Wac�aw Gniewkowski, Kazimiera Wla�nik "Wychowanie fizyczne" Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1990 Spis tre�ci. Wprowadzenie Cz�� I TEORETYCZNE PODSTAWY WYCHOWANIA FIZYCZNEGO DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOUNYM (W. Gniewkowski) 1. Przegl�d dorobku my�li i praktyki w dziedzinie wychowania fizycznego dzieci. 1. 1. G��wne d��enia i postulaty oraz rozw�j praktyki wychowawczej w XIX i XX wieku 1. 2. Rodzime tradycje i osi�gni�cia w rozwoju i modernizacji wychowania fizycznego w przedszkolu 1. 3. Cechy nowoczesno�ci w wychowaniu fizycznym dzieci w wieku przedszkolnym i wczesna szkolnym 2. Cele i zadania wychowania fizycznego 3. Niekt�re poj�cia i definicje wyst�puj�ce przy omawianiu zagadnie�kultury fizycznej 3. 1. Kultura fizyczna, wychowanie fizyczne, wychowanie zdrowotne, rekreacja ruchowa, sport Zaj�cia ruchowe, zadania ruchowe, �wiczenia ruchowe, �wiczenia sportowe, lekcja kultury fizycznej, zaj�cia pozalekcyjne WF, sprawno�� ruchowa, sprawno�� fizyczna, sprawno�� motoryczna cechy motoryczne Uzdolnienia ruchowe Bod�ce, czynniki, warunki i �rodki oraz metody w wychowaniu fizycznym Tre��, idea, forma i cecha ruchu keje wychowania fizycznego Stymuluj�ce dzia�anie czynnik�w Funkcja adaptacyjna wychowania fizycznego Funkcja kompensacyjna wychowania fizycznego Funkcja korekcyjna wychowania fizycznego. Rola rdchu jako czynnika pot�guj�cego zdrowie, wydolno�� i odporno�� organizrntu. 84 zg� 8****r�'g �*_i W."e. Charakterystyka psychofizycznego rozwoju dzieci w wieku od 3 do 7 lat. 5. 1%90. 3. M�odszy wiek przedszkolny (od 3 do 4 lat) �redni wiek przedszkolny (od 5 do 6 lat) . Wiek osi�gania dojrza�o�ci szkolnej uraz rozpocz�cie nauki w szkole (5 lat) blematyka rozwoju motoryczne�o i sprawno�ci dzieci w wieku ds zko mym Charakterystyka motoryki dziecka w wieku przedszkolnym Poj�cie szkolnej dojrza�o�ci motorycznej Czynuniki wp�ywaj�ce na rozw�j umiej�tno�ci i sprawno�ci ruchowe jPrzyczyny zmniejszonej sprawno�ci ruch�w ej niekt�rych dzieci Etapy (fazy) uczenia si� i nauczania ruchu Niekt�re sposoby badania uzdolnie� ruchowych w przedszkolu Praktyczne sposoby, oceny sprawno�ci fizycznej i umiej�tno�ci ruchowych dzieci. laski i wskaz�wki praktyczne wyp�yWaj�ce'z w�a�ciwo�ci wieku CI�CC�OSpecyficzna ruchliwo�� i potrzeba aktywno�ci ruchowej Pragnienie prze�y� i emocji Bogata wyobra�nia Pobudliwo�� i zmienno�� naslroj�w oraz zainteresowa� batwe uleganie zm�czeniu i szybka regeneracja si� Plastyczno�� organizmu, jego podatno�� na dodatnie i ujemne wp�ywy �rodowiska. 8. Bibliografia. Cz�� U PROBLEMY OGRANIZACYJNO-METODYCZ 3 NE' (K. Wla�rik) I Warunki pracy w zakresie wychowania Ozy cznego 1. 1. Teren przedszkolny (ogr�d i plac zabaw) 12. Sala do zaj�� ruchowych (gimunaslyczna lub zast�pcza) 1. 3. Przybory i pomoce do zaj�� ruchowy eh 3. Bezpiecze�stwo zaj�� ruchowych 3. Metody stosowane na zaj�ciach ruchowych w przedszkolu (W. Gniewkowski) 3. 1. Metody tw�rcze 3. 1. 1.Propedeutyka tw�rczej aktywno�ci ruchowej kl.. Metody prowadzenia zaj�� WE Metoda opowie�ci ruchowej Metoda gimmastyki tw�rczej (ekspresyjnej) R. Uabana. Praca szkolna (Schulwerk) K. OrffaGimnasty ka rytmiczna A, i M. Kniess�w 3. 2.Odtw�rcze metody prov adzema zaj�� WF'. lO 3'103105107 III III 119121123127129131134134135137138139140143. 4. -An 4. 1.42. 5. Zas. �wiczenia i zabawy orientacyjna-porz�dkowe �wiczenia i zabawy z elementami r�wnowagi �wiczenia i zabawy z elementarni czworakowania i z pet 28111:111 �wiczenia i zabawy bie�ne. �wiczenia i zabawy z elementami rzutu, celowania i toCZClllB�wiczenia i zabawy z elementami wst�powania �wiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku lady �wicze� i zabaw dla dzieci 4-letnich �wiczenia i zabawy orientacyjna-porz�dkowe �wiczenia i zabawy z elementami r�wnowagi �wiczenia i zabawy z elementami czworak�w anta i z, pe�Z� (111:111 �wiczenia i zabawy bie�ne. �wiczenia i zabawy z elementami rzutu, 'celowania i toCZ 8 lll 8 �wiczenia i zabawy z elementami wst�powania �wiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku lady �wicze� i zabaw dla dzieci 5-letnich �wiczenia i zabawy orientacyjna-porz�dkowe �wiczenia i zabawy z elementami ruwnowagi. �wiczenia i zabawy z cienieniami czworakowania �wiczenia i zabawy bie��e. 3. 2. 1. 3. 2. 2. 3.2.3.3.2.4.Meto 3. 3. 1. 3. 3. 2. 3, 3, 3, 3, 3, 4.3.3.5.3.3.6.sitku Uza tre�ci programowych wychowania fizycznego w przedszkolu Og�lne uwagi o programie Zabawy ruchowe 4. 2. 1. Rola zabawy ruchowej w rozwoju psychomotorycznym dziecka 4. 2. 2. Organizacja zabaw ruchowych �b materia�u, �wicze� i zabaw Przyk�ady �wicze� i zabaw dla dzieci 3-letnich tj. 1. 1.5.1.2.5.1.3.5.1.4.5.1.5.5.1.6.5.1.7.Przyk 5. 2, 1, ej 77 �j�cj� (5945. 2. 5. 5. 2. 6.5.2.7.Przyk 5. 3. 1. 5.3.2.5.3.3.5.3.4. Zabawy na�ladowcze Metoda zabawowa-na�ladowcza Metoda bezpo�redniej celowo�ci ruchu (zadaniow a) Metoda �cis�a. y i formy intensyfikuj�ce zaj�cia WFMetoda stacyjna (obwodowa) Metoda zada� dodatkowy eh Tory przeszk�d (�cie�ka zdrowia) Wi�zanie ruchu z muzyk� i rytmemtPraca w ma�ych grupach Wsp�zawudnictw o jako doping do intensywniejszego wy. I 1. 7177'1781791801811831851901931931951951961961971991991999 (j� 208***. 215217 yj () 999999. 0. 0. 5. 6.5.7.5.8. 5. 9. 5.10.5.11. �wiczenia i zabawy z elementami rzutu, chwytu wanta i toczenia. �wiczenia i zabawy z elementami wspinania si� �wiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku lady �wicze� i zabaw dla dzieci �-letnich �wiczenia i zabawy orientacyjna-porz�dkowe �wiczenia i zabawy z elementami r�wnowagi �wiczenia i zabawy na czworakach, z pe�zaniem, niem si�, przewrotem �wiczenia i zabawy bie�ne. �wiczenia i zabawy rzutne, chwytne, z celowaniem CZCOICIR �wiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku. celo. focze. 5. 3. 55. 3. 6. 5.3.7.Przy 5. 4. 1. 5. 4. 2. 5. 4. 3. 5. 4. 4. 5. 4. 5.5.4.6.Zabawy i �wiczenia poranne Przyk�ady zabaw porannych dla dzieci 3-i 4-letnich Przyk�ady �wicze� i zabaw porannych dla dzieci 5-i �-letnich Zorganizowane zaj�cia ruchowe I 0-35 minutow e 5, 8, 1, 10-20 minutowe zabawy i �wiczenia dla dzieci 3-i 4-letnich 5, 8, 2, 20-35 minutowe zaj�cia z dzie�mi starszymi (5-i �-letnimi) Przyk�ady zestaw�w zaj�� ruchowych dla dzieci 3-i 4-letnich Przyk�ady zestaw�w zaj�� ruchowych dla dzieci 5-letnich Przyk�ady zestaw�w zaj�� ruchowych dla dzieci �-letnich. i z to. Zabawy i �wiczenia w terenie 6. 1. Przyk�ady �wicze� i zabaw terenowych Zaj�cia i zabawy na �niegu i lodzie 7. 1. Saneczkarstwo 7. 1. 1.Higiena i bezpiecze�stwo w czasie zaj�� na sankach 7. 1. 2. Przyk�ady �wicze� i zabaw 7, 2, �y�wiarstwo 7. 2. 1.Technika jazdy na �y�wach 72. 2.�wiczenia, zabawy i gry. 7. 3. Nlarciarstwo 7. 3. 1.Podstawowe elememy techniki nauczania jazdy na nartach Zabawy i �wiczenia w wodzie. 8. 1. Przyk�ady �wicze� i zabaw w wodzie Kszta�towanie prawid�owej postawy cia�a 9. 1. Metody oceny postawy cia�a 8. 1. 1.Sylwetkowa metoda oceny postawy cia�a 81. 2. Uproszczone badania ortopedyczne 82 Wady w budowie i postawie cia�a 83 Rola �wicze� kszta�tuj�cych i korekcyjnych Bibliografia. Wprowadzenie. Ka�dy �ywy organizm odznacza si� wi�ksz� lub mniejsz� plastyczno�ci�, 'czyli podatno�ci� na rozliczne wp�ywy �rodowiska zewn�trznego i wewn�trznego. Dotyczy to zar�wno w�a�ciwo�ci somatycznych, jak i psychomotorycznych, intelektualnych i moralnych. Jakkolwiek wiele cech osobniczych jest zdeterminowanych genetycznie i ka�demu osobnikowi przypisany jest drog� dziedziczenia nieco odr�bny, tor rozwojowy", to jednak r�ne czynmiki�rodowiskowe, bod�ce ruchowe, warunki bytowe, czy te� tryb �ycia wp�ywaj� modyfikuj�ca na zdeterminowany genetycznie tor rozwoju. I (je sprawdza si� wi�c w pe�ni znane ludowe powiedzenie, i�, jakiego� mnie Panie Bo�e stworzy�, takiego mnie masz". Somatyczny obraz cz�owieka, w�a�ciwo�ci jego psychomotoryki, moralny i intelektualny kszta�t osobowo�ci, wszystko to zale�y w du�ej mierze od tego, w jakich warunkach �rodowiskowych przebywa cz�owiek od zarania swego �ycia, jak dzia�a w kierunku rozwoju swej pe�nej osobowo�ci i jak oddzia�ywaj� na niego muni. Oddzia�ywanie to mo�e mie� charakter indywidualny b�d� grupowy, refleksyjny b�d� bezrefleksyjny, przypadkowy lub systematyczny:w ka�dym przypadku dzia�ania te nie pozostaj� oboj�tne, lecz sk�adaj� si� na wypadkow� r�nych czynnik�w oddzia�uj�cych nieprzerwanym strumieniem na �ywy organizm. Skutki tego stanu rzeczy s� tym wyra�niejsze i mocniejsze, im osobnik jest m�odszy i staj� si� coraz mniej widoczne z post�pem lat �ycia. Szczeg�lnie pomy�lnym dla prawid�owego kszta�towania cech somatycznych i motorycznych jest okres przedszkolny i m�odszy wiek szkolny. Jest to r�wnie� taki okres ontogenezy cz�owieka, w kt�rym aktywno�� ruchowa i hartowanie organizmu przyczyniaj� si� w spos�b znacz�cyido wzmacniania odporno�ci organizmu naszkodliwe wp�ywy czynnik�w �rodowiskowych. Warto przy tym podkre�li�, i� wspomniane cechy osobnicze kszta�tuj� si� zgodnie z prawem wsp�zale�no�ci struktury i funkcji. Oznacza to, �e, rozwijaj� si� i doskonal� tylko te czynno�ci i organy, kt�re s� �wiczone, kt�rych rozw�j jest pobudzany ci�g�ym strumieniem bod�c�w. Systematycznie �wiczony narz�d doskonali si�, zwi�ksza sw� obj�to��:jego zdolno�ci do pracy podnosz� si� i utrwalaj�. Hamulce nak�adane na swobodn� dzia�alno�� ruchow� powoduj� spadek, a nawet zanik czynno�ci, a wraz z nim-atrofi� strukturaln�" (5, s. 934. Okres przedszkolny i wczesne lata szkolne odzwierciedlaj� zarejestrowane ju� i w mniejszymi lub wi�kszym stopniu utrwalone nieprawid�owo�ci rozwojowe w zakresie budowy, postawy cia�a, zaniedba� psychomotorycznych, b�d� ma�ej odporno�ci organizmu na przer�ne czynniki zewn�trzne i wewn�trzne. Stwarza to powa�ne problemy wychowawcze oraz zmusza do stosowania �mudnych i d�ugotrwa�ych zabieg�w wyr�wnawcza-korekcyjnych prowadzonych przez specjalist�w w tej dziedzinie. 33 dy si�gniemy do genezy tych nieprawid�owo�ci rozwojowych, stwierdzimy, i� g��wnym ich sprawc� jest nie zaspokojony g��d ruchu. (Natura ka�e sobie p�aci� wysoki haracz za niedostrzeganie lub zaniedbanie podstawowej potrzeby rozwojowej, j. ruchowego wy�ycia si� dziecka. Wszechstronny, spontaniczny ruch jest najbardziej charakterys�yczn� i naturaln� cech� wczesnych faz ontogenezy cz�owieka. Chodzi wi�c o to, aby piel�gnowa� i podtrzymywa� jego naturalnie formy, a jednocze�nie tak sterowa� rozwojem cech motoryki i rozwija� umiej�tno�ci ruchowe, "aby dziecko osi�gn�o taki poziom rozwoju fizycznego, spo�ecznego i psychicznego, kt�ry czyni je wra�liwym i podatnym na systematyczne nauczanie w klasie I szko�y podstawowej" (ZQ. W podr�czniku rozr�niamy dwie cz�ci:teoretyczn� i praktyczn�. Pierwsza daje teoretyczn� podbudow� i wyja�nia wiele zjawisk i tendencji z zakresu wychowania fizycznego dzieci m�oszych. Druga dotyczy praktyki wychowania fizycznego, daje wzory r�nych rozwi�za� praktycznych, prezentuje przyk�ady zada� ruchowych i �wicze� dla odpowiedniego wieku dziecka oraz pomaga w opanowaniu metod pracy (tak�e w zakresie zabieg�w wyr�wnawczych i korekcyjnychj 8. Cz�� I Teoretyczne podstawy wychowania fizycznego dzieci w wieku przedszkolnym 1. PRZEGL�D DOROBKU MY�LI I PRAKTYKI. W DZIEDZINIE WYCHOWANIA FIZYCZNEGO DZIECI. 1.1. G��wne d��enia i postulaty oraz rozw�j praktyki wychowawczej w XIX i XX wieku Idea�y wychowania refleksyjnego, wychowania przez tworzenie naturalnych sytuacji, w kt�rych dziecko przy zachowaniu swobody osi�ga coraz wy�szy stopie� rozwoju fizycznego, intelektualnego, emocjonalnego i spo�ecznego-g�osi� ju� na prze�omie XVIII i XIX wieku Johann M. Pestalozzi. Jego zdaniem rozw�j intelektualny post�puje r�wnolegle z rozwojem uczuciowego stosunku do poznawanego otoczenia. Dlatego dziecko nale�y ju� od najwcze�niejszych lat otacza� atmosfer� mi�o�ci, �yczliwo�ci i zach�ty. B�d�c pod wp�ywem teorii Jean Jacjues Rousseau, Pestalozzi by� przekonany, i� cz�owiek jest z natury dobry, a zatem celem wychowawcy powinno by� takie oddzia�ywanie, kt�re by�oby zgodne z prawami natuury. Widz�c wyzysk i wykorzystywanie dzieci proletariatu w fabyrkachi manufakturach, stara� si� uwolni� je od tych okrutnych praktyk pracy produkcyjnej przez organizowanie zak�ad�w wychowawczych, w kt�rych dzieci mia�y by� wsp�uczestnikami nie tylko w zabawie, ale i w prowadzeniu gospodarstwa i drobnej wytw�rczo�ci. W�t�o�� budowy cia�a tych dzieci oraz nieprawid�owo�ci ich rozwoju somatycznego sJara� si� wyr�wna� przez zabawy i gry ruchowe oraz, gimnastyk� stawow�", kt�ra polega�a na �wiczeniach uruchamiaj�cych wszystkie stawy od peryferii cia�a do tu�owia w��cznie. Twierdzi� te�, �e ka�da zabawa, czy inne dzia�anie ruchowe, polega na wykonywaniu z�o�onych ruch�w naturalnych o d�ugich sekwencjach. Mo�na je roz�o�y� na bardzo proste, , elementarne"ruchy stawowe. Nale�y je �wiczy� we wszystkich stawach, w oderwaniu od ich naturalnego pierwowzoru. Inaczej m�wi�c, ka�da czynno�� naturalna jest punktem wyj�ciowym dla gimnastyki wyrozumowanej i dlatego girnlO. nas�ka stawowa, polegaj�ca na ruchach elementarnych, jest-przej�ciem od natury do sztuki ruchu. Pogl�dy te znalaz�y zwolennik�w w�r�d wielu pionier�w gimnastyki nie tylko w Europie i wywar�y przemo�ny wp�yw na kszta�towanie si� system�w gimnastycznych, a zw�aszcza gimunas�ki niemieckiej w XIX i XX wieku. Wp�yw ten charakteryzowa� si� formalizowaniem ter�ci, materia�u �wiczebnego oraz metod nauczania ruchu (preferowanie metody analitycznej) , co wybitnie nie odpowiada�o psychice i motoryce dziecka. Powi�zanie wychowania z prac� oznacza�o uznanie przez Pestalozziegowalor�w pedagogicznych oraz korzy�ci ekonomicznych takiego zwi�zku. Walory te polega�y przede wszystkim na �wiadomym pos�ugiwaniu si� przedmiotami, dzi�ki czemu dziecko wyostrza zmys�y, zaczyna my�le�, rozumowa�, konstruowa�, m�wi�. Nauka o kszta�tach prowadzi do zaznajomienia dziecka z �ukami, k�tami, figurami geometrycznymi, symetri� i asymetri�. Elementy sprz�one ze sob� w procesie oddzia�ywania poprzez ruch', to:uwaga, my�l, koordynacja, szybkie reagowanie na znaki i sytuacje itp. Munio przejrzystej idei ��czenia tego co fizyczne z tym co duchowe oraz wspomagania si� natury, wiele �wicze� zalecanych przez Pestalozziego by�o nasyconych dydaklyzmiem. Stosowano powtarzanie ca�ych zda�, ustalonych odpowiedzi na pytania oraz ruch�w sztucznych, pozbawionych tre�ci i odbiegaj�cych od potrzeb �ycia. Mimo to Pestalozzi by� prekursorem nowoczesnego wychowania przedszkolnego i szkolnego. Podkre�la� konieczno�� �cis�ego wsp�dzia�ania plac�wki wychowawczej z domem, zwr�ci� uwag� na praktyczne aspekty wychowania i nauczania, podkre�laj�c wa�no�� nauki o rzeczach, domaga� si� r�wnych praw spo�ecznych dla dzieci wszystkich warstw, wyeksponowa� rol� zabawy w wychowaniu i nauczaniu, widzia� potrzeb� r�wnoleg�ego oddzia�ywania na cia�o i dusz� dziecka. A zatem zaatakowa� niemal wszystkie dotychczasowe dogmaty i zasady przyj�te w plac�wkach opieku�czych i wychowawczych. Pewne aspekty �wiatopogl�du Pestalozziego uwypukli� w swej dzia�alno�ci Friedrich Pro eb ci (1783-18531. Zbudowa� on metod� wychowawcz� i opar� j� na zabawie wynikaj�cej z metafizycznych, przeczu� idei og�lnej". Dziecko powodowane tymi przell. czuciami d��y do ich ujawnienia przez ruch, gest, mimik�. Dlatego zabaw� nale�y chroni� i piel�gnowa� jako naturaln� form� ekspresji dziecka i kszta�towa� przez ni� dusz� dziecka jak ogrodnik, kt�ry pomaga naturze wydoby� tkwi�ce w niej mio�liwo�ci. Jako dar natury, zabawa ma, wed�ug Proebla, zaspokoi� wszystkie instynkty dziecka, a mianowicie:instynkt pracy, wiedzy, artystyczny i religijny. Jako bardzo z�o�ona sekwencja akt�w ruchowych ma ona, prowadzi� do spostrzegania ca�o�ci przedmiotu i przez rozcz�onkowanie �a elemen� zn�w zmierza� do ca�o�ci. St�d, powsta�a koncepcja stosowania "dar�w", tj.zabawek w postaci bry� geometrycznych, kt�re mo�na uk�ada� w r�ne ca�o�ci i rozk�ada� je z powrotem na drobne elementy. Szczeg�lne miej sce zaj�a tu kula jako symbol budowy �wiata. W praktyce froeblowskiego ogr�dka ta koncepcja uzewn�trzni�a si� w przesadnej symbolice, dar�w", kt�re swym kszta�tem i budow� daleko odbiega�y od konkretnych zabawek w dzisiejszym tego s�owa znaczeniu. W dodatku Eroebel zaleca� swym wychowawczyniom grup dzieci�cych w ogr�dkach, tzw."ogrodniczkom", przemy�lan� w szczego�ach metodyk�. Wszystko to zmierza�o do pos�ugiwania si� schernatami dydaktyczna-wychowawczymi, nabiera�o charakteru obrz�dowo�ci, wyre�yserowanych akt�w ruchowych i odbiera�o zabawie jej naturalny, spontaniczny charakter. Mimo swych filozoficznych spekulacji i idealistycznych za�o�e� dzia�alno�� P. Froebla, a zw�aszcza jego "ogr�dki dzieci�ce", stanowi� w dziejach wychowania przedszkolnego prawdziwy prze�om. Idea instytucji zbiorowego wychowania dzieci znalaz�a wielu zwolennik�w. Ros�a z biegiem czasu liczba ogr�dk�w froeblowskiehskupiaj�cych dzieci w wieku przedszkolnym, ale jednocze�nie, w konfrontacji z prakty k�, coraz wyra�niej ujawniano ujemne strony metody. W atmosferze coraz bardziej krytycznego nastawienia wobec pewnych za�o�e� metody pojawili si� jej reformatorzy lub oponenci, kt�rzy wnie�li nowe pierwiastki do rozwoju my�li pedagogicznej w dziedzinie wychowania przedszkolDPgO. Typowym przyk�adem takiej reformy, kt�ra zbli�a�a metod� froeblowsk� do potrzeb �ycia, jest koncepcja si�str Agaz z i we W�oszech. W drugiej po�owie XIX wieku wyst�pi�y one z koneeplZ. cl� zast�pienia symboliczny eh "dar�w"o geometrycznych kszta�tach konkretnymi zabawkami dost�pnymi dla wszystkich dzieci, pochodz�cymi z natury, z terenu, np.szyszkami, kamyczkami, muszelkami i inmymi "skarbami"znalezionymi w lesie, na polu, w rzece itd.oraz zabawkami o charakterze u�ytkowymt. W procesie wychowania siostry Agazzi uzna�y wi�ksz� u�yteczno�� oraz wi�ksze korzy �ci dydaktyczna-wychowawcze p�yn�ce z zabaw z takimi przyborami. Zwr�ci�y przy tym szczeg�ln� uwag� na wdra�anie dzieci do samodzielnego obs�ugiwania si�, porz�dku i czysto�ci. Temu celowi s�u�y�y r�ne znaczki, obrazki, kolorowe opaski, kt�re do dzi� dnia spe�niaj� swoj� funkcj� w przyzwyczajaniu do porz�dku i samodzielno�ci oraz funkcj� w wychowaniu estetycznym. Do oponent�w idei Froebla nale�y zaliczy� Mari� Montessort, kt�ra negowa�a potrzeb� swobodnej zabawy anga�uj�cej fantazj� dziecka oraz wychowawcz� rol� zabawy w dzieci�cych grupach r�wie�niczych, na rzecz jednostronnego materia�u dydaktycznego, zabaw dydaktycznych oraz kszta�cenia zmys��w. Metoda Montessori, kt�ra powsta�a na pocz�tku XX wieku, polega�a g��wnie na wykorzystaniu w pedagogice przedszkolnej wynik�w i metod stosowanych w naukach przyrodniczych. Jako lekarz psychiatra M. Montessori zainteresowa�a si� problemami pracy wychowawczej z dzie�mi op�nionymi w rozwoju. Wypowiada�a si� za maksymalnym ograniczeniem ingerencji wychowawcy i za stworzeniem jak najlepszych warunk�w sprzyjaj�cych og�lnemnu rozwojowi dziecka. Podstawowym warunkiem by�a swoboda wyboru zabawy o charakterze indywidualnym. W praktyce jednak w jej "Domach Dzieci�cych'w Rzymie i okolicy dzieci mia�y do�� ograniczony wy b�r zabaw. Metoda pracy by�a z g�ry ustalona, a odpowiednio dobrany i zestawiony materia� dydaktyczny zdeterminowa� praktyczny kszta�t i atmosfer� zaj��. Mia�y one charakter indywidualnej dzia�alno�ci zabawowej ka�dego dziecka:nie organizowano zaj�� w grupach, a rola wychowawcy ogranicza�a si� do og�lnej obserwacji i opieki pedagogicznej, do dyskretnej pomocy i rady, je�eli si� o to do niego zwra-CBIIO. Najbardziej charakterystycznymi cechami tej metody by�a hi-gieniczno-lekarska opieka nad dzie�mi, -wprowadzenie dwu roi�. dzaj�w gimnastyki (, fizjologicznej"i, wychowawczej') oraz zaj�� przyrodniczych, kt�re ucz� obserwacji rzeczywisto�ci. Wa�nym by� r�wnie� dzia�, kszta�cenie zmys��w"oparty na specjalnie przygotowanym materiale konkretnym oraz kszta�cenie umys�owe (rozw�j poj��, pocz�tki nauki czytania i pisania, pocz�tki arytmetyki) . Ta ostania cecha nada�a metodzie charakter dydaktyczny zmierzaj�cy do przygotowania do nauki szkolnej. Dzi�ki wprowadzeniu wielu pomocy naukowych:jak:tablice, mozaiki literowe i liczbowe, dzieci wcze�nie opanowywa�y sztuk� pisania i czytania oraz zaznajamia�y si� z podstawami rachunk�w. Metoda Montessori doczeka�a si� w pierwszych dziesi�cioleciach XX wieku szerokiej popularyzacji niemal na ca�ym �wiecie, a jej podstawowa praca pt. Domy Dzieci�ce. Metoda pedagogiki naukowej stos�wmd u wychowani aajm�odszgch dzieci zosta�a przet�umaczona i opublikowana w wielu j�zykach. Mimo przyznawania wprowadzonym innowacjom wysokich zalet, pedagogowie zarzucali Monte�sori ograniczenie wyobra�ni dziecka, przedwczesne wyeksponowanie dydaktyki szkolnej, przesadny naturalizm w ujmowaniu procesu rozwojowego, zaniedbanie wychowania spo�ecznego oraz niedocenianie kierowniczej roli wychowawczyni w organizowanych zaj�ciach r�nego typu (zw�aszcza w zaj�ciach ruchowych) . Mimo niekt�rych oczywistych brak�w wk�ad Montessori do skarbnicy wiedzy i praktyki przedszkolnej jest olbrzymi, a jej wzory przejmiowane by�y i s� jeszcze nadal w praktycznym rozwi�zywaniu niekt�rych problem�w z zakresu wychowania przedszkolnego. Wiele inwencji tw�rczej w tej dziedzinie wnios�y wsp�pracowniczki znanego psychologa Edonarda G I a p ar e de'a, kt�ry za�o�y� w Genewie Instytut im. J. J. Rousseau. W 1914 r.powo�any zosta� w tym Instytucie zak�ad zwany "Dom dla Ma�ych", w kt�rym Claparede, przy pomocy swoich asystentek, realizowa� zasady pedagogiki funkcjonalnej. Polega�a ona na uszanowaniu d��enia dziecka do samodzielno�ci, na popieraniu jego naturalnych trend�w rozwojowych oraz na stwarzaniu odpowiednich warunk�w stymuluj�cych ten rozw�j. Zgodnie z tymi zasadami przedszkole powinno stworzy� dziecku takie warunki, w kt�rych mog�oby ono w pe�ni zaspokaja� swoje potrzeby rozwojowe, swobodnierozwija� swoje zainteresowania i realizowa� w�asne ponnyl 4. s�y. Dziecko powinno eksperymentowa�, gromadzi� przy tym w�asne do�wiadczenia, odkrywa�, dzia�a� wed�ug w�asnego rytmu rozwojowego, kt�ry manifestuje si� w sposobie my�lenia, skupiania uwagi, reagowania, przedsi�biorczo�ci, aktywno�ci itp. W ten spos�b uwzgl�dnia si� indywidualnie r�nice wychowank�w i stwarza si� atmosfer� nieskr�powanej, tw�rczej pracy zabawy. Aby stworzy� wra�enie przebywania w domu rodzmmymzrezygnowano tam ze schematycznego programu zaj��, ze sztywnego podzia�u czasu poszczeg�lnych zaj�� i z prowadzenia obowi�zkowych �wicze�. Zadbano o odpowiednie umeblowanie przedszkola, wprowadzono inderesuj�cy sprz�t oraz materia� s�u��cy do zabaw tw�rczych (klocki, skrzynki, piasek, deseczki itp) . Aby u�atwi� dzieciom rozw�j indywidualnych zainteresowa�, zorganizowano r�nego typu pracownie i sale zabaw oraz podzielono wychowank�w na cztery grupy wieku. Dzieci �atwo adaptowa�y si� do tej rzeczywisto�ci, jaka im zosta�a stworzona w Domu Dzieci�cym. Uhocia� warunki by�y luksusowe, mimo to dzieci by�y odci�te od dalszych kr�g�w �rodowiskowych, a zatem pozbawione takich wp�yw�w, kt�re zapewniaj� szersz� realizacj� cel�w spo�ecznych. Pomimo tych brak�w oraz stwarzania wzor�w elitarnych, trudnych do szerokiego zastosowania w terenie, system wychowawczy Claparede a wni�s� wiele cennych inspiracji do rozwoju my�li pedagogicznej, a wiele jego element�w'nie straci�o do dnia dzisiejszego na aktualno�ci. Przed pierwsz� wojn� �wiatow� oraz w okresie mi�dzywojen-nym coraz wi�kszy rozg�os w �wiecie zyskiwa�a teoria belgijskiego pedagoga Ovide Decroly (1871-19321. Pogl�dami swymi zbli�a� si� on, do filozofii J. J. Rousseau, a tak�e do angielskiego filozofa Herberta S p en c e r a. By� przekonany, i� rozwojem dziecka rz�dz� odwieczne prawa natury, a wszelkie zaj�cia, zabawy, czynno�ci utylitarne itp., s� rekapitulacj� tych kolejnych stadi�w, jakie przechodzi� cz�owiek w swoim filogenetycznym rozwoju. Tote� w za�o�onych przez siebie plac�wkach jako naczelne zadania wychowawcze przyj��:a) przystosowanie dzieci do �rodowiska przyrodniczego i spo�ecznego, b) zapewnienie im warunk�w zaspokojenia podstawowych potrzeb, tj.po�ywienia, obrony 15. przed niebezpiecze�stwami, zabawy, samodoskonalema i sarno wyra�ania si�. D��no�� do realizacji tych zada� determinuje utylitarny charakter wychowania, przysposabianie do walki o byt oraz zapewnienie dziecku swobody dzia�ania zgodnie z jego potrzebami i zainteresowaniami. Do tych zada� dopasowane by�y �rodki i metody pracy. Tre�� zaj�� tak by�a zestawiona, a formy tak dobrane, by odpowiada�y naturalnym w�a�ciwo�ciom psychofizycznym poszczeg�lnych grup wiekowych. Nie stosowano przy tym odr�bnych przedmiot�w nauczania, lecz grupowano zaj�cia wok� tzw."o�rodk�w zainteresowania", kt�re z kolei dzieli�y si� na szereg temat�w dostosowanych do p�r roku, warunk�w przyrodniczych czy spo�ecznych. Przy opracowywaniu poszczeg�lnych temat�w Decroly zaleca� umo�liwienie kontakt�w z odpowiednimi przedmiotami lub osobami, pobudzanie do my�lenia i stawiania pyta� problemowych. Aktywno�� ruchowa, zabawy, gry ruchowe a t�k�edydaktyczne, prace r�czne oraz dzia�alno�� artystyczna dzieci oto �rodki wspomagaj�ce rozw�j pe�nej osobowo�ci. Wp�yw Decroly ego na unowocze�nienie tre�ci i form pracy w przedszkolu by� olbrzymi, a jego my�li wzbogaci�y praktyczn� wiedz� w tej dziedzinie. O�rodki zainteresowa�, roczne, miesi�czne a nawet tygodniowe planowanie pracy oraz tematy takie, jak:Dziecko a dom rodzinny. Dziecko u przyrod�. Dziecko d �rodka nisko spo�eczne wesz�y do repertuaru �rodk�w i metod stosowanych w nowoczesnych przedszkolach i innych zak�adach wychowawczych. I cho� pomawiano DecroWego o zbyt jednostronne uj�cie zada� wychowawczych, zbiologizowanie procesu dydaktyczna-wychowawczego, akcentowanie walki o byt oraz zbyt naturalistyczne tendencje, to jednak nie mo�na zaprzeczy�, i� jego koncepcja stanowi si�� inspiruj�c� dla dalszch pr�b i bada� w tej dziedzinie pracy. Dalsze inspiracje w rozwoju my�li pedagogicznej w obr�bie wychowania przedszkolnego pochodzi�y ze strony ruchu "Szko�y Pracy"w drugim i trzecim dziesi�cioleciu bie��cego wieku. Jej przedstawicielami byli:John D ewey w USA i Pawe� B�o�ski w ZSRR. Obaj uznawali, i� podstawowym czynmikiem rozwoju cz�owieka s� si�y'aktywne, pobudzaj�ce rozw�j osobowo�ci. A zatem g��wnym zadaniem przedszkola powinno by� stworzenie wali. runk�w do realizacji praktycznych d��e� wychowank�w i skierowanie ich na tory spo�ecznie najbardziej po��dane. D��enie do dzia�ania by�o u Dewey�a stymulowane przez ca�kowite zerwanie z tradycyjnym sposobem przekazywania wiedzy. Zamiast klas, wprowadzi� on pracownie i warsztaty, w kt�rych dzieci wykonywa�y r�ne prace w my�l w�asnego planu. Wed�ug niego �adna czynno�� dziecka nie powinna pochodzi� z na�ladownictwa gotowych wzor�w czy schemat�w, a projekty czynno�ci dzieci powi�my wynika� z konkretnych sytuacji. Du�� rol� przypisywa� Dewey zabawie, w kt�rej dopatrywa� si� przede wszystkim tendencji do uwolnienia si� od wszelkich narzucanych regu�, , do indywidualizacji oraz ruchowego wy�ycia si� na sw�j spos�b. Szkoda tylko, �e eksperymentalny zak�ad wychowawczy, pro-wadzony zgodnie z jego koncepcj� by� zak�adem ekskluzywnym, o bardzo ograniczonej liczbie wychowank�w, kt�rych rodzice musieli op�aca� wysokie koszty. Niemniej stworzone przez niego wzory maj� mocne uzasadnienie psychologiczne i nosz� cechy noWOCZCSDO�Cl. P. B�o�ski natomiast, bior�c pod uwag� zainteresowania dzieci prac� tw�rcz�, zapozna� je z narz�dziami i warsztatami pracy produkcyjnej. Wyniesione st�d formy pracy i obserwacje wyko-rzystywane by�y do zaj�� w przedszkolu. Tak�e praca w ogrodzie, sadzie, hodowla zwierz�t i ro�lin, zaj�cia gospodarcze, czynno�ci samoobs�ugowe oraz gromadzenie jak najwi�cej do�wiadcze� w r�nych warunkach i sytuacjach, w��czone zosta�y do typowych form zaj�� ruchowych stosowanych przez P. B�o�skiego zgodnie z jego ide� politechnizacji przedszkola, i szko�y. Jego zdaniem wychowawczyni nie powinna kierowa� czynno�ciami dziecka, lecz obserwowa� je i wysuwa� wnioski oraz w��cza� si� do tych czynno�ci na zasadzie partnerstwa. Podkre�lenie roli zabawy w wychowaniu dzieci wynika�o z pogl�du P. B�o�skiego, i� zabawa nie jest bezcelowym traceniem czasu, lecz wa�nym procesem gromadzenia do�wiadcze�. Zaprezentowane tu kierunki, wyros�e na gruncie szko�y pracy"wyp�ywaj� niew�tpliwie z za�o�e� pajdocentrycznych i dlatego zbyt jednostronnie ujmuj� proces wychowania w okresie przedszkolnym. Niemniej wnios�y one wiele pozytywnych element�w 2-Wychowanie fizyczne. do rozwoju i modernizacji praktyki pedagogicznej w plac�wkach wychowania przedszkolnego. W tre�ciach, �rodkach i metodach wychowawczych i dydaktycznych przedszkoli zarysowa�a si� jv� w XIX wieku dwoisto�� zdeterminowana zamo�no�ci� rodzic�w. Proletariat musia� zadowoli� si� ochronkami, organizowanymi z regu�y w bardzo prymitywnych warunkach. Dawa�y one dzieciom jedynie dach nad g�ow�, proste, podstawowe do�ywianie oraz tego typu opiek�, kt�ra polega�a na czuwaniu, aby dziecku nic z�ego si� nie sta�o. Grupy dzieci�ce by�y du�e, a zaj�cia ogranicza�y si� do umoralniaj�cych pogadanek, nudnych korowod�w i �piewania piosenek. Satomiastrodzice zamo�ni oddawali swe dzieci do przedszkoli prywatnych, w kt�rych prowadzono zaj�cia metod� Proebla z pewnymi elementarni zaczerpni�tymi od Montessori i si�str Agazzi. W okresie mi�dzywojenmym, obfituj�cym w nowe pomys�y, koncepcje i trendy, zacz�y przenika� do przedszkoli prywatnych, wyznaniowych i pa�stwowych nowe melody wychowania fizycznego, jak np.metoda opowie�ci ruchowych Josefa Gotfryda T hu lin a, metoda �aba-wowo-na�ladowcza Klin F a I k, a w znacznie mniejszej mierze metoda zada� otwartych. W Polsce du�� popularno�� w szkole i przedszkolu zdoby�a metoda bezpo�redniej celowo�ci ruchu (zadaniowa) Romualda O zy� ews ki e go. Nowe trendy w gimnastyce, wypracowane g��wnie przez kontynuator�w szwedzkiej gimmastykii lingowskiej, wnios�y wiele element�w wzbogacaj�cych repertuar �wicze� oraz zbli�aj�cych podejmowan� dzia�alno�� ruchow� do potrzeb rozwojowych i cech rozwoju psychofizycznego dziecka. Konstruowano r�ne przyrz�dy pozwalaj�ce rozwija� swobodn� dzia�alno�� dziecka, wprowadzono drobne przybory jak:woreczki, pi�eczki, kr��ki, obr�cze, laski gimnastyczne, maczugi, skakanki, chor�giewki, pude�ka od zapa�ek, itp., kt�re uatrakcyjni�y �wiczenia i implikowa�y stosowanie r�nych zada� ruchowych na miar� mo�liwo�ci sprawno�ciowych dziecka. Wprowadzano coraz cz�ciej do �wicze� ruchowych muzyk� b�d� instrumenty perkusyjne, zabawy rytmiczne i ta�ce, a tak�e zacz�to tworzy� zespo�y gimnastyki rytmicznej i korekcyjnej. Rozwija�a si� i g�stnia�a sie� ogr�dk�w zabaw i rekreacji dzieci�cej. W Polsce ogr�dki jordanowskie oraz sto�eczne ogrody Raga odegra�y swoj� chlubn� rol� w propagowaniu nowoczesnych form pracy 18. z dzieckiem. Coraz wyra�niej i mocniej wkracza�y do wychowania przedszkolnego sportowe formy dzia�alnio�ci ruchowej oparte na wsp�zawodnictwie i opanowywaniu podstawowych element�w techniki ruchu sportowego. Symptomem nowoczesno�ci w tym dziale wychowania jest podniesienie rangi wychowania zdrowotnego i to tak dalece, i� higieniczna-zdrowotny aspekt sta� si� motywem przewodnim w tre�ci progtamu wychowania w przedszkolu. Ostatnie dziesi�ciolecia przynios�y te� wiele pomys��w i koncepcji zmierzaj�cych do rozwijania tw�rczych zdolno�ci dzieci, do pog��biania wra�liwo�ci uczuciowej i nabywania do�wiadcze�, a z drugiej strony-do pilnej obserwacji i odtwarzania ruch�w uprzednio zademonstrowanych. Przedstawicielami pierwszego kierunku s� Rudolf'Laban i Karl Orff, za� drugiego Liselott Diemm. Pierwsi dwaj pionierzy nowoczesnego kierunku w gimnastyce przyj�li stanowisko Karla G a ul h o ter a i Margaret S trel che r (austriackich reformator�w gimniastyki) wyra�aj�ce si� w zasadzie, �e w wychowaniu fizycznym nie chodzi o to, czego�my si� nauczyli, lecz-jakimi si� stajemy. Z tej zasady wywodz� si� mocne tendencje do eksperymentowania, do�wiadczania, improwizacji ruchowej, rozwijania inwencji tw�rczej w dzia�alno�ci indywidualnej, z partnerem i w grupach, z zastosowaniem muzyki czy te� instruument�w perkusyjnych lub bez ich stosowania, z przyborem lub bez, z wprowadzaniem ciekawie skonstruowanych przyrz�d�w implikuj�cych wielostronne mo�liwo�ci ruchowe, z wykorzystaniem obiekt�w, przeszk�d i przedmiot�w znajduj�cych si� w terenie itp. L. Diemm zalicza wiek przedszkolny oraz dwa pierwsze lata nauki szkolnej do pierwszej fazy nauczania ruchu (fazy prymitywnego nauczania) odpowiadaj�cej na pytanie Wer kann? (Kto potrafi...to zrobi�) . Niski poziom intelektualizacji oraz wysoko rozwini�te tendencje do na�ladownictwa nakazuj� stosowa� przede wszystkim metod� ogl�du i powtarzania zademonstrowanych ruch�w, a rzecz� nauczyciela (wychowawcy) jest tak dobiera� �wiczenia i narzuca� tempo i spos�b ich wykonania, by oddzia�ywa�y one optymalnie na rozw�j cech motoryki i umiej�tno�ci ruchowych dziecka w okre�lonym wieku. 19 la. Mo�na zatem stwierdzi�, i� w dziejach rozwoju wychowania przedszkolnego my�l pedagogiczna, zweryfikowana przez praktyk� wychowania fizycznego i zdrowotnego, stwarza szerok� i nies�ychanie barwn� panoram� trend�w, tendencji, metod i �rodk�w, w kt�rych nie�atwo si� zorientowa� oraz opanowa� takie sposoby wychowawczo-fizycznego oddzia�ywania, kt�re by�yby najw�a�ciwsze i najefektywniejsze dla danego �rodowiska, w okre�lonych warunkach pracy. 1.2. Rodzime tradycje i osi�gni�cia w rozwoju i modernizacji wychowania fizycznego w przedszkolu Post�powe tradycje polskie w zakresie wychowania fizycznego i zdrowotnego si�gaj� czas�w Komisji Edukacji Narodowej (1773-1793) i jej. Ustaw". Za ojca higieny szkolnej trzeba uzn�� Grzegorza Piramowicza, sekretarza Komisji. Widzia� on nauczyciela jako aktywnego propagatora kultury higienicznej w szkole i w �rodowisku, a tak�e uznawa� wy�szo�� profilaktyki nad lecznictwem. Z jego inicjatywy Pawe� O z emp i�s ki opracowa� pierwszy polski podr�cznik higieny dla uczni�w pt. O sposobie zachowania higieny uszelkiego stanu. Ustawy Komisji Edukacji Narodowej obj�y jednolitym planem ca�y system o�wiaty i wychowania. Dba�o�� o prawid�owy rozw�j dzieci i m�odzie�y wyrazi�a si� we wprowadzeniu do programu szkolnego oddzielnego przedmiotu higieny, a rekreacji ruchowej nadano charakter celowego, refleksyjnego oddzia�ywania wychowawczego. O randze rekreacji ruchowej w wychowaniu niech �wiadczy bardzo du�y wymiar godzin w rozk�adzie dnia ucznia oraz ustanowienie "dyrektor�w", kt�rzy zajmowali si� stron� organizacyjn� oraz doborem i przeprowadzeniem �wicze� i rozrywek. Jako przedmiot szkolny-wychowanie fizyczne w szko�ach Komisji Edukacji Narodowej podlega�o kontroli i ocenie wizytator�w, cho� brak by�o okre�lonego programu tego dzia�u wychowania oraz takich uprawnie� "dyrektor�w", kt�re zr�wna�yby ich z profesorami innych przedmiot�w szkolnych. Na piedestale g��wnego polskiego teoretyka wychowania fizycznego, uzasadniaj�cego wa�no�� tego dzia�u od strony lekarskiej 20. i pedagogicznej stawiamy J�drzeja � n i a d e c ki e go. Jego Uwagi o fizycznym ugchoucniu dzieci (opublikowane w. Dzienniku Wile�skim"w 1805 r.) zaliczone zosta�y do klasyki polskiej literatury pedagogicznej i medycznej. Jego zdaniem, filozofowie zbyt byli zaj�ci tylko moralno�ci� i kszta�towaniem umys�u, natomiast zaniedbali zdrowie i cia�o wychowank�w. Tymczasem w wychowaniu trzeba si� kierowa� natur� i usposobieniem dziecka, a tak�e zwraca� uwag� na wp�yw �rodowiska. W zwi�zku z tym trzeba dok�adnie pozna� te czynuruki, kt�re sk�adaj� si� na wychowanie naturalne. Dziecko od pierwszych dni nale�y hartowa� i rozbudza� jego samodzielno��, dba� o rozw�j fizyczny i wzmacnianie organizmu. Wiadomo�ci powinny by� przyswajane w spos�b swobodny, po��czony z ruchem, zabaw� i przeplatane uprawianiem rzemios�, czy te� udzia�em w pracach rolniczych. Dzie�o �niadeckiego, wsparte �ywio�owym rozwojem nauk pedagogicznych i przyrodniczych, wskaza�o na wa�n� rol� zabaw ruchowych, gimnastyki i prac u�ytecznych w og�lnym procesie wychowania przedszkolnego i szkolnego. Na tym tle zapocz�tkowany zosta� w drugim dziesi�cioleciu XIX wieku rozw�j g��wnych system�w gimnastycznych, kt�re zmierza�y nie tylko do wzmacniania i usprawniania ustroju, ale tak�e w coraz wi�kszym stopniu zwraca�y uwag� na kszta�towanie psychiki, moralno�ci i cech charakterologicznych (zw�aszcza system szwedzki i angielski) . Dziecko w wieku przedszkolnym i w pierwszych latach wieku szkolnego sta�o si� obiektem zainteresowa� i tw�rczych koncepcji wielu pionier�w i propagator�w no-. wych metod, �rodk�w i form ruchu. Nale�y tu wymieni� przede wszystkim dwoje szwedzkich pionier�w wychowania fizycznego dzieci:E. Falk, tw�rc� metody zabawowa-na�ladowczej i J. G. Thulina, tw�rc� metody opowie�ci ruchowej. Rozpropagowanie tych dw�ch metod w Polsce mi�dzywojennej by�o o tyle �atwiejsze, i� polscy reformatorzy gimnastyki dla dzieci i m�odzie�y nawi�zali bliskie, przyjacielskie kontakty z J. G. Thulinem, wyje�d�ali na studia, u �r�d�a"do Szwecji, przet�umaczyli w 1931 r.jego Atlas gimnastyczny oraz ksi��k� pt. Gimnastyka m�odych dzieci na j�zyk polski. Po uwzgl�dnieniu odpowiednich poprawek i zmian wprowadzonych ze wzgl�du na specyfik� polskiego �rodowiska, obie te metody zyska�y z biegiem 21. czasu pe�nie prawo obywatelstwa w polskich przedszkolach i szko�ach. W XIX wieku wprowadzono w wielu krajach obowi�zek szkolny, co nada�o szkole charakter instytucji masowej, kt�ra sta�a si� terenem oddzia�ywania lekarzy higienist�w. Wi�kszo�� dzieci i m�odzie�y w wieku szkolnym i przedszkolnym zatrudniana by�a w domu, przy r�nych pracach pomocniczych, b�d� te� w pracy zarobkowej, ale skutki wszelkich nieprawid�owo�ci rozwojowych wynik�ych z tego powodu przypisywano szkole. Powsta�o w�wczas poj�cie "chor�b szkolnych", jako efektu zbiorowego nauczania. Jenocze�nie pojawili si� lekarze higieni�ci, kt�rzy poczuwali si� do odpowiedzialno�ci za prawid�owo�� procesu pedagogicznego, zgodnego z postulatami higieny. Ko�a lekarskie szybko dostrzeg�y skutki przeci��enia prac� i wyzysku dzieci jako si�y roboczej, tote� podkre�la�y rol� do�ywiania dzieci w szkole i przedszkolu, higieny osobistej, nadzoru higienicznego oraz pomocy lekarskiej. Do programu nauczania w szko�ach prywatnych wprowadzono wyk�ady z higieny, dokonano �mia�ych eksperyment�w podnosz�cych warto�ci higieniczna-zdrowotne i rozwojowe zabawy. Wp�ywy szwedzkie, wzory wypracowane przez Towarzystwo Gimnastyczne. Sok�"oraz rozpowszechnianie si� skautingu w Polsce (1911) wnios�y bardziej r�norodne i dostosowane do w�a�ciwo�ci rozwojowych dzieci zabawy i gry ruchowe oraz sportowe formy zaj��, a tak�e elementy ta�c�w ludowych, narodowych i pl�s�w. Podbudowywali te'tendencje tej miary naukowcy, jak Jan W�adys�aw D awi d (1859-19141, kt�ry w swym przewodniku pt. Program spostrze�e� psgc�vologiczno-wg chtowcuczgch nad dzieckiem od urodzenie do 3 roku �ycia (Warszawa 1887) da� pocz�tek psychologii dzieci�ctwa i psychologii wychowawczej w Polsce na podstawie bada� eksperymentalnych. Uzasadnia� on potrzeb� aktywno�ci ruchowej oraz wychowania fizycznego dzieci i m�odzie�y post�pem cywilizacji technicznej i procesem urbanizacji, wysuwa� postulat rozbudowy teren�w zabaw oraz gier dzieci i m�odzie�y, �wicze� ruchowych na powietrzu, organizacji kolonii letnich itp. Koncepcj� takich w�a�nie gier i zabaw ruchowych oraz �wicze� na powietrzu wcieli� w �ycie dr Henryk Jordan (l 84 � 22. 19071, za�o�yciel Parku Szkolniego w Krakowie (l 888) , wielki nauczyciel i propagator rekreacji ruchowej na wolnym powietrzu. Jego pomys�y i ich realizacja �ci�ga�y do Parku wielu pedagog�w nie tylko z terytorium Polski, ale i z zagranicy. We wszystkich zaborach organizowano ogr�dki jordanowskie, w kt�rych rozwija�y si� r�ne formy rekreacji ruchowej dla dzieci w wieku przedszkolnym, szkolnym oraz dla m�odzie�y. Tam w�a�nie zapoznawano si� z nowymi formami zaj�� sportowych (pi�ka no�na, konkurencje, lekkoatletyczne, tenis itp) oraz wch�aniano demokratyczn� atmosfer� pracy i rekreacji. W Warszawie powstawa�y ogrody Rana, dzi�ki fundacji jego imienia przeznaczonej na rozw�j ogrod�w-zabaw dla dzieci. Pogl�dy Jordana oraz jego dzia�alno�� popar� Stanis�aw jK a rp o w i c z, aktywny cz�onek Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego. Jego ksi��ka pt. Zab@g i gry jako czynnik wgchoucuczg (Warszawa, 1905) by�a wydarzeniem w dziedzinie wychowania fizycznego dzieci i m�odzie�y. Z oryginalnych polskich koncepcji metodycznych okresu mi�dzywojennego na szczeg�ln� uwag� zas�uguje metoda gimnastyczna bezpo�redniej celowo�ci ruchu Romualda Czy�ewskiego. Jako jeden z nielicznych absolwent�w Szko�y Gimnastyki Szwedzkiej i Masa�u Heleny Kuczalskiej w Warszawie szybko awansowa� z nauczyciela WE na wizytatora, a nast�pnie wyk�adowc� metodyki w CIWF'w Warszawie (p�niejAWP) . Metoda ta polega na stawianiu dzieciom czy m�odzie�y odpowiednio przemy�lanych zad�� ruchowych zamkni�tych i otwartych, z przyborami lub bez, a tak�e na przyrz�dach. Utar�o si� przekonanie, �e jest to typowa gimnastyka dla dzieci, ale Czy�ewski udowodni� przez praktyk�, �e nadaje si� ona r�wnie dobrze dla m�odzie�y, a nawet doros�ych. Do polskich tradycji w zakresie wychowania przedszkolnego zaliczy� nale�y wielk� mozaikowato�� organizacyjn�, strukturaln� i metodyczn� tych plac�wek opieku�czo-wychowawczych. Coraz powszechniejsze anga�owanie kobiet do produkcji w fabrykach i manufaktrach, a tak�e w gospodarce folwarcznej, wy�oni�o potrzeb� organizowania ochro� dla dzieci. Powstawa�y one z inicjatywy prywatnej i zak�adane by�y przez dwory ziemian-skie, parafie, stowarzyszenia zakonne, gminy wyznaniowe, �wiec 23. kle organizacje spo�eczne oraz osoby prywatne. Pierwowzory ochro� z XIX wieku charakteryzowa�y si� na og� prowizorycznymi i prymitywnymi pomieszczeniami i urz�dzeniami, ograniczonym zakresem opieki oraz zacofaniem metod wychowawczych, w kt�rych metody wychowania fizycznego polega�y na przyuczaniu dzieci do porz�dku, dyscypliny oraz na wykonywaniu r�nych prac, czynno�ci i ruch�w na zasadzie tresury. W pierwszych latach odradzaj�cej si� pa�stwowo�ci polskiej zaznaczy�y si� w dzia�alno�ci pedagogicznej pewne tendencje w kierunku demokratyzacji i moderniznacji opieki i wychowania ma�ych dzieci. Ju� na pierwszym zje�dzie nauczycielskim w roku 1919 wysuwano postulaty tworzenia bezp�atnych, publicznych i szeroko dost�pnych instytucji dla dzieci w wieku przedszkolnym. Mia�y one by�-poddane pod opiek� i nadz�r pa�stwowy. W pracach przygotowawczych do obrad IV Zjazdu Delegat�w Polskich Towarzystw Nauczycielskich (4 I 1919 r.) oraz Wielkiego Zjazdu Nauczycielskiego w Warszawie (14-17 IV 1919 r.) , jak r�wnie� w czasie obrad oraz w nast�pnej fazie realizacji uchwa�, zab�ysn�a swym talentem, znawstwem zagadnienia i oddaniu sprawie Maria Weryho-Radziwi��owiczowa, p�niejsza wizytatorka wychowania przedszkolnego w Ministerstwie Wyzna� Religijnych i O�wiecenia Publicznego, autorka wielu publikacji i naczelny redaktor miesi�cznika. Wychowanie w Przedszkolu". Ta pionierka wychowania przedszkolnego w niema�ym stopniu wp�ywa�a nie Iylko na coraz lepsze organizacyjne ustawienie zagadnienia wychowania przedszkolnego, ale tak�e na doskonalenie warsztatu pracy w tej dziedzinie, na stron� instrukcyjna-metodyczn�, popularyzatorsk� przez publikowanie szeregu prac, artyku��w, podr�cznik�w oraz w�asne przyk�ady dobrej roboty. Jakkolwiek postulaty i projekty wysuwane na obu wymienionych zjazdach by�y bardzo post�powe i daleko wyprzedzaj�ce aktualny stan rzeczy w naszym kraju, to jednak oficjalne uchwa�y w tej mierze by�y do�� og�lnikowe, enigmatyczne, nie wr�ce konkretnych, do�� zasadniczych przemian w tej dziedzinie pracy pedagogicznej. Tote� w bardzo trudnych latach li Rzeczypospolitej wychowanie w przedszkolu pozostawiono w du�ej mierze inicjatywie spo�ecznej i prywatnej, albowiem w powodzi pilnych spraw 24. i wydatk�w o kapitalnym znaczeniu dla odradzaj�cej si� pa�stwowo�ci polskiej, zagadnienie to nie mog�o liczy� na wydatn� pomoc ze strony pa�stwa. W tych warunkach w�adzom o�wiatowym nale�y przypisa�. du�e zas�ugi, a przede wszystkim autorstwo wielu wydarze� o do�� zasadniczym znaczeniu dla sprawy, a mianowicie:opracowanie zasad prowadzenia plac�wek wychowawczych dla dzieci w wieku 4-7 lat, przy czym wprowadzono po raz pierwszy oficjalnie nazw� "przedszkole":poddanie wszystkich tych plac�wek pod nadz�r i opiek� Ministerstwa Wyzna� Religijnych i O�wiecenia Publicznego, gdzie stworzony zosta� Referat Wychowania Przedszkolnego:wydanie zarz�dzenia z 1918 r.w sprawie higieny i opieki lekarskiej w przedszkolach oraz zaopatrzenia ich w podstawow� literatur� i materia�y w tym zakresie:przej�cie przez Ministerstwo WRiOP kurs�w dla wychowawczy� przedszkoli i przekszta�cenie ich na seminaria, a tak�e organizowanie przez szereg-lat kurs�w dokszta�caj�cych dla czynnych wychowawczy�:wydanie w 1920 r.i 1932 r.publikacji dotycz�cych wskaz�wek o organizacji i prowadzeniu ochro� oraz metod pracy z j (ryj�vyIyByyj F-wydanie Ustawy o ustroju szkolnictwa z dnia li marca 1932 r.postanawiaj�cej, �e, dla dzieci w wieku o. w pe�ni zrealizowany ze wzgl�du na wybuch U wojny �wiatowej, to jednak podstawy prawne pos�u�y�y jako dorobek stanowi�cy punkt wyj�cia do prac kontynuatorskich w Polsce Ludowej. Tak istotny post�p my�li pedagogicznej, wyprzedzi� praktyk�, a zw�aszcza praktyk� wychowania fizycznego w przedszkolu. Najlepszym odzwierciedleniem tej tezy jest fluktuacja liczby dzieci, kt�rym udost�pniony zosta� wst�p do przedszkoli. Gdy w.latach 1919-1932 liczba dzieci obj�tych wychowaniem przedszkolnym stale wzrasta�a i dosz�a do 3 A'%populacji 3-7-latk�w, to a� do 1939 r.da� si� zauwa�y� trend malej�cy, kt�ry obni�y� t� liczb� do oko�o Z'% (33, s l 7) . Przyczyn� tego stanu rzeczy by� brak ustawowego okre�lenia obowi�zk�w w zakresie zak�adania i utrzymywania przedszkoli oraz brak wyra�nie sformu�owanej zasady upowszechnienia wychowania przedszkolnego jako warunku demokratyzacji szkolnictwa. Dlatego o rozwoju plac�wek przedszkolnych zadecydowa�a dobra wola i inicjatywa instytucji spo�ecznych oraz os�b prywatnych. G��wny ci�ar spoczywa� na plac�wkach ko�cielnych lub parafialnych oraz na takich stowarzyszeniach �wieckich, jak:Zwi�zek Pracy Obywatelskiej Kobiet. Robotnicze Towarzystwo Przyjaci� Dzieci. Rodzina Wojskowa i inne. W�adze szkolne nie sfinalizowa�y prac nad programem wychowania przedszkolnego. Pos�ugiwano si� jedynie wydanym przez Ministerstwo WRiOP poradnikiem pt. Rody i wskaz�wki dla ugchouauczgiw przedszkolach (ochronkach) . Warszawa 1933, kt�ry zawiera� wprawdzie szereg element�w spotykanych zwykle w programie, dawa� cenne rady i wskaz�wki pedagogiczne, uwzgl�dnia� postulaty higieny i wychowania zdrowotnego, po�wi�ca� wiele uwagi wychowaniu fizycznemu i kszta�ceniu zmys��w, ale nie mia� nale�ytej rangi dokvme�tu obowi�zuj�cego, programu dydaktycznego. Mia�o to negatywne reperkusje praktyczne. W sumie okres mi�dzywojenny, cho� nie doprowadzi� do upowszechnienia wychowania przedszkolnego i nie obj�� szerszych mas dzieci�cych wp�ywami tego wychowania, to jednak stworzy� warto�ciowy dorobek teoretyczny i organizacyjna-instrukta�owy w tym zakresie. Koncepcja przedszkola ukierunkowana zosta�a g��wnie na prac� wychowawcz�. Zwr�cono przy tym nale�yt� uwag� na wychowanie fizyczne, starano si� ten dzia� wychowania 26. nieco zmodernizowa� wprowadzaj�c cenne korekty do metod Froebla i Montessori oraz rodzime elementy zabaw i �wicze� ruchowych. Dzi�ki sporej liczbie oddanych tej sprawie pionierek dopracowano si� wzor�w godnych szerokiego rozpropagowania, przygotowano podr�czniki i czasopisma dla wychowawczy� ("ochroniarek") oraz wyszkolono spore zast�py wychowawczy�, kt�re z pe�nym oddanier� kontynuowa�y w FRU rozpocz�te przed drug� wojn� �wiatow� dzie�o. Okres po drugiej wojnie �wiatowej rozpocz�� si� od kilkuletniego zabli�niania bolesnych ran zadanych kadrze wychowawczy� oraz tkance materialnej w dziedzinie wychowania przedszkolnego. Gdy chodzi o warunki do prowadzenia zaj�� wychowania fizycznego, to najlepiej przedstawia�y si� one w niekt�rych regionach Ziem Odzyskanych oraz na �l�sku, gdzie wiele budynk�w przedszkolnych z urz�dzeniami pozosta�o nietkni�tych. Dzi�ki ofiarno�ci i inicjatywie szczup�ego grona ocala�ych z po�ogi wojennej wychowawczy�, kt�re nie odesz�y od zawodu oraz inicjatywie spo�ecznej, wznawia�y sw� dzia�alno�� przedszkola, cho� warunki pracy by�y na og� op�akane. Podobnie jak w okresie mi�dzywojennym, g��wny ci�ar odnowy przedszkoli spad� na barki organizacji, towarzystw �wieckich i ko�cielnych, rodzic�w, wreszcie wszelkiej inicjatywy indywidualnych os�b oddanych SOT (WIZ. Tre�ci i metody pracy wychowawczej nie odbiega�y od wzor�w wypracowanych w okresie mi�dzywojennym. Oznacza to, �e panowa�a tu du�a dowolno��, wyst�powa�y znaczne r�nice w koncepcjach wychowawczych, istna mozaika r�nych, szk�", kierunk�w oraz tendencji reprezentowanych przez poszczeg�lnych organizator�w i pracownik�w plac�wek przedszkolnych. Improwizacja organizacyjna odpowiada�a tu w zupe�no�ci podobnej improwizacji pod wzgl�dem tre�ci i metod pracy. Wobec braku programu wychowania przedszkolnego, a zatem i programu wychowania fizycznego i mocno ju�, podstarza�ego"Poradnika dla ugchowau ezgW przedszkoli, pozostawia�o si� wychowawczyniom du�y margines dowolno�ci w prowadzeniu zaj�� WF', z czego'skwapliwie korzysta�y. Tote� do normalnych praktyk nale�a�o stosowanie jakiej� mieszaniny r�nych metod i koncepcji Froebla, Montessori, Decroly'ego i innych, a tak�e radzieckich koncepcji 27. wychowawczych stawiaj�cych dyskretnie kierowan� zabaw� dziecka w rz�dzie najlepszych metod wychowawczych. Obok tych mozaikowych obrazk�w mo�na by�o niekiedy zauwa�y� przyk�ady, dobrej roboty", interesuj�ce rozwi�zania metodyczne, inspiruj�ce dzieci do intensywnej dzia�alno�ci ruchowej. Zale�a�o to jednak od poziomu wychowawczyni. Poszukiwanie nowych rozwi�za� i form pracy na tym odcinku zjawi�o si� r�wnolegle z'szerok� akcj� kszta�cenia wychowawczy� przedszkoli, podj�t� przez Ministerstwo O�wiaty. W 1945 r.w przedszkolach pracowa�o 50%niewykwalifikowanych wychowawczy�, a oko�o 1/5 stanowi�y osoby zakonne, zatrudnione tak�e w przedszkolach o charakterze �wieckim. Nied�ugo potem wychowawczy� niewykwalifikowych by�o a� �P%, co nale�y p