tego olejków aromatycznych, wosku pszczelego, masła kakaowego i wód kwiatowych. Metody i składniki opisałam w innych częściach tej książki;
Sposoby przyrządzania takich kremów oraz substancje, z których się je wykonuje, znano dosłownie od tysięcy lat. Wielowiekowe doświadczenie udowodniło, że takie preparaty pielęgnacyjne są bezpieczne i korzystne dla skóry. Wiele receptur przypomina przepisy naszych babek oraz te stosowane przez przemysł kosmetyczny jeszcze do niedawna. Preparaty fabryczne niestety często zawierały jakieś substancje mineralne lub substancje pochodzenia zwierzęcego. Nie wszystkie minerały są całkowicie bezpieczne, a wielu z nas nie chce posługiwać się składnikami pochodzenia zwierzęcego z pobudek natury etycznej, toteż możliwość przygotowania własnych środków do pielęgnacji cery z olejków aromatycznych i innych materiałów roślinnych jest bardzo cenna. Środki te są tanie w porównaniu z fabrycznymi odpowiednikami, a poza tym znamy dokładnie ich wszystkie składniki.
Oczywiście pielęgnacja skóry nie ogranicza się do dbania o twarz, chociaż poświęca się jej więcej uwagi. Dzieje się tak dlatego, że z jednej strony twarz jest przez cały czas wystawiona na działanie pogody, zanieczyszczeń środowiska, centralnego ogrzewania i innych szkodliwych dla niej czynników, a z drugiej dlatego, że na wyglądzie twarzy zależy nam najbardziej. Niemniej zabiegi aromatoterapeutyczne mogą być przeprowadzane (a nawet powinny) na skórze całego ciała. Dużo uwagi poświęcamy też naszym dłoniom. I w tym przypadku możemy samodzielnie, w domu, przygotować odpowiedni krem, który będzie służył ich pielęgnacji.
Niektórzy aromatoterapeuci specjalizują się wyłącznie w pielęgnacji skóry, nie wnikając w szersze kliniczne zastosowanie olejków, mimo to sądzę, że powinniśmy w pełni doceniać ich pracę.
Olejków aromatycznych, które nadają się do pielęgnacji skóry, jest tak dużo i są one tak różne, że dla ułatwienia zgrupowałam je w oddzielnych hasłach poświęconych różnym rodzajom cery i różnym dolegliwościom skórnym. Zob. też cera sucha,
373

cera odwodniona, cera tłusta, egzema, łuszczyca, naczynia włosowate, skóra, skóra wrażliwa trądzik, zmarszczki.
Skóry podrażnienie
Większość olejków aromatycznych jest całkowicie bezpieczna dla skóry, jeśli w mieszankach do masażu są rozcieńczone do trzech, wyjątkowo do czterech procent. Zasady tej przestrzega większość aromatoterapeutów. Niższe stężenia zaleca się dla dzieci i osób o szczególnie wrażliwej skórze lub w przypadku stosowania olejku, który podrażnia skórę. W takich sytuacjach stosuje się półtora procent lub nawet jeden procent olejku rozcieńczonego w odpowiedniej bazie.
Niektóre olejki mają tak silne właściwości drażniące, że nić powinno się ich w ogóle stosować bezpośrednio na skórę. Wszystkie olejki drażniące produkuje się z ostrych roślin przyprawowych. Niektóre z nich, jak np. olejek chrzanowy i musztardowy, rzadko trafiają do sprzedaży, inne natomiast - przede wszystkim goździkowy (z pąków, łodyg i liści) i cynamonowy (z pnia i liści) - są dostępne w magazynach, ponieważ nadają się do inhalacji i odświeżania powietrza.
Różne części tej samej rośliny mogą mieć działanie bardziej lub mniej drażniące, różnice występują także między poszczególnymi odmianami jednej rośliny. Na przykład olejek z liści cynamonowych jest mniej groźny niż olejek z pączków cynamonowych; olejek z kosodrzewiny ma tak silne właściwości drażniące, że nie powinno się go stosować na skórę, podczas gdy olejek z sosny zwyczajnej jest jednym z najmniej podrażniających olejków. Większość olejków cytrusowych powoduje lekkie podrażnienia (cytrynowy jest spośród nich najbardziej agresywny), podobnie jak wszystkie olejki o cytrynowym zapachu, nawet jeśli nie są spokrewnione z cytrusami, np. lemongrasowy, werbeno-cytrynowy i melisowy. Wszystkie te olejki należy stosować z dużą ostrożnością.
374

Różni ludzie różnie reagują na potencjalne substancje drażniące. Osoby z wyjątkowo wrażliwą skórą (bardzo jaśni blondyni albo rudowłosi) mogą mieć problemy ze skórą po użyciu olejków, które normalnie uważane są za nieszkodliwe.
Podrażnienia częściej występują po kąpielach aromatycznych niż po masażach, ponieważ do wanny wkrapla się nie rozcieńczone olejki. Dla większości ludzi sześć kropli nie rozcieńczonego olejku na wannę wody to dawka wystarczająca i bezpieczna, pacjenci o wrażliwej cerze natomiast powinni zawsze rozcieńczać każdy olejek w substancji bazowej, zanim dodadzą go do wody. Olejki znane jako lekko drażniące stosuje się w ilości trzech kropli, niezależnie od tego, kto ich używa.
Czasami używa się w sposób kontrolowany olejków o lekkich właściwościach podrażniających dla wywołania efektu zaczerwienienia skóry w stopniu korzystnym dla organizmu. Są to olejki rozgrzewające, wywołujące uczucie ciepła. Ich działanie polega na miejscowym zwiększeniu przepływu krwi, co może być przyjemne. Może też leczyć bóle mięśniowe lub reumatyzm. Najpożyteczniejszymi olejkami rozgrzewającymi są: olejek z czarnego pieprzu, jałowcowy, majerankowy i rozmarynowy. Zob. też Dodatek A.
Skóry uwrażliwienie
Bardzo niewielka liczba olejków powoduje uwrażliwienie skóry (uczulenie). Nie jest to zupełnie to samo, co podrażnienie, które jest prostą reakcją na czynnik drażniący, występującą po zetknięciu się z tym czynnikiem. Zjawisko uwrażliwienia polega na tym, że jeśli raz dojdzie do uczulenia, będzie się ono powtarzać w przyszłości, ilekroć organizm zetknie się z tym samym czynnikiem, nawet jeśli następnym razem dawka będzie minimalna. Może się pojawić wysypka, swędzenie, pęcherzyki. Zdarza się też, że inna substancja, tyle że podobna, będzie również powodować uczulenia raz uwraż-jliwionej skóry.
|   W praktyce nie jest to wielki problem, ponieważ olejki o takich |właściwościach rzadko stosuje się w aromatoterapii. Jedynym
375

olejkiem będącym w powszechnym użyciu, który może u normalnych ludzi powodować uwrażliwienie skóry, jest olejek z pnia cynamonowego. Zanotowano przypadki uwrażliwienia skóry olejkiem z pączków cynamonowych i, co najdziwniejsze,, również olejkiem ilangowym.
Ludzie ze szczególnie wrażliwą skórą lub tacy, którzy, mieli kiedykolwiek egzemę lub zapalenie skóry powinni unikać następujących olejków: cytronelowego, geraniowego, imbirowego, sosnowego (i z kosodrzewiny, i z sosny zwyczajnej) oraz terpentynowego. Powinni używać wszystkich olejków bardzo ostrożnie, w niskim stężeniu, aż do czasu, kiedy się przekonają, że nie wywołują u nich reakcji uczuleniowej. Słyszałam o jednym przypadku, kiedy olejek ti również spowodował uwrażliwienie skóry. Zob. też Dodatek A.
Skóry zapalenie
Nie jest to termin określający jakąś wybraną dolegliwość skórną, lecz raczej zespół objawów manifestujący się zaczerwienieniem i swędzeniem, często intensywnym.
Nadrażliwość na jedną lub więcej substancji, z którymi styka się skóra, jest niekiedy bezpośrednią przyczyną wystąpienia stanu zapalnego, przy czym stres jest czynnikiem wyraźnie sprzyjającym. Zob. też e g z e m a.
Skurcze
Aby wykonać jakiś ruch, mięśnie muszą się skurczyć (skrócić). Po zakończeniu ruchu mięśnie relaksują się i powracają do swojej normalnej długości. Wszystko to trwa bardzo krótko, a skracanie się i wydłużanie mięśni może stale się powtarzać, zwłaszcza jeśli dotyczy to mięśni tworzących narządy wewnętrzne (mięśnie gładkie).
W nienormalnych warunkach mięśnie kurczą się, po czym nie powracają do stanu pierwotnego, nie rozkurczają się. Mówi się
376     '

wtedy, że nastąpił skurcz. Skurcze mogą objąć zarówno mięśnie gładkie, jak i mięśnie szkieletowe, znajdujące się w naszych kończynach i tułowiu. Temu zjawisku zawsze towarzyszy ból. Najczęstszymi przyczynami skurczów są: wadliwa cyrkulacja krwi, niedobór sodu lub innych mikroelementów we krwi, przemęczenie, nadmierny wysiłek lub obrażenia itd., ale jeszcze częściej powody nie są znane. Czynnikiem sprzyjającym wydaje się być stres.
Olejkami aromatycznymi, które niwelują skurcze mięśni gładkich, są: bergamotowy, rumiankowy, z szałwii muszkatołowej, koperkowy, jałowcowy, lawendowy, majerankowy i rozmarynowy. Najskuteczniejszym sposobem ich użycia są gorące okłady na
|rfobjęty skurczem organ. Delikatny masaż tego obszaru ciała to
Rdruga godna polecenia metoda.
'}   Skurcz zewnętrznych mięśni szkieletowych można zlikwidować stosując możliwie głęboki masaż bolesnych partii ciała. Należy zawsze "rozgrzać" te mięśnie lekkim, powierzchniowym masażem i pocieraniem, zanim przystąpi się do głębszych ucisków. Najlepsze do tych celów olejki to: z'czarnego pieprzu, lawendowy, majerankowy i rozmarynowy. Działanie zarówno samych olejków, jak i fizyczny efekt masażu poprawią i zwiększą miejscowe krążenie krwj, co zwykle wystarczy do usunięcia skurczu.
Słoneczne światło
Światło słoneczne jest niezbędne dla zdrowia, choćby dlatego, że organizm wystawiony na jego działanie produkuje witaminę D. Nie oznacza to, że musimy ciągle leżakować, aby zachować zdrowie. Dziesięć minut na otwartym powietrzu każdego dnia, również zimą, zupełnie nam wystarczy.
Kiedy komórki pigmentacyjne w skórze zostaną pobudzone przez światło zaczynają wytwarzać substancję koloryzującą - melaninę. Nadaje ona skórze brązowy odcień opalenizny, który |chroni przed poparzeniami.
|  Olejek bergamotowy, jak większość olejków cytrusowych, nasila tę reakcję, czyniąc komórki produkujące melaninę bardziej
377

, wrażliwymi na światło słoneczne. Dzięki temu skóra opala się szybciej po zaaplikowaniu olejku bergamotowego. Niektóre fabryczne preparaty, tak zwane samoopalacze, wykorzystują to zjawisko dla przyśpieszenia procesu opalania się. Trzeba jednak pamiętać, że olejek nie chroni przed poparzeniem i że trzeba zastosować jeszcze jakąś warstwę ochronną.
Nie należy używać olejku bergamotowego w kąpieli, do masażu lub w preparatach do pielęgnacji skóry wówczas, gdy mamy wyjść na silne słońce, albowiem może się to skończyć ciemnymi plamami. To samo ostrzeżenie odnosi się do perfum i wód toaletowych z dodatkiem olejku bergamotowego, na przykład wody kolońskiej, wody węgierskiej, cytrusowych wód toaletowych i płynów po -goleniu.
Istnieje niebezpieczeństwo, że zwiększając wrażliwość na promienie słoneczne, olejek bergamotowy zwiększa też ryzyko wystąpienia raka skóry po długotrwałym wystawianiu jej na działanie promieni słonecznych. Problem ten nie występuje w Anglii ani w krajach na północy Europy podczas lata, ale powinni o nim pamiętać ludzie mieszkający lub spędzający dużo czasu w Kalifornii, w państwach śródziemnomorskich, w klimacie tropikalnym lub subtropikalnym. Zob. też bergamotowy olejek, nadwrażliwość na promienie ultrafioletowe.
Sosnowy olejek
Sosnowy olejek aromatyczny otrzymuje się z odmiany Pinus sylvestris, sosny szkockiej i norweskiej. Bardzo ważne jest, aby znać dokładnie nazwę gatunku drzewa, z którego wyprodukowano olejek. Istnieje bowiem wiele różnych produktów sosnowych o całkowicie różnych właściwościach i zastosowaniach. Przynajmniej jeden olejek, otrzymywany z odmiany Pinus pumilio, czyli kosodrzewiny, uważany jest za niebezpieczny. Najlepsze jakościowo olejki pochodzą z roślin rosnących możliwie najdalej na Północ. Określa się je jako "syberyjskie", chociaż wiele z nich pochodzi z Finlandii. Olejek jest produktem destylacji igieł,
.^m

młodych gałązek i szyszek. Gorsze jakościowo olejki pochodzą z drewna.
Olejek sosnowy jest jasnożółty, i ma mocny, świeży, żywiczny zapach. Najważniejsze jego składniki to: acetat bornylu (do czterdziestu pięciu procent), kadynen, pinen, sylwestren, dipenten i fel-landren.
Najważniejsze zastosowanie olejku sosnowego to leczenie infekcji dróg oddechowych. Awicenna zalecał go zwłaszcza przy zapaleniu płuc i innych infekcjach płucnych (chciałabym podkreślić, że zapalenie płuc zawsze powinno się leczyć u lekarza). Jest to środek wykrztuśny i równocześnie bardzo silny antyseptyk. Najlepiej nadaje się do inhalacji parowych, stosowanych kilka razy dziennie.
Inhalacje sosnowe są równie dobre przy przeziębieniach, katarach i bólach gardła. Olejku sosnowego można używać w tych wypadkach w czystej postaci lub w połączeniu z olejkiem eukaliptusowym albo ti. Niektórzy ludzie zdecydowanie wolą zapach olejku sosnowego od innych aromatów olejków i dla nich olejek ten może być cennym zamiennikiem.
Olejek sosnowy wywiera stymulujący wpływ na układ krążenia, a czasami stosuje się go przy bólach reumatycznych.
W kąpieli olejek sosnowy musi być używany ostrożnie, ponieważ może wywołać podrażnienia skóry, jeśli się go doda do wody w postaci nie rozcieńczonej. Olejek sosnowy jest oczywiście składnikiem wielu produkowanych na skalę przemysłową preparatów kąpielowych, ale trzeba pamiętać, że wszystkie one zawierają rozcieńczony olejek. Jak wiemy na podstawie tych produktów, sosna ma własności odświeżające, dezodorujące, stymulujące i znoszące bóle mięśniowe.
Raczej rzadko używa się do masażu olejku sosnowego. Jeśli ktoś zechce zastosować go w ten sposób, powinien pamiętać, aby były to niewielkie ilości olejku o niskim stężeniu, ponieważ może powodować podrażnienia skóry.
379

Spojówek zapalenie
Zapalenie spojówek to stan zapalny delikatnej błony pokrywającej gałkę oczną i wyściełającej powieki. Jego powodem jest zwykle infekcja bakteryjna lub wirusowa. Niektóre jego odmiany są bardzo zaraźliwe, wymagają więc ogromnej dbałości o higienę, tzn. częstego mycia rąk, wajaławiania naczyń używanych do leczenia itp. Dziecko z zapaleniem spojówek często pociera bolące, swędzące oko i w ten sposób przenosi infekcję z jednego oka na
drugie lub na inną osobę.
Olejków aromatycznych w żadnym wypadku nie wolno stosować bezpośrednio na oczy, bez względu na stopień rozcieńczenia. Mogą one bowiem spowodować podrażnienie albo nawet uszkodzenie oka. Zamiast nich można użyć naparów ziołowych, np. rumiankowego, z kwiatu czarnego bzu, świetlika albo wody chabrowej czy destylowanej wody różanej (niektórzy zielarze sprzedają wody kwiatowe dobrej jakości, a w aptekach także można ją kupić). Możecie sami przygotować napar ziołowy - w dokładnie taki sam sposób, w jaki przyrządzacie herbatę. Trzeba tylko zaczekać, aby wystygł do odpowiedniej temperatury, a następnie przemywać nim
oko kilka razy dziennie.
Na całą noc można przyłożyć kompres z waty zamoczonej w wodzie różanej, chabrowej albo w naparze któregoś z trzech wyżej wymienionych ziół. Jeśli do sporządzenia naparu używasz rumianku w torebce, możesz po odpowiednim ochłodzeniu przyłożyć samą torebkę - będzie to doskonały kompres.
Witaminy A i C są szczególnie ważne dla zdrowia oczu. Witamina C jest niezbędna przy wszelkiego rodzaju infekcjach, a więc pomoże zarówno w leczeniu spojówek, jak i w zapobieganiu mu. Jest to ważna uwaga przede wszystkim dla tych, u których choroba ma tendencje do nawrotów.
Stopa atlety
Niestety, nie trzeba być atletą, aby cierpieć z powodu tej grzybo-pochodnej infekcji, aczkolwiek ciepło i wilgoć wewnątrz butów do treningu na pewno sprzyjają jej rozwojowi. Istnieje kilka typów
380

pleśni i grzybów powodujących tę dolegliwość. Atakują one różne części ciała, ale najczęściej stopy. Leczenie "stopy atlety", ze względu na wielość odmian grzybów, jest bardzo trudne i zawsze, nawet w ortodoksyjnej medycynie, sprowadza się do stosowania metody prób i błędów.
Przy różnych okazjach leczyłam "atletyczne .stopy" kombinacją olejków z lawendy i mirry, a ostatnio olejkiem z drzewka ti. Wszystkie one są fungicydami, środkami grzybobójczymi, a równocześnie mają inne właściwości, które pomagają w usuwaniu i leczeniu nadmiernej wilgotności, sączenia, swędzenia i często spękań. Jeśli pęknięcia skóry są głębokie i bolesne, bardzo korzystnie działa również olejek nagietkowy. Najlepiej przez kilka dni używać olejków rozcieńczonych w alkoholu, aż spękania się wysuszą, a następnie kontynuować leczenie za pomocą maści lub kremu, zawierających od trzech do pięciu procent olejku, aż do całkowitego wyczyszczenia się skóry.
Należy szczególnie zwrócić uwagę na utrzymywanie w czystości' paznokci rąk i nóg, ponieważ grzybki często gromadzą się pod paznokciami i doprowadzają do wtórnej infekcji.
Choroby tego rodzaju nie ograniczają się do stóp, mogą atakować pachy i pachwiny (zwłaszcza w klimacie gorącym, gdzie wywoływały rodzaj świądu, zwanego przez dawnych kolonistów dhobie), miejsca między palcami rąk, skórę głowy, powodując formę tzw. "strzygącego" liszaja.
Stopy
Na stopach występują tak zwane ,,punkty odruchowe", odzwierciedlające każd obszar i każdy organ naszego ciała, a powierzchnia stóp doskonale wchłania olejki aromatyczne. Aromatoterapeuci przywiązują szczególną wagę do ich badania, często też traktują jako główne pole działania w swoich terapiach.
l,  Klasyczny eksperyment polega na wcieraniu olejku czosnkowe-||go w stopy ochotnika. Po dziesięciu minutach poziom olejku czosnkowego można było wyczuć w jego oddechu. Czosnek jest
381

wyjątkowo lotnym olejkiem i jego wchłanianie następuje wyjątkowo szybko. Podobnie dzieje się z każdym olejkiem, tylko że trwa to trochę dłużej.
Doskonała metoda, pozwalająca na szybkie przenikanie olejku w głąb organizmu, to kąpiel stóp. Niektórzy moi koledzy twierdzą, że efekty takiego moczenia nóg w kąpieli z olejkiem są o wiele lepsze, jeśli zastosujemy je tuż po seansie refleksologicznym, to znaczy pobudzającym odpowiednie "punkty odruchowe" na stopach.
Wielu aromatoterapeutów stosuje refleksologię jako wstęp do zabiegu z zastosowaniem olejku eterycznego. Czasami aplikują oni olejek na wybrany punkt odruchowy, ale często, nawet nie studiując specjalnie refleksologii, po prostu delikatnie rozmasowują każdą część stopy, uzyskując w ten sposób dodatkowe korzystne efekty.
Masaż stóp może się okazać bardzo ważnym sposobem równoważenia przepływu energii. Jeśli kończę masaż na masowaniu głowy - a tak właśnie bardzo często postępuję - przeważnie ponownie przenoszę ręce na stopy i trzymam je tak przez kilka chwil, aby mój pacjent nie wyszedł po zabiegu rozkojarzony i odurzony i żeby jego ciało powróciło do równowagi. Zob. też refleksol o g i a, stóp kąpiele.
Stóp kąpiele
Kąpiele, czy inaczej "moczenie" stóp, stosowano od setek lat. Maurice Messeg-ue zdobył sławę właśnie dzięki opracowaniu całych kuracji z wykorzystaniem tej prostej metody. Tradycyjne postępowanie zakłada przyrządzenie bardzo silnego naparu z wybranego zioła lub mieszanki ziół i wlanie go do miski z bardzo gorącą wodą. Tymczasem trzy do czterech kropli olejku aromatycznego na tę samą miskę wody działa równie skutecznie. Niektórzy aromatoterapeuci, którzy uprawiają też refleksologię, przeprowadzili ostatnio eksperymenty z tą metodą i stwierdzili, że jest ona doskonałym uzupełnieniem bardziej popularnych sposobów używa-
382

nią olejków aromatycznych. Kąpiele stóp są bardziej skuteczne po zabiegu refleksologicznym, chociaż i bez niego odnoszą niezłe
^skutki,                                 i
^   Moczenie nóg jest bardzo wygodne w sytuacji, kiedy nie można Uwziąć pełnej kąpieli aromatycznej, na przykład kiedy leczymy osoby starsze z trudnościami ruchowymi, które nie są dość sprawne, aby wejść i wyjść z wanny, czy w innych przypadkach.
Stopy bardzo szybko wchłaniają olejki aromatyczne, więc kąpiele stóp więc to bardzo dobry sposób na szybkie wprowadzenie olejków aromatycznych do organizmu.
Stres
Stres i choroby stresogenne to najczęstsze problemy zdrowotne naszej cywilizacji - są określane mianem chorób "cywilizacyjnych". Nic dziwnego, że figurują na początku listy przypadków, z jakimi styka się aromatoterapeuta.
Stres można opisać jako coś, co zakłóca normalną równowagę między zdrowiem psychicznym a fizycznym, a czynniki stresogenne mogą mieć pochodzenie psychiczne, fizyczne i środowiskowe. Na przykład wypadek lub obrażenia są źródłem stresu fizycznego, złe oświetlenie natomiast, hałas, zanieczyszczenie powietrza, lub nie akceptowane otoczenie należą do środowiskowych czynników stresogennych. Mówiąc o stresie, myślimy przeważnie o jego aspektach psychiczno-emocjonalnych, tzn. niepokojach związanych z pracą, pieniędzmi, stosunkami międzyludzkimi czy nawet groźbą totalnej zagłady nuklearnej. Stres, wywołany tymi czy innymi przyczynami, czyni nas mniej odpornymi na zagrożenia czyhające z innej strony. Na przykład, kiedy się czymś martwimy, przytrafiają się nam mniejsze lub większe wypadki, jesteśmy też bardziej podatni na infekcje.
Zewnętrzne źródła stresu nie są same w sobie niczym groźnym. Groźny jest sposób, w jaki na nie reagujemy. Zostało to opisane przez doktora Hansa Selye i nazwane "ogólnym zespołem adaptacyjnym". Po reakcji początkowej na jakieś zewnętrzne zagrożenia
383

organizm przystosowuje się do sytuacji tak, że może funkcjonować umiarkowanie dobrze, nawet jeśli źródło stresu nie znik-nęło i trwa nadal przez jakiś czas. Ta faza adaptacji wprowadza pewien stopień napięć fizycznych, zwłaszcza w nadnerczach. Jeśli więc poziom stresu wzrasta albo pojawia się jakieś nowe źródło niepokoju, zdolność adaptacyjna załamuje się, po czym zjawiają się wszelkiego rodzaju symptomy chorobowe, od alergii do ataków serca.
Jedną z najpożyteczniejszych rzeczy, jakie można zrobić w walce ze stresem, jest uświadomienie sobie mechanizmów tego zagrożenia i podjęcie odpowiednich kroków w celu obniżenia poziomu odczuwanych przez organizm napięć. Obok takich technik jak joga, medytacje, ćwiczenia fizyczne, rozwijanie zdolności twórczych, aromatoterapia jest bardzo ważną metodą odprężającą. Wiele osób, zwracających się do aromatoterapeuty, jest w pełni świadomych swego stanu i wybrało tę terapię, ponieważ daje ona głęboki relaks dzięki masażom z olejkami aromatycz-snymi. Niektórzy pacjenci zjawiają się z powodu fizycznych dolegliwości wywołanych przez stres i czasami trzeba im dopiero wytłumaczyć, że obniżenie poziomu ukrytych napięć rozwiąże ich ujawnione problemy.
W walce ze stresem możemy używać wielu olejków uspokajających i antydepresyjnych, które wywołują uczucie relaksu. Są to .olejki: bergamotowy, rumiankowy,, z szałwii muszkatołowej, jaśminowy, lawendowy, majerankowy, neroli i różany.
Olejki, które wzmacniają działanie nadnerczy pomagają na krótko, ale nie należy ich nadużywać. Najpożyteczniejsze z nich to olejek geraniowy i rozmarynowy. Olejek rozmarynowy jest ponadto ogólnym stymulantem, tak jak olejki: z czarnego pieprzu, mięty, tymianku itd. Można ich używać również krótko, w stanach wyczerpania spowodowanych stresem.
Olejki te nie są jedynymi odpowiednio działającymi, są tylko, moim zdaniem, najskuteczniejsze. Terapeuta może również wybrać odpowiedni olejek na podstawie objawów stresogennych dokuczających pacjentowi, o których może się dowiedzieć z wywiadu przeprowadzonego na. początku leczenia.
384

Każdy, kto wie, że znajduje się pod działaniem stresu, trwającego długo czy przejściowo, może sobie bardzo pomóc, stosując kąpiele aromatyczne jako metodę relaksacyjną. Dobrze jest z czasu przeznaczonego na kąpiel zrobić coś w rodzaju rytuału: z góry postarać się o to, by nikt nie przeszkadzał, np. odłożyć słuchawkę telefonu, wybrać ulubiony olejek lub mieszankę olejków i być może przygotować sobie filiżankę relaksującej herbatki ziołowej do wypicia w wannie.
Należy też uczynić wszystko, co możliwe, w celu usunięcia źródeł stresu. Trzeba porozmawiać z zaufaną osobą lub profesjonalnym doradcą na temat pracy, finansów czy stosunków międzyludzkich, usunąć z diety wszelkie niepotrzebne dodatki, pozbyć się z domu syntetycznych chemikaliów, by zmniejszyć liczbę fizycznych czynników wywołujących stresy w naszym organizmie.
Podczas okresów napięć organizm mniej skutecznie przyswaja różne środki odżywcze, sole i minerały. W tej sytuacji wskazane jest uzupełnienie diety witaminami, zwłaszcza z grupy B i witaminą C. Żeń-szeń, określany jako "adaptogen", czyli środek ułatwiający przystosowanie organizmu do istniejących warunków, pomaga w zwalczaniu efektów stresu. Wielu ludzi uważa za przydatne preparaty z zawartością żelaza roślinnego.
A oto moja najlepsza radą: korzystaj z masażu tak często, jak tylko jest to możliwe.
Stymulanty
Stymulantem może być cokolwiek, co działa pobudzająco na ciało lub psychikę. Stosowanie jako stymulantów olejków aromatycznych jest bezpieczniejsze niż uciekanie się do kofeiny, alkoholu, pigułek, ale nawet i one nie powinny być nadużywane. Olejki są bardzo korzystne, jeśli stosuje się je krótko, w sytuacjach kryzysowych, kiedy potrzebny jest dodatkowy wysiłek, także podczas rekonwalescencji, ponieważ pomagają szybciej odbudować siły witalne.

25 - Aromatoterapia od A do Z

Olejki stymulujące to: bazyliowy, z czarnego pieprzu, eukaliptusowy, miętowy i rozmarynowy. Ten ostatni uważam za najbardziej skuteczny.
Masaż z zastosowaniem olejku rozmarynowego, może z niewielkim dodatkiem olejku z czarnego pieprzu, działa niezwykle orzeźwiająco. Jeśli nie ma nikogo, kto mógłby się podjąć masażu, równie skuteczną metodą są kąpiele. Można też po prostu wdychać te olejki wprost z chusteczki lub gazy, ewentualnie bezpośrednio ż butelki. Podczas długich godzin trawionych na pisaniu zwykłam umieszczać po jednej kropli olejku rozmarynowego na każdym nadgarstku, aby wdychać jego zapach. Bazyliowy, miętowy i eukaliptusowy są mniej przydatne jako olejki kąpielowe, ponieważ powodują zazwyczaj nieprzyjemne pieczenie skóry. Niemniej dodanie jednej kropli któregoś z nich do mieszanki innych olejków działa bardzo orzeźwiająco. Wszystkie doskonale się też nadają do rozpylania w powietrzu lub do ogrzewaczy. Herbatka miętowa jest doskonałym uzupełnieniem olejków.
Wymienione przeze mnie olejki nie zastąpią odpowiedniej ilości snu, właściwego odżywiania i wypoczynku. Można je postrzegać wyłącznie jako środki doraźne, ułatwiające przetrwanie trudnych chwil.
Sutka pęknięcie -> karmienie naturalne.
Swędzenie
Jest w tym zjawisku jakaś tajemnica - wszyscy wiemy, że możemy doświadczyć tego uczucia w odpowiedzi na podrażnienia zewnętrzne, w rodzaju ukąszeń insektów czy poparzenia przez pokrzywy, czy w wyniku działania jakiejś substancji, na którą my, indywidualnie, jesteśmy uczuleni. Ale nikt nie wie, jak się to dzieje. Nie ma żadnych zakończeń nerwowych, które można by sklasyfikować jako receptory "odczucia swędzenia", chociaż wydaje się, że słabsze
386

pobudzenie nerwów, które są receptorami bólu, wywołuje taką reakcję. Tłumaczyłoby to również fakt, dlaczego podrapanie się zwykle przynosi ulgę. Dzieje się tak widocznie dlatego, że drapanie jest silniejszym bodźcem dla tych receptorów niż początkowe swędzenie. Natomiast rzeczą zupełnie niezrozumiałą jest zjawisko, że możemy odczuwać świąd na samą myśl o tym, że nas coś swędzi. Na przykład kiedy ktoś opowiada o wszach, ulegamy nieodpartej chęci podrapania się w głowę. Fakt, że alergicy i cierpiący na inne swędzące dolegliwości skórne są bardziej podatni na uczulenia w okresach stresu, być może wiąże się z reakcją tego samego typu.
Olejek rumiankowy bardziej niż inne ma zdolność łagodzenia świądu, chociaż bergamotowy, lawendowy i bardzo mocno rozcieńczony melisowy również przynoszą ulgę. Odkryłam, że olejki rumiankowy i lawendowy w mieszance są bardziej skuteczne niż stosowane osobno, przy czym niebieski olejek rumiankowy jest najlepszą odmianą do tych celów. W zależności od lokalizacji swędzenia i stopnia nasilenia, można zaaplikować te olejki w postaci kąpieli, zwłaszcza jeśli została zaatakowana duża powierzchnia skóry, tak jak to bywa przy alergiach, w postaci kremu lub płynu pielęgnacyjnego. Jeśli swędzenie występuje na bardzo małej powierzchni, można nawet użyć jedną lub dwie krople czystego olejku, który się wciera bezpośrednio w skórę. Zob. też świąd.
Szałwia
Szałwia lekarska (Salvia officinalis) pochodzi z basenu Morza Śródziemnego, tak jak większość naszych ziół przyprawowych, ale może rosnąć niemal na całym świecie, zarówno dziko, jak i w ogrodach. Ceniono ją za właściwości medyczne już od czasów starożytnych, a łacińska jej nazwa pochodzi od tego samego źródłosłowu co wyraz oznaczający ,,uratowanie się", sądzono bowiem, że chroni przed chorobami i śmiercią. Rzymianie nazywali ją również herba sacra ("święte ziele").
Oprócz szerokiego zastosowania w kuchni do nadawania zapachu serom, a w przeszłości także piwu, szałwii zawsze używano
387

w medycynie ludowej w postaci naparów, płukanek, octów, gorących okładów przede wszystkim przy infekcjach jamy ustnej, gardła oraz do leczenia ran i bólów głowy. W starych herbarzach opisuje się ją jako środek działający stymulujące na psychikę. Na przykład John Gerard pisze: ,,Szałwia jest dobra na głowę i mózg, wzmacnia zmysły i pamięć". Szałwia silnie wpływa na żeński układ rozrodczy. Uciekały się do niej często wiejskie znachorki, których tak wiele spalono podczas polowań na czarownice i które miały pomagać rodzącym, leczyć dolegliwości związane z miesiączką (spóźnioną lub nazbyt skąpą) czy z menopauzą.
Badania naukowe potwierdziły, przynajmniej częściowo, właściwości szałwii przypisywane jej przez medycynę ludową.
Chociaż zalety szałwii w postaci świeżej i suszonej są niewątpliwe, stosowanie olejku szałwiowego wymaga rozwagi. Zawiera on dużą ilość tujonu (główny składnik olejku z tui, od której wziął swoją nazwę), zdolnego do wywołania ataku epilepsji, konwulsji czy nawet paraliżu. W większych ilościach jest on toksyczny dla centralnego układu nerwowego.
Zasada, że substancja, która w dużych dawkach powoduje wystąpienie jakichś symptomów chorobowych, w małych dawkach nadaje się do leczenia tych chorób, czyli zasada, na jakiej oparto teorię homeopatii, wydaje się potwierdzać w przypadku szałwii. Wielu średniowiecznych autorów uważało szałwię za środek tonizu-jący nerwy i leczący paraliż, ale właściwości te przypisywali naparom z szałwii, w których dawka tujonu jest minimalna. Podobnie rzecz ma się z działaniem szałwii na system rozrodczy. Małe ilości olejku szałwiowego działają przeciwskurczowo, duże powodują silne skurcze organów wewnętrznych (trzeba pamiętać, że "duże ilości" to w przypadku olejków aromatycznych kilka kropli!).
O trujących właściwościach olejku szałwiowego wiem najwięcej od kobiet, które próbowały leczyć się na własną rękę, opierając się na informacjach przeczytanych w książkach. Objawy i ich nasilenie po takich eksperymentach bywały różne, od lekkich omdleń i uczucia kołysania, do tak ciężkich bólów brzucha, że ofiarę trzeba było na kilka dni umieścić w szpitalu. Najczęstsze doświadczenie to przypadki, kiedy zamiast złagodzić skurcze macicy i zminimalizo-
388

wać miesięczne utraty krwi, szałwia wywoływała krwawienia, które należało uznać za krwotok. W każdym przypadku, z wyjątkiem tylko jednej dziewczyny, którą musiano hospitalizować, olejek szałwiowy stosowano zewnętrznie w postaci masażu lub kąpieli, a jego ilości wahały się od dwóch-trzech kropli do około dziesięciu.
Z tych właśnie powodów aromatoterapeuci wolą olejek z szałwii muszkatołowej (Sahia sclarea), ponieważ ma on te same właściwości co szałwia lekarska, ale zawiera tylko bardzo niewielkie ilości tujonu.
Kilka bezpiecznych zastosowań olejku szałwiowego dotyczy przygotowania płukanek do ust i gardła. Olejek rozpuszcza się wtedy w alkoholu i wodzie, aby osiągnąć bardzo niskie stężenie. Olejku szałwiowego używa się też do masażu u mężczyzn o bardzo rozwiniętej muskulaturze. Ma on wtedy działanie rozgrzewające mięśnie, działa łagodząco i zmiękcza je. Działanie to może być pożądane, kiedy mięśnie te są nadmiernie rozrośnięte w wyniku podnoszenia ciężarów albo uprawiania innych sportów, wymagających krótkiego, ale dużego wysiłku. Ale nawet i w tych przypadkach lepszy jest olejek lawendowy, majerankowy lub rozmarynowy, Zob. też szałwia muszkatołowa.
Szałwia muszkatołowa
Szałwia muszkatołowa (Sahia sclarea) jest w aromatoterapii chętniej stosowana niż szałwia lekarska (Salvia officinalis}. Chociaż obie mają prawie te same właściwości, to jednak olejek z szałwii muszkatołowej zawiera o wiele mniejsze ilości trującego tujonu. Tymczasem szałwia lekarska, a ściślej mówiąc, jej olejek, może nawet w czterdziestu pięciu procentach (w zależności od rodzaju surowca) składać się z tujonu.
Różni autorzy nie mogą zgodzić się co do pochodzenia nazwy Szałwii muszkatołowej. Toczą oni spory, czy drugi człon nazwy:
•sclarea, wywodzi się od łacińskiego ciarus (czysty), czy też od greckiego skleria (twarda), albowiem płatki tej rośliny mają wyraź-
389

ne stwardnienia na końcach. Średniowieczni autorzy nazywali tę roślinę "czyste oko" i przypisywali jej właściwości leczenia wszelkich dolegliwości oczu. Nicholas Culpeper pisze, że kleik ugotowany z nasion szałwii muszkatołowej należy przyłożyć do oka, jeśli chcemy wyprowadzić z niego niewielkie ciała obce, "które dostały się między powieki i zagrażają oku".
Ojczyzną tej rośliny są Włochy, Syria i południowa Francja, ale będzie ona rosła wszędzie, gdzie tylko jest wystarczająco sucha gleba. Wilgoć powoduje gnicie jej korzeni. Jest to zioło pokaźnych rozmiarów, wyrastające do wysokości sześćdziesięciu centymetrów, a nawet metra, ze strzelistymi kłosami kwiatowymi unoszącymi się nad owłosionymi liśćmi. Same kwiatki nie są zbyt widoczne, ale podkreślają je żółte i purpurowe okwiaty. Olejek aromatyczny otrzymuje się na drodze destylacji z kwiatów i całych kwitnących gałązek, a zawiera on borneol, salwiol, cyneol, sklareol, sąlwen i salwon.
Olejek z szałwii muszkatołowej ma bardzo przyjemny orzechowy zapach, co czyni go bardziej przydatnym w aromatoterapii niż olejek z szałwii lekarskiej. W Niemczech przyjęła się nazwa "szałwia muskatowa" ze względu na jego smak przypominający wino muskat. Nieuczciwi handlarze używają olejka szałwii muszkatołowej do przyprawiania tanich win, aby smakowały jak 'prawdziwe muskaty, czasami osiągając zaskakujące wyniki. Wielu autorów podaje, że wypicie wina lub piwa z domieszką olejku z szałwii muszkatołowej powoduje ciężkie upojenie, a następnie równie ciężkiego kaca. W jednym z osiemnastowiecznych przekazów czytamy o szałwii błotnej: "Najodpowiedniejsza dla pijaków, którzy dzięki niej stają się śmiertelnie pijani, idiotycznie pijani lub szaleńczo pijani..."
Choć brzmi to zabawnie, uważam, że należy przestrzec każdego, .kto stosuje kurację olejkiem z szałwii muszkatołowej, by nie pił w tym samym czasie alkoholu, ponieważ połączenie jednego z drugim może wywołać wyjątkowo ciężkie koszmary nocne, opisywane jako stany nieprzyjemnego przedawkowania narkotyków przez tych, co nie byli dość mądrzy, aby unikać podobnej kombinacji. Sam olejek z szałwii muszkatołowej może wywoływać
390

bardzo interesujące, pełne kolorów marzenia senne, dostarczając całkiem miłych doznań.
Właściwości olejku z szałwii muszkatołowej określa się mianem euforycznych, chociaż oczywiście nie każdy może osiągnąć tak ekstremalny stan. Większość ludzi po prostu poczuje się zrelaksowana, prawdopodobnie śpiąca, a więc nie należy dodawać tego olejku do masażu dla osoby, która musi w drodze powrotnej z zabiegu do domu prowadzić samochód. Znacznie mądrzej jest dać pacjentowi odrobinę tego olejku, by zaaplikował go sobie w postaci kąpieli już w domu.
Z powyższego wynika, że olejek z szałwii muszkatołowej nadaje się doskonale do leczenia wszelkiego rodzaju stresów i napięć. Działa silnie rozkurczowo i relaksujące na mięśnie, a już szczególnie przydatny jest wtedy, kiedy napięcia mięśniowe wynikają z napięć psychiczno-emocjonalnych.
Olejek ten daje dobre wyniki w leczeniu astmy, ponieważ z jednej strony łagodzi skurcze oskrzeli, a z drugiej strony łagodzi stany lękowe i napięcie emocjonalne, często towarzyszące chorobie. Wydaje mi się, że te same właściwości rośliny można wykorzystać w leczeniu ludzi dotkniętych migreną, której podłożem bywa również ukryte napięcie.
Z uwagi na relaksujące, rozgrzewające i rozkurczowe właściwości olejek z szałwii muszkatołowej ma zastosowanie w dolegliwościach trawiennych, zwłaszcza skurczowych bólach i kolkach. Ulgę w takich przypadkach przynosi zarówno delikatny masaż brzucha, jak i gorący kompres z odrobiną olejku.
Obie metody są również skuteczne przy bólach miesiączkowych, ponieważ przeciwskurczowe właściwości szałwii muszkatołowej szybko powstrzymują skurcze mięśni powodujące bóle. Reguluje również zbyt skąpe lub zanikające miesiączki.
Jako silny środek relaksujący olejek z szałwii muszkatołowej wykazuje doskonałe właściwości tonizujące, równoważące, stąd jego przydatność podczas rekonwalescencji, zwłaszcza po grypie, kiedy wielu ludzi czuje się słabo, w okresach depresji, a także podczas połogu.
391

Inną zaletą szałwii muszkatołowej jest zapobieganie nadmiernej potliwości. W czasach, gdy gruźlica była bardziej rozpowszechniona, używano jej do walki z potami nocnymi, dokuczającymi wszystkim
, gruźlikom, a również do pobudzania systemu obronnego organizmu, aby skuteczniej przeciwstawiał się prątkom gruźlicy. W podobny Sposób olejek z szałwii muszkatołowej obniża nadmierne wydzielanie łoju, zwłaszcza przez owłosioną skórę głowy. Powinno się jej dodawać do ostatniego płukania włosów po umyciu ich szamponem dla osób o przetłuszczających się włosach z łupieżem.
>   Olejek z szałwii muszkatołowej jest jednym z olejków o reputacji afrodyzjaku. W tym przypadku pewne efekty wynikają niewątpliwie z relaksującego i euforycznego działania olejku. Dowiedziono, że może on pomóc parze, która przechodzi właśnie "zły okres", spowodowany być może czynnikami zewnętrznymi, stresem wynikłym z kłopotów finansowych czy innych trosk potęgujących napięcie i niekorzystnie odbijających się na życiu intymnym pary.
Pomimo niewątpliwych zalet, jakie ma olejek z szałwii muszkatołowej w leczeniu chorób somatycznych, jestem przekonana, że jego największą zasługą jest leczenie chorób związanych ze stresem. Jako jeden z najsilniejszych środków odprężająych, znanych w aromatoterapii, stosowany ze znajomością rzeczy, może przynieść ulgę ludziom cierpiącym z powodu niepokojów i lęków, jakie niesie ze sobą życie w końcu dwudziestego wieku. Zob. też
^szałwia. ,
Szkarlatyna
W przeciwieństwie do większości chorób zakaźnych wieku dziecięcego, szkarlatyna jest chorobą bakteryjną, a nie wirusową. Metody leczenia aromatoterapeutycznego są takie same jak przy odrze.
Nigdy nie należy leczyć szkarlatyny wyłącznie metodami aro-matoterapeutycznymi, w każdym przypadku należy bezwzględnie wezwać lekarza. Zob. też odrą.
392

Szok
W przypadku szoku można zastosować kilka olejków. Wdychanie ;; olejku miętowego lub neroli bezpośrednio z butelki albo z chu-^ steczki do nosa czy gazy jest środkiem "pierwszej pomocy". . '   Najlepszym lekarstwem na szok jest, jak wynika z moich .doświadczeń, ,,remedium ratunkowe ^ doktora Bacha (zwane też "wyciągiem ratunkowym"). Należy tak szybko, jak to jest możliwe, podać poszkodowanemu na język cztery krople tego specyfiku, a jeśli zajdzie taka potrzeba, wkrótce powtórzyć dawkę. ,,Remedium ratunkowe" składa się z pięciu kwiatowych leków Bacha:
róży skalnej, klematisu, śliwy wiśniowej i gwiazdy betlejemskiej. Można środek ten podać także przed jakimś denerwującym przeżyciem, po urazie psychicznym, spowodowanym przez złe nowiny, wypadek drogowy, pechowy upadek czy operację.
W homeopatii stosuje się w przypadku szoku arnikę. Ją również można podawać przed zdarzeniem, które ma dostarczyć nam nieprzyjemnych przeżyć, w podobny sposób jak "remedium ratunkowe". Trzeba tylko pamiętać, że w tym samym czasie nie wolno używać olejków aromatycznych, są one bowiem dla leków homeo- • patycznych antidotami, zwłaszcza olejek miętowy - najczęściej podawany olejek w wypadku szoku.
Swiąd
Swiąd to swędzenie błony śluzowej, przeważnie w obrębie organów rozrodczych. Olejki aromatyczne o działaniu łagodzącym i przeciwzapalnym zwykle radzą sobie doskonale z tą dolegliwością, trzeba jednak zawsze pamiętać, że są to substancje wyjątkowo skoncentrowane i że trzeba je rozcieńczać do bardzo niskich stężeń, zanim można je będzie zaaplikować na tak delikatną tkankę.
Dodanie sześciu kropli olejku rumiankowego lub lawendowego do kąpieli jest najbezpieczniejszym i najskuteczniejszym sposobem, można jednak także użyć tych olejków do przygotowania mieszanki do miejscowego przemywania, którą stosuje się w odstępach
393

jednodniowych, jeśli zachodzi taka konieczność. W przypadku tej metody najlepiej jest rozcieńczyć olejek w wódce, a potem dodać łyżeczkę tej mikstury do pół litra przegotowanej wody, odpowiednio ostudzonej.
Jeśli świąd został wywołany drożdżycą (Candida albicans), najskuteczniejsza jest mirra. Można jej używać oddzielnie, można pół na pół z olejkiem lawendowym.
Bardzo ważne jest, aby unikać bielizny syntetycznej i spodni z materiałów syntetycznych, ponieważ hamują one dostęp powietrza i tym samym sprzyjają powstawaniu świądu.
Świerzb
Świerzb powoduje mikroskopijny owad - pasożyt o nazwie świerzb (Sarcoptes scabei). Samica tego roztocza drąży korytarze tuż pod powierzchnią skóry i składa w nich jaja. Powoduje to swędzenie i podrażnienie skóry. Do tego dochodzą infekcje wtórne rozdrapanych ran. Świerzb jest bardzo zaraźliwy i coraz bardziej się rozprzestrzenia. Występuje endemicznie na terenach, gdzie hoduje się owce, ponieważ roztocza żyją w wełnie tych zwierząt i łatwo się przenoszą na farmerów, a z nich na dalsze osoby. Ostatnio jednak coraz częściej przypadki świerzbu zdarzają się w miastach. Otrzymywałam informacje o zarażaniu się nim w szatniach dyskotek lub obiektów sportowych, gdzie ciepło wyjątkowo sprzyja rozwojowi pasożytów.
Kremy przepisywane przez lekarzy działają niszcząco na skórę, zwłaszcza jeśli trzeba ich używać wiele razy, co najczęściej okazuje się konieczne.
Leczenie aromatoterapeutyczne polega na łączeniu metod zewnętrznych (kąpiele i kremy) z kuracją czosnkową. Kapsułki czosnkowe należy przyjmować kilka razy dziennie, aż do całkowitego ustąpienia świerzbu. Mieszanka olejku lawendowego i miętowego jest tu najskuteczniejsza, dla odmiany można stosować też olejki: cynamonowy, goździkowy, cytrynowy i rozmarynowy. Do kremu warto dodać olejek czosnkowy, jeśli tylko chory będzie
394

mógł znieść jego zapach, jeśli nie - powinien go zażywać w postaci kapsułek. Doktor Jean Valnet cytuje przepis na maść Helmericha, w którym znajdują się olejki: cynamonowy i goździkowy (te dwa mogą podrażnić skórę), lawendowy, cytrynowy i miętowy. Wolę wykorzystywać po dwa lub trzy olejki znajdujące się w oddzielnych słoiczkach kremu do smarowania, aby uniknąć zbyt długiego stosowania tego samego zestawu.
Kremem takim należy smarować zaatakowane miejsca przynajmniej dwa razy dziennie, najlepiej po kąpieli. Kuracja będzie jeszcze bardziej skuteczna, jeśli do kąpieli również dodamy olejek aromatyczny, najlepiej lawendowy lub rozmarynowy. Można też dodać do kąpieli olejek rumiankowy, ze względu na jego kojące właściwości. Nigdy nie stosuje się olejku cynamonowego i goździkowego do kąpieli, ponieważ mogą spowodować podrażnienia skóry gorsze niż świerzb, olejku cytrynowego i miętowego natomiast używa się w bardzo małych ilościach - najwyżej po trzy krople.
Po zlikwidowaniu roztoczy skóra może być bardzo sucha i łuszczyć się w miejscach, w których została przez nie zaatakowana. Jest zazwyczaj w znacznie gorszym stanie, jeśli przed olejkami stosowano jeszcze apteczne mazidła. Olejki: benzoesowy, lawendowy, mirra i neroli z olejem bazowym albo w postaci kremu
z domieszką oleju z kiełków pszenicy powinny pomóc w regenerowaniu skóry.
Podczas kuracji należy ściśle przestrzegać zasad higieny. Roztocza świerzbu doskonale czują się w ubraniu i pościeli, zwłaszcza w tkaninach wełnianych, dlatego właśnie każdą część ubrania i bielizny pościelowej, której używał chory, należy zdezynfekować. Wszystko, co można wyprać w gorącej wodzie, powinno być wyprane. Materace, poduszki i inne rzeczy nie nadające się do prania trzeba wyczyścić pięcioprocentowym roztworem olejku kamforowego lub lawendowego. W niektórych przypadkach, kiedy walka ze świerzbem jest szczególnie uporczywa, trzeba spalić te wszystkie rzeczy, nawet zanim kuracja zostanie zakończona. Pozwoli to uniknąć ponownych zakażeń i znacznie przyspieszy wyleczenie.

T
Tachykardia
Tachykardia, zwana też częstoskurczem, to przyśpieszone bicie 'serca w chwilach strachu, stresu, szoku itp.
W celu spowolnienia pracy serca stosuje się najczęściej olejek ilangowy. .Można go podawać do wąchania na tkaninie lub w butelce. Nadaje się on również do masaży i kąpieli aromatycznych, które należy zastosować możliwie szybko po ataku i kontynuować leczenie regularnie, aby zapobiec ewentualnym nawrotom. Inne skuteczne olejki to: czosnkowy (w postaci kapsułek i tabletek), lawendowy, różany, rumiankowy i neroli. .Zob. też palpitacje, serce.
Ti
.Można spotkać się z dwiema pisowniami nazwy tego olejku: "ti" .i "tea", co wprowadza nieporozumienia, ponieważ "tea" to w języku angielskim "herbata". Ti (Melaleuca alternifolid) nie ma nic /wspólnego z orzeźwiającym napojem, który pijemy na co dzień ',; i który parzymy z liści zupełnie innej rośliny - Camellia thea. .Drzewo ti wraz z kadżeputem i niaouli należy do rodziny Mela-,'leuca, będącej podrzędem rodziny Myrtaceae, do której należą •także goździk, eukaliptus i mirt. Cechą charakterystyczną całej rodziny Myrtaceae, jest działanie antyinfekcyjne.
396

Aktywne składniki olejku ti to duże ilości terpineolu wraz z różnymi alkoholami i monoterpinami. Olejek może być jasno-żółty albo prawie bezbarwny, ma silny zapach, przypominający nieco woń eukaliptusa. Bardzo istotne jest, aby zaopatrywać się w olejek ti tylko u takich sprzedawców, którzy wiedzą na pewno, że ich olejek został wyprodukowany z drzewa Melaleuca alternifolia, ponieważ zdarza się, że w sprzedaży znajdują się też olejki z innych roślin z rodziny Melaleuca, które mają nieco inne właściwości.
Chociaż ti to najważniejszy olejek z grupy trzech olejków pochodzących z roślin z rodziny Melaleuca, stosowanych w aroma-. toterapii, nie był jednak tak rozpowszechniony w Europie jak dwa pozostałe. W przeszłości sprzedawano prawdopodobnie olejek ti jako kadżeputowy albo niaouli. Nasza wiedza na temat właściwości tego specyfiku pochodzi głównie z tradycji medycyny ludowej aborygenów australijskich oraz informacji przekazywanych przez lekarzy i aromatoterapeutów francuskich.
Olejek ti znalazł wiele zastosowań w aromatoterapii. Wykazuje aktywność wobec trzech kategorii organizmów chorobotwórczych:
bakterii, wirusów i grzybów; stymuluje pracę układu immunologicznego, zwiększając odporność organizmu. Stosuje się go w leczeniu przeziębień, grypy oraz chorób dziecięcych. Jeżeli zastosuje się go w kąpieli przy pierwszych oznakach przeziębienia lub grypy, spowoduje obfite poty, a jak wiadomo, z jest to bardzo korzystna reakcja na infekcję.
Olejek ti może powodować u niektórych ludzi podrażnienia skóry. Osoby takie powinny używać go w bardzo małych ilościach i zawsze rozcieńczać przed wlaniem do wanny. Nawet trzy krople wystarczą do wywołania odpowiednich reakcji.
Czysty olejek ti jest bardzo dobrym środkiem przeciwko tak zwanemu ,,zimnu". Należy nim posmarować usta przy pierwszej oznace jakiegoś pieczenia, które poprzedza zwykle pojawienie się pęcherzyków. Niektórzy uważają, że lepiej jest zmieszać go z odrobiną alkoholu (wódka w zupełności się do tego nadaje). Pęcherzyki pojawiające się przy półpaścu i wietrznej ospie też można leczyć w ten sam sposób.
397

Olejek ti usuwa brodawki. Wystarczy codziennie umieścić jedną kroplę czystego olejku w samym środku narośli i zabezpieczyć plastrem. Może minąć kilka tygodni, nim da się zauważyć rezultat działania olejku.
Dodaję olejek ti do wód przeznaczonych do pielęgnowania cery trądzikowej. Używam go wówczas na zmianę z bardziej tradycyjnymi olejkami - bergamotowym i lawendowym. Specyficzny zapach olejku odpowiada zwykle młodym chłopcom, którzy wstydzą się bardziej słodkich, "kobiecych" aromatów. Ti jest również doskonały jako środek na duże, palące i często bolesne wypryski, .które pojawiają się u niektórych kobiet przed miesiączką wokół nosa i na podbródku. Jedna kropla ti zastosowana bezpośrednio na pryszcz gwałtownie łagodzi ból i szybko goi skórę.
Istnieje wiele olejków wykazujących aktywność wobec wirusów - i bakterii oraz kilka olejków przeciwgrzybicznych. Wśród nich najbardziej skuteczny jest olejek ti. Ti jest bardzo skutecznym środkiem w leczeniu liszaja strzygącego, stopy atlety, a przede wszystkim w zwalczaniu kandyd (Candida albicans). Ten przypominający pleśń organizm żyje w przewodzie pokarmowym, nie czyniąc w normalnych warunkach żadnej szkody. Może jednak wydostać się spod kontroli, rozmnożyć i spowodować wiele różnych objawów chorobowych. Ti pomaga w zwalczaniu kandyd nie tylko ograniczając ich reprodukcję, ale również wzmacniając system obronny organizmu.
Zdolność pobudzania systemu immunologicznego jest szczególnie cenna przy zwalczaniu tak wyczerpujących chorób jak np. angina oraz w leczeniu pacjentów, którzy często zapadają na jakieś choroby i z trudem z nich wychodzą. Leczenie we wszystkich tych przypadkach, podobnie jak w przypadku chorób spowodowanych przez kandydy, należy prowadzić systematycznie przez wiele tygodni, nawet po zniknięciu początkowych objawów. Tylko długa terapia rzeczywiście wzmocni system immunologiczny, w innym przypadku szybko pojawią się znowu objawy choroby.
Ze względu na uodparniające działanie ti, myśli się także o zastosowaniu go do leczenia chorych na AIDS. Przeprowadzono już pewne doświadczenia, które wydają się bardzo obiecujące.
398

Zapobiegawczo podaje się olejek ti przed zabiegami chirurgicznymi jako wzmacniający środek osłonowy. Jeśli stosuje się ten olejek w postaci kąpieli i masażu na kilka tygodni przed planowaną operacją oraz kontynuuje się masaże także po niej (omijając oczywiście powierzchnie z ranami pooperacyjnymi), znacznie obniża się skutki szoku pooperacyjnego.
Jak wspomniałam wyżej, olejek ti może wywołać podrażnienia skóry, mam również dowody na to, że w niektórych indywidualnych przypadkach powoduje uczulenie. Z tego powodu należy tego olejku używać bardzo ostrożnie u ludzi o wrażliwej skórze i alergików.
Olejek ti stosuje się także do inhalacji podczas kataru i zapalenia migdałków, do rozpylania w powietrzu i odparowywania w ogrzewaczach we wszystkich tych przypadkach, w których stosuje się olejek eukaliptusowy. Jako dodatek do kremu ochronnego olejek ti leczy wysypki, a dodawany do wody używanej do przemywania - zapobiega ich pojawianiu się. Prawdopodobnie olejek ti ma jeszcze wiele innych właściwości, o których dowiemy się, kiedy nasza wiedza o tym olejku będzie pełniejsza. Zob. też drożdżyca,kandydy.
Toniki
Toniki to preparaty zawierające olejki aromatyczne i inne składniki roślinne itp., które wzmacniają i odbudowują siły witalne ustroju, zwłaszcza podczas rekonwalescencji lub w przypadkach przemęczenia, wyczerpania.
Olejki tonizujące to: olejek arcydzięglowy, bazyliowy, z czarnego pieprzu, cynamonowy, goździkowy, geraniowy, imbirowy, lawendowy, cytrynowy, majerankowy, mirra, muszkatołowy, rozmarynowy i tymiankowy. Większość z nich działa lekko pobudzająco i stymulujące.
Stosowanie tych olejków ma sens tylko wtedy, kiedy połączy się je z doskonałą dietą, bogatą we wszystkie potrzebne witaminy i sole mineralne oraz z wypoczynkiem. Chociaż olejek bergamotowy nie
'
399

jest olejkiem tonizującym, często dodaję go do któregokolwiek z wyżej wymienionych, aby zadziałać stymulujące i pobudzająco na psychikę.
Olejki: bazyliowy, geraniowy, lawendowy, majerankowy, mirra rozmarynowy i tymiankowy nadają się do masażu i kąpieli. Szczególnie masaże dają doskonałe efekty, poprawiając kondycję fizyczną i psychiczną. Kąpiele aromatyczne są również skutecznym środkiem, ponieważ doskonale uzupełniają leczenie między seansami masażu. Pozostałe wyżej wymienione olejki można dodawać do kąpieli tylko w bardzo małych ilościach, z wyjątkiem cynamonowego, którego w ogóle nie używa się do kąpieli. Olejki wkrapla się do spalaczy i ogrzewaczy, wdycha bezpośrednio z butelki lub ze skropionej nimi chusteczki, gazy, a także włącza się (oczywiście zioła, a nie same olejki) do jadłospisu. Zob. też rekonwalescencja, stymulanty.
Trądzik
Jedną z radości, jakie daje bycie aromatoterapeutą, jest świadomość, że trądzik można skutecznie leczyć bez potencjalnie niebezpiecznych medykamentów i chemikaliów.
Przypadłość najczęstsza w okresie dojrzewania, ale niejednokrotnie występująca do wieku dwudziestu kilku lat, jest wynikiem nadreaktywności gruczołów łojowych skóry w połączeniu z infekcjami bakteryjnymi. Na powierzchnię skóry wydostaje się zbyt duża ilość substancji tłuszczowej, zwanej łojem. Tam, gdzie kurz, , brud z otoczenia, cząstki ubrania, obumarły naskórek, który zawsze złuszcza się z powierzchni skóry, przykleją się do łoju, tam powstaje pierwszorządna "pożywka" dla bakterii. Zablokowane pory tworzą czarno zabarwione czopy, torebki włosowe wypełniają się krwią - wszystko to sprzyja infekcjom i tworzeniu się dobrze nam znanych pryszczy. Wysączający się z nich płyn zaraża otaczającą tkankę.
Aromatoterapeutą przystępuje do walki z tym oszpecającym cierpiącego stanem na kilka sposobów od razu. Stosuje on esencje
400

oleiste zewnętrznie w celu usunięcia infekcji i zredukowania ilości produkowanego łoju; może także zastosować masaż stymulujący krążenie, co sprzyja usuwaniu toksyn. Aromatoterapeutą zaleca nietoksyczną dietę - prawdopodobnie najważniejsza część leczenia - i upewnia się, czy młody pacjent ma wyrobione odpowiednie nawyki dotyczące higieny skóry. Współpraca cierpiącego na trądzik z terapeutą ma pierwszorządne znaczenie i może zminimalizować uczucia beznadziejności i bezradności towarzyszące zazwyczaj -leczeniu trądzika.
Istnieje ogromna różnorodność olejków pomocnych w leczeniu powyższej choroby. Terapeuta często próbuje rozmaitych esencji, nim znajdzie najwłaściwszą dla danej osoby, a także zmienia od czasu do czasu środki stosowane podczas samej kuracji. Najbardziej pomocnymi olejkami są lawendowy i bergamotowy - obydwa silnie bakteriobójcze. Lawendowy ponadto łagodzi, koi i przyśpiesza wzrost nowego, zdrowego naskórka; bergamotowy ma natomiast właściwości ściągające i w równym stopniu antydepresyjne (rzecz nie bez znaczenia, gdyż wielu młodych ludzi ze zrozumiałych względów popada w depresję z powodu trądzika, a zły stan psychiczny może jeszcze pogorszyć sytuację). Olejek geraniowy stosuje się w celu zrównoważenia wydzielania łoju. Olejków tych można użyć do masaży twarzy (rozcieńczonych olejkiem bazowym) lub w postaci domieszki do kremów, mleczek i toników, stosowanych między zabiegami.
Olejki geraniowy i rozmarynowy (wraz z innymi) stosuje się podczas masażu całego ciała. Stymulują one system limfatyczny, przez co oczyszczają organizm z toksyn. W miarę tego, jak stan chorego się poprawia, można wprowadzić jako bazę olejek z kiełków pszenicy z domieszką olejków lawendowego i neroli, które doskonale wygładzają zbliznowacenia.
Leczenie należy kontynuować przez wiele tygodni, a nawet miesięcy. Niekiedy na początku kuracji występuje pogorszenie stanu chorego, konieczne więc jest ostrożne obchodzenie się
z młodą osobą, która potrzebuje wówczas podtrzymania na duchu.

26 - Aromatoterapia od A do Z

Jeżeli trądzik nie mija u osoby po dwudziestym piątym roku życia, należy przypuszczać, że powodują go alergie, te zaś wymagają zupełnie innego sposobu leczenia. Zob. też a l e r g i ą, łój skórny, skóra.
Tymianek
Tymianek jest kolejną rośliną z rodziny wargowych (Labiatae) i kolejną rośliną pochodzącą z basenu Morza Śródziemnego. Był znany w swojej ojczyźnie od czasów najwcześniejszych cywilizacji tego regionu i zarówno Hipokrates, jak też Dioskorides omawiają sposoby jego użycia. Istnieje kilka odmian tymianku, ale tymianek pospolity (Thymus vulgaris), zwany też macierzanką zwyczajną, jest jedynym gatunkiem stosowanym w aromatoterapii. Swojski, przenikliwy zapach nadał tej roślinie imię, albowiem "tymianek" pochodzi od greckiego słowa thymos ("perfuma"). Olejek destyluje się dwukrotnie, aby usunąć z niego substancje szkodliwe, obecne w roślinie. Odmiana tymianku o różnych kwiatach dostarcza olejek lepszej jakości niż odmiana o białych kwiatach. Aktywne składniki to: tymol, karwakrol (stanowiące razem około sześćdziesięciu procent), terpinen, cymen, borneol i linalol. Karwakrol i tymol bardzo często się wyizolowuje i używa w farmacji.
Roślina zawsze miała zastosowanie w kuchni, i jak wiele olejków pochodzących z roślin przyprawowych, tymianek ma zdolność przedłużania świeżości mięsa. Jest dobrym stymulantem trawiennym, pożytecznym dla osób o spowolnionym procesie trawienia oraz dla rekonwalescentów, których organizmy są ogólnie mniej sprawne. Jest to dobry antyseptyk jelitowy, cenny zwłaszcza przy infekcjach gastrycznych. Nadaje się do zwalczania pasożytów układu pokarmowego, tzn. glist, robaków, owsików i tasiemców. Kiedy zdamy sobie sprawę, czym było przygotowywanie jedzenia w czasach "przedlodówkowych", dodawanie tej rośliny do wielu potraw staje się oczywiste. Tak dzieje się często z roślinami przyprawowymi, których działanie potwierdzono dopiero niedawno za pomocą testów laboratoryjnych z bakteriami, wyhodowany-
402

mi na pożywkach mięsnych. Olejek tymiankowy opóźnia rozmnażanie się bakterii i rozkład mięsa o trzy dni.
Innym tradycyjnym zastosowaniem tymianku jest leczenie przeziębień, kaszlu, bólu gardła. I tu znowu stare znachorki wiedziały, co robiły, albowiem tymianek to doskonały środek dezynfekujący przy wszystkich infekcjach dróg oddechowych, wszelkich zakażeniach gardła i ust. Nadaje się do użycia w postaci inhalacji przy infekcjach nosa, gardła i klatki piersiowej, również do płukania ust i gardła. Zaledwie jedna dziesiąta procentu olejku tymiankowego w paście do zębów zabija bakterie, które powodują infekcje ust i dziąseł.
Jest także skutecznym antyseptykiem leczącym infekcje dróg moczowych; leczy zapalenie pęcherza i kanałów moczowych, a ponieważ jest równocześnie moczopędny, okazuje się podwójnie skuteczny.
Prawdopodobnie jedną z najważniejszych właściwości tymianku jest zdolność do pobudzania produkcji białych ciałek krwi, dzięki czemu wzmacnia się własny system obronny ustroju wobec organizmów chorobotwórczych.
Tymianek poprawia też krążenie, podnosząc niskie ciśnienie krwi. Jest szczególnie przydatny dla ludzi przemęczonych, w stanie depresji i jakby letargu. Jest bardzo pomocny w leczeniu rekonwalescentów, poprawia im apetyt, na którego brak często narzekają. Tymianek ożywia i wzmacnia zarówno ciało, jak i psychikę, i na podobieństwo rozmarynu ma sławę ziela poprawiającego pamięć.
Tymianek w postaci kąpieli leczy bezsenność i nie jest to tak paradoksalne, jak mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka w świetle jego stymulujących i pobudzających właściwości. Ma on bowiem charakter przede wszystkim normalizujący, jak wiele innych olejków aromatycznych. Tymianek ożywia, kiedy musisz być w pogotowiu, i usypia, kiedy tego potrzebujesz.
Czasami używa się go do przyrządzania płukanek do włosów, wód aromatycznych do pielęgnacji skóry i w postaci kompresów na rany i obrażenia. Kiedyś stosowano go w roztworach mydlanych do dezynfekcji rąk przed operacjami chirurgicznymi. Tymianek jest o wiele silniejszym antyseptykiem niż wiele środków współcześnie
403

stosowanych w szpitalach (jak na przykład fenol, woda utleniona i nadmanganian potasu).
Tymianku używa się czasami w postaci gorących kompresów przy bólach reumatycznych. Świeżo zgniecione liście są doskonałym środkiem pierwszej pomocy przy ukąszeniach owadów. Nigdy nie należy stosować do tego celu nie rozcieńczonego olejku tymiankowego, ponieważ spowoduje podrażnienie gorsze niż samo ukąszenie. Piecze również w kąpieli, nawet jeśli się go uprzednio rozcieńczy.
Istnieje kilka odmian olejku tymiankowego, które • są mniej drażniące. One również zostały przygotowane z tymianku pospolitego (Thymus vulgaris), ale niektóre rośliny, choć identyczne z punktu widzenia botaniki, wykazują wyraźne i stałe różnice w składzie olejku. Różnice te wiążą się z niejednakowymi warunkami, w jakich wyhodowano roślinę. Trzy cenne chemotypy olejku tymiankowego zawierają: pierwszy - głównie tymol (znamy go pod symbolem tymus typ/c tymol), drugi - linalol, .który jest bardzo delikatny, nie powoduje podrażnień skóry i nadaje się nawet do leczenia małych dzieci; trzeci (znany pod symbolem tymus typ/c tujanol) - tujanol IV, bardzo silny środek antywirusowy. Kilku specjalistycznych importerów sprowadza te chemotypy, które mają zdecydowaną przewagę nad podstawowym olejkiem tymiankowym. Zob. też c h e m o t y p.


U
Ucha zapalenie
Zapalenie ucha (Otitis) powodują infekcje najróżniejszego rodzaju. Może być zapalenie ucha zewnętrznego (Otitis externa), zapalenie ucha środkowego (niemal najczęstsza przyczyna bólów głowy) - Otitis media - oraz zapalenie ucha wewnętrznego {Otitis interna). Infekcja bardzo łatwo rozprzestrzenia się z jednej części ucha do drugiej, a również z nosa poprzez trąbkę słuchową Eustachiusza, a z ucha wewnętrznego do zatok skroniowych.
Z tego właśnie powodu, jak też z powodu niebezpieczeństwa dalszych powikłań, nigdy nie należy lekceważyć ani zaniedbywać żadnej choroby ucha. Olejki aromatyczne można zastosować przy pierwszych objawach bólowych, ale jeśli poprawa nie nastąpi w ciągu dwudziestu czterech godzin, jeśli ból jest bardzo ostry, występuje gorączka lub kiedy z ucha wycieka ropna wydzielina, należy niezwłocznie zwrócić się do lekarza. Jest to jedna z sytuacji, gdy nie należy odrzucać antybiotyków, chociaż leczenie aromato-terapeutyczne w tym samym czasie jest nadal bardzo wskazane. Zaniedbanie pozornie banalnego bólu ucha może w konsekwencji doprowadzić do stałej głuchoty.
Większa część bólów ucha wynika z infekcji wtórnych, związanych z grypą, zapaleniem zatok, chorobami nosa, a więc infekcje nosa też nie powinny być lekceważone.
Gorące kompresy z rumianku i lawendy, razem lub osobno, usuwają ból, obniżają również ryzyko rozprzestrzenienia się za-
405

palenia z ucha środkowego na wewnętrzne. Można również wykonać delikatny masaż wokół ucha z zastosowaniem tych samych olejków. Rumianek jest klasycznym środkiem przy bólach ucha, ale ja osobiście uważam, że jest bardziej skuteczny w połączeniu z lawendowym olejkiem niż każdy z tych olejków osobno. Aby zwalczyć infekcję, można zmieszać trzy krople olejku lawendowego z łyżeczką od herbaty oleju migdałowego albo oliwy z oliwek, ogrzanej do temperatury ciała i wpuścić odrobinę do małżowiny usznej. Następnie należy delikatnie włożyć do ucha kawałeczek waty, aby olejek nie wyciekł z ucha. Jednakże można to zrobić dopiero po zbadaniu ucha, które nie wykaże przebicia błony bębenkowej.
/ Często powtarzający się ból ucha sprzyja zatkaniu się kana-łów słuchowych i nosowych oraz występowaniu infekcji w obu narządach. Zwłaszcza jeśli w stanach tych występuje duża ilość wydzielin, infekcje mogą być trudne do wyleczenia. Kapsułki czosnkowe, inhalacje parowe i dieta bogata w surowe warzywa i owoce, a uboga w produkty mleczne i skrobie, zwykle obniża poziom wydzielanego śluzu, co pozwala całkowicie wykorzenić infekcję. Po takiej kuracji kończą się zwykle problemy z uszami. Zob. też kata r, przeziębienie i zatok zapalenie.
Uplawy
Upławy - to biała lub bezbarwna wydzielina z pochwy, która może świadczyć o przejściowym zwiększeniu ilości normalnie produkowanego przez organizm śluzu, ale może też stanowić symptom jakiejś infekcji lub podrażnienia. Częstą przyczyną bywa drożdżyca, powodowana przez grzyby Candiola albicans.
Nigdy żadne dolegliwości w obrębie pochwy nie powinny być lekceważone, należy je zbadać, aby wykluczyć bardziej poważne choroby. Jednakże zanim nastąpi wyjaśnienie przyczyn przez specjalistę lub równolegle z innymi sposobami leczenia, można stosować irygacje z rozcieńczonego olejku bergamotowego, lawen-
406

dowego lub mirry. Stosuje się od pół- do jednoprocentowego roztworu olejku w przegotowanej i ostudzonej do temperatury ciała wodzie. Zob. też drożdżyca.
Urazy
Aromatoterapia doskonale nadaje się do leczenia mniejszych skaleczeń i urazów lub jako pierwsza pomoc przy bardziej poważnych obrażeniach, zarówno kiedy uszkodzeniu uległa skóra, na przykład przy ranach ciętych, poparzeniach itp., jak też w przypadku naderwania ścięgien, zwichnięć i naciągnięciu mięśni.
Jeśli uraz jest bardziej poważny, taki, z jakim nie poradzi sobie niewykwalifikowana medycznie osoba, najlepiej nie ruszać poszkodowanego, aby nie spowodować jeszcze większego obrażenia, jak to się może stać w przypadku złamań.
W wyniku obrażenia często powstaje szok, nawet jeśli sam wypadek jest stosunkowo niegroźny, jak na przykład upadek, który powoduje zaledwie parę sińców. Warto więc zawsze zastosować jakiś przeciwszokowy olejek aromatyczny oraz "remedium ratunkowe Bacha", aby zminimalizować ryzyko wystąpienia szoku. Zob. też poparzenia, rany, szok, zwichnięcia.
Uspokajające olejki
Spora liczba olejków aromatycznych ma działanie uspokajające, zwłaszcza w odniesieniu do centralnego układu nerwowego.
Najskuteczniejszymi pod tym względem są następujące olejki:
rumiankowy, lawendowy, bergamotowy, neroli. Kolejne to: różany, benzoesowy, z szałwii muszkatołowej, hyzopowy, jaśminowy, majerankowy, melisowy, sandałowy.
Najskuteczniejszymi metodami użycia tych olejków są masaże i kąpiele aromatyczne, przede wszystkim przed snem, dzięki czemu zapobiegają bezsenności.
-"            407

Wybór tego czy innego olejku zależy w głównej mierze od tego, dla kogo jest przeznaczony, od osobistych preferencji pacjenta Odnośnie zapachu i od sytuacji, w jakiej się obecnie znajduje. Każdy z wymienionych wyżej olejków ma bowiem inne właściwości lecznicze obok działania uspokajającego, które zadecydują o wyborze tego właśnie konkretnego olejku spośród wielu możliwości.
Uspokajające środki
Arómatoterapia stanowi bezpieczny i skuteczny zamiennik dla środków uspokajających w stresowych sytuacjach, okazała się również przydatna dla ludzi, którzy pragną odzwyczaić się od tych środków, nawet jeśli brali je przez długie lata.
Stosujemy ogólne określenie "środki uspokajające" dla całej grupy lekarstw redukujących objawy lękowe. Przeważnie są to benzodiazepiny. Znajdujemy pośród nich valium, librium, ativan i wiele innych specyfików o nazwach zastrzeżonych przez różne firmy. Mniejsza grupka pozostałych, w tym propranolol, obniża potliwość, łagodzi palpitacje itp., powodowane przez stany lękowe.
Tysiące ludzi popadło w nałóg łykania tych legalnie przepisywanych pigułek, bowiem stosowanie ich choćby przez parę miesięcy powoduje całkowite uzależnienie. Bóle głowy, nienormalne przemęczenie, depresja, niestrawność, kłopoty miesiączkowe i seksualne są wiadomymi skutkami ubocznymi, podobnie wysypki, nudności i inne dolegliwości.
Jeśli to tylko możliwe, najlepiej pomagać zestresowanym i znerwicowanym osobom, zanim sięgną one po tabletki. Na szczęście istnieje szeroki wachlarz olejków, które obniżają poziom stresu zwłaszcza w postaci masażu i przede wszystkim przy udziale wrażliwego aromatoterapeuty. Olejek lawendowy, neroli i ilan-gowy - oto olejki, które jako pierwsze przychodzą na myśl, choć benzoesowy, bergamotowy, rumiankowy, z szałwii muszkatołowej, melisowy, różany i sandałowy są równie dobre. Oczywiście preferencje klienta co do jednego czy kilku olejków stanowią doskonałą wskazówkę pozwalającą na dokonanie ostatecznego wyboru. Jeśli
408

leczenie ma trwać przez jakiś czas, należy dość często zmieniać olejki.
Aromatyczne kąpiele są doskonałym uzupełnieniem regularnego masażu, ponadto ulubiony olejek lub mieszanka olejków nadaje się jako osobiste perfumy.
Czasami ludzie, którzy już biorą środki uspokajające, zwracają się do aromatoterapeuty z prośbą o pomoc w ich odstawieniu. Najważniejszą rzeczą w takich przypadkach jest pamiętanie, że ilość przyjmowanych leków powinna się zmniejszać stopniowo. Gwałtowne odstawienie pigułek bywa zawsze bardzo nieprzyjemne, a może być nawet niebezpieczne. Ogólną zasadą jest zmniejszanie dziennej dawki początkowo o jedną czwartą. Jeśli zainteresowany będzie się czuł wystarczająco dobrze, należy zmniejszyć dawkę o następną ćwierć itd. Każdy stopień tego procesu pochłonie co najmniej tydzień, a niekiedy może zabrać nawet kilka miesięcy. Im dłużej przyjmowało się środki uspokajające, tym dłużej będzie trwało ich odstawianie. Bardzo ważne jest również, aby lekarz, który przepisał te leki, był informowany o rozpoczęciu odstawienia leku oraz jak czuje się pacjent. Większość lekarzy akceptuje poczynania swoich pacjentów, którzy dążą do uwolnienia się od uzależnienia od pigułek, i popiera ich wysiłki na tej drodze, między innymi przepisując te same lekarstwa w tabletkach zawierających mniejszą ilość specyfiku, co znacznie ułatwia podzielność dawki.
Zalecam kilka seansów aromatoterapeutycznych - to znaczy masaż z olejkami wymienionymi wyżej - zanim podejmie się próbę obniżenia przyjmowanej dawki środków uspokajających. Kąpiele aromatyczne są ważną częścią całej kuracji, choćby dlatego, że pacjent sam nad nimi panuje i kontroluje, co w dużym stopniu uniezależnia go od terapeuty. Stosowane olejki należy zmieniać dosyć często, aby uniknąć ryzyka, że jakikolwiek z nich będzie postrzegany jako swego rodzaju "wytrych" w miejsce odstawionych tabletek. Fizyczne uzależnienie się od olejków aromatycznych jest praktycznie niemożliwe, ale istnieje coś w rodzaju emocjonalnego uzależnienia. Ponadto olejki tracą swą skuteczność, jeśli stosuje się je za długo. Pacjent może wymagać wsparcia przez dłuższy okres czasu i dlatego uważam, że leczenie aromatoterapeu-
409

tyczne powinno się kontynuować jeszcze przez pewien okres'już po zakończeniu procesu odzwyczajania, to znaczy po przyjęciu ostatniej dawki.
Uzupełnienie diety witaminami, zwłaszcza witaminą C i witaminami z grupy B, bardzo wzmacnia leczenie aromatoterapeutyczne. Zob. też uzależnienie.
Uzależnienie
Problem uzależnienia od takich narkotyków jak heroina i kokaina jest bardzo skomplikowany i trudno powiedzieć, czy aromatotera-pia może odegrać jakąś rolę w jego rozwiązaniu. Wiadomo natomiast, że niektórzy terapeuci pracujący z byłymi narkomanami odnieśli sukcesy stosując olejki uspokajające i antydepresyjne w walce ze stanami, w których pacjent jest pod presją i może ponownie wpaść w s.tary nałóg.
Ciekawe, że jeśli po jakimś czasie uzależnieni mają wybór, wyróżniają zazwyczaj spośród innych olejków do masażu olejek z dzikiej szałwii błotnej (dary sagę), który określany jest jako "euforyczny", czyli wprawiający w stan euforii. Być może daje on wytchnienie od silnych napięć, czyli to, czego szukali w narkotykach? Fakt ten skłania mnie do sformułowania przypuszczenia, że aromatoterapia może być równie skuteczna w zapobieganiu uzależnieniom, jak i we wspomaganiu byłych narkomanów.
Tak zwane "ciężkie" narkotyki nie są oczywiście jedynymi substancjami powodującymi uzależnienie. Nikotyna, alkohol, środki uspokajające, kawa i wiele rodzajów pożywienia mogą powodować uzależnienie u wielu osób. Wsparcie i pomoc ze strony wrażliwego aromatoterapeuty w połączeniu z doradztwem dietetycznym i zręczną rozmową pomogły niejednemu człowiekowi w uwolnieniu się od uzależnień tego rodzaju. Cenne są tu wszystkie olejki o charakterze antydepresyjnym. Olejek bergamotowy wydaje się najbardziej pomocny przy leczeniu uzależnień od pożywienia, ale ostateczny wybór zawsze musi
410

uwzględniać indywidualne preferencje pacjenta. Olejki: bergamotowy, rumiankowy, szałwiowy, lawendowy, różany, jaśminowy i ilangowy są pierwszymi, które przychodzą na myśl, ale bynajmniej nie wyczerpują wszystkich możliwości. Zalecałabym zmienianie esencji w regularnych odstępach czasu. Jest absolutnie niemożliwe fizyczne uzależnianie się od olejków aromatycznych, niemniej niektórzy ludzie mogą uważać dany olejek za niezbędny (ma to raczej znaczenie dla psychiki chorego), jeśli jest on stosowany nieprzerwanie. Zob. też alkoholizm, uspokajające środki.



w
Wątroba
Wątroba jest największym (oprócz skóry) organem ludzkiego ciała i najbardziej złożonym pod względem swoich funkcji. Leży po prawej stronie ciała, jest chroniona przez dolne żebra i ma przeciętną wagę około półtora kilograma, choć bywają duże odchylenia od normy. Wątroba spełnia przynajmniej cztery funkcje o pierwszorzędnym znaczeniu dla podtrzymania procesów życiowych: produktywną, metaboliczną, magazynową i odtruwającą. W związku ze stałą aktywnością chemiczną przebiegającą podczas tych procesów wątroba dostarcza organizmowi większość niezbędnej energii. Do substancji produkowanych przez wątrobę należą:
żółć, niezbędna przy trawieniu tłuszczy, heparyna, zapobiegająca krzepnięciu krwi, oraz większość protein, znajdujących się w osoczu krwi. Ponadto w wątrobie w miarę potrzeb zachodzi synteza witaminy A z karotenu.
Duża część aktywności wątroby koncentruje się wokół procesów przemiany materii, to znaczy rozkłada ona elementy pobrane 'z żywności i przemienia je w substancje, które organizm może spożytkować dla siebie. Glukozę z cukrów i skrobi przemienia w glikogen, stanowiący "paliwo" do pracy wszystkich mięśni. Organizm nie potrafi spożytkować tłuszczów w takiej postaci, w jakiej je zjadamy. W wątrobie utleniają się one i rozkładają na prostsze formy do natychmiastowego użycia albo zmagazynowania na przyszłość. Aminokwasy, stanowące "cegiełki" protein po-
412 .
branych z żywności, mają pierwszorzędne znaczenie dla zdrowia, ale mogą być zużyte albo przechowane tylko w ograniczonej ilości w określonym czasie. Jeśli więc organizm otrzyma za dużo protein naraz, wątroba rozkłada ich nadmiar w procesie zwanym deamina-cją. Zarówno pozostałości aminokwasów, jak też kwasów tłuszczowych zostają przemienione w glikogen i zmagazynowane.
Magazynowanie glikogenu i innych cząstek odżywczych oznacza, że zostaną uwolnione do krwi w odpowiednich ilościach, kiedy organizm będzie tego potrzebował. Witaminy A i D rozpuszczalne w tłuszczach również są przechowywane w wątrobie, podobnie jak żelazo.
Czwartą bardzo ważną funkcją wątroby jest odtruwanie. W tym organie substancje, które mogą uszkodzić inne tkanki, na przykład alkohol, chemikalia, narkotyki, trucizny, ulegają rozpadowi na takie formy, jakie ustrój może wydalić z kałem lub moczem. Na równi z substancjami pobranymi z zewnątrz wątroba rozkłada i przygotowuje do wydalenia związki powstające w organizmie w sposób naturalny. Związki te mogłyby doprowadzić do samoza-trucia, gdyby nie zostały usunięte po tym, jak spełniły swoje zadanie. Należą do nich martwe czerwone krwinki oraz hormony. Hemoglobina, pochodząca z czerwonych ciałek krwi, przemienia się w pigmenty, nadające barwę żółci, i opuszcza organizm wraz z kałem. Kiedy ten proces przebiega nieprawidłowo, a pigmenty nie są wydalane tak szybko, jak powinny, następuje ich nagromadzenie we krwi i innych komórkach, co wyraża się żółtym zabarwieniem skóry - stan taki nazywamy żółtaczką.
Wiele olejków eterycznych, określanych jako hepatyki, ma korzystny, tonizujący wpływ na wątrobę i wzmacnia jej funkcje. Bez wątpienia najważniejszym olejkiem wątrobowym jest olejek rozmarynowy, który pobudza produkcję i właściwy przepływ żółci, ; jest pomocny w przypadku żółtaczki i ogólnie wpływa korzystnie na wątrobę. Innymi przydatnymi olejkami są rumiankowy i miętowy, które regulują stan wątroby i systemu trawiennego jako całości. Olejki: cytrynowy, cyprysowy i tymiankowy odnoszą dobry skutek, kiedy wątroba jest przeciążona zbędnymi substancjami, a olejek jałowcowy stanowi skuteczny środek odtruwający.
413

Masaż całego ciała lub kąpiel z zastosowaniem tych olejków sprawia, że dosyć szybko przenikają one do krwi i osiągają wątrobę, jednakże nieprzyjemne dolegliwości związane z tym organem najskuteczniej usuwają ciepłe (niezbyt gorące) kompresy na okolice żeber. W przypadku żółtaczki i ogólnego przeciążenia wątroby substancjami odpadowymi najlepsze są przemienne kompresy gorące i zimne w okolicy prawego podżebrza. Serię takich kompresów należy kończyć zimnym. Zabieg pobudza wątrobę i poprawia jej funkcjonowanie.
Niemal wszystkie olejki aromatyczne zawarte w Do datku A jako toksyczne mogą doprowadzić do takiego uszkodzenia wątroby, które spowoduje bardzo poważną chorobę lub nawet śmierć,
Werbena
Werbena albo werbena cytrynowa (inaczej - lippia trójlistna, po łacinie - Lippia citriodord) to popularna nazwa krzewu pochodzącego z Chile i Peru, sprowadzonego do Europy w osiemnastym wieku. Wiele nieporozumień powstaje w związku z nazewnictwem, zwłaszcza dotyczącym gotowego olejku werbenowego. Niektórzy autorzy podają łacińską nazwę Andropogon citratus, która dotyczy lemongrasu, albo nawet stosują słowa lemongras i werbena jako synonimy, chociaż w rzeczywistości są to całkowicie różne rośliny. Pomyłki wynikają chyba stąd, że olejki z obu roślin mają podobny cytrynowy zapach, poza tym tańszym olejkiem lemongrasowym fałszuje się znacznie droższy olejek werbenowy.
Dalsze nieporozumienia wynikają z powodu mylenia wyżej wymienionej rośliny z werbena pospolitą (Yerbena officinalis), która często występuje na rynku pod francuską nazwą vervain. Werbena pospolita jest pozbawioną zapachu, gorzką rośliną lekarską stosowaną w ziołolecznictwie i homeopatii. Jednakże niektóre właściwości przypisywane właściwemu olejkowi werbenowemu po prostu zostały przeniesione na niego z werbeny pospolitej.
Prawdziwy olejek werbenowy (Lippia citriodord) powstaje dzięki destylacji parowej z kwitnących pędów rośliny. Jest on zielono-
414
żółty. Ilość uzyskiwanego olejku jest bardzo mała, przez co cena tej substancji - wysoka. Jeśli więc sprzedawca oferuje olejek werbenowy po stosunkowo niskiej cenie, można być pewnym, że został on zmieszany z olejkiem lemongrasowym lub cytronelowym albo że jest to błędnie podpisany olejek lemongrasowy.
Werbena jest doskonałym stymulantem trawiennym o właściwościach rozkurczowych, korzystnym przy wszelkiego rodzaju dolegliwościach trawiennych, zwłaszcza żołądkowych. Wchodzi w skład wielu renomowanych nalewek poprawiających trawienie.
Ponadto działa przeciwgorączkowo, kiedy przyjmuje się ją w postaci naparów ze świeżych lub wysuszonych liści. Napar taki jest zresztą doskonałym letnim napojem chłodzącym. Podobnie jak olejek aromatyczny ma właściwości lekko uspokajające i zarówno w postaci olejku jak i naparu skutecznie przeciwdziała bezsenności. Przygotowując kąpiel werbenową przed udaniem się na spoczynek, trzeba pamiętać, aby nie przekraczać ilości dwóch-trzech kropli na pełnowymiarową wannę wody. Więcej może spowodować pieczenie i wystąpienie pęcherzyków na skórze. Tak więc dwie krople olejku werbenowego, może z dodatkiem trzech lub czterech kropli olejku lawendowego, to doskonała kąpiel uspokajająca, która rozwiązuje wiele problemów .ze snem.
Wetiweria pachnąca
Wetiweria pachnąca (Andropogon muricatuś) to aromatyczna trawa pochodząca z Indii i innych krajów tropikalnych. Botanicznie jest spokrewniona z lemongrasem i cytronelą.
Olejek aromatyczny ekstrahowany z tej rośliny bywa ciemnobrązowy, dość gęstej konsystencji, zapach ma subtelny, ale trochę nieokreślony, jakby nieco dymny, przypominający aromat mirry i paczuli. Kiedy jednak rozcieńczy się ten olejek, zaczynają przeważać cytrynowe tony i dlatego właśnie jest on przyjemniejszy po rozpuszczeniu. Jest to olejek głęboko relaksujący, bardzo cenny jako dodatek do masażu i kąpieli dla osób cierpiących z powodu
415

stresu. Kąpiel z wetiwerią bardzo odświeża, natomiast mieszankom : do masażu nadaje subtelną nutę zapachową. Obok innych olejków, tworzy dobre zestawienie z olejkiem sandałowym i jaśminowym, wzbogaca takie mieszanki o ciemne nuty zapachowe i może z powodzeniem zastąpić mirrę.
Wiatropędne środki
Środkiem wiatropędnym jest olejek aromatyczny, wywar, napar • z ziół itp. ułatwiający wydalanie gazów z jelit i redukujący ból, jaki \się wiąże ze wzdęciami. Olejkami wiatropędnymi są: bazyliowy,
bergamotowy, rumiankowy, kminkowy, cynamonowy, koperkowy, ^ imbirowy, cytrynowy, majerankowy, muszkatołowy, rozmarynowy ' i olejek z czarnego pieprzu.
Wiesiołkowy olej
Olej z wiesiołka dwuletniego nie jest olejkiem eterycznym, włączyłam go jednak z uwagi na to, że dowiódł swej skuteczności w wielu przypadkach, z jakimi tak często styka się aromatoterapeuta, np. w leczeniu problemów miesiączkowych i przedmiesiączkowych, egzemy, łuszczycy. Jest jeszcze wiele do zrobienia w dziedzinie badań nad właściwościami oleju z wiesiołka dwuletniego, zwłaszcza że są powody, by przypuszczać, iż może on pomagać przy stwardnieniu rozsianym, reumatoidalnym artretyzmie, chorobach serca, i zaburzeniach psychicznych, od schizofrenii po nadpobudliwość u dzieci.
Olej z wiesiołka dwuletniego przyjmuje się najczęściej w postaci kapsułek, ale można go również zaaplikować na skórę w przypadku alergicznych schorzeń skóry, jest również skuteczny, jeśli się go stosuje w postaci niskoprocentowego roztworu do masażu albo kremu czy preparatu do pielęgnacji skóry.
Skuteczność olejku z wiesiołka dwuletniego wynika z wysokiego poziomu kwasu gamma linolenowego (GLA) w nim zawartego.
416
Jest to nienasycony kwas tłuszczowy, jakiego organizm potrzebuje do produkcji substancji honnonopodobnych, zwanych prostaglan-dynami (PG^). Prostaglandyny są odpowiedzialne za prawidłowe funkcjonowanie wielu tkanek w najróżniejszy sposób: od zwalczania bólu i zapaleń, poprzez regulację cyklu miesięcznego, na kontrolowaniu poziomu cholesterolu we krwi kończąc. Wydaje się, • że mają dobroczynny wpływ na system immunologiczny i mózg.
Organizmy niektórych ludzi nie potrafią z różnych przyczyn syntetyzować odpowiedniej ilości prostaglandyn dla własnych potrzeb. Może to wynikać z wadliwego, ubogiego sposobu odżywiania się, infekcji wirusowej, nadużywania alkoholu lub obciążeń dziedzicznych. GLA, zawarty w olejku z wiesiołka dwuletniego, wyrównuje deficyt i tym samym łagodzi symptomy, jakie wystąpiły na skutek niedoboru prostaglandyn.
Wirusowe choroby
Wirusy są organizmami chorobotwórczymi, odpowiedzialnymi za większość chorób epidemicznych łącznie z przeziębieniami, grypami, ospą wietrzną, ospą, odrą i chorobą Heinego i Mediny. Ponadto wiele niejasnych, nie przebadanych gorączek i wiele przypadków biegunki również bierze się z infekcji wirusowej. Niektóre rodzaje zapalenia płuc mają charakter wirusowy, inne są bakteryjnego pochodzenia.
Kilka olejków aromatycznych to silne środki antywirusowe:
Najważniejsze to: bergamotowy, eukaliptusowy i ti. Ten ostatni jest chyba z nich najsilniejszy, jednakże w Europie stosuje się go od niedawna, w związku z tym jego właściwości nie zostały do końca poznane. W każdym razie wiadomo, że olejek ti wzmacnia też reakcję immunologiczną, to znaczy reakcję obronną organizmu wobec infekcji.
Kąpiele, rozpylanie w powietrzu (również inhalacje, kiedy zaatakowane zostały drogi oddechowe) są najlepszymi metodami, ponieważ przy infekcjach wirusowych niemal zawsze występuje gorączka, a przy gorączce masaże nie są wskazane. Odparowy-
27 - Aromatoterapia o A do Z	417

wanie olejku za pomocą specjalnego ogrzewacza, rozpylacza czy po prostu poprzez umieszczenie kilku kropli na żarówce lub zawieszenie mokrej tkaniny z olejkiem na kaloryferze nie tylko wesprze chorego w walce z infekcją, ale także obniży ryzyko przeniesienia zarazków na pozostałych domowników. Zob. też grypa, odrą, ospa wietrzna, przeziębienie.
Włosy
Włosy są zbudowane z proteiny zwanej keratyną, będącej również
budulcem dla paznokci i zewnętrznej warstwy naskórka. Keratyną nie jest żywą substancją, chociaż produkuje ją żywa komórka
torebki włosowej, zwanej też cebulką.
Ponieważ włos jest martwą substancją, aromatoterapia ma
niewielki wpływ na jego stan. Jedyne, co może ona uczynić, to poprawić kondycję owłosionej skóry głowy, od której zależy
wygląd włosów.
Od setek lat używano rozmarynu jako ziela tonizującego dla
włosów, zwłaszcza ciemnych, a olejek rozmarynowy stanowi skład' nik wielu kosmetycznych produktów do pielęgnacji włosów i skóry głowy. Kilka kropli olejku rozmarynowego można dodać do ostatniego płukania po umyciu włosów szamponem, można też przyrządzić oparty na alkoholu płyn do wcierania. W tym celu należy rozpuścić pięć mililitrów olejku rozmarynowego w stu -
mililitrach wysokoprocentowej wódki.
Rumianku z kolei używano od setek lat do płukania jasnych
włosów. Nadaje im on piękny złoty odcień, chociaż równocześnie trochę za bardzo wysusza. Jeśli więc twoje włosy są suche, stosuj go z umiarem, na oleistej bazie. Olejek rumiankowy należy rozcieńczyć do trzyprocentowego stężenia w oleju migdałowym albo w oliwie z oliwek i wmasowywać tę mieszankę w skórę głowy. Olejek należy pozostawić na włosach na godzinę lub dwie, owijając głowę folią a następnie ciepłym ręcznikiem, po czym należy go zmyć. Jeśli masz tłuste jasne włosy, możesz dodawać rumianku do
41S
ostatniego płukania, przy czym lepszy jest tu napar z kwiatów rumianku (dosyć mocny) niż olejek.
Łupież skutecznie usuwa olejek bergamotowy albo lawendowy, a najlepiej mieszanka obydwu razem. Należy je zmieszać w równych częściach, po czym dodać do olejku bazowego w ilości trzech procent. Dalsze postępowanie jak z olejkiem rumiankowym.
Zdrowie włosów i skóry głowy zależy w dużym stopniu od ogólnego stanu zdrowia organizmu, od sposobu odżywiania się, diety zawierającej sole mineralne i witaminy, dodatkowo wzbogacanej, jeśli istnieje taka potrzeba. Przestrzeganie więc ogólnych zasad higieny zapewni równocześnie dobry stan włosów. Szampony powinny być łagodne, ponieważ ostre szampony pozbawiają włos naturalnej osłony w postaci warstwy łoju, produkowanego przez odpowiednie gruczoły w cebulce włosowej. Łój powleka każdy włos z osobna i sprawia, że wygląda on gładko i ma połysk. Bez tej warstewki ochronnej martwe komórki, tworzące włos niemal na całej jego długości, stają się kruche, łamliwe, przez co włos przybiera matowy, martwy wygląd. Wszystkie środki zewnętrzne, takie jak na przykład odżywki, pomagają włosom w odzyskaniu połysku poprzez zastąpienie utraconego łoju różnymi innymi substancjami oleistymi.
Woda kolońska
Prawdziwe wody kolońskie produkuje się z olejków aromatycznych, przeważnie bergamotowego, neroli, lawendowego i rozmarynowego, chociaż używa się również olejków z innych roślin cytrusowych (pomarańczy, cytryny, gorzkiej pomarańczy, czyli petit grain), a czasami również z tymianku zamiast rozmarynu.
Przepis został wynaleziony na początku XVIII wieku przez Johanna Marię Farinę, osiedlonego w Niemczech Włocha, który nazwał swą aromatyczną mieszankę Kółnisches Wasser na cześć Kolonii - miasta, w którym mieszkał. Produkt wkrótce zdobył wielką popularność dzięki swym ochładzającym, odświeżającym, przeciwpotowym i antyseptycznym właściwościom. Nie wiadomo
419

dokładnie, czy to sam Farina albo któryś z jego następców zmienił nazwę na francuski odpowiednik, aby nadać jej bardziej eleganckie brzmienie, czy też to francuscy żołnierze, stacjonujący w Kolonii podczas wojny siedmioletniej, po prostu przetłumaczyli niemieckie , słowa na swój ojczysty język, kiedy zabierali flakoniki jako upominek do domu. Razem ze zmianą nazwy nastąpiła również zmiana w podpisie właściciela firmy, który zaczął się teraz z francuska mianować Jean-Marie Farina. Głowa rodu zawsze nosiła imię Johann Maria czy też Jean-Marie przez wiele pokoleń, albowiem każdy sukcesor - syn czy bratanek - nadawał swemu pierworodnemu imię protoplasty.
Do końca osiemnastego wieku wiele perfumerii zaczęło produkować własne wersje wody kolońskiej, wśród nich kilku Fari-nów, których nie łączyło z wynalazcą żadne pokrewieństwo, a którzy po prostu korzystali ze zbieżności nazwisk (Farina - to dosyć popularne nazwisko we Włoszech). Założycielska firma z Kolonii pozostała w rękach tej samej rodziny aż do obecnego stulecia, niemniej istnieje wiele wód kolońskich, oznakowanych nalepką z podpisem "J-M. Farina", które powstały zupełnie gdzie indziej.
Napoleon zużywał ogromne ilości wody kolońskiej - w granicach sześciuset butelek rocznie - i nigdy nie podróżował bez niej, także podczas kampanii wojennych. Zważywszy właściwości olejków aromatycznych, użytych do produkcji wody toaletowej, łatwo zrozumiemy, jak cennym preparatem była ona dla wybrednej osoby w niehigienicznych warunkach obozów wojskowych. W czasach Napoleona wodę kolońską często nazywano Aqua admirabilis czyli "godną podziwu" w uznaniu jej licznych zalet.
Jakość wody kolońskiej zależy w dużym stopniu od alkoholu, użytego do jej produkcji, stanowiącego bazę, oraz od zmieszanego z nim olejku aromatycznego. Oryginalną wodę kolońską przyrządzano z wysoko rektyfikowanego spirytusu kartoflanego, bardzo powszechnego w Niemczech, natomiast dzisiejsze wody koloń-skie opierają się zwykle na alkoholu etylowym o właściwej dla wyrobów perfumeryjnych mocy. Mieszanka alkoholu z olejkiem aromatycznym musi leżakować przynajmniej przez sześć miesięcy,
420

a naprawdę dobre wody kolońskie dojrzewają przez rok. Z braku wysokoprocentowego alkoholu, można przyrządzić płyn do kąpieli o zapachu kolońskim lub balsam do ciała, rozcieńczając odpowiedni olejek aromatyczny w słabej olejowej bazie. Można też użyć wódki jako zamiennika alkoholu.
Istnieje wiele przepisów przyrządzania wody kolońskiej, ale najbardziej typowy jest następujący:
olejek bergamotowy - 100 kropli
50 kropli,
olejek cytrynowy   - olejek neroli       - olejek lawendowy   - olejek rozmarynowy -
30 kropli
50 kropli
10 kropli Powyższą mieszankę należy rozpuścić w stu pięćdziesięciu mili-litrach wysokoprocentowej wódki, aby uzyskać mocną wodę toaletową, albo w stu mililitrach oleju migdałowego do przyrządzenia płynu do kąpieli. Jeśli chcemy otrzymać olejek do pielęgnacji ciała albo do masażu, należy zwiększyć ilość bazowego oleju do trzystu mililitrów. Takiej mieszanki można też używać jako olejku do przyrządzania kąpieli aromatycznych bez dalszego rozcieńczania - wystarczy wpuścić sześć do ośmiu kropli preparatu do wanny normalnej wielkości. Jeśli chcecie wypróbować ten środek w mniejszej ilości, wystarczy podzielić wszystkie podane liczby przez dziesięć. Podany przeze mnie przepis pozwala uzyskać wodę kolońską o silnym cytrusowym zapachu, ale oczywiście można zmieniać proporcje różnych olejków aromatycznych według własnego uznania, aż powstanie wersja, która będzie nam najbardziej odpowiadała.
Woda węgierska
Woda węgierska lub królowa węgierskich wód jest aromatyczną kompozycją o sławie silnego środka odmładzającego, który jakoby przywrócił młodość leciwej czternastowiecznej królowej. Odzyskała ona siły i dobry wygląd w takim stopniu, że stała się obiektem zalotów jednego z królów sąsiedzkich państw, bodajże króla Polski.
421

Jeśli wierzyć legendzie, królowa przed kuracją miała dobrze po siedemdziesiątce, była na wpółsparaliżowana i cierpiała na podagrę, a więc efekt wody był rzeczywiście godny uwagi.
Pozostawiając na boku romantyczne szczegóły, jakimi obrosła w ciągu wieków historia tego środka, trzeba przyznać, że rośliny używane do jego produkcji, w tym rozmaryn i cedr, rzeczywiście mogą leczyć podagrę i niektóre formy paraliżu. Większość bajek zawiera jakieś ziarno prawdy i ta nie stanowi wyjątku. Olejek rozmarynowy istotnie leczy podagrę i ma sławę leku przeciw paraliżowi, chociaż oczywiście nie temu rodzajowi paraliżu, który został spowodowany przez uszkodzenia rdzenia kręgowego. Ma również tonizujący, napinający wpływ na skórę, a ogólna poprawa wyglądu zawsze odczuwana jest jako odmłodzenie.
Współczesne wersje wody węgierskiej unikają terpentyny, pojawiającej się w recepturach średniowiecznych, i są stosowane jako odświeżające perfumy letnie i środek ściągający. Skład różni się w poszczególnych rodzajach, niektóre zawierają cedr i terpentynę, inne nie, ale we wszystkich odmianach wody węgierskiej występuje olejek rozmarynowy i woda różana.
Bez trudu można przygotować wodę węgierską domowym sposobem stosując się do następującej receptury:
4 krople olejku rozmarynowego
6 kropli olejku cytrynowego
2 krople olejku pomarańczowego
5 mililitrów wody z kwiatów pomarańczy o potrójnej mocy
5 mililitrów wody różanej o potrójnej mocy 40 mililitrów dziewięćdziesięcioprocentowego alkoholu. Należy zmieszać olejki aromatyczne, a następnie rozpuścić je w alkoholu (mocna wódka może zastąpić spirytus, jeśli jest on nie do zdobycia). Potem dodać wodę różaną i wodę z kwiatów pomarańczy i jeszcze raz wymieszać wszystko potrząsając energicznie. Odstawić mieszankę, aby dojrzała. Początkowo należy ją potrząsać co kilka dni, potem raz na tydzień przez co najmniej dwa miesiące lub nawet dłużej.
;
422

W ten sposób powstaje bardzo odświeżająca letnia woda toaletowa, środek tonizujący dla skóry i nawet łagodny dezodorant, ale proszę się nie rozczarować, jeśli po jego użyciu nie odmłodniejecie natychmiast o pięćdziesiąt lat!
Wosk pszczeli
Wosk pszczeli wykorzystuje się do wyrobu kremów i maści dla celów kosmetycznych i leczniczych przy chorobach skóry. Jego zadaniem jest zagęszczenie olejku do odpowiedniej konsystencji, kiedy w preparacie występuje sam olejek. Jako amulgator występuje w kremach zawierających wodę kwiatową lub destylowaną wodę źródlaną.
Wosk pszczeli posiada właściwości lecznicze podobnie jak miód, propolis i mleczko. Czyni to z niego lepszą bazę dla kremów niż nieaktywne "woski" ze składników mineralnych. Naturalny nie wybielony wosk jest wartościowszy od odbarwionych białych gatunków, ponieważ te ostatnie mogą zawierać chemiczne domieszki, które znalazły się w nim podczas odbarwiania.
Wódka
Wódka nadaje się do rozpuszczania olejków aromatycznych, które mamy zamiar zastosować jako płukanki, płyny po goleniu, toniki do skóry i jako dodatek do kąpieli.
Nie jest to absolutnie skuteczny rozcieńczalnik, jak stuprocentowy alkohol i lekkie oleje, ale jeśli nie można zdobyć spirytusu, wódka może go zastąpić w preparatach na użytek domowy. Im większa moc wódki, tym lepsza rozpuszczalność olejku aromatycznego. Ponieważ nie jest to całkiem doskonały rozpuszczalnik i pewna część olejku pozostanie nie rozcieńczona, zawsze należy taką wódczaną miksturę silnie wstrząsnąć przed użyciem.
423

Wszawica
Wszy zawsze stanowiły duży problem w szkołach i wszędzie tam, gdzie stykają się ze sobą duże grupy ludzkie. Ostatnio problem ten skomplikował się jeszcze bardziej, ponieważ wszy uodporniły się na większość chemikaliów powszechnie stosowanych do ich zwal* czania.
Na szczęście istnieje wiele olejków aromatycznych, które usuwają i zapobiegają wszawicy. Są to olejki: bergamotowy, eukaliptusowy, geraniowy i lawendowy - najbardziej chyba efektywny. Mieszanka trzech lub nawet wszystkich czterech olejków wydaje się bardziej skuteczna niż każdy z tych olejków osobno.
Mieszankę olejków należy przygotować w stosunkowo wysokim stężeniu (pięć do dziesięciu procent) z olejem bazowym, na przykład słonecznikowym lub saflorowym, i wmasować bardzo starannie we włosy i skórę głowy. Głowę nakryć i przetrzymać przez kilka godzin, najlepiej przez całą noc, jeśli to możliwe, po czym zmyć łagodnym szamponem. Wyczesać włosy gęstym grzebieniem, usuwając wszy i jajeczka, których nie zmył szampon. Procedurę należy powtarzać co czterdzieści osiem godzin, aby unieszkodliwiać wszy zaraz po ich wylęgnięciu się z jaja. Jaja, czyli tak zwane "gnidy", są przyklejone do poszczególnych włosów czymś w rodzaju cementu produkowanego przez samicę wszy i bardzo trudno je usunąć. Jednakże zastosowanie olejków i szamponów, po których następuje staranne czesanie, powinno przynieść pożądany efekt. Trzy lub cztery zabiegi powtórzone w odstępach czterdziestoośmiogodzinnych zazwyczaj wystarczają na całkowite pozbycie się inwazji.
Aby zapobiec ponownemu zakażeniu wszawicą, należy skrupulatnie przejrzeć kołnierzyki, szwy, kaptury, kapelusze, szaliki i bieliznę pościelową, ponieważ jaja wszy mogą się tam właśnie przechować. Trzeba wyprać wszystko, co tylko nadaje się do prania, starannie spryskać materace, poduszki, kołdry itp. dziesięcioprocentową mieszanką alkoholu i któregokolwiek z wymienionych olejków eterycznych. Zwykle włączam kamforę do mieszanki przeciwwszowej, ale nie do tej, którą aplikuję na głowę. Do przygotowania mikstury do spryskiwania nadaje się spirytus chirur-
424

giczny, ale ja używałam również wody lawendowej z domieszką olejków eterycznych.
W przeciwieństwie do tego, co niegdyś sądzono, wszy wolą czyste włosy i głowy, toteż zarażenie się nimi nie przynosi ujmy. Bardzo mało dzieci przechodzi szkolne lata przynajmniej raz nie zapadając na wszawicę. Zdarza się, że cała rodzina zostaje zaatakowana przez wszy, zanim dziecko pierwsze uświadomi sobie obecność pasożytów. Dodanie pewnej ilości olejku "l o ostatniego płukania włosów po myciu przeważnie zapobiega nowej inwazji. Wszystkie wymienione wyżej olejki się do tego nadają, ale oczywiście te o słodkim zapachu, jak bergamotowy lub lawendowy, są bardziej wskazane.
Wyciąg tłuszczowy
Wyciągi tłuszczowe są tradycyjną, prastarą metodą ekstrakcji esencji najwyższej jakości z delikatnych kwiatów, takich jak róża i jaśmin. Jest to pracochłonny i stąd kosztowny proces, co wpływa na wysoką cenę .owych olejków czy absolutów.
Arkusze szkła pokrywa się tłuszczem, zwykle oczyszczonym smalcem wieprzowym lub wołowym, a świeżo zerwane płatki kwiatów rozrzuca się na tłuszczu. Szkła ustawia się piętrowo na drewnianych ramach, a tłuszcz wchłania esencje zawarte w płatkach kwiatowych. Zwiędłe płatki usuwa się, zastępując je świeżymi. Czynność tę powtarza się wielokrotnie, czasami, jak w przypadku jaśminu, w ciągu trzech tygodni, aż tłuszcz jest już tak nasączony, że nie może wchłonąć więcej esencji oleistych.
Następnie tłuszcz zbiera się, oczyszcza z najdrobniejszych okruszków, takich jak resztki płatków czy łodyżek. W takim stanie produkt nazywamy pomadą. Pomada jest następnie rozcieńczana alkoholem. Mieszaninę potrząsa się energicznie przez dwadzieścia cztery godziny, aby oddzielić smalec od olejku.
Olejki produkowane tą metodą nazywane są absolutami i stanowią surowce o niezwykle skoncentrowanym charakterze. Ich właściwości perfumeryjne, a także terapeutyczne, są doprawdy za-
425


skakująco silne i o wiele mniejsza ilość absolutu daje taki sam efekt, jak duża dawka olejków pozyskiwanych metodą destylacji. Takie absoluty jak różany zastygają w normalnej temperaturze pokojowej, lecz powracają do stanu ciekłego, jeśli buteleczkę delikatnie ogrzewa się w dłoni przez kilka chwil.
W innej metodzie wyciągów tłuszczowych stosuje się zamiast szkła kawałki muślinu, nasączonego oliwą z oliwek. Tkaninę rozciąga się na drewnianych ramach i ustawia się na stelażach, podobnie jak arkusze szkła. Płatki kwiatów rozpościera się na przesiąkniętych oliwą ekranach i wymienia na świeże każdego dnia tak długo, aż oliwa przestanie wchłaniać esencje. W takim stanie produkt jest znany pod nazwą olejku antycznego albo francuskiego i bez dalszej obróbki może służyć jako oliwka dla ciała. Można również po zmieszaniu z alkoholem wytrącić z niego
czystą esencję.
Obie te metody stosuje się tradycyjnie w przemyśle perfumeryjnym, zwłaszcza w pobliżu Grasse, gdzie wytwarza się najwyższej jakości olejki aromatyczne. Obecnie jednak tylko około dziesięciu procent esencji oleistych uzyskuje się dzięki tym metodom ze względu na czasochłonność i wysokie koszty produkcji. Około osiemdziesięciu procent olejków różanych i jaśminowych ekstrahuje się dzisiaj sposobem lotnych rozpuszczalników, a pozostałe dziesięć drogą destylacji. Zob. też absolut, destylacja, ekstrakcja, esencje.
Wymioty
Nudności i wymioty bardzo skutecznie powstrzymuje delikatny masaż ciała nad żołądkiem albo nałożenie ciepłego kompresu na to samo miejsce. Odpowiednie olejki to: lawendowy, rumiankowy,
cytrynowy i miętowy.
Jeśli wymioty łączą się z przeziębieniem, skuteczne są olejki rozgrzewające w rodzaju olejku z czarnego pieprzu lub majeranku. Natomiast olejek rumiankowy i lawendowy są najodpowiedniejsze, kiedy dolegliwość ta wiąże się z kłopotami natury emocjonalnej.
426

W takich przypadkach zdumiewające efekty przynoszą napary z rumianku, kopru lub mięty, a także zażycie "remedium ratunkowego" Bacha.                                           ^
Wytłaczanie
Olejki: cytrynowy, bergamotowy, pomarańczowy i inne z owoców cytrusowych otrzymuje się poprzez zwyczajne wyciskanie. Olejek znajduje się w cytrusach wyłącznie w kolorowej części skórki otaczającej nasiona wraz z miąższem. Przed wytłaczaniem olejku należy więc odrzucić nie tylko miąższ, ale również białą, gąbczastą część samej skórki. Przez dłuższy czas wykonywano to ręcznie dwoma metodami. Albo wydrążano miąższ, pozostawiając skórkę w kształcie kubeczka, albo obierano owoc paskami pozostawiając nietknięty miąższ.
Następnie skórki się wyciska i otrzymuje olejek wraz z sokiem. Tę ciecz należy odstawić na jakiś czas, aby lżejszy olejek wypłynął na powierzchnię soku.
Inna tradycyjna metoda polega na przetaczaniu całych owoców wewnątrz beczek, które przekłuwają skórkę. W ten sposób otrzymuje się sok i olejek razem, a rozdzielanie odbywa się tak samo jak w poprzedniej metodzie.
Dzisiaj wymyślono najróżniejsze zmechanizowane sposoby pozyskiwania olejku, ale nadal najlepsze gatunkowo są te produkowane ręcznie.
Dla potrzeb domowych można wycisnąć z cytryny lub pomarańczy odrobinę olejku za pomocą prasy do czosnku, pod warunkiem że nigdy się jej nie używało do czosnku, ale trzeba mieć całkowitą pewność, że owoc nie został spryskany środkami chemicznymi, nie został pomalowany albo pokryty woskiem lub inną substancją przeciwgnilną.
427

Wzdęcia
Każdy olejek aromatyczny określany jako wiatropędny wspomaga
usuwanie gazów z układu trawiennego oraz łagodzi ból, który zwykle towarzyszy wzdęciom. Należy je wmasowywać w brzuch rozcieńczone olejem bazowym, zawsze ruchami okrężnymi zgodnymi z ruchem wskazówek zegara. Jeśli wzdęcia są chwilową niedyspozycją, występującą po spożyciu pokarmów wzdymających, zabieg taki jest zupełnie wystarczający. Jeśli natomiast są one stanem stałym, działanie olejków należy pogłębić zastosowaniem odpowiedniej diety, prawdopodobnie kuracją oczyszczającą okręż-nicę, którą to kurację może zalecić wyspecjalizowany lekarz dietetyk lub zielarz. Gromadzenie się gazów zdarza się czasami po przebytej kuracji antybiotykowej, ponieważ leki te zabijają miliony pożytecznych bakterii przewodu pokarmowego razem z organizmami chorobotwórczymi, przeciw którym je stosowano. Trawienie staje się przez to mniej efektywne i prowadzi do powstawania procesów gnilnych w okrężnicy. Kuracja tabletkami jogurtowymi, praparatami pałeczek kwasu mlekowego lub po prostu dużymi ilościami naturalnych żywych jogurtów wkrótce doprowadzi trawienie do normy. Stosowanie zaś olejków aromatycznych w sposób podany wyżej ułatwi pracę jelitom do czasu, kiedy zostanie odbudowana pożyteczna flora bakteryjna.

Z
Zakaźne choroby
Olejki aromatyczne trójpłaszczyznowo zwalczają choroby zakaźne (infekcyjne). Po pierwsze, podnoszą własną zdolność organizmu do zwalczania infekcji bakteryjnej czy wirusowej. Po drugie, atakują same wirusy i bakterie. Po trzecie, zapobiegają rozprzestrzenianiu się infekcji.
Wszystkie olejki aromatyczne określane jako antywirusowe lub anty bakteryjne mają zdolność atakowania wirusów albo bakterii, czy to zabijając organizmy chorobotwórcze, czy też obniżając tempo, z jakim rozmnażają się one w organizmie. Olejki te są zbyt liczne, aby je tu wymienić, ponieważ każdy olejek aromatyczny wykazuje aktywność wobec tego czy innego organizmu chorobotwórczego. Ponadto niektóre olejki są aktywne wobec znacznej liczby różnych bakterii i wirusów - są to: lawendowy, rozmarynowy, eukaliptusowy, ti, bergamoto-wy, jałowcowy. Większość z nich podwyższa również zdolność organizmu do zwalczania infekcji - dotyczy to zwłaszcza olejku ti.
Nigdy nie powinno się stosować masażu u kogoś, kto ma wysoką temperaturę (zresztą osoba z gorączką sama nie zechce tego zabiegu). W tej sytuacji najlepszym sposobem jest zwilżenie albo spryskanie chorego olejkiem rozcieńczonym w letniej wodzie. Jeszcze lepsza jest ciepła kąpiel z dodatkiem olejku, oczywiście jeśli chory czuje w sobie dość siły, aby wziąć kąpiel.
429

Jeśli choroba atakuje drogi oddechowe (nos, gardło, płuca), bardzo korzystne są inhalacje, czyli wdychanie gorącej pary z dodatkiem olejku aromatycznego. Olejki dobrze jest również roz-pryskać w pokoju za pomocą specjalnych urządzeń, można też spowodować ulatnianie się olejku umieszczając kropelkę na żarówce albo innym źródle ciepła w rodzaju kaloryferu. Zob. też inhalacje, epidemie.
Kontaktowe choroby zakaźne. Kontaktowe choroby zakaźne są infekcjami przenoszonymi bezpośrednio z jednej osoby na drugą w odróżnieniu od pozostałych chorób zakaźnych, które mogą rozprzestrzeniać się przez powietrze, wodę lub innymi drogami zakażenia. Trzeba jednak przyznać, że najczęściej mówi się po prostu o chorobach zakaźnych bez rozróżnienia metod, jakimi się przenoszą. Olejki aromatyczne w bezpośrednim otoczeniu, zwłaszcza stosowane w postaci regularnych kąpieli, są doskonałą ochroną przed chorobami zakaźnymi, przede wszystkim typu kontaktowego.
Zanokcica
Zanokcica, czyli wrzód paznokcia, jest infekcją opuszki palca od strony paznokcia, często drążącą pod paznokieć. Zwykle przy tej dolegliwości zbiera się ropna wydzielina, jeśli zostaje ona uwięziona pod paznokciem, stan jest bardzo bolesny. Niekiedy zachodzi konieczność usunięcia paznokcia.
Leczenie polega na ciągłym przykładaniu do palca gorących kompresów, które zmienia się natychmiast po ostudzeniu. Przyśpiesza to wyciąganie ropy i gojenie rany. Do kompresów stosuje się olejek bergamotowy, rumiankowy lub lawendowy. Od chwili pęknięcia wrzodu i usunięcia wydzieliny ropnej, należy już stosować czysty olejek lawendowy. Całość bandażuje się gazą i przymocowuje cienkim kawałkiem lepkiego plastra. Nie należy oklejać plastrem zbyt dużej powierzchni, inaczej zahamowany zostanie dostęp powietrza. To z kolei spowoduje, że rana zwilgotnieje i proces gojenia będzie przebiegał znacznie wolniej.
430

Duże ilości witaminy C są cennym uzupełnieniem leczenia olejkami. Nie zaszkodzi także bardziej szczegółowo przyjrzeć się sposobowi odżywiania chorej osoby. Zdarza się bowiem często, że zanokcica atakuje ludzi, których dieta jest niewłaściwa.
Zapalenia
Zapalenie jest jednym ze sposobów, w jaki organizm odpowiada na uszkodzenia mechaniczne lub inne zagrożenia. Mogą je wywołać bakterie, urazy lub kontakt z czynnikami drażniącymi. W każdym razie zapalenie stanowi sygnał, że system obronny został uruchomiony. Z tego punktu widzenia zapalenie jest procesem pożytecznym, ponieważ zwiększony dopływ krwi i podniesiona miejscowo temperatura neutralizują infekcję i przyśpieszają wyleczenie.
Jednakże zapalenie często trwa nadal, dłużej niż usprawiedliwia to proces ozdrowienia, powoduje znaczny ból, podrażnienie, i w takiej sytuacji należy je usunąć. Olejek rumiankowy jest najskuteczniejszym środkiem przeciwzapalnym dzięki swym ochładzającym, kojącym i przeciwbólowym właściwościom. Inne olejki to lawendowy, mirra (zwłaszcza jeśli zapalenie wiąże się z raną, która goi się powoli).
Jeśli zapaleniu towarzyszą bolesne obrzęki, najlepsze są gorące kompresy, a kiedy zapalenie ma charakter powierzchniowy, jak w przypadku dermatitis, przemywanie chłodnym roztworem któregokolwiek z wymienionych olejków jest znacznie skuteczniejsze. Należy dodać kilka kropli rumiankowego olejku do przegotowanej i ostudzonej do temperatury ciała wody i delikatnie przemywać powierzchnie dotknięte zapaleniem.
Zapalenia mogą mieć charakter wewnętrzny, przykładem jest tu artretyzm, zapalenie pęcherza moczowego itd., a metody ich leczenia podałam w hasłach opisujących poszczególne stany chorobowe.
431

Zaparcia
Wiele olejków aromatycznych może leczyć zaparcia, nie należy jednak traktować olejków jako środków przeczyszczających.
Najskuteczniejszą metodą aromatoterapeutyczną w likwidowaniu zaparć jest masaż brzucha, zawsze zgodny z kierunkiem ruchu wskazówek zegara. Każdy może się go łatwo nauczyć i wykonywać codziennie w domu. Najlepszymi olejkami są olejki majerankowy i rozmarynowy, używane razem lub osobno, czasami dodawałam jeszcze do nich niewielkie ilości olejku z czarnego pieprzu lub kopru. Kilka filiżanek herbaty koperkowej dziennie stanowi w takich przypadkach doskonałą terapię uzupełniającą.
Najważniejszą częścią terapii przy zaparciach jest odpowiednia dieta. Nie oczyszczone, nie rafinowane węglowodany, surowe warzywa i owoce, pożywienie bogate w błonnik oraz duże ilości wody, soków i herbat ziołowych powinny stanowić podstawę diety. Natomiast tłuszcze, produkty mleczne, oczyszczane cukry i skrobie , muszą być zredukowane do minimum.
Czasami zaparcia wynikają ze stresu, stanów lękowych i innych problemów emocjonalnych, częstokroć ukrytych. W takich przypadkach aromatoterapia jest subtelną metodą usuwania przyczyn, a nie tylko skutków choroby. Delikatny masaż całego ciała, wykonywany przez troskliwego terapeutę, w połączeniu z dobrze dobranym olejkiem do kąpieli, jakich pacjent będzie zażywał pomiędzy wizytami, na pewno zredukuje wszelkie stresy i lęki. Oczywiście, jeśli problemy emocjonalne mają charakter bardzo długotrwały i zadawniony, może minąć wiele tygodni czy nawet •miesięcy, nim da się zauważyć poprawę. Olejki aromatyczne powinny odzwierciedlać doraźne i długoterminowe potrzeby pa-, cjenta w większym nawet stopniu niż wymogi stanu fizycznego jelit, choć zawsze delikatny masaż brzucha i zmiany w diecie ułatwią uzyskanie poprawy. Z kolei poprawa stanu fizycznego bez wątpienia podniesie morale, doda otuchy i pozwoli na zbudowanie więzi zaufania pomiędzy pacjentem a terapeutą, który tym skuteczniej będzie mógł prowadzić leczenie na subtelnym poziomie, jakim jest psychika człowieka.
432

Zatok zapalenie
Zatoki są wgłębieniami kostnymi znajdującymi się wokół nosa. Działają one jako rezonatory dla dźwięków wydobywających się ze strun głosowych. Ich znaczenie najłatwiej zrozumieć porównując dźwięk normalny z tym, jaki powstaje, kiedy nos i przylegające do niego zatoki są zablokowane.
Zatoki wyściela błona śluzowa przypominająca tę, która znajduje się w nosie, toteż infekcja nosa może łatwo rozprzestrzenić się na zatoki. Ponieważ otwory prowadzące z nosa do zatok są bardzo wąskie, łatwo ulegają zamknięciu, kiedy błona śluzowa nosa spuchnie podczas przeziębienia, kataru siennego albo zwykłego. W ten sposób infekcja zostaje jakby usidlona wewnątrz zatok.
Ostry atak zapalenia zatok następuje zwykle po przeziębieniu itd. czasem powoduje go wilgotne, zimne powietrze. Ostry atak bywa tak bolesny, z tak silnym bólem głowy, że nie można nią poruszyć. Chory czuje się całkowicie rozbity i może mieć gorączkę. Ostre zapalenie zatok wymaga niezwłocznej pomocy, albowiem istnieje groźba, choć stosunkowo nieduża, dalszego rozprzestrzenienia się infekcji, aż do wystąpienia zapalenia opon mózgowych (memngitiś).
Chroniczne, inaczej mówiąc przewlekłe, zapalenie zatok powoduje tępy ból w okolicy czoła, pomiędzy oczyma i w kości policzkowej oraz stałe uczucie zatkanego nosa. Ono również powinno być starannie leczone, aż do czasu, gdy infekcja ustąpi.
Najlepszą metodą leczenia są częste (pięć-sześć razy w ciągu dnia) inhalacje. Skuteczne są następujące olejki: eukaliptusowy, lawendowy, miętowy, sosnowy, tymiankowy i ti. Zalecam częste zmienianie tych olejków. Olejki lawendowy i tymiankowy są najlepsze, kiedy zapaleniu towarzyszy silny ból, eukaliptusowy, miętowy i sosnowy oczyszczają zatkane kanały, natomiast ti jest ze wszystkich wymienionych olejków najsilniejszym antyseptykiem, co jest bardzo ważne dla zdławienia infekcji.
Olejek czosnkowy przeczyszcza, odtruwa i dezynfekuje, a więc należy włączyć mnóstwo świeżego czosnku do diety każdego chorego na zapalenie zatok. Podczas zaostrzenia należy podawać
28 - Aromatotefapia od A do Z
433

czosnek w najbardziej skoncentrowanej formie, to znaczy pod postacią tabletek i kapsułek.
Niektóre rodzaje pożywienia, zwłaszcza produkty mleczne i mączne, sprzyjają zapaleniu zatok, ponieważ pobudzają one wydzielanie śluzu. Podczas ostrego zapalenia zatok należy z diety .całkowicie wykluczyć na parę dni mleko wraz z przetworami i wszystkie potrawy na bazie mąki pszennej. Osoby, które cierpią na przewlekłe zapalenie zatok, powinny wykluczyć to wszystko z jadłospisu nawet na parę miesięcy i dopiero po wyleczeniu wprowadzić na nowo w małych ilościach. Kozie i owcze mleko oraz ich przetwory są czasami lepiej tolerowane przez organizm niż mleko krowie.
Można zastosować specjalne techniki masażu twarzy dla przyśpieszenia oczyszczania nosa i zatok ze śluzu, ale podczas naprawdę dużego zaostrzenia bywa to raczej nieprzyjemne dla chorego. Masaż taki można zacząć po jednym albo dwóch dniach, ewentualnie po tym, jak inhalacje pomogą na tyle przeczyścić nos, aby chory mógł znieść dotyk. Bardzo lekkie opukiwanie ciała ponad zaatakowanymi zatokami stosuje się czasem razem z uciskaniem odpowiednich punktów akupunkturowych, wykorzystuje się również metodę kolistego masażu, zataczającego coraz szersze kręgi wokół łuków brwiowych i policzków.
Akupunktura jest bardzo skuteczną metodą leczenia zapalenia zatok i można się jej poddać równolegle z aromatoterapią. Zob. też katar.
Zazdrość
Niektórym olejkom przypisuje się zdolność niwelowania uczucia zazdrości. Wymienia się tutaj olejki: różany, benzoesowy i rumiankowy.
Wszystkie wymienione olejki mają charakter uspokajający, przytępiający, generalnie odprężający i kojący, co w połączeniu z deliktatnością i wnikliwością terapeuty może wywołać u zazdrosnej osoby bardziej konstruktywne spojrzenie na własną sytuację.
! 434                                                          '

Zazdrość, jak każdy inny rodzaj emocji, może przybierać różne formy. Osoba zazdrosna może wrzeszczeć z wściekłości albo zagłębić się w sobie i własnej depresji. Oczywiście wybór olejku lub olejków oraz sposobów ich użycia zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta w danym momencie, musi być bardzo starannie przemyślany, co wymaga od terapeuty ogromnej wiedzy i intuicji.
Ząbkowanie
Przykrości związane z ząbkowaniem i inne dolegliwości zdrowotne, na jakie cierpią niemowlęta w okresie wyrzynania się zębów, można znacznie zminimalizować stosując olejki aromatyczne, głównie rumiankowy i lawendowy.
Kiedy ząb wyrzyna się na powierzchnię dziąsła, dziecko "ma zaczerwieniony policzek, może być niespokojne, dużo płacze i nie może zasnąć. Zdarza się również, że podczas ząbkowania ogólna odporność spada. Przeziębienia, kaszle, bóle ucha i kolki są znacznie częstsze w tym czasie, pojawiają się wysypki.
Wszystkie nieprzyjemności związane z ząbkowaniem, podobnie jak skutki uboczne tego procesu, można łagodzić stosując olejki aromatyczne. Najprostszą metodą jest masowanie "chorej" strony twarzy dziecka jedno- lub dwuprocentowym olejkiem rumiankowym. Starsze dzieci, u których wyrzynają się dalsze zęby po obu stronach równocześnie, powinno się poddawać masażowi obustronnemu. Niebieski olejek rumiankowy wydaje się bardziej skuteczny od innych odmian, a więc należy wpuścić jedną lub dwie krople (nigdy więcej) olejku do pięciomililitrowej łyżki-miarki z olejem bazowym, rozmieszać i delikatnie masować zaczerwieniony policzek. Zdarza się, że ząbkujące dziecko pociera sobie jedno ucho. Może tak być dlatego, że ból z dziąsła przenosi się na ucho, albo dlatego, że równocześnie wystąpiła jakaś infekcja. W takim przypadku należy rozszerzyć powierzchnię masowaną również na miejsce wokół ucha. Olejek przed użyciem trzeba rozgrzać w dłoni. Podczas chłodów lepiej jest nawet rozgrzać go nad parą.
435

Ząbkujące niemowlę jest często bardzo niespokojne i nie może usnąć. W tej sytuacji kropelka olejku lawendowego lub rumiankowego w kąpieli (olejek zawsze należy najpierw rozpuścić) albo na ubranku lub bieliźnie pościelowej rozwiąże ten problem. O ile olejek rumiankowy uważam za najlepszy do masowania twarzy, olejek lawendowy skutecznie sprowadza sen. Można jednak trochę poeksperymentować i sprawdzić, który i do czego jest najodpowiedniejszy dla twego dziecka.
Homeopatyczne pigułki rumiankowe również bardzo ułatwiają ząbkowanie i można je stosować równocześnie z zewnętrznym sposobem użycia olejku rumiankowego. Zob. też dzieci a a r o -matoterapia, lawendowy p l ej e k, rumianek, ucha zapalenie.
Zespół przedmiesiączkowy
Określenie "zespół przedmiesiączkowy" odnosi się do wielu dolegliwości, odczuwanych przez kobiety na tydzień lub dziesięć dni przed spodziewaną miesiączką. W ekstremalnych przypadkach okres ten wydłuża się <io dwóch tygodni, do połowy cyklu, czyli zaczyna się w momencie owulacji i trwa aż do początku nowej miesiączki.
Do symptomów fizycznych należą: zatrzymywanie płynów, nadwrażliwość piersi, opuchnięty brzuch, bóle głowy i nudności. Ponadto na poziomie emocjonalnym wiele kobiet odczuwa depresję, skłonność do płaczu, irytację, rozkojarzenie, podczas gdy inne stają się wybuchowe, demonstrując całkowitą zmianę osobowości.
Różne olejki aromatyczne i techniki aromatoterapeutyczne bardzo skutecznie obniżają powagę problemu, pozwalając przezwyciężyć trudności, chociaż osobiście sądzę, że najlepiej jest łączyć wszystkie te sposoby z odpowiednim odżywianiem.
Drenujący masaż limfatyczny, najlepiej z olejkiem geraniowym lub rozmarynowym, może zminimalizować lub całkowicie zapobiec zatrzymywaniu się płynów. Działa najskuteczniej, kiedy masaż taki wykonuje się dwa razy w tygodniu, początkowo przez dwa albo
436

trzy tygodnie, a potem raz w miesiącu. Moment, w którym powinno się zastosować masaż, to dzień lub dwa przed terminem, kiedy zwykle zaczyna się odczuwać zatrzymywanie płynów. Kobiety, u których zjawisko to przybiera szczególnie intensywną formę, powinny poddawać się zabiegowi masażu limfatycznego dwa razy w miesiącu. Ta technika jest wyjątkowo skuteczna w większości przypadków. Dosyć często zwalczenie zjawiska zatrzymywania' płynów usuwa automatycznie inne symptomy. Wiele kobiet zauważa, że depresja albo podenerwowanie również jest znacznie mniej nasilone po takich zabiegach, nawet jeśli teoretycznie ma usuwać wyłącznie fizyczne aspekty syndromu.
Olejki bergamotowy, rumiankowy i różany skutecznie obniżają depresję i rozdrażnienie. Jak w przypadku wielu dolegliwości leczonych metodami aromatoterapeutycznymi, masaż jest najlepszym sposobem, ale kąpiele stanowią cenne uzupełnienie.
Kuracja uzupełniająca z olejkiem z wiesiołka dwuletniego oraz witaminami B6 i B complex dają bardzo dobre wyniki, a rozwinięte w ostatnich latach szersze programy dietetyczne przynoszą jeszcze lepsze rezultaty. Diety te polegają na całkowitym wykluczeniu rafinowanych skrobi, przetwarzanej żywności i dodatków, zredukowaniu ilości cukru, herbaty, kawy i alkoholu oraz na wprowadzeniu tak zwanej żywności "całościowej" ze szczególnym uwzględnieniem świeżych owoców i warzyw.
Niezwykle pomaga ograniczenie, a najlepiej porzucenie palenia. Jak na ironię, wiele dolegliwości, do usunięcia których dąży pacjentka, daje się chwilowo załagodzić środkami, jakich powinna właśnie unikać. Jeśli jednak w chwili napięć i depresji kobieta zdoła przemóc w sobie pociąg do herbaty, kawy, cukru, papierosa czy alkoholu, zauważy, że na dłuższą metę ograniczenia te przyniosą ulgę w postaci złagodzenia dolegliwości zespołu przedmiesiącz-kowego.
Łagodne ćwiczenia w rodzaju pływania, jogi czy po prostu spacerów, kiedy kobieta czuje depresję albo nieuzasadnioną złość, są również bardzo skutecznym środkiem zaradczym.
437

"Zimno" -> opryszczka zwykła.
Ziołolecznictwo
Ziołolecznictwo jest najstarszą w świecie dziedziną medycyny, niewątpliwie starszą niż jakiekolwiek pisane źródła. Człowiek pierwotny obserwował prawdopodobnie chore zwierzęta poszukujące tych czy innych roślin, zauważył także na pewno leczniczy wpływ niektórych ziół zbieranych jako pożywienie. Z badań społeczności "prymitywnych", których styl życia zachował się w niezmienionej postaci do dwudziestego wieku, oraz ze świadectw archeologicznych wynika, że większą częścią tej wiedzy dysponowały w poszczególnych plemionach i klanach pojedyncze osoby - szamani. Tradycje przekazywano ustnie w ramach jednej rodziny z ojca na syna, z matki na córkę. W cmentarzyskach neandertal-skich, których wiek ustalono na około sześćdziesiąt tysięcy lat, udało się zidentyfikować ponad czternaście różnych przypraw, z czego przynajmniej jedenaście ma znane nam właściwości lecznicze.
Kompleksowe, pełne wyrafinowania systemy ziołolecznicze istniały na Dalekim Wschodzie co najmniej trzy tysiące lat temu, a źródła pisane dowodzą jego rozkwitu w Egipcie już na tysiąc pięćset lat przed Chrystusem.
Współcześni zielarze używają całych roślin, świeżych lub wysuszonych, spreparowanych na różne sposoby jak: nalewki, napary czyli herbatki, tinktury, płynne ekstrakty, tabletki, kremy, maści. Bardzo ważną rzeczą jest stosowanie całej rośliny. W przeciwieństwie do farmaceutów zielarze nie wyodrębniają poszczególnych aktywnych składników roślinnych, lecz posługują się nimi w takim połączeniu z innymi kompleksowymi strukturami chemicznymi, jakie występują w danej roślinie. To właśnie prawdopodobnie decyduje o tym, że preparaty roślinne bardzo rzadko mają jakiekolwiek skutki uboczne. Chodzi o to, że te substancje, które laboratoria farmaceutyczne dyskwalifikują jako "zanieczyszczenia", wyrównują i uzupełniają działanie owego składnika.
438

Ziołolecznictwo i aromatoterapia doskonale się uzupełniają. Jedno i drugie wykorzystuje lecznicze właściwości roślin, chociaż w różny sposób, przy czym wiele roślin ma swoje miejsce w obydwu systemach. Bardzo niewielu ludzi wyspecjalizowało się w obydwu dziedzinach naraz, ale większość aromatoterapeutów potrafi w razie potrzeby skierować swego podopiecznego do wykwalifikowanego zielarza, zwłaszcza jeśli dostrzeże konieczność uzupełnienia leczenia aromatoterapeutycznego z olejkami stosowanymi zewnętrznie w postaci kąpieli, masaży itp. innymi środkami i technikami zielarskimi. I na odwrót, lekarz-zielarz często stwierdza, że jego pacjent bardzo skorzysta na aromatoterapii, przede wszystkim jeśli choroba wynika ze stresu.
Ziołowe herbatki
Herbatki ziołowe, inaczej mówiąc napary, stanowią doskonałe uzupełnienie leczenia olejkami aromatycznymi. W wielu przypadkach można się posłużyć naparem albo wysuszonym zielem z tej samej rośliny, z jakiej pochodzi stosowany przez nas olejek (na przykład z rumianku, kopru, cytryny, werbeny, mięty, rozmarynu i in.). Równoczesne picie herbatki znacznie pogłębia właściwości i wzmacnia efekty odpowiedniego ziółka, którego używamy w kąpieli albo masażu. Kiedy to jest możliwe, nie zaszkodzi też wybrać ziół, które wzmocnią właściwości stosowanego akurat przez nas olejku, przy czym mogą to być materiały roślinne stosowane w ziołolecznictwie, ale pomijane w aromatoterapii.
Metoda przygotowania naparu jest identyczna jak parzenie zwykłej herbaty. Wrzątek wylewa się na świeże lub wysuszone rośliny i pozostawia do naciągnięcia przez pięć do dziesięciu minut.
Najbardziej popularne herbatki ziołowe są dostępne w postaci gotowych torebek do zaparzania. Niestety, torebki takie zawierają zazwyczaj za mało wysuszonych ziół, by mogły one odnieść jakiś skutek terapeutyczny. Powinno się w takich przypadkach zaparzać dwie torebki od razu, albo wypijać podwójne ilości naparów.
439

Chociaż niektórzy autorzy radzą dodawać kilka kropli olejku aromatycznego na filiżankę naparu z ziół lub szklankę soku owocowego, jest to praktyka, którą zdecydowanie odradzam. Olejki eteryczne nie rozpuszczają się w wodzie, a skoro napar i sok owocowy w przeważającej części stanowi woda, przyjmowane w ten sposób olejki pozostają nie rozcieńczone. W różnych hasłach tej książki pisałam już niejednokrotnie, że nie rozcieńczone olejki 'eteryczne mogą spowodować poważne uszkodzenie błony śluzowej żołądka. Z zasady uważam, że doustne przyjmowanie olejków aromatycznych jest potencjalnie dużym zagrożeniem, którego powinno się zdecydowanie unikać. Niemniej w bardzo rzadkich przypadkach, kiedy postępowanie takie zaleca doświadczony terapeuta, można i w ten sposób używać olejków eterycznych, ale zawsze po uprzednim rozcieńczeniu ich w odpowiednim rozpuszczalniku.
Zmarszczki
Zmarszczki pojawiają się w miarę starzenia się skóry, ponieważ tkanka łączna, stanowiąca większą część warstw wewnętrznych, traci swoją elastyczność. Proszę sobie wyobrazić bandaż elastyczny. Kiedy jest nowy, łatwo się kurczy po rozciągnięciu, ale kiedy się zestarzeje, pozostaje rozciągnięty, zamiast wrócić do poprzedniego stanu. Podobnie skóra, która nieustannie rozciąga się podczas uśmiechu, marszczenia brwi, ruchów gałek ocznych szybko wraca do swego początkowego wymiaru, kiedy jest młoda, ale nie wtedy, gdy tkanka łączna się postarzała.
Regularny masaż z olejkami aromatycznymi zmniejsza ilość zmarszczek, niemniej najlepszym czasem na rozpoczęcie takich zabiegów jest moment, kiedy zmarszczki jeszcze się nie pojawiły. Masaż pobudza miejscowe krążenie, dzięki czemu zapewnia właściwe odżywienie i utlenienie krwi w naczyniach włosowatych, przebiegających w wewnętrznych warstwach skóry. Komórki znajdujące się w wewnętrznych warstwach skóry potrzebują tlenu do wzrostu i dla zdrowia, tak samo, jak potrzebuje tego każda
440

komórka naszego organizmu. Masaż wykonywany bezpośrednio na twarzy powinien być bardzo delikatny, ponieważ wszelkie naciąganie pogarsza tylko sytuację. Natomiast owłosioną skórę głowy powinno się masować bardzo energicznie. Zabieg ten poprawi krążenie w całej głowie. Jest to coś, co można łatwo wykonać samemu w domu, po prostu wystarczy pocierać skórę tak samo, jak podczas mycia włosów i opukiwać opuszkami palców. Masaż dostarczający tlenu poprawi napięcie mięśni leżących pod skórą, co również zapewni jej lepszy wygląd.
Najskuteczniejsze olejki w zwalczaniu zmarszczek to: kadzi-dłowcowy i neroli, obydwa stosowane w pielęgnacji skóry od tysięcy lat. Egipcjanie używali kadzidłowca w kosmetyce, w balsamowaniu zwłok oraz podczas ceremonii religijnych. Wydaje się, że działa on na skórę ochronnie i zabezpieczająco. Niekiedy pozwala nawet na usunięcie już istniejących zmarszczek. Natomiast na pewno zawsze zapobiega tworzeniu się nowych. Neroli jest pożyteczny przede wszystkim z tego względu, że pobudza w organizmie produkcję nowych komórek. Skóra pozostaje więc gładka, ponieważ proces starzenia się tkanki łącznej zostaje zahamowany.
Bardzo ważne jest zastosowanie odpowiedniego oleju bazowego. W przypadku zmarszczek lepsze są tłustsze bogatsze oleje, na przykład awokadowy lub jojoba z dodatkiem dwudziestu pięciu procent oleju z kiełków pszenicy.
Wszystko, co jest ogólnie korzystne dla zdrowia, poprawia także wygląd. Chodzi tu przede wszystkim o wszelkiego rodzaju ćwiczenia fizyczne, które podobnie jak masaż poprawiają krążenie i właściwe napięcie mięśni.
Ważną rzeczą jest odpowiednia dieta bogata w witaminy: B, C, i E. Może nam pomóc sztuczne uzupełnienie diety witaminami i solami mineralnymi. Palenie tytoniu, alkohol oraz nadmierne ilości kawy i herbaty obniżają witalność skóry i zwiększają skłonność do zmarszczek.
Zauważyliście zapewne, że przez cały czas mówiłam wyłącznie o wewnętrznej warstwie skóry. Naskórek (epidermis) tworzą komórki, które już są martwe, podobnie jak włosy i paznokcie.
441

Chcąc więc poprawić wygląd skóry, musimy zawsze mieć na uwadze żywe warstwy, gdzie stale przebiega proces tworzenia nowych komórek.
Zonoterapia
Zonoterapia jest po prostu innym określeniem refleksologii. Założenie tej terapii stanowi fakt, że różne punkty na stopach (czyli "żony" właśnie) odpowiadają poszczególnym organom lub tkań-, kom naszego organizmu. Zob. też refleksologia.
Zwichnięcia
Najlepszą metodą leczenia zwichnięć są zimne kompresy i niezbyt ciasny opatrunek z bawełnianego bandaża. Zwichnięć nigdy nie należy masować!
Zwichnięcie to taki rodzaj urazu stawowego, przy którym następuje uszkodzenie ścięgien podtrzymujących staw. Staw bywa zazwyczaj opuchnięty, gorący i bolący. Najlepsze są w takich' przypadkach przeciwbólowe olejki aromatyczne, w rodzaju rumiankowego lub lawendowego. Obydwa nie tylko obniżają ból, ale również działają przeciwzapalnie i ochładzająco. Staw musi mieć możliwie dobre warunki do odpoczynku, opatrunek z bandaża także jest bardzo ważny, gdyż wspiera ścięgna do czasu, aż się zagoją. Im mniej poruszamy stawem, tym szybciej następuje wyzdrowienie ścięgien. Zimne kompresy należy zmieniać tak często, jak jest to możliwe.
Staw skokowy jest tym stawem, który najczęściej ulega zwichnięciu. Jeśli to dotknęło jakikolwiek inny staw, należy go leczyć bardzo starannie i skorzystać z porady lekarza, ponieważ opuchlizna może oznaczać małe złamanie, synovitis lub inną dolegliwość. Zob. też kompresy.


Z
Żeń-szeń
Żeń-szeń {Panax ginseng lub Panax quinquefolium) może czasami znaleźć zastosowanie w aromatoterapii, zwłaszcza kiedy pacjent jest osłabiony.
Używano go na Wschodzie, przede wszystkim w Chinach i Korei od tysięcy lat jako środka tonizującego i pobudzającego, a przypisywano mu tyle właściwości, że przeszedł do legendy. Uważano go powszechnie za afrodyzjak, chociaż jego działanie w tym zakresie wypływa niewątpliwie z prostego faktu, że zażywająca go osoba czuje się lepiej i jakby ma w sobie więcej energii.
Jest to środek rzeczywiście użyteczny w chwilach kryzysu czy podczas rekonwalescencji, niemniej trzeba pamiętać, że nie wolno go przedawkować ani nadużywać. Tylko przez bardzo krótki okres czasu można pobierać do 1200 miligramów dziennie w postaci kapsułek, na przykład po silnych przeżyciach psychicznych lub po odniesieniu poważnych ran fizycznych, kiedy organizm musi sprostać nienormalnie dużym obciążeniom w krótkim okresie czasu. Dzienna dawka nie może natomiast przekraczać sześciuset miligramów, jeśli się zażywa ten preparat dłużej niż parę dni, jak w przypadku rekonwalescencji.
443

Żołądek
Olejki aromatyczne mogą zniszczyć błonę śluzową żołądka. Z tego powodu, podobnie jak inni aromatoterapeuci, sprzeciwiam się praktyce doustnego przyjmowania olejków aromatycznych, nawet jeśli zostaną uprzednio rozcieńczone. Wypicie nie rozcieńczonego olejku może spowodować chroniczne owrzodzenie żołądka, bardzo trudno poddające się leczeniu, lecz nawet rozcieńczony olejek stanowi pewne zagrożenie.
Równocześnie jest to najmniej skuteczny sposób użycia olejków aromatycznych, ponieważ poprzez przewód pokarmowy szybciej wydostają się one z organizmu, niż kiedy są wdychane albo absorbowane przez skórę.
Niektóre dolegliwości żołądkowe jak niestrawność, mdłości itp. można skutecznie leczyć za pomocą masażu lub zimnych kompresów na okolice żołądka.
Żółtaczka
Nieliczne olejki aromatyczne mogą leczyć żółtaczkę, chciałabym jednak podkreślić, że jest to poważna choroba i że chory powinien skorzystać z pomocy lekarza. Postępowanie aromatoterapeutyczne może być tylko uzupełnieniem leczenia podstawowego, przynosząc pewną ulgę i wzmacniając siły własne organizmu w procesie wyzdrowienia.
Najkorzystniejsze są olejki: rumiankowy i miętowy, które w początkowym stadium choroby usuwają nudności, oraz cytrynowy, rozmarynowy i tymiankowy, które wzmacniają wątrobę. Jean Yalnet wymienia również olejek geraniowy, ale ja osobiście nie mam doświadczenia w użyciu tego olejku przy żółtaczce.
Korzystny jest bardzo delikatny masaż całej powierzchni ciała w okolicy wątroby, żołądka i brzucha. Jeśli wątroba jest zbyt obrzmiała, aby masaż mógł przynieść ulgę, należy zastosować zimne kompresy z olejku rumiankowego, rozmarynowego lub tymiankowego. Jeśli pacjent czuje się dostatecznie dobrze, aby wziąć kąpiel, należy wpuścić do wody sześć do ośmiu kropli olejku
444        '

rumiankowego lub rozmarynowego, co bardzo wzmacnia wątrobę. Jeśli zachodzi konieczność zmiany olejku do kąpieli, zamiast olejku rumiankowego i rozmarynowego można zastosować olejek cytrynowy, miętowy lub tymiankowy, jednak ograniczając ich ilość do trzech kropli, ponieważ wszystkie te olejki są potencjalnymi bodźcami drażniącymi dla skóry w większym stężeniu.
Okres rekonwalescencji w przypadku żółtaczki jest bardzo długotrwały, charakteryzuje się ogólnym osłabieniem i kłopotami trawiennymi trwającymi wiele miesięcy, a czasami nawet dłużej. W tym okresie aromatoterapia oddaje największe usługi. Kąpiele i masaże, które tonizują i pobudzają cały organizm na równi z wątrobą i systemem trawiennym są w tym czasie bardzo potrzebne. Zdarza się, że rekonwalescent ulega silnej depresji, należy więc rozważyć włączenie do terapii również olejków antydepresyjnych. Uważam, że najlepszy jest w tym wypadku olejek bergamotowy, zawsze skuteczny w okresach rekonwalescencji. Zob. też h e patyk i, wątroba.
Żylaki
Nienormalne obrzmienie żył w nogach jest objawem ogólnie wadliwego funkcjonowania układu krążenia z utratą elastyczności ścian naczyń żylnych zwłaszcza w obrębie zastawek. Kiedy zastawki działają prawidłowo, nie dopuszczają one do cofania się krwi z powrotem (z serca), jeśli zaś ich wydajność słabnie, część krwi może się zastać w żyłach. To powoduje puchnięcie i skręcanie się naczyń żylnych, a w konsekwencji ból i nienormalne przemęczenie w nogach. Skłonność do wad zastawek bywa dziedziczna ale najczęstszymi przyczynami są nadmiernie długie przebywanie w pozycji stojącej, niewłaściwe odżywianie i otyłość - bardzo często połączenie dwóch lub więcej wymienionych czynników. Ciąża również może dać początek żylakom ze względu na zwiększenie wagi ciała i ciśnienia w okolicy miednicy.
Leczenie aromatoterapeutyczne polega generalnie na polepszeniu ogólnego napięcia i elastyczności żył. Należy je łączyć
445

z poradą dietetyczną i nie tylko. Jednym z najważniejszych olejków, wzmacniających żyły, jest olejek cyprysowy. Nadaje się do kąpieli, a także do zastosowania na skórze, ponad miejscem, gdzie występują żylaki. Masaż bowiem trzeba zawsze wykonywać ponad powierzchniami z rozszerzonymi żyłami (to znaczy w tej części nogi, która znajduje się bliżej serca) i nigdy poniżej żylaków, ponieważ to tylko zwiększy w nich ciśnienie. Do masażu stosujemy trzyprocentowy olejek cyprysowy albo przyrządzamy odpowiedni krem. Krem jest chyba wygodniejszą formą, ponieważ chory może . go stosować samodzielnie w domu.
Olejek czosnkowy w postaci kapsułek i drażetek najlepiej wzmacnia system krążenia, zaleca się przyjmowanie trzech kapsułek dziennie, także spożywanie dużych ilości czosnku w potrawach. Początkowo należy podawać witaminy E i C, na dłuższą jednak metę należy zadbać o odpowiedni poziom tych witamin w pożywieniu.
Odpoczywanie przynajmniej dziesięć minut dziennie w pozycji z nogami ułożonymi powyżej głowy jest bardzo korzystne i przynosi natychmiastową ulgę. Doskonałym ćwiczeniem są odwrócone pozycje z jogi, równia oraz po prostu leżenie na podłodze z nogami i stopami opartymi na krześle.
Gimnastyka jest zawsze bardzo korzystna, szczególnie zaś joga i pływanie. Spacery, łagodne ćwiczenia napinające są bardzo odpowiednie przy żylakach, natomiast biegi, podskoki, aerobik i inne systemy operujące powtarzanymi wstrząsami mogą wyrządzić więcej szkody niż korzyści. Zresztą wymienione ćwiczenia są tak nieprzyjemne dla każdej osoby z żylakami, że na pewno nie będą uprawiane dłużej niż kilkakrotnie.
Leczenie żylaków może trwać kilka miesięcy, zanim będzie widoczna jakakolwiek poprawa, toteż, jak przy każdej długotrwałej kuracji, należy pamiętać o zmienianiu olejku od czasu do czasu. Alternatywą dla olejku cyprysowego są następujące olejki: lawendowy, jałowcowy, rozmarynowy. Trzeba jednak podkreślić, że bez względu na stosowany olejek najważniejszą rzeczą w leczeniu' żylaków jest wytrwałość i konsekwencja w codziennych zabiegach.

DODATEK A
Niebezpieczne olejki aromatyczne
Olejki aromatyczne z wymienionych poniżej roślin grożą zatruciem organizmu, podrażnieniami skóry itp. i nie powinno się ich stosować w aromatoterapii:
Boldo (liście) - Peumus boldus
Bylica boże drzewko - Artemisia abrotanum
Bylica piołun - Artemisia absinthium
Bylica pospolita - Artemisia vulgaris
Chrzan pospolity - Cochlearia armoracia
Cynamonowiec kamforowy (brązowy) - Cinnamomum camphora
Cynamonowiec kamforowy (żółty) - Cinnamomum camphora
Cynamonowiec cejloński - Cinnamomum zeylanicum
Cynamonowiec wonny - Cinnamomum cassia
Cząber ogrodowy - Satureia hortensis
Cząber górski - Satureia montana
Fenkuł włoski (gorzki) - Foeniculum vulgare
Gaulteria (golteria) rozesłana - Gaultheria procumbens
Goździkowiec korzenny (pączki) - Eugenia caryophyllata
Goździkowiec korzenny (liście) - Eugenia caryophyllata
Goździkowiec korzenny (łodygi) - Eugenia caryophyllata
Jałowiec sawina - Juniperus sabina
Kapusta czarna (gorczyca czarna) - Brassica nigra
Komosa - Chenopodium anthelminticum
Kosodrzewina - Pinus pumilio
447

Kostus - Saussurea lappa
Lebiodka pospolita (oreganum) - Origanum vulgare
Mięta polej - Mentha pulegium
Mięta amerykańska - Hedeoma pulegioides
Migdałowiec (gorzki) - Prunus amigdalis var: amara
Oman wielki - lnula helenium
Origanum hiszpańskie - Thymus capitatus
Potoślin jaborandi - Pilocarpus jaborandi
Ruta zwyczajna - Ruta graveolens
Sasafras - Sassafras albidum
Sasafras brazylijski -Ocotea cymbarum
Tatarak zwyczajny -Acorus calamus acorus
Wrotycz pospolity - Tanacetum vulgare
Żywotnik olbrzymi -Thuja plicata
Żywotnik zachodni - Thuja occidentalis
Powyższa lista została sporządzona przez Roberta Tisseranda dla Międzynarodowej Federacji Aromatoterapeutów (której członkowie nie zalecają stosowania tych olejków). Zamieszczam ją za łaskawym pozwoleniem Autora oraz MFA.
Ponadto istnieją bardzo cenne z punktu widzenia terapeutycznego olejki, których powinno się używać ze świadomością możliwych skutków ubocznych. Za wyjątkiem olejku bergamotowego, który jest absolutnie bezpieczny, jeśli równocześnie nie przebywa się zbyt długo na słońcu, radzę niżej wymienione olejki stosować wyłącznie pod kontrolą wykwalifikowanych i doświadczonych aromatoterapeutów.
Warunkowo toksyczne olejki:
szałwi owy- szałwia (Salvia officinalis) anyżowy - biedrzeniec anyż (Pimpinella anisum)
Istnieją liczne dowody świadczące o występowaniu skutków ubocznych po użyciu olejku szałwiowego. Anyżowy z kolei grozi uszkodzeniem systemu nerwowego, jeśli stosuje się go przez dłuższy okres czasu. Z tego powodu dodałabym te dwa olejki
448

do powyższej listy substancji, których nie powinno się używać
w ogóle                    '
Hyzopowy - hyzop lekarski (Hyssopus officinalis)
Zdania są podzielone co do tego, czy olejek hyzopowy jest
bezpieczny, lepiej więc zrezygnować z jego stosowania.
Epilepsja
Poniższych olejków nie powinny stosować osoby cierpiące na epilepsję, ponieważ środki te mogą wywołać atak:
koperkowy- koper włoski, słodki (Foeniculum vulgare)
hyzopowy - hyzop lekarski (Hyssopus officinalis)
szałwiowy -- szałwia lekarska (Salvia officinalis)
piołunowy - bylica piołun (Artemisia absinthium)
(Oczywiście olejku piołunowego w ogóle nie należy stosować
w aromatoterapii.)
Ciąża
Poniższych olejków nie powinno się stosować podczas ciąży, podobnie jak tych z listy olejków toksycznych i warunkowo toksycznych:
arnikowy - arnika górska (Arnica montana) bazyliowy - bazylia pospolita (Ocymum basilicum) brzozowy - brzoza brodawkowata (Betula alba) cedrowy - cedr atlantycki (Cedrus atlantica) szałwiowo-muszkatołowy - szałwia muszkatołowa (Salvia sclarea) cyprysowy - cyprys wiecznie zielony (Cupressus sempervirens) koperkowy - koper włoski (Foeniculum vulgare) jaśminowy - jaśminek lekarski (Jasminum officinale) jałowcowy - jałowiec pospolity (Juniperis communis) majerankowy - majeran ogrodowy (Origanum majorana) mirra - balsamowiec -mirra (Commiphora myrrha) miętowy - mięta pieprzowa (Mentha piperata) rozmarynowy - rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis) tymiankowy -.macierzanka zwyczajna (Thymus vulgaris) Ponadto olejków lawendowego i różanego powinno się unikać przez pierwsze cztery miesiące ciąży, potem można je używać
29 - Aromatoterapia od A do Z	449

bezpiecznie po odpowiednim rozcieńczeniu (do jednego - półtora procent).
Nadciśnienie
Następujących olejków powinny wystrzegać się osoby cierpiące na
nadciśnienie tętnicze:
hyzopowy - hyzop lekarski (Hyssopus officinalis) rozmarynowy - rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis) szałwiowy - szałwia lekarska (Salvia officinalis) tymiankowy - macierzanka zwyczajna (Thymus vulgaris)
Podrażnienia skóry
Poniższe olejki mogą wywołać podrażnienia skóry, jeśli zostaną użyte w kąpieli. Należy ich używać w bardzo małych ilościach (trzy-cztery krople) i rozcieńczać przed dodaniem do wody. Natomiast osoby o wrażliwej skórze, skłonne do reakcji alergicznych, nie powinny ich stosować w ogóle:
bazyliowy - bazylia pospolita (Ocymum basilicum) cytrynowy - cytryna zwyczajna (Citrus limonum) lemongrasowy - palczatka cytrynowa (Cymbopogon citratus) werbenowy - lippia trójlistna (Lippia citriodóra) melisowy - melisa lekarska (Melissa officinalis} miętowy - mięta pieprzowa (Mentha piperata) tymiankowy - macierzanka zwyczajna (Thymus vulgaris). ti - drzewko ti (Melaleuca alternifolia) Olejek ti u niektórych ludzi wywołuje uczulenia. Poniższe olejki również mogą wywołać podrażnienia skóry jako olejki do masażu i do kąpieli. Trzeba obchodzić się z nimi ostrożnie, stosować stężenia do kąpieli jak przy poprzedniej grupie i nie więcej niż dwuprocentowe, stężenie przy przygotowaniu specyfiku do masażu. Ludzie o wrażliwej skórze nie powinni w ogóle stosować olejków:
z liści cynamonowca cejlońskiego (Cinnamomum zeylanicum) z kopru włoskiego (słodkiego) (Foeniculum vulgare) z igieł jodły syberyjskiej (Ąbies sibirica) z nasion pietruszki (Petrosilinum satimni)
450

z liści korzennika lekarskiego (Pimenta officinalis) tymiankowego - macierzanka zwyczajna (Thymus vulgaris)
Uwrażliwienie na promienie ultrafioletowe
Poniższe olejki mogą powodować uwrażliwienie na promienie ultrafioletowe. Nie powinno się ich stosować równocześnie z kąpielami słonecznymi, lampą kwarcową itp.:
arcydzięglowy - arcydzięgiel Utwór (Angelica archangelica) bergamotowy - pomarańcza bergamota (Citrus bergamia) kminkowy - kmin rzymski (Cuminum cyminum) cytrynowy - cytryna zwyczajna (Citrus limonum) limowy - lima, limeta kwaśna (Citrus aurantifolia) pomarańczowy - pomarańcza chińska (Citrus aurantium) werbenowy - lippia trójlistna (Lippia citriodóra)

DODATEK B
Najważniejsze właściwości olejków aromatycznych
Poniższa lista nie jest wyczerpująca. Prezentuje ona najważniejsze olejki aromatyczne według ogólnej ich przydatności dla wymienionych niżej zastosowań.
/
afrodyzjaki - wzmacniają reakcję o charakterze seksualnym:
szałwia muszkatołowa, jaśminowy, neroli, różany, sandałowy,
ilangowy;
antyafrodyzjaki - obniżają reakcje o charakterze seksualnym:
majerankowy;
antybiotyki - zwalczają infekcje wewnątrz organizmu: czosnkowy;
antydepresyjne - poprawiają nastrój: bergamotowy, rumiankowy, z szałwii muszkatołowej, geraniowy, jaśminowy, lawendowy, melisowy, neroli, petit grainowy, pomarańczowy, różany, sandałowy, ilangowy;
antyseptyczne - miejscowo zapobiegają lub zwalczają infekcje bakteryjne. Wszystkie olejki aromatyczne są antyseptyczne w większym lub mniejszym stopniu. Najskuteczniejsze to:
bergamotowy, eukaliptusowy, jałowcowy, lawendowy, rozmarynowy, sandałowy, ti;
antywirusowe - nie pozwalają na rozwój wirusów: czosnkowy, lawendowy, ti;
bakteriobójcze - zabijają bakterie: bergamotowy, kadżeputowy, eukaliptusowy, czosnkowy, jałowcowy, lawendowy, niaouli, rozmarynowy, ti, ponadto wszystkie pozostałe olejki, choć
452                                                                 '

w mniejszym stopniu bakteriostatyczne, nie dopuszczają do rozwoju bakterii: wszystkie olejki aromatyczne, zwłaszcza wymienione jako antyseptyczne i bakteriobójcze;
cefaliczne -pobudzają aktywność umysłową: bazyliowy, rozmarynowy;
cytofilaktyczne - regenerujące komórki organizmu: wszystkie olejki aromatyczne, zwłaszcza lawendowy, neroli, ti;
dezodorujące - pozbawiające zapachu: bergamotowy, z szałwii muszkatołowej, cyprysowy, eukaliptusowy, lawendowy, neroli, petitgrainowy, z drzewa różanego;
gojące - pomagają w gojeniu ran: benzoesowy, bergamotowy, nagietkowy, rumiankowy, lawendowy, mirra, ti;
grzybobójcze - zabijają albo nie dopuszczają do rozwoju drożdży, pleśni itp.: nagietkowy, lawendowy, mirra, ti;
hepatyczne - wzmacniające wątrobę: rumiankowy, cyprysowy, cytrynowy, miętowy, rozmarynowy, tymiankowy;
immuno-stymulanty - wzmacniające reakcje obronne organizmu na infekcje: czosnkowy, lawendowy, ti;
moczopędne - zwiększają produkcję moczu: benzoesowy, rumiankowy, cedrowy, cyprysowy, koperkowy, kadzidłowcowy, geraniowy, jałowcowy, rozmarynowy, sandałowy;
napotne - wywołujące wystąpienie potów: bazyliowy, rumiankowy, jałowcowy, miętowy, rozmarynowy, ti;
nasenne - przywołujące sen: rumiankowy, lawendowy, neroli, majerankowy, ilangowy;
obniżające ciśnienie krwi - lawendowy, majerankowy, melisowy, ilangowy;
odtruwające - pomagają w usuwaniu z organizmu zanieczyszczeń:
koperkowy, czosnkowy, jałowcowy, różany;
podwyższające ciśnienie krwi - z szałwii muszkatołowej, hyzopo-wy, rozmarynowy;
przeciwbólowe - bergamotowy, rumiankowy, lawendowy, majerankowy, rozmarynowy;
przeciwgorączkowe - bergamotowy, rumiankowy, eukaliptusowy, melisowy, miętowy, ti;        , .
453

przeciwkaszlowe - łagodzące kaszel: lawendowy, sandałowy, tymiankowy;
przeciwzapalne - bergamotowy, nagietkowy, rumiankowy, lawendowy, mirra;
regulujące menstruacje - pobudzają i zwiększają skąpe miesiączkowanie: bazyliowy, rumiankowy, z szałwii muszkatołowej, hyzopowy, jałowcowy, lawendowy, majerankowy, mirra, różany, rozmarynowy;
rozgrzewające - powodują uczucie ciepła i zaczerwienienie po zaaplikowaniu na skórę: z czarnego pieprzu, eukaliptusowy, jałowcowy, majerankowy, rozmarynowy;
rozszerzający naczynia włosowate - majerankowy;
stymulujące - podnoszące aktywność organizmu w ogóle albo jakiegoś organu: z czarnego pieprzu, eukaliptusowy, geraniowy, miętowy, rozmarynowy;
ściągające - uszczelniające tkanki, obniżające utratę płynów:
cedrowy, cyprysowy, kadzidłowcowy, jałowcowy, mirra, różany, sandałowy;
ściągający naczynia włosowate - rumiankowy, cyprysowy, różany;
tonizujące - wzmacniają cały organizm albo poszczególne narządy:
bazyliowy, z czarnego pieprzu, rumiankowy, kadzidłowcowy, geraniowy, jałowcowy, lawendowy, majerankowy, mirra, neroli, różany, ti;
uspokajające - okazują wyciszające działanie na system nerwowy: benzoesowy, bergamotowy, z szałwii muszkatołowej, kadzidłowcowy, jałowcowy, lawendowy, majerankowy, melisowy, neroli, różany, sandałowy;
wykrztuśne - wspomagają odpluwanie flegmy: benzoesowy, bergamotowy, eukaliptusowy, majerankowy, mirra, sandałowy;
wzmacniające macicę - z szałwii muszkatołowej, jaśminowy, różany;
wzmacniające układ nerwowy -- rumiankowy, lawendowy, majerankowy, melisowy, rozmarynowy;
żółciopędne - pobudzające produkcję i przepływ żółci: rumiankowy, lawendowy, miętowy, rozmarynowy.

DODATEK C
Przepisy i receptury
Kąpiele
Odświeżające kąpiele poranne:
4 krople rozmarynowego, 2 krople petitgrainowęgo lub
3 krople rozmarynowego, 3 krople bergamotowego (Powyższe kąpiele nadają się również na popołudnie, dla odświeżenia po pracy, przed zajęciami planowanymi na wieczór.)
Poranne kąpiele przeciwdziałające nadmiernemu przemęczeniu:
3 krople tymiankowego, 2 krople rozmarynowego, l kropla lawendowego lub
2 krople tymiankowego, 3 krople rozmarynowego, l kropla miętowego
(Drugi przepis może wywołać podrażnienia wrażliwej skóry.)
Kąpiel odprężająca przepracowane mięśnie:
3 krople lawendowego, 2 krople majerankowego, l kropla rozmarynowego (na wieczór) lub
3 krople rozmarynowego, 2 krople majerankowego, l kropla lawendowego (na rano)
Kąpiele relaksujące i ułatwiające zaśnięcie:
4 krople lawendowego, 2 krople bergamotowego
455

lub 4 krople lawendowego, 2 krople majerankowego
lub
4 krople neroli, 2 krople rumiankowego
lub
4 krople rumiankowego, 2 krople lawendowego
lub 3 krople lawendowego, 3 krople kadzidłowcowego
lub
3 krople lawendowego
3 krople z szałwii muszkatołowej
(Wszystkie te zestawy poleca się także do obniżania poziomu stresu
i stanów lękowych.)
Kąpiele zalecane przy wystąpieniu objawów przeziębień, grypy
1 innych infekcji wirusowych:
2 krople lawendowego, 2 krople bergamotowego, 2 krople ti
(na wieczór)
lub
2 krople lawendowego, 2 krople rozmarynowego, 2 krople ti
(na rano) lub
3 krople lawendowego, 2 krople tymiankowego, l kropla ti (jeśli występuje ból gardła)
lub 2 krople lawendowego, 2 krople kadzidłowcowego, 2 krople niaouli
(jeśli występuje kaszel)
(Kąpiele te powinno się stosować przy wystąpieniu pierwszych
objawów grypy itp.)
Kąpiele odtruwające:
4 -krople jałowcowego, 2 krople lawendowego (na wieczór)
lub
3 krople geraniowego, 2 krople rozmarynowego, l kropla jałowcowego (na rano)     .
456                                          -

Kąpiele o działaniu afrodyzjakowym:
4 krople sandałowego, l kropla z czarnego pieprzu lub
5 kropli jaśminowego, l kropla z czarnego pieprzu
lub
4 krople różanego, 2 krople neroli                     '
lub
3 krople ilangowego, 2 krople neroli, l kropla bergamotowego
Wszystkie te mieszanki olejków w podanych ilościach zaleca się dla
osób dorosłych na pełnowymiarową wannę. Olejki można dodawać
w czystej postaci albo rozcieńczać na jakiejś bazie przed wlaniem do
wody.
Dla dzieci pomiędzy piątym a dwunastym rokiem życia stosuje się 3-4 krople olejku lub olejków i zawsze rozcieńcza się je na bazie przed dodaniem do wody.
Kąpiele dla niemowląt i małych dzieci:
l kropla rumiankowego, l kropla lawendowego, 5 mililitrów oleju słonecznikowego lub sojowego (kąpiel uspokajająca) lub
l kropla nagietkowego, l kropla mandarynkowego, 5 mililitrów oleju słonecznikowego lub sojowego (kąpiel odświeżająca, poprawiająca stan skóry dziecka)
Zawsze należy rozcieńczyć olejki aromatyczne na bazie przed dodaniem ich do kąpieli. Można zastosować jedną lub dwie stołowe łyżki "kożuchów" z mleka zamiast oleju słonecznikowego czy sojowego.
Kilka przepisów na proste kremy
Zimny krem galenowy 40 gramów oleju migdałowego, 10 gramów wosku pszczelego, 40 gramów wody różanej, 10 kropli różanego absolutu Z powyższej mieszanki powstaje dosyć gęsty krem, który rozwadnia się niemal natychmiast po zetknięciu się ze skórą. Można go stosować jako krem oczyszczający, krem do rąk lub jako rodzaj kremu do specjalnych masaży zamiast' olejku. Zamiast wody
457

różanej można zastosować wodę pomarańczową lub destylowaną i każdy olejek zamiast olejku różanego, w zależności od potrzeb.
Krem z oleju kokosowego 50 gramów oleju kokosowego, 20 gramów oleju migdałowego, 25 gramów wody różanej, wody z kwiatów pomarańczy lub wody destylowanej, 20 kropli wybranego olejku aromatycznego Ten krem jest tłustszy. Nadaje się dla cer suchych, bardzo dobry po kąpielach słonecznych.
Krem z masła kakaowego 50 gramów oleju migdałowego, 35 gramów masła kakaowego, 10 gramów wosku pszczelego, 45 gramów wody destylowanej lub kwiatowej, 25 kropli wybranego według potrzeb olejku aromatycznego.
Ten krem jest ze wszystkich trzech najtłustszy. Bardzo korzystny dla cer suchych i spękanych. Polecam go jako krem do rąk dla ludzi pracujących na powietrzu, przy niszczącym ręce zajęciu. Przyrządzam dla takich osób mieszankę olejków nagietkowego, lawendowego, mirry i cytrynowego ze względu na ich właściwości gojące i dodaję do pozostałych składników.
Sposób przyrządzania:
Sposób przyrządzania jest jednakowy dla wszystkich trzech kremów. Wszystkie składniki należy starannie odważyć. Wosk pszczeli trzeba dokładnie zestrugać na cienkie kawałki ostrym nożem przed ważeniem. Wlać olej migdałowy i inne oleje (jeśli według przepisu jest ich więcej niż jeden) do misy ze stali nierdzewnej lub pyreksu i dodać wosk pszczeli, jeśli jest w recepturze. Do innej misy należy wlać wodę kwiatową lub destylowaną i umieścić obydwie misy na dużej płaskiej patelni z wodą. Pod patelnią zapalić mały płomień. Olej z woskiem w misie należy stale mieszać, aż zawartość się roztopi, po czym przerwać ogrzewanie.
Następnie dodajemy wodę po kropli albo po dwie co jakiś czas, stale mieszając trzepaczką obrotową, tak jakbyśmy przyrządzali
458

majonez. Kiedy cała woda zostanie pochłonięta przez oleisto--woskową mieszankę, należy natychmiast zaprzestać ubijania. Jeśli używasz miksera, nastaw go na najniższe obroty, ponieważ nadmierne ubijanie może doprowadzić do zwarzenia się kremu.
Na końcu należy wmieszać olejek aromatyczny i przełożyć wszystko do słoika albo słoików i postawić w chłodnym miejscu do zastygnięcia.
Można także podzielić krem na kilka małych słoików przed dodaniem do niego olejku aromatycznego i do każdego słoika dodać inny olejek, otrzymując w ten sposób kilka rodzajów kremu od razu.
Podane ilości wystarczają na stosunkowo niewielką ilość kremu. "Po opanowaniu techniki przyrządzania można podwoić albo po-troić wszystkie ilości, aby otrzymać od razu większy zapas. Kremy takie zachowują świeżość przez kilka tygodni, ponieważ olejki aromatyczne działają jak naturalne konserwanty. Jednakże jeśli przyrządza się od razu większe ilości kremu, trzeba go przechowywać w lodówce i odkładać po trochu do mniejszego słoika w miarę potrzeb.
Toniki
dla cery tłustej
250 mililitrów wody z kwiatów pomarańczowych, 15 mililitrów
wódki, 3 krople olejku bergamotowego, 3 lawendowego
lub
100 mililitrów oleju z orzecha laskowego, 200 mililitrów wody
z kwiatów pomarańczy, 15 mililitrów wódki, 3 krople olejku
bergamotowego, 3 krople lawendowego, 2 krople geraniowego
(to najlepszy tonik dla cer bardzo tłustych i przy trądziku)
dla cery wrażliwej i alergicznej
250 mililitrów destylowanej wody, 10 mililitrów wódki, 4 krople
niebieskiego olejku rumiankowego
dla cery suchej
250 mililitrów wody różanej, 10 mililitrów wódki, 4 krople absolutu
różanego, 2 krople olejku z rumianku rzymskiego
459

dla cery normalnej
250 mililitrów wody różanej, 15 mililitrów wódki, 3 krople olejku
palmarozowego, 3 krople różanego
Sposób przyrządzania:
Wlać wysokoprocentową wódkę do czystej suchej butelki, dodać olejek aromatyczny i potrząsać energicznie, aż się rozmiesza. Jeśli stosuje się olej z orzecha laskowego, należy go dodać po olejku i znowu mocno potrząsać. Następnie dodaje się wodę lub wodę kwiatową i znowu się potrząsa. Za każdym razem należy wstrząsać przed użyciem.
Woda po goleniu
250 mililitrów wody z kwiatów pomarańczy, 25 mililitrów wódki, 6 kropli olejku sandałowego albo innego.
Sposób przyrządzania jak przy tonikach. Jest to dobry płyn po goleniu dla mężczyzn o wrażliwej cerze, także dla młodzieńców, którzy dopiero zaczynają się golić. Olejek sandałowy jest bakteriobójczy, leczy i zapobiega powstawaniu wysypki pogoleniowej. Można także wypróbować płyn po goleniu z olejkami bergamotowym, cedrowym, cyprysowym i wetiweriowym.
Płyn do płukania ust
250 mililitrów taniego koniaku, 30 kropli olejku tymiankowego, 30 kropli miętowego, 10 kropli mirry, 10 kropli olejku koperkowego
Sposób przyrządzania:
Wlać koniak do czystej suchej butelki, dodać wszystkie olejki aromatyczne i dobrze wymieszać przez potrząsanie. Przed użyciem każdorazowo wstrząsnąć i wlać 2 lub 3 łyżeczki od herbaty na pół kieliszka ciepłej wody do płukania ust.
DODATEK D
Pożyteczne adresy
l. Organizacje profesjonalne
The International Federation of Aromatherapists (Międzynarodowa Federacja Aromatoterapeutów) Room 8, Dept. of Continuing Education The Royal Masonie Hospital Ravenscourt Park, London W6 OTN IFA dostarcza szczegółów na temat wykwalifikowanych aromatote-rapeutów w poszczególnych regionach i krajach, także o szkołach i kursach, które propagują poglądy wyznawane przez Federację. Wysyła zainteresowanym różne broszury, informatory dotyczące członków (profesjonalnych i nieprofesjonalnych), wykazy, skrypty itp.
American Aromatotherapy Association (Amerykańskie Towarzystwo Aromatoterapeutyczne) P.O. Box 3679 South Pasadena CA 91031 USA
Wydaje kwartalnik, organizuje konferencje, wykłady, programy szkoleniowe itp.
British Herbal Medicine Association (Brytyjskie Towarzystwo Ziołolecznicze)
461

Fieid House Lye Hole Lane Redhill, Avon BS18 7.TB
National Institute of Medical Herbalists (Narodowy Instytut
Lekarzy-Zielarzy)
9 Pałace Gate
Exeter
Devon; EX1 1JA
British and European Osteopathic Association (Brytyjskie i Europejskie Towarzystwo Osteopatyczne) 6 Adele Road Teddington Meddlesex
National Association for Holistic Aromatherapy (Narodowe Towarzystwo Aromatoterapii Holistycznej) P.O. Box 17622 Boulder Colorado 80308-7622, USA
British Natur opathic and Osteopathic Association (Brytyjskie Towarzystwo Naturopatyczne i Osteopatyczne) 6 Netherhall Gardens, London NW3 5RR



British Chiropractic Association (Brytyjskie Towarzystwo Chiro-
praktyków)
Premier House
462

10 Greycoat Place London WIN 1RJ
British Homeopathic Association (Brytyjskie Towarzystwo Ho-
meopatyczne)                    , 27a Devonshire Street London, WIN 1RJ
Hahnemann Society (Stowarzyszenie Hahnemannowskie)
Hahnemann House
2 Powis Place, Great Ormond Street
London WC1N 3HT
British Acupuncture Association (Brytyjskie Towarzystwo Akupunktury)
34 Alderney Street London, SW1V 4EU
Register of Traditional Chinese Medicine (Rejestr Tradycyjnej Medycyny Chińskiej)              , , 19 Trinity Road London N2 8JJ
Tradicional Acupunkture Society (Stowarzyszenie Akupunktury
Tradycyjnej)
l The Ridgeway
Stratford Upon Avon
Warwickshire CV37 9 JL
International Register of Oriental Medicine (Międzynarodowy
Rejestr Medycyny Orientalnej)
Green Hedges House
Green Hedges Avenue
East Grinstead
Sussex, RH19 l DZ
463

National Federation of Spirituals Heals (Narodowa Federacja Uzdrowicieli Duchowych) Church Street Sunbury on Thames Middlesex, TW16 6RG
Association of Reflexologists (Towarzystwo Refleksologiczne) 27 Old Gloucester Street London WC1N 3XX
British Reflexology Association (Brytyjskie Towarzystwo Refleksologiczne) Monks Orchard Whitbourne Worcester, WR6 5RB
Wszystkie wymienione organizacje szczegółowo informują na temat wykwalifikowanych terapeutów. Niektóre pobierają za to niewielkie opłaty. Większość może dostarczyć materiały praktyczne dla przyszłych terapeutów. Przyślij informacje o sobie z odpowiednimi referencjami.
2. Organizacje ogólne;
British Holistic Medical Association (Brytyjskie Towarzystwo
Medycyny Holistycznej)
179 Gloucester Place,
London, NW1 6DX
Przyjmuje członków z wykształceniem medycznym i bez. Prowadzi
konferencje, kursy, wykłady itp.
Institute for Complementary Medicine (Instytut Medycyny Komplementarnej)
^21 Portland Place
,. London WIN 3AF Informacje ze wszystkich dziedzin medycyny alternatywnej
464

Natural Medicine Society (Stowarzyszenie Medycyny Naturalnej)
Regency House
97-107 Hagley Road,
Birmingham, B 16 8BR
Reprezentuje terapeutów, producentów, sprzedawców i popiera
ludzi, którzy propagują stosowanie leków ziołowych (w tym
olejków aromatycznych)
3. Organizacje specjalistyczne
Action against Allergy (Akcja przeciwko Alergii)
24-26 High Street
Hampton Hill, Middlesex, TW12
Association for New Approaches to Cancer (ANAC), (Stowarzyszenie na Rzecz Nowego Podejścia do Raka) 5 Larksfieid Egham,
Surrey,                               ' TW20 ORB
Bristol Cancer Hełp Centre (Bristolskie Centrum Pomocy Chorym na Raka) Grove House Cornwallis Grove, Clifton, Bristol, BS8 4PG
Children's Cancer Hełp Centre (Centrum Pomocy Dzieciom Chorym na Raka) 52 Woodcote Drive, Orpington, Kent, BR6 8DB
Food Allergy Association (Towarzystwo Alergii Żywieniowej)
9 Mili Lane,
Shoreham,
Sussex
30 - Aromatoterapia od A do Z	465

Foresight (Pre-conceptuał care), (Spojrzenie w Przyszłość - Poradnictwo Prokreacyjne) Woodhurst, Hydestiie, Godalming, Surrey
Green Farm Nutrition Centre (Centrum Żywieniowe Zielona
Farma)
Burwash Common,
East Sussex, TN19 7LA
Institute of Optimum Nutrition (Instytut Optimum Żywieniowego) 5 Jedan Place, London, SW6 1BE
Pre-menstruał Tension Advisory Seryice (Poradnictwo ds. Zespołu
Napięć Przedmiesiączkowych)
P.O.Box 268
Hove,
E. Sussex, BN3 1R3
Niektóre wyżej wymienione organizacje są amatorskie, inne profesjonalne, pobierające pewne opłaty za usługi. "Zielona Farma" oraz Instytut Optimum Żywieniowego oferują biuletyny, kursy, rabaty na produkty itd. za niewielką składką roczną.
4. Szkolenie
London School of Aromatherapy (Londyńska Szkoła Aromato-terapii)
P.O.Box 780 London NW5 IDY
Wysyłają za opłatą prospekty kursów i listy wykwalifikowanych aromatoterapeutów na Wyspach Brytyjskich i w innych krajach.
466

Ciare Maxwell-Hudson Ltd. 202 Walm Lane London, NW2 3BP (szkolenie masażystów)
Northern Institute of Masage (Pomocny Instytut Masażu) 100 Waterloo Road Blackpool Lancs., FY4 1AW
The School of Herbal Medicine (Szkoła Ziołolecznictwa) Bucksteep Manor, Bodle Street Green, Hailsham, East Sussex, BN%: 4RJ
British School of Shiatsu (Brytyjska Szkoła Shiatsu) 188 Old Street London EC1V 9BP
International Institute of Refleksology (Międzynarodowy Instytut
Refleksologiczny)
28 Hollyfieid Avenue
Friem Barnet
London, N11 3 By                    ,
5. Dostawcy olejków
Bodytreats Limited (Leki dla Ciała, s.o.o.)
Ground Floor Suitę,
15 Approach Road,
Raynes Park,
London SW20 8BA
Olejki organiczne z dzikiej i hodowlanej lawendy i lawendyny, inne
olejki naturalne, absoluty, chemotypy. Hurt, detal.
467

Fragrant Earth (Aromatyczna Ziemia)
P.O.Box 182
Taunton
Somerset TAI 3SD
Wysokiej jakości olejki aromatyczne, absoluty, oleje bazowe i wody
kwiatowe.
Norman and Germaine Rich
2 Coval Gardens,
London, SW14 7DE
Olejki aromatyczne dobrej jakości (w tym naturalne), absoluty,
oleje bazowe. Hurt, detal.
Aroma Bera
3384 South Roberston Place,
Los Angeles
CA 90034
USA          ,    -        ,
Wysokiej jakości olejki aromatyczne, wody kwiatowe i oleje do
masażu,     l
'Leydet Oils,
P.O.Box 2354
Fair Oaks,
Ca 95628
USA
Dostarcza w dużym wyborze czyste olejki aromatyczne, absoluty,
specjalistyczne chemotypy, oleje bazowe, hydrosole, rozpylacze,
butelki i książki.
6. Dostawcy wyposażenia
Micheline Arcier Aromatherapy 7 Wiliam Street London SW1
468

Dekoracyjne ceramiczne urządzenia z wmontowanym elementem elektrycznym do nasączania powietrza olejkami aromatycznymi.
Hattie Brown 72 Benton Street, Hadleigh,
Suffolk, IP7 5AT
Ręcznie wykonywane kamienne ogrzewacze do olejków aromatycznych, butelki, słoiki itp.
Marshcouch,
36 Glebę Close
Hemel Hempstead
Herts, HP3 9PA
Lekkie stoły do masażu, prześcieradła itd., stoły z regulacją różnych
elementów.
Pifco Limited
Failsworth, Manchester, M35 OHS
Parówki do twarzy (dostępne w większych aptekach)
Healing Art
P.O.Box 16, Totnes, Devon, TQ9 5UY
Karty, plakaty dotyczące aromatoterapii, przygotowane przez
Patricię Davis r innych.
7. Publikacje
"Aromatherapy Ouarteriy" ("Kwartalnik Aromatoterapeutyczny")
5 Renelagh Avenue
London, SW13 OBY
Niezależny magazyn dla profesjonalistów i amatorów.
"International Journal of Aromatherapy" ("Międzynarodowy Żur-nal Aromatoterapeutyczny")
469

P.O.Box 746
Hove, E. Sussex, BN3 3XA
Kwartalnik dla profesjonalistów, wydawana przez Instytut Aroma-
toterapeutyczny Tisseranda (Tisserand Institute of Aromatherapy). •
Międzynarodowa Federacja Aromatoterapeutów (International
Federation of Aromatherapists) i Amerykańskie Towarzystwo
Aromatoterapeutyczne (American Aromatherapy Association)
również publikują własne biuletyny dla swoich członków.

DODATEK E
Zalecane lektury
Aromatoterapia
Judith Jackson, Aromatherapy, Dorling-KindersIey
Robert Tisserand, The Art of Aromatherapy, C. W. Daniel Co.
Ltd.
Robert Tisserand, Aromatherapy for Everyone, Penguin
Jean Valnet, The Practice of Aromatherapy, C. W. Daniel Co.
Ltd.
Daniele Ryman, The Aromatherapy Handbook, C. W. Daniel
Co. Ltd.
Marguerite Maury, Marguerite Maury's Guide to Aromatherapy,
C. W. Daniel Co. Ltd.
Patricia Davis, Subtle Aromatherapy, C. W. Daniel Co. Ltd.
Wanda Sellar, The Directory of Essential Oils, C. W. Daniel
Co. Ltd.
Christine Wildwood, Aromatherapy, Element Books
Medycyna ziołowa
Kitty Campion, Kitty Campion's Book of Herbat Health, Sphere
Books Ltd.
Jill Dawies, The Liring Herbalist, Elm Tree Books
471

Bibliografia
Barbara Griggs, The Home Herbal, Jill Norman & Hobhouse David Hoffman, The Holistic Herbal, Findhorn Press David Hoffman, The Herb U ser's Guide, Thorson

Masaż
Carola Beresford-Cooke, Massage for Healing and Relaxation,
Ariington Books
George Downing, The Massage Book, Penguin
Ciare Maxwell-Hudson, The Complete Book o f Massage, Dorling-
-Kindersely
Inne
Barbara Griggs, Green Pharmacy, Jill Norman & Hobhouse Ciare Maxwell-Hudson, Your Health and Beauty Book, Macdonald & Co. Patrick Pietroni, Holistic Lmng, J. M. Dent & Sons Ltd.

Bardeaux Fabrice, La Medicine Aromatique, 1976
La Pharmacie du Bon Dieu, 1973 Bernadet Marcel, La Phyto-Aromatherapie Practique, 1983 Culpeper Nicholas, The English Physician, 1652 Gerard John, The Historie o f Plants, 1597 Grieve M., A Modern Herbal, 1931   , Grieggs Barbara, Green Pharmacy, 1981 Hoffman David, The Holistic Herbal, 1983 Kenton Lesley, Ageless Aging, 1984
Masson Robert, Folies et Sagesses de La Medicine Naturelle, 1972 Maury Marguerite, Le Capital Jeunesse, 1961 Sibe Dominique, 70 Huiles Essentielles, 1982 -Tisserand Robert, The Art of Aromatherapy, 1977
The Essential Oil Safety Data Manual, 1985 Valnet Jean, Aromatherapie, 1964
Phytotherapie, 1972

Podziękowania
• Chciałabym złożyć szczere podziękowanie następującym osobom, które przyczyniły się do powstania niniejszej książki: Caroli Beres-ford-Cook, Yves de Maneville'owi, Germaine Riche, Francis Treuhertz i dr. Michaelowi Wetzlerowi z Bristol Cancer Hełp Centre za to, że szczodrze i wielkodusznie podzielili się ze mną swoją wiedzą. Panu Robertowi Tisserandowi za pozwolenie wykorzystania materiałów z książki Essential Oil Safety Data Manuał i zamieszczenia wykazu niebezpiecznych olejków, przygotowanego dla International Federation of Aromatoterapists, której to organizacji również wyrażam swoją wdzięczność. Panu Gordonowi Burnsowi za entuzjazm i wrażliwość, jakie włożył w upiększenie tej książki, a przede wszystkim pani Annę Chance, która przeczytała i poprawiła rękopis, wnosząc wiele cennych uwag.           :
Dziękuję panu Lesleyowi Bremness z Netherfieid Herbs i moim sąsiadom Tomowi Kempowi, Annę Marsh, Helen Matthesón i wielebnemu Christopherowi Twycrossowi za zebranie kwiatów do zdjęcia na okładkę.
Wreszcie dziękuję mojej rodzinie, kolegom i studentom, którzy stale dodawali mi odwagi i zachęcali do zakończenia tej pracy, także Tanowi Millerowi z C. W. Daniel za jego cierpliwość i wsparcie moralne, jakiego udzielał mi przez cały długi czas pisania.                                      ~
Haughley, Suffolk, 30 czerwca 1987 r.



Spis haseł
A	B

Absolut 19
Aerozolowe generatory 20
Afrodyzjaki 20
AIDS 22 i
Akupunktura 26
Alergia 27
Alkohol 30
Alkoholizm 30
Alopatia 31
Alopecja 31
Anoreksja 33 Antidota 34 Antybiotyki 35 Antydepresyjne środki 37 Anyżowy olejek 38 Apetyt 38'
Arnikowy olejek 40 Artretyzm 40 Astma 43 Astrologia 45 Aura 46 Autogenny trening 46

Bacha kwiatowe leki 47 Bakteńostatyki 48 Bazyliowy olejek 49 Benzoesowy olejek 51 Bergamotowy olejek 52 Bezpłodność 56 Bezsenność 57 Biegunka 59 Boi gardła 61 Ból głowy 62 Ból pleców 63 Ból zęba 65 Brodawki 66
C
Cedrowy olejek 68 Cellulitis 69 Cera odwodniona 71 Cera sucha 72 Cera tłusta 73 Cery 
starzenie 75 Chemotyp 76

Ciąża 77
Ciśnienie krwi 81
Cynk 82
Cyprysowy olejek 83
Cytronelowy olejek 85
Cytrynowy olejek 86
Czosnek 89
Czyraki 92            •
D
Depresja 93 Destylacja 94 Dezodoranty 95 , Dezynfekujące środki 96 Dieta 97 Drożdży ca 103 Dziąseł zapalenie 104 Dzieci a aromatoterapia 105
E !   !  .
Egzema 109
Ekstrakcja 111
Emulsje 112
Epidemie 112
Epilepsja 114
Esencje 114
Estrogeny 116             ,
Eukaliptusowy olejek 117 /
ł                              ^
Filtracja 121 Fiołkowy olejek 121 Fiotohormony 122 Fitoterapia 123

G
Galbanum 124 Geraniowy olejek 125 Gorączka 127 Grypa 128
H
Hemoroidy 132 Hepatyki 133 Histamina 133 Histeria 135 Homeopatia 136 Hormony 138 Hyzopowy.olejek 140
Ilangowy olejek 142 Imbir 144
Immunologiczny system 146 Impotencja 149 Inhalacje 150 Irygacje 151 Ischias 151
J
Jadłowstręt psychiczny 153 Jadźurwedy medycyna 155 Jałowcowy olejek 155 Jamy ustnej wrzodziejące zapalenie
159
Jaśminowy olejek 160 Jin/Jang 163       , Joga 164 Jogurt 166

476

K	M

Kadzidłowcowy olejek 168 Kadżeput 170 Kamica żółciowa 171 Kandydy 172 Kardamon 172 Karmienie naturalne 173 Kaszel 174 Katar 175 Katar sienny 176 Kąpiele 178  -Keratyna 180 Kminek 181 Koklusz 182 Kolendra 182 Kompresy 183 Koper 185
Krążenia układ 188 Kremy 190        • Krtani zapalenie 191 Krwawienie 192 Krwawienie z nosa 193 Kseroderma 193
L
Lawendowy olejek 195 Lawendynowy olejek 201 Lemongrasowy olejek 202 Lękowe stany 203 Limfatyczny układ 205 Liszaj strzygący 207
Ł
Łój skórny 209 Łuszczyca 210 Łysienie 212
Maceracja 213
Majeranek 213
Mandarynkowy olejek 215
Marchewka 216
Masaż 217
Masaż szwedzki 220
Medycyna holistyczna 220
Medytacja 222
Melisa 223
Menopauza 225
Miedniczek nerkowych zapalenie 226
Miesiączkowanie 226
Mięśnie 228
Mięta pieprzowa 229
Migdałków ropne zapalenie 232
Migdałków zapalenie 232
Migrena 233
Miód 234
Mirra 234
Mirt 236
Mleko 237
Moczopędne środki 238
Moczowe drogi 239
Moczowego pęcherza zapalenie 240
Moczowej cewki zapalenie 242
Moczowy kwas 243
Muszkatołowiec 244
N
Naczynia włosowate 245 Nadciśnienie 247
Nadwrażliwość na promienie ultrafioletowe 249 •Nagietek 250 Nastroje 251 Naturopatia 252


477

Nerek zapalenie 252 Nerki 253 Neroli 254
Nerwowy system 256 Neuralgia 257 Niaouli 258 Niedociśnienie 259 Niemowlęta 260 Niestrawność 262
O
Obrzęk 263 Oczy 264 , Odciski 265 Odmładzanie 265 Odmrożenia 268 Odra 269 Ogrzewacze 270 Olejki aromatyczne 271 Olejki bazowe 282 Olejki infuzyjne 283 Omdlenie 285 Opryszczka zwykła 286 Oregano 287 Oskrzeli zapalenie 288 Ospa wietrzna 292 Osteopatia 293 Otyłość 295 Oziębłość 297
P
Paczulowy olejek 299 Palmarosa 301 Palpitacje 301 Palucha deformacja 302 Pamięć 303 Perfumy 303
Petit grain 306
Pieprz czarny 307
Pietruszka 309
Płuc zapalenie 310
Płuca 311
Pochwy zapalenie 312
Podagra 312
Pokrzywka 313
Pomarańczowa woda 314
Pomarańczowy olejek 315
Poparzenia 317
Poparzenia słoneczne 318
Poród 319
Powonienie 321
Półpasiec 325
Promienie X 326
Promieniowanie 327
Przemęczenie 328
Przemęczenie psychiczne i umysłowe
330
Przeziębienie 330 Przygnębienie 332 Psychika a zapachy 333 Psychosomatyczne choroby 337
R
Rak 340 Rany 342 . Refleksologia 344 Rekonwalescencja 345 Relaksacyjne techniki 346 Reumatyzm 346 Ręce 347 Ropień 349
Rozmarynowy olejek 349 Rozpylanie olejków aromatycznych
352 Różana woda 354


478

Różanego drzewka olejek 355 Różany olejek 356 Różdżkarstwo 360 Rumianek 361    ,
S
Sandałowy olejek 365 Serce 366 Shiatsu 367 Sińce 368 Skóra 368
Skóra spękana 370 Skóra wrażliwa 371 Skóry pielęgnacja 372 Skóry podrażnienie 374 Skóry uwrażliwienie 375 Skóry zapalenie 376 Skurcze 376
Słoneczne światło 377 Sosnowy olejek 378 Spojówek zapalenie 380 Stopa atlety 380 Stopy 381 Stóp kąpiele 382 Stres 383 Stymulanty 385' Swędzenie 386 Szałwia 387
Szałwia muszkatołowa 389 Szkarlatyna 392 Szok 393 Świąd 393 Świerzb 394
T
Tachykardia 396 Ti 396

Toniki 399 Trądzik 400 Tymianek 402
U
Ucha zapalenie 405 Upławy 406 " Urazy 407
Uspokajające olejki 407-Uspokajające środki 408 Uzależnienie 410
W
Wątroba 412 Werbena 414
Wetiweria pachnąca 415 Wiatropędne środki 416 Wiesiołkowy olej 416 Wirusowe choroby 417 Włosy 418
Woda kolońska 419 Woda węgierska 421 'Wosk pszczeli 423 Wódka 423 Wszawica 424 Wyciąg tłuszczowy 425 Wymioty 426 Wytłaczanie 427 Wzdęcia 428
Z
Zakaźne choroby 429 Zanokcica 430 Zapalenia 431 Zaparcia 432

Zatok zapalenie 433 Zazdrość 434 Ząbkowanie 435
Zespół przedmiesiączkowy 436 Ziołolecznictwo 438 Ziołowe herbatki 439 -Zmarszczki 440 Zonoterapia 442
Zwichnięcia 442
Ż
Żeń-szeó 443 Żołądek 444 Żółtaczka 444 Żylaki 445
Spis treści
Wstęp . .



7

Leksykon



1Q

Dodatek A - Dodatek B - tycznych

Niebezpieczne olejki aromatyczne . . . Najważniejsze właściwości olejków aroma-

447 457

Dodatek C -

Pr7pTłisv 1 rpTpTłtnry

4^

Dodatek D -

Pożyteczne adresy .........

461

Dodatek E "-

Zalecane lektury .........

471

Bibliografia. ;



47t

Podziękowania



474

Spis haseł


475