Wacław Gniewkowski, Kazimiera Wlaźnik
"Wychowanie fizyczne"
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1990

	Spis treści.
	Wprowadzenie Część I TEORETYCZNE PODSTAWY WYCHOWANIA FIZYCZNEGO DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOUNYM (W.
Gniewkowski) 1.
Przegląd dorobku myśli i praktyki w dziedzinie wychowania fizycznego dzieci.
1.
1.
Główne dążenia i postulaty oraz rozwój praktyki wychowawczej w XIX i XX wieku 1.
2.
Rodzime tradycje i osiągnięcia w rozwoju i modernizacji wychowania fizycznego w przedszkolu 1.
3.
Cechy nowoczesności w wychowaniu fizycznym dzieci w wieku przedszkolnym i wczesna szkolnym 2.
Cele i zadania wychowania fizycznego 3.
Niektóre pojęcia i definicje występujące przy omawianiu zagadnieńkultury fizycznej 3.
1.
Kultura fizyczna,  wychowanie fizyczne, wychowanie zdrowotne, rekreacja ruchowa, sport Zajęcia ruchowe, zadania ruchowe, ćwiczenia ruchowe, ćwiczenia sportowe, lekcja kultury fizycznej, zajęcia pozalekcyjne WF, sprawność ruchowa, sprawność fizyczna, sprawność motoryczna cechy motoryczne Uzdolnienia ruchowe Bodźce, czynniki, warunki i środki oraz metody w wychowaniu fizycznym Treść, idea, forma i cecha ruchu keje wychowania fizycznego Stymulujące działanie czynników Funkcja adaptacyjna wychowania fizycznego Funkcja kompensacyjna wychowania fizycznego Funkcja korekcyjna wychowania fizycznego.
Rola rdchu jako czynnika potęgującego zdrowie, wydolność i odporność organizrntu.
	84 zgą 8****ró'g ż*_i W."e.


	Charakterystyka psychofizycznego rozwoju dzieci w wieku od 3 do 7 lat.
	5.
1%90.
3.
	Młodszy wiek przedszkolny (od 3 do 4 lat) Średni wiek przedszkolny (od 5 do 6 lat) .
Wiek osiągania dojrzałości szkolnej uraz rozpoczęcie nauki w szkole (5 lat) blematyka rozwoju motoryczneęo i sprawności dzieci w wieku ds zko mym Charakterystyka motoryki dziecka w wieku przedszkolnym Pojęcie szkolnej dojrzałości motorycznej Czynuniki wpływające na rozwój umiejętności i sprawności ruchowe jPrzyczyny zmniejszonej sprawności ruchów ej niektórych dzieci Etapy (fazy) uczenia się i nauczania ruchu Niektóre sposoby badania uzdolnień ruchowych w przedszkolu Praktyczne sposoby, oceny sprawności fizycznej i umiejętności ruchowych dzieci.
laski i wskazówki praktyczne wypłyWające'z właściwości wieku CIĘCCĘOSpecyficzna ruchliwość i potrzeba aktywności ruchowej Pragnienie przeżyć i emocji Bogata wyobraźnia Pobudliwość i zmienność naslrojów oraz zainteresowań batwe uleganie zmęczeniu i szybka regeneracja sił Plastyczność organizmu, jego podatność na dodatnie i ujemne wpływy środowiska.
	8.
	Bibliografia.
	Część U PROBLEMY OGRANIZACYJNO-METODYCZ 3 NE' (K.
Wlażrik) I Warunki pracy w zakresie wychowania Ozy cznego 1.
1.
Teren przedszkolny (ogród i plac zabaw) 12.
Sala do zajęć ruchowych (gimunaslyczna lub zastępcza) 1.
3.
Przybory i pomoce do zajęć ruchowy eh 3.
Bezpieczeństwo zajęć ruchowych 3.
Metody stosowane na zajęciach ruchowych w przedszkolu (W.
Gniewkowski) 3.
1.
Metody twórcze 3.
1.
1.Propedeutyka twórczej aktywności ruchowej kl..
Metody prowadzenia zajęć WE Metoda opowieści ruchowej Metoda gimmastyki twórczej (ekspresyjnej) R.
Uabana.
Praca szkolna (Schulwerk) K.
OrffaGimnasty ka rytmiczna A, i M.
Kniessów 3.
2.Odtwórcze metody prov adzema zajęć WF'.
	lO 3'103105107 III III 119121123127129131134134135137138139140143.
	4.
-An 4.
1.42.
	5.
	Zas.
	Ćwiczenia i zabawy orientacyjna-porządkowe Ćwiczenia i zabawy z elementami równowagi Ćwiczenia i zabawy z elementarni czworakowania i z pet 28111:111 Ćwiczenia i zabawy bieżne.
Ćwiczenia i zabawy z elementami rzutu, celowania i toCZClllBĆwiczenia i zabawy z elementami wstępowania Ćwiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku lady ćwiczeń i zabaw dla dzieci 4-letnich Ćwiczenia i zabawy orientacyjna-porządkowe Ćwiczenia i zabawy z elementami równowagi Ćwiczenia i zabawy z elementami czworaków anta i z, pełZż (111:111 Ćwiczenia i zabawy bieżne.
Ćwiczenia i zabawy z elementami rzutu, 'celowania i toCZ 8 lll 8 Ćwiczenia i zabawy z elementami wstępowania Ćwiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku lady ćwiczeń i zabaw dla dzieci 5-letnich Ćwiczenia i zabawy orientacyjna-porządkowe Ćwiczenia i zabawy z elementami ruwnowagi.
Ćwiczenia i zabawy z cienieniami czworakowania Ćwiczenia i zabawy bieżńe.
	3.
2.
1.
3.
2.
2.
3.2.3.3.2.4.Meto 3.
3.
1.
3.
3.
2.
3, 3, 3, 3, 3, 4.3.3.5.3.3.6.sitku Uza treści programowych wychowania fizycznego w przedszkolu Ogólne uwagi o programie Zabawy ruchowe 4.
2.
1.
Rola zabawy ruchowej w rozwoju psychomotorycznym dziecka 4.
2.
2.
Organizacja zabaw ruchowych ób materiału, ćwiczeń i zabaw Przykłady ćwiczeń i zabaw dla dzieci 3-letnich tj.
1.
1.5.1.2.5.1.3.5.1.4.5.1.5.5.1.6.5.1.7.Przyk 5.
2, 1, ej 77 ćjócjó (5945.
2.
5.
5.
2.
6.5.2.7.Przyk 5.
3.
1.
5.3.2.5.3.3.5.3.4.
	Zabawy naśladowcze Metoda zabawowa-naśladowcza Metoda bezpośredniej celowości ruchu (zadaniow a) Metoda ścisła.
y i formy intensyfikujące zajęcia WFMetoda stacyjna (obwodowa) Metoda zadań dodatkowy eh Tory przeszkód (ścieżka zdrowia) Wiązanie ruchu z muzyką i rytmemtPraca w małych grupach Współzawudnictw o jako doping do intensywniejszego wy.
	I 1.
7177'1781791801811831851901931931951951961961971991991999 (jĄ 208***.
	215217 yj () 999999.


	0.
0.
5.
6.5.7.5.8.
	5.
9.
5.10.5.11.
	Ćwiczenia i zabawy z elementami rzutu, chwytu wanta i toczenia.
Ćwiczenia i zabawy z elementami wspinania się Ćwiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku lady ćwiczeń i zabaw dla dzieci ó-letnich Ćwiczenia i zabawy orientacyjna-porządkowe Ćwiczenia i zabawy z elementami równowagi Ćwiczenia i zabawy na czworakach, z pełzaniem, niem się, przewrotem Ćwiczenia i zabawy bieżne.
Ćwiczenia i zabawy rzutne, chwytne, z celowaniem CZCOICIR Ćwiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku.
	celo.
	focze.
	5.
3.
55.
3.
6.
5.3.7.Przy 5.
4.
1.
5.
4.
2.
5.
4.
3.
5.
4.
4.
5.
4.
5.5.4.6.Zabawy i ćwiczenia poranne Przykłady zabaw porannych dla dzieci 3-i 4-letnich Przykłady ćwiczeń i zabaw porannych dla dzieci 5-i ó-letnich Zorganizowane zajęcia ruchowe I 0-35 minutow e 5, 8, 1, 10-20 minutowe zabawy i ćwiczenia dla dzieci 3-i 4-letnich 5, 8, 2, 20-35 minutowe zajęcia z dziećmi starszymi (5-i ó-letnimi) Przykłady zestawów zajęć ruchowych dla dzieci 3-i 4-letnich Przykłady zestawów zajęć ruchowych dla dzieci 5-letnich Przykłady zestawów zajęć ruchowych dla dzieci ó-letnich.
	i z to.
	Zabawy i ćwiczenia w terenie 6.
1.
Przykłady ćwiczeń i zabaw terenowych Zajęcia i zabawy na śniegu i lodzie 7.
1.
Saneczkarstwo 7.
1.
1.Higiena i bezpieczeństwo w czasie zajęć na sankach 7.
1.
2.
Przykłady ćwiczeń i zabaw 7, 2, łyżwiarstwo 7.
2.
1.Technika jazdy na łyżwach 72.
2.Ćwiczenia, zabawy i gry.
7.
3.
Nlarciarstwo 7.
3.
1.Podstawowe elememy techniki nauczania jazdy na nartach Zabawy i ćwiczenia w wodzie.
8.
1.
Przykłady ćwiczeń i zabaw w wodzie Kształtowanie prawidłowej postawy ciała 9.
1.
Metody oceny postawy ciała 8.
1.
1.Sylwetkowa metoda oceny postawy ciała 81.
2.
Uproszczone badania ortopedyczne 82 Wady w budowie i postawie ciała 83 Rola ćwiczeń kształtujących i korekcyjnych Bibliografia.


	Wprowadzenie.

	Każdy żywy organizm odznacza się większą lub mniejszą plastycznością, 'czyli podatnością na rozliczne wpływy środowiska zewnętrznego i wewnętrznego.
Dotyczy to zarówno właściwości somatycznych, jak i psychomotorycznych, intelektualnych i moralnych.
Jakkolwiek wiele cech osobniczych jest zdeterminowanych genetycznie i każdemu osobnikowi przypisany jest drogą dziedziczenia nieco odrębny, tor rozwojowy", to jednak różne czynmikiśrodowiskowe, bodźce ruchowe, warunki bytowe, czy też tryb życia wpływają modyfikująca na zdeterminowany genetycznie tor rozwoju.
I (je sprawdza się więc w pełni znane ludowe powiedzenie, iż, jakiegoś mnie Panie Boże stworzył, takiego mnie masz".
Somatyczny obraz człowieka, właściwości jego psychomotoryki, moralny i intelektualny kształt osobowości, wszystko to zależy w dużej mierze od tego, w jakich warunkach środowiskowych przebywa człowiek od zarania swego życia, jak działa w kierunku rozwoju swej pełnej osobowości i jak oddziaływają na niego muni.
Oddziaływanie to może mieć charakter indywidualny bądź grupowy, refleksyjny bądź bezrefleksyjny, przypadkowy lub systematyczny:w każdym przypadku działania te nie pozostają obojętne, lecz składają się na wypadkową różnych czynników oddziałujących nieprzerwanym strumieniem na żywy organizm.
Skutki tego stanu rzeczy są tym wyraźniejsze i mocniejsze, im osobnik jest młodszy i stają się coraz mniej widoczne z postępem lat życia.
Szczególnie pomyślnym dla prawidłowego kształtowania cech somatycznych i motorycznych jest okres przedszkolny i młodszy wiek szkolny.
Jest to również taki okres ontogenezy człowieka, w którym aktywność ruchowa i hartowanie organizmu przyczyniają się w sposób znaczącyido wzmacniania odporności organizmu naszkodliwe wpływy czynników środowiskowych.


	Warto przy tym podkreślić, iż wspomniane cechy osobnicze kształtują się zgodnie z prawem współzależności struktury i funkcji.
Oznacza to, że, rozwijają się i doskonalą tylko te czynności i organy, które są ćwiczone, których rozwój jest pobudzany ciągłym strumieniem bodźców.
Systematycznie ćwiczony narząd doskonali się, zwiększa swą objętość:jego zdolności do pracy podnoszą się i utrwalają.
Hamulce nakładane na swobodną działalność ruchową powodują spadek, a nawet zanik czynności, a wraz z nim-atrofię strukturalną" (5, s.
934.
Okres przedszkolny i wczesne lata szkolne odzwierciedlają zarejestrowane już i w mniejszymi lub większym stopniu utrwalone nieprawidłowości rozwojowe w zakresie budowy, postawy ciała, zaniedbań psychomotorycznych, bądź małej odporności organizmu na przeróżne czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.
Stwarza to poważne problemy wychowawcze oraz zmusza do stosowania żmudnych i długotrwałych zabiegów wyrównawcza-korekcyjnych prowadzonych przez specjalistów w tej dziedzinie.
33 dy sięgniemy do genezy tych nieprawidłowości rozwojowych, stwierdzimy, iż głównym ich sprawcą jest nie zaspokojony głód ruchu.
 (Natura każe sobie płacić wysoki haracz za niedostrzeganie lub zaniedbanie podstawowej potrzeby rozwojowej, j.
ruchowego wyżycia się dziecka.
Wszechstronny, spontaniczny ruch jest najbardziej charakterysłyczną i naturalną cechą wczesnych faz ontogenezy człowieka.
Chodzi więc o to, aby pielęgnować i podtrzymywać jego naturalnie formy, a jednocześnie tak sterować rozwojem cech motoryki i rozwijać umiejętności ruchowe, "aby dziecko osiągnęło taki poziom rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwym i podatnym na systematyczne nauczanie w klasie I szkoły podstawowej" (ZQ.
W podręczniku rozróżniamy dwie części:teoretyczną i praktyczną.
Pierwsza daje teoretyczną podbudowę i wyjaśnia wiele zjawisk i tendencji z zakresu wychowania fizycznego dzieci młoszych.
Druga dotyczy praktyki wychowania fizycznego, daje wzory różnych rozwiązań praktycznych, prezentuje przykłady zadań ruchowych i ćwiczeń dla odpowiedniego wieku dziecka oraz pomaga w opanowaniu metod pracy (także w zakresie zabiegów wyrównawczych i korekcyjnychj 8.


Część I
Teoretyczne podstawy wychowania fizycznego dzieci w wieku przedszkolnym


	1.
	PRZEGLĄD DOROBKU MYŚLI I PRAKTYKI.
	W DZIEDZINIE WYCHOWANIA FIZYCZNEGO DZIECI.
	1.1.
Główne dążenia i postulaty oraz rozwój praktyki wychowawczej w XIX i XX wieku 

Ideały wychowania refleksyjnego, wychowania przez tworzenie naturalnych sytuacji, w których dziecko przy zachowaniu swobody osiąga coraz wyższy stopień rozwoju fizycznego, intelektualnego, emocjonalnego i społecznego-głosił już na przełomie XVIII i XIX wieku Johann M.
Pestalozzi.
Jego zdaniem rozwój intelektualny postępuje równolegle z rozwojem uczuciowego stosunku do poznawanego otoczenia.
Dlatego dziecko należy już od najwcześniejszych lat otaczać atmosferą miłości, życzliwości i zachęty.
Będąc pod wpływem teorii Jean Jacjues Rousseau, Pestalozzi był przekonany, iż człowiek jest z natury dobry, a zatem celem wychowawcy powinno być takie oddziaływanie, które byłoby zgodne z prawami natuury.
Widząc wyzysk i wykorzystywanie dzieci proletariatu w fabyrkachi manufakturach, starał się uwolnić je od tych okrutnych praktyk pracy produkcyjnej przez organizowanie zakładów wychowawczych, w których dzieci miały być współuczestnikami nie tylko w zabawie, ale i w prowadzeniu gospodarstwa i drobnej wytwórczości.
Wątłość budowy ciała tych dzieci oraz nieprawidłowości ich rozwoju somatycznego sJarał się wyrównać przez zabawy i gry ruchowe oraz, gimnastykę stawową", która polegała na ćwiczeniach uruchamiających wszystkie stawy od peryferii ciała do tułowia włącznie.
Twierdził też, że każda zabawa, czy inne działanie ruchowe, polega na wykonywaniu złożonych ruchów naturalnych o długich sekwencjach.
Można je rozłożyć na bardzo proste, , elementarne"ruchy stawowe.
Należy je ćwiczyć we wszystkich stawach, w oderwaniu od ich naturalnego pierwowzoru.
Inaczej mówiąc, każda czynność naturalna jest punktem wyjściowym dla gimnastyki wyrozumowanej i dlatego girnlO.
	nasĘka stawowa, polegająca na ruchach elementarnych, jest-przejściem od natury do sztuki ruchu.
Poglądy te znalazły zwolenników wśród wielu pionierów gimnastyki nie tylko w Europie i wywarły przemożny wpływ na kształtowanie się systemów gimnastycznych, a zwłaszcza gimunasĘki niemieckiej w XIX i XX wieku.
Wpływ ten charakteryzował się formalizowaniem terści, materiału ćwiczebnego oraz metod nauczania ruchu (preferowanie metody analitycznej) , co wybitnie nie odpowiadało psychice i motoryce dziecka.
Powiązanie wychowania z pracą oznaczało uznanie przez Pestalozziegowalorów pedagogicznych oraz korzyści ekonomicznych takiego związku.
Walory te polegały przede wszystkim na świadomym posługiwaniu się przedmiotami, dzięki czemu dziecko wyostrza zmysły, zaczyna myśleć, rozumować, konstruować, mówić.
Nauka o kształtach prowadzi do zaznajomienia dziecka z łukami, kątami, figurami geometrycznymi, symetrią i asymetrią.
Elementy sprzężone ze sobą w procesie oddziaływania poprzez ruch', to:uwaga, myśl, koordynacja, szybkie reagowanie na znaki i sytuacje itp.
Munio przejrzystej idei łączenia tego co fizyczne z tym co duchowe oraz wspomagania sił natury, wiele ćwiczeń zalecanych przez Pestalozziego było nasyconych dydaklyzmiem.
Stosowano powtarzanie całych zdań, ustalonych odpowiedzi na pytania oraz ruchów sztucznych, pozbawionych treści i odbiegających od potrzeb życia.
Mimo to Pestalozzi był prekursorem nowoczesnego wychowania przedszkolnego i szkolnego.
Podkreślał konieczność ścisłego współdziałania placówki wychowawczej z domem, zwrócił uwagę na praktyczne aspekty wychowania i nauczania, podkreślając ważność nauki o rzeczach, domagał się równych praw społecznych dla dzieci wszystkich warstw, wyeksponował rolę zabawy w wychowaniu i nauczaniu, widział potrzebę równoległego oddziaływania na ciało i duszę dziecka.
A zatem zaatakował niemal wszystkie dotychczasowe dogmaty i zasady przyjęte w placówkach opiekuńczych i wychowawczych.
Pewne aspekty światopoglądu Pestalozziego uwypuklił w swej działalności Friedrich Pro eb ci (1783-18531.
Zbudował on metodę wychowawczą i oparł ją na zabawie wynikającej z metafizycznych, przeczuć idei ogólnej".
Dziecko powodowane tymi przell.


	czuciami dąży do ich ujawnienia przez ruch, gest, mimikę.
Dlatego zabawę należy chronić i pielęgnować jako naturalną formę ekspresji dziecka i kształtować przez nią duszę dziecka jak ogrodnik, który pomaga naturze wydobyć tkwiące w niej miożliwości.
Jako dar natury, zabawa ma, według Proebla, zaspokoić wszystkie instynkty dziecka, a mianowicie:instynkt pracy, wiedzy, artystyczny i religijny.
Jako bardzo złożona sekwencja aktów ruchowych ma ona, prowadzić do spostrzegania całości przedmiotu i przez rozczłonkowanie ńa elemenĘ znów zmierzać do całości.
Stąd, powstała koncepcja stosowania "darów", tj.zabawek w postaci brył geometrycznych, które można układać w różne całości i rozkładać je z powrotem na drobne elementy.
Szczególne miej sce zajęła tu kula jako symbol budowy świata.
W praktyce froeblowskiego ogródka ta koncepcja uzewnętrzniła się w przesadnej symbolice, darów", które swym kształtem i budową daleko odbiegały od konkretnych zabawek w dzisiejszym tego słowa znaczeniu.
W dodatku Eroebel zalecał swym wychowawczyniom grup dziecięcych w ogródkach, tzw."ogrodniczkom", przemyślaną w szczegołach metodykę.
Wszystko to zmierzało do posługiwania się schernatami dydaktyczna-wychowawczymi, nabierało charakteru obrzędowości, wyreżyserowanych aktów ruchowych i odbierało zabawie jej naturalny, spontaniczny charakter.
Mimo swych filozoficznych spekulacji i idealistycznych założeń działalność P.
Froebla, a zwłaszcza jego "ogródki dziecięce", stanowią w dziejach wychowania przedszkolnego prawdziwy przełom.
Idea instytucji zbiorowego wychowania dzieci znalazła wielu zwolenników.
Rosła z biegiem czasu liczba ogródków froeblowskiehskupiających dzieci w wieku przedszkolnym, ale jednocześnie, w konfrontacji z prakty ką, coraz wyraźniej ujawniano ujemne strony metody.
W atmosferze coraz bardziej krytycznego nastawienia wobec pewnych założeń metody pojawili się jej reformatorzy lub oponenci, którzy wnieśli nowe pierwiastki do rozwoju myśli pedagogicznej w dziedzinie wychowania przedszkolDPgO.
Typowym przykładem takiej reformy, która zbliżała metodę froeblowską do potrzeb życia, jest koncepcja sióstr Agaz z i we Włoszech.
W drugiej połowie XIX wieku wystąpiły one z koneeplZ.
	clą zastąpienia symboliczny eh "darów"o geometrycznych kształtach konkretnymi zabawkami dostępnymi dla wszystkich dzieci, pochodzącymi z natury, z terenu, np.szyszkami, kamyczkami, muszelkami i inmymi "skarbami"znalezionymi w lesie, na polu, w rzece itd.oraz zabawkami o charakterze użytkowymt.
W procesie wychowania siostry Agazzi uznały większą użyteczność oraz większe korzy ści dydaktyczna-wychowawcze płynące z zabaw z takimi przyborami.
Zwróciły przy tym szczególną uwagę na wdrażanie dzieci do samodzielnego obsługiwania się, porządku i czystości.
Temu celowi służyły różne znaczki, obrazki, kolorowe opaski, które do dziś dnia spełniają swoją funkcję w przyzwyczajaniu do porządku i samodzielności oraz funkcję w wychowaniu estetycznym.
Do oponentów idei Froebla należy zaliczyć Marię Montessort, która negowała potrzebę swobodnej zabawy angażującej fantazję dziecka oraz wychowawczą rolę zabawy w dziecięcych grupach rówieśniczych, na rzecz jednostronnego materiału dydaktycznego, zabaw dydaktycznych oraz kształcenia zmysłów.
Metoda Montessori, która powstała na początku XX wieku, polegała głównie na wykorzystaniu w pedagogice przedszkolnej wyników i metod stosowanych w naukach przyrodniczych.
Jako lekarz psychiatra M.
Montessori zainteresowała się problemami pracy wychowawczej z dziećmi opóźnionymi w rozwoju.
Wypowiadała się za maksymalnym ograniczeniem ingerencji wychowawcy i za stworzeniem jak najlepszych warunków sprzyjających ogólnemnu rozwojowi dziecka.
Podstawowym warunkiem była swoboda wyboru zabawy o charakterze indywidualnym.
W praktyce jednak w jej "Domach Dziecięcych'w Rzymie i okolicy dzieci miały dość ograniczony wy bór zabaw.
Metoda pracy była z góry ustalona, a odpowiednio dobrany i zestawiony materiał dydaktyczny zdeterminował praktyczny kształt i atmosferę zajęć.
Miały one charakter indywidualnej działalności zabawowej każdego dziecka:nie organizowano zajęć w grupach, a rola wychowawcy ograniczała się do ogólnej obserwacji i opieki pedagogicznej, do dyskretnej pomocy i rady, jeżeli się o to do niego zwra-CBIIO.
Najbardziej charakterystycznymi cechami tej metody była hi-gieniczno-lekarska opieka nad dziećmi, -wprowadzenie dwu roił.


	dzajów gimnastyki (, fizjologicznej"i, wychowawczej') oraz zajęć przyrodniczych, które uczą obserwacji rzeczywistości.
Ważnym był również dział, kształcenie zmysłów"oparty na specjalnie przygotowanym materiale konkretnym oraz kształcenie umysłowe (rozwój pojęć, początki nauki czytania i pisania, początki arytmetyki) .
Ta ostania cecha nadała metodzie charakter dydaktyczny zmierzający do przygotowania do nauki szkolnej.
Dzięki wprowadzeniu wielu pomocy naukowych:jak:tablice, mozaiki literowe i liczbowe, dzieci wcześnie opanowywały sztukę pisania i czytania oraz zaznajamiały się z podstawami rachunków.
Metoda Montessori doczekała się w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku szerokiej popularyzacji niemal na całym świecie, a jej podstawowa praca pt.
Domy Dziecięce.
Metoda pedagogiki naukowej stosówmd u wychowani aajmłodszgch dzieci została przetłumaczona i opublikowana w wielu językach.
Mimo przyznawania wprowadzonym innowacjom wysokich zalet, pedagogowie zarzucali Monteśsori ograniczenie wyobraźni dziecka, przedwczesne wyeksponowanie dydaktyki szkolnej, przesadny naturalizm w ujmowaniu procesu rozwojowego, zaniedbanie wychowania społecznego oraz niedocenianie kierowniczej roli wychowawczyni w organizowanych zajęciach różnego typu (zwłaszcza w zajęciach ruchowych) .
Mimo niektórych oczywistych braków wkład Montessori do skarbnicy wiedzy i praktyki przedszkolnej jest olbrzymi, a jej wzory przejmiowane były i są jeszcze nadal w praktycznym rozwiązywaniu niektórych problemów z zakresu wychowania przedszkolnego.
Wiele inwencji twórczej w tej dziedzinie wniosły współpracowniczki znanego psychologa Edonarda G I a p ar e de'a, który założył w Genewie Instytut im.
J.
J.
Rousseau.
W 1914 r.powołany został w tym Instytucie zakład zwany "Dom dla Małych", w którym Claparede, przy pomocy swoich asystentek, realizował zasady pedagogiki funkcjonalnej.
Polegała ona na uszanowaniu dążenia dziecka do samodzielności, na popieraniu jego naturalnych trendów rozwojowych oraz na stwarzaniu odpowiednich warunków stymulujących ten rozwój.
Zgodnie z tymi zasadami przedszkole powinno stworzyć dziecku takie warunki, w których mogłoby ono w pełni zaspokajać swoje potrzeby rozwojowe, swobodnierozwijać swoje zainteresowania i realizować własne ponnyl 4.
	sły.
Dziecko powinno eksperymentować, gromadzić przy tym własne doświadczenia, odkrywać, działać według własnego rytmu rozwojowego, który manifestuje się w sposobie myślenia, skupiania uwagi, reagowania, przedsiębiorczości, aktywności itp.
W ten sposób uwzględnia się indywidualnie różnice wychowanków i stwarza się atmosferę nieskrępowanej, twórczej pracy zabawy.
Aby stworzyć wrażenie przebywania w domu rodzmmymzrezygnowano tam ze schematycznego programu zajęć, ze sztywnego podziału czasu poszczególnych zajęć i z prowadzenia obowiązkowych ćwiczeń.
Zadbano o odpowiednie umeblowanie przedszkola, wprowadzono inderesujący sprzęt oraz materiał służący do zabaw twórczych (klocki, skrzynki, piasek, deseczki itp) .
Aby ułatwić dzieciom rozwój indywidualnych zainteresowań, zorganizowano różnego typu pracownie i sale zabaw oraz podzielono wychowanków na cztery grupy wieku.
Dzieci łatwo adaptowały się do tej rzeczywistości, jaka im została stworzona w Domu Dziecięcym.
Uhociaż warunki były luksusowe, mimo to dzieci były odcięte od dalszych kręgów środowiskowych, a zatem pozbawione takich wpływów, które zapewniają szerszą realizację celów społecznych.
Pomimo tych braków oraz stwarzania wzorów elitarnych, trudnych do szerokiego zastosowania w terenie, system wychowawczy Claparede a wniósł wiele cennych inspiracji do rozwoju myśli pedagogicznej, a wiele jego elementów'nie straciło do dnia dzisiejszego na aktualności.
Przed pierwszą wojną światową oraz w okresie międzywojen-nym coraz większy rozgłos w świecie zyskiwała teoria belgijskiego pedagoga Ovide Decroly (1871-19321.
Poglądami swymi zbliżał się on, do filozofii J.
J.
Rousseau, a także do angielskiego filozofa Herberta S p en c e r a.
Był przekonany, iż rozwojem dziecka rządzą odwieczne prawa natury, a wszelkie zajęcia, zabawy, czynności utylitarne itp., są rekapitulacją tych kolejnych stadiów, jakie przechodził człowiek w swoim filogenetycznym rozwoju.
Toteż w założonych przez siebie placówkach jako naczelne zadania wychowawcze przyjął:a) przystosowanie dzieci do środowiska przyrodniczego i społecznego, b) zapewnienie im warunków zaspokojenia podstawowych potrzeb, tj.pożywienia, obrony 15.


	przed niebezpieczeństwami, zabawy, samodoskonalema i sarno wyrażania się.
Dążność do realizacji tych zadań determinuje utylitarny charakter wychowania, przysposabianie do walki o byt oraz zapewnienie dziecku swobody działania zgodnie z jego potrzebami i zainteresowaniami.
Do tych zadań dopasowane były środki i metody pracy.
Treść zajęć tak była zestawiona, a formy tak dobrane, by odpowiadały naturalnym właściwościom psychofizycznym poszczególnych grup wiekowych.
Nie stosowano przy tym odrębnych przedmiotów nauczania, lecz grupowano zajęcia wokół tzw."ośrodków zainteresowania", które z kolei dzieliły się na szereg tematów dostosowanych do pór roku, warunków przyrodniczych czy społecznych.
Przy opracowywaniu poszczególnych tematów Decroly zalecał umożliwienie kontaktów z odpowiednimi przedmiotami lub osobami, pobudzanie do myślenia i stawiania pytań problemowych.
Aktywność ruchowa, zabawy, gry ruchowe a tąkżedydaktyczne, prace ręczne oraz działalność artystyczna dzieci oto środki wspomagające rozwój pełnej osobowości.
Wpływ Decroly ego na unowocześnienie treści i form pracy w przedszkolu był olbrzymi, a jego myśli wzbogaciły praktyczną wiedzę w tej dziedzinie.
Ośrodki zainteresowań, roczne, miesięczne a nawet tygodniowe planowanie pracy oraz tematy takie, jak:Dziecko a dom rodzinny.
Dziecko u przyrodą.
Dziecko d środka nisko społeczne weszły do repertuaru środków i metod stosowanych w nowoczesnych przedszkolach i innych zakładach wychowawczych.
I choć pomawiano DecroWego o zbyt jednostronne ujęcie zadań wychowawczych, zbiologizowanie procesu dydaktyczna-wychowawczego, akcentowanie walki o byt oraz zbyt naturalistyczne tendencje, to jednak nie można zaprzeczyć, iż jego koncepcja stanowi siłę inspirującą dla dalszch prób i badań w tej dziedzinie pracy.
Dalsze inspiracje w rozwoju myśli pedagogicznej w obrębie wychowania przedszkolnego pochodziły ze strony ruchu "Szkoły Pracy"w drugim i trzecim dziesięcioleciu bieżącego wieku.
Jej przedstawicielami byli:John D ewey w USA i Paweł Błoński w ZSRR.
Obaj uznawali, iż podstawowym czynmikiem rozwoju człowieka są siły'aktywne, pobudzające rozwój osobowości.
A zatem głównym zadaniem przedszkola powinno być stworzenie wali.
	runków do realizacji praktycznych dążeń wychowanków i skierowanie ich na tory społecznie najbardziej pożądane.
Dążenie do działania było u Deweyóa stymulowane przez całkowite zerwanie z tradycyjnym sposobem przekazywania wiedzy.
Zamiast klas, wprowadził on pracownie i warsztaty, w których dzieci wykonywały różne prace w myśl własnego planu.
Według niego żadna czynność dziecka nie powinna pochodzić z naśladownictwa gotowych wzorów czy schematów, a projekty czynności dzieci powińmy wynikać z konkretnych sytuacji.
Dużą rolę przypisywał Dewey zabawie, w której dopatrywał się przede wszystkim tendencji do uwolnienia się od wszelkich narzucanych reguł, , do indywidualizacji oraz ruchowego wyżycia się na swój sposób.
Szkoda tylko, że eksperymentalny zakład wychowawczy, pro-wadzony zgodnie z jego koncepcją był zakładem ekskluzywnym, o bardzo ograniczonej liczbie wychowanków, których rodzice musieli opłacać wysokie koszty.
Niemniej stworzone przez niego wzory mają mocne uzasadnienie psychologiczne i noszą cechy noWOCZCSDOŚCl.
P.
Błoński natomiast, biorąc pod uwagę zainteresowania dzieci pracą twórczą, zapoznał je z narzędziami i warsztatami pracy produkcyjnej.
Wyniesione stąd formy pracy i obserwacje wyko-rzystywane były do zajęć w przedszkolu.
Także praca w ogrodzie, sadzie, hodowla zwierząt i roślin, zajęcia gospodarcze, czynności samoobsługowe oraz gromadzenie jak najwięcej doświadczeń w różnych warunkach i sytuacjach, włączone zostały do typowych form zajęć ruchowych stosowanych przez P.
Błońskiego zgodnie z jego ideą politechnizacji przedszkola, i szkoły.
Jego zdaniem wychowawczyni nie powinna kierować czynnościami dziecka, lecz obserwować je i wysuwać wnioski oraz włączać się do tych czynności na zasadzie partnerstwa.
Podkreślenie roli zabawy w wychowaniu dzieci wynikało z poglądu P.
Błońskiego, iż zabawa nie jest bezcelowym traceniem czasu, lecz ważnym procesem gromadzenia doświadczeń.
Zaprezentowane tu kierunki, wyrosłe na gruncie szkoły pracy"wypływają niewątpliwie z założeń pajdocentrycznych i dlatego zbyt jednostronnie ujmują proces wychowania w okresie przedszkolnym.
Niemniej wniosły one wiele pozytywnych elementów 2-Wychowanie fizyczne.


	do rozwoju i modernizacji praktyki pedagogicznej w placówkach wychowania przedszkolnego.
W treściach, środkach i metodach wychowawczych i dydaktycznych przedszkoli zarysowała się jvż w XIX wieku dwoistość zdeterminowana zamożnością rodziców.
Proletariat musiał zadowolić się ochronkami, organizowanymi z reguły w bardzo prymitywnych warunkach.
Dawały one dzieciom jedynie dach nad głową, proste, podstawowe dożywianie oraz tego typu opiekę, która polegała na czuwaniu, aby dziecku nic złego się nie stało.
Grupy dziecięce były duże, a zajęcia ograniczały się do umoralniających pogadanek, nudnych korowodów i śpiewania piosenek.
Satomiastrodzice zamożni oddawali swe dzieci do przedszkoli prywatnych, w których prowadzono zajęcia metodą Proebla z pewnymi elementarni zaczerpniętymi od Montessori i sióstr Agazzi.
W okresie międzywojenmym, obfitującym w nowe pomysły, koncepcje i trendy, zaczęły przenikać do przedszkoli prywatnych, wyznaniowych i państwowych nowe melody wychowania fizycznego, jak np.metoda opowieści ruchowych Josefa Gotfryda T hu lin a, metoda żaba-wowo-naśladowcza Klin F a I k, a w znacznie mniejszej mierze metoda zadań otwartych.
W Polsce dużą popularność w szkole i przedszkolu zdobyła metoda bezpośredniej celowości ruchu (zadaniowa) Romualda O zyż ews ki e go.
Nowe trendy w gimnastyce, wypracowane głównie przez kontynuatorów szwedzkiej gimmastykii lingowskiej, wniosły wiele elementów wzbogacających repertuar ćwiczeń oraz zbliżających podejmowaną działalność ruchową do potrzeb rozwojowych i cech rozwoju psychofizycznego dziecka.
Konstruowano różne przyrządy pozwalające rozwijać swobodną działalność dziecka, wprowadzono drobne przybory jak:woreczki, piłeczki, krążki, obręcze, laski gimnastyczne, maczugi, skakanki, chorągiewki, pudełka od zapałek, itp., które uatrakcyjniły ćwiczenia i implikowały stosowanie różnych zadań ruchowych na miarę możliwości sprawnościowych dziecka.
Wprowadzano coraz częściej do ćwiczeń ruchowych muzykę bądź instrumenty perkusyjne, zabawy rytmiczne i tańce, a także zaczęto tworzyć zespoły gimnastyki rytmicznej i korekcyjnej.
Rozwijała się i gęstniała sieć ogródków zabaw i rekreacji dziecięcej.
W Polsce ogródki jordanowskie oraz stołeczne ogrody Raga odegrały swoją chlubną rolę w propagowaniu nowoczesnych form pracy 18.
	z dzieckiem.
Coraz wyraźniej i mocniej wkraczały do wychowania przedszkolnego sportowe formy działalniości ruchowej oparte na współzawodnictwie i opanowywaniu podstawowych elementów techniki ruchu sportowego.
Symptomem nowoczesności w tym dziale wychowania jest podniesienie rangi wychowania zdrowotnego i to tak dalece, iż higieniczna-zdrowotny aspekt stał się motywem przewodnim w treści progtamu wychowania w przedszkolu.
Ostatnie dziesięciolecia przyniosły też wiele pomysłów i koncepcji zmierzających do rozwijania twórczych zdolności dzieci, do pogłębiania wrażliwości uczuciowej i nabywania doświadczeń, a z drugiej strony-do pilnej obserwacji i odtwarzania ruchów uprzednio zademonstrowanych.
Przedstawicielami pierwszego kierunku są Rudolf'Laban i Karl Orff, zaś drugiego Liselott Diemm.
Pierwsi dwaj pionierzy nowoczesnego kierunku w gimnastyce przyjęli stanowisko Karla G a ul h o ter a i Margaret S trel che r (austriackich reformatorów gimniastyki) wyrażające się w zasadzie, że w wychowaniu fizycznym nie chodzi o to, czegośmy się nauczyli, lecz-jakimi się stajemy.
Z tej zasady wywodzą się mocne tendencje do eksperymentowania, doświadczania, improwizacji ruchowej, rozwijania inwencji twórczej w działalności indywidualnej, z partnerem i w grupach, z zastosowaniem muzyki czy też instruumentów perkusyjnych lub bez ich stosowania, z przyborem lub bez, z wprowadzaniem ciekawie skonstruowanych przyrządów implikujących wielostronne możliwości ruchowe, z wykorzystaniem obiektów, przeszkód i przedmiotów znajdujących się w terenie itp.
L.
Diemm zalicza wiek przedszkolny oraz dwa pierwsze lata nauki szkolnej do pierwszej fazy nauczania ruchu (fazy prymitywnego nauczania) odpowiadającej na pytanie Wer kann?
 (Kto potrafi...to zrobić) .
Niski poziom intelektualizacji oraz wysoko rozwinięte tendencje do naśladownictwa nakazują stosować przede wszystkim metodę oglądu i powtarzania zademonstrowanych ruchów, a rzeczą nauczyciela (wychowawcy) jest tak dobierać ćwiczenia i narzucać tempo i sposób ich wykonania, by oddziaływały one optymalnie na rozwój cech motoryki i umiejętności ruchowych dziecka w określonym wieku.
19 la.


	Można zatem stwierdzić, iż w dziejach rozwoju wychowania przedszkolnego myśl pedagogiczna, zweryfikowana przez praktykę wychowania fizycznego i zdrowotnego, stwarza szeroką i niesłychanie barwną panoramę trendów, tendencji, metod i środków, w których niełatwo się zorientować oraz opanować takie sposoby wychowawczo-fizycznego oddziaływania, które byłyby najwłaściwsze i najefektywniejsze dla danego środowiska, w określonych warunkach pracy.


1.2.
Rodzime tradycje i osiągnięcia w rozwoju i modernizacji wychowania fizycznego w przedszkolu

Postępowe tradycje polskie w zakresie wychowania fizycznego i zdrowotnego sięgają czasów Komisji Edukacji Narodowej (1773-1793) i jej.
Ustaw".
Za ojca higieny szkolnej trzeba uznąć Grzegorza Piramowicza, sekretarza Komisji.
Widział on nauczyciela jako aktywnego propagatora kultury higienicznej w szkole i w środowisku, a także uznawał wyższość profilaktyki nad lecznictwem.
Z jego inicjatywy Paweł O z emp ińs ki opracował pierwszy polski podręcznik higieny dla uczniów pt.
O sposobie zachowania higieny uszelkiego stanu.
Ustawy Komisji Edukacji Narodowej objęły jednolitym planem cały system oświaty i wychowania.
Dbałość o prawidłowy rozwój dzieci i młodzieży wyraziła się we wprowadzeniu do programu szkolnego oddzielnego przedmiotu higieny, a rekreacji ruchowej nadano charakter celowego, refleksyjnego oddziaływania wychowawczego.
O randze rekreacji ruchowej w wychowaniu niech świadczy bardzo duży wymiar godzin w rozkładzie dnia ucznia oraz ustanowienie "dyrektorów", którzy zajmowali się stroną organizacyjną oraz doborem i przeprowadzeniem ćwiczeń i rozrywek.
Jako przedmiot szkolny-wychowanie fizyczne w szkołach Komisji Edukacji Narodowej podlegało kontroli i ocenie wizytatorów, choć brak było określonego programu tego działu wychowania oraz takich uprawnień "dyrektorów", które zrównałyby ich z profesorami innych przedmiotów szkolnych.
Na piedestale głównego polskiego teoretyka wychowania fizycznego, uzasadniającego ważność tego działu od strony lekarskiej 20.
	i pedagogicznej stawiamy Jędrzeja Ś n i a d e c ki e go.
Jego Uwagi o fizycznym ugchoucniu dzieci (opublikowane w.
Dzienniku Wileńskim"w 1805 r.) zaliczone zostały do klasyki polskiej literatury pedagogicznej i medycznej.
Jego zdaniem, filozofowie zbyt byli zajęci tylko moralnością i kształtowaniem umysłu, natomiast zaniedbali zdrowie i ciało wychowanków.
Tymczasem w wychowaniu trzeba się kierować naturą i usposobieniem dziecka, a także zwracać uwagę na wpływ środowiska.
W związku z tym trzeba dokładnie poznać te czynuruki, które składają się na wychowanie naturalne.
Dziecko od pierwszych dni należy hartować i rozbudzać jego samodzielność, dbać o rozwój fizyczny i wzmacnianie organizmu.
Wiadomości powinny być przyswajane w sposób swobodny, połączony z ruchem, zabawą i przeplatane uprawianiem rzemiosł, czy też udziałem w pracach rolniczych.
Dzieło Śniadeckiego, wsparte żywiołowym rozwojem nauk pedagogicznych i przyrodniczych, wskazało na ważną rolę zabaw ruchowych, gimnastyki i prac użytecznych w ogólnym procesie wychowania przedszkolnego i szkolnego.
Na tym tle zapoczątkowany został w drugim dziesięcioleciu XIX wieku rozwój głównych systemów gimnastycznych, które zmierzały nie tylko do wzmacniania i usprawniania ustroju, ale także w coraz większym stopniu zwracały uwagę na kształtowanie psychiki, moralności i cech charakterologicznych (zwłaszcza system szwedzki i angielski) .
Dziecko w wieku przedszkolnym i w pierwszych latach wieku szkolnego stało się obiektem zainteresowań i twórczych koncepcji wielu pionierów i propagatorów no-.
wych metod, środków i form ruchu.
Należy tu wymienić przede wszystkim dwoje szwedzkich pionierów wychowania fizycznego dzieci:E.
Falk, twórcę metody zabawowa-naśladowczej i J.
G.
Thulina, twórcę metody opowieści ruchowej.
Rozpropagowanie tych dwóch metod w Polsce międzywojennej było o tyle łatwiejsze, iż polscy reformatorzy gimnastyki dla dzieci i młodzieży nawiązali bliskie, przyjacielskie kontakty z J.
G.
Thulinem, wyjeżdżali na studia, u źródła"do Szwecji, przetłumaczyli w 1931 r.jego Atlas gimnastyczny oraz książkę pt.
Gimnastyka młodych dzieci na język polski.
Po uwzględnieniu odpowiednich poprawek i zmian wprowadzonych ze względu na specyfikę polskiego środowiska, obie te metody zyskały z biegiem 21.


	czasu pełnie prawo obywatelstwa w polskich przedszkolach i szkołach.
W XIX wieku wprowadzono w wielu krajach obowiązek szkolny, co nadało szkole charakter instytucji masowej, która stała się terenem oddziaływania lekarzy higienistów.
Większość dzieci i młodzieży w wieku szkolnym i przedszkolnym zatrudniana była w domu, przy różnych pracach pomocniczych, bądź też w pracy zarobkowej, ale skutki wszelkich nieprawidłowości rozwojowych wynikłych z tego powodu przypisywano szkole.
Powstało wówczas pojęcie "chorób szkolnych", jako efektu zbiorowego nauczania.
Jenocześnie pojawili się lekarze higieniści, którzy poczuwali się do odpowiedzialności za prawidłowość procesu pedagogicznego, zgodnego z postulatami higieny.
Koła lekarskie szybko dostrzegły skutki przeciążenia pracą i wyzysku dzieci jako siły roboczej, toteż podkreślały rolę dożywiania dzieci w szkole i przedszkolu, higieny osobistej, nadzoru higienicznego oraz pomocy lekarskiej.
Do programu nauczania w szkołach prywatnych wprowadzono wykłady z higieny, dokonano śmiałych eksperymentów podnoszących wartości higieniczna-zdrowotne i rozwojowe zabawy.
Wpływy szwedzkie, wzory wypracowane przez Towarzystwo Gimnastyczne.
Sokół"oraz rozpowszechnianie się skautingu w Polsce (1911) wniosły bardziej różnorodne i dostosowane do właściwości rozwojowych dzieci zabawy i gry ruchowe oraz sportowe formy zajęć, a także elementy tańców ludowych, narodowych i pląsów.
Podbudowywali te'tendencje tej miary naukowcy, jak Jan Władysław D awi d (1859-19141, który w swym przewodniku pt.
Program spostrzeżeń psgcłvologiczno-wg chtowcuczgch nad dzieckiem od urodzenie do 3 roku życia (Warszawa 1887) dał początek psychologii dziecięctwa i psychologii wychowawczej w Polsce na podstawie badań eksperymentalnych.
Uzasadniał on potrzebę aktywności ruchowej oraz wychowania fizycznego dzieci i młodzieży postępem cywilizacji technicznej i procesem urbanizacji, wysuwał postulat rozbudowy terenów zabaw oraz gier dzieci i młodzieży, ćwiczeń ruchowych na powietrzu, organizacji kolonii letnich itp.
Koncepcję takich właśnie gier i zabaw ruchowych oraz ćwiczeń na powietrzu wcielił w życie dr Henryk Jordan (l 84 ż 22.
	19071, założyciel Parku Szkolniego w Krakowie (l 888) , wielki nauczyciel i propagator rekreacji ruchowej na wolnym powietrzu.
Jego pomysły i ich realizacja ściągały do Parku wielu pedagogów nie tylko z terytorium Polski, ale i z zagranicy.
We wszystkich zaborach organizowano ogródki jordanowskie, w których rozwijały się różne formy rekreacji ruchowej dla dzieci w wieku przedszkolnym, szkolnym oraz dla młodzieży.
Tam właśnie zapoznawano się z nowymi formami zajęć sportowych (piłka nożna, konkurencje, lekkoatletyczne, tenis itp) oraz wchłaniano demokratyczną atmosferę pracy i rekreacji.
W Warszawie powstawały ogrody Rana, dzięki fundacji jego imienia przeznaczonej na rozwój ogrodów-zabaw dla dzieci.
Poglądy Jordana oraz jego działalność poparł Stanisław jK a rp o w i c z, aktywny członek Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego.
Jego książka pt.
Zab@g i gry jako czynnik wgchoucuczg (Warszawa, 1905) była wydarzeniem w dziedzinie wychowania fizycznego dzieci i młodzieży.
Z oryginalnych polskich koncepcji metodycznych okresu międzywojennego na szczególną uwagę zasługuje metoda gimnastyczna bezpośredniej celowości ruchu Romualda Czyżewskiego.
Jako jeden z nielicznych absolwentów Szkoły Gimnastyki Szwedzkiej i Masażu Heleny Kuczalskiej w Warszawie szybko awansował z nauczyciela WE na wizytatora, a następnie wykładowcę metodyki w CIWF'w Warszawie (póżniejAWP) .
Metoda ta polega na stawianiu dzieciom czy młodzieży odpowiednio przemyślanych zadąń ruchowych zamkniętych i otwartych, z przyborami lub bez, a także na przyrządach.
Utarło się przekonanie, że jest to typowa gimnastyka dla dzieci, ale Czyżewski udowodnił przez praktykę, że nadaje się ona równie dobrze dla młodzieży, a nawet dorosłych.
Do polskich tradycji w zakresie wychowania przedszkolnego zaliczyć należy wielką mozaikowatość organizacyjną, strukturalną i metodyczną tych placówek opiekuńczo-wychowawczych.
Coraz powszechniejsze angażowanie kobiet do produkcji w fabrykach i manufaktrach, a także w gospodarce folwarcznej, wyłoniło potrzebę organizowania ochroń dla dzieci.
Powstawały one z inicjatywy prywatnej i zakładane były przez dwory ziemian-skie, parafie, stowarzyszenia zakonne, gminy wyznaniowe, świec 23.


	kle organizacje społeczne oraz osoby prywatne.
Pierwowzory ochroń z XIX wieku charakteryzowały się na ogół prowizorycznymi i prymitywnymi pomieszczeniami i urządzeniami, ograniczonym zakresem opieki oraz zacofaniem metod wychowawczych, w których metody wychowania fizycznego polegały na przyuczaniu dzieci do porządku, dyscypliny oraz na wykonywaniu różnych prac, czynności i ruchów na zasadzie tresury.
W pierwszych latach odradzającej się państwowości polskiej zaznaczyły się w działalności pedagogicznej pewne tendencje w kierunku demokratyzacji i moderniznacji opieki i wychowania małych dzieci.
Już na pierwszym zjeździe nauczycielskim w roku 1919 wysuwano postulaty tworzenia bezpłatnych, publicznych i szeroko dostępnych instytucji dla dzieci w wieku przedszkolnym.
Miały one być-poddane pod opiekę i nadzór państwowy.
W pracach przygotowawczych do obrad IV Zjazdu Delegatów Polskich Towarzystw Nauczycielskich (4 I 1919 r.) oraz Wielkiego Zjazdu Nauczycielskiego w Warszawie (14-17 IV 1919 r.) , jak również w czasie obrad oraz w następnej fazie realizacji uchwał, zabłysnęła swym talentem, znawstwem zagadnienia i oddaniu sprawie Maria Weryho-Radziwiłłowiczowa, późniejsza wizytatorka wychowania przedszkolnego w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, autorka wielu publikacji i naczelny redaktor miesięcznika.
Wychowanie w Przedszkolu".
Ta pionierka wychowania przedszkolnego w niemałym stopniu wpływała nie Iylko na coraz lepsze organizacyjne ustawienie zagadnienia wychowania przedszkolnego, ale także na doskonalenie warsztatu pracy w tej dziedzinie, na stronę instrukcyjna-metodyczną, popularyzatorską przez publikowanie szeregu prac, artykułów, podręczników oraz własne przykłady dobrej roboty.
Jakkolwiek postulaty i projekty wysuwane na obu wymienionych zjazdach były bardzo postępowe i daleko wyprzedzające aktualny stan rzeczy w naszym kraju, to jednak oficjalne uchwały w tej mierze były dość ogólnikowe, enigmatyczne, nie wróżące konkretnych, dość zasadniczych przemian w tej dziedzinie pracy pedagogicznej.
Toteż w bardzo trudnych latach li Rzeczypospolitej wychowanie w przedszkolu pozostawiono w dużej mierze inicjatywie społecznej i prywatnej, albowiem w powodzi pilnych spraw 24.
	i wydatków o kapitalnym znaczeniu dla odradzającej się państwowości polskiej, zagadnienie to nie mogło liczyć na wydatną pomoc ze strony państwa.
W tych warunkach władzom oświatowym należy przypisać.
duże zasługi, a przede wszystkim autorstwo wielu wydarzeń o dość zasadniczym znaczeniu dla sprawy, a mianowicie:opracowanie zasad prowadzenia placówek wychowawczych dla dzieci w wieku 4-7 lat, przy czym wprowadzono po raz pierwszy oficjalnie nazwę "przedszkole":poddanie wszystkich tych placówek pod nadzór i opiekę Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, gdzie stworzony został Referat Wychowania Przedszkolnego:wydanie zarządzenia z 1918 r.w sprawie higieny i opieki lekarskiej w przedszkolach oraz zaopatrzenia ich w podstawową literaturę i materiały w tym zakresie:przejęcie przez Ministerstwo WRiOP kursów dla wychowawczyń przedszkoli i przekształcenie ich na seminaria, a także organizowanie przez szereg-lat kursów dokształcających dla czynnych wychowawczyń:wydanie w 1920 r.i 1932 r.publikacji dotyczących wskazówek o organizacji i prowadzeniu ochroń oraz metod pracy z j (ryjęvyIyByyj F-wydanie Ustawy o ustroju szkolnictwa z dnia li marca 1932 r.postanawiającej, że, dla dzieci w wieku o.


	w pełni zrealizowany ze względu na wybuch U wojny światowej, to jednak podstawy prawne posłużyły jako dorobek stanowiący punkt wyjścia do prac kontynuatorskich w Polsce Ludowej.
Tak istotny postęp myśli pedagogicznej, wyprzedził praktykę, a zwłaszcza praktykę wychowania fizycznego w przedszkolu.
Najlepszym odzwierciedleniem tej tezy jest fluktuacja liczby dzieci, którym udostępniony został wstęp do przedszkoli.
Gdy w.latach 1919-1932 liczba dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym stale wzrastała i doszła do 3 A'%populacji 3-7-latków, to aż do 1939 r.dał się zauważyć trend malejący, który obniżył tę liczbę do około Z'% (33, s l 7) .
Przyczyną tego stanu rzeczy był brak ustawowego określenia obowiązków w zakresie zakładania i utrzymywania przedszkoli oraz brak wyraźnie sformułowanej zasady upowszechnienia wychowania przedszkolnego jako warunku demokratyzacji szkolnictwa.
Dlatego o rozwoju placówek przedszkolnych zadecydowała dobra wola i inicjatywa instytucji społecznych oraz osób prywatnych.
Główny ciężar spoczywał na placówkach kościelnych lub parafialnych oraz na takich stowarzyszeniach świeckich, jak:Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet.
Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci.
Rodzina Wojskowa i inne.
Władze szkolne nie sfinalizowały prac nad programem wychowania przedszkolnego.
Posługiwano się jedynie wydanym przez Ministerstwo WRiOP poradnikiem pt.
Rody i wskazówki dla ugchouauczgiw przedszkolach (ochronkach) .
Warszawa 1933, który zawierał wprawdzie szereg elementów spotykanych zwykle w programie, dawał cenne rady i wskazówki pedagogiczne, uwzględniał postulaty higieny i wychowania zdrowotnego, poświęcał wiele uwagi wychowaniu fizycznemu i kształceniu zmysłów, ale nie miał należytej rangi dokvmeńtu obowiązującego, programu dydaktycznego.
Miało to negatywne reperkusje praktyczne.
W sumie okres międzywojenny, choć nie doprowadził do upowszechnienia wychowania przedszkolnego i nie objął szerszych mas dziecięcych wpływami tego wychowania, to jednak stworzył wartościowy dorobek teoretyczny i organizacyjna-instruktażowy w tym zakresie.
Koncepcja przedszkola ukierunkowana została głównie na pracę wychowawczą.
Zwrócono przy tym należytą uwagę na wychowanie fizyczne, starano się ten dział wychowania 26.
	nieco zmodernizować wprowadzając cenne korekty do metod Froebla i Montessori oraz rodzime elementy zabaw i ćwiczeń ruchowych.
Dzięki sporej liczbie oddanych tej sprawie pionierek dopracowano się wzorów godnych szerokiego rozpropagowania, przygotowano podręczniki i czasopisma dla wychowawczyń ("ochroniarek") oraz wyszkolono spore zastępy wychowawczyń, które z pełnym oddanierń kontynuowały w FRU rozpoczęte przed drugą wojną światową dzieło.
Okres po drugiej wojnie światowej rozpoczął się od kilkuletniego zabliźniania bolesnych ran zadanych kadrze wychowawczyń oraz tkance materialnej w dziedzinie wychowania przedszkolnego.
Gdy chodzi o warunki do prowadzenia zajęć wychowania fizycznego, to najlepiej przedstawiały się one w niektórych regionach Ziem Odzyskanych oraz na Śląsku, gdzie wiele budynków przedszkolnych z urządzeniami pozostało nietkniętych.
Dzięki ofiarności i inicjatywie szczupłego grona ocalałych z pożogi wojennej wychowawczyń, które nie odeszły od zawodu oraz inicjatywie społecznej, wznawiały swą działalność przedszkola, choć warunki pracy były na ogół opłakane.
Podobnie jak w okresie międzywojennym, główny ciężar odnowy przedszkoli spadł na barki organizacji, towarzystw świeckich i kościelnych, rodziców, wreszcie wszelkiej inicjatywy indywidualnych osób oddanych SOT (WIZ.
Treści i metody pracy wychowawczej nie odbiegały od wzorów wypracowanych w okresie międzywojennym.
Oznacza to, że panowała tu duża dowolność, występowały znaczne różnice w koncepcjach wychowawczych, istna mozaika różnych, szkół", kierunków oraz tendencji reprezentowanych przez poszczególnych organizatorów i pracowników placówek przedszkolnych.
Improwizacja organizacyjna odpowiadała tu w zupełności podobnej improwizacji pod względem treści i metod pracy.
Wobec braku programu wychowania przedszkolnego, a zatem i programu wychowania fizycznego i mocno już, podstarzałego"Poradnika dla ugchowau ezgW przedszkoli, pozostawiało się wychowawczyniom duży margines dowolności w prowadzeniu zajęć WF', z czego'skwapliwie korzystały.
Toteż do normalnych praktyk należało stosowanie jakiejś mieszaniny różnych metod i koncepcji Froebla, Montessori, Decroly'ego i innych, a także radzieckich koncepcji 27.


	wychowawczych stawiających dyskretnie kierowaną zabawę dziecka w rzędzie najlepszych metod wychowawczych.
Obok tych mozaikowych obrazków można było niekiedy zauważyć przykłady, dobrej roboty", interesujące rozwiązania metodyczne, inspirujące dzieci do intensywnej działalności ruchowej.
Zależało to jednak od poziomu wychowawczyni.
Poszukiwanie nowych rozwiązań i form pracy na tym odcinku zjawiło się równolegle z'szeroką akcją kształcenia wychowawczyń przedszkoli, podjętą przez Ministerstwo Oświaty.
W 1945 r.w przedszkolach pracowało 50%niewykwalifikowanych wychowawczyń, a około 1/5 stanowiły osoby zakonne, zatrudnione także w przedszkolach o charakterze świeckim.
Niedługo potem wychowawczyń niewykwalifikowych było aż óP%, co należy przypisać znacznie szybszemu wzrostowi liczby przedszkoli niż wykwalifikowanych kadr.
W powodzi braków i potrzeb wychowanie fizyczne w tych placówkach wychowawczych zepchnięte zostało na margines zadań podejmowanych przez wychowawczynie.
Zajęcia ruchowe ograniczały się zwykle do zabaw organizowanych głównie w pomieszczeniu zamkniętym oraz spacerów (w przypadkach ładnej pogody) .
Sprzyjało to preferowaniu zajęć o charakterze dydaktycznym, przygotowującym do pracy szkolnej przy niedostatecznym uwzględnianiu innych działów pracy, a zwłaszacza wychowania fizycznego.
Przerabiany materiał programowy był trudny do opanowania przez dzieci.
Duże grupy dzieci, ubogie warunki pracy, znaczna przewaga zajęć dydaktycznych a na tym tle pojawianie się coraz więcej przedszkoli, elitarnych", oto panorama wychowania przedszkolnego tamtych czasów.
Na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych naszego wieku-zadania i organizacja zajęć przedszkolnych uległy dokładniejszemu sprecyzowaniu:oprócz opieki higieniczna-lekarskiej, wychowawczej i dożywiania zwrócono większą uwagę na przygotowanie dziecka do życia społecznego i przysposobienia do wykonywania obowiązku szkolnego.
Jest oczywiste, iż wychowanie fizyczne miało w tych zadaniach swój znaczny udział, toteż pomyślano o poprawieniu warunków pracy na tym odcinku.
Przedszkola były czynne tak, jak szkoły w ciągu roku szkolnego, a w okresie ferii letnich i zimowych organizowano kolonie, półkolonie 28.
	oraz starano się upowszechniać sporty zimowe i zajęcia świetlicowe w okresie zimy.
W zakresie realizacji zadań stawianych wychowaniu przedszkolnemu widać było tendencje do wzorowania się na formach szkolnych (stała siatka godzin, okresowe rozkłady materiału o charakterze dydaktycznym, przeładowanie zajęć dydaktyką) , co prowadziło do zaniedbania innych form wychowania, a, przede wszystkim gier i zabaw ruchowych.
W lutym 1950 r.powołano Przedszkolną Komisję Programową przy Państwowym Ośrodku Oświatowym Prac Programowych i Badań Pedagogicznych.
Opracowała ona pierwszy w dziejach naszej oświaty program dla przedszkoli pt.
Zajęcia u przedszkolu jako program tymczasowy.
Sformułował on wyraźnie cele socjalistycznego wychowania, ustalił kilka działów pracy, przy czym wychowanie fizyczne znalazło tam godne miejsce, oraz omówił metody i wyniki pracy.
Jednak w trakcie jego realizacji okazało się, iż zakreślił on zbyt obszerny materiał poznawczy, położył zbyt mocny nacisk na upolitycznienie oraz na organizowanie zajęć z całą grupą kosztem innych zajęć indywidualnych i dowolnych.
Sam układ materiału na, obowiązkowy"i, do wyboru"preferował zajęcia dydaktyczne i spychał na dalszy plan dobrowolną rekreację ruchową dzieci.
Zmiany w polityce gospodarczej i społecznej, dokonane w 1956 r.i w latach następnych, początkowo zahamowały rozwój wychowania przedszkolnego i zmniejszyły liczbę przedszkoli, ale niebawem społeczeństwo uświadomiło sobie korzyści, jakie płyną z rozwoju tych placówek.
Toteż wkrótce zanotowano znaczny postęp, a jednocześnie zjawisko przeludnienia przedszkoli i to tak dalekie, iż znacznie przekroczono ustalone wówczas normy 2, 4 m powierzchni na dziecko.
Dlatego sami rodzice zaczęli organizować na własną rękę mini-przedszkola w prywatnych mieszkaniach, przy czym inicjatywa ta miała często motywy komercyjne.
Po długich dyskusjach i naradach dokonano w latach 1957-1958 reorganizacji przedszkoli.
Polegała ona na tym, że starano się zlikwidować przeludnienie, a tym samym zapewnić lepsze warunki realizacji programu, dokonano częściowego ograniczenia czasu przebywania dziecka w przedszkolu (zbyt długi czas przebywania okazał się dla dzieci męczący i niekorzystny dla rozwoju) , przeprowadzono korektę sieci przedszkoli, zwłaszcza na wsi, złago 29.


	dzono dysproporcje między miastem i wsią w finansowych świąd-.
czeniach państwa na rzecz przedszkoli oraz zwiększono udział rodziców w ponoszeniu kosztów żywienia dzieci stosownie do wysokości zarobków.
Z uwagi na znaczne trudności w przyspieszaniu tempa przyrostu miejsc w przedszkolach postanowiono preferować w miastach dzieci sześcioletnie celem przysposobienia ich do łatwiejszego pokonywania trudów nauki szkolnej.
Od 1958 r.zaczęły się pojawiać ogniska przedszkolne oraz przedszkola przy szkołach podstawowych.
Ogniska działały zwykle 2-3 razy w tygodniu w godzinach popołudniowych, a zajęcia prowadzone były zwykle w klasach szkolnych przez nauczycielki klas młodszych w ramach godzin nadliczbowych.
Jest oczywiste, że w takim układzie chodziło głównie o zajęcia obciążające głównie intelekt dziecka, natomiast zajęcia rekreacyjna-sportowe były niemal ignorowane.
Przedszkola przy szkołach podstawowych, powołane do życia Okólnikiem Ministerstwa Oświaty nr 22 z dnia 10 VI 1958 r., czynne były codziennie pod kierunkiem wychowawczyni, która wchodziła w skład rady pedagogicznej szkoły.
Ta forma rozwijała się z dużymi oporami i trudnościami z uwagi na brak odpowiednich pomieszczeń wygospodarowanych w budynku szkolnym oraz na brak wykwalifikowanych wychowawczyń przedszkoli.
A zatem i to rozwiązanie nie stwarzało wychowaniu fizycznemu pomyślnych perspektyw rozwoju, toteż dobrze się siało, że władze szkolne znalazły odpowiednich partnerów w tym dziale pracy i doprowadziły do zaktywizowania oddolnego ruchu społecznego, który wprowadził trochę ożywienia, więcej troski o rozwój biologiczny i rekreację ruchową dzieci.
Partnerami tymi byli:Towarzystwo Przyjaciół Dzieci.
Związek Młodzieży Wiejskiej (.
Kluby dziecięce') i Związek Harcerstwa Polskiego ("Zielone Dziecińce"organizowane niekiedy przy obozach harcerskich) .
Szersze zainteresowanie społeczne zagadnieniami wychowania przedszkolnego oraz większe wymagania stawiane temu działowi pracy pedagogicznej były bodzcem do opracowania nowego programu.
Dotychczas obowiązujący program tymczasowy był w latach 1957-1959 dwukrotnie wznawiany i doskonalony, ale mimo to jego koncepcja i układ nie zostały zmienione.
Trudności 30.
	w dokonywaniu dość zasadniczych zmian koncepcji i treści programu polegały przede wszystkim na istotnej różnicy zdań na tematy:integracji procesu wychowawczo-dydaktycznego, kierowniczej roli wychowawczyni, granic swobody działania dziecka, roli zabawy w wychowywaniu i nauczaniu, proporcji dydaktyki do mmgch działów pracy, indywidualnego podejścia do dziecka w procesie jego adaptacji do życia i pracy zespołowej, a także zróżnicowania materiału na obowiązkowy i dobrowolny.
Zaistniał też spór o to, jak zaakcentować socjalistyczny charakter procesu wychowawczego.
Obawiano się przedawkowania dydaktyki w zajęciach, a jednocześnie zdawano sobie sprawę z tego, że nie można wszystkich zajęć oprzeć na swobodnej zabawie dziecka (33) .
Rozstrzygnięcie tych sporów nie było łatwe z uwagi na zbyt szczupły materiał badawczy i dorobek naukowy, brak wyspecjalizowanych ośrodków badawczych oraz zbyt małe zainteresowanie wysokiej klasy naukowców problemiatyką wychowania przedszkolnego.
Wobec tego posłużono się w przeważającej mierze piśmiennictwemi fachowym obcojęzycznym, a zwłaszcza dorobkiem Związku Radzieckiego, oraz eksperymentami pedagogicznymi przeprowadzonymi w naszym kraju.
Ostatecznie doprowadzono do ustalenia następujących generalnych założeń, którym powinien odpowiadać nowy program:bardziej całościowe ujęcie programu wychowawczego mJn, przez częściowe zrezygnowanie z podziału programu na "przedmioty"odpowiadaj ące przedmiotom szkolnym, objęcie programem całości pracy przedszkola w ciągu dnia bez eksponowania zajęć dydaktycznych na niekorzyść innych form działalności, łączne ujęcie zadań dydaktycznych i wychowawczych oraz ścisłe ich wiązanie również z zadaniami o charakterze opiekuńczym, przez co podkreśla się wszechstronność oddziaływania na rozwój dziecka, układ programu według grup dzieci w różnym wieku (33 j.
Nowy program oparty na tych zasadach wprowadzony został do realizacji na podstawie Zarządzenia Ministra Oświaty z dnia 11 lipca 1962-Kwsprawie programu wychowania w przedszkolu (DU, nr IO, , póz IN) ...
Tymczasem w całym kraju odczuwało się znaczne osłabienie 31.


	dynamiki _wzrostu liczbowego w nowo powstających placówkach wychowania przedszkolnego ze względów gospodarczych oraz zdydaktyzowanie zajęć, przedszkolnych nastawionych przede wszystkim na przygotowanie dzieci do trudów pracy szkolnej w.
zakresie czytania, pisania i arytmetyki.
W Ustawie o rozwoju oświaty i wychowania z dnia 15 lipca 1961 r.uznapo przedszkole za pierwsze ogniwo systemu szkolnictwa, a jednocześnie funkcję i zadania przedszkola sformułowano w ten sposób, że wszechstronny rozwój dzieci oraz przygotowanie ich do rozpoczęcia nauki szkolnej wymienione zostały jako zadania naczelne przedszkola.
Podbudowało to dydaktyczny trend zajęć w przedszkolu.
W latach 1963-1965 nastąpił wyraźny spadek liczby dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym.
W latach 1961-1963 przejęte zostały przez państwo przedszkola Zrzeszenia "Caritas", przy czym wyeliminowane zostały ze swoich funkcji w przedszkolach zakonnice, albowiem nie zapewniały one wpływów wychowawczych w duchu światopoglądu materialistycznego.
Uuki te starano się zapełnić, poprzez organizowanie tzw., przedszkoli społecznych"Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, prywatnych kompletów przedszkolnych, zwiększenie w PGR troski o zapewnienie dzieciom opieki (zwłasza w czasie pilnych prac polowych) , jak również przez organizowanie ognisk przedszkolnych i dziecińców tworzonych całkowicie lub częściowo ze społecznej inicjatywy.
Zwłaszcza ogniska przedszkolne wykazały w latach 1963-1965 dynamiczny rozwój zarówno ilościowy, jak i jakościowy.
Dalszym krokiem w kierunku wyzwalania większych mocy społecznych i inicjatywy oddolnej w tym dziele pracy pedagogicznej było wydanie dnia I IX 1965 r.
Statutu Przedszkole.
Dokument ten uszczegółowił zadania wychowawczo-dydaktyczne przedszkola, zalecając realizowanie ich, w ścisłym współdziałaniu z rodzicami (opiekunami) wychowanków, z organizacjami społecznymi oraz inslytucjami kulturalno-oświatowymi i gospodarczymi działającymi w środowisku".
Jednocześnie nałożono na personel wychowawczy obowiązek sporządzania rocznego planu pracy, rozkładu dnia dla poszczególnych oddziałów oraz pisemnego przygotowywania się do zajęć w ciągu trzech pierwszych lat pracy wychowawczo-dydaktycznej.
Z biegiem czasu wprowadzony w 1962 r.program wychowa 32!
	ma w przedszkolu, po zweryfikowaniu przez praktykę, ujawnił wiele luk, nieprawidłowości i uogólnień, które były różnie interpretowane, często ze szkodą dla efektów pracy z dzieckiem.
Po zebraniu w latach 1963-1965 materiału krytycznego o tym programie.
Instytut Pedagogiki w Warszawie przystąpił do prac nad nową wersją programu.
Zawarł on zamiast dotychczasowych 3 działów-4 działy, a mianowicie:1) wychowanie zdrowotne, 2) wychowanie społeczne, 3) wychowanie umysłowe, 4) uwagi o realizacji programu.
Wychowanie fizyczne zostało przyporządkowane wychowaniu zdrowotnemu, co wydaje się całkiem naturalne i logiczne.
Projekt tego programu poddano próbnej realizacji w 500 przedszkolach i dopiero na podstawie wyników eksperymentalniegowdrożenia dokonano ostatecznej korekty.
Wprowadzenie w 1967 r.znowelizowanego programu wywarło wyraźnie pozytywny wpływ na praktykę wychowania przedszkolnego.
W zakresie wychowania fizycznego dało się zauważyć większe powiązanie zabiegów WF z kształtowaniem postaw i nawyków higieniczna-zdrowotnych i lepsze uświadamianie dzieci w zakresie wychowania zdrowotnego.
W rozwijaniu sprawności fizycznej widać było nieco rozszerzoną skalę zabiegów, częstsze wyprowadzanie dzieci na spacery, częstsze organizowanie zajęć WF na powietrzu, uprawianie ogródka przedszkolnego, organizowanie wycieczek do różnych obiektów najbliższego środowiska, prace społecznie użyteczne itp.
W celu lepszego upowszechniania wzorów dobrej roboty tworzono od 1963 r.elitarne, przedszkola wiodące", które lansowały nowe pomysły w zakresie metod i środków stosowanych w pracy z dziećmi, prezentowały nowe przybory, zabawki, sprzęt do WP i sportu oraz prowadziły poradnictwo pedagogiczne.
Cennym źródłem wiedzy teoretycznej i praktycznej były nowe lub wciąż wznawiane pozycje wydawnicze takich autorów, tak np:Kwiatkowska M.
, Topińska 2, jlBj.
Właź-nik K.
 (Zój, Pełkowska-Turati J.
 (201, Cukierkówna M.
, WiemanM, jej.
Ważniak E, j 3 Q.
Ważniak J,  (32) i wiele uunych.
Z biegiem lat program wychowania w przedszkolu z 1967 r.dezaktualizował się głównie z tego powodu, że nie uwzględniał synchronizacji treści i zadań z programem kl.
I szkoły podstawo, wet, do której miał przygotowywać.
Było to nieodzowne w świetle podstawowego założenia upowszechnienia wychowania przed 3-Wychowame fizyczne.


	szkolnego przede wszystkim dla dzieci ó-letnich.
Lukę tę wypełnił dopiero program wychowania przedszkolnego z 1973 r.z wkładką pt.
Zakres treści wychowania i kształcenia dzieci ó-letnich z 1911 r.oraz Program prący wgchoucuczo-dydaktycznej z dziećmi sześcioletnimi objętymi jednorazowym oddziaływaniem przedszkolnym z l 9 TT r.
Odtąd odwoływanie się do opinii praktyków i teoretyków wychowania przedszkolnego, współpraca z wybitnymi specjalistami z tego działu pracy pedagogicznej, weszły już do normalnego toku postępowania.
W programie wychowania przedszkolnego zadowolono się działem o nazwie "sprawność ruchowa".
Jest to odarcie wychowania fizycznego z całej otoczki wychowania moralnego, społecznego, estetycznego, z jego funkcji poznawczej, hedonistycznej, profilaktyki itp.i pozostawienie okaleczonego kadłuba o randze ćwiczeń cielesnych lub treningu ogólnorozwojowego.
Stymulowanie rozwoju myśli pedagogicznej i praktyki wychowania przedszkolnego, a w szczególności wychowania fizycznego, odbywa się na drodze szerokich kontaktów międzynarodowych.
Co dwa lata nasi specjaliści uczestniczą w seminariach i sympozjach organizowanych przez różne kraje (a w tym także przez PRL, gdzie odbyło się już 6 takich spotkań) .
Międzynarodowa współpraca w tej dziedzinie rozwija się pełniej dzięki powołaniu przez TPD Polskiego Komitetu do Spraw Wychowania Przedszkolnego, który dnia 28 Ul 1968 r.został przyjęty w poczet członków Światowej Organizacji Wychowania Przedszkolnego.
Zadaniem Komitetu jest rozwój i modernizacja środków i metod stosowanych w tym dziale wychowania oraz wymiana doświadczeń i upowszechnianie dobrych wzorów zasługujących na wyróżnienie.
Nasz rodzimy dorobek został zaprezentowany na Międzynarodowym Kongresie, który odbył się w Polsce w 1977 r., a także na Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Metodycznej FTEP na temat wychowania fizycznego dzieci przed okresem pokwitania (Gdańsk 27-31 V 1974 rJ.
Rok szkolny 1977/78 był pierwszym-rokiem powszechnego wychowania przedszkolnego dla dzieci i-letnich.
Spełnił się zatem od dawna wysuwany postulat wyrównania startu szkolnego dzieci.
Zapoczątkowane od 1972 r prace przygotowawcze do reformy systemu oświaty i wychowania, w której wychowanie 34.
	przedszkolne miało stać się ważnym ogniwem tego systemu, zmierzały do wzmocnienia związków strukturalnych, programowych i metodycznych nauczania początkowego z wychowaniem przedszkolnym oraz stworzenia takich warunków, aby te związki dały spodziewane efekty wychowawcze i dydaktyczne.
Przygotowania rozpoczęto od zrównania statusu wychowawczyni przedszkola z nauczycielem szkoły podstawowej.
Od 1972 r.wyeliminowano z nomenklatury zawodów-zawód "wychowawczyni przedszkola"i wprowadzono "nauczycielka przedszkola", a Zarządzenie Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 10 lipca 1972 r.określiło prawa i obowiązki nauczyciela i dyrektora przedszkola.
Zadbano też o lepsze warunki pracy, wyposażenie ognisk przedszkolnych oraz przedszkoli państwowych, przyzakładowych i społecznych, podporządkowanych administracji terenowej oraz przedszkoli Towarzystwa Przyjaciół Dzieci.
Umowocześniono też program wychowania przedszkolnego, wzbogacono piśmiennictwo fachowe o cenne pozycje wydawnicze i materiały pomocnicze oraz zadbano o stworzenie warunków do uzyskiwania i podnoszenia kwalifikacji zawodowych personelu wychowawczo-dydaktycznego.
W piśmiennictwie pedagogicznym omawiającym zalety i perspektywy powodzenia reformy nawołuje się do uznawania tylko wówczas wszelkich nowości za postępowe, jeżeli przynoszą one wymierne efekty wychowawcze i dydaktyczne.
Przede wszystkim trzeba stwierdzić, iż zmodernizowany program wychowania fizycznego dla dzieci i-letnich nie jest łatwy do realizacji, albowiem wymaga od nauczycielek przedszkola dużej wiedzy i umiejętności praktycznych, a także względnie dobrych warunków bazy materialnej WF i sportu.
Nauczycielka realizująca ten program powinna odznaczać się taką sprawnością osobistą i umiejętnościami ruchowymi, aby mogła dać dobry pokaz i włączyć się niekiedy do ćwiczeń, gier, zabaw oraz czynności sportowych, jak wrotkarstwo, saneczkarstwo, gra w piłkę czy proste formy lekkoatletyczne.
Poza tym program wymaga opanowania nowoczesnych metod pracy, sposobów podnoszenia cech psychomotorycznych, opanowywania umiejętności ruchowych, podnoszenia techniki ruchu, co jest niezbędne do podniesienia wyników sportowych ze współzawodnictwem, którym dzieci 35.


	 (zwłaszcza chłopcy) bardzo się interesują.
Tymczasem większość nauczycielek przedszkoli nie ma ani wykształcenia, ani predyspozycji do uprawiania gier, zabaw, działalności sportowej czy rekreacji ruchowej w kontakcie z naturą, a baza materialna WP i sportu w przedszkolach jest na ogół niezadowalająca.
Nla ogół nie widać nic więcej oprócz drabinek, ławeczek i niektórych przyborów.
Przyrządy pozwalające na wykonywanie ćwiczeń w zwisie-podporze, przeplotów, wspinania itp., są zwykle zainstalowane na powietrzu i są wykorzystywane tylko w przypadku dobrej pogody.
Nie ma zwyczaju stosowania do ćwiczeń ruchowych muzyki, a instrument perkusyjny, jeżeli jest w ogóle stosowany na zajęciach WP, znajduje się wyłącznie w ręku prowadzącej.
Nauczycielki przedszkola bardzo rzadko posługują się metodą gimnastyki twórczej R.
Uabana, a jeszcze rzadziej metodą K.mfa:do rzadkości należy też stosowanie metody stacyjnej, czy zadań dodatkowych, choć są to metody intensyfikujące ruch, zmierzające do lepszego wykorzystania czasu zajęć.
Repertuar ćwiczeń, którymi nauczycielki się posługują, jest na ogół mało atrakcyjny:ćwiczenia są zbyt łatwe, nie stwarzają niemal żadnego ryzyka, które przyciąga, a także zmusza do większego wysiłku.
Zbytnia obawa przed nieszczęśliwymi wypadkami na zajęciach WF bardzo ogranicza skalę różnorodności oddziaływań nauczycielki, nie pozwala rozwijać samodzielności, zaradności, odwagi, stosować samo ochrony.
Nikt nie rozlicza nauczycielki przedszkola z konkretnych wyników wychowania fizycznego (tj.stopnia opanowania określonych umiejętności ruchowych, poziomu sprawności fizycznej) :nie stosuje się również określonych testów sprawności ruchowej w badaniach dojrzałości szkolnej dziecka.
Niestawianiewymierzamych wymagań ani nauczycielce, ani dzieciom w określonych grupach wieku działa na wszystkich demobilizująco i nie stwarza pozytywnych motywacji do mtensywniejsaej działalności ruchowej.
Szczególnie wyraźne zaniedbania dają się zauważyć w zakresie kształtowania siły i wytrzymałości dziecka w starszym wieku przedszkolnym.
Nadal panuje widać przekonanie, iż względna słabość i wrażliwość organizmu dziecka powinna być parasolem chroniącym od wysiłków fizycznych w zakresie tych dwóch cech motoryczności, wysiłków dostosowanych do możliwości dziecka.
36.
	Nie widać również tendencji do spełniania dawno już wysuwanego postulatu, aby w każdym przedszkolu była zatrudniona nauczycielka z wyższym wykształceniem WF.
W rezultacie nie ma komu, podciągać"nauczycielki przedszkola w wiedzy i umiejętnościach praktycznych WE i sportu, organizować zespoły gimnastyki korekcyjnej czy wyrównawczej, czy też imprez na małą skalę o charakterze rekreacyjna-sportowym dla dzieci z różnych grup wiekowych.
Efekty wymienionych tu braków, nieprawidłowości i zaniedbań są widoczne:dzieci w wieku przedszkolnym (zwłasza 5-, ólatki) są niedoćwiczone, 40%wykazuje niewydolność mięśniową stwierdzoną za pomocą testu Krausa-Webera, w znacznej mierze nie spełniają wskaźników sprawności ruchowej opracowanych przez Halinę Gniewkowską i Stanisławę Moliere w latach 1957-1961.
Około l 5-35'%wykazuje wady postawy i budowy ciała i tylko D 4 z nich ma szanse wyrównać je w zespołach korekcyjnych lub wyrównawczych, a stan zdrowia dzieci zarówno w mieście, jak i na wsi nie może zadowalać.
Liczba dzieci w grupach jest wciąż zbyt duża, co utrudnia w sposób znaczący indywidualizację na zajęciach WP, zwiększa możliwości nieszczęśliwych wypadków, powoduje znużenie i utrudnia osiąganie lepszych efektów pracy.
Jeżeli zatem wymierne wyniki wprowadzonych reform mają świadczyć o ich skuteczności i nowoczesności, to trzeba się głęboko zastanowić, jak w konkretnych warunkach społeczno-ekonomicznych doprowadzić do postępu, do podniesienia jakości pracy.
Perspektywy takie zarysowują się, gdy weźmiemy pod uwagę wysiłki Państwa w kierunku zapewnienia nauczycielkom przedszkoli wyższych kwalifikacji zawodowych.
Potrzeby kadrowe sprawiły, iż w roku szkolnym 1973/74 zmieniono system kształcenia nauczycieli.
Rozwiązano w Studiach Nauczycielskich kierunek, wychowanie przedszkolne", a także licea pedagogiczne dla wychowawczyń przedszkoli.
Przekształcając część dawnych liceów pedagogicznych dla wychowawczyń przedszkoli wprowadzono:ó-letnie zakłady kształcenia na podbudowie programowej szkoły podstawowej (4 lata do matury) , a'następnie 2 lata pomaturalnego kształcenia zawodowego:37.


	Z-letnie zakłady kształcenia nauczycieli przedszkoli, do których przyjmowano absolwentów szkół ogólnokształcących po egzaminie dojrzałości, absolwentów szkół muzycznych li stopnia oraz liceów plastycznych.
Taki system kształcenia nauczycieli przedszkoli przetrwał do 1984 r., kiedy to na mocy Zarządzenia MOiW (Dz U, nr 5 z 1984 rFpoz, 28-29) wprowadzono dość istotne zmiany zachowując jednak podstawowe zręby wcześniej wprowadzonego systemu:ó-letnie szkoły średnie i pomaturalne (4 lata do matury+2 lata studiów pomaturalnych) oraz dwuletnie SN.
Aktualnie do Studium Nauczycielskiego o kierunku wychowanie przedszkolne, a także nauczanie początkowe przyjmuje się absolwentów wszystkich typów szkół średnich ogólnokształcących i zawodowych po egzaminie dojrzałości.
Zasady przyjęć obowiązują te same, jak do szkół wyższych tego typu (WSP i Uniwersytet) .
Oznacza to, iż obowiązuje dwuczęściowy egzamin wstępny.
Pierwsza część obejmuje sprawdziany uzdolnień kierunkowych, a mianowicie:a) sprawdzian poprawności wymowy:b) sprawdzian uzdolnień muzycznych, w tym badanie słuchu muzycznego, poczucia rytmu, możliwości głosowych kandydata:e) sprawdzian percepcji wizualnej, umiejęlności użycia środków plastycznych oraz posługiwania się tymi narzędziami i materiałami.
*Drugą część stanowią egzaminy z przedmiotów kierunkowych:egzamin pisemny z literatury polskiej oraz egzamin ustny z biologii albo z historii, albo z fizyki.
Kandydaci, którzy nie mają na świadectwie dojrzałości oceny z biologii obowiązani są zdawać egzamin ustny z tego przedmiotu.
Poza tym, kandydatów na wszystkie kierunki studiów obowiązuje egzamin sprawdzający stopień opanowania jednego języka obcego, nowożytnego.
Na studia dla pracujących (zaoczne i wieczorowe) obowiązują takie same egzaminy wstępne, jak na studia dzienne.
Na te studia kierują słuchaczy pracodawcy Podsumowując można stwierdzić, iż aktualnie istnieją nastę.
	'Sądzimy, iż bardzo wskazane byłoby wprowadzenie sprawdzianu ze sprawności fizycznej, albowiem absolwentki tych zakładów kształcenia nauczycieli z całą pewnością będą prowadziły zajęcia WF.
	pojące możliwości studiowania na kierunku wychowanie przedszkolne:jednolite dzienne i zaoczne, pięcioletnie studia wyższe (magisterskie) w WSP i na uniwersytetach:trzyletnie, dzienne, wyższe studia zawodowe oraz dwuletnie zaoczne studia magisterskie:dwuletnie, dzienne, zaoczne i wieczorowe studia realizowane w studiach nauczycielskich oraz trzyletnie studia zaoczne magisterskie.
Absolwenci SN o kierunku wychowanie przedszkolne z 1985 r.i z lat późniejszych mają prawo do kontynuowania studiów magisterskich trzyletnich w systemie zaocznym.
Wydaje się, że zasady te w najbliższej przyszłości nie ulegną zmianie.
Jakkolwiek WSP i uniwersytety kształcące na kierunku wychowanie przedszkolne przyjmują bardzo niewielu kandydatów, to jednak-w opinii wielu znawców zagadnienia-podjęte rozwiązania systemowe są i będą wystarczająco skuteczne dla wyrównania znacznych niedoborów kadrowych na tym odcinku pracy.
Indeksacja zarobków nauczycieli powinna dodatkowo przyczynić się do zapełnienia luk w obsadzie nauczycieli w placówkach wychowania przedszkolnego.
Trzeba stwierdzić, iż istnieje ogromna potrzeba stwarzania realnych szans kontynuowania studiów wyższych przez absolwentów SN.
Istnieje możliwość przejmowania niektórych SN-ów przez wyższe uczelnie.
Proces ten został już zapoczątkowany, bowiem kilka SN-ów o kierunku wychowania przedszkolnego zostało już poddanych opiece wyższych uczelni akademickich-została, nawiązana bliska współpraca naukowa, a nawet bierze się pod uwagę włącznie określonych SN do struktury organizacyjnej szkoły akademickiej z zachowaniem 2 lat studiów dziennych i 3 lat zaocznych.
Tak skonstruowany system kształcenia nauczycieli przedszkola będzie zapobiegał przyjmowaniu do pracy w przedszkolach i szkołach absolwentów wszelkiego tmu szkół średnich bez żadnego wykształcenia pedagogicznego.
Dotychczasowe praktyki przyjmowania takich nauczycieli, którzy w czasie pracy zdobywają coraz to wyższy stopień przygotowania zawodowego, są coraz rzadsze i utrzymują się aktualnie głównie w większych mia.


	stach, gdzie są większe możliwości znalezienia przez wykwalifikowanych nauczycieli innej, bardziej intratnej pracy.
Władze oświatowe czynią wiele, aby wyeliminować całkowicie takie praktyki.


1.3.
Cechy nowoczesności w wychowaniu fizycznym dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym

Dość ważne wydaje się stwierdzenie, iż potrzeby rozwojowe dziecka, , głód ruchu"oraz wrodzone tendencje do przeżywania, eksperymentowania, gromadzenia doświadczeń są tak wielkie, że zarówno przedszkole jak i szkoła nie mogą ich zaspokoić ani nie stawiają sobie zadania wyłącznego organizowania aktywności ruchowej w życiu dziecka.
Powinny one jedynie odgrywać rolę sterującą, dawać wzory i przykłady różnych form aktywności ruchowej odpowiadających potrzebom rozwojowym danego wieku.
Wzory te powinny być wykorzystywane w wychowaniu rodzinnym oraz w samodzielnej działalności ruchowej w grupach nieformalnych, w czasie wolnym.
Jakkolwiek dbałość o zdrowie, harmonijny rozwój somratyczny, sprawność i zaradność ruchowa są specyficznymi celami wychowania fizycznego, to jednak musimy wciąż pamiętać o tym, że ciało ludzkie powinno być punktem wyjścia, natomiast generalnym celem-rozwój pełnej osobowości człowieka.
Oznacza to, że we wszystkich stosowanych zabiegach i staranich powinna przewijać się tendencja do podkreślania aspektów wychowawczych oraz ukazywania dzieciom różnorodnych korzyści jakie daje im aktywność ruchowa i dbałość o zdrowie swoje i innych.
Atmosfera zajęć WP powinna być pogodna, przyjazna, nacechowana wyrozumiałością, co nie wyklucza stosowania w razie potrzeby wyraźnych momentów dyscyplinujących i porządkujących.
W toku opanowywania czynności ruchowych rozróżniamy trzy fazy nauczania (uczenia siec 1) prób i błędów (generalizacji) , 2) stabilizacji nawyku ruchowego (koncetracji) i 3) uelastyczniania nawyku (specjalizacji) .
Dziecko w omawianym wieku znajduje się w pierwszej fazie uczenia się, w której główne zadania i 40.
	kierunki działania, to:a) gromadzenie jak nawięcej doświadczeń ruchowych i kształtowanie cech psychomotorycznych, b) opanowanie podstawowych umiejętności rekreacyjna-sportowych (techniki ruchu) niezbędnych do uprawiania tej działalności.
Oba te kierunki powinny występować równolegle, uzupełniać się w procesie WE, przy czym im starszy wiek dziecka, tym bardziej powinny zaznaczać się starania o doskonalenie jakości przez rozwijanie koordynacji i płynności ruchu, a usuwanie niepotrzebnych napięć mięśniowych i przyruchów (synkinezji) .
Eliminowanie wysiłku fizycznego przez ingerencję współczesnej cywilizacji technicznej i urbanizacji w życiu człowieka prowadzi do dysfunkcji układu ruchowego, niedoćwiczenia, a to rodzi różnego rodzaju choroby cywilizacyjne i wynaturzenia organizmu.
Trzeba temu przeciwdziałać przez intensyfikację wysiłku na zajęciach WF', a zwłaszcza przez lepsze wykorzystanie czasu przeznaczonego na ruch w przedszkolu i w szkole.
Intensyfikacja powinna być rozumiana w sensie jakościowym i ilościowym.
Gdy mówimy o jakości ruchu, mamy na myśli eliminowanie napięć i przyruchów, opanowywanie koordyncji oraz podnoszenie techniki ruchu.
Gdy mówimy o ilości, interesują nas osiągnięte wyniki sprawności ruchowej oraz parametry takich cech motoryczności, jak siła, szybkość, wytrzymałość, moc, zwinność i gibkość.
Ilościowy aspekt ruchu występuje w starszej grupie wieku przedszkolnego oraz w pierwszych latach nauki szkolnej (i później oczywiście) z coraz większą młócą i łączy się zwykle z wymiernym wynikiem i współzawodnictwem sportowym.
Celem stworzenia dzieciom warunków do samowyrażania się ruchem, eksperymentowania, rozwijania inwencji twórczej, improwizowania itp., należy kłaść nacisk na stosowanie metod twórczych, które są bardziej atrakcyjne, kształcą ogólną kulturę, estetykę ruchu, samodzielność oraz pozwalają uwzględniać zasadę indywidualizacji.
Wychowanie fizyczne jest w programie wychowania przedszkolnego integralnie związane z wychowaniem zdrowotnym, co jest bardzo słuszne, ponieważ wychowanie fizyczne dysponuje odpowiednim warsztatem i stanowi laboratoryjną stronę wychowania zdrowotnego.
Tylko, w działalności ruchowej można wykształcić pożądane postawy i nawyki zmierzające do zneutralizośl.


	wanta destrukcyjnych wpływów dewastacji środowiska naturalnego oraz cywilizacji i urbanizacji kraju, a tym samym do podtrzymania dobrego stanu zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego.
Wychowanie fizyczne ma przygotować do życia, to jest pomóc w adaptacji organizmu do coraz bardziej zmieniających się warunków (hałas, napięcie nerwowe, zatrucie powietrza, ziemi i wody, radiacja, coraz większe wymagania, nakazy, zakazy, nagłe zmiany klimatyczne i atmosferyczne itp.
A zatem unowocześnienie wychowania fizycznego polega na takimi doborze środków, metod, form ruchu i sposobu życia, które zneutralizują szkodliwe wpływy tych czynników przez adaptację organizmu do warunków współczesnego życia.
Formy ćwiczeń i czynności ruchowych powinny nawiązywać do upodobań dzieci oraz nadawać się do organizowania w różnych warunkach terenowych, klimatycznych, atmosferycznych, w domu, na wczasach, w nieformalnych grupach dziecięcych i w prymitywnych warunkach.
Dużą uwagę należy zwrócić na ćwiczenia siły z wspó (partnerem i na przyrządach.
Jedną z cech nowoczesności w wychowaniu fizycznym dzieci i młodzieży jest śmiałe sięganie do tematyki sportowej, stosowanie współzawodnictwa oraz szacunku dla wyniku.
Działalność sportowa, choć na prymitywnym poziomie przedszkolnym, implikuje wykorzystanie terenu, boisk, pleneru, wyrabia samodzielność i inicjatywę, koleżeńskość oraz umiejęOiość współpracy i współdziałania w grupie.
Trzeba więc już w wychowaniu przedszkolnym nawiązywać do tej działalności.
Demokratyzacja w wychowaniu i oświacie polega na swobodnymdostępie do przedszkola wszystkich dzieci w wieku 3-7 lat, których rodzice sobie tego życzą.
Jeżeli nie można spełnić tego warunku dla wszystkich dzieci w Ęm wieku, to należy w pierwszym rzędzie udostępnić wstęp do przedszkola dzieciom ó-letnim, przy czym liczba dzieci w grupach nie powinna przekraczać 30 osób.
W każdym przedszkolu powinna być zaangażowana jedna specjalistka w zakresie wychowania fizycznego dzieci.
Do jej obowiązków należałaby fachowa opieka i doradztwo dotyczące nowoczesnego prowadzenia zajęć WE, prowadzenie kompletu, gi 42.
	mnastyki wyrównawcza-korekcyjnej oraz zajęć obowiązkowych WF w kilku grupach wiekowych w celu propagowania przykładów dobrej roboty.
Poważny asumpt w kierunku unowocześnienia WP w przedszkolu daje stawianie konkretnych wymagań w zakresie sprawności i umiejętności ruchowych w każdej grupie wieku oraz testu dojrzałości motorycznej dla dzieci ó-letnich.
Spowodowałoby to zwrócenie większej uwagi dzieci i rodziców na sprawność ruchową i otoczenie większą troską dzieci opóźnionych w rozwoju motorycznym.


	2.
	CELE I ZADANIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO.

	Każdy podział celów wychowania fizycznego wywoływał sprzeciw tzw., integrystów", którzy twierdzili, iż tak jak człowieka nie można podzielić na ciało i duszę, tak samo nie można dzielić celów wychowania tego człowieka.
Spór ten próbował rozstrzygnąć już na początku XIX wieku Jędrzej Śniadecki, który twierdzić.
A lubo w doświadczeniu wychowania fizycznego, czyli cielesnego od umysłowego albo moralnego oddzielać nie należy i nie można, wszelako w nauce i rozumowaniu można je uważać osobno"*.
W ślad za tym tokiem rozumowania we wszystkich publikowanych dotąd programach nauczania w szkole wymieniane są różne cele wychowania fizycznego.
Tak np.w obecnie obowiązującym w klasach nauczania początkowego ć*progamie, kultura fizyczna"rozróżnia się następujące cele:harmonijny rozwó j wychowanka, kształtowanie psychomotoryki, rozwój psychiki (indywidualnych cech osobowości, właściwą korelację rozwoju fizycznego i umysłowego, niezbędny zasób wiedzy o kultuurze fizycznej) , kształtowanie charakteru i cech społecznych, kształtowanie estetyki ruchu.
Omawiając wymienione wyżej cele usytuujemy je-dla uproszczenia-w trzech grupach, a mianowicie:cele kształtujące, dotyczące ciała ludzkiego i jego motory.
	ć Śniadecki J.
	O ńzgcznąm ugchoumit dzieci.
"Dziennik Wileński"l 8 O 5 r.ć Przy omawianiu celów i zadań wychowania fizycznego posłużono się programem kultunry fizycznej dla nauczania poczglkowego dlatego, że w programie wychowania w przedszkolu dział ten jesl polałlowaoy bardzo esencjonalnie, pod kątem widzenia kształtowania czynnych postaw wobec zdrowia.
	ki, a zmierzające do wzbogacenia zasobu umiejętności ruchowych, doskonalenia sposobów wykonania różnych czynności, kształtowania motoryki, modyfikowania budowy i postawy ciała, 'wyrabiania wydolniości i odporności organizmu, cele wychowawcze, dotyczące cech charakteru, postaw moralna-społecznych, zainteresowań i zamiłowań do ruchu, samooceny i samokontroli swych osiągnięć, estetyki i kultury ruchu cele poznawcze, przybliżające wychowankowi wiedzę o potrzebach zdrowia fizycznego i psychicznego, przezornego zachowania się w różnych sytuacjach oraz uświadamiające zasady poprawnego wykonywania różnych czynności ruchowych.
Pierwsz a grup a celów (cele kształtujące) jest dla wychowania fizycznego najbardziej swoistą, albowiem dotyczy biologicznej słomy osobowości człowieka i jest osiągana za pomocą czynników i środków fizykalnej natury (ruch, słońce, powietrze, woda, teren, przyrządy, przybory, urządzenia sportowe) .
Nie dają się one zastąpić żadnymi innymi _środkami, a ich oddziaływanie stanowi rację bytu całego procesu wychowania fizycznego oraz przesłankę wyodrębnienia tego działu z całokształtu wychowania.
Dzięki tym właściwościom czynników i środków oraz sytuacjom jakie stwarza się wychowankom w procesie wychowania fizycznego, ten dział wychowania jest przez wielu teoretyków traktowany jako, laboratoryjna strona wychowania".
Inni znów nazywają ten dział "fizjoedukacją", zaś np.w obszarze języka niemieckiego zwą go, Bewegungserziehung" (wychowanie przez ruch) "Korpererziechung" (wychowanie cielesne) , , Leibeserziechung" (podobne znaczenie) lub wręcz, Śportunterricht" (nauczanie sportu) .
Każda z wymienionych nazw podkreśla-ścisłe pokrewieństwo tego działu wychowania z ruchem, z, ciałem, z fizykalnymi środkami oddziaływania, bądź też ze sportem.
Jest chyba wiele uzasadnień tego stanowiska, iż najbardziej swoiste, istotne i bezpośrednio osiągalne cele wychowania fizycznego powinny wynikać z czynników i środków stosowanych w tym dziale wychowania oraz z biologicznej natury obiektu oddziaływań człowieka.
Będziemy zatem przede wszystkim zmierzali do:kształtowania struktury somatycznej (kościec, połączenia.


	stawowe, układ mięśni szkieletowych) , a przy tym do usppawnianiafunkcji wegetatywnych ustroju (układy i narządy wewnętrzne decydujące o sprawnym funkcjonowaniu organizmu) , doskonalenia narządów zmysłu, rozwijania zasobu umiejętności, a przy tym techniki ruchów utylitarnych, sportowych, obronnych, ruchów pracy itp"kształtowanie motoryki (szybkości, siły, 'wytrzymałości, zwinności, mocy, gibkości-koordynacji itp.) , podnoszenia odporności i zdolności adaptacyjnych orgaTllZlTlll.
Są to cele empirycznie sprawdzalne, a nawet w wielu przypadkach łatwo wymierne.
Jest oczywiste, że wychowanie fizyczne powołane jest do kształtowania typu fizycznego człowieka odpowiadającego wymogom grupy społecznej, której jest członkiem.
Jest to możliwe przez położenie odpowiednich akcentów na kształtowanie tych cech somatycznych czy motorycznych, które w danym okresie rozwoju społeczeństwa uznane zostaną za najbardziej pożądane i pożyteczne.
D ruga grup a c ci ów (cele wychowawcze) wiąże wychowanie fizyczne z pedagogiką, nadaje głębszy sens wychowawczy zajęciom ruchowym i nie pozwala spłycić i zepchnąć wychowania fizycznego na mielizę techniki czy sztuki ruchu.
Dzieje tego działu wychowania uczą, że ilekroć zapominano o tym, iż jest to proces pedagogiczny, w którym chodzi o kształtowanie pełnej osobowości człowieka, tylekroć tracił on rangę i znaczenie, a jego propagatorzy narażeni byli na drwiące przydomki, gimnastyków"" linoskoczków", , cyrkowców"itp Tak więc zdrowy rozsądek nakazuje zachować odpowiednio wyważone proporcje w osiąganiu celów swoistych (pierwszej grupy) i półswoistych (drugiej grupy) .
Te ostatnie mogą być spełniane również na innych zajęciach, a nie tylko na zajęciach wychowania fizycznego i sportu.
Oo celów wychowawczych zaliczymy:wyrabianie pozytywnych cech moralna-społecznych i charakterologicznych, kształtowanie pozytywnej motywacji do zajęć wychowania fizycznego i sportu poprzez rozbudzanie zainteresowań i zamiłowań w tej dziedzinie, wytwarzanie postaw i nawyków higieniczna-zdrowotnych, 46.
	a zwłaszcza-umiejętnego korzystania z takich czynników, jak ruch, powietrze, woda, słońce, teren, rozwijanie inwencji twórczej wychowanka, poczucia piękna, harmonii i rytmu, wdrażanie do samodzielności, samooceny i samokontroli, przysposabianie do właściwej korelacji między rozwojem somatycznym i motorycznym a rozwojem umysłowym, rozwijanie wrażliwości na piękno przyrody oraz wdrażanie do jej ochrony i dbałości o naturalne środowisko.
Stopień osiągnięcia tych celów jest trudno wymierzamy, przy czym mogą być one równie dobrze realizowane w innych działach wychowania, czy też przedmiotach szkolnych.
Wielu teoretyków potwierdza stanowisko wyrażane przez R.
0.
Duncan:, który twierdzi, iż zbyt szumne deklaracje o celach ogólnowychowawczych osłabiają pozycję wychowania fizycznego, pozbawiają je realnego wkładu do wychowania i rozcieńczają niejako właściwe stężenie celów swoistych.
Należy zatem podkreślać cele swoiste, to jest te, których bez pomocy wychowania fizycznego-wychowanie nie mogłoby osiągnąć.
Wreszcie trzecia grupa celów (cele poznawcze) jest dla wychowania fizycznego półswoista, a niekiedy nawet nieswoista, to jest taka, w której WE nie ma przewagi środków i metod, za pomocą których można by te cele zrealizować.
Grupa ta nie była w przeszłości odrębnie reprezentowana w programach nauczania wychowania fizycznego, toteż nie wyrasta z tradycji i jest w pewnym sensie nowością dla nauczyciela prowadzącego WF.
Należy tu przede wszystkim przyswojenie pewnego kwantum wiedzy o kulturze fizycznej.
Do grupy tej zaliczamy:przyswojenie takiego poziomu wiedzy o kulturze fizycznej, który umożliwi zrozumienie podstawowych zagadnień dotyczących rozwoju człowieka, przyswojenie praktycznej wiedzy dotyczącej zachowania i.
	Health, Physical Education, Reereation 1964, nr 5 s.19-22.


	ochrony zdrowia, higieny osobistej, higieny środowiska oraz higieny pracy i wypoczynku, przyswojenie podstawowej, praktycznej wiedzy o wykorzystaniu praw fizyki i biomechaniki dla zdobycia określonych umiejętności i techniki ruchu, a w związku z tym zasady poprawnego wykonywania różnych czynności ruchowych, przyswojenie niezbędny eh wiadomości dotyczących bezpieczeństwa, a zwłaszcza przepisów ruchu drogowego, zachowania się na boiskach i placach sportowych, na lotniskach, basenie czy też w'terenie, a także podstawowych przepisów niektórych gier i zawodów, co umożliwi zachowanie koniecznego ładu i dyscypliny, zwłaszcza w czynnościach typu sportowego.
Jak to wykazała dotychczasowa praktyka, uchronienie się nauczyciela prowadzącego WE od gadulstwa w trakcie przekazywania tych wiadomości ćwiczącym wychowankom jest bardzo trudne, toteż właściwe proporcje są bardzo często'na zajęciach WE zachwiane, co przeczy zasadzie ich intensyfikacji.
Godzi się przy tym zaznaczy ć, iż cele poznawcze powińmy być realizowane także w wychowaniu domowymi, przez środki masowego przekazu, podręczniki i czasopisma dla dzieci, przez środowisko dziecka, na koloniach, wycieczkach itp.


	3.
NIEKTÓRE POJĘCIA I DEFINICJE WYSTĘPUJĄCE PRZY OMAIWANIU ZAGADNIEŃ KULTURY FIZYCZNEJ.
3.1.
Kultura fizyczna, wychowanie fizyczne, wychowanie zdrowotne, rekreacja ruchowa, sport

Kultura fizyczna
Kultura fizyczna jest efektem przemian zachodzących w samym człowieku, między jego świadomością a organizmem.
A zatem kultura fizyczna nie istnieje poza nami, lecz tkwi w nas samych, w naszym aktywnym stosunku do rekreacji fizycznej i sportu, w nawykach higieniczna-zdrowotnych, w postawach, obyczajach, w sposobie wychowywania naszych'dzieci w duchu tężyzny ciała i ducha, w szacunku do wysiłku fizycznego, w respektowaniu reguł współzawodnictwa i walki sportowej itp.
Nie liczba reprezentacyjnych stadionów i obiektów sportowych, nie liczba rekordów czy medali olimpijskich świadczy o kulturze fizycznej danego społeczeństwa, lecz masowość rekreacji fizycznej i sportu uprawianych na co dzień, kultura zachowania się w czasie walki sportowej, troska o zdrowie i umiejętność jego pielęgnowania, sposób organizowania sobie wolnego czasu z pożytkiem dla zdrowia-oto symptomy kultury fizycznej społeczeństwa i narodu.
Takie rozumienie kultury fizycznej jest dziś nakazem naszych czasów w warunkach żywiołowego rozwoju cywilizacji technicznej i urbanizacji.
"System kultury fizycznej jest zespołem wzajemnie uwarunkowanych, a więc i zintegrowanych programów, form i treści wraz z ich kadrową i materialną bazą, umożliwiających w'danej sytuacji społeczno-ekonomicznej kraju oraz stanie demograficznym i biologicznymt populacji realizację postulowanych zadań i celów z optymalną skutecznością" (Napoleon Wolański) .
	4-Wychowanie fizyczne.


Wychowanie fizyczne
"Wychowanie fizyczne jest procesem zmierzającym do osiągnięcia optymalnego poziomu kultury fizycznej naszych wychowanków.
Jest to proces pedagogiczny, oparty na zespole ćwiczeń i zabiegów fizyczno-higienicznych ujętych w określony system" (A.
Wabi) .
Jak dotąd pedagogika, higiena i wychowanie fizyczne rozwijały się obok siebie, równolegle do siebie, jakby w izolacji.
Niekiedy tylko wychowanie fizyczne nawiązywało nieśmiałe kontakty z nurtem pedagogicznym i z oświatą zdrowotną.
W istocie proces ten powinien być przepełniony dbałością o harmonijny rozwój somatyczny, sprawność fizyczną, zdrowie oraz o rozwój pełnej osobowości człowieka w aspekcie wychowania moralna-społecznego, estetycznego, wrażliwości uczuciowej itp.
Według Romana Trześniowkiego "wychowanie fizyczne jest to dział wychowania, który, stosując typowe dla siebie, fizyczne środki wychowawcze, głównie ruch, stawia sobie za cel kształtowanie przede wszystkim biologicznej (fizycznej) strony osobowości człowieka, przy czym szczegółowe zadania wychowawcze realizuje w zorganizowanym procesie pedagogicznym".
Wychowanie zdrowotne Gdy połączymy wychowanie z troską o zdrowie, otrzymamy kompozycję o kapitalnym znaczeniu dla współczesnego człowieka:wychowanie zdrowotne.
Jednak zdrowie nie jest czymś, co można dać, otrzymać czy uzyskać.
Polega ono na równowadze w układzie:człowiek-środowisko.
Jak twierdzi Wincenty Okoń, uświadomienie młodzieży, iż przyczyną złego stanu zdrowia i wszelkich chorób są sprzeczności, które powstają między człowiekiem a jego środowiskiem biofizycznym i społecznym"jest najważniejszym zadaniem wychowania zdrowotnego.
Aby zachowanie równowagi między środowiskiem a człowiekiem było możliwe, musimy pojęcie zdrowia uczynić mniej abstrakcyjnym, bardziej dynamicznym, interesującym, a nie tylko obiektem marzeń ludzi chorych" (Maciej Demel) .
Tak np.jeżeli pod pojęciem zdrowia będziemy rozumieć sprawność i odporność organizmu, wówczas skonkretyzuje się ono, staje się bardziej zrozumiałe, uchwytne a nawet wymierne.
A zatem wychowanie zdrowotne możemy realizować przez oświatę zdrowotną, kształtowanie po 5 O.
	staw i nawyków, przez uprawianie ćwiczeń ruchowych i sportu, organizowanie sobie wolnego czasu, budzenie zainteresowań zdrowiem, wystrzeganie się nałogów zgubnych dla zdrowia itp.
Musimy wyrobić u wychowanków przekonanie, że nie chodzi tu o trwożliwe chronienie tego, co dała nam natura, ale o aktywne zdobywanie, systematyczną pracą nad sobą, nad własną sprawnością, sylwetką, urodą" (M.
Demel) .
Rozległą tematykę wychowania zdrowotnego możemy zgrupować wokół trzech podstawowych zadań, a mianowicie:ochrony zdrowia, ratowania go oraz doskonalenia.
Do pierwszej grupy należą:wdrożenie do profilaktyki chorób, nawyki dietetyczne, walka z nałogami, wychowanie w zasadach bezpieczeństwa, np.ruchu ulicznego lub przy pracy.
Do drugiej grupy zaliczamy działania ratownicze, a więc pierwszą pomoc w nagłych wypadkach i zachorowaniach, sztukę aktywnego współdziałania pacjenta w procesie leczenia, zasady używania leków.
Do trzeciej grupy zaliczamy hartowanie (fizyczne i psychiczne) , metody samokontroli zdrowia i rozwoju, ćwiczenia ruchowe, przystosowanie rodzinne wraz z wychowaniem seksualnym oraz przysposobienie zawodowe w aspekcie zdrowia.
A zatem problematyka bardzo rozległa:toteż wychowanie zdrowotne jest dziedziną międzydyscyplmarną, skorelowaną z miateriałem nauczania i wychowania w różnych przedmiotach szkolnych czy działach wychowania (a szczególnie z wychowaniem fizycznym) i realizowana przez rodzinę, przedszkole, szkołę i środowisko społeczne.
Rekreacja ruchowa Rekreacja ruchowa jest takim sposobem spędzania wolnego czasu, który wybiega poza dziedzinę biologicznego oddziaływania ruchu na organizm.
Jej mianem można więc określić zajęcia wolnego czasu, w których obok dominujących wpływów swobodnegoruchu występują oddziaływania psychiczne i społeczne.
Rekreacja ruchowa ma odświeżyć umysł, łagodzić lub usuwać skutki zmęczenia, wprowadzić radość życia, podtrzymywać pożądany poziom sprawności fizycznej i odciągać od czynności społecznie szkodliwych lub bezużytecznych.
Wychowanie do rekreacji jest zatem najlepszą drogą do podniesienia kultury fizycznej dzieci i młodzieży, a w ślad za tym całego społeczeństwa i narodu.
51.


	Filarami rekreacji dzieci są zabawy, gry, działalność sportowa, taniec, ćwiczenia i zabawy terenowe oraz wycieczki.
Stwarzanie odpowiednich'warunków i miotywacji do jej podejmowania jest jednym z ważnych zadań wychowania fizycznego w przedszkolu i w późniejszych latach szkolnych.
Podejmowana zwykle po zajęciach wymagających większego napięcia umysłowego i psychicznego-rekreacja ruchowa ma służyć wypełnianiu czasu wolnego wartościowymi treściami oraz integracji rodziny, kształtowaniu stosunków koleżeńskich i, ruchowemu wyżyciu się.
Codzienna, regularna aktywność ruchowa w bezpośredniej bliskości miejsca zamieszkania jest niezbędnym wymogiem higienicznego trybu życia dziecka.
Uwzględnia ona w o wiele większym stopniu niż zajęcia WE w szkole lub przedszkolu indywidualne zadatki, możliwości i upodobania dziecka i w większym stopniu rozwija samodzielność i samorządność.
Sport Sport jest to, działalność uprawiana systematycznie, według pewnych reguł, odznaczająca się silnym pierwiastkiem współzawodnictwa oraz tendencją do osiągania coraz lepszych wyników, mająca na celu manifestację sprawności ruchowej" (M.
Demel) .
Poprzez wprowadzenie wymiernych kryteriów ujętych w system centymetr, gram, sekunda (CGS) oraz znaczny respekt dla wyniku-istnieje w sporcie mocna tendencja do zajmowania się najsprawniejszymi, a pozostawiania w cieniu średnio-i małosprawnych, tj.tych, którzy potrzebują najwięcej ruchu i wysiłku fizycznego.
Jak dotąd tendencja ta nie zagraża wychowaniu przedszkolnemu, ale w szkole jest wyraźnie widoczna ze szkodą dla zdrowia i sprawności szerokich mas dzieci i młodzieży.
Sport jest zjawiskiem zarówno fizycznym, jak i psychicznym, a także społecznym.
Działalność sportowa polega na ruchu docelowym, na wykonywaniu konkretnych zadań ruchowych.
Każdy uprawiający sport wie dobrze o co chodzi, rozumie, na czym polegają wykonywane akty ruchowe, z których rodzi się skomplikowana nieraz czynność.
W drodze do osiągnięcia zamierzonego, celu niemałą rolę odgrywa ambicja, przy czym uprawiający sport ujawnia właściwą treść swojej osobowości, swą kulturę, namiętności, a także cechy charakterologiczne.
Sport kojarzy się nierozerwalnie z 52.
	uczuciem przyjemności, zadowolenia, radości życia i dlatego jest znakomitą odtrutką na stresy, kłopoty i szarzyznę codziennego życia.
	Jest zatem jednym z filarów rekreacji ruchowej.


3.2.
Zajęcia ruchowe, zadania ruchowe, ćwiczenia ruchowe, ćwiczenia sportowe, lekcja kultury fizycznej, zajęcia pozalekcyjne WF, sprawność ruchowa, sprawność fizyczna, sprawność motoryczna, cechy motoryczne

Zajęcia ruchowe
Rozwój sprawności fizycznej (ruchowej) , umiejętności oraz osiąganie zadowalającego stanu zdrowia są możliwe tylko poprzez zajęcia-ruchowe.
W przedszkolu, szkole, bądź w różnych organizacjach dziecięco-młodzieżowych organizowane są zajęcia ruchowe obowiązkowe, tj.takie, w których zobowiązane są brać udział wszystkie dzieci danej grupy (klasy) , oraz ćwiczenia dobrowolne (nadobowiązkowe) organizowane na zasadzie dobrowolnego w nich udziału.
W tych pierwszych zaznacza się kierowriczarola nauczyciela, występuje w niniejszym lub większym stopniu akcent dydaktyczny, a o treściach i formach ruchu oraz oqanizacjizajęć decyduje nauczyciel.
W tych drugich nauczyć, ci stwarza jedynie warunki do rozwijania optymalnej ruchliwości dziecka i sprawuje ogólny nadzór pedagogiczny nad zajęciami, pozostawiając wiele imcjatywy i pomysłowości wychowankom, którzy mogą organizować się i podejmować różne formy czynności ruchowych według własnego uznania.
Zarówno zajęcia obowiązkowe, jak i dobrowolne powińmy dawać okazję do wszechstronnego ruchu, samowyrażania się dziecka, do v spółzawodnictwai współdziałania oraz do nawiązywania kontaktów z przyrodą, z terenem, który implikuje różne formy ruchowego działania.
Powińmy też dawać okazje do hartowania, nawiązywania działalności ruchowej do potrzeb codziennego życia oraz do ochrony naturalnego środowiska.
Z uwagi na to, iż przedszkole czy szkoła może zaoferować dość ograniczony czas trwania zajęć ruchowych w stosunku do potrzeb rozwojowych dziecka, znaczne obowiązki w tym zakresie spoczywają na domu rodzinnym oraz 53.


	środowisku (podwórko, ogród jordanowski, park dziecięcy.
Dom Kultury-zajęcia dla dzieci, TKKF, TPD oraz inne organizacje i instytucje uwzględniające w swym programie działania również pracą wychowawczą z dzieckiemJ.

Zadania ruchowe
Zadania ruchowe to czynność ukierunkowana docelowo, przy czym ćwiczący doskonale wie o co chodzi:zostało mu to uprzednio zademonstrowane lub określone słownie albo sam do tego doszedł.
Walorem zadania ruchowego jest bezpośrednie stwierdzenie na podstawie efektu końcowego czy zostało ono dobrze, czy źle wykonane, np:z siadu skrzyżnego z woreczkiem na głowie-przejść do słania tak, aby woreczek nie spadł z głowy.
Zadania ruchowe mogą być zamknięte lub otwarte.
Te pierwsze, to takie, w których nie pozostawia się ćwiczącemu niemal żadnego marginesu swobody, fantazjowania, rozwijania inwencji twórczej, np:na czworakach podbicie piłki głową tak, aby potoczyła się po podłożu do partnera:w słaniu jednonóż utrzymanie przez dłuższy czas woreczka ułożonego na kolanie zgiętej nogi.
Te drugie polegają na sformułowaniu zadania słownie tak, by ćwiczący mogli je rozwiązywać na swój sposób, np:poruszanie się w dowolny sposób na poziomie niskim, średnim i wysokim:podążanie za łokciem, który "patrzy"wciąż w inną stronę:w dwójkach bez piłki-strzelanie i obrona bramki itp.
Jak z przytoczonych przykładów wynika, zadania ruchowe mogą być komponowane z przyborem lub bez, z współćwiczącymlub z zastosowaniem przyrządów.
Stworzona w Polsce przez R.
Czyżewskiego metoda zadaniowa (bezpośredniej celowości ruchu) , zweryfikowana przez badania eksperymentalne ujawniła, że aktywizuje ona ćwiczących, wzmaga zainteresowanie, a użyte w czasie zajęć przybory, , które spełniają funkcję przedmiotów regulujących ruch, dają możliwość samokontroli nie tylko wzrokowej, ale i przez odczucie mięśniowa-ruchowe, wzbudzają poza tym aktywną działalność myślową w toku uczenia się ruchu, wy 54.
	zwalając u dzieci radosne emocje związane z jasno określonym celem" (M.
	Niewiadomski) .

Ćwiczenia ruchowe
Ćwiczenia ruchowe polegają na wykonywaniu takich aktów bądź czynności ruchowych, które zmierzają w kilku kierunkach a mianowicie w kierunku:podnoszenia zdolności do wysiłku i osiągnięcia jak nąjlepszejkondycji, sztuki ruchu poprzez zabawy i gry oraz ćwiczenia, w których akcentowana jest szczególnie forma ruchu (taniec, gimnastyka artystyczna, jazda dowolna na łyżwach, skoki do wody) , bądź też wynik sportowy (lekkoatletyka, łyżwiarstwo biegowe, narciarstwo biegowe, kolarstwo, gry sportowe itp.) , kształtowania postawy ciała i ruchu jako profilaktyki przeciw ich zniekształceniom.
korygowanie nieprawidłowości (wad) budowy i postawy ciała.
Byłoby błędem preferowanie jednego z tych kierunków w pracy z dziećmi:wszystkie powinny uzupełniać się i występować w miarę potrzeby oraz w miarę upodobąń i możliwości sprawnościowych ćwiczących.
Nawet, sztuka ruchu"może i powinna być przez dzieci uprawiana jako demonstracja dobrze opanowanych sprawności czy umiejętności.
W zależności od potrzeb ćwiczenia ruchowe mogą być różnie systematyzowane, biorąc pod uwagę określone cele i zadania, sprzęt, przybory, tok lekcyjny lub doraźne potrzeby wychowawczo-dydaktyczne.
Ćwiczenia sportowe Jeżeli z ćwiczeń ruchowych wyodrębnimy te, których celem jest podnoszenie zdolności do wysiłku (kondycji) dla sztuki ruchu oraz ćwiczenia o treści dostosowanej do różnych dyscyplin sportowych, wówczas będziemy mieli do czynienia z ćwiczeniami sportowymi.
Polegają one przede wszystkimi na podnoszeniu wartości cech motorycznych jako podstawowego warunku osiągania możliwie wysokich osiągnięć sportowych, a jednocześnie na kształtowaniu takich stereotypów ruchowych w zakresie techniki.


	i taktyki poszczególnych dyscyplin sportowych, które przyczyniają się bezpośrednio do sukcesów sportowych zarówno w obrębie tych sportów, które preferują ilościowe (wynik) jak i jakościowe cechy ruchu (forma ruchu) .

Lekcja kultury fizycznej
Podstawową formą organizacyjną zajęć wychowania fizyczne go w szkole jest lekcja, a w przedszkolu obowiązkowe zajęcia WP.
Obowiązkowość tych zajęć stwarza pomyślne warunki obje cła wszystkich dzieci zajęciami ruchowymi i oddziaływania na nie poprzez ruch.
Zajęcia obowiązkowe WF ujęte są zwykle w ramy czasowe:w przedszkolu są to zajęcia 15-35 mim (w zależna ści od wieku) , zaś w szkole-45 min.
Z uwagi na nasz klimat większość zajęć obowiązkowych WE odbywa się w pomieszczeniu zamkniętym, choć są uzasadnione argumenty higieniczna-zdrowotne, aby stosunek ter odwrócić.
W przedszkolu warunki bazy materialnej (dość częsty brak sali gimnastycznej lub dobrze urządzonej sali zastępczej do WF) nie sprzyjają organizowaniu wszechstronnych zajęć obowiązkowych WE, zaś w szkole podstawowej dzieci klas młodszych rzadko ćwiczą na sali gimnastycznej, ponieważ w używalności sali preferowane, są klasy starsze.
Niekiedy spotyka się w przedszkolu lub w szkole przypadki takiego rozplanowania zajęć WF, że przypadają one w dniach bezpośrednio następujących po sobie.
Nie powinno to mieć miejsca, bowiem im bodźce ruchowe są racjonalniej rozłożone w czasie, tym lepsze przynoszą efekty fizjologiczne i psychologiczne.
Zaję'cła obowiązkowe (lekcje) powińmy mieć charakter rekreacyjna sportowy, powinny zawierać wiele ćwiczeń i zabaw utylitarnych, prowadzonych żywo, atrakcyjnie, z wciąż zmieniającym się charakterem ruchu i w przyjacielskiej atmosferze.
Dopiero wtedy będą skutecznie przeciwdziałać znużeniu dziecka na zajęciach typu sedenteryjnego, odświeżać umysł i wprowadzać radość żyClS.

Zajęcia pozalekcyjne WF
Zajęcia pozalekcyjne WE, to takie zajęcia, które przynoszą odpoczynek i rozrywkę, dają okazję do indywidualnego i grupowego działania, a równocześnie uczą samodzielnego gospodarowania 56.
	czasem, .
Wysiłek, jakim stale jest obciążony ustrój, na skutek normalnej czynmości procesów nerwowych (np.w związku z procesami poznawczymi) , musi być przez czynności wychowawcze w pewnych okresach zmniejszony w ten sposób, że nowe obciążenia wysiłkowe (np.gry, zabawy, ćwiczenia) przejmują komórki świeże, nie zmęczone pracą i przez to umożliwi się odpoczynek komórkom zmęczonym" (Janina Doroszewska) .
Wynika stąd, że w czasie zajęć pozalekcyjnych należy pozostawić dzieciom jak najwięcej swobody wyboru zajęć ruchowych oraz dowolnego organizowania się w grupy, a nauczycielka powinna ograniczyć się raczej do nadzoru pedagogicznego.

Sprawność ruchowa
Pod pojęciem sprawności ruchowej rozuumiemy umiejętność rozwiązywania zadań stawianych przed osobnikiem przez określone potrzeby życiowe i sytuacje.
Zaliczamy tu zatem:a) umiejętności (sprawności) użytkowe mające swe źródło w ruchach manipulacyjnych, praksyjnych, angażujących głównie kończyny górne.
Polegają one na umiejętności posługiwania się przedmiotami i narzędziami codziennego użytku, np.posługiwanie się łyżką ąrzy jedzeniu ubieranie się, zapinanie guzików, mycie zębów itp.:b) sprawność ruchową wywodzącą się z ruchów swobodnych, postawna-lokacyjnych i innych.
Różnicują się one w czynnościach chodu, biegu, wspinania, rzutów, przeplotów i wielu innych form przystosowanych do terenu, przyborów i okoliczności życiowych.
Sprawności te można traktować łącznie pod wspólnym mianem, sprawność ruchowa".
Według Zygmunta Gilewieza za ruchowo sprawnego osobnika uważa się takiego, który potrafi wszechstronnie władać swym ciałem, mieć duży zakres podstawowych nawyków ruchowych, jakie przynoszą wielostronne ćwiczenia układu ruchowego (8 (.

Sprawność fizyczna
Pojęcie sprawności fizycznej jest interpretowane bardzo różnie, choć ogólny sens tych interpretacji jest ten sam.
Tak np.
Zygmunt Gilewicz jest zdania, że sprawność fizyczna cechuje ludzi 57.


	, szybkich, silnych, zręcznych, odpornych na zmęczenie, zwinnych i zaradnych w ruchowych czynnościach niezależnie od budowy ich ciała, prawidłowości rozwoju i od potencjału ich rozwojowych możliwości" (9 (.
Ryszard Przewęda określa ją jako "aktualną możliwość wykonania wszelkich działań motorycznych decydujących o zaradności człowieka w życiu" (Zlj.
Na obraz sprawniośei fizycznej składają się, według tego autora, możliwości ruchowe i-wiele czynników oddziałujących w różnym stopniu na różnych etapach rozwoju ontogenetycznego człowieka, jak np.nabyte umiejętności ruchowe, wydolność wszystkich narządów i funkcji ustroju, poziom wyrobienia cech motorycznych, odpowiednie motywacje oraz cechy budowy ciała.
Zdaniem tego autora poziom sprawności fizycznej jest świadectwem stanu fizycznego całego organizmu, wydolności niemal wszystkich jego układów i organów.
Próby sprawności fizycznej, oceniające najwyższe możliwości sprawnościowe w danej grupie ćwiczeń na jakie stać osobnika poddanego próbie, dają określone wyniki wyrażone przeważnie w wymiernych jednostkach systemu centymetr, gram, sekunda (CGS) .

Sprawność motoryczna
Sprawność fizyczna jest bardzo bliska pojęciu, sprawności motorycznej".
Ludwik Denisiuk twierdzi, iż, między sprawnością fizyczną a motoryczną nie zachodzi istotna różnica poza przypadkiem, w którym z pojęciem sprawności fizycznej łączy się opanowanie techniki czynności ruchowej typu sportowego" (6, s 1321.
A zatem próby (testy) sprawności motorycznej powinny w takim stopniu jak to tylko jest możliwe wyłączać technikę ruchu sportowego, którą można opanować w trakcie ćwiczenia.
Można zatem powiedzieć, iż sprawność motoryczna+technika ruchu-sprawność fizyczna.
Z dwóch osobników o równych wartościach cech motorycznych ten będzie odznaczał się lepszą sprawnością.
fizyczną, który lepiej opanuje technikę ruchu.

Cechy motoryczne
Cechy motoryczne określają potencjalne możliwości ruchowe danego osobnika, który bez posługiwania się techniką ruchu potrafi w każdej chwili wykazać sis takim poziomem siły, wytrzy 58.
	małości, szybkości zwinności czy zręczności na jaki go stać.
Każda cecha ma swój odrębny wymiar, a jej wielkość powinna być wyrażona w określonych jednostkach ujęyeh w system centymetr, gram, sekunda (CGS) podobnie jak w sprawności fizycznej.
Tak np.szybkość zwykliśmy mierzyć czasem osiągniętym w pokonywaniu krótkiego dystansu, siłę-długością rzutu piłką lekarską o masie I kg znad głowy (z miejsca) , moc-wysokością skoku dosiężnego z miejsca itp.
W każdej z wymienionych typowych prób pomiaru cech motorycznych jest pewna domieszka techniki, ale jest ona minimalna i pochodzi stąd, że nie potrafimy wymyślić takiej próby, w której technika byłaby całkowicie wyeliminowana.
Możemy natomiast znaleźć takie ćwiczenia czy czynności ruchowe, w których dana cecha jest wybitnie dominująca.
Tak np.w biegach krótkich oprócz szybkości występuje także siła, gibkość i inne, ale dominującą cechą jest szybkość.
Teoretycy wychowania fizycznego nie są zgodni co do tego, jakie istnieją właściwie cechy motoryczne.
Tak np.sporną sprawą jest uznanie gibkości czy też zręczności jako odrębnych cech motorycznych.
Gibkość nie uznawana jest przez niektórych znawców przedmiotu jako cecha motoryczna, lecz anatomiczna:skoczność (moc) uznawana jest za wypadkową siły i szybkości, a zręczność jako suma kilku cech, których skoordynowane działanie daje w efekcie ruchy zręczne, tj., płynne, wykonywane w pewnym wyrównanym rytmie, z odpowiadającą potrzebie siłą i w sposób najbardziej ekonomiczny, polegający na wprowadzaniu w grę tylko najniezbędniejszych zestrojów ruchowych" (9, s.ZO (.
Przeanalizujmy najważniejsze cechy motoryczne i ich rozwój:
Siła
Na podstawie wielu badań ustalono, że prawidłowy rozwój motoryczności człowieka jest uzależniony przede wszystkim od siły.
Kształtowana systematycznie, przez wykonywanie całego szeregu różnorodnych ćwiczeń, siła zwiększa możliwości wykonywania wielu coraz intensywniejszych ćwiczeń utylitarnych i sportowych.
Choć aparat kostna-stawowy i układ mięśniowy dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym znajduje się w stadium intensywnego rozwoju i nie może podołać zbyt wielkim obciążeniom, to jednak z postępem czasu osiąga coraz więk 59.


	szą zdolność skutecznego działania.
Siła mięśni dziecka rośnie szybko i jest czynmikiem stymulującym ogólną sprawność fizyczną.
Wzrost siły postępuje proporcjonalnie do wzrostu masy mięśniowej i nie jest związany ze zwiększaniem się liczby włókien mięśniowych.
Według Me CoTum liczba włókien mięśniowych wzrasta z wiekiem tylko o IOP%, a ich średnica (grubość) o BO (P%..
Masa mięśniowa wzrasta w ciągu pierwszych lat życia nieznacznie i dopiero od piątego roku życia obserwujemy znaczny wzrost muskulatury.
Jeśli u noworodka masa mięśniowa wynosi w stosunku do masy całego ciała 2 L 3%, to u dzieci:.
	w wieku 8 lat......w wieku 15 lat......
	w wieku 18 lat.......
	FjĘż ĘjOyć..32, 5'%44 c 2'%.
	 (1, s.łój.
	Rozwój poszczególnych zespołów mięśniowych nie jest jednolity.
Najszybciej rozwijają się zespoły o dużej masie, albowiem ich udział w pracy mięśniowej, przy znacznej ruchliwości dziecka, jest największy.
U młodszych dzieci zmęczenie występuje znacznie szybciej i zmusza je do przerywania wysiłku mięśniowego, zaś u starszych dzieci przedszkolnych oraz wczesnoszkolnychzmęczenie występuje później, a obecność rówieśników przy pomiarze wysiłku podwyższa wyniki ćwiczeń siłowych i wytrzyma, łościowych? (czynnik współzawodnictwa) .
Obserwacja zewnętrznej budowy ciała dzieci w omawianym wieku umożliwia spostrzeżenie różnicy w budowie i umięśnieniu górnej i dolnej połowy ciała.
Zbyt mała głębokość i szerokość klatki piersiowej, odstające łopatki, na ogół słabe umięśnienie obręczy barkowej i ramion psują ładną sylwetkę, ciała, jego postawę i wskazują na'zaniedbanie rozwoju górnej połowy ciała, a zwłaszcza obręczy barkowej, mięśni brzucha i ramion.
Dolne części ciała dziecka wykazują na ogół bardziej rozwiniętą muskulaturę, ponieważ kończyny dolne i obręcz miednicy dźwigają całą masę ciała i stanowią podstawowy element układu umożliwiającego wykonywanie różnorodnych ruchów lokomocyjnych.
Obserwacj a tych ruchów oraz związanych z nimi ruchów dodatkowych pro.
	ć Z obserwacji W.
	Missiury (19606) dokonanych w czasie badań w Zakładzie Fizjologii Instytutu Naukowego Kuluy Pizy cznej w Warszawie.
	wadzą do wniosku, że wszystkie one wiodą w pierwszym rzędzie do kształtowania siły.
Dzieci przebiegają tu i tam, podskakują, schylają się, wspinają się na różne przeszkody i przedmioty, bądź też na drzewa, pchają i ciągną różne przedmioty, rzucają, mocują się i przepychają wzajemnie (zwłaszcza chłopcy) .
W grach i zabawach, zawodach organizowanych spontanicznie, spotykamy szereg wymienionych czynności ruchowych w najrozmaitszych wariantach.
Te ogólnorozwojowe ćwiczenia wzmacniające siłę i sprężystość najważniejszych zespołów mięśniowy eh mają znaczny wpływ na kształtowanie się prawidłowej postawy, która zależy przede wszystkim od równomiernego rozwoju muskulatury ciała, a głównie od tych wielkich zespołów mięśniowych, które są odpowiedzialne za prawidłową postawę ciała.
Toteż wielu badaczy i praktyków w zakresie zajęć korekcyjnych reprezentuje pogląd, że najlepszymi ćwiczeniami korekcyjnymi, przy niezbyt zaawansowanych nieprawidłowościach postawy ciała, są intensywne i wszechstronne ćwiczenia ogólniorozwojowe z przewagą ćwiczeń tułowia.
Tak np.jeżeli dziecko ma wybitnie słabe mięśnie brzucha, wówczas zmieniają się warunki utrzymania równowagi.
Dziecko chodzi z wypiętym brzuszkiem, a celem wyrównania pio'nizacji ciała cofa klatkę piersiową przez większe wygięcie kręgosłupa.
Z kolei to wygięcie próbuje wyrównać przez podanie szyi i, głowy do przodu (1, s.l 7 j.
Cały ten splot przyczyn i skutków wadliwej postawy da się wyrównać przez intensywne ćwiczenie tułowia z podkreśleniem ćwiczeń mięśni brzucha.
Kształtowanie siły odbywa się za pomocą ćwiczeń statycznych (np.krótki zwis, tj.z ramionami ugiętymi, podpór, noszenie cięższego przedmiotu itp) i dynamicznych (skoki, biegi, rzuty, przeploty, skłony itp) .
Wysiłek statyczny powoduje wyjątkowo duże napięcie mięśni i to nie tylko tych bezpośrednio zaangażowanych w pracy, ale także antagonistów i innych zespołów mięśniowych, albowiem zarówno dziecko, jak i każdy osobnik niewytrenowany, nie potrafią wyeliminować towarzyszącego napięcia okolicznych zespołów mięśniowych.
Jest rzeczą oczywistą, że taka nieekonomiczna praca znacznie większej masy mięśniowej niż tego wymaga konkretne zadanie ruchowe, przyspiesza w organizmie proces rozkładu i ZDIĘCZTIB.
Charakter skurczu mięśni w pracy statycznej jest ciągły, a naól.


	pięcie mięśniowe wiąże się ze stałym dopływem impulsów płynących z ośrodkowego układu nerwowego.
Poza tym natężenie przy pracy statycznej odbywa się w niekorzystnych warunkach fizjologicznych (przy wstrzymaniu lub zwolnieniu oddechu) , co wywołuje gwałtowny wzrost ciśnienia śródpiersiowego, a to z kolei odbija się na czynnościach układu sercowa-naczyniowego.
Dopływ krwi do serca zostaje silnie zahamowany, występuje zastój żylny, podwyższa się ciśnienie krwi, wzrasta zadłużenie tlenowe.
A zatem wysiłek statyczny jest z natury wysiłkiem intensywnym, fizjologicznie trudnym i dlatego powinien być stosowany w pracy z dziećmi w dawkach bardzo oględnych.
Wysiłek dynamiczny polega na, eksplozji siły", na osiąganiu maksimum efektu kosztem gwałtownego skurczu mięśni.
Wyładowanie maksimum siły w jak najkrótszym czasie przyjęliśmy za L.
Denisiukiem-za cechę motoryczną zwaną, mocą".
Cecha ta pozostaje w stosunku wprost proporcjonalnym do siły i szybkości.
Przypisuje się jej szczególne znaczenie w takich możliwościach ruchowych osobnika (jak np.w skoku dosiężnym, skoku z miejsca z odbiciem obunóż, rzucie piłeczką palantową itp) .
Moc mierzy się najlepiej wynikiem skoku dosiężnego*.
Tego rodzaju ćwiczenia siłowa-szybkościowe najbardziej odpowiadają naturze dziecka i jego motoryce.
Dynamiczna praca przeplatana momentami wypoczynku.
przebiega w warunkach pomyślnych fizjologicznie, toteż stosowana jest szeroko w pracy z dziećmi.
Także w spontanicznej działalności ruchowej dziecka siła dynamiczna przeważa w sposób zdecydowany nad siłą statyczną.
Przewaga ta stanowi jedną z najbardziej charakterystycznych cech motoryczności dziecka.
Powinna ona wystąpić również we wszelkiego rodzaju zajęciach wychowania fizycznego w przedszkolu i w nauczaniu początkoWyTl.
Różne są sposoby mierzenia siły w zależności od tego, jakie zespoły mięśniowe chcemy ocenić, poddając je odpowiednio skonstruowanym próbom testowym.
Najprostszym sposobem są pomiary dynamometryczne, do których niezbędne są odpowied.
	'Patrz:Proces urgchoiomia fizycznego (red.
	Teresa Ciecierska i Marian Krawczyk) .
	PZWS.
	Warszawa 1972, s.397.
	nie przybory.
Dość popularnym sposobem mierzenia siły dynamicznej (zwanej, mocą') górnych partii ciała jest pchnięcie piłką lekarską o masie I kg z miejsca, znad głowy, zaś dolnych partii ciała-skok dosiężny lub skok w dal z miejsca.
Siłę mięśni tułowia mierzy się m.in.przez przejście z leżenia tyłem do siadu prostego (przy czym badający przytrzymuje nogi) .
Siłę statyczną mierzy się np.utrzymywaniem wzniesionych nóg w leżeniu tyłem, przy czym wyprostowane nogi trzeba utrzymać w przestrzeni tuż nad podłożem 10 s itp.
Jak z tego widać, trudno mówić o sile w ogóle, lecz o sile mięśni określonych partii ciała, przy czym mogą tu wystąpić różne warianty i niuanse świadczące o nierównomiernym wzmacnianiu poszczególnych partii ciała w toku zajęć ruchowych w domu, w przedszkolu i w szkole.
Tak np.osobnik o silnie rozwiniętych mięsniach tułowia i nóg może mieć bardzo słabe ręce i obręcz barkową:osobnik wykazujący dużą siłę dłoni mierzoną dynamometrem może wykazać słabość mięśni brzucha itp Wyniki różnorodnych badań testowych siły, przeprowadzone w różnych krajach, dają wiele do myślenia.
Okazuje się, że to właśnie siła jest tą cechą motoryczności człowieka, która wykazuje gwałtowny regres w warunkach współczesnej cywilizacji technicznej i urbanizacji.
Stan wskaźników siły u dzieci w naszym kraju jest niepokojąco niski.
Najlepszym tego dowodem są wyniki badań wydolności mięśniowej 5-i ó-latków z przedszkoli w różnych regionach kraju przeprowadzone w 1982 r.przez Annę Żeglewskąi Wacława Gniewkowskiego.
Badania przeprowadzono za pomocą "Minimum Mulscular Fitness Test", zwanego także testem Krausa-Webera, stosowanego powszechnie w USA.
Składa się on z 6 ćwiczeń testowych, z których dwa pierwsze są siłowe, trzy następne-wytrzymałościowa-siłowe, a ostatnie-gibkościowe.
Niewykonanie lub nieprawidłowe wykonanie choćby jednego z 6 ćwiczeń testu wydolności mięśniowej kwalifikuje badanego do grupy, niewydolnych".
A oto jak przedstawiają się wyniki badań:Ćwiczenie 1:Leżenie tyłem, ręce złożone na karku, badający przytrzymuje za kostki:przejście do siadu prostego.
 (Nie wykonało 13, 68.
163.


	Ćwiczenie 11:Leżenie tyłem, ręce złożoine na karku, nogi ugięte w kolanach pod kątem prostym, badający przytrzymuje za kostki:przejście do siadu prostego.
	 (Nie wykonało ZLZ'%) .
Ćwiczenie 111:Ceżenie tyłem, ręce złożone na karku, wznieść na wys, 20 cm nogi proste w kolanach t.wytrzymać 10 s.
 (Nie wykonało I.
Z'%) .
Ćwiczenie IV:Leżenie przodem, ramiona złożone na karku, badający przytrzymuje jedną ręką za ketki, a drugą naciska w okolicy kości krzyżowej:wznieść tułów i wytrzymać 10 s.
 (Nie wykonało 0, 2%) .
Ćwiczenie V:Leżenie przodem, badający przytrzymtuje jedną ręką między łopatkami, a drugą w okolicy krzyża:wznieść nogi proste i wytrzymać tak 10 s.
 (Nie wykonało 6.
081.
Ćwiczenie VI.
Stanie zwarte, ramiona wznieść w górę-skłon tułowia w przód z dotknięciem końcami palców do podłoża (kolana proste) i wytrzymać tak 3 s.
 (Nie wykonało lĘ 79, ) .
W sumie za niewydolnych mięśniowa zostało uznanych 408.
dzieci 5-i ó-letnich, przy czym do tak alarmujących wyników przyczyniły się przede wszystkim testy sprawdzające siłę mięśni tułowia i gibkość kręgosłupa.
W poszukiwaniu sposobów wzmocnienia muskulatury dzieci pracownicy naukowi z Instytutu Wychowania Fizycznego przy Uniwersytecie w Greifswaldzie (NRD) sformułowali na podsta.
wie wielkiego eksperymentu pedagogicznego następujące wniosKl 1.
Już od szóstego roku życia na każdej lekcji wychowania fizycznego należy zwrócić uwagę na wzmacnianie siły, przy czym najlepiej nadają się do tego celu przyrządy i przybory gimnastyczna-sportowe.
Ćwiczenia powinny przebiegać w średnim natężeniu.
Jeżeli zwiększamy natężenie do prawie maksymalnego, to ćwiczenia takie powińmy być krótkotrwałe.
2.
Wyrabianie siły powinno odbywać się w sposób dynanniczllyó 3.
W początkowej fazie zaleca się wzmacnianie najważniejszych wielkich zespołów mięśniowych, a mianowicie:mięśni kręgosłupa, klatki piersiowej, grzbietu, brzucha, pasa barkowego i ramion oraz nóg.
Systematyczne wzmacianie tych właśnie odcinków ciała wpływa znacząco na kształtowanie się postawy ciała.
64.
	4.
	Obciążenie nie może być zwiększane z lekcji na lekcję.
Konieczne jest systematyczne, kilkakrotne powtarzanie ćwiczeń siłowych.
5.
Praca nad wyrabianiem siły nie powinna być na zajęciach WF z dziećmi preferowana.
Nauczanie powinno odpowiadać postulatowi wszechstronności.
Powinno się stosować różne ćwiczenia, przede wszystkim dynamiczne.
6.
Proste sposoby wyrabiania siły należy zalecać jako zadanie domowe:.
W realizacji tych wniosków i zaleceń stosuje się w NRD, oraz w innych krajach, dla dzieci takie ćwiczenia siły (mocy) , jak:skok wzwyż, w dal, skok dosiężny, skoki przez przyrząd czy przybór oraz dowolne pokonywanie wysokiej przeszkody, rzut piłką lekarską o masie I kg, piłką uszatą, piłeczką na odległość oraz pchnięcie kulą o masie do 3 kg.
Organizuje'się dla, starszaków"i dla dzieci z młodszych klas szkoły podstawowej wieloboje lekkoatletyczne, w skład których wchodzą wymienione konkurencje, ćwiczenia lekkoatletyczne w terenie z wykorzystaniem przedmiotów i przeszkód terenowych do skoków, rzutów, ciągnienia, pchania, podnoszenia i noszenia, zwisów, przeplotów, czołgania itp.
Prawo obywatelstwa zdobyły sobie ćwiczenia siłowe z współćwiczącymoraz tory przeszkód, przy czym wykorzystywany jest w bardzo wyraźnym stopniu czynnik współzawodnictwa.
Doskonalenie formy ruchu, Ę, praca nad dokładnością, płynnością i koordynacją ruchu nie jest specjalnie wyeksponowana, albowiem te zadania przewiduje się w następnych okresach procesu wychowawczo-dydaktycznego.
Szybkość
W miarę rozwoju techniki, współczesnych metod produkcji i narastającego tempa życia szybkość nabiera w kształtowaniu się cech motoryki coraz większego znaczenia.
Polega ona na przemieszczaniu fragmentów ciała lub też całego ciała w jak najkrótszym czasie, a zatem wymaga zdolności wykonywania szybkich skurczów mięśniowych, które mogą mieć charakter reakcji na na.
	'Jahresprogramm und Beucegungstorschldge fur Wettkampfe und Spicie.
	Greifswald 1964.
	Wycńowanie fizyczne.


	głe i niespodziewane bodźce, bądź też mogą stanowić cykliczny łańcuch ruchów tak charakterystycznych np.w ruchach lokomocyjnych.
Zarówno w pierwszym jak i drugim przypadku szybkość zależy od siły oraz częstotliwości skurczów mięśniowych, te zaś czynniki są skorelowame ze sprawnością i czynnościową ruchliwością układu nerwowego.
Rozwój szybkości jest procesem złożonym.
Możemy rozpatrywać go w dwóch aspektach, nawiązując do podziału szybkości na:a) szybkość ogólną związaną z cechami konstytucjonalnymi osobnika, ze stylem jego dynamiki ustrojowej, a zatem bardziej stabilnymi cechami wrodzonymi, dziedzicznymi, b) szybkość szczegółową, zależną od stopnia wyćwiczenia, a tym samym dość plastyczną, znajdującą zastosowanie w konkretnych przypadkach, np.:gra na fortepianie, na ksylofonie, błyskawiczne akcje w grze z piłką, w czasie pokonywania nieoczekiwanych przeszkód, rozwiązywania nieoczekiwanych sytuacji itp.
W procesie doskonalenia szybkości trzeba uwzględnić czas reakcji na bodziec (sygnał startu) oraz sam przebieg ruchu, który jest zależny od częstotliwości cyklów ruchu.
A zatem rozróżniamy dwa składniki szybkości, które możemy ćwiczyć oddzielnie lub łącznie.
W obu przypadkach najważniejszym kryterium ich poziomu jest czas, albowiem szybkość jest wielkością wymierną i wyraża się w czasie trwania działalności ruchowej jako reakcji na określoną podnietę.
Jeżeli idzie o czas reakcji, to przedłuża się on tym bardziej, im dziecko jest młodsze.
Wynika to przede wszystkim z niedojrzałości, a zatem i funkcjonalnej niewydolności systemu nerwowego.
Bodziec optyczny, czy też akustyczny, przechwycony przez odpowiedni organ zmysłu, dostaje się do odpowiednich ośrodków centralnego układu nerwowego, a następnie nerwem ruchowym do mięśnia, pobudzając go do pracy (ruchu) .
Dzięki ćwiczeniu ta droga informacji, kojarzenia, decyzji i reakcji ruchowej "przeciera się", staje się łatwiejsza do pokonania i dzięki temu jest jakby krótsza.
Wszelako czas reakcji można ćwiczyć tylko do pewnych granic, które są w dużej mierze zależne od płci osobnika.
Badania Marii Geblewiczowej, psychologa z Warszawskiej Akademii Wyóó.
	chowania Fizycznego, przeprowadzone na dość reprezentatywnej liczbie 300 dzieci dały następujące wyniki:.
	Ca dziewczęta ii chłopcy.
	**Z uzyskanych danych wynika, że chłopcy wyprzedzają swoje rówieśniczki o rok.
Krótszy czas reakcji chłopców występuje jeszcze dobitniej w wieku 12 lat, kiedy to dziewczęta pozostają w tyle za chłopcami o dwa lata.
Następnym stwierdzeniem wynikającym z omawianych badań jest to mianowicie, że uczniowie uprawiający sport mają krótszy czas reakcji od swych kolegów nie uprawiających sportu.
Uzyskane przez M.
Geblewiczową wyniki pozostają w zupełnej zgodności z dostępną nam literaturą w tym zakresie.
Doskonalenie "szybkiego refleksu"jest jednym z istotnych zadań nauczyciela w pracy z dziećmi, bowiem szybkie, a jednocześnie celowe reagowanie na sygnały optyczne i akustyczne daje lepsze szanse w pracy, w sporcie oraz w unikaniu nieszczęśliwych wypadków (np.w ruchu drogowym) .
W pracy nad kształtowaniem tej cechy posługujemy się na zajęciach WP z dziećmi nie tylko zabawami orientacyjna-porządkowymi, ale także grami bieżnymi, rzutnymi, z podbijaniem oraz.
	'Geblewiczowa M.
	Czas reakcji juko cecha zuigzand z płcią.
	, Psychologia wychowawcza"1961, nr 1, T.TV.


	ćwiczeniami sportowymi o bardzo ruchliwym charakterze.
Szybko zmieniające się sytuacje, niespodziane sygnały, na które trzeba zareagować, wciąż zmieniające się warunki i błyskawiczne akcje np.w czasie gry czy zabawy z piłką, na lodzie, w wodzie, na torze przeszkód itp.-zmuszają do bystrej obserwacji i odpowiedniego reagowania ruchem.
Ćwiczenia z zakresu kultury ruchu drogowego dopełniają możliwości, jakimi dysponuje nauczyciel prowadzący WP w pracy z dziećmi.
Zagadnieniem, którym ze względów metodologicznych będziemy musieli zajmować się _osobno, jest szybkość w sensie zwiększenia częstotliwości powtórzeń elementów składających się na ruch cykliczny.
Doskonalenie tak rozumianej szybkości ruchu sprowadza się właściwie do poprawiania techniki ruchu.
Dzięki systematycznemu ćwiczeniu dziecko dość szybko przyswaja sobie nawyk ruchowy, który z postępem czasu jest w coraz mniejszym stopniu kontrolowany przez centralny układ nerwowy, a w coraz większym stopniu przez ośrodki podkorowe, wchodzi w podświadomość".
Mamy tu zatem do czynienia ze zjawiskiem automatyzacji stereotypów ruchowych.
Proces ten rozwija się już we wczesnych latach dziecięcych, a w wieku 6-10 lat jest już w pełni zaawansowany w takich cznynunościach, jak:bieg, rzut, czworakowanie, czynuności mycia się, jedzenia, ubierania się itp.
Jest to okres szybkiego kształtowania się nowych stereotypów koniecznych przy opanowywaniu jazdy na łyżwach, na nartach, pływania, gry w piłkę, jazdy na rowerze, na wrotkach itp.
Najbardzej naturalną i typową czynnością rozwijającą szybkość jest bieg krótki.
Optymalnym dystansem biegu rozwijającego szybkość jest dla dzieci do 5 lat-20 m, zaś dla dzieci 6-i I letnich-30 m.
Dłuższe dystanse stosowane w praktyce WF z dziećmi nadają biegowi cechy wysiłku wytrzymałościowego.
Doskonalenie techniki biegu polega przede wszystkim na równomierności i wyrównywaniu długości kroków, na lepszej koordynacji pracy nóg i ramion, pochyleniu lutowia ku przodowi oraz ekonomiczniejszej pracy nóg (wyższe unoszenie kolana nogi stawiającej krok, -co daje wydłużenie kroku) ć.
	ć Gniewkowska M.
	Rozwój sprawności rucłwuej dzieci u wieku przedszkolnym.
	Manuskrypt.
	Praca doktorska.
	Warszaw a 1964 INKF, s.36.
	Uzyskujemy to, wprowadzając częste przebieżki oraz różne warianty zabaw i ćwiczeń biegowych, np.natarcie, tam i z pounrotem, wyciągi z zastosowaniem współzawodnictwa indywidualnego.
Kto pierucszg z tej pdrg:oraz zespołowego (wyścigi szeregów, rzędów, wyścigi z trzymaniem się za ręce, z pokonywaniem przeszkód, proste sztafety i gry drużynowe) .
Wszystkie te przykłady polegają na wprowadzeniu czynnika sportowego współzawodnictwa.
Przybierają one jeszcze wyraźniejszą formę, gdy, wprowadzamy mierzenie czasu biegu, bądź też włączymy konkurencje biegu krótkiego do programu imprez przedszkolnych czy szkolnych o charakterze rekreacyjna-sportowym.
Biegi-krótkie dla dzieci przedszkolnych powinny uwzględniać dość długi czas reakcji na sygnał rozpoczęcia biegu oraz zjawisko zwalniania biegu przed metą.
Aby temu zapobiec, stwarzamy przy próbie łńegu jakąś fabułę rap:Biegnij tak szybko, dbg uciec przed złym psem lub też organizujemy Bieg do cukierka, bądź też Bieg po nagrodę.
Jeżeli mierzymy czas, to należy stosować tzw., start lot, ny" (to znaczy dziecko startuje 3 ee 4 m przed linią startu, a czas biegu mierzymy od chwili, gdy przekracza ono linię startu, podczas gdy cel biegu (cukierek, nagroda) umieszcza się na 2-3 m za linią mety.
Rozwijanie szybkości w sposób wszechstronny i systematyczny daje w pracy z dziećmi dobre wyniki, ponieważ organizm dziecka jest funkcjonalnie dobrze przygotowany do krótkotrwałego wysiłku szybkościowego.
Zarówno tętno, ciśnienie krwi, jak i rytm oddechowy wraca po takim wysiłku szybko do normy:tym szybciej, im osobnik jest lepiej wytrenowany.
Wytrzymałość
Oprócz siły i szybkości także rozwijanie wytrzymałości powinno znaleźć należne mu miejsce w zajęciach wychowania fizycznego w przedszkolu i w pierwszych latach szkolnych.
Wydaje się to może nieuzasadnione z punktu widzenia właściwości psychofizycznych, ale nowe poglądy w tej kwestii są odmienne od poglądów tradycyjnych.
Wytrzymałość rozumiemy jako zdolność do wykonywania określonej pracy w dłuższym czasie.
Jest ona jedną z podstawowych cech motoryczności człowieka i dlatego kształtowanie jej 69.


	jest-zdaniem wielu badaczy-konieczne już w wieku przedszkolnym pod warunkiem, że zabiegi ruchowe służące temu celowi powinny być dawkowane w sposób-refleksyjny i zaplanowany.
Według doniesień Knappe, Gartner i Zwingen 10 badanych przeznichdzieci w wieku 6 i 7 lat, przeciętnie usprawnionych, biegało:chłopcy na 1000 m, a dziewczęta na 600 m.
Nie były one specjalnie przygotowywane do tego wysiłku, ani nie udzielano im żadnych wskazówek jak mają biec i jak rozkładać wysiłek na trasie biegu.
Dziewczęta ó-letnie osiągnęły wynik 3:07, 5, a 7-letnie 3:48.
8.
Chłopcy ó-letni uzyskali na trasie 1000 m czas 6:23, 1, zaś 7-letni 4:40, 1 min.
Uekarze stwierdzili przy tym, że dystans 1000 mstwarza w sensie fizjologicznym Jakie samo obciążenie dla chłopców co 600 m dla dziewcząt.
Częstotliwość pulsu nie wskazywała na to, że wysiłek był maksymalny, sięgający kresu możliwości wytrzymałościowych dzieci.
Jeżeli wykazują one już pewien stopień wytrenowania, to największa częstotliwość pulsu występuje w czasie biegu dwukrotnie:niedługo po starcie, a następnie około 50 m przed metą ć.
Podobne badania wytrzymałości dzieci przeprowadził Knappe, który prowadził swoje obserwacje na dystansach biegów krótkich, średnich (60-400 m) długich (400-1000) i przedłużonych (powyżej 1000 m) .
Stwierdził on, że biegi na wymienionych dystansach, organizowane z dziećmi w wieku od 5 do 13 lat, nie wywołały w ich organizmach żadnych szczególnych oznak wyczerpania.
Wszystkie wskaźniki funkcji układu krążenia i oddychania wracały do normy wcześniej niż u ludzi dorosłych.
Chłopcy wykazywali przy tym znacznie wyższą wytrzymałość niż dziewczęta.
Celikovsky, Hladil i Gaisloya (Czechosłowacja) przeprowadzili w 1967 r.eksperyment z 50 dziećmi w wieku 6 i 12 lat z zastosowaniem testu sprawności zawierającym li ćwiczeń (w tym także bieg na 600 i 1000 m) .
Dzieci ó-letnie pochodziły z przedszkoli i szkół podstawowych z normalnym, 3-godzinnym wymiarem 8 obowiązkowych zajęć WF tygodniowo.
Dzieci IZ-letnie, oprócz normalnych zajęć obowiązkowych WF uczęszczały jeszcze na sportowe zajęcia pozalekcyjne.
serziehung"17 Jahrgang.
Marz 1968 N 3, s 88.
	Wyniki biegu dzieci 6-letnich były następujące:.
Dystans
Przeciętny wynik
Najlepszy wynik
Najgorszy wynik
600 m.
3:00:52
2:36
3:33

	W ostatnich latach przeprowadzono w wielu krajach szczegółowe badania-nad rozwojem cech motoryczności dzieci, przy czym szczególną uwagę zwrócono na wytrzymałość, albowiem to zagadnienie wydaje się być wciąż kontrowersyjne.
Na Zachodzie badania tego typu przeprowadzono w różnych krajach (zwłaszcza w USA) w ramach akcji, Physical Pitness".
Wyniki biegów na różnych dystansach okazały się trudno porównywalne z uwagi na różnice dystansów określonych w jardach i metrach.
Dlatego nie mogą one stanowić kryterium oceny wy*rzymałości.
Utrudniło to ostateczne opracowanie generalnych wniosków lekarskich i metodycznych.
Dlatego w 1964 r.przy okazji Igrzysk Olimpijskich w Tokio, powołano Międzynarodowy Komitet dla Standaryzacjji Testów Sprawności Fizycznej.
Komitet ten opracował, a następnie uchwalił (na posiedzeniu w Meksyku 1968 r.) wniosek uwzględniający między innymi standardowe próby wytrzymałości:600 m dla chłopców i dziewcząt do lat 10 i 1000 m dla chłopców, a 800 m dla dziewcząt powyżej 10 lat.
Uchwały te zostały poparte opinią wielu wybitnych przedstawicieli świata lekarskiego.
Wypływa stąd prosty wniosek dla nauczycieli przedszkola i nauczania początkowego:należy zmienić nieco pogląd o ochronie dzieci w wieku od 5 do 7 lat (również w późniejszym wieku) przed większym wysiłkiem o charakterze dynamicznym, np.biegowym.
Na pierwszym etapie pracy w tym kierunku stawiamy sobie zadanie:ogólne wzmocnienie organizmu dziecka i przystosowanie go do bardziej intensywnych wysiłków, niż to występuje w jego codziennym życiu.
Dokonywać będziemy to poprzez dłuż.
	serziehung"17 Jahrgang.
	Marz 1968 N 3, s.88.


	sze przebieżki, przedłużone zabawy i gry o charakterze biegowym, sztafety o dłuższym przebiegu, intensywniejsze tempo prowadzenia zajęć obowiązkowych WF, wreszcie dłuższe biegi w terenie.
Etap ten powinien trwać około 3 lat, a tego rodzaju podstawowemu przygotowaniu nie powinny towarzyszyć zawody sportowe.
Jednak element współzawodnictwa jest na tym etapie pozą-dary, a sprawność wytrzymałościowa może być sprawdzana w czasie wewnętrznych sprawdzianów, które nie powinny przybierać form uroczystych aktów oceny dokonywanej z całą oprawą towarzyszącą sportowi'wyczynowemu, co jest _dla dziecka szczególnie emocjonalne, a niepowodzenia są nieraz głęboko przeżyWBllC.
Drugi etap kształtowania wytrzymałości dotyczy dobrego opanowania techniki i ma na celu przygotowanie do brania udziału w zawodach szkolnych.
Dotyczy on jednak wieku szkolnego, kiedy to organizm krzepnie, usprawniają się wszystkie układy.
U dziewcząt poziom wytrzymałości osiąga w 12 roku życia punkt optymalny i możemy już mówić o zahamowaniu rozwoju tej cechy po ukończeniu 12 lat aż do wieku młodzieńczego.
Zwinność
Zwinmość jest cechą pozwalającą na szybkie dosł.osowanieswych ruchów do zmieniających się warunków i polega na elastyczności łańcuchów ruchowych charakteryzujących się obszernością, szybką zmianą pozycji i postaw ciała oraz kierunku ruchu.
Jest to cenna właściwość motoryki człowieka, albowiem pozwala mu na skuteczne rozwiązywanie różnych trudnych sytuacji i zadań ruchowych wymagających szybkości działania, zręczności i gibkości.
Zwinunością charakteryzują się szczególnie akrobaci, gimnastycy, tancerze, żonglerzy, ekwilibryści, piłkarze, judocy, kaskaderzy itp.
"Największe tempo rozwoju zwinności notowane jest w młodszych rocznikach i uzyskuje najwyższą wartość bezwzględną u 9-letnich chłopców i dziewcząt' (91.
Jest więc oczywiste, że wiek przedszkolny i wczesny wiek szkolny stanowią wdzięczny okres dla rozwijania tej cechy w domu, w przedszkolu i w szkole.
Wszelkie zaniedbania w tym zakresie są trudne do odrobienia i 72.
	wymagają wielkiego wysiłku w starszych rocznikach szkoły podstawowej' (8, s.
	7 Q.
Zdając sobie sprawę z tego, iż zwinność jest wypadkową szybkości, zręczności i gibkości, będziemy starali się ją rozwijać kształcąc te właśnie składowe jej elementy w sposób możliwie syntetyczny, np.przez różnego rodzaju biegi zygzakowate, slalomy, z pokonywaniem przeszkód, w urozmaiconym terenie (z góry i pod górę) , w wodzie (skoki do wody) , gry na małym terenie, skoki wzwyż na różne sposoby, skoki i przeskoki w dal, ćwiczenia na przyrządach, na małym batucie, ćwiczenia gibkości itp.
Według Ordaliniego przy kształtowaniu zwinności nie obowiązuje dosłowne przestrzeganie zasady pedagogicznej, od prostego do złożonego".
Szybkie wykonywanie dość złożonych ru.
chów, stale zmieniające się sytuacje wymagające zmiany pozycji, postaw i kierunku ruchu-oto podstawowe warunki rozwijania ZWIDOO S CI.
Gibkość
Choć gibkość nie jest przez, wielu naukowców uznawana za cechę motoryczną, lecz anatomiczną czy biomechaniczną, to jednak niskie wyniki tej cechy u polskich dzieci w wieku przedszkol-nym i wczesnoszkolnym'zachęcają do zwrócenia na nią szczególnej uwagi.
Gibkość polega na zdolności wykonywania ruchów obszernych, o dużej amplitudzie, we wszystkich połączeniach stawowych.
Zdolność ta występuje wtedy, gdy mięśnie są rozluźnione, powierzchnie stawowe dość rozległe, torebki stawowe elastyczne, a wiązadła rozciągliwe.
Jest rzeczą oczywistą, że cecha ta jest wykształcalna na skutek systematycznych ćwiczeń.
Jest to.
cecha charakterystyczna dla dziecka we wczesnych stadiach rozwoju, a jej optymalny okres przypada na wiek 9-11 lat.
Według 2.
Gilewieza, nadmierny stopień gibkości układu ruchowego czyni go mało przydatnym do akcji ruchowych połączonych z wysiłkiem.
Ludzie-węże, 'wyróżniający się fenomenalną gibkością ciała, bywają zazwyczaj wątłej budowy.
Nadmierna gibkość ciała.
	roku szk, 1959/60 stwierdził, , że spośród WG'%dzieci zakwalifikowanych jako niewydolne-najgorsze wyniki okazały się w próbie gibkości.


	w normalnych warunkach działania ruchowego zwiększa statycz-ny wysiłek mięśni, przy wiotkim zaś umięśnieniu może doprowadzić do uszkodzenia kośćca.
Zwłaszcza u dzieci nadmierna gibkość bywa powodem zniekształceń kręgosłupa, w czym dużą rolę odgrywa wiotkość dziecięcej muskulatury (9, s.ZIQ.
Najlepszymi ćwiczeniami gibkości dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym są ruchy wahadłowe, rozluźniające, skłony w różnych płaszczyznach, ćwiczenia rozciągające (np.krótkotrwałe zwisy) , przeploty, pływanie, gry i zabawy odpowiednio dobrane (skręty, skłony, wymachy kończynJ, przewroty, a nade wszystko umiejętność rozluźniania ciała w akcji ruchowej o średnim natężeniu.


3.3.
Uzdolnienia ruchowe

W opinii wielu badaczy ludzkiej motoryczności przeważa przekonanie, że podstawowym warunkiem pomyślnego rozwoju sprawności ruchowej, a w ślad za tym i sprawności fizycznej, są uzdolnienia ruchowe.
Oznaczają one zdolność do szybkiego uczenia się nowych ruchów, do łatwego przyswajania sobie nowych umiejętności.
Panuje też opinia, iż uzdolnienia ruchowe są w dużym stopniu zdeterminowane genetycznie, jakkolwiek można je rozwijać i kształtować w pewnym stopniu w procesie wychowania fizycznego.
Toteż psychologowie oraz trenerzy przypisują dużą wagę uzdolnieniom ruchowym, albowiem decydują one o potencjalnych możliwościach rozwijania wszelkiego rodzaju sprawności.
Łatwość przyswajania sobie nawyków ruchowych jest charakterystyczna dla człowieka (w przeciwieństwie do zwierząt) i wiąże się ściśle z rozwojem intelektualnym, z myśleniem, wyobraźnią, pamięcią ruchową i przestrzenną, zdolnościami twórczymi itp Uzdolnienia ruchowe przejawiają się szczególnie w starszym przedziale wieku przedszkolniego oraz w wieku wczesnoszkolńym, kiedy to dziecko potrafi nieraz wykonać ruchy (czynności) widziane po raz pierwszy i nigdy przedtem nie ćwiczone.
Oprócz szybkości uczenia się ruchów cennym przejawem uzdolnień ruchowych jest łatwość "przekształcania przyswojonych nawyków 74.
	ruchowych na inne, budowania na nich nowych kompozycji, podporządkowania fragmentów jednych ruchów inunym czynnościom.
W tym zakresie obserwuje się znaczne zróżnicowanie międzyosobnicze:od skostniałych, stereotypowych ruchów, do dużej plastyczności i inteligencji w motorycznym działaniu" (21, s.
183-14.
Uzdolnienia ruchowe mogą przybierać różne warianty:mogą odnosić się'do uzdolnień ogólnych, tj.dotyczących wszystkich ruchów z jakimi się osobnik spotyka, lub uzdolnień specjalnych, tj.dotyczących niektórych tylko czynności motorycznych, np.ruchów manualnych, pływania, gimnastyki rytmicznej, artystycznej itp.
Niektóre uzdolnienia specjalistyczne ujawniają się dopiero wówczas, gdy osobnik osiągnie odpowiedni poziom rozwoju psychofizycznego.
Wynika stąd, że uzdolnienia ruchowe są w pewnym sensie uwarunkowane rozwojem psychofizycznym:osiągnięcie pewnej fazy tego rozwoju stwarza warunki ujawniania się określonych uzdolnień ruchowych.


3.4.
Bodźce, czynniki, warunki i środki oraz metody w wychowaniu fizycznym

Bodźce
Człowiek poddany jest działaniu najrozmaitszych bodźców pochodzących ze świata zewnętrznego lub wewnętrznego, jak bodźce termiczne, chemiczne, mechaniczne, energii promieniowania, ruchowe i inne.
Jeżeli bodźce te zadziałają sporadycznie, nieregularnie i są krótkotrwałe, wówczas nie wywołają one trwałych zmian w organizmie:doraźne reakcje ustroju nie pozostawiają w nim śladów w postaci zmian o charakterze adaptacjynym.

Czynniki
W przypadku działania zespołu bodźców o charakterze bardziej trwałym i systematycznym organizm odpowiada na nie zauważalnymi zmianami bardziej lub mniej ustabilizowanymi.
Taki zespół bodźców o znaczącym oddziaływaniu na organizm nazywamy czynnikami.
W wychowaniu fizycznym takimi czynnikami są:czynniki społeczne, mechaniczne, termiczne, chemiczne, energia promieniowania, teren i ruch.
Mają one fizyczny charakter, są 75.


	uchwytne a nawet wymierne i mają wielki wpływ na rozwój somatyczny człowieka oraz na funkcjonowanie układów krążenia, oddychania, termoregulacji, wydzielania.
Wywołują wtedy znaczne zmiany przystosowawcze ustroju.
Zmiany te mają na celu utrzymanie stanu równowagi ustrojowej, spełniają funkcję regulatorów w ciągłym procesie przystosowania się do zmieniających się warunków życia i pracy.
Najważniejszym czynunikiem stosowanym w wychowaniu fizycznym jest ruch.
Aktywność rvchowa jest najlepszym stymulatorem rozwoju organizmu, modelującym w sposób najkorzystniejszy jego stan i gotowość do efektywnego działania.
Powstawanie korzystnych zmian w organizmie zależy jednak od intensywności aktów ruchowych i innych czynników działających na organizm.
Wielkości utrzymujące się w granicach tolerancji ustroju działają korzystnie, zaś wielkości przekraczające te granice prowadzą do zaburzeń, a w końcu do zwichnięcia równowagi funkcjonalnej.
Podobnie niebezpieczny dla ustroju jest brak lub niedostatek motorycznego wyładowania się, brak ruchu, wysiłku fizycznego.
Efekty działania czynników w wychowaniu fizycznym będą tym lepsze, im korzystniejsza będzie sytuacja w jakiej znalazł się osobnik będący podmiotem naszych zabiegów i starań wychowawczo-fizycznych.
Musimy zatem proces WF rozpatrywać także od strony tych właśnie sytuacji, które nazywamy warunkami w wychowaniu fizycznym.

Warunki
Według 2.
Gilewicza, do warunków w wychowaniu fizycznym będziemy zaliczać wszystkie okoliczności, na których układ nie ma wpływu wychowawca, a które ograniczają swobodę jego-działania i narzucają mu, niezależnie od jego woli, konieczność odpowiedniego doboru środków wychowawczego oddziaływania, metodę postępowania i sposób stosowania odpowiednio dobranych środków.
Do warunków w wychowaniu fizycznym musimy tędy zaliczyć:wiek, płeć, konstytucję wychowywanych, stopień ich fizycznego rozwoju, warunki bytu i pracy, stan wypoczęcia i odżywienia, stan zdrowia, wreszcie tło społeczne, na którym przebiega proces wychowawczy i które reguluje ten proces po myśli własnego interesu.
W pewnym sensie warunkiem w wycho 76.
	wanto fizycznym jest także czas przeznaczony na ćwiczenia fizyczne i na odpoczynek czynny, jak również zasoby terenów, urządzeń i sprzętu do ćwiczeń" (9, s.
61-631.

Środki
Z kolei środkami nazywamy te zjawiska, przedmioty i sposoby, które ułatwiają, a niekiedy nawet umożliwiają odpowiedni dobór i właściwe stosowanie czynników kształtujących człowieka (9, s.
1231.
Zgodnie z tym określeniem do środków w wychowaniu fizycznym będziemy zaliczać wszelkie postacie ruchu refleksyjnego zarówno w jego formach naturalnych, jak chód, bieg, skok, rzut, wspinanie, pchanie, ciąganie, noszenie, podnoszenie, czworakowanie, pełzanie, pływanie, zwisy i podpory itp., jak również w formach wyspecjalizowanych, zmierzających do sztuki ruchu.
Także wszelkie przybory i przyrządy intensyfikujące ruch oraz wzmagające zainteresowanie ćwiczących, a w tym instrumenty perkusyjne, będziemy zaliczać do środków.
Podobnie wszelkie formy ćwiczeń, gier i zabaw ruchowych oraz sportów zaliczamy do środków, ponieważ umożliwiają nam one odpowiedni dobór czynników wychowania fizycznego.
Z uwagi na to, że ćwiczenia te, zabawy, gry i sporty mogą odbywać się w wodzie, na śniegu i lodżie, na przyrządach, w sali lub na powietrzu-także i wszelkie wymienione okoliczności w jakich odbywa się ruch, a więc wodę, śnieg, lód, przyrządy itp.zaliczamy do środków.
Środkami będą nawet metody pracy, mierniki sprawności fizycznej, testy sprawności czy uzdolnień ruchowych, zasady oceny ucznia z wychowania fizycznego, sposoby intensyfikowania zajęć WP, a także środki audiowizualne jakimi posługujemy się w wychowaniu fizycznym, system nagród i kar, rozwiązania dotyczące organizacji zajęć WP:wszystko to zaliczamy do środków.
W tym układzie obejmują one szeroki wachlarz możliwości skuteczniejszego oddziaływania na rozwój osobowości człowieka nie tylko w sensie jego warstwy somatycznej, ale i psychicznej, moralnej i społecznej.

Metody w wychowaniu fizycznym
Mówiąc o metodach pracy WE mamy na myśli różne sposoby zmierzające do osiągania zamierzonych celów i zadań.
Jest oczy 77.


	wiste, że zastosowane drogi i sposoby zmierzające do osiągnięcia tych celów muszą uwzględniać odpowiednie środki, za pomocą których nasi wychowankowie podniosą poziom swych cech motoryki, osiągną określone wymagania sprawnościowe, zdrowotne, intelektualne i społeczno-moralne.
A zatem odpowiedni dobór metod uwzględniających właściwości wieku dziecięcego, psychiczne zaangażowanie naszych wychowanków w działalność ruchową-jest kwestią nader ważną.
Nauczyciel powinien przede wszystkim dobrze poznać współczesne kierumki i metody pracy WE z dzieckiem.
Pod tym względem minione dziesięciolecia XX wieku stanowią bogatą mozaikę kierunków i metod, o których jest mowa.
Jakkolwiek dorobek ten w znacznej mierze jest pochodzenia zagranicznego, to jednak w warunkach współczesnej cywilizacji, wza jemnych międzynarodowych kontaktów, wymiany doświadczeń, rozwoju nauki i piśmiennictwa fachowego, środków audiowizualnych itp., obserwujemy wyraźnie zjawisko interferencji, tj, wzajemnego przenikania się wpływów i zacierania cech odrębności.
Zjawisko to przybrało dziś tak znaczne rozmiary, że miamy do czynienia ze swoistymeklektyzmem w tej dziedzinie.
Każdy kraj, każde społeczeństwo wybiera z ogólnoświatowego dorobku takie metody i formy ruchu, które w konkretnych warunkach wydają się najbardziej pożyteczne i właściwe.
Chodzi o lo, aby umiejęOnie posługiwać się nimi, zmieniać je w zależności od wieku, płci, warunków pracy i zainteresowań dzieci a nawet od potrzeb chwili.
Nauczyciel nie powinien hołdować jednej tylko, wybranej metodzie uzurpującej sobie prawo wyłączności w pracy.
Pamięlajmy, że rozmaitość jest najlepszą odtrutką na nudę, codzienność i jednostajność:zaciekawia, pobudza do działania, angażuje psychicznie, a zatem potęguje skuteczność zabiegów i starań nauczyciela.
Usystematyzowanie metod WE jest trudne i skomplikowane.
W polskiej literaturze'fachowej dokonano wielu prób klasyfikacji metod rozpatrując zagadnienie z różnych punktów widzenia.
Utrudniło to orientację oraz syntetyczne spojrzenie na rozdrobniony materiał.
Tak na przykład w ubiegłych dziesięcioleciach jako kryterium podziału obrano cele ogólne (np.metody czynnego wypoczynku, treningu sportowego, prowadzenia zajęć WP, nauczania ruchu itp) , bądź też cele szczegółowe (np.metody harfo 78.
	wanta, wyrównywania i korekcji postawy ciała, nauczania pasz, czególnych dyscyplin WF i sportu, jak:gimnastyka, pływanie, lekkoatletyka, piłka siatkowa, łyżwiarstwo, tańce itp) .
Bardzo popularne było kryterium podziału według twórców metod i ich głównych popularyzatorów.
W tym przypadku możemy rozróżnić metody pomyślane kompleksowo, syntetycznie, jak np.metoda G.
Heberta, K.
Gaulhofera i M.
Streicher, oraz bardziej wybiórczo, jak metody pracy z małymi dziećmi E.
Falk, T.
G.
Thulma, z dziewczętami i kobietami-E.
Bjórksten.
A.
Bertram, S', i M.
Medau, z młodzieżą męską-N.
.Bukh.
Były też popularyzowane próby klasyfikacji metod WE z punktu widzenia partycypacji zmysłów w procesie WP, np.metoda oglądowa, metoda oddziaływania sensorycznego z wyłączeniem analizatora wzroku, metoda słowna oraz działania praktycznego.
Ostatnie dziesięciolecia po drugiej wojnie światowej wzbogaciły liczbę i rodzaj metod WF, co jeszcze bardziej skomplikowało sprawę, a jednocześnie zainspirowało niektórych metodyków WE do bardziej syntetycznego i nowoczesnego spojrzenia na to zagadnienie.
Do autorów tego rodzaju kompleksowej systematyki należą:S.
Strzyżewski.
W.
Gniewkowski, J.
Bielski, ćW niniejszej książce prezentujemy systematykę W.
Gniewkowskiegogłównie dlatego, iż uwzględnia ona metody znajdujące powszechne zastosowanie w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym.
Metody prowadzenia zajęć WF oraz stymulowania samorzutnej działalności ruchowej dziecka (uczniak 1.
Metody twórcze 1.
Propedeutyka twórczej aktywności ruchowej a.
Samorzutna działalność jako czynnik wzbogacający-psychoruchowe doświadczenia dziecka.
	ć 1.
	Strzyżewski S.
	:Wychowanie w klturze fizycznej.
	Systematyka metod.
Wych.
Fiz, i Mig.
'Szk, "1985 nr 9.
2.
Gmewkowski W.
:Próba uproszczenia systematyki metod WF i uprzystępnienia jej nauczycielom przedszkoli i szkół.
Kultura Fizyczna"1983 nr 7/83.
Bielski Ja Klasyfikacja metod wychowania fizycznego.
, Wycn.
Yiz, i Mig.
Szk, "1982 nr 3.


	III.
	b.
Próby zastosowania najwłaściwszych rozwiązań ruchowych w różnych sytuacjach (me (oda prób i błędów) c.
Zabawy tematyczne (twórcze) i konstrukcyjne Metody prowadzenia zajęć WE a.
Metoda opowieści ruchowej b.
Metoda gmunastyki twórczej (ekspresyjnej) R.
Uabanac.
Praca szkolna (Schulwerk) K.
Orffad.
Gimnastyka rytmiczna A, i M.
KniessówOdtwórcze metody prowadzenia zajęć WFZabawy naśladowcze Metoda zabawowa-naśladowcza Metoda bezpośredniej celowości ruchu (zadaniowa) Metoda ścisła Metoda programiowanego nauczania oraz małych obwodów Metody i formy intensyfikujące zajęcia WF 1.
Metoda stacyjna (obwodowa) 2.
Metoda zadań dodatkowych 3.
Tory przeszkód i ścieżka zdrowia 4.
Wiązanie ruchu z muzyką i rytmem 5.
Praca w małych grupach 6.
Współzawodnictwo jako doping do intensywniejszego wysiłku.
	IV.
Metody nauczania ruchu 1.
Metoda syntetyczna 2.
Metoda analityczna 3.
Metoda złożona (kombinowana) ćNależałoby wspomnieć jeszcze o dwóch grupach metod, które są stosowane w wielu działach wychowania, czy przedmiotach nauczania.
Choć występują także w wychów aniu fizycznym, nie są dla tego działu specyficzne, a mianowicie:Metody wychowawczego oddziaływania:metody oparte na osobistym wpływie nauczyciela.
	nienid jej nauczycielom przedszkoli i szkół.
	, Kultura fizzczna 1983 nr 778.
	metody wpływu sytuacyjnego metody wpływu społecznego Metody przekazywania wiadomości przekazywanie uwag, informacji i wiadomości w toku pracy (ćwiczeń) dziecka rozmowy z dziećmi pogadanka swobodne wypowiedzi dzieci na tematy związane z WFzabawy i gry dydaktyczne bezpośrednie obcowanie z książką i obrazkami o interesującej nas tematyce obserwacja imprez sportowych oraz udział dzieci w orga-nizowanych dla nich imprezach rekreacyjna-sportowych.


3.5.
Treść, idea, forma i cecha ruchu

Rozwój motoryczny dziecka węyraża się w tym, że wraz z wzrastaniem, różnicowaniem i dojrzewaniem jego narządów i układów pojawiają się, oprócz podstąwowych, coraz to nowe ruchy:dziecko uczy się złożonych czynności.
Jego motoryczne zachowanie się jest coraz bardziej celowe i inteligentne.
2.
Gilewicz w każdym ruchu człowieka wyodrębnia treść, ideę, formę i cechę ruchu (9, s.
185, 187.

Treść ruchu
Treść ruchu określa jego cel i rodzaj, do jakiego moglibyśmy zaliczyć daną czynmość.
Z postępem intelektualizacji dziecko dąży do coraz bardziej celowego zachowania się w różnych sytuacjach uraz zwiększania elastyczności zachowań, a zatem i ruchów, jakie sobie przyswoiło i jakimi dysponuje.
Bogacą się zatem treści jego ruchów.

Idea ruchu
Idea ruchu, to cel jakiemu on służy lub motyw, jakim się kieruje dziecko podejmujące jakąś świadomią działalność ruchową (potrzeba życiowa, rozrywka, przechadzka, poczucie obowiązku itp.
) .6-Wychowanie fizyczne.


Forma ruchu
Formę ruchu stanowi zewnętrzny przejaw, ruchu, u którego podłoża leżą procesy koordynacyjne w układzie nerwowo-mieś III OWyDl.
Forma może być w wychowaniu fizycznym rozumiana jako organizacyjne odmiany pracy z uczniami, np.forma frontalna, grupowa, indywidualna.
Pod pojęciem formy rozumiemy także sposób ustawienia ćwiczących, przemieszczania grup, czas trwania ćwiczeń, przerwy, komendy itp.
Możemy mówić o lekcji jako formie zajęć WP, o zajęciach pozalekcyjnych, imprezach, zawodach, wycieczkach.
Wszystko to są formy, tj.zewnętrzne przejawy stosowanych metod nauczania.

Cecha ruchu
Cecha ruchu (lub cecha motoryczna) to ładunek siły, szybkości, wytrzymałości, zwinności itp., zawarty w danym ruchu (czynności) .
Zwykle jedna z cech ruchu dominuje wśród wielu występujących jednocześnie w tej samej czynności ruchowej.
Ta-właśnie cecha ruchu występuje znacznie wyraźniej, nie pozostawiając wątpliwości co do tego, jak zakwalifikować daną czynność.
Warto przeanalizować te ruchy i czynności, które stanowią podstawową bazę rozwoju motoryczności dziecka.
Opanowane w pierwszej kolejności (najwcześniej) , pozwalają dziecku doskonalić je, stosować najrozmaitsze sekwencje tych ruchów oraz tworzyć coraz to nowe odmiany w miarę umysłowego rozwoju dziecka i dojrzewania jego narządów i układów.
Bieg-jest ulubioną i najczęstszą formą ruchowego wyżycia się dziecka przedszkolnego, niezależnie od płci, wieku czy środowiska, z którego pochodzi.
Bieg jest doskonałym ćwiczeniem układu sercowa-naczyniowego, oddechowego i innych, daje ra'dość życia, a jego różnorodne odmiany i formy dają wiele emocji, przeżyć i ruchowego zaangażowania.
Stosowany na krótkich odległościach, w zabawie czy w działalności sportowo-rekreacyjnej, kształci szybkość:prowadzony dłużej-w coraz większej.
	*ierze wyrabia wytrzymałość.
	W pracy WE bieg jest często wpro.
	wadzany jako element zabaw i gier lub w postaci ćwiczeń rytmicznych i w tańcach ludowych' (narodowych) , w których szczególną uwagę zwraca się na lekkość i estetykę.
	Skok jest ćwiczeniem wszechstronnym, bardzo intensywnym jest eksplozją siły, przy czym wymaga zdecydowania i koordynacji nerwowo-mięśnowej.
W starszym wieku przedszkolnym najbardziej atrakcyjną formą dla dziewcząt są podskoki, zaś dla chłopców skoki w dal, w głąb i wzwyż, jak również przeskoki przez przeszkody.
W miarę krzepnięcia organizmu i dojrzewania systemu nerwowego, dziecko pokonuje trudności koordynacyjne występujące w jego działalności rekreacyjna-sportowej.
Typową trudnością jest np.zdecydowanie się we właściwej chwili na silne odbicie w skoku.
Opanowanie tej umiejętności sprawia mu dużą satysfakcję i poprawia wynik, którym starsze dziecko przedszkolne zaczyna się interesować.
Rzut jest dla dziecka bardziej ćwiczeniem koordynacyjnym niż siłowym z uwagi na słabo jeszcze rozwinięte zdolności nerwowo-ruchowe.
Przy częstym stosowaniu rzutów w różnych odmianach stają się one coraz atrakcyjniejszą czynnością o charakterze rekreacyjna-sportowym.
Zastosowanie rzutów na zajęciach WFjest dużym urozmaiceniem z uwagi na to, że zawsze towarzyszy im zastosowanie przyboru (woreczek, piłeczka, kasztany, szyszki, kule śnieżne itp) , a także docelowa forma ruchu (Kto ugżej?
:Aro dalej?
:Kro rrqń u cel?
) Często przy rzucie następuje chwyt, z którym dzieci mają spore kłopoty, albowiem czynność ta wymaga jeszcze większej koordynacji niż rzut.
Nie oznacza to byśmy mieli eliminować chwyt, lecz przeciwnie, powinniśmy często tę czynność wprowadzać celem, przetarcia dróg"nerwowo-ruchowej koordynac ji.
Zwis i wspinanie-to czynności o charakterze siłowym, przy czym zaangażowane są tu głównie ramiona i pas barkowy.
Zwisy i podpory w najrozmaitszej formie, a także wspinanie, są czynnościami o dużej intensywności wysiłku, a mimo to lubiane przez dzieci, które pasjonują się ćwiczeniami na przyrządach, konarach drzew, trzepakach, płotach itp.
Są one bardzo dla dzieci pożądane ze względu na zbieranie doświadczeń ruchowych, rozwijanie'siły, odwagi i zdecydowania, jak również z uwagi na to, że sprawiają dzieciom satysfakcję wdrapywania się wysoko i patrzenia na świat z góry.


	4.
	FUNKCJE WMCHOWANIA FIZYCŁNEGO.
	4.1.
Stymulujące działanie czynników

Czynuniki wykorzystywane w procesie wychowania fizycznego wpływają pobudzająco, usprawndająco i ożywiająca na rozwój i funkcjonowanie wszystkich układów i organów ciała (p.str.
72) .
Nazwano je dlatego "stymulatorami", które dzielimy na-biologiczne i społeczne.
Do pierwszych należą m.in.ruch, powietrze, słońce, woda, pożywienie, teren i inne, do drugich natomiast-zwyczaje i obyczaje, standard życiowy (warunki ekonomiczne) , stosunek środowiska społecznego do wychowania fizycznego, uświadomienie rodziców i rodzeństwa o korzyściach płynących z procesu wychowania fizycznego, wzory osobowe, tradycje itp.
Do najważniejszych czynników stymulujących rozwój i sprawność'fizyczną osobnika zaliczamy r u c h.
Rozporządzamy ogromnymi materiałem dowodowym, że ruch, aktywność ruichowa, stanowią potężny czynnik stynuulujący.
Sprawiają, iż w przeciwieństwie do maszyny, jako dzieła rąk ludzkich, która zużywa się, obluźnia i ściera, wspaniała maszyna biologiczna, jakim jest organizm ludzki, i wszelkie jej mechanizmy w trakcie działania krzepną, wzmacniają się i doskonlą.
Ma to olbrzymie znaczenie także w działalności pedagogicznej, albowiem zgodnie z zasadą niepodzielnej jedności ustroju stynwlujące oddziaływanie na organizm pobudza do rozwoju nie tylko morfologiczne cechy osobnicze oraz motoryczność człowieka, ale również układy i narządy wewnętrzne, a także mechanizmy życia psychicznego:odświeża umysł i staje się niezastąpionym środkiem wychowania moralnego, estetycznego i społecznego.
Wszelako musimy sobie zdawać sprawę z tego, że wszelkie chroniczne przeciążenie organizmu (zwłaszcza młodego) , wszelka 84.
	eksploatacja ustroju w pracy, czy też w sporcie jest nadużyciem samego układu ruchu, jak i funkcji wielu układów i narządówśeiślez nim zsynchronizowanych.
Dlatego z należytą troska i umiarem należy podchodzić do dłużej trwający eh wysiłków i obciążeń dzieci w wieku przedszkolnym i wezesnoszkolnym, a zwłaszcza do wczesnej specjalizacji sportowej, bądź do obciążania dzieci zbyt ciężką pracą.
Jeśli obciążenie podprogowe dzieci daje w wychowaniu fizycznym znikome efekty, to obciążenie ponad miarę może wyrządzić organizmowi znaczne szkody.
Stąd pochodzi zasada optymalnej dawki ruchu, która w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnymjest wprawdzie znacznie większa niż się nam na ogół wydaje, ale której nie niależy przekraczać.

	4.2.
Funkcja adaptacyjna wychowania fizycznego

Punkcja ta polega na kształtowaniu zdolności przystosowawczych ustroju do zmieniających się warunków życia i pracy (nauki) , do'środowiska materialniego i społecznego, do właściwo 5 ciklimatu, temperatury, ciśnienia i wilgotniości powietrza, a tak że do wysiłku fizycznego oraz do pokonywania różnych trudno, ci jakie przyniósł życie, nauka, sport itp.
Czynuną formą adaptacji jest tzw.hartowanie, które polega na podwyższaniu granic tolerancji ustroju na bodźce czy czynuniki oddziaływające na mJodyorganizm ze strony środowiska.
I tu pomyślne efekty adaptacji zależą w dużej mierze od intensywności czynników wywołujących określone zmiany w organizmie.
Wielkości utrzymujące się w granicach tolerancji ustroju powodują zwykle zmienny korzystne, natomiast wielkości przekraczające te granice (np.zbyt niska temperatura, zbyt silne wiatry, zanurzanie rozgrzanggo ciała w zbyt zimnej wodzie) powodują znaczny'niekiedy zaburzenia równowagi funkcjonalnej ustroju.
Wobec coraz bardziej zaznaczającego się komfortu cywilizacyjnego oraz urbanizacji konieczne jest instalowanie pewnych sztucznych przeszkód o charakterze sprawnościowym do pokonania na terenie przedszkola, szkoły, czy najbliższego otoczenia.
Dlatego też wyposażamy sale gimnastyczne w sztuczne przyrzą 85.


	dy, które imitują drzewa, płoty, kłody położone przez rzekę:natomiast teren urozmaicany różnymi tunelami, słupami itp.
Budujemy również sztuczne tory przeszkód, ścieżki zdrowia, równoważnie, zjeżdżalnie, wzgórki do zjeżdżania na sankach, sztuczne lodowiska, ustawiamy znaki drogowe itp.
Działalność sportowa daje wiele okazji do adaptacji organizmu do wysiłku, zmiennych wpływów atmosferycznych, pogodowych, do walki z przeciwnościami, do współzawodnictwa, współpracy i samodzielnego podejmowania decyzji.
Stąd wniosek, że najlepszym sposobem na adaptację organizmu dzieci jest podejmowanie przez nie różnorodnej działalności rekreacyjna-sportowej, udział w zajęciach WE organizowanych przez przedszkole lub szkołę.
Zagadnienia adaptacji komplikują się bardziej, gdy weźmiemy pod uwagę dwa czynmiki:1) wrodzone, wewnątrzpochodne (endogenne) oraz 2) środowiska otaczającego (egzogenne) w sensie biofizycznym i społecznym.
Jeżeli chodzi o czynmiki wrodzone, jest to zespół wrodzonych cech zdeterminowanych genetycznie (odziedziczonych po rodzicach) , natomiast czynniki egzogenne stanowią bardzo duże pole działania wychowawczego polegającego na modelowaniu pewnych cech w ciągu całego życia, a zwłaszcza w dzieciństwie.
Czynniki wrodzone nie stwarzają niektórym ludziom pomyślnych perspektyw rozwojowych.
Jak twierdzi Maciej lłłowiecki, mniej więcej co czterdzieste dziecko rodzi się dzisiaj z poważną wadą rozwojową lub chorobą uwarunkowaną dziedzicznie, gdzie zabiegi i starania wychowawczo-fizyczne mogą przynieść dość ograniczone efekty w sensie przystosowania osobnika do życia we współczesnym świecie.
W tych przypadkach człowiek pozostaje często inwalidą przez całe życie.
"Przyroda-twierdzi M.
Błowiecki-dokonuje selekcji osobników obciążonych wadami w sposób tyle prosty, co okrutny:giną one zanim zdążą się rozmnożyć i przekazać swe wady potomstwu.
Starożytni Grecy na swój sposób dokonywali podobnej selekcji:zrzucali słabe, niedorozwinięte dzieci ze skały tarpejs.
	Y lłłowiecki M.
	O zatruciu genów i umgsłóu.
	, Polityka"nr 15 z dnia l 2 lVl 975 r., s.6.
	klej niedługo po ich urodzeniu.
Współczesna medycyna czyni akurat odwrotnie:działając w imię postępu społecznego i dla dobra jednostki podnosi za pomocą najnowocześniejszych środków i metod bardzo znacznie procent przeżywalności noworodków.
W ten sposób doprowadza osobniki z wadami dziedzicznymi do wieku zdolności reprodukcyjnej, a przez to zwiększa obciążenia przyszłych pokoleń"'.
Pojawianie się coraz to więcej osobników z makro-i mikrouszkodzeniami mózgu, osobników słabych, o zmniejszonych zdolnościach adaptacyjnych-stwarza ogromne kłopoty i ciężary dla rodziców, placówek wychowawczo-dydaktycznych i całego społeczeństwa.
Przed wychowaniem fizycznym roztaczają się w tej dziedzinie bardzo trudne problemy i zadania, które starają się rozwiązać szkoły specjalne, zakłady wychowawcze specjalnej troski itp.
Jeżeli chodzi o zaadaptowanie się do środowiska naturalnego, to obserwujemy postępujące zjawisko coraz większego zagrożenia dla zdrowia i rozwoju człowieka z uwagi na dewastację tego środowiska.
Źródłem zagrożenia jest fizyczne, chemiczne i biologiczne skażenie środowiska, jak również czynniki społeczne, lNajgorszejest skażenie powietrza"wody i żywności.
Roślinność okręgów przemysłowych zawiera przeciętnie 7 razy więcej metali ciężkich niż roślinność z okręgów rolniczych.
W żywności stwierdza się obecność antybiotyków i pestycydów.
Ważne jest, abyśmy zdawali sobie sprawę, w jaki sposób należy zapobiegać i zwalczać szkody spowodowane przez dewastację i zatrucie środowiska przy zastosowaniu środków wychowania fizycznego, a zwłaszcza ruchu.
Jeżeli człowiek znajdzie się w środowisku oddziaływania silnych bodźców dźwiękowych, to jako normalna oznaka adaptacji występuje zmniejszona wrażliwość na te bodźce, przytępienie słuchu oraz szereg reakcji ze strony układu nerwowego, wewnątrzwydzielniczego, metabolizmu itp.
Występują zatem patologiczne objawy działalności tych silnych bodźców, a prowadzą one z biegiem czasu do owrzodzeń żołądka i dwunastnicy, choroby nadciśnieniowej, nerwic neurowegetatywnych, bólów głowy itp.
	IZIV 1975, s.6.


	Bodźce wywołujące tak znaczne zmiany w organizmie (zwane, stresserami') działają szczególnie intensywnie w warunkach środowiska miejskiego i uprzemysłowionego.
Stwierdzono przy tym, że przy stanach napięć, niepokojów i destrukcyjnego wpływu środowiska większych aglomeracji, naturalna zieleń, spokój pól, lasów i parków stanowi środek znacznie bardziej łagodzący niż środki farmakologiczne.
Jeśli dodamy do tego ruch rekreacyjna-sportowy w kontakcie z przyrodą, wówczas kojący wpływ tych czynników staje się znacznie bardziej efektywny.
I na odwrót:brak zieleni, świeżego powietrza, słońca, ruchu, szarzyzna życia wśród murów, asfaltu i bruków, sztuczne światło, pogoń za uciekającą chwilą-to typowe czynniki nerwicorodne.
Jedną z najgorszych plag współczesnej cywilizacji technicznej trapiącą głównie dzieci-są wypadki drogowe.
Dzieci ponoszą tu najboleśniejsze i największe ofiary przez nieświadomość, nieostrożność i brak zdolności szybkiego reagowania na zagrożenie ze strony pojazdów.
Wychowanie fizyczne może przyjść tu z wydatną pomocą przez wprowadzanie odpowiednio dobranych zabaw i ćwiczeń orientacyjna-porządkowych, przez kształtowanie szybkości reakcji na bodźce wizualne, akustyczne i sytuacyjne, przez uświadamianie o niebezpieczeństwach na jezdni, wyjaśnienie znaków i świateł drogowych oraz przez ogólne usprawnienie, które daje szanse lepszego radzenia sobie w niebezpiecznych sytuacjach.
Podobnie rzecz się ma z niebezpieczeństwem manipulowania czy też potrącania starych, metalowych przedmiotów znalezionych w terenie, pochodzących z czasów ostatniej wojny.
Same pouczenia, aby się tych rzeczy wystrzegać nie zawsze są skuteczne.
Organizowanie w ramach wychowania fizycznego wycieczek, obozów, zajęć terenowych na koloniach itp., dostarcza najlepszych okazji do właściwego zachowania się w przypadku znalezienia żelastwa niewiadomego pochodzenia.
Zajęcia WF prowadzone na powietrzu, w terenie stwarzają niemal na każdym kroku okazję do napotykania przejawów różnego rodzaju dewastacji naturalnego środowiska dokonanej przez człowieka.
Wskazywanie takich przykładów, kształtowanie czynnej postawy wobec zła, oczyszczanie terenu przedszkola, czy najbliższego środowiska z odpadków i śmieci, opieka nad zielenią, .
	kwiatami, dokarmianie ptaków w zimie-oto przykłady zabiegów wychowawczych łagodzących trudności adaptacyjne.
Także nadzór i przestrzeganie przed skutkami zabaw na budowie, na je'złni i drodze, na wysypiskach, w gliniankach lub wykopach piasku i żwiru, przed kąpielą w niedozwolonych miejscach, jeżdżeniem na łyżwach na stawach, sadzawkach, jeziorach i rzekach, przed piciem wody z nieczystych studni i z akwenów wodnych, uprawianiem rekreacji ruchowej w miejscach zadymionych, zakurzonych, w pobliżu śmietnisk i wysypisk itp.-to przykłady tego, co możemy zrobić dla zdrowia i bezpieczeństwa naszych podopiecznych.
Adaptacja do środowiska społecznego bardzo się w naszych czasach skomplikowała i pogorszyła.
Do przeszłości należy taki układ stosunków społecznych, w którym jednostki były ściśle ze sobą związane w kręgu rodzinnym, czy sąsiedzkim.
Takie tradycyjne struktury były bardziej uporządkowane.
Rygorystycznie strzeżono ich przez konwencje społeczne, zwyczajowe, przezprzymusobyczajowy czy rodzinny.
Nowe związki międzyludzkie zmierzają do rozbicia struktury patriarchalnej i przekształcenia jej w strukturę pokoleniową, a jednocześnie bazują na przelotnym charakterze, związków interpersonalnych zarównio w przedszkolu, w szkole, jak i w społeczeństwie dorosłych.
Nietrwałość tych związków jest przeszkodą w rozwijaniu się głębszych uczuć przyjaźni.
Dzieci przyzwyczajają się do szybkich zmian w swoich grupach, klasach, zespołach nieformalnych, do szybkich zmian wychowawców, nauczycieli.
Przenoszone z miejsca na miejsce, przejawiają na ogół brak zaangażowania-w pracy, zabawie, czy sportach, na zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych, w kołach zainteresowań itp.
Nauczyciele przejawiają mniejszą troskę o wyniki pracy wychowawczo-dydaktycznej, pozbawieni są satysfakcji, jaką, daje obserwowanie rozwoju i postępóv dziecka w ciągu dłuższego okresu.
W tej sytuacji jedna sprawa zdaje się jaskrawo oczywista:w celu lepszej adaptacji do szybko zmieniającego się środowiska społecznego musimy umieć działać na takim poziomie zdolności przystosowawczych, jakiego nigdy wcześniej nie wymagano od ludzi.
Jeżeli dodamy do tego presję wywieraną przez przedszkole, szkołę i dom, coraz to nowe obowiązki, wymagania i rygory, 89.


	przyspieszony przepływ informacji i zdarzeń, hałas, zgiełk, pośpiech itp., to łatwiej zrozumiemy, iż w tych warunkach bardzo trudno jest rozwinąć w całej pełni zdolności przystosowawcze, jakich oczekujemy od dzieci, które maję sobie radzić we współczesnym życiu.
Te właśnie czynniki doprowadzają do patologizacjistosunków w placów kach wychowawczo-oświatowych, w szkole i w społecznościach pozaszkolnych, na skutek czego mnożą się różnego rodzaju nerwice, choroby psychiczne oraz narastają tendencje konfliktowe, które niekiedy przybierają nawet formy sadystyczne.
Tendencje te są potęgowane przez alkoholizm rodziców i młodocianych, rozbicie rodzin i zanik zasad moralnych.
Jak wykazują szerokie obserwacje i badania, metody i techniki wychowania mają doniosłe znaczenie dla kształtowania się stosunków międzyludzkich.
Szczególne walory w tej dziedzinie prezentują metody i techniki stosowane w wychowaniu fizycznym i sporcie.
Postawa społeczna wychowanka kształtuje się w sposób najbardziej ewidentny poprzez działania w grupie, przez formy stosowane w ćwiczeniach z partnerem lub grupą, przez stosowanie współzawodnictwa i walki sportowej.
Przez zabawy i gry najbardziej niwelujemy egocentryzm dziecka, który może utrudnić adaptację przez przeradzanie się w skrajny egoizm.
Te formy zajęć ruchowych najlepiej przysposabiają do przestrzegania ustalonych reguł, a zatem do respektowania prawa.
Poprzez zabawy i inne formy działania w małych grupach dajemy okazję do współpracy ukierunkowanej na wspólne zadania" których wykonanie łatwo sprawdzić oraz sugerujemy podporządkowanie własnych ambicji i celów dla dobra całej grupy.
W czasie ćwiczeń i zabaw terenowych oraz wycieczek, zwłaszcza na kolonii, dzieci uczą się samodzielności, mają okazję do wzmacniania więzówprzyjaźni, cementowania zespołów i grup przez wspólne przeżycia.
Można by zatem nazwać różne formy działalności ruchowej w grupach swoistą "szkołą życia'.
Tego rodzaju, szkoła życia"przydaje się najlepiej dzieciom rozpieszczonym, opóźnionym w rozwoju społecznym czy umysłowym na skutek niesprzyjających czynników społeczno-kulturowych, dzieciom izolowanym przez rodziców lub określone okoliczności od równieśników itp.
Takie dzieci napotykają szczególnie w pierwszych miesiącach i latach szkolnych olbrzymie trudności 90.
	w adaptacji do społecznych wymagań stawianych przez szkołę, a także w życiu pozaszkolnymi.
Dlatego konieczny jest dla nich choćby tylko roczny pobyt w przedszkolu celem doprowadzenia do niezbędnego minimum dojrzałości emocjonalnej i społecznej.
Rola przedszkola, a następnie szkoły i całego społeczeństwa odpowiedzialnego w znacznej mierze za prawidłowo przebiegający proces adaptacji młodych osobników do potrzeb współczesnego życia oraz wciąż pogarszających się warunków ekologicznych polega na:ograniczeniu czynników negatywnych, na intensyfikowaniu czynników stymulujących zdrowie i rozwój, głównie przez środki i metody stosowane w WF, na zachowaniu właściwych proporcji między bodzcami rozwojowymi oraz dostosowaniu ich charakteru i siły oddziaływania do potrzeb rozwojowych dzieci i młodzieży.
Jest to funkcja pedagogiczna, niezależnie od tego, czy pełni ją nauczyciel, rodzina, lekarz, higienista, czy też instytucje i organizacje do tego powołane.

	4.3.
Funkcja kompensacyjna wychowania fizycznego

Spełnienie tej funkcji polega na wyrównywaniu bilansu ruchowego człowieka, obojętne czy znajduje się w przedszkolu, szkole, czy w biurze, urzędzie czy zakładzie usługowym.
Jak wiadomo dziecko w wieku przedszkolnym i w pierw szych latach wieku szkolnego potrzebuje dla swego prawidłowego rozwoju około 5-6 godzin ruchu dziennie.
Dopiero przy takiej dawce bilans ruchowy dziecka jest wyrównany.
Tymczasem organizacja życia przedszkolnego i szkolnego coraz bardziej zmierza ku zajęciom obciążającym władze psychiczne, intelektualne, ze szkodą dla rozwoju somatycznego i motory cznego.
Jeżeli dodamy do tego duże zainteresowanie dzieci w domu zajęciami technicznymi, plastycznymi, zabawkami i grami dydaktycznymi, oglądaniem audycji telewizyjnych, jak leci", to okaże się, że wyładowanie motoryczne, zabawa, działalność rekreacyjna-sportowa schodzą na coraz dalszy plan w programie dnia dziecka.
W tej sytuacji wychowanie fizyczne w placówkach oświatowa-wychowawczych z trudem i raczej w sposób symboliczny usiłuje przywrócić niezbędną dla rozwoju psychofizycznego równowagę bilansu czynników przez or 9 l.


	ganizowanie zajęć obowiązkowych, przerw rekreacyjna-sportowych, gimnastyki poranunej, spacerów, wycieczek, kompletów gimnastyki rytmicznej oraz różnego rodzaju akcji i imprez uwzględniających ruch, wysiłek fizyczny, współzawodnictwo sportowe.
Celem ich jest odświeżenie przeciążonego umysłu, przewentylowanie płuc, ożywienie funkcji różnych układów i organów oraz wprowadzenie odprężenia i radości życia przez ruchowe wyżycie SIĘ.

	4.4.
Funkcja korekcyjna wychowania fizycznego

Funkcja ta polega na ingerencji pedagogiczna-leczniczej w takich przypadkach, gdy szkody poczynione organizmowi przybrały już takie formy, które wskazują na wyraźne deformacje.
Zajęcia korekcyjne sprowadzają się zatem do zabiegów terapeutycznych, w których dziecko powinno brać aktywny, świadomy udział.
Taka konieczność występuje zawsze tam, gdzie zawiodła kompensacja jako system działań profilaktycznych.
Nie obejmuje ona samej tylko korekcji postawy ciała, która nas szczególnie interesuje, ale również wady wymowy (ortofonię) , wady wzroku (ortooptykę) , wady zgryzu (gimnastykę ortodontyczną) a także wady występujące na tle zaburzeń rozwoju somiaWcznego lub rozwoju motory KI Różnicę między kompensacją (wyrównywaniem) a korektywą (poprawianiem) najlepiej przedstawił w sposób poglądowy prof.
2.Gilewicz:.
Jeżeli mój zegarek nieco się spieszy lub opóźnia, to wyrównanie tej drobnej nieprawidłowości mogę dokonać sarn, przez prosty zabieg przesunięcia regulatora w odpowiednią stronę.
Niepotrzebne są do tego wiedza i umiejętności zegarmistrza.
Jeżeli natomiast zegarek zupełnie się rozregulow ał, staje, nie spełnia należycie funkcji, do której jest przeznaczony, to wówczas muszę go oddać zegarmistrzowi do naprawy.
Podobnie rzecz ma się z kompensacją (wyrównywaniem) , której może dokonać każdy nauczyciel, jeżeli wie o co chodzi, zdaje sobie sprawę, jakie niebezpieczeństwo grozi postawie ciała wychowanka bądź fumkcjiokreślonych układów i organów wewnętrznych.
Zapobieganie tym niebezpieczeństwom nazywamy profilaktyką.
Natomiast ko 92.
	rektywa jest systemem oddziaływań spec j alistycznych wymagających zawsze współpracy z lekarzem.
Polega na zabiegach przeprowadzanych przez wykwalifikowanego w tym kierunku nauczyciela czy pracownika służby zdrowia, dawkowanych indywidualnie lub w małych grupach.
Zajęcia gimnastyki korekcyjnej odbywają się zwykle w godzinach pozalekcyjnych, powińmy objąć znaczny procent dzieci (15-301, są one żmudne, długotrwałe, wymagają świadomej współpracy dziecka, jego czynnej postawy w kierunku usuwania określonej wady (9 (.

	4.5.
Rola ruchu jako czynnika potęgującego zdrowie, wydolność i odporność organizmu 

Aktywność ruchowa podejmowana w sposób regularny, a nie in-cy dentalny, i utrzymywana w granicach tolerancji ustroju, daje w efekcie nie tylko roboczy przyrost masy mięśniowej, wzmacnianie kości i połączeń stawowych i okrzepnięcie organizmiu, ale także przyrost masy serca (co czynu je znacznie sprawniejszym) , obniżenie ciśnienia tętnicznego, zwolnienie tętnią, zwolnienie rytmu oddechowego przy pogłębianiu amplitudy oddechów itp.
Są to w szystko wskaźniki wytrenowania występujące nie tylko u człowieka, ale także u zwierząt.
Tak np.sportowcy mają z reguły wyższe parametry wielkości i masy serca niż ludzie nie uprawiający sportu.
Podobnie zając ma znacznie cięższe i większe serce niż królik domowy, a dzika kaczka-większe niż kaczka domowa.
Nie tylko zresztą masa mięśnia sercowego stanowi o jego sprawności funkcjonalnej, ale także liczba uderzeń tętna (np.u zająca 69 na min a u królika 205 na mim.
A zatem serce wytrenowane pracuje ekonomiczniej.
Podobne przykłady ze świata sportu, a także ze świata zwierzęcego, można by mnożyć posługując się parametrami pojemności płuc, przemiany materii, gospodarką wodną, cieplną i gazową ustroju itp.
Zjawisko to dało W.
Romanowskiemu podstawę do twierdzenia, że normami fizjologicznymi są wielkości różnych parametrów obserwowane u ludzi ćwiczących systematycznie.
Ratomiastogólnie przyjęte wielkości tych parametrów, znacznie niekiedy, różniące się od stwierdzonych u spotrowców, wskazują na dege 93.


	aerację społeczeństw pozbawionych naturalnego bodźca, jakim jest ruch (22, s.
5181.
Zwiększona aktywność ruchowa owocuje wzrostem parametrów siły, wytrzymałości, szybkości, mocy, zwinności, koordynacji i inunych cech motoryczności, podnosi ogólną sprawność fizyczną, odporność organizmu, a Ęm samym wzmacnia zdrowie i daje dobre samopoczucie.
W układzie kostna-stawowym ruch przyspiesza przekształcanie się tkanki chrzęstnej w tkankę kostną, lntenisywne tworzenie się tzw., jąder kostnienia", ich wzrost ilościowy i stopniowe rozszerzaniesię-powoduje przyspieszanie procesu mineralizacji (ossyfikacji) .
Im kość mocniejsza, tym lepsze daje podstawy do rozwijania siły, skoczności, wytrzymałości i inunych cech kształtowanych w czasie różnorodnej działalności ruchowej dziecka.
Wzmocnienie kośćca usprawnia funkcję szkieletu jako konstrukcji chroniącej narządy wewnętrzne oraz amiortyzującej wstrząsy ciała.
W ślad za tym formują się powierzchnie stawowe, wzmacniają więzadła i torebki stawowe, a także uwydatniają się coraz bardziej przyczepy mięśni do poszczególnych kości, tworząc mocne spojenie zapobiegające zerwaniu czy naderwaniu mięśni.
W układzie mięśniowym obserwujemy dziwne zjawisko polegające na tym, że wraz z poslępem czasu i intensywniejszą pracą liczba włókiem mięśni szkieletowych pozostaje prawie nie zmieniona, natomiast niepomiernie zwiększają one swoją objętość.
Masa mięśni powiększa się od urodzenia do wieku młodzieńczego 27-krotnic, a wierny, że im większa masa mięśniowa, tym większe kwantum siły może rozwinąć osobnik.
Wyraża się to w coraz większym usprawnianiu układu mięśniowego i podejmowaniu coraz trudniejszych ćwiczeń wysiłkowych, co możemy zaobserwować już u dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.
Zmiany w mięśniach szkieletowych występują w zależności od wykonywanej pracy.
Wysiłek fizyczny powoduje przyrost grubości mięśni oraz usprawnia mechanizmy transportu tlenu w nnięśniach.
Układ oddechowy spełnia swą funkcję od chwili urodzenia aż do zgonu.
Wymagania stawiane mu łączą się ściśle z ruchliwością i podejmowaniem coraz to intensywniejszych wysiłków połączonych zawsze z większym zapotrzebowaniem na tlen.
W ten spo.
	sób ruch stymuluje rozwój układu oddechowego.
Około siódmego roku życia zaznacza się u dziecka zasadnicza przemiana typu oddychania przeponowego na piersiowe.
Najważniejsze dla procesu oddychania zmiany w płucach polegają, na zwiększaniu się liczby pęcherzyków płucnych i powiększaniu się pojemuności życiowej płuc.
Zmiany te występują już w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym.
Po tym okresie liczba pęcherzyków płuc już się nie powiększa, a mimo to możemy poprzez intensywny ruch znacznie pogłębić oddech, powiększyć pojemuność płuc, co znakomicie ułatwia dotlenienie organizmu w czasie wysiłku.
Oddech staje się pełniejszy, ekonomiczniejszy, a rytm oddechowy spada:gdy u 3-latka najczęściej wynosi 30 oddechów na min, to u dorosłego 16 oddechów na min.
U dziecka oddech jest częstszy, ale płytki:pojemność oddechu u 3-latka wynosi 93 cmć, a pojemność minutowa około 2900 cm', zaś u dorosłego 6150 cm.
Układ krążenia reaguje w sposób specyficzny na zwiększoną aktywność ruchową.
Pod wpływem wysiłku nie tylko zwiększają się wymiary mięśnia sercowego, ale także ilość krążącej krwi i wód wewnątrzkomórkowych oraz pojemność wyrzutowa serca.
A zatem warunki krążenia stają się lepsze.
Zapewniają one dobre ukrwienie narządów i mięśni w pracy, co oznacza lepsze ich odżywianie oraz szybsze usuwanie produktów zmęczenia.
Asymilacja tlenu usprawnia się dzięki zwiększeniu liczby erytrocytów i poziomu hemoglobiny, przy czym młode krwinki czerwone mają o 25'%większą zdolność przyłączania tlenu w porównaniu do.
krwinek starszych.
Jak się wydaje, zmiany te są spowodowaneróżnicąw zawartości hemoglobiny.
Zjawisko to skłania lekarzy do zalecania pacjentom, unieruchomionym po dłuższej chorobie, bądź po znacznej utracie krwi, umiarkowanej aktywności ruchowej, która ma m 3 n.te walory, że zwiększa pojemność tlenową krwi.
Nieco inne wskazania wypływają ze zjawiska zwiększania się limfocytów pod wpływem intensywniejszej aktywności ruchowej.
Lamfocyty mają szczególne zadanie polegające na obronie organizmu przed inwazją drobnoustrojów.
Niszczenie drobnoustrojów (tzw., fagocytoza') następuje poprzez wytwarzanie przez limfocyty zabójczych dla bakterii przeciwciał i przyczynia się w znacz net mierze do zwiększania odporności ustroju, zwłaszcza na oho 95.


	raby zakaźne.
Tak więc wychowanie fizyczne, posługujące się ruchem jako podstawowym czynunikiem, uaktywnia pewne mechanizmy immunologiczne, dzięki którym zwiększa się odporność przeciwzakaźna ustroju.
Dzięki temu obserwujemy m 3 n.zmniejszoną zapadalność chorobową dzieci i młodzieży uprawiającej sport i różne formy rekreacji ruchowej.
Układ nerwowy przejmuje i spełnia z postępem wieku dziecka coraz bardziej efektywną funkcję regulatora i koordynatora współdziałania różnych elementów (układów, organów, narządów) tworzących niepodzielną całość organizmu.
W ten sposób z zadziwiającą precyzją uzupełniają się i współdziałają ze sobą różne funkcje przypisane tymże elementom.
Rola centralnego układu nerwowego, wyodrębnionego autonomicznie w postaci mózgowia, spraw adza się nie tylko do pełnienia fumkcji centralnego ośrodka dyspozycyjnego, ale sięga znacznie dalej:tworzy nadbudowę w postaci życia psychicznego i umysłowego.
Dzięki temu człowiek wkroczył na najwyższy szczebel _ewolucji świata zwierzęcego i stanowi najwspanialszy i najciekawszy twór przyrody.
U dziecka układ nerwowy rozwija się w szybkim tempie dzięki przyrodzonej ruchliwości i różnorodnej działalności ruchowej młodego osobnika.
Przyspiesza ona zachodzące przemiany jakościowe w układzie nerwowym.
Gdy chodzi o masę mózgu dziecka, to zbliża się oma do masy mózgu dorosłego.
Podobnie i fałdy (bruzdy) ukształtowane na powierzchni mózgu dziecka niewiele różnią się od fałdów człowieka dorosłego, a liczba neuronów jest taka sama.
Różnice zatem tkwią w czym inmym:w przemiarychjakościowych oraz w kolejności rozwoju poszczególnych elementów układu nerwowego.
Jeżeli chodzi o przemiany jakościowe, to poszczególne elementy układu wykazują znaczną nierównomierność pojawiania się, a przy tym duże zróżnicowanie funkcji, i specyficzne cechy dojrzewania.
Tak np.ośrodki zawiadujące podstawowymi funkcjami biologicznymi dojrzewają szybko, natomiast ośrodki korowe (wyższego rzędu) dojrzewają bardzo powoli i bardzo długo, aż do pełnej dojrzałości człowieka.
Na szczególną uwagę zasługuje tzw., myelinizacja"włókien nerwowych w wieku dziecięcym.
Włókna te przyoblekają się w coraz to wyraźniejszą otoczkę myelinową (tłuszczową) , która spełnia funkcję izolatora w przewodzie elektrycznymi.
Dopóki otocz 96.
	ka ta nie ukształtuje się wyraźnie, ruchy dziecka są globalne, nie skoordynowane, rozrzutne, angażujące wielkie grupy mięśniowe, a co za tym idzie-nieekonomiczne.
'Pojawienie się otoczki umożliwia bąrdziej opanowane i skoordynowane reakcje ruchowe na odbierane bodźce, tworzenie się reakcji uwarunkowanych oraz docelowe działanie.
Podnosi to znacznie zdolności koordynacyjne i usprawnia wszelką działalniość przy jednocześnie oszczędniejszej gospodarce energetycznej.
Rozwój i dojrzewanie narządów zmysłu pozwala na lepsze, dokładniejsze postrzeganie, wyostrzenie słuchu, węchu, dotyku, smaku, wyczucia przestrzeni, czasu, równowagi i czucia mięśniowego (proprioceptywnego) .
Jest to możliwe tylko i wyłącznie przez nabywanie coraz bogatszych doświadczeń ruchowych drogą eksperymentowania, zabaw i gier, przebywania w różnych środowiskach, przeżywania różnych sytuacji, przezwyciężania przeszkód i rozwiązywania najrozmaitszych zadań ruchowych.
Wygodny tryb życia w komforcie cywilizacyjnym, stronienie od rekreacji ruchowej i sportu są najważniejszymi przyczynami nieprawidłowości rozwojowych, wad postawy, nerwic neurowegetatywnych, otyłości, niewydolności mięśniowej, zaparć, cukrzycy, owrzodzeń dwunastnicy, choroby nadciśnieniowej i wielu innych tzw."chorób cywilizacyjnych", które manifestują się także w sferze psychiki.
Profilaktyka w postaci rekreacji ruchowej i sportu, a w razie potrzeby terapia ruchem, oddają znakomite usługi człowiekowi, któremu wypadło żyć w warunkąch współczesnej cywilizacji i urbanizacji.
Wielu badaczy doszło do wniosku, iż np.podniesienie cholesterolu we krwi jest wprost proporcjonalne do stopnia obniżenia aktywności ruchowej.
Wiadomo też powszechnie, że ćwiczenia ruchowe, działalność sportowa oraz odpowiednia dieta są głównymi metodami leczenia oly (ości, która jest najważniejszą przyczyną różnego rodzaju schorzeń metabolicznych.
Stwierdzono też za pomocą metod statystycznych, że 25'%nadwagi powoduje skrócenie życia o 3, 6 roku, 35%nadwagi-o 4, 3 roku a 458 o 6, 6 lat*.
.Przy dłuższym stosowaniu terapii ruchowej można.
	1951.
	7-Wychowanie fizyczne.


	spowodować powrót do normalnego ciężaru ciała nawet bez stosowania ograniczeń dietetycznych.
Warto, aby o tym wiedzieli rodzice i dzieci, które z powodu nadmiernej otyłości zatracają naturalną ruchliwość i wykazują niechęć do większych wysiłków fizycznych.
A dzieci takich jest coraz więcej w naszych przedszkolach i szkołach.
Na podstawie metod statystycznych stwierdzono również, że w grupach osób z objawami niewydolności wieńcowej serca i zaburzeniami funkcji układu krążenia stwierdzono ustąpienie dolegliwości na skutek regularnego uprawiania ćwiczeń cielesnych.
Powszechnie wiadomo, że niezastąpionym środkiem terapeutycznym w stanach pozawałowych, w zapobieganiu cukrzycy, nadciśnieniu, miażdżycy, kamicy nerkowej, zaparciom itp., jest znaczne zwiększenie aktywności ruchowej.
Aktywność ta odgrywa również ważną rolę we wzmacnianiu przeciwzakaźnej odporności organizrmu.
Badania w tej dziedzinie ujawniły, iż istotna zależność między wzmożoną aktywnością ruchową a zmniejszoną zapadalnością chorobową istnieje pentad wszelką wątpliwość.
Wielu lekarzy stwierdza" że wśród pacjentów korzystających z porad lekarskich znaczny odsetek stanowią osoby nie uprawiające ćwiczeń fizycznych, spośród zaś ćwiczących regularnie-tylko niewielki odsetek.
Badania przeprowadzone na dzieciach wykazały korzystny wpływ wychowania fizycznego na zdrowie.
Z wielu eksperymentów pedagogicznych przeprowadzonych na dzieciach w wieku wczesnoszkolnym w kraju i za granicą, jak również ze statystycznych zestawień uczniów biorących udział w zajęciach szkolnych wynika, że w szkołach sportowych lub o rozszerzonymprogramie wychowania fizycznego absencja uczniów jest znacznie mniejsza niż w szkołach i klasach o normalnym wymiarze WFi sportu.
Korzyści natury zdrowotnej i pedagogicznej wynikające z powiększenia godzin zajęć WF i sportu oraz intensyfikacji tych zajęć, głównie przez prowadzenie ich na świeżym powietrzu, były bodzcem do rozszerzenia liczby szkół realizujących program WFw taki właśnie sposób.
Szczególnie interesujące eksperymenty podjęto we Francji i Belgii jeszcze w okresie międzywojennym, przy czym wyniki tych eksperymentów oraz wnioski z nich płynące są respektowane jeszcze dziś w całej rozciągłości.
Akcentując mocno potrzebę zdro 98.
	wia i odnowy sił, wprowadzono odmienną organizację zajęć w przedszkolach i szkołach.
Rozszerzono zakres oddziaływań za pomocą czynników wykorzystywanych w wychowaniu fizycznym i stworzono po temu odpowiednie warunki, przy czym zespoły czy klasy eksperymentalne przeniosły się na okres kilku miesięcy lub tygodni do miejscowości odznaczających się dużymi walorami klimatycznymi.
Tak powstały szkoły w Lyonie, Vanves, Tours i w innych miastach, szkoły na otwartym powietrzu, dla dzieci specjalnej troski, klasy przerw pedagogiczna-sportowych, klasy leśne, klasy górskie, klasy szczęśliwości, klasy śniegu itp., przy czym dzieci korzystały z nich systematycznie bądź doraźnie.
Korzyści z tych eksperymentów były wręcz zdumiewające:dzieci już po kilkumiesięcznym pobycie wykazały nie tylko wyraźną poprawę stanu zdrowia" podwyższenie podstawowych parametrów rozwoju fizycznego i sprawności fizycznej, ale także znacznie korzystmejsze niż w klasach kontrolnych kształtowanie się takich cech, jak:przedsiębiorczość, koleżeńskość, samodzielność, siła woli, chęć współdziałania w grupie.
Dobre wyniki w nauce uzyskane przez dzieci ze szkół (klas) eksperymentalnych, pomyślne rezultaty egzaminów końcowych, przekonały nawet przeciwników wychowania fizycznego i sportu*.
W Stanach Zjednoczonych, gdy w latach pięćdziesiątych naszego wieku pojawiły się nowe "choroby cywilizacyjne", jeden z głównych badaczy ich pochodzenia tak się wypowiedział w tej kwestii:.
Większość naszej ludzkości wydaje się być niedoćwiczonai dlatego cierpi i cierpieć będzie na skutek bezczynności mięśni.
Odnosimy wrażenie, że skutki tego stanu wykraczają daleko poza zagadnienie dolegliwości bólów okolicy krzyża, że brak ruchu ujemunie wpływa na cały organizm i życie uczuciowe osobnika.
Ludzie, którzy nie mieli i nie mają okazji wybiegać się, wytańczyć lub rozwijać którąś z umiejętności ruchowych, odczuwają brak wyzwolenia motorycznego.
Wynikiem tego jest popadanie w stan stałego napięcia nerwowego...
Musimy więc dbać o to, by również i ci, którzy nie wchodzą w skład zwycięskiej drużyny, .
	Y Wyrobe*-Pawtowska W.
Rtch jako czynnik ugchowcuczg w polskich i obcych badaniach.
Wrocław-Warszawa-Kraków 1969.
Komitet Nauk Psychologicznych i Pedagogicznych PAN, s.5-104.


	lub nawet w ogóle nie wchodzą w skład jakiejkolwiek drużyny, brali udział w powszechnym życiu sportowym.
Musimy krzewić przekonanie, że minimum ćwiczeń jest tak samo potrzebne w życiu, jak witaminy.
Tak samo jak niedostatek witamin musimy uzupełniać przez dozowanie specjalnego pożywienia lub pigułek, tak samo będziemy musieli przywrócić naszemu organizmowi minimalną ilość ćwiczeń niezbędnych dla zdrowia.
Postęp cywilizacji technicznej eliminuje ruch, pracę fizyczną z naszego życia, w którym, aktywność ruchowa znajduje się w zaniku.
Musimy więc obecnie-o ironio losu-przywrócić pracę fizyczną w formie codziennych dawek, , pigułek", skoro jest to konieczne*.
Z polskich eksperymentów pedagogicznych, których celem było znalezienie optymalnych rozwiązań praktycznych w zakresie wykorzystania wychowania fizycznego dla rozwoju osobowości dziecka w wieku wczesnoszkolnym, należałoby przytoczyć wnioski końcowe z eksperymiendów przeprowadzonych w latach sześćdziesiątych i w początkach lat siedemdziesiątych w szkołach podstawowych w:Warszawie, Toruniu.
Białej Podlaskiej oraz Gdańsku i okolicy.
Dobrze prowadzone zajęcia wychowania fizycznego z nieco rozszerzoną liczbą godzin obowiązkowych zajęć WP z dziećmi:zmniejszają kłopoty wychowawcze w domu i w szkole, kształtują zdyscyplinowanie, odpowiedzialność zespołową, koleżeńskość, potrzebę porządku, dbałość o sprzęt i przybory:zmniejszają zachorowalność dzieci-a tym samym powiększają frekwencję na zajęciach w szkole (przedszkolugwpływają na wyrównanie różnic w rozwoju, a tym samym wyrównują start życiowy dzieci zaniedbanych w wychowaniu doili O WyDlotwierają drogę do tzw."dzieci trudnych":przysposabiają do pracy zespołowej, do współzawodnictwa w grupie, które jest jednym z czynników podnoszących efektywllOSCOTRCywyrabiają lepszą sprawność, odwagę, zaradność, dzielność oraz budzą wiarę we własne siłycj.
	Y Kraus M.
	Preyention of L-ow Back Pein.
	Journal of the Association for Physical and Mental Rehabilitation 1952.
	Vol.
	Nr 1.
	100.
	kształtują nawyki zdrowego i przyjemnego spędzania czasu wolnego na świeżym powietrzu:.
podnoszą wyniki nauczania nie tylko przez regenerację sił psychofizycznych dziecka, ale także przez wyostrzenie jego zmysłów, gromadzenie doświadczeń, kształtowanie refleksu, przeżywanie, eksperymentowanie i zdobywanie wiadomości o świecie.
Można zatem dznać, że wychowanie fizyczne wzmacnia zdrowie nie tylko w fizycznym, ale także w psychicznym i społecznym znaczeniu tego słowa.
Wspomniane wyżej eksperymenty potwierdziły znane już zresztą argumenty natury fizjologicznej, że dłuższe przebywanie w pomieszczeniu zamkniętym, zwłaszcza gdy przebywa w nim większa liczba osób, 'związane jest zawsze'z zanieczyszczeniem wdychanego powietrza kurzem, dwutlenkiem węgla, parą wodną i innymi gazami o podwyższonej temperaturze.
Zmienia to w sposób zasadniczy mikroklimat tego pomieszczenia, czyniąc go bardzo niekorzystnym dla zdrowia i pracy umysłowej.
Analiza powietrza przesyconego wymienionymi gazami wskazuje na znaczny ubytek tlenu, znaczne wzbogacenie dwutlenkiem węgla, nasycenie parą wodną oraz podniesienie temiperatury powietrza nawet do 3080.
W takich warunkach zmniejsza się, wydatnie przemiana gazowa, ogranicza się zdolność myślenia, a także skupienia uwagi, pogarsza się znacznie samopoczucie dziecka, występują bóle głowy, zakłócenia rytmu oddechowego, a wydajność pracy gwałtownie spada.
Trzeba przy tym zaznaczyć, że promieniowanie ciepła z ciała jest w tych warunkach wysoce utrudnione.
Ćłównąprzeszkodą jest tu wysoka temperatura i wilgotność powietrza.
Wydzielany _pot bez możliwości parowania podgrzewa ciało i przeszkadza skórze pełmć jej funkcję oddechową.
Na uwagę zasługuje spłycenie oddechu oraz zwolnienie rytmu pracy serca.
Zasadniczą zmianę przynosi dopiero opuszczenie tak skażonego mikroklimatu, zmiana pomieszczenia (najlepiej wyjście na świeże powietrze) oraz radykalna-zmiana charakteru zajęć:z umysłowe-go na rekreacyjna-sportowy.
Jest to konieczny zabieg umożliwiający podjęcie po pewnym czasie dalszej pracy polegającej na koncentracji władz psychicznych i umysłowych.
Argumenty natury psychologicznej podkreślają przyrodzoną wiekowi dziecięcemu cechę zmienności zainteresowania, głodu 101.


	ruchu i skłonności do ustawicznej zmiany rodzaju pracy,  (zabawy) .
Zaspokojenie potrzeby ruchu daje nie tylko dobre sardopoczucieoraz wzrost wydolności organizmu, ale także uśmiech, radość życia i okazy do wyładowania spiętrzonego pobudzenia.
Im młodsze dziecko, tym częściej należy stosować w czasie zajęć wstawki czy też zajęcia o lnlensywniejszym działaniu ruchowym.
Tylko częste otwieranie, sapy bezpieczeństwa"celem wyłado-wanta nagromadzonej energii może przynieść odświeżenie umysłu, chęć do pracy wymagającej skupienia i uwagi oraz radość ży.
	CIA.


	5.
	CHARAKTERYSTYKA PSYCHOFT/MCŁNEGO ROZWOJU DZIECKA W WIEKU OD 3 DO 7 LAT.
	5.1.
Młodszy wiek przedszkolny (od 3 do 4 lat)

Proporcja ciała 3-, 4-latka jest typowo dziecięca:stosunkowo duża głowa, długi tułów i krótkie kończyny.
Nogi, a zwłaszcza stopy, nie są jeszcze dobrze wykształcone, a często występujące ruchy lokomocyjne poprawiają ten stan rzeczy z roku na rok.
Dziecko w tym wieku rośnie szybko i stosunkowo mało przybiera na wadze.
Na skutek intensywnego ruchu stopniowo szczupleje:zanika tkanka tłuszczowa z poprzedniego okresu, rozwija się DIBSB DIIĘŚIIIOWB.
Według danych Janiny Pełkowskiej-Turati przeciętny wzrost dziecka 3-letniego wynosi 97 cm, a masa ciała-14, 7 kg:wzrost dziecka 4-letmego wynosi 101 cm, a masa ciała-16, 4 kg (ZO (.
Podobne dane przytacza N.
Wolański, który różnicuje te podstawowe parametry rozwoju fizycznego w zależności od płci.
Tak np.4-letni chłopcy mają 101, 27 cm wzrostu, a dziewczynki 99, 33 cną chłopcy ważą 16, 54 kg, a dziewczyniki 15, 65 kg (29 j.
Kościec dziecka 3-, 4-letniego zachowuje jeszcze konsystencję chrząstkową, albowiem proces mineralizacji daleki jest jeszcze od zakończenia.
Ilość punktów kostnienia połowy ciała, według J.
Bogdanowicza, u chłopców od 3, 5 do 4 lat wynosi 47.
1-51, 2, zaś u dziewcząt 56.
6-57.9 (Q.
Dlatego kościec jest giętki, elastyczny, a prawidłowe, fizjologiczne krzywizny kręgosłupa nie są jeszcze ostatecznie ukształtowane.
A zatem wszelkie wpływy deformujące kościec oraz jego naturalne krzywizny (a w ślad za tym i postawę ciała) są w tym wieku bardzo skuteczne.
Połączenia stawowe są nietrwałe, więzadła słabe i rozciągliwe.
Dlatego gibkość, tj.obszerność ruchów w stawach jest bardzo dobra, choć wszelka przesada w jej rozwijaniut grozi niebezpieczeństwem zwichnięć czy też skręceń.
103.


Mięśnie szkieletowe są w takim stadium intensywnego rozwoju, które nie pozwala obciążać je zbyt wielkim wysiłkiem o charakterze trwałym i monotonnym, zwłaszcza gdy chodzi o pracę statyczną.
Wszelkie pnróby rozwijania motoryczności w biegu długim powinny być stosowane z dużą ostrożnością, z uwzględnieniem zasady stopniowania wysiłku (dłuższe przebiegł, zabawy bieżne o dłuższym czasie trwania, marszobiegi itp) .
Płuca i serce pracują intensywnie, lecz nieekonomicznie.
Częstotliwość oddechu u 3-latka wynosi około 30, a u osobnika dorosłego około 16 oddechów na minutę.
Pojemniość oddechu dziecka 93 cm', pojemność minutowa 2900 cm'zaś u dorosłego 6150 cm*.
Oddech jest więc płytki i dlatego musi być częsty, aby zaspokoić zapotrzebowanie tlenowe organizmu zaangażowanego w ruch o znacznej intensywności.
Podobnie pracuje serce, które w spoczynku wykonuje 90-110 uderzeń na minutę, gdy u dorosłego 6080 uderzeń.
Duży przekrój naczyń krwionośnych, krótki obieg krwi, mała pojemność serca oraz dość słaby jeszcze mięsień sercowy-wszystko to sprawia, że serce pracuje szybko, mało ekonomicznie i nie jest zdolne do długotrwałego wysiłku.
Intensywny wysiłek powoduje wzmożenie teina do około 200 uderzeń na minutę, a średni wysiłek-w granicach 140-160.
Takie parametry powińmy występować na zajęciach wychowania fizycznego w tej grupie wieku.
Układ nerwowy jest niedojrzały i działa jeszcze dość niesprawnie.
Główną tego przyczyną jest słabo zaawansowany proces myelmizacji włókien nerwowych, a w związku z tym indukcyjny wpływ pobudzonych w danej chwili ośrodków na sąsiednie obszary.
W wyniku, promieniowania" (irradiacji) procesów pobudzania i hamowania na głębiej leżące skupiska neuronowe, ruchy dziecka są rozrzutne, mało precyzyjne, totalne: występuje również brak koordynacji, co powoduje trudności w pisaniu, sznurowaniu bucików, posługiwaniu się przyborami do jedzenia oraz w wykonywaniu dwóch czynności na raz (np.rozwijanie cukierka w chodzie lub biegu) .
Marta Przełącznikowa podkreśla dużą rolę, jaką odgrywają w funkcjonowaniu organizmu dziecka węzły limfatyczne chroniące ustrój przed inwazją drobnoustrojów Z uwagi na to, że krew nie ma jeszcze dostatecznej ilości ciał odpornościowych (limfocytów) 104.
	węzły limfatyczne przejmują w dużej mierze rolę obronną.
Przyrost układu limfatycznego jest u dziecka w omawianym wieku przyczyną częstych schorzeń górnych dróg oddechowych.


5.2.
Średni wiek przedszkolny (od 5 do 6 lat)

Wiek od 5 do 6, lat charakteryzuje się znacznym postępem w rozwoju i wzmocnieniu organizmu.
O ile w poprzednim okresie tem-po zmian rozwojowych było umiarkowane, to między czwartym a piątym rokiem występuje wyraźne nasilenie tych zmian: kościec wykazuje szybsze tempo mineralizacji.
Liczba punktów kostnienia u chłopców od 4, 5 do 5 lat wynosi 59, 9-61, 5: u dziewcząt na-tomiast znacznie więcej.
Wskazuje to na szybsze tempo dojrzałości szkieletowej u dziewcząt niż u chłopców.
Okres ten zapoczątkowuje wyrzynanie się zębów stałych oraz większą stabilizację naturalnych krzywizn kręgosłupa, który jednak w dalszym ciągu podatny jest na deformacje.
Wzmacniająca struktura budowy kośćca oraz coraz silniejsze mięśnie szkieletowe pozwalają na rozwijanie coraz lepszej wytrzymałości i siły.
Budowa ciała staje się bardziej smnukła (zanika tkanka tłuszczowa) , bardziej proporcjonalne wymiary poszczególnych odcinków czynią sylw etkę 5-, ó-latka bardziej smukłą, chłopięcą.
Przy czynią się do tego wydłużenie kończyn i szyi: wielkość głowy po zostaje niemal taka sanna.
Między piątym a siódmym rokiem życia chłopcy stają się pełniejsi na skutek większego przyrostu masy ciała.
Według N.
Wolańskiego wzrost i masa ciała dzieci w wieku od 5 do 6 lat przedstawia się następująco:

Wiek
w latach)
Chłopcy
Dziewczęta

Wzrost
(w cm)
Masa ciała
(w kg)
Wzrost
(w cm)
Masa ciała
(w kg)
5
6
106,71
113,35
18,01
20,35
107,21
112,71
17,91
20,04

	105.

Dzieci z wielkich aglomeracji, a zwłaszcza z Warszawy, odznaczają się wyższymi wskaźnikami w obu tych cechach i to w każdym niemal okresie wieku przedszkolnego.
Przeciętne dziecko wiglkomiejskie w wieku od 6 do 7 lat jest o około 4 cm wyższe i około 2 kg cięższe niż wiejskie, które jest zwykle gorzej odżywiane i mniej starannie pielęgnowane" (Zł (.
S.
Moliere zwraca uwagę na zjawisko ustalania się naturalnych krzywizn kręgosłupa, przy czym u dzieci miejskich znacznie częściej występuje skolioza i płaskostopie niż u dzieci wiejskich.
Mięśnie szkieletowe wydatnie wzmacniają się, układ mięśniowy traci podściółkę tłuszczową na rzecz powiększania się masy mięśni, na skutek czego dziecko zdolne jest do dokonywania coraz większych, wysiłków siłowych i wytrzymałościowych, przy czym preferowana powinna być praca dynamiczna nad statyczną.
Jakkolwiek ilość włókien mięśniowych wzrasta nieznacznie, to jednak masa mięśniowa wzrasta od niemowlęctwa B-krotnic, a masa mięśni dziecka wstępującego do szkoły sięga Zł.
Z'w masy ciała dorosłego człowieka.
Tkanki i zespoły mięśniowe zyskują na sile i elastyczności, przede wszystkim dzięki dużej ruchliwości.
dziecka i coraz większym jego zainteresowaniom wynikiem sportowym (chłopcy) .
Większa pojemuność płuc sprawia, że oddechy stają się głębsze, a rytm oddechowy wolniejszy.
Układ oddechowy pracuje ekonollllCZlllj.
Dość znacznie powiększa się masa mięśnia sercowego:skurcze są silniejsze, pojemność wyrzu (owa serca większa, na skutek czego rytm serca ulega stopniowemu zwolnieniu, a skurcze stają się silniejsze.
Dzięki temu dziecko zdolne jest do większego wysiłku.
Układ nerwowy działa sprawniej:poprawia się dokładność ruchów oraz koordynacja dzięki postępowi procesu myelinizacjitkanek nerwowych, a w ślad za tym pojawia się bogactwo różnych form ruchu.
Pochodzi ono z procesu dysocjacji (rozkładu nabytych już i wrodzonych ruchów) oraz asocjacji, 11, łączenia elementów prostych w coraz to nowe, wzbogacane struktury ruchu.
Według J.
Pełkowskiej-TuraU dziecko w omawianym wieku, jest bardziej odporne na zachorowania, a choroby, na które zapa.
	106.
	ga-mają lżejszy przebieg.
Charakterystyczne jest, iż wśród dzieci wiejskich zapadalność chorobową obserwuje się dwukrotnie częściej, a przy tym silniej zaznaczony jest wpływ przebytej choroby.


5.3.
Wiek osiągania dojrzałości szkolnej oraz rozpoczęcie nauki w szkole (7 lat) 

Dziecko w okresie osiągania dojrzałości szkolnej przybiera coraz bardziej postać chłopięcą, charakteryzującą się proporcjami ciała zbliżonymi do osobników w wieku młodzieńczym.
Tułów powoli przyjmuje bardziej trójkątny kształt, kończyny wydłużają się, klatka piersiowa ulega spłaszczeniu, kręgosłup charakteryzuje się dużą kifozą, a miednica jest średnio nachylona.
Zresztą w sylwetce chłopców i dziewcząt zaczynają się zaznaczać pewne różnice.
Zmienia się powoli wielkość i kształt kości, a zwłaszcza ich struktura:tracą wodę, wzbogacają się w tłuszcze i substancje organiczne.
Ossyfikacja szkieletu pozwala mu spełniać szersze niż dotąd zadania i funkcje:lepiej chroni on narządy wewnętrzne przed wstrząsami i urazami oraz utrzymuje we właściwym położeniu względem siebie poszczególne fragmenty ciała.
Tkanka kostna jest elastyczna, żywotna, łatwo się regeneruje, toteż złamania zdarzają się w tym wieku rzadko, a jeżeli to nastąpi, kość szybko się zasklepia i zrasta, nie pozostawiając na ogół śladów uszkodzenia.
Kościec jest nadal wrażliwy na wszelkie wpływy deformacyjne, co powinno uczulić rodziców i wychowawców na usuwanie przyczyn powstawania wad postawy ciała.
Układ mięśniowy stopniowo wzmacnia się i krzepnie:powiększa się masa mięśni, przy czym włókna mięśniowe tracą kształt wrzecionowaty, tak charakterystyczny dla małego dziecka, grubieją i w miarę rozwoju rośnie liczba elemientów kurczliwych, co znakomicie podnosi ich sprawność.
Toteż w tym wieku możemy śmiało podwyższyć stopień trudności w zakresie ćwiczeń (czynności) wymagających siły.
Ogólnie można powiedzieć, iż rozwój fizyczny dziecka wstępującego do szkoły charakteryzuje się szybkim wzrastaniem.
	107.


	wzwyż przy jednoczesnym słabymi przyroście na wadze.
Parametry tych dwóch głównych wskaźników rozwoju bilogieznego różnią się w zależności od płci oraz stopnia zurbanizowania środowiska, w którym dziecko wzrasta.
Według badań Romana Trześniowskiegoz 1979 r. (wyniki te nie zostały jeszcze opublikowane) *współzależności te znajdują wyraz w liczbach porównujących wzrost i masę ciała chłopców i dziewcząt 7,5-letnich:

Płeć
Chłopcy
Dziewczęta
Środowisko
Miasto
Gmina-Miasto
Gmina
Wieś
Miasto
Gmina-Miasto
Gmina
Wieś
Wzrost (w cm)
125,68
125,14
124,44
123,81
124,80
123,92
123,23
121,76
Masa ciała (w kg)
25,55
25,14
24,68
24,35
24,79
24,28
24,12
23,74

	A zatem chłopcy rozpoczynający naukę w szkole są wyżsi i ciężsi od swych koleżanek w tym samym wieku.
To samo można powiedzieć o dzieciach miejskich w stosunku do dzieci wiejskich.
Narządy wewnętrzne wykazują coraz lepszą sprawność funkcjonalną.
Choć pojemność serca jest w dalszym ciągu niewielka, a mięsień sercowy nie nabrał jeszcze odpowiedniej masy (a zatem i mocy) , to jednak układ krążenia pracuje w dość dobrych warunkach.
Sprzyja to sprawnemu funkcjonowaniu tego układu.
Mięsień sercowy musi rekompensować swoje niedomogi zwiększoną częstotliwością skurczów, aby dostarczyć tkankom odpowiednie ilości tlenu i składników odżywczych.
Dzięki temu ilość przetłaczanej przez serce krwi (w przeliczeniu na I minutę i na I kg masy ciała) jest nawet większa niż u człowieka dorosłego.
Jest to zrozumiałe, biorąc pod uwagę niepohamowaną ruchliwość dziecka, a w związku z tymi zwiększone potrzeby energetyczne.
Układ oddechowy wykazuje zmiany w związku ze stopniowym rozrostem ciała oraz zwiększaniem zapotrzebowania-na.
	u Polsce.
	Warszawa 1980 (maszynopis Coslępniony auorowi niniejszej pracy do wykorzystania) .
	den.
	Kierunek tych zmian określa J.
Bogdanowicz następująco:1) zwalnia się liczba oddechów, 2) pogłębia się oddech, 3) maleje w stosunku do masy ciała (na I kg masy) przemiana podstawowej materii, minutowa pojemność płuc, minutowa wentylacja pęcherzyków-utrzymując mimo to ostatecznie pełną równowagę w procesie utleniania (2, s.
631.
Zbyt mała w omawianym wieku pojemność oddechowa płuc-w stosunku do dorosłych-powoduje intensywną pracę tego organu.
Aby pokryć pełne zapotrzebowanie na tlen-liczba oddechów na minutę u dziecka 7-letniego wynosi około 24, gdy ddorosłego około 16.
Rozwój układu nerwowego przejawia się w coraz to lepszym koordynowaniu działania innych układów i funkcji organizmu.
Rozwój mózgowia i całego układu przebiega bardziej w kategoriach jakościowych niż ilościowych.
Gdy masa ciała powiększa się w okresie rozwoju człowieka 3 l-krotnic, to masa mózgowia tylko*_*-krotnic, przy czynni największy rozrost tego organu przypada na okres płodowy.
Już w szóstymi roku życia masa mózgu osiąga parametry zbliżone do mózgu człowieka dorosłego.
Procesy różnicowania komórek nerwowych oraz obszaru'poszczególnych pól są niemal zakończone około ósmego roku życia.
Jakościowe zmiany w układzie nerwowym polegają głównie na myelmizacji włókien oraz na rozwoju i doskonaleniu funkcji "analizatorów", tj.narządów zmysłu, dróg nerwowych prowadzących od tych narządów do mózgu oraz funkcji odpowiednich ośrodków w centralnym układzie nerwowym.
Doskonalenie funkcji odbiorczych, informujących ustrój o wszelkich zmianach zachodzących w otaczającym środowisku, obserwowanych u dzieci, wiąże się _przede wszystkim z dojrzewaniem ośrodków sensorycznych (zmysłowych) w centralnym układzie nerwowym oraz z bogacącym się doświadczeniem osobistym, które doprowadza do rozróżniania subtelnych bodźców, do symtezyrzeczywistości i uświadomienia sobie sytuacji w zmieniającym się świecie.
Te same zmiany rozwojowe przyczyniają się do coraz bardziej celowych odpowiedzi organizmu na bodźce środowiska.
Trzeba dodać, że, celowe odpowiedzi organizmu"oznaczają przede wszystkim odpowiedzi motoryczne o bardziej skoordyno.
	109.


	wanym charakterze działalności docelowej, refleksyjnej, elimunującejw coraz większym stopniu niepotrzebne napięcia, przyruchy (synkinezje) , tak charakterystyczne w przyswajaniu umiejętności ruchowych.
Oznacza lo, iż także w zakresie koordynacji nerwowo-ruchowej, szybkiej orientacji (refleksu) i kształtowaniu pożytecznych stereotypów ruchowych o zasadniczym znaczeniu w życiu, w rekreacji ruchowej i sporcie, będziemy stawiać naszym wychowankom większe niż dotąd wymagania.


	i.
	PROBLEMATYKA ROZWOJU MOTORYCZNOGO I SPRAWNOŚCI DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM.
	6.
1.
Charakterystyka motoryki dziecka w wieku przedszkolnym

Doskonalenie motoryki i sprawności fizycznej odbywa się nie tylko przez wzmocnienie siły i elastyczności zespołów mięśniowych przy jednoczesnym krzepnięciu kośćca, lecz przede wszystkim przez stopniowe zmiany jakościowe zachodzące w układzie nerwowym.
Funkcjonalne powiązania czuciowych i ruchowych komórek nerwowych (tzw.receptorów i efektorów) , jak również korygujące wpływy pochodzące z ośrodków podkorowych sprawiają, że wykonywane ruchy, jako odpowiedź na pobudzenia, stają się coraz bardziej docelowe, ekonomiczne i precyzyjne.
Motorycznośćdziecka w wieku dojrzałości szkolnej i w okresie wczesnoszkomymstaje się coraz muniej rozrzutna, totalna i fantazyjna, a coraz bardziej posłuszna woli dziecka, refleksyjna i skoordynowana.
Dla zrozumienia mechanizmów fizjologicznych związanych z rozwojem motoryczności trzeba dodać, że każdy ruch jest efektem wielu przemian towarzyszących pobudzeniu.
Przemiany te mają charakter impulsów elektrycznych oraz zjawisk chemicznych aktywizujących ośrodki kory mózgowej.
U dziecka zaznaczają się szczególnie mocno procesy pobudzenia, indukcyjny wpływ pobudzanych w danej chwili ośrodków na sąsiednie obszary oraz promieniowanie (irradiację) tych procesów pobudzających głębiej leżące skupiska neuronowe.
Zjawisko to tłumaczy się słabo jeszcze zaawansowanym procesem myelmizacjiwłókien neuronowych.
Efektem tego jest wprowadzanie w ruch wielkich zespołów mięśniowych.
Dlatego mówimy o ruchu totalnym dziecka oraz o tzw., synkinezjach", tj.przyruehach i napięciach zbędnych, które trzeba w toku ćwiczeń eliminować celem nabyeia dla danego ruchu precyzji, lekkości i płynności.
Motoryka dziecka w wieku od 3 do 4 lat wchodzi na dalszy III.


	etap rozwoju zapoczątkowanego w wychowaniu domowym.
Dziecko ma już opanowane podstawowe, codzienne ruchy chodu, biegu, podskoków, wspinania oraz rzutu, ale tylko w elementarnej formie.
Na dalszym etapie rozwoju zachodzi intensywny proces zmierzający do doskonalenia ruchów, do zwiększania ich stabilizacji i koordynacji.
Toteż stopniowo zanika nieporadność ruchowa.
Dziecko w coraz większej mierze może wykonywać nie tylko odwzorowywane ruchy, ale także i takie, 'które zostały określone słownie, a nawet trudniejsze zadania ruchowe wymagające przemyślenia i umiejętności przyswojonych wcześniej.
Dziecko 4-, 5-letnie potrafi już biegać, podskakiwać, wspinać się na drabinkę z większą niż dotąd pewnością, wytrzymywać postawę równoważną we wspięciu, podskakiwać na jednej nodze wzdłuż nakreślonej linii, nawinąć nitkę na motek, posługując się obiema rękami włożyć do pudełka kilkanaście zapałek, w chodzie i biegu przyspieszać i zwalniać, maszerować akcentując krok klaskaniem lub tupaniem, łączyć chód z noszeniern, popychaniem czy toczeniem (piłki) , z przekraczaniem rozłożonych przyborów, z omijaniem przeszkód, czworakowaniemi i podskokami.
Jednak zakres łączenia wielu elementów ruchu jest znacznie ograniczony, np.łączenia chodu ze śpiewem, biegu z rzutem lub skokami itp.
Trudności te pochodzą stąd, że dziecko w tym wieku pochłonięte jest samym działaniem, a nie celem lub wynikiem swej działalności.
Lubi ono wzbudzać zainteresowanie swymi "sztuczkami", a także pragnie podziwu i pochwały.
Uznanie innych jest dla niego impulsem do dalszego działania na jeszcze wyższym stopniu, sztuki ruchu".
Posługiwanie się przyborami, manipulowanie nimi, sprawia mu dużą radość.
Z podobnym upodobaniem wspina się i przeplata na przyrządach, pokonuje przeszkody przełażeniem lub, przerzucaniem ciała na drugą stronę, bawi się na czworakach z toczeniem ciała i pełzaniem.
Ćwiczenia te mają dla dzieci 3-, 4-letnich szczególną wartość albowiem angażują i wzmacniają zespoły mięśniowe odpowiedzialne za prawidłową postawę ciała.
Nie wystarczy jednak charaktery sJyka jakościowej strony motorycznościdziecka.
Warto zapoznać się także ze stroną ilościową, tj, z wymkami (normami) w zakresie podstawowych czynności naturalnych, użytkowych, jak:bieg, skok, rzut na'odległość i do celu, przejście równoważne, wspinanie się itp.112.
	Bieg (szybkość) .
Zasadniczy rozwój biegu następuje wtedy, gdy dziecko ma już dobrze opanowaną i zautomatyzowaną funkjęchodzenia, tj.gdy jest w wieku przedszkolnym.
Przeprowadzone w okresie międzywojennym badania S.
Szumana (24) wykazały, że wraz z wiekiem długość kroku w biegu ulega dużym zmianom, a mianowicie:u 3-Tatków w granicach 38 cm, a u ó-Tatków-do 80 cm.
Krok staje się z wiekiem coraz bardziej równomierny, a technika biegu coraz lepsza, dzięki czemu szybkość biegu wzrasta w sposób znaczący.
Gdy chodzi o koordynację pracy ramion i nóg, to według Goryniewskiej i łykowej występuje ona:u dzieci 3-letnich w 3 O'%, u dzieci 4-letnich w 7 O-75'%.
u dzieci 7-letnich w BO-BO%r.
Charakterystyczne cechy biegu dziecka 3-letniego:prosty tułów, nieznaczne wahadłowe ruchy wyprostowanych w łokciach ramion, niskie unoszenie kolan.
Z postępem wieku wszystkie te cechy obniżające szybkość biegu ustępują miejsca typowym cechom dobrze technicznie opanowanego biegu.
Ważne jest dla szybkości również i to, że dziecko 3-, '4-letnie ma wydłużoną reakcję na sygnał startu oraz charakteryzuje się brakiem motywacji do rozwijania pełnej szybkości do końca wyznaczonego (krótkiego zazwyczaj) dystansu.
Dlatego stosuje się dla młodszych dzieci przedszkolnych bieg do cukierka lub czekoladki ze startu lotnego tak, aby cały dystnas biegu na dystansie 20 m obejmował np.25 m (start 3 m przed linią startu i przebiegnięcie 2 m za linią mety) .
Badania udowodmły, że dla dzieci 3-, 4-letnich należy stosować bieg krótki (sprawdzający szybkość) na dystansie 20 m, a dla dzieci 5-, 7-letnich 30 m.
A oto normy (według M.
Gniewkowskiej i S.
Moliere) dla dzieci od 3, 5 do 6, 5 lat na dystansie 20 m [11].

Wiek (w latach)
Chłopcy (wyniki w s)
Dziewczęta (wyniki w s)
3,5
4,5
5,5
6,5
7,14
5,96
4,66
4.56
7,1
6,22
5,31
4,68

113.


	Z tabeli wynika, że jakkolwiek chłopcy wykazują z postępem wieku lepsze parametry szybkości niż rówieśniczki, to jednak różnice te są statystycznie nieistotne.
Podobnie zbliżone wyniki uzyskują dzieci z ośrodków wiekomiejskich, małomiasteczkowych i wiejskich.
Oznacza to, że bieg, jako spontaniczna i naturalna forma ruchu, stosowany jest najczęściej przez wszystkie dzieci, niezależnie od regionów i środowisk, nie wykazując istotnych różnie jakościowych i ilościowych.
Skok (moc) .
Zarówno skok w dal, jak i wzwyż są czynnościami technicznie skomplikowanymi, wymagającymi dużej koncentracji.
Skok wzwyż jest dla dzieci przedszkolnych tak trudny do opanowania, że został on w badaniach zaniechany.
Skoncentrowano się jedynie na skoku w dal z miejsca i z rozbiegu.
Aby wyegzekwować maksymalną długość skoku, należy nadać mu formę zadania ruchowego, np.skok przez narysowaną rzeczkę, czy też skok przez rów.
Dziecko może odbić się z dowolnego DUBjSCB.
Dla dzieci w wieku od 6 do 7 lat, które są już zainteresowane wynikiem i mają ambicje sportowe, tego rodzaju, fabuła" (S:oęąrzez rzeczkę) nie jest potrzebna, gdyż i tak będą się starały skoczyć jak najdalej.
U 3-, 4-Tatków rozbieg jest zazwyczaj wolny, na całych stopach, bez znaczniejszego unoszenia kolan, z ramionami opuszczonymi w dół.
Odbicie jest tak słabo zaznaczone, że niekiedy trudno rozróżnić sarn skok od dłuższego kroku.
Brak zdecydowanego momentu odbicia wskazuje nie Ęlko na trudności wolicjonalne, ale również na słabą koordynację nerwowo-ruchową i słabą mus, kulaturę.
Przypuszczalnie główną rolę grają tu jednak względy natury psychicznej polegające na tym, że dziecku trudno powziąć decyzję co do miejsca i czasu odbicia w biegu.
W ciągu kilku lat pobytu w przedszkolu technika skoku w dal z rozbiegu bardzo się poprawia:stopniowo kolana w czasie rozbiegu unoszone są coraz wyżej, coraz lepiej zaznacza się koordynacja ruchów ramion i róg oraz daje się zauważyć coraz wyraźniej moment silniejszego odbicia.
Lądowanie następuje na nogi 114.
	ugięte.
	Toteż poprawa wyników w skoku w dal z rozbiegu jest bardzo znaczna, co ilustruje poniższa tabela:

Wiek (w latach)
Wzrost (w cni)
Różnica (w om)

Chłopcy
Dziewczęta

3,5
4,5
5,5
6,5
80,8
112,1
163,3
199.8
64,5
101,5
152,7
181.8
16,8
18,5
10,6
17, 9

	Znaczące różnice występujące w poszczególnych grupach wiekowych świadczą o tym, że czynność ta jest w dużym stopniu wyuczalna, a różnice między wynikami dziewcząt i chłopców przemawiają zdecydowanie na korzyść chłopców.
Zainteresowanie wynikiem jest u starszych dzieci duże (zwłaszcza u chłopców) , podobnie jak i ambicja okazania się lepszym od innych.
I (je występują natomiast istotne różnice w wynikach dzieci z różnych środowisk.
Średnie roczne przyrosty wyników w skoku w dal są najwyższe u dzieci w wieku od 4 do 5 lat (od 42, 4-49, 6 cm) , co świadczy o dużej dynamice rozwoju szybkości i mocy w tym właśnie wieku.
Rzut na odległość (siła) .
Jest to konkurencja o tyle trudna, że wymaga nie tylko rozmachu ramienia we współpracy z tułowienii nogami, ale także umiejętności otworzenia dłoni i wypuszczenia rzuconego przedmiotu we właściwym momencie.
Decydują tu trzy cechy:siła, szybkość i koordynacja.
W wykonaniu ruchu rzutu przez 3-, 4-latków zaangażowane jest głównie przedramię (wyprost ramienia w stawie łokciowym) bez v spółpracy z tułowiem i kończyniami dolnymi.
Z biegiem lat przedszkolnych zmiany występują w dwóch kierunkach:a) jakościowym-w zróżnicowaniu sposobów rzutu na dolny, górny i półgórny, w przyjmow aniu różnych pozycji wyjściowych do rzutu (przodem lub bokiem do kierunku rzutu) oraz w coraz wyraźniejszym występowaniu poszczególnych faz rzutu (przed mach, zamach i wyrzutkb) ilościowym-w postępie uzyskanych wyników wymierlli.


	nych.
Zmiany te są u chłopców bardzo znaczne, zaś u dziewcząt-nieznaczne.
W czasie próby rzutu nie należy dzieciom narzucać sposobu wykonania, gdyż uzyskiwane wyniki są wówczas zwykle ĘjTSZ:.
A oto normy rzutu piłeczką tenisową chłopców i dziewcząt:.

Wiek (w latach)
Rzut
ręką
Wyniki (w m)
Różnica (w m).


Chłopcy
Dziewczęta

3,5
Prawa
Lewa
4,33
3.36
2,99
2,62
1,34
0.74
4,5
Prawa
Lewa
6,33
4,36
4,52
3,68
1,75
0.64
5,5
Prawa
Lewa
11,82
6.06
5,93
5,08
5,89
0,98
6,4
Prawa
Lewa
15,47
6.79
7,31
5,5
8,16
1,29

	Z tabeli wynika, że przewaga chłopców w tej konkurencji wzrasta z postępem czasu Mają oni w wieku 6, 5 lat-w rzucie prawą ręką wynik dwukrotnie lepszy od dziewcząt.
Podane normy świadczą również o wybitnej przewadze praworęczności nad leworęcznością w populacji przedszkolnej.
Duży skok wyników w rzucie prawą ręką chłopców nastąpił w wieku od 4, 5 do 5, 5 lat.
Rzut do celu (koordynacja) Rzut ten wymaga znacznie większej koordynacji oka i ręki oraz koncentarcji niż rzut na odległość.
Badania wykazały, że najlepszą odległością czuta do celu dla dzieci 3-, 4-letnich jest 1, 5 m, ponieważ z odległości np.'2 mdzieci często nie mogły dorzucić do tarczy.
Tarcza z dworna koła-mi współśrodkowymi:o promieniu 36 cm i otworze o promieniu 18 cm, po środku, powinna siać na stojaku na takiej wysokości, aby środkowy otwór był wzniesiony na wysokość głowy dziecka.
Celem dokonania oceny trafności rzutu ustala się punktacy, 1102 pkt za rzut w otwór.
I pkt za rzut w tarczę.
O pkt za rzut poza tarczę.
116.
	1, 5 m 2, 0 rn 2, 5 rn 3, 0 ni.
	Wyniki tak ocenianych rzutów (po 3 rzuty prawą i lewą ręką) ujawniły, że:rozwój niezbędnej koordynacji i zdolności koncentarcji postępuje z wiekiem, wraz ze zwiększeniem odległości obniża się celność rzutu, chłopcy wykazują większą celność niż dziewczęta, zaznacza się wyraźnie lepsza trafność rzutów prawą ręką, największe przyrosty trafności występują w 4-tym roku żyClR, optymalne odległości do tarczy dla poszczególnych grup wieku wynoszą:dla grupy 3, 5 lat dla grupy 4, 5 lat dla grupy 5, 5 lat dla grupy 6, 5 lat nie stwierdzono istotnych różnic w wynikach dzieci pochodzących z różnych środowisk.
Przejście równoważne.
Równowaga jest złożoną funkcją, na którą składają się:czucie mięśniowe, ogólna kondycja, stopień dojrzałości systemu nerwowego, zdolności ddaptacyjne ustroju oraz sprawność narządu równowagi i analizatora wzroku.
Stwierdzono, że przy wyłączeniu analizatora wzroku trudności w utrzymywaniu równowagi znacznie się zwiększają.
Utrzymywanie równowagi na przyrządzie wzniesionym (np.:belce o szer, 6 cm, podwyższonej na wys, 20 cm) , jest znacznie trudniejsze niż na równym podłożu, ponieważ występuje wówczas lęk przez upadkiem.
Dlatego też próbę równiowagi należy rozpoczynać od wczesnego wieku przedszkolnego na belce o dł.3 m, szer, 6 cm, wys, 5 cm, początkowo położonej na podłożu, a następnie podwyższanej stopniowo do 15 cm i do 25 cm.
Dziecko po bezbłędnym przejściu na jednej wysokości przystępuje do następnej próby, aż wreszcie do trzeciej, najtrudniejszej.
Każdą próbę ocenia się na-podstawie przebytej odległości bez dotknięcia nogą podłoża.
W wykonywaniu przejścia równoważnego największe trudności mają, 3-, 4-łatki, dla których przejście po równoważni ułożonej na podłożu jest, sztuką ruchu"wykonywaną dobrze tylko 117.


	przez nieliczne dzieci.
Na ogół dzieci są w czasie przejścia równoważnego napięte, pochylone, stopy stawiają skośnie do kierunku ruchu, ramiona wzniesione w bok.
Dzieci 4-, 5-letnie wykazują już całkiem dobre opanowanie przejścia równioważnego na belce'ułożonej na podłożu, natomiast na wysokości 15 em odczuwają już wyraźny lęk.
Dzieci najstarsze (5-i ó-letnie) dobrze sobie radzą na wysokości średniej, ale na wysokości 25 cm znaczna ich część ma duże trudności i robi błędy.
I w tej konkurecji chłopcy, okazują się nieco lepsi od dziewcząt lecz różnica jest statystycznie nieistotna.
W ogóle dzieci w wieku przedszkolnym wykazują postępy także w tej konkurencji, jak i w munych umiejętnościach o charakterze statycznym, np.stanie na jednej nodze, przejście po linii narysowanej na podłodze itp.
Nawet nie ćwiczone w tym kierunku wykazują postęp w tych umiejętnościach na skutek jakiejś wrodzonej skłonności do balansowania i, sztuczek"w tymi zakresie.
Tłumaczy się to dojrzewaniem odpowiednich ośrodków korowych w mózgu.
Ogólnie rzecz biorąc, chłopcy wykazują w sprawności fizycznej lepsze wyniki niż dziewczęta, a największa dynamika przyrostu badanych cech przypada na wiek od 5 do 6 lat.
A zatem można stwierdzić, że dziecko w Ęm wieku przeżywa okres dużych możliwości motorycznych i m.in.dlatego został on nazwany "złotym wiekiem dzieciństwa".
Dziecko jest bardziej zrównoważone, opanowane i zainteresowane wynikami swojej sprawności.
Poziom sprawności w różnych środowiskach jest w wieku przedszkolnym jeszcze mało zróżnicowany.
Z analizy rozwoju poszczególnych cech motorycznych również wynika, że 5-, ó-łatki przeżywają okres tzw., skoku rozwojowego".
Charakteryzuje się on m in.szczególną zdolnością do opanowywania różnych umiejętności.
Dlatego szczególnie w tym wieku powinniśmy podwyższać wymagania w czasie zajęć wychowania fizycznego, także w zakresie siły i wytrzymałości.
Równolegle z rozwojem motorycznym obserwuje się znaczną poprawę uwagi, pamięci, a także zdolności, przedsiębiorczości, odwagi i ambicji.
Obserwuje się też skłonności do emocjonalnego przeżywania własnych sukcesów i niepowodzeń.
Krzepnięcie organizmu daje poczucie siły i własnej wartości w zakresie usprawnienia, toteż dziecko stara się wykazywać swą wyższość nad innymi, a poza 118.
	tym na zajęciach wychowania fizycznego oczekuje ćwiczeń (za dań) trudniejszych, zaczerpniętych z tematyki sportowej, która go'ekscytuje:ćwiczenia zbyt łatwe lekceważy.
Dla ó-letniego chłopca dziewczynka przestaje być pełnowartościowym partnerem w zajęciach typu sportowego, mJn, ze względu na odmienne zainteresowania oraz niższą sprawność ogólną.
Obserwuje się też u ó-latków znaczny postęp w uspołecznieniu.
Ł, atwiej potrafią zorganizować się, podjąć i przeprowadzić własne inicjatywy, coraz lepiej rozumieją potrzebę podporządkowania się, przestrzegania pewnych reguł gry, co umożliwia bardziej uporządkowaną działalność o charakterze sportowym.
Tak charaktery styczny dla dziecka egocentryzm ustępuje:dziecko jest skłonne poświęcić wiele z własnego, ja"na korzyść wspólnej, dobrej zabawy.
Jego naturalna żywotność i ruchliwość manifestuje się m 3 n.w tendencji do ćwiczeń oswajających z przyrządami (spotykanymi w warunkach naturalnych, a także specjalnie skonstruowanymi) , z wodą, do mianipulowania przyborami, do wynajdywania kryjówek, łażenia po drzewach łącznie z ulubionymi skokami w głąb, do gonitw i podchodów, które u chłopeóiwmają zawsze charakter batalistyczny (pistolety, karabiny, strzelanina itp.
Jest to najlepszy okres do przyswajania sobie umiejętności z zakresu pływania, narciarstwa, łyżwiarstwa, gry w piłkę, jazdy na rowerze, na wrotkach, biegów, rzutów i skoków.
Szczególnie chłopcy lubią się popisywać swoimi możliwościami w zakresie zwinności i opanowania przyboru.


	6.
2.
Pojęcie szkolnej dojrzałości motorycznej

Starszy wiek szkolny usposabia do zastanowienia się, czy i jak dziecko da sobie radę w szkole także w zakresie sprawności fizycznej, umiejętności i odporności na zmęczenie pracą umysłową.
Czy włączy się bez oporów, hamulców i poczucia niepełnowartośeiowoścido zabaw, gier, współzawodnictwa sportowego występującego tak często w zbiorowym życiu szkolnym?
Czy stanie się pełnowartościowym partnerem swoich rówieśników, a nawet dzieci nieco starszych od siebie?
Wiadomo bowiem, że wcześniejsze rozpoznanie braków i nie 119.


	domagań w tym zakresie oraz ich wyrównywanie przyczyni się niewątpliwie do lepszego startu szkolnego.
Na tym tle zrodził się problem szkolnej dojrzałości motorycznej.
S.
Szuman określa ja jako "osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwym i podalnym na systematyczne nauczanie w klasie pierwszej szkoły podstawowej" (ZQ.
Nas interesuje, głównie dojrzałość motoryczna, toteż bliższą tym zagadnieniom jest wypowiedź amerykańskiego psychologa E.
8.
Hurlock, która twierdzi, że "dziecko, którego rozwój motoryczny pozwala na współzawodniczenie z rówieśnikami na terenie szkoły, będzie zadowolone i lepiej się będzie czuło w szkole niż dziecko, którego rozwój motoryczny jest opóźniony i którego ruchy są powolne, niezręczne i niepewne" (16, s.ZIQ, /gadzając się w całej pełni z opinią E.
8.
Hurlock, polscy teoretycy i praktycy starali się znaleźć odpowiedni sposób określenia, pomiaru i oceny takiego sianu rozwoju motorycznego dziecka, który stawiałby mu możliwie trafne prognozy radzenia sobie w pierwszym roku nauki szkolnej.
-Dojrzałość motoryczna ma zatem oznaczać taki stan kondycji fizycznej i sprawności ruchowej, który pozwoli dziecku na łatwe sprostanie wymaganiom szkoły w zakresie różnych sytuacji, obowiązków oraz życia rekreacyjna-sportowego, a także obowiązków przed jakimi stanie dziecko w pierwszym roku nauki szkolnej.
A wiemy, że przejście dziecka w swoistą atmosferę, dyscyplinę i wymagania szkoły jest trudną próbą zarówno w zakresie kultury fizycznej, jak i w zakresie sprawności władz psychicznych i intelektualnych.
Sytuacja komplikuje się tym bardziej, jeżeli stwierdzimy, że sprawność ruchowa ma podwójne znaczenie:sprawności użytkowej, zdeterminowaniej rozwojem ruchów manipulacyjnych i prasyjnych (umiejętności samoobsługi, posługiwania się narzędziami codziennego użytku, samodzielnego ubierania i mycia się itp) , sprawności ruchowej wywodzącej się z ruchów swobodnych, sportowych oraz z wielu innych ruchów występujących w różnych sytuacjach i w zadaniach ruchowych inspirowanych przez teren, przyrządy, przybory.
Badając zatem szkolną dojrzałość motoryczną, trzeba uwzglęlZO.
	dnie obie nie mniej ważne rodzaje sprawności ruchowej.
Metody (sposoby) oceny szkolnej dojrzałości motorycznej są różnorakie.
Zagadnienie to omówione jest dokładniej w artykule M.
Gniewkowskiej'.


	6.
3.
Czynniki wpływające na rozwój umiejętności i sprawności ruchowej

Podobnie jak inne dziedziny rozwoju ontogenetycznego, tak i rozwój umiejętności i sprawności ruchowej jest zdeterminowany genetycznie, pozostawiając jednak pewne pole modelującego oddziaływania wpływom środowiskowym.
W omawianej dziedzinie trudno jest wyodrębnić to, co jest dziedziczone, od tego co nabyte, ale nie ulega wątpliwości, że natura pozostawiła środowisku znaczne pole manewru w tej dziedzinie.
Wydaje się, że do najbardziej genetycznie uwarunkowanych cech należą:cechy budowy ciała, sprawność zmysłów, tempera-.
ment, uzdolnienia ruchowe.
Cechy te mają wpływ na sprawność ruchową oraz nabywanie umiejęlności, ale wiele możliwości modelującego i stymulującego-oddziaływania natura pozostawiła wpływom środowiska, a głównie ćwiczeniom ruchowym.
Jak twierdzi E.
8.
Hurlock, , rozwój właściwości fizycznych i, umysłowych jest częściowo wynikiem dojrzewania tych właściwości, a częściowo wynikiem ćwiczeń i doświadczeń" (łój.
Masa mózgu dziecka 7-letniego wynosi 90%masy mózgu człowieka dorosłego.
A zatem ilość substancji mózgowia niemal dorówmujeosobnikowi dorosłemu.
Sekret powodzenia motorycznego tkwi w dojrzewaniu ośrodków motorycznych, a jest ono możliwe tylko przez ćwiczenie, nabywanie doświadczeń ruchowych i opanowywanie techniki ruchu.
Dojrzałość ośrodków motorycznych i ćwiczenie, to dwa ściśle skorelowane ze sobą czynniki, które w ostatecznym bilansie decydują o sprawności i poziomie nabytych umiejętności.
Bez odpowiednio dojrzałego centralnego systemu.
	Materiały do nauczania psychologii,  (red.
	1.Wołoszynowa) , seria 11.
	Psychologia rozwojowa, ugchouaucza i społeczna.
	Tom 1, PWN.
	Warszawa 1969:s.227-274.
	121.


	nerwowego nie może być mowy o dobrej sprawności i umiejętnościach i odwrotnie:bez ćwiczenia nie można wpływać skutecznie na dojrzewanie centralnego systemu nerwowego.
Stąd wniosek, że powinniśmy zrobić wiele w kierunku zapewnienia dziecku takich warunków, aby mogło zdobyć możliwie największy zasób doświadczeń ruchowych, 54 one bowiemi podwaliną, na której można budować coraz to wyższy stopień umiejętności i sprawności ruchowej.
Warunki środowiskowe oraz umiejętne kierowanie procesem rozwoju motoryczności, to dwa zasadnicze czynniki determinujące ten rozwój.
Chodzi tu głównie o rodzinę i przedszkole (a zatem i o nauczyciela) , a także o nieformalne grupy dziecięce, w których dziecko najczęściej spędza czas wolny.
Rodzice i personel pedagogiczny powinni dawać dobre wzory, pogłębiać motywacje do działalności ruchowej, uczyć i zachęcać przez podsuwanie odpowiednich przyborów, sprzętu sportowego oraz umożliwiać dziecku kontakty z terenem, wodą, lodem, śniegiem, gdzie dziecko może eksperymentować, doświadczać, podpatrywać i uczyć się nowych form ruchu rekreacyjna-sportowego.
Rodzina, wychowawca powinuni orientować się, kiedy należy rozpocząć i w jakim tempie prowadzić naukę nowych czynności sportowych, aby nie przeoczyć najlepszej po temu okazji, gdy dziecko odpowiednio dojrzało do nauki nowych dyscyplin sportowych, do opanowania nowych umiejętności.
Jest rzeczą oczywistą, że wszyslko to powinno się dziać w pełnym zdrowiu dziecka, przy dobrym odżywianiu i opiece.
Zdrowie jednak nie rodzi się w zaciszu domowym, wśród komfortu cywilizacyjnego, w zurbanizowanych warunkach miast i większych aglomeracji przemysłowych.
Rodzi się ono w ruchu, na powietrzu, w słońcu, w kontakcie z naturą, która wzmacnia siły witalne ustroju, daje odprężenie i radość życia.


	6.
4.
Przyczyny zmniejszonej sprawności ruchowej niektórych dzieci 8

W procesie rozwoju motoryczności obserwujemy nieraz duże zróżnicowanie wśród dzieci w tym samym wieku:jedne są wyjątkowo ruchliwe, zdalnie ruchowo i bardzo sprawne, a inne nie wykonują łatwych zadań ruchowych lub też wykonują je z dużym wysiłkiem Przyczyny tych zjawisk możemy podzielić na cztery gruPYDo pierwszej grupy zaliczamy wyraźne schorzenia lub uszkodzenia ośrodków ego układu nerwów ego.
Mogą one manifestować się w obrębie pojedynczych aktów ruchowych, np.niewłaściwy chwyt i posługiwanie się przedmiotami codziennego użytku, trudności w przeciwstawianiu kciuka palcowi wskazującemu, które uniemożliwiają np.posługiwanie się ołówkiem itp.
Zaburzenia te pochodzą z mikrozaburzeń funkcji układu piramidalnego.
Innym rodzajem niedomogów w tej grupie są zaburzenia płynności i koordynacji ruchów.
Dziecko wykonuje wprawdzie poszczególne akty ruchowe, nie potrafi ich jednak powiązać w całą czynność wykonaną płynmie i w sposób skoordynowany.
Wygląda to tak, jakby każda grupa mięśniowa lub fragment ciała pracował osobno, niezależnie od reszty ciała.
Zaburzenia takie mogą występować np.w czynnościach manualnych, lokomocyjnych, w utrzymywaniu równowagi przy zmianach pozycji itp.
Tę grupę symptomów można traktować jako mikroobjawy uszkodzenia układu pozapiramidalnego.
Obniżają one znacznie, a niekiedy uniemożliwiają poprawne wykonanie pewnych stereotypów ruchowych głównie zaś tych, które mają zastosowanie w sporcie:łyżwiarstwie, narciarstwie, grach w piłkę, jeździe na rowerze, pływaniu I 111.
Innym objawem zaburzeń rozwoju ruchowego z tej grupy jest obniżenie precyzji ruchów docelowych, przy jednocześnie występujących napięciach mięśniowych i synkinezjach (przyruchach) .
Występowanie synkinezji jest u dziecka, a nawet u dorosłych, zła.
	Zcburzenid psgchoruchowego rozwoju dziecka.
	Zagadnienia wybrane.
	Warszawa 1863.
	Nasza Księgarnia.
	123.


	wiskiem normalnym i fizjologicznie uzasadnionym.
Jednak w tym przypadku mówimy o takich napięciach i przyruchach, które znacznie odbiegają od normy i długo się utrzymują (trudno je wyeliminować przez ćwiczenie) .
Dzieci z takimi zaburzeniami są jakby stale napięte, 'a ich ruchy są sztywne i kanciaste.
W krańcowych przypadkach tzw."paratonii" (wzmożony tomus mięśniowy) dziecko nie może rozluźnić mięśni niezaangażowanych bezpośrednio w danej czynności.
Do drugiej grupy zaburzeń należą:opóźnienie rozwoju ruchowego, debilizm ruchowy i ruchowa niezręczność.
Opóźnienie raz woju ruchowego charakteryzuje się brakiem precyzji i koordynacji ruchowej oraz wyraźnie występującymi synkinezjami.
U jednych dzieci opóźnienie może manifestować się w nadmiernej ruchliwości, która jest chaotyczna, nieskoordynowana, -nie prowadzi do wykonania zamierzonego zadania, lecz stwarza gąszcz ruchów dodatkowych, zbędnych.
Inne dzieci sprawiają wrażenie powolnych, ospałych, rozlazłych, przy czym także wykazujących trudności w wykonywaniu konkretnych zadań ruchowych.
Bardzo często dzieci upośledzone umysłowo wykazują jednocześnie opóźniony rozwój motoryczny, natomiast dzieci umysłowo bardzo rozwinięte są zazwyczaj zdolne oraz sprawne ruchowo ponad normę.
Jeżeli objawy paratonii i synkinezji występują w bardzo dużym nasileniu, wówczas mówimy o debilizmie ruchowym.
Paratoniacharakteryzuje się niemożnością działania ruchowego w rozluźnieniu mięśni nie pracujących w danej czynności.
Sprawia to, że dziecko debilne nie potrafi np.w czasie chodzenia poruszać ramionami luźno i swobodnie.
Także i osoba badająca nie może wykonać żadnego ruchu biernego kończynami dziecka:stawiają'one opór przez stałe napinanie tych mięśni, które mają być rozluźnione.
Można tu wymienić różne przykłady ruchowego zachowania się w debilizmie, np.w chodzeniu współruchy wykonywane drugą kończyną po tej samej stronie ciała (prawa noga w przód i prawa ręka w przód) , zbędne współruchy i napięcia całego ramienia, gdy właściwy ruch wykonuje dłoń:silne współruchy mięśni twarzy, gdy pracuje ręka itp.
Niezręczność ruchowa występuje u dzieci częściej niż debilizm.
Zaburzeniom ulegają tu przede wszystkim koordynacja ruchowa i ruchowo-wzrokowa.
Dzieci niezręczne ruchowo bardzo źle się czują na lekcjach wychowania fizyl 24.
	cznego i stronią od zajęć pozalekcyjnych uprawianych w gromadzie, albowiem odczuwają swą niepełnowartośeiowość w stosunku do swoich równieśników.
Toteż trzeba je zachęcać:nie można z nich kpić, ośmieszać, lecz z pełną wyrozumiałością stawiać im łatwiejsze zadania ruchowe.
Niezręczność ruchowa może przejawiać się w różny sposób:u jednych głównie w rysowaniu, wycinaniu i pracach o charakterze manualnym, np.w sznunrowaniu bucików, zapinaniu guzików itp.:u inmych występuje ona wyraźnie w gimnastyce, w czasie zajęć rekreacyjna-sportowych, kiedy to trzeba wykazać się koordynacją ruchów kończyn i tułowia (łyżwiarstwo, jazda na rowerze, pokonywanie-przeszkód, przejścia równoważne) .
Opóźnienie może być globalne, gdy ogólna sprawność ruchowa jest opóźniona lub częściowe, gdy występują trudności w pewnych tylko formach ruchu.
Może ono być też głębokie, tj.sięgające kilku lat, bądź nieznaczne, sięgające kilkunastu miesięcy.
W każdym przypadku należy dążyć do wyrównania niezręczności przez dodatkowe ćwiczenia i zabawy.
Do trzeciej grupy należą zaburzenia procesu lateralizacji.
Preferowanie jednej strony ciała lub jednej kończyny (np.prawej ręki) jest zjawiskiem zupełnie naturalnym i nie budzącym podejrzeń o zaburzenia motoryczności.
Mimo to problem lateralizacji (tj.przewagi czynnościowej jednej strony ciała nad drugą) jest przedmiotem długich i żmudnych badań naukowych, ponieważ na tle ustalania się przewagi jednej-strony ciała nad drugą powstają niekiedy zaburzenia ruchowe.
M.
Spłonek twierdzi na podstawie szczegółowych studiów tego zagadnienia, że, obustronność"oraz dominacja zmienna (tj.gdy dominacja np.prawej ręki ustępuje po pewnym czasie dominacji lewej ręki-przypisek W.
G.) wiążą się częściej z różnego rodzaju zaburzeniami niż wyraźna leworęczność.
U dziecka leworęcznego, z wczesną, silną i jednorodną iateralizaćj ą, występuje bowiem odwrócenie dominacji w obrębie półkul:u dzieci oburęcznych mamy do czynienia z brakiem dominacji lub konfliktem dominacji.
Konflikt ów zaczyna się również w przypadku uprzednio wymienionej dominacji skrzyżowanej.
Dzieci oburęczne częściej od innych wykazują zaburzenia w orientacji przestrzennej.
Długo nie mogą się nauczyć, która strona jest prawa, a która lewa, mylą kierunki, w prawo", 125.


	, w lewo", mają trudności w odwzorowywaniu kształtów geometrycznych itp.
Dzieci te często również'przejawiają trudności w nauce czytania i pisania.
Rozwój sprawności ich rąk jest zazwyczaj opóźniony, a braki w zakresie orientacji przestrzennej utrudniają rozpoznanie i odwzorowywanie kształtu liter.
Nie wdającsię w szczegóły anatomiczna-fizjologiczne trzeba stwierdzić, że zbyt mało jeszcze wiemy o przyczynach tych zaburzeń.
Jednakże wydaje się słuszny wniosek, że w procesie rozwoju motorycznościbardzo ważną i pozytywną rolę odgj wa przewaga jednej strony ciała nad drugą, *izjologicznym wyrazem tej przewagi jest wzmożone napięcie w częściej i silniej pracujących grupach mięśniowych kończyn i tułowia.
Toteż zarównio rodzice:jak i wychowawcy przedszkola powinuni zabiegać o to, aby doprowadzić u dziecka do wczesnego ukształtowania się przewagi jednej strony ciała nad drugą, a przynajmniej jednej ręki nad drdgą.
Do czwartej grupy przyczyn zmuniejszonej sprawności ruchowej dzieci zaliczymy znane na ogół i omówione już częściowo wcześniej przyczyny, jak nip, złe odżywianie dziecka, różne stresy i zmęczenie spowodowane atmosferą życia rodzinnego, otyłość, słaby wzrok czy też słuch, zaburzenia narządu równowagi, **kprzed jakimś ćwiczeniem spowodowany być może przykrymi przeżyciami w czasie wykonywania lego zadania w przeszłości.
Trzeba tu jeszcze dodać zjawisko nieporadności ruchowej i niskiej sprawności u dzieci chronionych przez rodziców przed działalnością ruchową w gronie rówieśników, wychowywanych w towarzystwie dorosłych, dzieci prowadzonych "za rączkę"i wy chowywanychw cieplarnianych warunkach.
Wszystkie wymienione przypadki wymagają zabiegów wyrównawczych.
W wielu przypadkach zdarza się, że u niektórych osobników poszczególne objawy zaburzeń mieszają się ze sobą, dając duże bogactwo indywidualnych odcieni.
Znacznie trudniej jest wtedy poznać tego przyczynę Nie pozostaje zatem nic innego, jak łagodzenie skutków tych zaburzeń.
Wymaga to cierpliwości, systematyczności oraz czynnej postawy dziecka, które powinno być uświadomione o celach, zadaniach i konieczności stosowania zabiegów wyrównawczych.
	126.


	6.
5.
Etapy (fazy) uczenia się i nauczania ruchu

Rozróżniamy trzy etapy (fazy) uczenia się i nauczania ruchu.
Wiek przedszkolny jest typowy dla pierwszego etapu nauczania ruchu.
Etap ten nazywany jest różnie:, prób i błędów", , generalizacji"lub etap, wyłączania nadmiernej liczby stopni swobody ruchu"Na tym etapie są dwa zasadnicze zadania:wzbogacić zasób różnorodnych doświadczeń psychoruchowych, wyostrzyć zmysły, doskonalić refleks, wyczucie własnego ciała, przestrzeni, czasu oraz wdrożyć do współdziałania z partnerem (grupą) , zaznajomić dziecko i doprowadzić do przyswojenia podstawowych unmieytności ruchowych wykonanych w najbardziej prostych formach.
Pierwszą grupę zadań i celów osiągamy głównie przez stworzenie odpowiednich warunków do eksperymentowania.
Potok bodźców wzrokowych, słuchowych, dotykowych, węchowych, implikuje pewien sposób zachowania się dziecka, przy czym chodzi o to, aby było to zachowanie coraz bardziej celowe, refleksyjne i przewidujące skutki.
Tak np.trójwymiarowe widzenie przestrzeni kształtuje się nie tylko z telerecepcyjną funkcją wzroku, ale także z czuciem mięśniowym rozwijającym się w toku działania ruchowego.
Dopiero na postawie penetracji przestrzeni zdajemy sobie sprawę z przestrzennej natury świata (blisko, daleko, pod, nad, między, w górę, w dół, w tył itp) .
Podobnie kształtuje się wyczucie czasu.
Nieustanny rytm napięcia i rozluźnienia mięśni przekazuje do ośrodków korowych strumień sygnałów odczuwalnych jako przebieg czasu.
Stąd wywodzi się poczucie rytmu, który mamfestuje się nie tylko w naprzemienności napięcia i rozluźnienia mięśni, w koncentracji i rozproszeniu, lecz przenika, do całego życia i funkcji organizmu.
Wszelkie bowiem zmiany w funkcji różnych organów i układów ustroju odbywają się w określonym czasie, przenikają się wzajemnie i dają coraz lepszą orientację w stosunkach czasowych (naprzód, potem, szybko, wolno, zaraz, później, w równych lub nierównych odstępach czasu, dziś, jutro, za tydzień itp) .
Poznanie materialnej struktury świata może nastąpić tylko 1:7.


	przez kontakt z rzeczami, poznanie ich właściwości fizycznych i chemicznych:kształtu, barwy, sprężystości, temperatury, konsystencji, ciężaru itp.
Manipulowanie rzeczami, używanie ich do różnych celów, noszenie, przenoszenie, rzucanie, podskoki na przedmiocie, ruch w wodzie, na śniegu i lodzie, zabawa na różne sposoby-oto działanie, które zbliża i pozwala rozpoznać właściwości i prawa rządzące w świecie rzeczy.
Na tych przykładach pokazaliśmy jak na pierwszym etapie nauczania (uczenia się) eksperymentowanie i wzbogacanie do świadczeń spełnia ważną funkcję jako cel generalny.
Na podstawie tych doświadczeń przystępujemy do opanowania przez dziecko pewnych zadań ruchowych, które mają kształtować stereotypy ruchowe, niezbędne w każdej refleksyjnej działalności.
Przy pokazie nowego ćwiczenia, czy zadania ruchowego, główną uwagę należy skupić na najbardziej istotnych cechach danego ruchu.
W ten sposób skupiamy uwagę dziecka na najbardziej charakterystycznych cechach ruchu" pozostawiając szczegóły na późniejszy okres (szkoła podstawowa, starsze klasy) .
Przyspiesza to i ułatwia proces nauczania (uczenia się) ruchu.
I (iektóre ćwiczenia mogą wywołać uczucie lęku, bojaźni, co znacznie utrudnia ich opanowanie i powoduje negatywne nastawienie do ćwiczeń.
Celem uniknięcia takich sytuacji trzeba stwarzać takie warunki do ćwiczeń, aby dodawały bojaźliwym dzieciom odwagi i pewności siebie:stosowanie'łatwiejsz, ych form ćwiczeń, obniżenie przyrządu, położenie materaców, lepsza ochrona, zachęta, pokaz, pomoc wspó (ćwiczącego itp.
W zasadzie zadania ruchowe,  (ćwiczenia) powinny być na tym etapie nauczane i opanowywane metodą całościową (syntetyczną) .
Jeżeli jednak struktura ćwiczenia lub czynności ruchowej jest złożona (co występuje zwłaszcza w czynunościach sportowych, a szczególnie w grach z piłką) , wówczas trzeba rozbić całość na elementy i ćwiczyć je oddzielnie, następnie szybko łączyć je w całość, gdyż tylko w niej znajdą one właściwe zastosowanie.
Tak np.ćwiczymy najpierw kozłowanie piłki w miejscu, następnie w marszu, w biegu, z podawaniem piłki współćwiczącemu, to samo z przeciwnikiem itp.aby zastosować te wszystkie umiejętności szczegółowe w zabawie lub w grze rzutnej.
128.
	Po każdej próbie wykonania określonego ćwiczenia (zadania ruchowego) należy wskazać na typowe błędy w strukturze wykonania ruchu i wyjaśnić za pomocą prawidłowego pokazu, jak wyeliminować te błędy.
Dobrze jest, gdy w czasie pokazu podkreśla się słownie to, co najważniejsze i najbardziej charakterystyczne dla danego ruchu.
W procesie nauczania (uczenia się) trzeba posługiwać się pochwałą, zachętą, podkreślaniem pozytywnych momentów i osiągnięć, a nie karceniem lub wyśmiewaniem.
Po opanowaniu głównej struktury ruchu przez powtarzanie, spełnione zostało zadanie pierwszego etapu nauczania.
Doskonalenie ruchu w szczegołach należy już do zadań drugiego etapu, w szkole podstawowej i średniej.


	6.
6.
Niektóre sposoby badania uzdolnień ruchowych w przedszkolu

Badania i ocena uzdolnień ruchowych w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym jest zagadnienem dość skomplikowanym.
Zajęli się nim głównie psychologowie, a pionierem prac badawczych w tej dziedzinie był N.
Ozierecki.
Do znanych i uznanych badaczy w tej dziedzinie należy zaliczyć amerykańskich psychologów:Brace a i Johnsona oraz Polaka-J.
Pietera.
Odsyłając Czytelnika do odpowiedniej literatury w tym zakresie możemy tu ogólnie scharakteryzować dwie metody badania i oceny uzdolnień ruchowych dzieci:metoda próby jednorazowej polega na tym, że nauczyciel pokazuje dziecku kilka powiązanych ze sobą ruchów (ćwiczeń) , z którymi nie mogło ono się przedtem spotkać ani się ich nauczyć.
Nie chodzi tu o ćwiczenia wymagające większego wysiłku czy sprawności, albowiem ruchy te mają badać pojętność ruchową, a nie sprawność.
Dziecko, po obejrzeniu pokazanych ruchów, ma je powtórzyć.
Zapamiętanie i odtworzenie przez dziecko kolejności pokazanych kilku (3-4) ćwiczeń świadczy o jego uzdolnieniach ruchowych, przy czym bierze się pod uwagę szybkość i dokładność powtórzonych ruchów:metoda baterii testów polega na wykonaniu specjalnie do tego celu przygotowanych testów, które nie powinny być dziecku.
	9-Wychowanie fizyczne.
	129.


	przedtem znane.
Są ang dostosowane do wieku dziecka (np.testy Oziereckiego) 'i można je wykonywać w dość prymitywnych warunkach.
Pierwszym instrumentem służącym do pomiarów uzdolnień ruchowych była "Skala metryczna do badania zdolności ruchowej dzieci i młodzieży"Oziereckiego i Gurewicza (1923 i l 926) .
Za model do skonstruowania tym radzieckim naukowcom posłużyła skala badań inteligencji Simona-Bineta.
Do określenia, inteligencji motorycznej"autorzy wyróżnili:1) koordynację statyczną, 2) koordynację dynamiczną rąk, 3) koordynację dynamiczną ogólną, 4) szybkość ruchów, 5) zdolność do wykonywania ruchów jednoczesnych, 6) precyzję ruchów.
Zestaw testów przeznaczony jest dla dzieci i młodzieży od 4 do 16 lat z podziałem na 10 grup wieku (dla każdej grupy po 6 zadań) .
Jeżeli dziecko wykonuje pomyślnie próby dla swego wieku, podejmuje próby dla starszej grupy wieku.
W wypadku nie wykonania jakiegoś zadania z serii własnej grupy wieku, dziecko wykonuje testy przeznaczone dla młodszych.
Sumując uzyskane punkty z poszczególnych prób określa się "inteligencję motoryczną"badanego dziecka.
A oto przykładowy zestaw testów Oziereckiego dla dzieci 5-letnich:1.
Stać 10 s na palcach (z otwartymi oczyma) .
2.
Zmiąć jedną ręką w ciągu 15 s kwadrat papieru 5 cm-5 cmw małą kulkę, a następnie w ciągu 20 s drugą ręką rozwinąć kulkę, przywracając ją do poprzedniego stanu.
3.
Skakać na jednej nodze na odległość 5 m, a następnie, po 30 s odpoczynku, wykonać podobne skoki na drugiej nodze.
4.
Nawinąć nici na szpulkę.
5.
Wkładać jednocześnie palcami lewej i prawej ręki zapałki do pudełka.
6.
Zgrzytać zębami (bez współruchów mimicznych) .
Modyfikacji testów Oziereckiego dokonał w 1942 r.
Quilmain, wydając.
Poprawioną skalę Oziereckiego".
Następnej zmiany.
	mdtgcznąi motoryczny.
	Warszawa 1973, PZWS, s.190-194.
	130.
	Stać jednonóż, na prawej, a następnie na lewej nodze.
Wskoczyć z miejsca na 2 części skrzyni.
Wykonać przewrót w przód na materacu.
Na przestrzeni 3 m skakać wzdłvż linii na I nodze.
Z leżenia tyłem szybko wstać i położyć się (3 razy w ciągu.
	dokonał Lincoln a także M.
Stottieux', który je uprościł ograniczając do czterech grup motorycznych.
A oto przykład jego testu dla ó-latków:1.
Stać na jednej nodze 10 s.
2.
Wejść na odwróconą ławeczkę, szwedkę"i wytrzymać w słaniu równoważnym.
3456713 s) .
8.
Z leżenia przodem szybko wstać i położyć się (3 razy w ciągu 10 s) .
9.
Rozłożyć szybko przedmioty w czterech rogach kwadratu o bokach 3 m.
10.
W ciągu 10 s wykonać bez omyłki ruchy asymetryczne jedną rękę kurczyć a drugą wyprostowywać) .
Il.
Maszerować przez 10 s jak, sztuczny człowiek" (prawa ręka-prawa noga i odwrotnie) .
12.
Odbijać piłkę o ziemię i chwytać w marszu, bez przystawania, wzdłuż 5-metrowego korytarza.


	6.
7.
Praktyczne sposoby oceny sprawności fizycznej i umiejętności ruchowych dzieci 

Badacze sprawności fizycznej dzieci są na ogół zgodni w poglądach, że u dzieci przedszkolnych niektóre czynności ruchowe są jednocześnie próbami określonych cech motorycznych.
Tak np.bieg krótki (20-30 m) jest wyrazem szybkości, bieg długi (np.200-400 m) -wytrzymałości, rzut na odległość-siły, a rzut do celu-koordynacji itp.
Jednak w badaniach naukowych wymaga się, aby próby oceniające cechy motorycznośei były trafne, tj.ba*Szczegółowy opis testów Oziereckiego i Sottieux wzięty z pracy M.
Gniewkowskiejpt.
Problemy rozwoju sprduności ruchowych opublikowanej w:Materiały do nauczania psychologii (red.
1.Wołoszynowa) .
Warszawa 1969, T.3, PWN, s.
27 C-C 74.
	131.


	dające faktycznie tę cechę, o którą nam chodzi, i rzetelne, 'tj.takie, w wyniku których błąd (tj.skala rozpiętości wyników tego samego osobnika) jest stosunkowo mały.
Pomiary sprawności i umiejętności dzieci małych są znacznie trudniejsze niż młodzieży, albowiemi trudno je pobudzać do takich wysiłków, na jakie je stać.
Trzeba stwarzać dla nich odpowiednie motywacje.
W Polsce prekursorem badań, o klórych mowa, jest S.
Szuman.
Po drugiej wojnie światowej badania nad rozwojem sprawności ruchowej przeprowadził zespół z Instytutu Naukowego Kultury Fizycznej w Warszawie (M.
Gniewkowska, S.
Moliere, M.
Demel) pod kierunkiem 2.
Gilewicza w latach 1957-1961.
Badania te nawiązały do szerokich obserwacji rozwoju populacji szkolnej, prowadzonych przez J.
Mydlarskiego a następnie R.
Trześniowskiego.
Zastosowano tam następujące próby:1) bieg na 20 mz lotnego startu, 2) skok w dal z rozbiegu, 3) rzut piłeczką palantową na odległość, 4) rzut woreczkiem do tarczy, 5) przejście po TOWOOWR/Dl.
W latach 1973-1979 przeprowadzone zostały pod kierunkiem J.
Pełkowskiej-Turati badania sprawności dzieci przedszkolnych z terenu miasta Poznania.
Zastosowano tam następujące próby:1) bieg na 30 m, 2) rzut piłką o niasie I kg znad głowy, 3) skłon w przód z dotknięciem palcami rąk podłoża (kolana proste) , 4) skok dosiężny i 5) bieg wężykiem 384 m.
W latach sześćdziesiątych naszego wieku dość popularna stała się bateria testów L.
Denisiuka ć, , zezwalająca na ocenę ogólnej sprawności fizycznej oraz umożliwiająca wnioskowanie o stopniu rozwoju poszczególnych cech motoryki".
W 1963 r.zbadano nimi dzieci i młodzież szkół warszawskich i odtąd wiele prób tej baterii posłużyło do badań cech motorycznych dzieci przedszkolnych.
Bateria ta zawiera:1) bieg na 30 mi, 2) rzut piłką o masie I kg znad głowy, 3) skok dosiężny, 4) bieg z przewrotem, 5) bieg na 300 m lub próba zastępcza w miejscu (przysiady z wyrzutem nóg)  (7 s.
79-831.W latach 1965-1966 M.
Gniewkowska i S.
Moliere przegra.
	Y Denisiuk L.
	, Milcerowa M.
	Rozwój sprdeności motorycznej dzieci i młodzieży u wieku szkomgm.
	PZWS, Wasszawa IWO.
	132.
	wadziły badania cech motorycznych ó-latków z zastosowaniem następujących prób:1) bieg na 30 m, 2) skok dosiężny, 3) rzut piłką o masie I kg, 4) bieg z przewrotem.
W rok później te same autorki przeprowadziły badania dzieci warszawskich wstępujących do szkoły, stosując te same próby z wyjątkiem szybkości, gdzie zastosowamo rozkładanie woreczków w kwadracie o boku 3 rn (na czas)  (IQ.
Amerykański psycholog A.
Gessel określił tzw., stopnie rozwoju dziecka", przy czym oparł on ocenę rozwoju motorycznego na następujących zadaniach:1) samodzielne siadanie na krześle, 2) chód i bieg, 3) wstępowanie po schodach, 4) podskoki na jednej nodze i obunóż, 5) skoki, 6) jazda na trzykołowym rowerze, 7) rzuty piłką, popychanie, kopanie, 8) stanie na jednej nodze, 9) przejście równoważne po 2, 5 m belce o szer, ok, 20 cm i wys, 10 cm, 10) wkładanie kulek do butelki, na czas", 11) rysowanie i obrysowywanie.
Według niego sześciolatek może:stać na jednej nodze z zamkniętymi oczyma, skakać na jednej nodze z szybkością 1, 5 mw ciągu 9 s, skoczyć w dal z miejsca-97 cm, wzwyż-20 cm, wykonać przewrót w przód, przewijać się na poręczy, przejść po belce równoważnej o dł.2.5 m, szer 2 cm i wys, 10 cm.
W pracy niniejszej nie podajemy szczegółowego opisu tych prób odsyłając Czytelnika do odpowiedniej literatury (7, ID.


	7.
WNIOSKI I WSKAZÓWKI PRAKTYCZNE WYPŁYWAJĄCE Z WŁAŚCIWOŚCI WIEKU DZIECIĘCEGO.
7.1.
Specyficzna ruchliwość i potrzeba aktywności ruchowej

Ruch jest jedną z najważniejszych potrzeb rozwojowych dziecka.
Już z natury pragnie ono ruchu, lubi zajęcia tego typu i tylko chore lub opóźnione w rozwoju stroni od ruchu lub uprawia go w niewielkich dawkach.
Dziecko zdrowe charakteryzuje się niespożytą aktywnością ruchową, przy czym męczy się-ono dość szybko, ale jeszcze szybciej wypoczywa i po krótkiej przerwie (lub znacznym zmniejszeniu intensywności ruchowej) może znów podjąć krótkotrwały wysiłek w działalności zabawowej lub sportowej.
Stąd wniosek, że zajęcia ruchowe inspirowane przez nauczyciela powińmy odznaczać się na ogół dużą intensywnością i tylko krótkie momenty spoczynikowe wystarczą dziecku do regeneracji sił.
Ruch mało intensywny, anemiczny, nie interesuje naszych wychowanków (a zwłaszcza chłopców) , a poza tym, jako bodziec podprogowy, znacznie zaniżony w stosunku do potrzeb i możliwości dziecka, nie ma większego znaczenia aniw sensie fizjologicznego jak i pedagogicznego oddziaływania.
W czasie zajęć wychowania fizycznego ruch taki jest po prostu stratą czasu, a w dodatku zniechęca dzieci do zorganizowanych zajęć WF.
Możliwości ruchowe i sprawnościowe dzieci w wieku przedszkolnym i w pierwszym roku nauki szkolnej są znacznie wyższe niż to wynika z naszych codziennych dawek ruchu i stawianych wymagań a eksperymenty pedagogiczne z tej dziedziny wykazały, że nasze poglądy, środki i metody stosowane na co dzień są już dawno przestarzałe, zwłaszcza w zakresie rozwijania siły i wytrzymałości.
Dlatego nie ma obawy o przeciążenie dziecka przedszkolnego na zajęciach wychowania fizycznego, natomiast 134.
	istnieje poważna obawa o niedoćwiczenie i hamowanie czy ograniczanie jego naturalnych możliwości.
Częstotliwość dawek ruchu powinna być tym większa, im dziecko przedszkolne jest młodsze.
Generalnie rzecz biorąc, wstawki ruchowe powinny być motywem przewodnim we wszystkich zajęciach wychowania przedszkolnego.
Na zajęciach wychowania fizycznego czynnik ruchu występuje najpełniej i najobficiej a rzeczą grona wychowawczo-dydaktycznego i rodziców jest stworzyć warunki pełnego ruchowego wyżycia się dziecka.
Wielka różnorodność form ruchu dziacka, a także taka jego właściwość psychiczna, że nie potrafi ono dłuższy czas skupić uwagi i zainteresowania na jednym i tym samym działaniu (obiekcie) obliguje nas do stosowania wielkiej różnorodności treści, środków, metod i form działania.
Przejawiać się to powinno w stosowaniu zabaw, gier i ćwiczeń na powietrzu i w pomieszczeniu zamkniętym, z przyrządami, prz*borami i bez nich, z partnerem czy grupą lub indywidualnie, z muzyką i instrumemtami perkusyjnymi lub bez nich, z zastosowaniem współzawodnictwa lub bez jego stosowania.
W czasie zajęć powinien wystąpić zarówno wysiłek dynamiczny, jak i statyczny (choć ten ostatni w znacznie mniejszym zakresie) , swobodna, twórcza działalność dzieci rozwijająca ich inwencję i samodzielność oraz ruchy naśladowcze, odtwórcze, które odpowiadają również naturze dziecka.
Także organizacja i różnorodność zajęć powinny wykazywać cechy zmienności a nie podlegać jakimś utartym kanonom.
Tak rozumiana różnorodność bawi, interesuje, przyciąga i wytwarza pozytywne motywacje do podejmowania różnych form działalności ruchowej nie tylko w przedszkolu czy szkole, ale również w domu, w środowisku, w nieformalnych grupach dziecięcych.


	7.
2.
Pragnienie przeżyć i emocji

Ruch jest podstawowym środkiem, dzięki któremu dziecko może dać wyraz aktywnego stosunku do świata.
Przemożna tendencja do wyrażania się za pomocą ruchu Jest szczególnie silna w dzieciństwie, gdy motoryczność młodego osobnika ma charakter totalny, globalny oraz gdy mocno zaznacza się przewaga proce 135.


	sów pobudzania nad hamowaniemi.
Im młodszy wiek dziecka, im niższy stopień opanowania mowy jako instrumentu międzyosobniczego komunikowania się, tym ważniejszą rolę odgrywa ruch.
jako środek wyrazu.
Dopiero z biegiem czasu, w miarę rozwoju i opanowywania mowy, ruch jest stopniowo zastępowany przez słowo.
Stwarzanie okazji do ruchowego samowyrażania się jest nieodzownym warunkiem naturalnego rozwoju motorycznego dzieci, jak również ich życia psychicznego.
'Przeżywanie ruchu, ciekawość świata, radość twórczego działania ruchowego, eksperymentowania, odkrywania, zdobywania jak najwięcej doświadczeń psychomotorycznych w różnych warunkach i okolicznościach-oto fundamenty zdrowia i pełnego rozwoju osobowości człowieka.
Na tej podstawie łatwo jest później ukierunkować zainteresowania dziecka na określoną dyscyplinę, która może się w przyszłości stać ulubionym obszarem działalności sportowej, łatwo też opanowywać różne umiejętności rutchowe, kształtować stereotypy tak niezbędne w każdej działalności utylitarnej i sportowej.
Zgodnie z tezą Rubinsteina, że obrazy odbite w psychice ujawniają się obiektywnie i prawidłowo tylko przez swoje odbicie w działaniu ruchowym-przyjmujemy w wychowaniu fizycznym dzieci zasadę jedności myślenia, przeżywania, odczuwania i działania i dlatego eksperymentowanie, odkrywanie i przeżywanie powinno znaleźć godne miejsce w czasie zajęć wychowania fizycznego.
Postawa społeczna dziecka kształtuje się w sposób najbardziej naturalny i efektywny przez działanie w grupie, a formy pracy wychowawczej na tym odcinku są różnorakie.
Przez zabawy i gry ruchowe najskuteczniej niwelujemy egocentryzm dziecka, który może się przerodzić w egoizm.
Przez działanie w małych grupach nakłaniamy wychowanków do współpracy ukierunkowanej na wspólne zadania, a także do szlachetnego współzawodnictwa, które jest swoistą formą afektacji, przeżywania i emocji.
Przez gry drużynowe i sportowe ześrodkowujemy całą uwagę i wysiłek zespołu na wspólne zadanie, zniewalamy do podporządkowania własnych interesów wspólnemu celowi, jak również obowiązującym normom i przepisom.
W czasie wycieczek, kolonii i innych form działalności dzieci mają wiele wspaniałych okazji do przeżyć, przygody oraz do zacieśniania więzów przyjaźni, do cementowania zespołów i grup przez wspólne przeżycia.
136.


	7.
3.
Bogata wyobraźnia

Bogata wyobraźnia jest typową cechą dzieciństwa, ucieczką od raeczywistości, umożliwia przebywanie w świecie baśni, snów i bajek a jednocześnie daje nauczycielowi prowadzącemu wychowanie fizyczne bogate możliwości wykorzystania tej właściwości w.czasie zajęć ruchowych.
Dzięki wybujałej wyobraźni kij staje się dla dziecka koniem, batem, wędką, szablą lub miotłą, piłka staje się gorącą kulą, ltóraparzy i trzeba ją omijać, szarfa rozłożona na podłodze jest domkiem, psią bada, mysią norą lub komórką do wynajęcie itp.
Tylko dzięki wyobraźni można z dziećmi organizować takie zabawy, jak:Powódź, Przeprouadzkd.
Wilk i owce.
Pająk i muchy.
Rybacy na jeziorze.
Pociąg w tunelu.
Pieski i kotki:można stosować metodę opowieści ruchowej polegającą na ilustrowaniu ruchem bajki, opowieści zmyślonej czy prawdziwej, zdarzeń i historyjek z życia ludzi, zwierząt, ptaków.
To wyobraźnia skłania dzieci do zabaw tematycznych, zwanych też twórczymi, które czerpią treść głównie z osobistych doświadczeń, obserwacji dzieci i z zasobu ich wiadomości o otaczającym świecie.
Treści i charakter tych zabaw związane są organicznie z właściwościami tego środowiska, w którym dziecko żyje.
Dzięki zapewnieniu dużego marginesu swobody tak koniecznej dla wzlotów fantazji odchodzimy od schematycznego nauczania i dyrygowania na korzyść skłaniania dzieci do twórczej aktywności przez wyzwalanie indywidualnych uzdolnień i zamiłowań, przy jednoczesnym kultywowaniu zasady współpracy i współdziałania.
Na tej zasadzie powstała gimnastyka twórcza, zwana też improwizacją ruchową.
Rudolf Labań oraz Karl Orff zawarli wiele form działalności opartej na wyobraźni:inscenizacja, groteska, sceny dramatyczne, pantomima, elementy gimnastyki artystycznej, taniec, improwizacja ruchowa itp.
Na tej drodze rodzi się u dzieci silna motywacja do podejmowania różnych form działalności rozwijającej indywidualność.
Rodzi to radość życia, odprężenie i poczucie swobody, co w sumie odpowiada głoszonym dziś hasłom humanizacji w nauczaniu wychowującym.
	137.


	7.
4.
Pobudliwość i zmienność nastrojów oraz zainteresowań

Dziecko w wieku przedszkolnym przeżywa pełnię życia uczuciowego, przy czym jego uczucia mają charakter afektywny, silny, gwałtowny, lecz krótkotrwały.
A żalem cała panorama życia uczuciowego oraz formy jej uzewnęuzniania (mimika, gesty, ruchy ekspresyjne, wyraziste) występują jeszcze w swej czystej postaci, nie zmienionej przez wpływy wychowania, obyczaju, tresury lub reguł wspułżycia zbiorowego.
Dziecko, które charakteryzuje się przewagą procesów pobudzania nad hamowaniem, nie potrafi zapanować nad swymi uczuciami, łagodzić swą afektację i dopiero z postępem czasu, z wiekiem, w miarę nabywania doświadczeń oraz dojrzewania systemu nerwowego pobudliwość dziecka staje się coraz łagodniejsza, aż wreszcie dochodzi do swego rodzaju stabilizacji.
Charkterystyczna jest również tego rodzaju pobudliwość uczuciowa, że zupełnie słaby bodziec powoduje niewspółmiernie silną reakcję a często łatwość popadania w krańcowe stany emocjonalne.
Cechy te, połączone z gwałtowną ekspresją, wyrazistością zewnętrznych oznak przeżywanych stanów, upoważniają do stwierdzenia, że dziecko w wieku 3-7 lat jest uczuciowo niezrównoważone i niedojrzałe.
W procesie wychowawczo-dydaktycznym można i należy wpływać na stabilizację uczuciową wychowanków przede wszystkim przez odpowiednio dobrane zabawy, gry i ćwiczenia ruchowe.
Szczególnie zabawy tematyczne nadają się do tego celu i stosowane są często jako środek pomocniczy przy kontroli i sterowaniu rozwojem życia uczuciowego dzieci w wieku przedszkolnym.
Na tym polega wychowawczo-korekcyjna funkcja zabaw i ćwiczeń ruchowych.
W przypadku wyraźnych zaburzeń w zachowaniu się dzieci, środki te stosowane są w zwiększonych dawkach i wówczas można mówić o psychoterapeutycznej funkcji odpowiednio dobranych zabaw i ćwiczeń ruchowych.
Podobnie rzecz się ma z zainteresowaniami i uwagą dziecka.
W wieku przedszkolnym zainteresowania dziecka skierowane są na przedmioty i zjawiska zewnętrznego otoczenia, przy czym nie 138.
	potrafi ono swego zainteresowania skupić przez dłuższy czas na jednym i tym samym obiekcie czy zjawisku.
Zmienność, labilność zainteresowań, przeskakiwanie z jednego obiektu na drugi jest cechą, którą trzeba uwzględniać w prowadzeniu zajęć wychowania fizycznego, przez częstą zmianę form czynności ruchowych, stosowanych środków i metod.
Zmienność zainteresowań należy tłumaczyć rmmowolną uw agą dziecka, tj.odruchowym i automatycznym nastawieniem się organów zmysłowych na przedmiot, który poprzez oddziaływanie na receptory pobudził korowe odcinki analizatorów do aktywności.
Aktywność ta może być więcej lub mniej intensywna, dłużej lub krócej trwająca.
Stopień napięcia i skupienia uwagi, a także czas jej trwania, zależy od jakości i intensywności bodźców, jakie ją wywołały i od tego, w jakim stopniu ten przedmiot uwagi jest dla dziecka ważny i interesujący.
Odruchowość i, spontaniczność"uwagi mimowolnej nie sprzyja refleksji, zastanawianiu się nad przedmiotem uwagi.
Inaczej rzecz się ma ze zjawiskami uwagi dowolnej (9, s.
9 Oj.
Wysiłek nauczycielki przedszkola powinien iść w kierunku takiej organizacji zajęć wychowania fizycznego oraz stosowania takich środków, które by z jednej strony utrzymywały uwagę dziecka w napięciu a z drugiej strony dawały momenty odprężenia i urozmaicenia z uwagi na trudności w utrzymywaniu napięcia władz psychicznych i urny słowych przez dłuższy czas.
Dlatego w czasie zajęć WP należy stosować np.kolorowe szarfy, woreczki, piłki, chorągiewki, ciekawe przybory i przyrządy, współzawodnictwa, różnorodne metody pracy i formy organizacyjne.
Także postawa nauczyciela, jego gesty, mimika, modulacja głosu, opowiadanie ciekawych zdarzeń, które trzeba ilustrować, stosowanie przez niego muzyki czy instrumentów perkusyjnych-mają dla procesu wychowania fizycznego wielkie znaczenie.


	7.
5.
Łatwe uleganie zmęczeniu i szybka regeneracja sił

Dziecko od 3 do 7 lat jest równie podatnym i plastycznym obiektem naszych oddziaływań w kierunku rozwoju fizycznego, rozwoju motoryczności, jak i kształtowania się sfery psycho-społecznej.
Plastyczność organizmu dziecięcego ma jednak swoje granice.
139.


	Tak, np.nie możemy wymagać od dziecka intensywnego wysiłku przez długi czas, ponieważ naturalną jego właściwością jest dość szybkie uleganie zmęczeniu, ale i równie szybka regeneracja sił.
Zjawisko zmęczenia występuje najczęściej przy różnego rodzaju biegach, przebieżkach, zabawach bieżnych lub rzutna-bieżnychitp.
Jeszcze wyraźniej wystąpi zmęczenie, gdy dziecko bierze udział w grze ze współzawodnictwem.
Bieg, choć jest bardzo pożyteczną i atrakcyjną formą ruchu, jest jednocześnie ćwiczeniem obciążajacym mocno serce i płuca.
Przy większym wysiłku biegowym tętno dziecka noże sięgać 200 i więcej uderzeń na minutę.
Toteż trzeba stale dzieci obserwować i dostrzegać objawy nadmiernego zmęczenia, aby w porę wpro-, wadzić przerwę, krótki odpoczynek lub też zmianę formy ruchu na znacznie mniej intensywną Odpowiada to zasadzie przemienności w prowadzeniu zajęć WE.
Polega ona na tym, że im młodsze dziecko, tym częściej powinniśmy wprowadzać zmianę intensywności ćwiczeń (zabawo raz ćwiczenia wymagające dużej intensywności wysiłku, to znów zabawy (ćwiczenia) odprężające, rozluźniające, odpoczynkowe, a niekiedy nawet krótkie leżenie z zupełnym rozluźnieniem wszystkich mięśni.
Jeżeli chodzi o rozwijanie wytrzymałości biegowej u dzieci, to należy to robić stopniowo, systematycznie, z coraz bardziej wydłużającym się czasem przebieżek, biegów w określonym czasie, truchtu lub też biegów dłuższych, o charakterze wyraźnie wytrzymałościowym, jako ważny etap pracy nad adaptacją organizmu do większego wysiłku.


	7.
6.
Plastyczność organizmu, jego podatność na dodatnie i ujemne wpływy środowiska 

Rozwój organizmu dziecka, choć jest w dużym stopniu zdeterminowany genetycznie, podlega permanelnym wpływom środowiska zewnętrznego rozumianego jako "...to wszystko, co nie należąc do organizmu wyznacza lub wspóbyznacza jego procesy życiowe" (Jan Szczepański) .
Można przy tym stwierdzić, że im młodsze dziecko, tym większy wpływ ma środowisko na rozwój jego rnel-40.
	chanizmów adaptacyjnych.
Wpływ ten należy rozpatrywać w kategoriach ilościowych i jakościowych.
Cechy ilościowe są łatwo wymierzalne (np.wzrost, masa ciała, pojemność płuc, grubość tkanki tłuszczowej itp) , natomiast cechy jakościowe świadczą o tym, jakimi się stajemy i obejmują całą skalę właściwości o rozwoju lub zahamowaniu, których możemy się domyślać lub stwierdzić na podstawie dłuższych obsewacji (np.składniki krwi, stan wytrenowania, zahartowania, koordynacja nerwowo-ruchowa, zrytmizowanie itp.
Jak z dotychczasowych badań wynika, największy wpływ na rozwój dziecka mają warunki bytowe, a zwłaszcza odżywianie.
Niższe parametry wzrostu i masy ciała u dzieci wiejskich w porównaniu do dzieci miejskich świadczą dobitnie o gorszych warunkach bytowych, gorszej pielęgnacji i odżywianiu tych dzieci.
Następnym czynnikiem jest ruch, którego znaczenie dla rozwoju zostało już szeroko omówione w poprzednich rozdziałach.
Stwierdzenie to jest zgodne z prawem współzależności struktury i funkcji, które głosi, że każdy organ (układ) ćwiczony rozwija się i doskonali pełniąc sprawnie swą funkcję, natomiast zaniedbany wynaturza się, zanika a sprawność jego funkcji ulega stopniowe TDU TBgTPSOWl.
W dalszej kolejności należałoby wymienić atmosferę wychowawczą, w jakiej wzrasta dziecko, a zatem środowisko społeczne, jego stanowisko wobec zagadnień wychowawczych i potrzeb rozwojowych dziecka, które pragnie i potrzebuje łagodności i miłości jak ryba wody.
Badania rozwoju biologicznego i sprawności dzieci z przedszkoli i szkół o bardzo różnych warunkach bazy materialnej dowodzą, iż tam, gdzie baza ta jest bardzo dobra lub dobra (urządzony teren, miejsce do ćwiczeń w pomieszczeniu zamkniętym, sprzęt sportowy, przyrządy, przybory) , rozwój i poziom sprawności prezentuje się znacznie lepiej niż na placówkach pozbawionych tych środków.
Jeżeli mamy z tego wyciągnąć prawidłowe wnioski, to chyba takie, że brak urządzeń, sprzętu i przyborów do WF nie może stanowić wytłumaczenia dla, nic nie robienia"w tym zakresie.
Dysponujemy olbrzymią liczbą przykładów, które uczą, że jeżeli tylko grono nauczycielskie przedszkola czy szkoły wykazuje dużo troski, zapobiegliwości i starań o lepsze warunki 141.


	pracy WF-potrafi wiele zdziałać w tym kierunku nie oglądając się na państwowe fundusze, zabiegi administracyjne, zamówienia itp.
Wiele da się zrobić sposobemi gospodarczym, przy współpracy rodziców, dzieci i ludzi dobrej woli.
Dobrze byłoby też wykorzystać w znacznie większej mierze te środki, które są w każdej chwili do dyspozycji niemal w każdym przedszkolu, że wspomnę tylko o inslrumientach perkusyjnych i muzyce mechanicznej, które to atrybuty są nader rzadkimi gośćmi na zajęciach wychowania fizycznego.
Ra koniec podkreślić trzeba znaczenie i rolę naturalnego środowiska dla życia i rozwoju człowieka.
Im bardziej jest ono skażone, zdewastowane i zaśmiecone, tym gorsze stwarza prognozy dla zdrowia i pomyślnego rozwoju dziecka.
W naszym kraju manny tak wiele przykładów dewastacji środowiska naturalnego i tyle o tym zostało już napisane, że uzasadnianie potrzeby zabiegów i starań o jego ratowanie ze strony każdego obywatela (również dziecka) jest chyba zbędne.
Warto wszakże zwrócić uwagę na to, iż postęp cywilizacji i urbanizacji niszczy faunę i florę, zalruwa powietrze, przy czyni zimniejsza się w nim zawartość tlenu, zatruwa wodę i wszystko to co w niej żyje a nadto podnosi ilość pierwiastków promieniotwórczych i innych zabójczych substancji.
Człowiek pierwotny był prawdziwym dzieckiem natury:obcował z nią na co dzień, był stale poddawany działaniu przebogatej gamy bodźców powodujących pobudzenie wszystkich receptorów.
Jego układ ruchowy był nieustannie usprawniany i poddawany próbom przez siły natury, które starał się ujarzmić.
Człowiek współczesny, a zwłaszcza mieszkaniec miasta, jest skazany na monotonię i szarzyznę bodźców dźwiękowy eh, świetlnych, na radiację, stresy, zbyt małą przestrzeń życiową i znacznie ograniczoną ruchliwość.
Z Homo sapiens przekształcił się w Homo sedentarius (tj.w człowieka prowadzącego siedzący tryb życia) .
Przemiana ta bardzo niekorzystnie wpływa na jego zdrowie i prawidłowy rozwój, toteż trzeba koniecznie kompensować ujemny bilans bodźców poprzez częste wprowadzanie elementów zabawy, rekreacji ruchowej, sportu, wycieczek itp.
	142.


	8.
	BIBLIOGRAFIA.

	Bogdanowicz J.
	Rozuój'fizyczny dziecku.
Warszawa 1950, P/WL.
Bogdanowicz J.
Właściwości rozwojowe wieku dziecięcego.
Podręcznik propedeutyki pedidtriLW arszaw a 1962, PZWL.
Ciecierska-Szabuniewicz T.
, Krawczyk M.
Proces ugchoudniafizycznego.
Warszawa 302, PZWSCukierkównaM.
, Wieman M.
Zajęcia umuzykalniające te przedszkolu.
W arszawa Mń, PZWSDemelM.
Skład A.
Teoria ugchouanid fizycznego.
Warszawa 1970.
PWN.
Denisiuk L.
, Pidelus K.
, K 3 rawczyk M.
Elementy teorii i historii wychowania fizycznego.
Warszawa 1969, PŻWS.
Denisiuk L.
, Milicerowa M.
Rozuój sprduności motorycznej dzieci i młodzieży u wieku szkolnym.
Warszawa 1969, PZWS.
Denisiuk U.
Wybrane zagadnienia z metodyki WF.
T.1, cz.
2.Warszawa 1970.
AWF, s.7 lGijewiczZ..
Teorią wychowania fizycznego.
Warszawa 196 A.
Sport i Turystyka.
Gmewkowska M.
Sprawność ruchowa jako element dojrzałości szkolnej.
, Wychowanie w Przedszkolu'1967, nr 12.
Gniewkowska M.
, Moliere S.
Kierunki i metody badań rozurojumotorycznego dziecko u wieku przedszkolnym.
Kultura Eizyezna"1961, nr 7/8.
GmewkowsMi W.
Z badań nad intensyfikacją zdjęć ugchowdwdfizycznego u młodszym wieku szkolngrn.
Pierwszy rok działalności WSK w Siedlcach.
Artykuły, rozprawy, -sprawozdania.
Siedlce 1970.
143.


	Griewkowski W.
Rozwój systemu wychowania fizycznego nr PRL i kształtowanie się zawodu nauczyciela WF.
Materiały pomocnicze dla nauczycieli.
T.
31.
Warszawa 1977, lK 3 N.
Gniewkowski W.
Pedagogiczne i higieniczna-zdrouootneaspekty dktguizdcji ruchowej.
Cbowarma l 9 R 6, z, 3, s.
328-351.Gniewkowski W.
Promocja zdrowia.
Życie Szkoły"1988 nr 5, Gmewkowski W.
Ewolucja idei u zakresie wychowania zdrouiomego.
Wychowanie w Przedszkolu"1989 nr 1.
Grz*s*a A.
Zdjęcia ruchowe u przedszkolu.
Warszawa 1962, PZWS.
Burłak E.
8.Rozuój dziecku.
Warszawa 1960, PWN, Kutzner-Kozińska M.
, Wlażnik K.
Gimnastyka korekcqjnadzieci ó-U) -letnich.
WSiP.
Warszawa 1988.
Kwiatkowska M.
, Topińska 2.
J (etodgkd wgchoucnidprzedszkolnego.
Warszawa 1966, PZWS.
Moiiere S.
Metodyka ugchowmw jizgczwego u przedszkolu.
 (wielokrotnie wznawiana) Warszawa 1972, PZWS.
Pełkowska-Turaó J.
Wychowanie fizyczne u przedszkolu i uckiesach I-IV.
Warszawa 10 V.
PZWS.
Przewala M.
Rozwój somatyczny i motoryczny.
Warszawa 1973.
PZWS.
Romarowski W.
, -Eberhard A.
Profilaktyczne znaczenie zwiększonej aktgumości ruchowej człowieka.
Warszawa I 972.
PZWL.
Sńorek M.
Rozwój i ugchow@@e 3 m (ego dziecka.
Warszawa 1963.
Nasza Księgarnia.
Szuman S.
O dojrzałości szkolnej dzieci siedmiolemich.
Nowa szkoła"1962, nur 6.
Wieman M.
Tańce, zabawy ze śpiewem dla dzieci od lat 7 do 14.
Warszawa 1961.
PZWSWlażmkK.
Wychowanie fizyczne u przedszkolu.
Materiały pomocnicze dla ugchouaczgń przedszkoli.
Warszawa 192, PZWS.
Woal A.
Rola układy ruchowego w kształtowaniu pozwnidludzkiego.
, Kultura Fjzyczna"1961, nr 10/12.
Wolański N.
, Perzikowa W Sprduność fizyczne d rozuój, człotiekd.
Warszawa 1976.
Sport i Turystyka.
	Wolański N.
	Rozunj biologiczny człowieka.
Warszawa 1915, PWN.
Wołoszynowa L.
Rozwój i wychowanie dziecka i młodszym uieku szkolnym.
Warszawa 1967.
Nasza Księgarnia.
Ważniak E.
Zabauu i gry u rehabilitacji mchoauej.
Wskcznukido ćwiczeń z zastosoucniem zabcu.
Pozań 1978 AWF.
Ważniak 1.
Zabaug mchowe ze śpieuem i muzgkd dla przedszkoli i szkół podstduougch.
Warszawa 1963.
Sport i Turystyka.
Wożmcka 7.
Wychowanie przedszkolne w Polsce Ludoauej.
Warszawa 1972.
PZWSWroczyńskM.
Dzieje ugchoumw fizycznego i sportu.
Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 197 i.
Zakład Narodowy im.
Ossolińskich.
Wgbrme zaadnienia z metodyki wychowania jizgezaego.
Praca zbiorowa.
Skrypt dla studentów WE.
T.1.cz.
2.
Warszawa 1970:AWF, Wgchouomie zdrowotne u szkole.
Materiały Krajowego Sympozjum Wychowamia Zdrowotnego.
Kielce 13-14 X 1971.
Warszawa 1974, PTNKP.
Sport i Turystyka.
	10-Wy chowanie fizyczne.


Część II
Problemy organizacyjno-metodyczne

	I WARUNKI PRACY W ZAKRESIE WYCHOWANIA FIZYCŁNEGO.

	Każde przedszkole ma obowiązek stworzenia podstawowych niezbędnych warunków dla zaspokojenia ruchowych potrzeb rozwojowych dzieci i jak najpełniejszej realizacji zadań programowych w zakresie wychowania fizycznego.
Tak więc obok odpowiedniej organizacji procesu wychowawczego, polegającego przede wszystkim na zapewnieniu dzieciom zgodnego z zasadami higieny trybu życia, rozkładu dnia oraz wszystkich czynności i zajęć, niezbędna jest baza działania.
Materialne wyposażenie, pomieszczenia przedszkolne, podobnie jak teren i jego urządzenie, stanowią środowisko wychowawcze aktywnie działające na dziecko.
Sprzęt i urządzenia, z którymi dziecko się styka, wzbudzają jego zainteresowanie, stanowią podnietę do działania ruchowego.
Im więcej podniet do działania znajdą dzieci, im podniety te będą różnorodniejsze z punktu widzenia potrzeb zdrowotna-higienicznych i sprawnościowych, tym więcej mają szans wyżycia się ruchowego i pełnego kształtowania osobowości.
Pamiętać należy, że dbałość o wyposażenie przedszkola, to dbałość o warsztat pracy i właściwą organizację procesu wychowawczego, dlatego też troska o wciąż lepsze i racjonalniejsze jego urządzenie musi mieć charakter _stałych i systematycznych staTBll.
Dla zapewnienia normalnej i sys (emfatycznej realizacji programu, niezależnie od stopnia organizacji placówki, ilości dzieci i grup, a także bez względu na to, czy warunki są dobre, średnie czy skromne, każde przedszkole powinno posiadać:a) ogród przedszkolny z placem zabaw wyposażonym w odpowiednie urządzenia, 148.
	b) salę zajęć zaopatrzoną w sprzęt, c) przybory i pomoce.


	1.1.
Teren przedszkolny (ogród i plac zabaw)

Teren otaczający przedszkole przez cały rok służy jako wybieg i miejsce swobodnych zabaw.
Jeżeli jest on odpowiednio urządzony, powińmy tu odbywać się różnorodne, zorganizowane i kierowane zajęcia typu dydaktyczna-wychowawczego.
Tu również w ciepłe dni jesienne, wiosenne i letnie następuje zbiórka dzieci i tutaj także, po podwieczorku, dzieci spędzają czas przed udaniem się do domu.
Teren przedszkolny winien być odpowiednio duży (norma 12 m'na dziecko) i w sposób przemyślany ciekawie urządzony.
Ze względu na bezpieczeństwo dzieci teren musi być ogrodzony i'zamknięty.
Uzupełniające ogrodzenie tworzyć powinien żywopłot, rząd zasadzonych dookoła drzew lub krzewów, co przyczynia się do odizolowania obiektu od ulicy, a także stanowi pas zieleni pochłaniający kurz.
Bardzo ważną sprawą jest rozplanowanie i zagospodarowanie całej przestrzeni.
Gdy przedszkole prowadzi kilka grup dziecię-cych, najkorzystniej jest przewidzieć oddzielne kąciki dla każdej z grup.
W każdym przypadku konieczne jest oddzielne, spokojne miejsce dla dzieci z grupy najmłodszej.
Planując urządzenie terenu trzeba mieć na uwadze konieczność zapewnienia dzieciom przebywania zarówno na słońcu, jak i w cieniu.
W przypadku braku miejsc zacienionych, konieczne jest ustawienie latem parasoli ogrodowych, rozpinanie daszków brezentowych na słupkach, czy też wybudowanie przewiewnej altany.
Koniecznym elementem w ogrodzie jest duży trawnik o równej powierzchni, który służyć będzie do prowadzenia zajęć ruchowych.
Tu dzieci będą mogły swobodnie chodzić, biegać, siadać, klękać, leżeć, a nawet chodzić boso.
Tu również wygodniej będzie prowadzić zajęcia z takimi przyborami, jak:laska, drewniane obręcze, krążki, które w sali sprawiają wiele hałasu:czasem nawet użycie ich w pomieszczeniu stwarza momenty zagrożenia ze względu na śliskość podłogi, natomiast wykorzystanie ich na dworze eliminuje możlil 49.


	waść wypadków i pozwala na wprowadzenie wielu urozmaiceń w zajęciach (np.toczenie, przeskakiwanie itp.
Niektórych ćwiczeń czy zabaw w ogóle nie powinno się wykonywać w sali (np.rzutów na odległość ze starszymi dziećmi, skoku w dal, skoku wzwyż, biegów na szybkość, w przypadku braku materaca-przewrotów itp) .
Trawnik jest więc, jak z tego wynika, urządzeniem uniwersalnym, niezastąpionym, przyrządem"i, jak to się często określa, , zieloną salą".
W związku z zagospodarowaniem i urządzeniem terenu przy przedszkolu, nasuwają się jeszcze i inne problemy.
Ważną sprawą jest nawierzchnia.
Idealnym wyjściem jest zapewne połączenie dobrze ukorzenionej, trawiastej nawierzchni z wyasfaltowanymi dróżkami, placykami.
Nie wskazane jest żwirowanie ścieżek.
Wysypywanie żużlem czy miałem ceglanym jest niedopuszczalne.
Stosowanie betonu czy płyt chodnikowych ograniczyć się musi do wyłożenia dojść i niektórych części terenu.
Upadki-tak częste u dzieci-powodują bolesne i głębokie zdarcia naskórka, poza tym bieganie, a zwłaszcza podskoki na twardym podłożu betonowym spłaszczają wysklepienie stopy dziecka.
Utwardzona, ziemna nawierzchnia klepiskowa jest miękka, ale jest to jej jedyną zaletą.
Ziemna nawierzchnia brudzi ciało, ubranie, obuwie, uniemożliwia siadanie podczas zabaw i ćwiczeń, powoduje kurz gdy jest wyschnięta, podczas deszczu łatwo tworzą się na niej kałuże i błoto.
W suchej i ciepłej porze nawierzchnię klepiskową trzeba często skrapiać wodą, czyniąc to we wczesnych godzinach rannych przed przyjściem dzieci, a nawet powtarzać polewanie wielokrotnie w ciągu dnia.
Ważnym problemem jest zagospodarowanie ogrodu w różne urządzenia, przyrządy i sprzęt do zajęć ruchowych.
Podstawowymi urządzeniami winW być:przeplotnie, wspina lnie, zjeżdżalnie, drabinki, wieże z platformami i schodkami, płotki, daszki, chybotki, ważki, leżące ńa ziemi pnie drzew, tunele utworzone z opon samochodowych lub rur, małe równoważnie, kosze do rzutów itp.
Niektóre przedszkola posiadają uniwersalny przyrząd o wszechstronnym zastosowaniu, sprowadzony z NRD.
Należałoby życzyć wszystkim przedszkolakom posiadania tego sprzętu, dającego wielkie miożliwości różnorodnych zadań ruchowych.
150.
	System konstrukcji oraz wysokość przyrządów i sprzętu, podobnie jak materiał, z którego są one wykonywane, bywają'różnorodne.
Jedne z nich są umocowane na stałe, inne przenośne, składające się czasem z oddzielnych, ruchomych elementów.
Dla młodszych dzieci przyrządy muszą być oczywiście niższe, prostsze i stawiające mmiejsze wymagania.
Bardzo przydatne są schodki z poręczami i małą ogrodzoną platformą, niskie ławeczki, kloce, niska zjeżdżalnia.
Urządzenia dla dzieci starszych i sprawniejszych powinny być przystosowane do ich poziomu rozwojowego, muszą wyzwalać w dzieciach inicjatywę, kształcić zaradność i odwagę, doskonalić przeploty, przedostawanie się pod lub ponad przeszkodami, przekraczanie z jednego sprzętu na drugi, wchodzenie i zsuwanie się po płaszczyznach pochyłych, ćwiczenie równowagi na podwyższonych i wąskich powierzchniach, stosowanie podporów, półzwisów, a także zwisów i huśtania się w zwisie.
Oczywiście należy nauczyć dzieci samoochrony i przezorności, przestrzegać przed ryzykanctwem, nie dopuszczać do wybryków i zabaw zagrażających wypadkami.
Trzeba jednak pamiętać, że przyrządy są dla dzieci atrakcją, pociągają je, a i możliwości dzieci korzystania z nich są większe niż przypuszczamy.
Pokierowanie rozwojem ich sprawności w tym zakresie, stopniowanie trudności i czynna pomoc nauczycielki są więc bardzo potrzebne.
W związku z korzystaniem z ogrodu przy przedszkolu, nasuwają się inne jeszcze problemy organizacyjne.
Jeden z nich, to:czy sprzęt i wyposażenie terenowe należy chować (np.w szopie, altance) przed zimą, czy zostawiać na powietrzu?
-Opowiadamy się za chowaniem tylko takiego sprzętu, który ulegnie zniszczeniu (np.drobniejszego, przenośnego.
) Natomiast słuszna jest zasada'starannego konserwowania sprzętu i przyrządów przed zimą i na wiosnę (przez malow anie pokostem, farbami odpornymi na wilgoć i farbami olejnymi) i pozostawienie sprzętu na dworze.
W ten sposób przedłuża się użytkowanie sprzętu i urządzeń na długie miesiące-od października do maja.
Następny problem to zapewnienie na terenie ogrodu stałego miejsca do zawieszania czy odkładania ubrania przez dzieci.
Wystarczy w tym celu kilka wieszaków dla całej grupy, umieszczonych raczej w cieniu, aby słońce nie niszczyło odzieży.
151.


	Na terenie powinny być też urządzenia higieniczna-sanitarne:przenośna lub wmontowana na stałe umywalnia i stojak z ręcznikami oraz dostęp do urządzeń samtarnych.
Jeżeli urządzeń tych nie ma na terenie, trzeba ułatwić dzieciom korzystanie z nich w budynku (licząc się z koniecznością położenia wycieraczek do wycierania nóg lub chodnika czy linoleum) .
Przyzwyczajanie dzieci do ładu i porządku wymaga też wyznaczenia stałych miejsc na odkładanie pomocy i zabawek wynoszonych na teren.
Miejsca te powinny znaleźć się możliwie najbliżej miejsca zabawy dzieci, np.dla wiaderek, łopatek i foremek przy piaskownicy, dla sprzętu do zabaw ruchowych-blisko miejsca przewidzianego na zabawy ruchowe, w pobliżu miejsca wypoczynku na tarasie.
Do przechowywania przyborów mogą służyć kosze lub pudełka.


	1.2.
Sala do zajęć ruchowych (gimnastyczna lub zastępcza)

Wiele istniejących u nas przedszkoli posiada specjalną salę gimnastyczną lub większe pomieszczenie (np.jadalnię) przeznaczone na zajęcia ruchowe.
Urządzenie i wyposażenie sali powinny gwarantować higienę i bezpieczeństwo zajęć.
Odnosi się to w szczególności do:podłogi która powinna być idealnie gładka i czysta, zabezpieczenia lamp siatkami ochronnymi, odpowiedniego sprzętu ruchomego (np.szafek i stojaków na przybory) oraz ścian, na których nie można zawieszać obrazków oszklonych, wbijać gwoździ lub pinezek itp.
Do najważniejszych warunków należy utrzymanie w nieskazitelnej czystości podłogi.
Czysta i gładka podłoga stanowi w przedszkolu najważniejszy i najbardziej uniwersalny "przyrząd do ćwiczeń.
Wolny dostęp co najmniej do jednej lub dwóch ścian ułatwia organizowanie zbiórek, pozwala kontrolować postawę i prowadzić ćwiczenia wyprostne w słaniu, a także umożliwia wykonywanie wielu ćwiczeń z elementami rzutu i chwytu.
Podstawowe wyposażenie sali stanowią, nawet w najskromniejszych warunkach:2 ławeczki szwedzkie (przy większej ilości 152.
	dzieci 3--4) , drabinki przymocowane do ściany (powinno ich być O-ó) , materac do skoków i przewrotów.
Tam, gdzie warunki lokalowe są trudniejsze z konieczności ćwiczenia odbywać się muszą w pomieszczeniu zastępczym-np.w jadalni lub w sali zajęć przeznaczonej dla danej grupy.
Nieodzowne jest wówczas zapewnienie jak największej przestrzeni do ruchu przez odpowienie ustawienie stołów i krzesełek, by zajmowały jak najmniej miejsca.
Zarówno stoły, jak i krzesełka można od czasu do czasu wykorzystać do zabaw i ćwiczeń.


	1.
3.
Przybory i pomoce do zajęć ruchowych

Treść i formy pracy z dziećmi wzbogacają wszelkie pomoce, sprzęt oraz przybory.
Te jakich używa się w naszych przedszkolach, są na ogół tanie i łatwe do przechowywania, a przy tym nietrudne do sporządzenia nawet we własnym zakresie.
Drobne urządzenia, sprzęt i pomoce, w miarę zużywania się powinny być stale uzupełniane.
Trzeba je odświeżać, dbać o ich estetyczny wygląd i wygodny sposób przechowywania-posługując się w tym celu stojakami, regałami, pudłami, koszami odpowiednio do rodzaju sprzętu.
Zgodnie z obowiązującymi zaleceniami władz oświatowych, każde przedszkole posiadać powinno odpowiednie rodzaje i wystarczającą liczbę przyborów, do których zalicza się:1.
Szarfy w czterech zasadniczych kolorach (niebieskim, zielonym, żółtym i czerwonymi) , które służą do wielu ćwiczeń, gier, zabaw orientacyjna-porządkowych, bieżnych, skocznych oraz do'ćwiczeń kształtuj ących.
2.
Woreczki z materiału w czterech zasdniczych kolorach, wypełnione grochem, wykorzystywane w zabawach rzutna-chwytnych, do celowania, ćwiczeń równoważnych, dla zaznaczania.
miejsc, do ćwiczeń kształtujących, ćwiczeń zręczności.
3.
Krążki z tektury, sklejki (dykty) lub z tworzywa-kolorowe (w czterech kolorach) , mogą służyć do toczenia, układania, zaznaczania miejsc, jako podkładki do siadania, do ćwiczeń równoważnych, kształtujących, a także do imitacji kierownicy, kapelusza, miseczki, kamienia itp.153.


	4.
Obręcze kolorowe różnych rozmiarów (duże, średnie i mniejsze) używane do toczenia, zabaw i ćwiczeń bieżnych, skocznych, równoważnych, kształtujących oraz zabaw i ćwiczeń, jak gniazdo, domek, ustawione pionowo jako okienka, tunele itp.
5.
Skakanki (linki) służące do zabaw skocznych, równoważnych, bieżnych, ćwiczeń kształtujących oraz innych zabaw.
Pomoce przy zaznaczaniu miejsc, linii, drubmek, ułożone w kółko jako gniazdo, domek, kępo.
Oddają też usługi jako lejce u zaprzęgu czy rozwieszone na stojaku jako przeszkoda do przeskakiwania, przepełzania, przerzucania piłek, woreczków itp.
6.
Kółka wiklinowe (do sersa) , kółka ringo używane do zabaw zręcznościowych, równoważnych, skocznych, kształtujących, do zaznaczania miejsc:imitują kierounice, na powietrzu służą do rzutów, toczenia po ziemi, wtaczania do bramek itp.
7.
Piłeczki małe gumowe służące do zabaw rzutnych, chwytnych, do toczenia, celowania.
8.
Piłki gumowe średniej wielkości:zastosowanie jak piłeczek małych.
9.
Piłki duże (plażowe, gumowe, lekkie skórzane) stosowane do rzucania, odbijania, chwytania, toczenia, przerzucania, jako cel do zabaw rzutnych, a także do zabaw bieżnych, orientacyjna porządkowych.
10.
Piłki lekarskie o masie I kg do ćwiczeń siłowych (mają duże zastosowanie przy ćwiczeniach korekcyjnych) .
Il.
Uhorągiewki małe z kolorowego materiału:służą do zaznaczania miejsc, układania, przekazywania itp.
Ożywiają one marsz, można się nimi posługiwać przy obliczaniu punktów za zwycięstwo grupy oraz w czasie uprawiania różnych rodzajów sportu.
12.
Znaczki tekturowe z tasiemką do zawieszania na szyi z rysunkami lub sylwetkami pojazdów, statków:owoców, jarzyn, ptactwa domowego, z figurami geometrycznymi (kółko, kwadrat, prostokąt, trójkąt) .
13.
Laski, które używać można do ćwiczeń kształtujących, zabaw bieżnych, skocznych, równoważnych, a także do ciągnięcia w parach, do zaprzęgów.
14.
Rollery-pomocne przy ćwiczeniach kształującyeh i siłowych.
154.
	15.
Deskorolki-służą-do poślizgów, ćwiczeń wzmacniających mięśnie obręczy barkowej i grzbietu.
16.
Kolorowe chusteczki (w czterech zasadniczych lub w dwóch kolorach) .
Służą one do ćwiczeń kształujących, zabaw orientacyjna-porządkowych, bieżnych, skocznych, do zaznaczania miejsc:można je rzucać w górę i chwytać, przenosić, używać przy stosowaniu zabaw z elementami tanecznymi itd.
17.
Komplet podstawowych znaków drogowych ruchu pieszego i kołowego do zabaw orientacyjna-porządkowych i do poznawania dzieci z najprostszymi przepisami ruchu.
18.
Chorągiewki większe (z drzewcem na podstawce lub do wbijania w ziemię) , służące do zaznaczania miejsc, terenu żaba Wy.
19.
Długa linka-oddaje wiele usług przy zabawach skocznych, a także z przepełzaniem, przekraczaniem, przerzucaniem przyborw.
Po zawiązaniu może stanowić koło, autobus, trdmuqj, stan.
Służy też jako luna, dróżWc.
Dwie-liny stanowią róu, rzekę, szgng kolejowe itp.
20.
Bramki o kształcie łukowym na podstawkach lub o przekroju okrągłym:oddają one usługi w zabawach i ćwiczeniach na czworakach, z przepełzaniem, z toczenimi.
Bramek używa się także do zaznaczania miejsc zbiórek, jako domy, zajezdnie, garaże itd.
21.Stojaki do rozwieszania linek, znaków dla zespołów.
Zaznaczać można nimi miejsca zbiórek, mogą one stanowić bramę, bramkę, garaż, stajnię, port.
Używa się ich też w licznych zabawach i ćwiczeniach skocznych, rzutach, z przepełzaniem, przekraczaniem itd.
22.
Klocki duże, o podstawie kwadratowej lub prostokątnej:służyć one mogą do ćwiczeń kształtujących, zręcznościowych, równoważnych, do przekraczania, omijania, do zaznaczania miejsca itp.
23.
Instrumenty perkusyjne:bębenek, bijak, grzechotka, dzwoneczki przymocowane do rąk, nóg, czynele, trójkąt itp:mają one podwójne zastosowanie:a) jako przybory do wyznaczania rytmu, b) do uatrakcyjnienia i urozmaicenia ćwiczeń kształtujących, korektywnych, sportowo-użytkowych (bieg, skok, ćwiczenia równoważne, zwinnościowe, zręcznościowe itp.) 155.


	U w a g a:Duże zasługi w prowadzeniu zajęć mogą oddać pudełka od zapałek i inne oklejone kolorowym papierem, opaski'na głowę z różnymi rysunkami, siateczki po warzywach i owocach, szpulki po niciach Bp, :mogą one być doskonałym przyborem do różnorodnych ćwiczeń kształtujących (zwłaszcza stóp) , zręcznościo-.
	Web, do układania, zaznaczania miejsc, przekraczania, przeskoków itp.


	2 BEZPIECZEŃSTWO ZAJĘĆ RUCHOWYCH.

	Najważniejszą przesłanką pracy wychowawczej w przedszkolu jest postulat zdrowotności.
Wysiłek fizyczny związany z ruchem przynieść może korzyść tylko w sprzyjających warunkach.
Drobne na pozór zaniedbania lub przeoczenia zniweczyć mogą korzystne wpływy, zaprzepaścić je lub nawet stwarzać zagrożenie dla zdrowia.
Przestrzeganie zasady zdrowotności wiąże się między innymi z zapewnieniem pełnego bezpieczeństwa zajęć, za które prowadząca nauczycielka jest osobiście odpowiedzialna.
W celu zapewnienia dzieciom pełnego bezpieczeństwa podczas zajęć, należy między innymi:1.
Dokładnie sprawdzić i zabezpieczyć miejsce do ćwiczeń, przyrządy i sprzęt oraz przybory.
Nie można więc dopuścić, aby wyposażenie terenu czy sali, stan nawierzchni, konstrukcja czy zły stan używanych przyrządów, urządzeń lub przyborów stwarzały jakiekolwiek zagrożenie.
Nawet znany już teren trzeba zawsze skontrolować i usunąć odpadki, które mogą być przyczyną skaleczeń (szkło, druty, blacha, kamienie itp) .
Dotyczy to również sposobów posługiwania się pomocami np.rozłożenia przyborów, ustawienia sprzętu, wysokości zastosowanych przyrządów itp 2.
Dobrze przygotować zajęcia.
Właściwa, przemyślana organizacja grupy oraz przebiegu zajęć ruchowych, utrzymanie dyscypliny, dostosowanie trudności do możliwości zespołu i poszczególnych dzieci daje większą gwarancję ochrony przed wypadkiem I\T 8 Z 8 DM.
3.
Stosować ochronę przy wykonywaniu trudniejszych ćwiczeń.
Najwięcej ostrożności wymagają zabawy i ćwiczenia zwiąl 57.


	zane z używaniem przyrządów, a więc wspinanie, przechodzenie, pokonywanie przeszkód, przejścia równoważne.
Dotyczy to także trudniejszych skoków, niektórych rzutów oraz przewrotów.
Przewroty winny dzieci wykonywać indywidualnie i pod kontrolą prowadzącej zajęcia.
4.
Przestrzegać porządku i dyscypliny w czasie zajęć WP.
Najniebezpieczniejszym momentem w czasie zajęć jest potrącanie się, przepychanie, które wynikają najczęściej z niecierpliwości oczekiwania dzieci na swoją, kolejkę"do ćwiczeń.
Nauczycielka musi więc być czujna, w porę interweniować i zapobiegać zagrożeniu.
Wiadomo np.że nie wolno zezwolić na wspinanie się na jedną drabinkę więcej niż jednemu dziecku, podobnie jak nie wolno ćwiczącego ponaglać.
Taka sama zasada obowiązuje przy ćwiczeniach równoważnych:następne dziecko może rozpocząć ćwiczenia dopiero po dojściu swego poprzednika do środka ławeczki.
Skoki wykonuje każde dziecko lub grupa kolejno i za każdym razem na wyraźny sygnał prowadzącej.
Mówiąc o bezpieczeństwie nie miożemy pominąć zajęć sezonowych-nad wodą, na górce do saneczkowania, na lodzie, w czasie ćwiczeń na nartach.
Niezdyscyplinowanie, zła organizacja zespołu czy brak umiejętności posługiwania się sprzętem mogą być przyczyną wypadków.
Wymieniono tu przykładowo i pokrótce niektóre tylko okoliczności, bawieni trudno jest analizować wszystkie przyczyny zagrożeń i podawać środki zapobiegawcze.
Jedno jest pewne:nauczycielka prowadząca zajęcia musi bezustannie czuwać i zawsze być gotowa do udzielenia pomocy ćwiczącym dzieciom, jeśli pomoc taka jest konieczna.


	3.
	METODY STOSOWANE NA ZAJĘCIACH RUCHOWMCH W PRZEDSZKOLU.

	Wiek przedszkolny charakteryzuje się na ogół dużą plastycznością aparatu ruchowego i słabymi zdolnościami koordynacji ruchów.
W wieku tym dziecko zdolne jest do dość intensywnego, ale krótkotrwałego ruchu.
Natomiast w sferze psychicznej, w omawianymi okresie dziecko charakteryzuje się żywą wyobraźnią, skłonnością do naśladownictwa jak również brakiem zdolności do dłuższego skupienia uwagi.
Metody pracy z dziećmi na zajęciach ruchowych powińmy sprzyjać rozwojowi dziecka w sferze poznawczej, motorycznej i emocjonalnej, powinny nawiązywać do jego możliwości i potrzeb.
Kryterium ułatwiającym dobór właściwych metod pracy powinna być wiedza nauczyiela o prawidłowościach rozwojowych oraz o odchyleniach w rozwoju motorycznym, emocjonalnym i psychicznym dzieci w wieku 3-7 lat.
W poradniku zamieszczono zwięzły opis metod pracy, które mają zastosowanie w praktyce.
Przyjmiemy przy tym określenie metody jako sposobu postępowania stosowanego świadomie, konsekwentnie i systematycznie dla osiągnięcia określonego celu.
W pracy z dziećmi w przedszkolu należy stosować różne metody dla pełnej realizacji programu.
Przeanalizujemy te metody, sklasyfikowane według systemiu zaproponowanego przez W.
Gniewkowskiego (zamieszczonego w podrozdziale 3, 4 pierwszej części książki, str.II) , .


	3.1.
Metody twórcze
3.1.1.
Propedeutyka twórczej aktywności ruchowej

Samorzutna działalność jako cz 3 noik wzbogacający psychoruchowedoświadczenia dziecka Rozpoznanie materialnej, przestrzennej i czasowej struktuuryświata jest możliwe tylko, dzięki angażowaniu się w działalność ruchową z udziałem wielu zmysłów, dzięki którym dziecko w różnych sytuacjach rozpoznaje fizyczne cechy napotykanych przedmiotów (kształt, ciężar, barwę, konsystencję, sprężystość, temperaturę a nawet smak) .
Wymaga to obejrzenia, badania, manipulowania, eksperymentowania.
Te działania wyostrzają zmysły oraz tworzą integralny zespół analityczny, pozwalający przetwarzać to, co obiektywne w to, co subiektywne (odczucia, wrażenia, przeżycia) .
Samorzutna działalność odkrywcza czyni dziecko bardziej obeznanym z różnymi zjawiskami i prawami rządzącymi w świecie materialnym, a tym samym czyni go bardziej zaradnym w życiu praktycznym.
Impulsy płynące z zewnątrz kształtują tzw."czucie proprioceptywne" (wewnętrzne) będące efektem wewnątrzorganicznego odczuwania zmian zachodzących w mięsniach, w stawach, ścięgnach, narządach wewnętrznych, organach równowagi oraz w organach kontrolujących położenie i czynności naszego ciała.
Walory samorzutnej działalności dziecka, wzbogacające psychoruchowedoświadczenia, występują Ęm dobitniej, im mniej ingerują w tę działalność osoby dorosłe.
Głównymi zadaniem nauczycielki przedszkola jest wobec tego zapewnienie dziecku odpowiednich warunków do odkrywania, eksperymentowania, a ingerowanie tylko wtedy, gdy dziecku zagraża jakieś niebezpieczeństwo bądź dzieją się wród dzieci jakieś wydarzenia czy zjawiska niepożądane z pedagogicznego punktu widzenia W celu rozszerzeńia poligonu doświadczalnego należy dość często zmieniać warunki środowiskowe:wyprowadzać dzieci w plener, na plac zabaw z urządzeniami i przyborami do ćwiczeń, na piasek, śnieg, lód, nad wodę, do ogrodu, sadu itp.
W pomieszczeniach zamkniętych główną troską nauczycielki powinno być nagromadzenie dużej ilości przyborów, prostych zabawek, przyrządów znakomicie powiek 160.
	szających zasób doświadczeń dziecka.
Takie warumki stworzą niezbędną podbudowę do bardziej wyspecjalizowanej działalności dziecka, manifestującej się w działalności rekreacyjna-sportowej, artystycznej, utylitarnej, obronnej itp.
Próby zastosowania najwłaściwszych rozwiązań ruchowych w ró.
żnych sytuacjach (metoda prób i błędów) W procesie eksperymentowania i odkrywania dziecko nie uświadamia sobie celu działania.
Dopiero z biegiem czasu, na skutek wewnętrznych impulsów, zaczyna uświadamiać sobie w sposób bardziej czy mniej wyraźny cel, który chce osiągnąć.
Na przykład jeżeli dziecko chce:wprowadzić wózek czy rower po schodkach, podnieść się ze skomplikowanego upadku na nartach czy na łyżwach, podciągnąć sanki po dość stromej pochyłości pełnej różnych przeszkód terenowych, pokonać tor przeszkód z piłeczką na pajetce, tak aby ta piłeczka nie spadła, przejść po belce równoważnej, która jest chybotliwa, mijając się na niej z dziećmi idący mi w przeciwnym kierunku itp.-wówczas myśli głównie o celu, natomiast nie zastanawia się nad sposobami, za pomocą których da się to osiągnąć.
Zaprzęgnięty do pracy twórczy mechanizm jego psychiki podpowiemu we właściwym czasie co należy zrobić, aby ostatecznie dopiąć celu.
Po drodze do osiągnięcia zamierzonego celu dziecko musi pokonać wiele trudności, przeszkód, poczynić wiele prób i popełniać błędy, aby zbliżać się stopniowo do upragnionego wyniku..
Okoń tak pisze o tej metodzie:"Metoda prób i błędów-sposób postępowania przy rozwiązywaniu zadań całkowicie nowych, bez pełniego zrozumienia struktury zadania i bez pomocy z zewnątrz.
'Droga do rozwiązania prowadzi wówczas przez kolejne próby, często całkiem chaotyczne, aż któraś z nich da oczekiwany'wynik"YW zależności od konstrukcji psychicznej oraz kształtujących się cech charakterologicznych, dziecko różnie zachowuje się w trakcie dążenia do trudno osiągalnego celu.
Niekiedy szybko zniechęca się i odstępuje od swego zamiaru, niekiedy robi sobie przerwy i znów podejmuje starania aby osiągnąć zamierzony cel ć W.
Okoń 3 łounik ąedcgogicmg.
PWN.
Warszawa 1984:s.UB.
	li-Wychowanie fizyczne.
	161.


	bądź też systematycznie i wytrwale do niego dąży i nie spocznie aż dokona swego.
Ingerencja nauczyciela, czy rodziców, polega głównie na stwarzaniu odpowiednich sytuacji zadaniowych, na wzmacnianiu zaufania dziecka we własne siły, na zachęcaniu go, dopingowaniu, dodawaniu mu otuchy i wzmacnianiu motywacji np.przez pochwałę, uznanie.
Zabawy tematyczne i konstrukcyjne Zabawy i gry ruchowe stwarzają nieraz bardzo pomyślne okoliczności do rozwijania wyobraźni oraz inwencji twórczej.
Szczególnie zabawy tematyczne (twórcze) są dla dziecka atrakcyjne i nadają się do zespołowego działania.
Prostsze formy tych zabaw polegają na nadawaniu różnym przedmiotami umownego znaczenia (np.:gorąca kula, szczur, koszenie nawy) , lub też na naśladowaniu prostych czynności (np.zamiatanie, kierowanie pojazdem, mycie samochodu, sprzątanie, układanie różnych rzeczy na półkach sklepowych, karmienie dziecka, nakrywanie do stołu) .
Z biegiem czasu komplikują się one dążąc do odtwarzania różnych sytuacji i scen podpatrzonych we własnym środowisku, na ulicy, w teatrze, w kinie, w sklepie bądź też zasłyszanych z opowiadań.
Jest tu również miejsce na zdarzenia zmyślone, fikcyjne, które stwarzają szerokie pole działania imaginacji, fantazji.
Dzieci bawią się w szkołę, w wojsko, w strażaków, milicjantów, sportowców, są Indianami, kierowcami, lekarzami, urządzają podchody, zasadzki, potyczki, śluby, wesela, biorą udział w gaszeniu pożaru, itp Podobnie zabawy konstrukcyjne, które niekiedy łączą się z fikcyjnymi, mają znaczne walory działalności twórczej.
Ich higieniczna-zdrowotne znaczenie wzrasta wówczas, gdy odbywają się w plenerze, nad wodą, na plaży, gdzie można budować twierdze, kanały, tamy, mosty, pałace, przy czym tworzywo stanowi piasek, kamienie, muszle i to wszystko co przynoszą fale morza czy jeziora.
W pomieszczeniu zamkniętym dzieci również wykazują wiele pomysłów w spożytkowaniu sprzętu, miebli, przedmiotów do różnych konstrukcji, budowli, maszyn itp.
Zabawy te wymagają często współdziałania, organizacji pracy i trudu, co zbliża je do potrzeb życia społecznego.
	162.


3.1.2.
Metody prowadzenia zajęć wychowania fizycznego

Metoda opowieści ruchowej Twórcą tej metody jest J.
G.
Thulin.
Dzięki niemu zostały pogodzone w sposób niezwykle szczęśliwy postulaty zajęć ruchowych z możliwościami fizycznymi i światem fantazji dziecka.
Metoda opowieści ruchowej polega na tym, że nauczyciel, przez odpowiedni dobór tematu wymyślonego przez siebie opowiadania, działa na wyobraźnię dziecka, skłaniając je do odtwarzania ruchem treści opowiadania, przedstawiania czynności ludzi dorosłych, sposobów poruszania się zwierząt, ptaków, różnych sytuacji, zdarzeń itp.
Metoda opowieści ruchowej sprzyja rozwojowi fantazji, która w życiu dziecka odgrywa dominującą rolę:fantazja bowiem może pobudzić i utrzymać dziecko w ruchu, wywołać przeróżne obrazy:sprawia, że dziecko bawiąc się raz jest ptakiem, raz psem, a jeszcze innym razem kierouocg pociągi, samochodu, pojazdu kosmicznego itp.
Metoda opowieści ruchowej wymaga jednak od nauczyciela dobrego, starannego przygotowania i zrozumienia, że stosowane opowiadanie w czasie trwania zajęć jest tylko środkiem do odtworzenia przez dzieci odpowiedniego ruchu.
Układ opowiadania musi zatem opierać się na zasadach wszechstronności ruchu, stopniowania wysiłku i zmienności pracy mięśniowej.
A oto przykładowe tematy opowieści zaczerpnięte z książki J.
G.
Thulina Gimndstgb małych dzieci*:Jaś i Małgosia szukają domku Baby Jagi.
Mój ojciec od rond pnrdcauje w polu.
Wycieczką do łasa.
Na wiosnę.
Zabcuc auIndian.
W zimie.
Zabaua u strażdkóuc.
Można też zaproponować inną tematykę:Bolej:i Lalek na udkacjdch.
Zwiedzamy 200.
Zwiedzamy Akademię Wychowania Fizycznego.
Na budowie.
Jeden dzień z żgcid Smurjóu itp.
Jeżeli w czasie opowieści ruchowej nauczyciel stosuje pokaz, jak ruch ma być wykonany, wówczas przemienia metodę twórczą w odtwórczą, naśladowczą.
W metodzie twórczej należałoby raczej stwarzać sytuacje, a ich rozwiązywanie pozostawić inwencji twórczej dzieci.
	kiewicz) .
	Kraków 1931:s.80-92.
	163.


	Metoda gimnastyki twórczej (ekspresyjnej) R.
LabanaMetoda gimnastyki twórczej R.
Uabana spopularyzowana została na gruncie polskim przez W.
Gniewkowskiego.
Metoda ta, nazywana także metodą improwizacji ruchowej, daje nauczycielowi dużą swoboda wyboru zadań ruchowych.
Przy prowadzeniu zajęć tą melodą trzeba dzieciom wyjaśnić co mają robić.
Nlatomiast, jak robić", to będzie wynikało z inwencji twórczej ćwiczących, ich pomysłowości, fantazji, doświadczeń ruchowych.
Pokaz nauczyciela na zajęciach prowadzonych tą metodą staje-się zbędny, schodzi na dalszy plan.
W metodzie tej posługujemy się różnymi formami ruchu, takimi jak:odkrywanie, naśladowąnie, inscenizacja, pantomima, gimunastykawykorzystująca ruch naturalny, ćwiczenia muzyczna-ruchowe, taniec, opowieść ruchową, sceny dramatyczne, batalistyczne itp.
W zależności od poziomu przygotowania nauczyciela metoda ta może być stosowana na zajęciach z dziećmi w formie:fragmentów zajęć trwających od 5 do 7 minut, ćwiczeń przy muzyce (lub bez niej) , wypełniających cały czas zajęć obowiązkowych, ćwiczeń z użyciem przyborów, przyrządów.
Metoda ruchowej ekspresji twórczej oparta jest na 16 tematach generalnych, z których każdy uwzględnia inny charakter ruchu, bądź różnorodne kombinacje czynności.
Proponujemy stosowanie na zajęciach ruchowych tematów I-V.
Korzystając z materiałów publikowanych przez W.
Gniewkowskiego podajemy przykłady tematów przydatnych dla dzieci grup starszych:'Wyczucie własnego ciała.
Przy realizacji tego tematu dzieci poznają w toku działania możliwości własnego ciała w zakresie obszerności ruchów jako instrumentu zdolnego do wykonywania ruchów we wszystkich staw ach, ruchów obszernych oraz ruchów precyzyjnych.
Wiedza i świadomość o możliwościach własnego ciała powinna zachęcić dzieci do samodoskonalenia w różnych zakresach usprawnienia, np:ruch globalny:bieg, ewałow anie, obroty, przewroty:ruch skoncentrowany w dolnych partiach ciała:tupanie, chód na palcach, spętane nogi u mcrszu:ruch skoncentrowany w górnych partiach ciała:rzut, 164.
	chwyt, klaskanie, uderzania, skręcanie, pQumie, ruchy fantazyjne rąk:ruchy głowy i tułowia:potakiwanie, zaprzeczanie, pisanie liter głouqgruchy zamykające i otwierające ciało:zajmowanie małej i dużej przestrzeni, obejmow anie, odpychanie, przyjmowanie pozycji otwartych i zamkniętych, ruchy lekkie i szybkie:strzepgudnie kropli deszczu, pukanie do drzwi, ciche podskoki na palcach, unik przed uderzeniem:-falowanie uodg, głaskanie.
Wyczucie przestrzeni.
Podkreślamy tu momenty sprzyjające poznaniu przestrzeni przez ruchy lokomocyjne bądź czynuności:ćzynmości wy konywane na niskim poziomie:zwijanie i rozwijanie ciała w leżeniu, pełzanie, toczenie ciała, czworakowanie, przewroty, powolne ruchy'otqczynności wykonywane na średnim poziomie:bieg w.po, chyleniu ze zmianą kierunku, Rdotmie szgboucd, bieg w przechyleniu:czynności wykonywane na poziomie wysokim i niskim:skok w górę do przysiadu, skoki fantazyjne i lgdouunie w niskich pozycjach.
Wyczucie ciężaru ciała (siły) .
Ruchy nawiązujące do tego tematu mają charakter wyrazisty, przejawiają się w mocnych, chwytach, podnoszeniu, zginaniu.
Ruchom silnym przeciwstawiamy ruchy lekkie, delikatne, niezdecydowane:ruchy mocne i szybkie:nagły wyskok, niespodziewany atak z góry w dół, żywiołowe skoki radości:ruchy zwinune i wolne:pchanie, skręcanie, podnoszenie:ruc\y lekkie i szybkie:falujący krok, poruszanie się balet WICU.
Doskonalenie płynności ruchu.
W temacie tym występują głównie ruchy lokomocyjne.
Zespół ruchów może być jednoczesny-lub stopniowy, wykonywany przez różne części ciała, które nadają mu kierunek:w górę, w dół, do tyłu, w bok.
Droga ruchu może być krótka lub'celowo komplikowana i wydłużona.
Ruch może być swobodny, wolny, skrępowany, hamowany, gaszony.
Akcji ruchowej towarzyszą:nastrój zabawy, klaskanie, instrumenty perkusyjne, muzyka z taśmy lub płyty, np:165.


	zmiana kierunku posuwania się w zależności od sytuacji:slalom, z kwiatka na kwiatek, podchodzerMe dzikiego zwierzęcia, zmiana kierunku ruchu za określoną częścią ciała:bieg za łokciem, zwiniętą pięścią, głową, zgiętym kolanem, poaanym do przodu itp.:zilustrowanie ciałem i kończynami linii melodycznej, góra dół, lewo, prawo, tony wysokie, niskie, pośrednie, zwalniane, przyspieszone, akcentowanie, przyciszanie itp.
Kształtowanie umiejętności współdziałania z pąrtnerem'lub grupą.
Akcje ruchowe przy współpracy z partnerem lub grupą'wymagają podzielności uwagi, dostosowania się do jego zachowania.
W tym sensie ograniczają swobodę własnego działania.
Najistotniejsze w tego rodzaju akcjach jest pilne obserwowanie partnera, szybkie reagowanie ńa jego ruchy.
Temat ten szczególnie nadaje się do zajęć w grupach dzieci 5-, ó-letnich.
Ażeby przybliżyć metodę gimnastyki twórczej i możliwość jej realizacji w praktyce, podaje się przykładowy zestaw zadań tej gimnastyki.
Zestaw zajęć gimnastyki twórczej R.
I-abana
Grupa ćwicząca:Dzieci 6-letnie.
Miejsce ćwiczeń:Sala zabaw.
Przybory:Jedna piłeczka na dwoje dzieci.
P o m o c e:Magnetofon, bębenek.

Rodzaj ćwiczenia
Treść, organizacja i sposób wykonania ćwiczenia
Ćwiczenie orientacyjna-porządkowe.
Dzieci wbiegają na salę ćwiczeń w rozsypce, poruszają się żwawo każde w swoją stronę, a na sygnał nauczyciela przyjmują umówioną pozycję _i trwają chwilę w bezruchu.
Zabawa ożywiająca.
Swobodne bieganie w dowolnych kierunkach z obrotami i podskokami z towarzyszeniem żywej muzyki, a na przerwę w muzyce piękny ukłon (każde dziecko wykonuje go inaczej) i pozostaje chwilę w bezruchu w tym ukłonie, aż muzyka znów zacznie grać.
Ćwiczenie wyczucia przestrzeni.
Z rozbiegu wyskok w górę z dotknięciem dojrzałej gmszki na wysokiej gałęzi.
Ćwiczenie płynności ruchów w napięciu i rozluźnieniu.
Rytmiczne i mocne pociąganie za sznur wielkiego dzwonu, aby go rozhuśtać.
Ćwiczenie wyczucia przestrzeni.
Z różnych pozycji wyjściowych rozciąganie całego ciała jak najszerzej i jak najwyżej.
Ćwiczenie wyczucia własnego ciała.
Zwijanie ciała w jak najmuniejszy kłębek i rozwijanie go aż do wspięcia z podskokami, po czym znów ZWĘ 81118.
'Ćwiczenie wyczucia własnego, ciała.
W różnych pozycjach wyjściowych z towarzyszeniem wesołej muzyki:tańczą same ręce, tańczą same nogi, tańczy całe ciało.
Współpraca z partnerem.
W dwójkach:, jedynka"jest zuclongm drzeuemz rozpostartymi gałęziami a "dwójka"bawi się przy tym drżenie:przeskoki, przeplatanie się między gałęziami, przerzucanie ciała przez pień drzeua itp.
Współpraca z partnerem.
W dwójkach naprzeciwko siebie, piłeczka leży pośrodku:na sygnał nauczycielki każde dziecko stara się prowadzić piłkę nogą w dowolnym kierunku, a partner stara się mu ją odebrać nogą itd.
Wyczucie czasu.
Dzieci poruszają się w narzuconym przez nauczyciela rytmie (rytm zmienia się po pewnym czasie) .
Zakończenie.
Parami, w rytmie marsza wyjście z sali z chóralnym, dziękujemy, dziękujemy"wypowiadanym w rytmie.

raca szkolna (Schulwerk) K.
OrlfaK.
Orff wyszedł z założenia, iż kulturę fizyczną dziecka należy rozwijać w ścisłej korelacji z kulturą rytmiczna-muzyczną oraz z kulturą słowa.
Dlatego nawiązuje on do tradycyjnych, zanikających we współczesności form zabaw, 'ćwiczeń, tańców, muzyki, porzekadeł, legend, baśni, poezji i prozy itp.
Te właśnie ginące formy ruchowo-muzyczna-słownych zainteresowań dzieci znalazły się u podstaw nowej metody, której głównym celem i zadaniem jest wyzwolenie u dzieci tendencji do samoekspresji i rozwijania inwencji twórczej.
Zwłaszcza powiązanie muzyki z ruchem stanowi bardzo charakterystyczny rys omawianej metody.
Jak twierdzi Orff.
Jedność muzyki i ruchu w pojęciu dziecka jest nal 67.


	turalnym zjawiskiem i fakt ten dał mi klucz do mojej pracy pedaZOĘlC/08) .
Szeroko rozbudowany i wciąż otwarty repertuar ćwiczeń i zabaw daje okazję do rozwijania swych zadatków zarówno dzieciom wysoko uzdolnionym, jak i zaniedbanym, które mają okazję wyrównać swe braki.
Zarówno muzyka, jak i ruch oraz żywe słowo przenikają się wzajemnie, przy czym w konkretnych ćwiczeniach dominuje zwykle jeden z wymienionych elementów, gdy inne spełniają rolę towarzyszącą lub podrzędną.
Muzyka Poczynając od najprostszych formi rytmu i taktu dzieci zapoznają się stopniowo z coraz bogatszymi strukturami skali dźwięków, melodii i tonacji, głównie za pomocą instrumentów perkusyjnych.
Praca z instrumentami ma charakter indywidualny oraz prowadzona jest w mniejszych i większych grupach.
Dzieci muzykują, tworzą małe zespoły lub całe orkiestry perkusyjne.
Zdolniejsze dzieci same dyrygują, a w szystko to powiązane jest w sposób mniej lub bardziej znaczący z ruchem.
Z kolei dzieci zapoznają się z różnymi utworami muzycznymi za pośrednictwem środków mechanicznych (taśma magnetofonowa, płyta) lub muzyki żywej.
W ten sposób stopniowo poznają różne struktury jedno-i dwuczęściowe, tonacje oraz zasady tworzenia melodii i techniki akompaniowania.
Przykłady zajęć:1.
Dzieci śpiewają krótki tekst początkowo według melodii podanej przez nauczyciela a następnie wg własnej kompozycji, 110 Idzie Grześ przez nieś, norek piasku niesie@przez dziurkę piusek ciuurkiemsypie się za Grzesiem.
Część dzieci może naśladować niesienie worka.
2.
Dzieci na rozdanych instrumentach perkusyjnych akcentują mocną część taktu granej melodii.
	*etrurn', , ', cj, .
	3.
	Parami, w siadzie rozkrocznym, dzieci na mocną część taktu toczą do siebie piłkę.
	168.
	4.
	Na akcent muzycznyniem do końca taktu.
	y,  (zmiana pozycji z wytrzyma.
	Ruch Niepohamowana ruchliwość dzieci oraz tendencja do wyrażania się za pomocą ruchu jest w nieładzie OrUa w różny sposób podporządkowana określonym zadaniom ruchowym manifestuj ącymsię w gestach, mimice i zadaniach docelowych.
Chodzi tu głównie o poznanie przez dziecko swoich możliwości ruchowych, wyczucie stosunków przestrzennych, czasowych oraz wdrażanie do współpracy w grupie.
Uele te i zadania osiąga się przez indywidualnie i grupowe eksperymentowanie, odkrywanie oraz przez stawianie otwartych zadań ruchowych, które dając dziecku duży, margines swobody, pozwalają mi rozwijać to, co osobiste, oryginalne i niepowtarzalne.
Szczególną formą twórczości jest improwizacja ruchowa wymagająca fantazji i kultury ruchu, zrytmizowaniai płynności ruchu a jednocześnie jest podporządkowana jekiemuśgeneralnemu zadaniu, np.odtwarzaniu ruchem wysokości dźwięków granej mielodii lub podawanego rytmu, np.u zcbcuiemłodych pieskóu, budzącej się do życic wiosny.
Punktem wyjścia są przykłady z własnego otoczenia, własnych obserwacji i przeżyć, ilustracja ruchowa prostych opowieści, próba ilustracji ru-, chowej prostych rytmów i rńelodii.
	Przykłady zajęć.
1.
Z lin czy skakanek dzieci układają różne rysunki (figury geometryczne, litery, esy-floresy itp) a następnie każde z nich odtwarza swój rysunek ruchem całego ciała lub tylko częścią ciała:nogą, ręką, głową itp.
2.
Na podłodze leżą rozrzucone kwadraty lub krążki w ciemtnymi jasnym kolorze.
W czasie słyszanych niskich dźwięków dzieci poruszają się dowolnie na ciemnych kwadratach (krążkach) w pozycjach niskich, zaś gdy usłyszą wysokie dźwięki zmieniają natychmiast krążki na jasne i znów poruszają się na nich starając się czynić to w pozycji wysokiej.
3.
Każde dziecko mą gazetę:wymachy szerokie i dowolne gazetą w różne strony, wysoko i nisko:przedrzeć gazetę na pół i pol 69.


	dłożyć pod obie stopy, a następnie powoli posuwać się długimi krokami tak, aby gazety nie wymknęły się spod stóp.
4.
Dowolne posuwanie się do przodu (do tyłu) zmieniając pozycję z niskiej na wysoką i odwrotnie.
Słowo Estetyka słowa, wyrazistość mowy ludzkiej zmierza do wyeliminowania z zajęć wychowania fizycznego wrzasków, krzyków i niechlujstwa w sposobie wyrażania się.
Te niepożądane elementy demobilizują zespół, dezorganizują zajęcia i obniżają poziom kultury.
Estetyczne formy mowy, inspirowane przez same dzieci oraz nauczyciela, znajdują zastosowanie w wyliczankach, przysłowiach, porzekadłach, wierszykach, opowieściach, piosenkach itp.7 zieci wyszukują odpowiednie słowa do rymów lub rymy do słów.
Słowo jest ważnym elementem w rozwoju intelektualnym, odczuwaniu piękna, wzbogaca swobodę i celowość ruchu, gestu, scen wizualnych, toteż znalazło ono godne miejsce w doborze środków w metodzie K.
Orffa.
lPrzykłady zajęć:1.
Ćwiczący wystukują na instrumencie perkusyjnym rytm do słów:.
	mam ko-ni-ki mampa-sę ci je sam.
	Hła-ta ba-ba no-gu-to to-gu-fa to-gu-ta.
Wsu-dzi-to qa do bu-ta, do hu-ta hej?
2.
Nauczyciel podaje rytm na instrumencie perkusyjnym, a dzieci dobierają do niego słowa, np:nazwy kwiatów, imiona, krótkie teksty itp:.
	Zvs nio-ro-den.
	Ku-ne-guń-da.
	170.
	O-to tok sie-Ja mak.
	3.
Wyliczanki, np:Entliczki, pemliczki, czerwone gauziczki, na kogo wypadnie, na tego bęc PWk zapałką, dwa kije, kto się nie schowa, ten kryje.
4.
Wierszyk do marszu:Co za hałas, co za krzyki, maszerują żołnierzyki, raz, dud, trzy, cztery, raz, dud, trzy Byli u Gdyni, są u Warszawie całą Polskę ąrzejdq pranie raz, dud, trzy, cztery ma, dwu, trag.
Gdy dzieci nauczą się wierszyka, maszerują parami z towarzyszeniem instrumentów perkusyjnych.
5.Zabaw a-inscenizacja wierszyka:.

Słowa wiersza
Organizacja i opis ruchu
Ach ten miś, bury miś czemu tak mruczy dziś?
Nie chtce nas necie znać schował nos, uoli spać.
Dzieci ustawione parami naprzeciwko siebie, pochylają się ku sobie, opuszczają głowy są se*e, *czą.
Hop, hop - podryguje i pod boczki się ujmuje..
Hop!
Hop!-hejże ha! tańczy misio, ty i ja.
Dzieci podskakują w miejscu obunóż i obracają się z rękami na biodrach.
To sanno w drdgąstronę, a na końcu przytupują trzy razy (na, ty i ja') .

	'Niektóre teksty zapożyczone są z książeczki Jary Berdychowej J (ćmo, tato ćwiczcie ze mną.
	Warszawa 1972.
	Sport i Twyslyka.

	Metoda K.
Orffa może być stosowana oprócz krótkich fragmentów zajęć również w jednostkach metodycznych tj.w zestawach ćwiczeń ruchowych dla dzieci 5-, ó-letnich.
Przykład takich.
zajęć podajemy niżej.
Czas trwania zajęć wynosi 25-30 min.
Zestaw zajęć ruchowych prowadzonych metodą K.
Orffa
Grupa ćwicząca:Dzieci 6-letnie.
Miejsce ćwiczeń:Sala zabaw.
Przybory:Szarfy, krążki, obręcze.
P o m o c e:Magnetofon, instrumenty perkusyjne.
.171.


Rodzaj ćwiczenia
Treść, organizacja i sposób wykonania ćwiczeń
Ćwiczenie orientacyjna-porządkowe i rytmizujące.
Dzieci wchodzą rzędem z muzyką i miaszerująpo obwodzie koła zaznaczając tupnięciem każdą mocną część taktu?, po czym rytm zmienia się na?i wówczas zaznaczają klaśnięciem każdą mocną część taktu.
Podskoki i bieg w rytmie.
Zdjęcie szarfy, ułożenie jej w kółko na podłodze, wskakiwanie do środka kółka i wyskakiwanie na zewnątrz, a na sygnał niauczycielkichwyt szarfy i bieg rytmiczny wymachując nią nad głową (powtórzyć ten cykl kilkakrotnie).
lmprowizacja ruchowa.
Nałożenie szarf i naśladowanie ruchu samochodów, rowerów i innych pojazdów:ale coś się zepsuło, trzeba wysiąść i napranie (napompować, przykręcić, dolać benzyny itp) i pojechać dolej.
Ćwiczenie naśladowcze.
Raśladowanie spadającej i podskakującej piłki (coraz niższe podskoki i toczenie ciała).
Ćwiczenia w rozpoznawaniu wysokości dźwięków.
Rozrzucone krążki ciemne i jasne, 2 razy więcej niż dzieci.
Gdy nauczycielka uderza w instrumenty perkusyjne o wysokich rejestrach dźwięku, dzieci chwytają jasne krążki i tańczą wysoko, a gdy instrumenty rozbrzmiewają niskimi dźwiękami, dzieci szybko zmieniają krążki na ciemne i okrążają je dowolnie w niskiej pozycji, np.na czw arakach.
Ćwiczenia zwinności.
Toczenie obręczy w różnym kierunku i próba przejścia przez toczącą się obręcz.
lmprowizacja ruchowa.
Improwizacja ruchowa z obręczą.
Co możną zrobić z tym przyborem? (przy czym dzieci mogą się łączyć w dwójki, trójki itp) .
Ćwiczenie rytmiczne.
Dzieci ustawiają się w 4 kółka wg koloru szarf.
W każdym kółku jedno dziecko z instrumentem perkusyjnym nadaje rytm 3 lub?, a 44 dzieci kolejno przybierają pozycję siadu skrzyżnego na mocną część taktu.
Zabawa rytmiczna Zegary.
Zabawa Zegary.
Nauczycielka (lub dzieci) recytują:Mamy au domu zegcrgtylko bg rum tgkcłg, tyki-taki, tyki, taki tyki-taki, łuki, łuki.
Dzieci w luźnej gromadzie, w siadzie skrzy żnymuderzają rytmicznie końcami palców o podłogę 8 razy, a następnie skłonami bocznymi w jedną i drugą stronę (na tyki-taki) naśladują ruch udhadłc zegara.
Zakończenie.
Ustawienie się w pary i marsz wokół sali z wymachiw aniem szarfą nad głową.

	Gimnastyka rytmiczna A, i M.
Kniessów
Metoda ta jest mało znana w naszymi kraju.
Prezentowali ją nam w 1979 r.
A i M.
Kniessowie z Hanoweru w Gdańsku, a w 1987 r.ich najzdolniejsi uczniowie i współpracownicy w Warszawie i w Katowicach.
Jest to rodzaj gimnastyki twórczej, utanecznionej, polegającej na poszukiwaniu coraz to nowych form ruchu sprzężonego z rytmem, muzyką, przy czym stosuje się w niej nietypowe przybory.
Eksponuje się w niej naturalne formy ruchowe z wyłączeniem baletu i technik sportowych, chciaż może być stosowana ich interpretacja w formach taneczna-rytmicznych.
W trakcie ćwiczeń spotykamy wiele improwizacji z przyboremt lub beż niego, oswajania się z przyborem, manipulowania nim.
Jednak główny tok zajęć polega na naśladownictwie ruchów prowadzącego, który nie tylko demonstruje rach, ale jest również współćwiczącym:jest często osobą wiodącą, ale w miarę zaawansowania ruchowego grupy pozostawia jej wiele swobody.
Przybory Kniessów, mają tę zaletę, iż mogą być stosowane również jako instrumenty perkusyjne (bijak obustronny, dzwoneczki, grzechotka, łuski orzecha kokosowego itp.
) .Autorzy metody bardzo ograniczają mńwienie w czasie zajęć.
To, co nauczyciel chce wdrożyć, demonstruje wzbogacając to muzyką, instrumentem perkusyjnym i przyborami, które są barwne, atrakcyjne i proste.


	W założonej przez lniessów szkole pod nazwą "Studio-Bewegung-Rhytmik"w Hanowerze wypracowano i wprowadzono do praktyki następujące zasady:ćwiczyć zawsze z radością:aktywizować dzieci i młodzież oraz pogłębiać ich motywację do ćwiczeń przez atrakcyjne formy ruchu:zabawę, taniec, improwizację ruchową oraz ćwiczenia z przyboremcrozwijać poczucie rytmu oraz doskonalić koordynację nerwowo-ruchową:bazować na ruchu naturalnym:nieustannie poszukiwać nowych form i rodzajów ruchu przez eksperymentowanie środkami akustycznymi, ruchowymi i wzrokowymi:posługiwać się rytmem i muzyką, które są bardzo ważnym i silnym impulsem dla ruchu (zachodzi tu zjawisko, sprzężenia zwrotnego wspomnianych trzech czynników) :stosować estetyczne, barwne przybory do ćwiczeń, które są stałym atrybutem metody i-podobnie jak demonstrowanie ruchu-muzyka i instrumenty perkusyjne pobudzają i wywołują akcj e ruchowe:-przeplatać demonstrowanie ruchu przez nauczyciela improwizacją ruchową oraz zadaniami otwartymi, rozwiązywanymi przez dziec.
	w słaniu rytmiczne uderzania bijakami o siebie z towarzyszeniem muzyki lub bębenka, następnie na mocny akcent bębenka-ruchy kłucia w bok prawą (lewą) ręką na przemian:w rytmicznym biegu obroty, podskoki z obszernymi ruchami z przyborami, zakreślanie w przestrzeni kół, linii falistych, spirali:w dowolnej pozycji ciche i głośne akcentowanie przyborami uderzanymi o siebie w podanym rytmie, a następnie uderzenia o podłogę z wysokim unoszeniem prawej (lewej) ręki-na prze 1111811 w podanym rytmie uderzenia przyborem (amij o pierś, palce nóg, w kolano wzniesionej nogi prawej (lewejgchód, a następnie bieg za nauczycielem z podskokami, obrotami:w miejscu rzut przyboru wzwyż oraz próba chwycenia go oburącz (jednorącz) :w miejscu w podanym rytmie uderzenia przyborami o siebie:przed sobą, nad sobą, za sobą, sięgając daleko w bok w prawo i w lewo:toczenie bijaka i przeskakiwanie przez toczący się przybór:rzuty bijakiem na odległość, po czym toczenie go z powrotem za pomocą drugiego bijaka itp.:improwizacja ruchowa bez.


	yą (lewą) nogą, po czym zadawanie nim ciosów (tak jak w walce na szpady) w przód, w bok, w górę, w miejscu, w chodzie i w bienaobwodzie koła:grzechotanie przed sobą, nad sobą, a następnie bieg do środka koła z grzechotką wyciągniętą do przodu i wolne cofanie się z grzechotaniem:bieg z obrotami i podskokami, po czym ułożenie grzechotki.
na podłożu i okrążanie jej z dotykaniem palcem prawej (lewej) ręki:improwizaja ruchowa z grzechotką bez muzyki, a później z muzyką Ćwiczenia z szarfami oswojenie dzieci z przyborem (dowolna maniuplacja szarfami) oraz najrozmaitsze wznosy, wymachy, podrzuty itp.w-miejscu, w chodzie i w biegu:w miejscu ruchy kołowe ramion z szarfami, wymachy w'górę i w dół, to sanno w lekkim biegu:w jednym ręku szarfa imituje koński ogon a w drugim bat:konik niecierpliwi się, grzebie nóżką, poganiany batem biegnie kłusem, cwałem, a następnie zwalma bieg i staja:dowolnie rzuty szarfą w dal, a następnie w ustawieniu w szeregu:kto dalej rzuci?
w podanym rytmie marsz z tworzeniem wielkiego koła, w środku którego znajduje się nauczycielka:przybliżanie się wszystkich ćwiczących do środka koła i oddalanie się (cały czas manipuluj ąc szarfami) :improwizacja ruchowa z szarfami, początkowo bez muzyki, a następnie z muzyką (lub instrumientem perkusyjnym) .
Ćwiczenia z dzwoneczkami (założonymi na przegubie ręki i nogi) w słaniu energiczne wyrzuty ramion w górę, a następnie powolne opuszczanie z potrząsaniemi rękami:szybkie, raptowne ruchy uderzenia w różnych kierunkach, kopnięcia, potrząsania, a potemi walnie wznosy ramion v górę i opuszczanie:skłony tułowia z ramioniamu wzniesionymi w górę, w bok, 176.
	skręty wykonywane samymi rękami, później samymi nogami, a w końcu całym ciałem:w przysiadzie uderzanie dłońmi o podłogę, po czym wolne prostowanie ciała i bieg w miejscu z potrząsaniem ramionami:, zmywanie"ciała z góry w dół, mydlenie ciała i znów zmywanie i potrząsanie rękami, nogami:podskoki i ciężkie stąpanie na przemian z delikatnymi ruchami ramion i nóg:chód na czworakach:w dwójkach imitowanie walki bokserskiej, a następnie wolne podchodzenie do siebie i cofanie się.


	3.2.
Odtwórcze metody prowadzenia zajęć WF
3.2.1.
Zabawy naśladowcze

Zabawy te polegają głównie na naśladowaniu czyichś ruchów, rap.
Mycie lustra.
Rób tak-nie rób tak.
Cień.
Koniki u zaprzęgu, Żdbg i bocian.
Zajączki u kapuście.
Pająk i muchy.
Balonik.
Jak z tych przykładów wynika, naśladowanie ruchów nie odbywa się jedynie na zasadzie pokazu jakiegoś ruchu czy czynności wykonywanej przez partnera, nauczyciela lub grupę, lecz także zachowanego w pamięci obrazu ruchu zwierząt, ludzi lub przedmiotów martwych.


	3.2.2.
Metoda zabawowa-naśladowcza

Metoda ta została opracowana przez Szwedkę Elm Falk, nauczycielkę szkoły powszechnej w Sztokholmie, a rozwinięta przez T.
G.
Thulma.
Metoda zabawowa-naśladowcza jest zbliżona do poprzedniej, opiera się na podobnych zasadach.
Dziecko ilu s fru j e ru e hem (naśladuje) znane mu z doświadczenia proste czynności ludzi i zwierząt, pracę maszyn oraz zjawiska przyrody.
Zasadniczym warunkiem prawidłowego wykonania ruchu jest istnienie jego obrazu w świadomości dziecka.
W tej metodzie wykorzystujemy pamięć ruchową dzieci w wyniku bezpośredniej obserwacji lub wyobrażenia wywołane przez.
	12-Wychowanie fizyczne.
	177.


	nauczyciela za pomocą takich treści, które nawiązują do przeżyć dzieci.
Ruchy dziecka nie muszą być dokładnym i ścisłym odtwarzaniem zaobserwowanych czynniości Należy w tym wypadku dać pewien margines swobody dzieciom, pobudzać ich fantazję i inicjatywę.
Nie można jednak pozwolić na wykonywanie ruchów niezgodnych z zasadami bezpieczeństwa lub zaleceniami fizjologiczna-higienicznymi.
Stąd zachodzi potrzeba objaśniania ruchów przez prowadzącego i poprawiania ćwiczących.
Objaśnianie ruchu powinno być krótkie, zrozumiałe, obrazowe i dostosowane do poziomu dzieci.
Dobór obrazów wyzwalających u dzieci wyobraźnię, a w ślad za nim działanie ruchowe-nie może być, przypadkowy, lecz logicznie uporządkowany, ustawiony na konkretny cel.
Osiągnięcie zamierzonego celu w zajęciach prowadzonych metodą zabawowa-naśladowczą zależy w dużym stopniu od przyjęcia poprawnej pozycji wyjściowej.
Dla lepszego zrozumienia istoy metody zabawowa-naśladowczej podajemy kilka przykładów ćwiczeń: lot ptaków-leci nwłg ptaszek i duży ptak.
Dzięcioł kuje u drzewo.
Piłowanie drzewa.
Jazdą motorem, samochodem i rowerem.
Zbieranie jagód, grzybne, szyszek.
Wchtodzenie po schtodach.


3.2.3.
Metoda bezpośredniej celowości ruchu (zadaniowa).

Twórcą metody bezpośredniej celowości ruchu był R.
Czyżewski.
Metoda ta jest formą prze j ś ci ową od ćwiczeń stosowanych w formie ruchów naśladowcza-zabawowych do zad a ń wykonywanych według pewnych prawideł.
Metoda gimnastyczna bezpośredniej celowości ruchu polega na wyrozumowanym zestawieniu odpowiednio dobranej pozycji wyjściowej z przemyślanym przebiegiem ruchu wykonywanym często z użyciem przyborów'pomocniczych: piłką, krążkiem, szarfą, obręczą itp.
Repertuar zadań obejmuje ruchy proste, łatwo zrozumiałe, nie wymagające długich wyjaśnień.
Są to ruchy tak przemyślane, że niejako wymuszają na wykonawcy projekto.
178.
	wany przebieg ruchu i efekt zadania.
Zadanie ma w swoim założeniu dwie warstwy: praktyczną związaną z wykonaniem określonej czynności, oraz higieniczna-fizjologiczną ukierunkowaną na doskonalenie strony funkcjonalnej oraganizmudziecka.
Wspomniane zadania dzieci wykonują wielokrotnie dla osiągnięcia doskonałości.
Tym samym zadanie w toku powtarzania staje się ćwiczeniem.
Dla ilustracji metody podajemy kilka przykładów zadań według koncepcji R.
Czyżewskiego: I Klęk podparty: Pokaż ręką sufit.
2.
Siad skrzyżny: Pokaż ręką ścianę za sobą.
3.
Siad rozkroczny na ławce: Przełóż piłkę z lewej na prawą stronę.
4.
Stanie jednonóż, druga noga wzniesiona i zgięta w kolanie: Połóż na niej woreczek i stój 6 s starając się aby woreczek nie spadł na ziemię.
5.
Chwyć woreczek palcami stopy i rzuć w przód lub w górę.
6.
Leżenie tyłem: Połóż woreczek stopami za głową.
W metodzie zadaniowej istotne jest powtarzanie tego samego ruchu w celu przyswojenia określonej czynności.
Dlatego podobne zestawy zadań powinniśmy powtarzać dla opanowania przebiegu ruchu przez dzieci.


3.2.4.
Metoda ścisła

Metoda ścisła jest najstarszą metodą stosowaną w wychowaniu fizycznym dzieci, młodzieży i dorosłych.
Ostatnio w świetle wielu prac naukowo-metodycznych, artykułów w prasie fachowej, została ona uznana za niewłaściwą, zwłaszcza dla dzieci przedszkolnych, albowiem nie odpowiada właściowościom psychofizycznym i motorycznym dzieci tego'okresu.
Metoda ścisła polega na ruchu odwzorowanym z pokazu lub wykonywanym na podstawie słownego u j ęci a ruchu.
Cwicaenia wykonywane są jednakowo przez wszystkich ćwiczących na komendę lub w podanym rytmie (np.liczenie, klaskanie, rytm podawany za pomocą instrumentów perkusyjnych lub muzyki) .
Prowadzący zazwyczaj organizuje zajęcia w stereotypowych kolumnach (dwójko 179.


	wet, szachowej) , unika luźnych, swobodnych ustawień, komendę ruje grupą, wymaga dokładności wykonywanego ruchu.
Wszystko to razem stwarza sytuację dyscypliny, podporządkowania się prowadzącemu, trzyma w napięciu władze psychiczne i umysłowe ćwiczących, nie sprzyja wytworzeniu właściwej atmosfery radości i swobody ruchowego wyżycia się.
Wiele zarzutów wysuwa się dziś w stosunku do tej metody, zwłaszcza gdy spoglądamy z punktu widzenia współczesnej pedagogiki, zmierzającej ku poszukiwaniu, tworzeniu, indywidualizacji, wyrabianiu samodzielności, samokontroli, samooceny.
Mimo wszystko nie można jej wyeliminować z wychowania fizycznego dzieci i młodzieży.
Jest ona niezbędna w pracy z dziećmi starszych grup przedszkolnych, kiedy staramy się wytworzyć u dziecka pewne stereotypy ruchowe, niezbędne dla opanowania określonych umiejętności czy też cech motorycznych, których kształtowanie jest konieczne już w wieku przedszkolnym, np.wyuczenie różnego rodzaju ustawień, pozycji wyjścia'wych do ćwiczeń kształtujących, gimnastyki korekcyjnej, ćwiczeń równoważnych (zwłaszcza na przyrządach) .
 (Metoda ta konieczna jest również przy nauczaniu zwisów, skoku zwrotnego przez ławeczkę, przy ćwiczeniach zwinnościowych' (przewrót w przód, w tył) , rzutach, chwytach, kozłowaniu piłką, ćwiczeniach muzyczna-ruchowych, tańcach, w opanowaniu techniki ruchu sportowego (pływanie, jazda na łyżwach, na nartach) .
Wiele ćwiczeń spełniających funkcję, korektywną, porządkowa-dyscyplinującą bądź kształtującą ruch powinno być wykonywane prawidłowo, według pokazu lub objaśnienia słownego.
Chroni to przed niedbalstwem, a nawet niechlujstwem ruchowym, zapewnia właściwe ingerowanie nauczyciela dla osiągnięcia założonych celów, uczy kultury ruchu i kształtuje poczucie estetyki.


	3.3.
Metody i formy intensyfikujące zajęcia wychowania fizycznego

Oprócz metod ukierunkowanych głównie na nauczanie ruchu w sensie doskonalenia jakości i ilości, stosuje się w procesie wychowania fizycznego metody intensyfikujące, a to celem lepszego, ł 180.
	wykorzystania czasu na ruch.
Cel ten uzyskuje się mJn, przez zastosowanie nowoczesnych ujęć organizacyjnych, które uatrakcyjniają zajęcia, wzbudzają zainteresowanie, pogłębiają i zachęcają do podejmowania przez dzieci intensywniejszego działania ruchowego.
Metodami tymi i formami organizacyjnymi są:metoda stacyjna (obwód ćwiczebny) , metoda zadań dodatkowych, tory przeszkód:ścieżki zdrowia, powiązanie ruchu z muzyką i rytmem, wspózawodmctwo jako doping do intensywniejszego działania, praca w małych grupach.


	3.3.1.
Metoda stacyjna (obwodowa)

Meloda stacyjna polega na tym, że na*pewnej przestrzeni za-.
mkniętej (np.sala gimnastyczna, korytarz itp) lub otwartej (np.ogród przedszkolny, las, park itp) wyznacza się kilka punktów (stanowisk) , na których znajdują się odpowiednie przybory lub przyrządy.
Zwykle usytuowane są one na obwodzie koła.
Każde stanowisko nazwane jest stacją, a powinno by ć ich 6-12.
Wszystkie razem rozmieszczone w układzie kolistym lub innym tworzą obwód ćwiczebny.
Grupa ćwiczących jest podzielona na zespoły 2-3 osobowe, które zajmują miejsca przy poszczególnych stacjach.
Rozpoczęcie, zmiana stanowisk i zakończenie ćwiczeń następuje na sygnał nauczyciela.
W ciągu trw ających zajęć każdy zastęp, a więc także każde dziecko przejdzie przez wszystkie stanowiska wykonując na nich określone ćwiczenia z określoną liczbą powtórzeń lub w określonym czasie.
W ten sposób dziecku przejdzie cały obwód ćwiczebny.
Stosując metodę stacyjną należy pamiętać, że ze względu na dużą intensywność ćwiczeń winno korzystać się'z niej w części głównej zajęć.
Liczba stacji i ich stopień trudności zależy w dużej mierze od liczby dzieci, ich sprawności i umiejętności.
Zadania na każdym stanowisku powinny być dokładnie omówione i pokazane.
Dobór zadań, na poszczególnych stanowiskach winien mieć charakter ćwiczeń ogólnorozwolBl.


	jowych, które zmierzają do kształtowania cech motorycznych, bądź też doskonalenia nabytych już stereotypów ruchowych.
Ćwiczenia na poszczególnych stacjach powinny być znane, niezbyt trudne i nie wymagające ochrony.
W szkołach na etapie nauczania początkowego oraz w przedszkolach, gdzie zajęcia'mają raczej charakter zabawy, wprowadzenie obwodu ćwiczebnego dostosowanego do wieku, sprawna-ści i rozwoju fizycznego dzieci może sprzyjać podnoszeniu stopnia intensywności zajęć, rozwojowi cech motorycznych, eliminowaniu nudy i monotonii.
Spróbujmy zastosować w naszej pracy obwód ćwiczebny, biorąc pod uwagę warunki, w jakich będziemy pracować.
Jeżeli jest to możliwe, organizujemy obwód stacyjny w sali gimnastycznej, jeśli nie-to w ogródku przedszkolnym lub w terenie.
A może wszystkie sugerowane sytuacje uda nam się wykorzystać?
Obwód ćwiczebny w sali ćwiczeń lub na korytarzu We wstępnej części zajęć nauczycielka przeprowadza rozgrzewkę w postaci zabawy, gry oraz kilku ćwiczeń kształtujących, których celem będzie przygotowanie organizmu do czekającego go wysiłku.
Następnie, w części głównej zajęć, prowadząca korzysta z przygotowanego obwodu ćwiczebnego, omawia i demonstruje sposób wykonywania poszczególnych ćwiczeń, kolejno na wszystkich stacjach, po czym dzieli grupę na 6 mniejszych zespołów, które kieruje do poszczególnych stacji.
Opis stacji i ćwiczeń Stacja 1:Przejście po ławeczce z woreczkiem na głowie.
Stacja 11:Przeskoki obunóż przez 3 piłki lekarskie o masie I kg leżące w odległości kroku dziecka.
Stacja 111:Rzut piłką o ścianę i chwyt odbitej piłki.
Stacja IV:Przejście na czworakach w tunelu utworzonym z łuków (bramek) .
Stacja V:Poślizg (podciąganie się) po ławeczce za pomocą rąk w leżeniu przodem.
Stacja VI:Chwytanie drobnych przedmiotów (kasztany, żołędzie, guziki, klocki plastikowe) palcami stopy lewej i prawej i przenoszenie na wyznaczone miejsce.
182.
	W części końcowej zajęć można zastosować ćwiczenia rytmiczne, wyprostne i rozluźniające.
Obwód ćwiczebny w ogrodzie przedszkolnym.
Opis stacji i ćwiczeń Stacja 1:Bieg slalomem między czterema chorągiewkami ustawionymi w odległości co dwa kroki, powrót marszem na swojł:Gil:jSCC.
Stacja 11:Rzuty piłką do kosza wykonywane w sposób dowaliło Stacja 111:Pokonywanie przeszkód przekraczaniem i przepełzaniem (przeszkody stanowią płotki ustawione w odstępach) .
Stacja IV:Dowolne skoki przez skakankę.
Stacja V:Wspinanie się na przeplotnię przy pomocy rąk i nóg.
Stacja VI:Skoki w dal z obrzeża piaskownicy.
Stacja WIŁ Przewlekanie się przez szarfę od dołu w górę.
Obwód ćwiczebny w terenie.
Opis stacji i ćwiczeń Stacja 1:Przejście po kładce lub leżącej kłodzie drzewa.
Stacja UcPrzeskoki przez rów.
Stacja 111:Przejście pełzaniem pod linką rozciągniętą między drzewami, a następnie obejście na czworakach jednego z drzew do którego przymocowana jest linka.
Stacja IV:Bieg slalomem pomiędzy krzew ami lub drzewami.
Stacja V:W zwisie na gałęzi (wysokość dosiężna) podciąganie ugiętych kolan do klatki piersiowej.
Stacja VI:Wyskok dosiężny do wyznaczonego przedmiotu (zawieszona szarfa lub piłka umieszczona w siatce) .
Stacja VII:Swobodny bieg z górki i pod górkę.
Stacja VIII:Rzuty szyszkami lub kamieniami'na odległość.


	3.3.2.
Metoda zadań dodatkowych

Zdania dodatkowe stosuje się na tych zajęciach wychowania fizycznego, w których występuje oczekiwanie w kolejce na wykonanie zadania głównego.
Ze zjawiskiem tym mamy do czynienia szczególnie wtedy, gdy placówka dysponuje małą ilością przyrządów i przyborów lub gdy zespół ćwiczący jest bardzo liczny.
Rola 183.


	tych zadań polega na podnoszeniu intensywności lekcji, likwidacji martwych punktów, zwiększaniu różnorodności ćwiczeń.
W zajęciach tradycyjnych dziecko po wykonaniu zadania głównego, przydzielonego dla danego zespołu, skazane jest na czekanie w kolejce siedząc lub stojąc bezczynnie.
Chcąc zagospodarować ten bierny czas oczekiwania, usunąć nudę i bezczynność z zajęć, można dodatkowo wprowadzić 1-2 proste, łatwe ćwiczenia nie wymagające większej koncentracji i wysiłku, które jednocześnie służyć będą rozwojowi cech motorycznych.
Pozwoli to również wydatniej zwiększyć intensywność oddziaływania rachu na organizm dziecka, uczyni zajęcia bardziej atrakcyjne i efektywne oraz pozwoli dzieciom rozwijać własną inicjatywę i samodzielność w działaniu.
Przy doborze zadań dodatkowych należy uwzględniać ćwiczenia uruchamiające te zespoły mięśni, które nie są obciążone przy wykonywaniu zadań głównych.
Zadania dodatkowe w sali ćwiczeń lub na korytarzu.

Nr
Rodzaj zadania
Treść ćwiczenia
1.
Główne:
Dodatkowe:
Szybki bieg wokół 3 rozstawionych chorągiewek.
Rzuty woreczka oburącz w górę i chwyty.
2.
Główne:
Dodatkowe:
Przejście po ławeczce z przekraczaniem krążków.
Utrzymanie laski na dłoni w równowadze.
3.
Główne:

Dodatkowe:
Przejście na czworakach z toczeniem piłki głową.
Przeploty szarfy przez siebie z dołu do góry.
4.
Główne:

Dodatkowe:
Rzuty jednorącz piłeczką o ścianę i chwyt oburącz.
Przeskoki dowolne przez skakankę.
5.
Główne:
Dodatkowe:
Z przysiady przewrót w przód.
Przejście na czworakach na wyznaczonym odcinku.
6.
Główne:
Dodatkowe:
Kozłowanie piłki dookoła partnera.
Ćwiczenie stóp-chód ggsieniccj.

	Uwaga.
Prowadzenie zajęć WF tą@eio 4 ą wymaga od nauczyciela dobrego przemyślenia i organizacji zajęć, a od dzieci zdyscyplinowania, nie rozprzestrzeniania się po całej sali (placu ćwiczeń) i nie przeszkadzania sobie wzajeinunie.
	Zadania dodatkowe powinny być proste, znane i bezpieczne, nie wymagające większej przestrzeni.
Wykonywane są w bezpośredmejbliskości miejsca usytuowania zadania głównego.
Powinny one mieć charakter rekreacyjny, toteż nie będziemy zwracać.
uwagi na dokładność ruchu.
Atrakcyjność zadań dodatkowych nie powinna wpływać na zaburzenie porządku ćwiczeń, który polega na tym, iż każde dziecko w danym zespole ćwiczy te zadania dotąd, aż przyjdzie na nie kolej do wykonania zadania głównego.
Brak rozdzielności uwagi, tak charakterystyczny dla dzieci spra-.
wia, iż metoda ta jest trudna do zastosowania w praktyce z małymi dziećmi, toteż może ona być adresowana tylko do starszych dzieci przedszkolnych i to pod warunkiem, iż jest wiele miejsca do ćwiczeń, wystarczająca ilość przyborów i sprzętu oraz zdyscyplinowany zespół ćwiczebny.
Poza tym mietoda ta wymaga odpowiedniego przygotowania dzieci do tego rodzaju organizacji zajęć WF.
Korzyści z jej stosowania, w sensie lepszego wykorzystania czasu na ćwiczenia (ruch) , są bardzo znaczne.


	3.3.3.
Tory przeszkód i ścieżka zdrowia

Tor przeszkód jest to taka metoda zajęć wychowamta fizycznego, w której ćwiczący musi pokonać pewną przestrzeń oraz ustawioną na niej pewną liczbę dowolnie dobranych przeszkód naturalnych lub wykonanych z przyrządów czy przyborów.
Tor przeszkód może być ustawiony w sali gimnastycznej, korytarzu (jeśli są odpowiednie warunki lokalowe) w ogrodzie przedszkolnym, boisku, w terenie otwartym (pole, łąka, las) .
Długość toru przeszkód uzależniona jest od wielkości pomieszczenia, b (a otwartej przestrzeni nie powinna przekraczać dla dzieci 5-i ó-letnich 100-120 m.
Liczba przeszkód uzależniona jest od trudności w ich pokonywaniu, tempa ćwiczeń i czasu ich trwania.
Proponuje się stosowanie 6-10 przeszkód.
Przeszkody, których pokonanie wymaga od dziecka wysiłku w-granicach jego możliwości, muszą być dzieckdznane, a ćwiczenia już wcześniej opanowane.
Ćwiczący również powinien znać sposób pokonywania poszczególnych przeszkód.
Najlepiej przed rozpoczęciem ćwiczeń zademonstrować je na każdej przeszkodzie.
Dzieci pokonują cały tor, składający się np.z 6185.


	przeszkód bez przerwy, w określonej przez nauczyciela kolejności.
	Pokonywanie toru powtarza się kilka razy.
Liczba powtórzeń obiegu całego toru zależy od jego długości, liczby przeszkód, stopnia ich trudności i liczby ćwiczących.
Prowadzenie zajęć tą metodą ma wiele zalet, daje możliwość zestawienia atrakcyjnych układów ćwiczeń za pomocą prostych przyborów oraz wykorzystania terenu z jego naturalnymi przeszkodami.
Tor rozwija sprawność motoryczną, a zwłaszcza takie cechy jak:zwinmość, szybkość i wytrzymałość, wszechstronnie oddziaływuje na organizm dziecka, usprawnienie jego funkcji wegetatywnych, a ponadto kształtuje postawę społeczną dziecka wdrażając je do dyscypliny, współzawodnictwa i przestrzegania zasady "czystej gry".
Wszystkie wyżej wymienione zalety toru przeszkód przemawiają za stosowaniem go nie tylko w szkole, ale również już w starszych grupach dzieci w przedszkolu.
Z idei toru przeszkód powstała ścieżka zdrowia-są to trasy biegowe, na których buduje się, urządzenia do ćwiczeń.
Długość, kształt ścieżki zdrowia, jej zabudowa uzależnione są od warunków terenowych, bowiem charakter i ukształtowanie naturalnego terenu sugeruje rodzaj aktywności ruchowej i rozmieszczenie przyrządów do ćwiczeń.
A zatem można budować:ścieżki z wykorzystaniem głównie naturalnych przeszkód terenowych, ścieżki w terenie naturalnym częściowo zmodyfikowanym, ścieżki w terenie skonstruowane wyłącznie przy użyciu sztucznego sprzętu i urządzeń.
Dobór przyrządów na ścieżce zdrowia powinien być taki, aby wykonywane na nich ćwiczenia oddziaływały'na różne grupy mięśni i sprzyjały rozwijaniu podstawowych cech motoryki:szybkości, siły, mocy (skoczności) , zwinności, wytrzymałości.
Na trasie ścieżki zdrowia znajdują się tzw.punkty ćwiczebne, które rozmieszczone są w odstępach kilkunastu lub kilkudziesięciu me***w, w zależności od tego, jak długą dysponujemy trasą.
W miejscu startu umieszcza się dużą tablicę informacyjną a w punktach ćwiczebnych-małe tarcze, na których przedstawiony jest rodzaj ćwiczeń i sposób ich wykonywania, liczba powtórzeń oraz informacja na temat kierunku ruchu i sposobu pokonywania trasy (marszem, biegiem, podskokami) .
Ścieżki zdrowia mogą być loka 186.
	Uzowane na boiskach szkolnych, przy stadionach sportowych, na placach osiedlowych, w parkach miejskich lub na innych otwartych terenach wypoczynkowych.
Główną zaletą ścieżki zdrowia jest możliwość indywidualnego programowania ćwiczeń, dostosowania ich do własnych umiejętności ruchowych i własnej wydolności fizycznej w różnym wieku.
Dlatego też przedszkola powinny korzystać z pobliskich ścieżek zdrowia, a nawet z pomocą rodziców budować je na własnym terenie.
Zajęcia na ścieżce zdrowia dają dzieciom wiele satysfakcji z wykonywanych zadań ruchowych, stwarzają okazy do samokontroli, samooceny i porównywania swojej sprawności z równieśnikami.
Prowadzone na powietrzu, są doskonałym czynnikiem uodpornienia, hartowania OTĘUIIZDIU.
Tor przeszkód na sali gimnastycznej, zastępczej lub na korytarzu dla dzieci 5 ió-letnich 1.
Bieg do piłki lekarskiej o masie I kg.
2.
Okrążenie leżącej piłki.
3.
Bieg na czworakach do przeszkody (krzesła) .
4.
Przejście pod krzesłem (pełzanie) .
5.
Bieg do obręczy, ustawienie jej pionowo, podtrzymanie jedną ręką, przejście przez jej środek.
6.
Przejście po linii z przekraczaniem 5 przeszkód-dużych klocków.
7.
Przeskoki zawrotne przez ławeczkę gimnastyczną.
8.
Trzy rzuty woreczkiem w górę i chwyt.
9.Bieg w linii prostej do mety.
	Tor przeszkód w ogrodzie przedszkolnym 1.
Bieg slalomem na dystansie do 10 m między chorągiewkami ustawionymi co 2 m.
2.Rzut woreczkiem prawą i lewą ręką do leżącej obręczy.
3.
Przeskok nad zawieszoną lub trzymaną linką i przeczołganie się pod nią.
4.
Przejście 3-4 skokami z kamienic na kamień (ułożone szarfy lub obręcze leżące od siebie w odległości długiego kroku sześciolatka) .
5.
Przejście krokiem miemiczgm po lince położonej na ziemi.
187.


	6.
Przeskoki obunóż przez linkę z jednej strony na drugą od jednego końca linki do drugiego i z powrotem.
7.
Bieg tyłem do mety oddalonej o 6 m.
Tor przeszkód w terenie (las, zagajnik) Trzy przeskoki przez rów z jednej strony na drugą.
Bieg około 20 m.
Przeskoki przez kilka krzaków.
Pełzanie po trawiastym terenie 5-6 m.
Z rozbiegu dowolne przeskoki przez pnie ściętych drzew.
Bieg z górki i pod górkę.
Bieg slalomem między drzewami.
Z wyznaczonego miejsca trzy rzuty szyszkami do tarczy artel o pień drzewa.
9.
Przejście wyznaczonego odcinka na czworakach.
10.
Przejście przez leżący głaz.
Il.
Swobodry bieg do meW.
Ścieżka zdrowia Mie j sce ćwiczeń:Naturalny zadrzewiony i trawiasty te.
	zagajnik, park.
	W terenie należy przygotować kilka stanowisk-stacji.
Kolejno zastępy wyruszają na sygnał co 2-3 minuty.
Przybory i sprzęt:Belki, pień drzewa, obręcz, brąmka, kładka.
Przykłady zadań:1.
Marsz przeplatany biegiem-slalom między drzewami.
2.
Przejście po kładce, pniu, ułożonych belkach.
3.
Przeskok przez kładkę, pień drzewa, rów czy inną przesz 9@4.
Przejście pod gałęziami, obręczą, bramką.
5.
Wyskok dosiężny prawą (lewą) ręką do gałęzi.
6.
Chód, bieg na czworakach.
7.Rzut kijem (prętem) do celu (podobnie jak rzut oszczepenni) .
	188.


	3.3.4.
Wiązanie ruchu z muzyką i rytmem

W zajęciach ruchowych bardzo ważną rolę spełnia akompaniament muzyczny.
Pod wpływem muuzyki znikają zwykle u ćwiczących wewnętrzne zahamowania, niepewność i nieśmiałość, a wytwarza się nastrój aktywnego zainteresowania, atmosfera radości i zadowolenia.
Właściwie dobrana muzyka oddziałuje emocjonalnie na ćwiczących, wyzwala ruchy w stopniu o wiele silmejszymaniżeli głos, dodając im dyniamiki, lekkości.
Spełnia ona to zadanie w sposób idealny, wprowadza do zajęć ruchowych nastrój pogody, radości, a jednocześnie ład i dyscyplinę-zastępuje komendę.
Zakończenie lub rozpoczęcie muzyki jest sygnałem do rozpoczęcia lub zakończenia ćwiczeń, co bardzo ułatwia ćwiczącym wykonywanie układów ćwiczeń lub tańca.
Muzyka stwarza lepszą świadomość ruchu, zarówno indywidualną, jak i zbiorową.
Często jest ona treścią, która inspiruje ćwiczących do wyrażania ruchem swoich wrażeń, przeżyć i odczuć.
Muzyka wzmaga w człowieku poczucie piękna, wrażliwość artystyczną i często pomaga w skupieniu uwagi i opanowaniu ruchów.
Przy kształtowaniu aktywności ruchowej z zastosowaniem rytmu i muzyki, należy już w przedszkolu zwrócić uv agę na następujące formy ruchu:reagowanie na przerwę w muzyce (amowna pozycja) bezruchem, rozluźnieniem mięśni lub inunym rodzajem czynuności, reakcja na zmiany tempa (szybko-wolno, szybciej-wolniej) , ćwiczenia na szybką reakcję słuchowo-ruchową, reakcja na zmiany dynamiki (cicho-głośno, ciszej-głośniej) , ćwiczenia na wyrabianie poczucia metrycznego, zabawy i ćwiczenia uwzględniające różnice barwy i wysokości dźwięku, ćwiczenia i zabawy kształcące orientację przestrzenną, reakcje ruchowe uwzględniające budowę utworów muzycznych, zabawy z uwzględnieniem elementów tańca.
Podstawowym warunkiem dostosowania wyżej wymienionych zajęć jest akompaniament muzyczny.
To zagadnienie może być rozwiązywane poprzez:190.
	akompaniatora i instruument muzyczny (pianino, fortepian, akordeon itp.) , magnetofon i nagrania na taśmie, adapter z kompletem odpowiednich płyt, komplet przyborów perkusyjnych (bębeneki, tamburyna, pałeczki, grzechotki itp.
	) .Na podkreślenie zasługują te ostatnie.
Jest to szczególny rodzaj muzyki, gdzie dzieci same muzykują na instrumentach perkusyjnych w małych zespołach lub orkiestrach.
Duże możliwości w stosowaniu rytmu i muzyki w przedszkolu ma nauczycielka.
Powinna przede wszystkim korzystać z zajęć umuzykalmających, które objęte są programem i włączać je do zajęć ruchowych, stosując muzykę choćby mechaniczną, bo o tę jest najłatwiej.
Korelacja wyżej wymienionych zajęć jest jak najbardziej wskazana i pożądana.
Również przedszkole jako placówka, powinno stać się propagatorem tej formy zajęć wśród rodziców.
W miarę możliwości winno organizować i zapraszać rodziców na pokazy gimnastyczne przy muzyce, tańce i różnego rodzaju inscenizacje, na takie uroczystości, jak:/cbończenie roku.
Choinką.
Dzień Mufki.
Dzień Dziecku itp.
Przykłady ćwiczeń i ząb-aw:1.
Dzieci w rytm muzyki maszerują, biegają lub podskakują po całej sali.
Przerwa w muzyce jest sygnałem do zatrzymania się i przybrania dowolnej, ciekawej pozycji.
2.
Wózki.
Dzieci stają dwójkami, jedno za drugim, obie ręce-wzajemnie podane.
W rytm muzyki wózki jadą rytmicznie dookoła sali (bieg lub marsz) .
Przerwa w muzyce oznacza szybką zmia, og ról.
Dziecko, które było pierwsze, staje na drugim miejscu i-odwrotnie.
3 Dzieci do zabawy otrzymują po jednej piłce i stają pole, ónczo ńa obwodzie koła.
Poruszają się zgodnie z rytmem akompaniamentu muzycznego, a podczas przerwania muzyki zwracają się lwarzami do środka koła i przysiadają, a następnie piłkami*wystukują o podłogę rytm, który poprzedzał przerwę w muzyce.
4 Dzieci idą parami dookoła sali w rytm akompaniamentu do', marszu, biegu, podskoków w zmieniającym się tempie.
Podczas zwalniającgo się tempa akompaniamentu dzieci posuwają się do 191.


	przodu dużymi krokami zgodnie z podanym rytmem.
Przy akompaniamencie szybkim dzieci wykonują kroki w miejscu.
5.
Rytm ćwierćnut.
Dzieci idą dookoła sali.
I (a komendę Hopćwykonują cztery miarowe kroki do tyłu w rytmie ćwierćnut, a następnie maszerują do przodu.
Komenda Hopć pojawia się w różnych taktach, a tempo granych ćwierćnut jest zmienne.
6.
Takt czteromiarowy, rytm ćwierćnutowy.
Marsz rzędem w różnych kierunkach sali.
Nh sygnał dzieci obracają się dookoła siebie czterema skokami.
Każdy krok-ćwierćnuta.
Sygnał (komenda) musi paść na ostatnią część taktu.
7.
Wiatr.
Dzieci są uidtrem i stają pod ścianami.
Muzyka głośna-to silny uimr-dzieci biegają po całej sali.
Muzyka średnio głośna-to mniejszy u@O-dzieci biegają ciszej i bliżej ścian.
Muzyka cicha-wiatr odpoczywa-dzieci siadają i lekko poruszają tylko głową.
Cisza-uidtr ucichł i śpi.
Dzieci-opuszczając głowy pozostają w bezruchu.
8.
Dzieci stoją na obwodzie koła.
Muzyka głośna-dzieci idą unosząc wysoko kolana.
Muzyka średnio głośna-dzieci przysiadają i wystukują palcami obu rąk o podłogę grany rytm.
Muzyka cicha-dzieci stukają o podłogę jednym palcem.
9.
Dzieci stoją w kole.
Jedno dziecko trzyma dużą piłkę.
Muzyka w takcie dwu-, trzy-i czleromiarowym na zmianę.
Na, raz"w każdym takcie dzieci kolejno podają piłkę do swego sąsiada z prawej (lewej) strony, przy czym przy każdym podaniu uważają na akcenty w zmieniającym się metrum.
10.
Dzieci stają parami na obwodzie koła z krążkami.
Zgodnie z akompanianentemi muzyki (taki czteromiarowy) maszerują, biegają, lub podskakują parami dookoła sali.
Gdy zmieni się akompaniament, zatrzymują się zwrócone w kierunku swojej pary i uderzają swoim krążkiem o krążek partnera w podanym przez prowadzącą uprzednio rytmie.
Il.
Dzieci stoją w parach dookoła sali, a następnie w rytm muzyki chodzą, biegają lub podskakują.
-Gdy prowadzący zagra krótki temat rytmiczny w rejestrze wysokim-dzieci w parach zwracają się twarzami do siebie i wyklaskują ten rytm uderzając w ręce swojej pary, uniesione na wysokości, głowy.
Jeżeli temat rytmiczny odezwie się w rejestrze niskim, dzieci wystukują ten rytm uderzając rękami o podłogę.
192.


3.3.5.
Praca w małych grupach

Praca w małych grupach pomaga w pełniejszej realizacji programu zajęć ruchowych.
Jest to jedna z form rozwiązań organizacyjnych, która również ułatwia pracę z dziećmi o różnym poziomie rozwoju sprawności ruchowej.
Ma ona zwłaszcza duże zastosowanie w grupach dzieci 3-, 4-letnich, które są jeszcze mało samodzielne, niezaradne i nieśmiałe i niechętnie włączają się do zajęć.
W takiej sytuacji zadaniem nauczycielki jest inicjować zabawy i organizować je w małych grupach.
Zapewne stopniowo wezmą w nich udział i pozostałe dzieci.
W grupach starszych dzieci praca w małych zespołach również powinna być wykorzystywana i stosowana:w celu wyrównania poziomu usprawnienia grupy (wykorzystujemy wolny czas dla tych dzieci, które nie opanowały zadań ruchowych realizowanych w toku zajęć obowiązkowych) :przy ćwiczeniach trudnych (zwisach, przeplotach, ćwiczeniach równoważnych na podwyższeniu, rzutach piłką lekarską o masie I kg, przewrotach) , wymagających ochrony, asekuracji i zapewniania bezpieczeństwa:dla dzieci bardzo sprawnych, dając im trudniejsze zadania ruchowe do wykonania:w zajęciach obowiązkowych, zwłaszcza w części głównej, kiedy wykorzystujemy sprzęt, przyrządy.
Wtedy dzielimy dzieci na małe 3-6 osobowe zespoły, ażeby częstotliwość powtarzanych ćwiczeń była większa.
Tak więc trzeba i należy podkreślić, że praca w małych grupach może pomóc dzieciom w wyrównaniu niedoborów sprawnościowych, dać okazje do intensywniejszego działania i uczynić zajęcia w swej formie bardziej interesującymi.


3.3.6.
Współzawodnictwo jako doping do intensywniejszego wysiłku.

Wprowadzenie do zayć ruchowych współzawodnictwa zarówno (WPówidualnego, jak i zespołowego czyni zajęcia atrakcyjnymi,  (86 P 9 dza zainteresowanie ćwiczących zadaniami ruchowymi, wy (z 69 a i potęguje siły do działania, uaktywnia do ćwiczeń i pol 93.


	dnoszenia na wyższy poziom sprawności.
Trzeba stwierdzić, że jest ono nie tylko środkiem uaktywniającym ćwiczących do lepszego, skuteczniejszego, działania, ale również i ważnym środkiem oddziaływań wychowawczych.
Między innymi podciąga ono słabszych, budzi w nich ambicje dorównywania innym rówieśnikom w granicach ich możliwości, a kiedy uda się osiągnąć cel, staje się dla nich źródłem zdrowego optymizmu i chęci do dalszego działania.
Do wykorzystania i stosowania wspózawodnictwa w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym nadaje się wiele zadań ruchowych z zasobur ćwiczeń gimnastycznych, zabaw ruchowych a przede wszystkim gier.
Przy stosowaniut zadań z zakresu gumna styki i zabaw mamy wiele okazji aby postawić pytanie przy sugerowanym zadaniu ruchowym:Kto pieruszg?
Kto pofruń ro wykonać?
, Kto lepiej, dokładniej i szybciej to zrobi?
Kto potrafi ucgmgślećładne, ciekane cieczenie?
Oczywiście, nie może w tym przypadku grabieni wspózawodmctw a indywidualnego kończy ćsię na pytaniu.
Nauczycielka muusi wyróżnić, pochw alić te dzieci, którym udało się wykonać polecone zadanie najlepiej.
Doskonałym materiałem do współzawodnictwa zespołowego są zabawy bieżne, a-przede wszstkim gry ruchowe, które powinny być coraz częściej wprowadzane do zajęć w przedszkolu.
Gry ruchowe, jak wiemy, oprócz elementów współdziałania w grupie, mają czynnik w spółzawodniclwa i to głównie współzawodnictwa zespołowego.
Moment współzawodnictwa zespołowego jest dla dzieci bardzo ciekawy, interesujący, atrakcyjny, a ponadto czyni każde dziecko w zespole odpowiedzialnym i zmuusza do działania na rzecz danego zespolił.
W grach, w których występują prawidła, przepisy, ma miejsce również podział na zastępy, które ze sobą współzawodniczą.
Bardzo duży zasób treści dotyczący poruszanego materiału zamieszczony jest w zasobie gier i zabaw dla dzieci 5-i ó-letnich.


	4.
	ANIALIZA TREŚCI PROGRAMOWYCH WYCHOWANIA FIZYCZNEGO W PRZEDSZKOLU.
	4.1.
Ogólne uwagi o programie

Aktualnie obowiązujący Program acgchoucnic u przedszkolu stawia dość duże wymagania zarównio w zakresie oczekiwanych wyników pracy wychowawczej, jak i w stopniu trudności zadań stawianych dzieciom, szczególnie w grupie dzieci 5-i ó-letnich.
Stało się to wynikiem gruntownych reform w systemie oświaty.
W koncepcji nowej, zreformowanej szkoły przedszkole stanowi pierwsze, podstawowe ogniwo systerńu oświatowa-wychowawczego.
Funkcjonujący model programowo-organizacyjny wychowania fizycznego w przedszkolu mieści się w kręgu wychowania zdrowotnego pod hasłem Roztijdnie sprduności i umiejętności ruchougch.
W zasadzie nazwa jest bardzo ogólna, ale w istocie samej pod tym hasłem programi zgromiadził bardzo różnorodne i bogate treści, które zostały oddzielnie usystematyzowane pod względem stopnia trudności dla poszczególnych grup wiekowych:dzieci 3-letnich, 4-letnich, 5-letnich i ó-letnich w czterech zasadniczych działach.
Są to.
zabawy i ćwiczenia gimniastyczno-kształcące, zabawy i ćwiczenia rozwijające podstawową sprawność ogólną, spacery, zabawy i ćwiczenia w terenie wraz z poznawaniem zasad ruchu drogowego, zabawy i ćwiczenia o charakterze sportowymt.
Ten bogaty, różnorodny zakres treści programowych wynika z ogólnego dążenia do skuteczniejszego rozwijania motoryczności i wyrabiania praktycznych umiejętności niezbędnych dla współczesnego dziecka.
	195.


	4.2.Zabawy ruchowe.
	4.2.1.
Rola zabawy ruchowej w rozwoju psychomotorycznym dziecka

Zabawy ruchowe są formą działalności charakterystyczną dla wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego, najbardziej odpowia, dającą potrzebom dziecka, wynikającą z właściwości rozwoju.
Wielka ich różnorodnoć, wszechstronność oddziaływania oraz łatwość organizowania wysuwa je-na pierwsze miejsce w pracy z małymi dziećmi.
Oparte na utylitarnych formach ruchu, jak:chód, skok, rzut, pełzanie itp., przyczyniają się do podnoszenia sprawności fizycznej i rozwoju psychomotorycznego dziecka.
Zabawy ruchowe:wprowadzają radosny nastrój, stanowią atrakcję i rozrywkę, przyczyniają się do dobrego samopoczucia, dają dziecku pełną swoboda oraz możliwość zaspokojenia naturalnej potrzeby ruchu, wyrabiają sprawność fizyczną, korzystnie wpływają na kształtowanie takich cech moloryki, jak:szybkość, siła, zwinność, moc, wytrzymałość, poszerzają i doskonalą sposób potrzebnych i praktycznych umiejęlności, które mają zastosowanie w codziennym życiu, rozwijają samodzielność, zaradność, odwagę, wyzwalają inicjatywę i pomysłowość, pobudzają wyobraźnię i ambicję, napawają wiarą w siebie i często są źródłem zdrowego optymizmu, przygotowują do społecznego współdziałania i współżycia, uczą przystosowania się do czynności wykonywanych przez cały zespół równieśników i działania na jego korzyść, stwarzają okazje do kształtowania dodatnich cech charakteru, jak:opanowanie, zdyscyplinowanie, wytrwałość, dokład.
	DOŚĆ UCZCIWOŚĆ TOZWljBjĘszereg pojęć, TOZWljBjĘ umiejętność ocen.
	196.
	dpowiedzialność, koleżeńskość, uczynuność itp., mysł, wzbogacają wiedzę dziecka, utrwalają.
	spostrzegawczość, orientację w przestrzeni, odległości i kierunku, poznawanie stosunków.
	liczbowych, barw, kształtów, sygnałów itp., .
	podnoszą stan zdrowotny, przyspieszają pracę serca, płuc przemianę materii, podnoszą wydolność i odporność organizmu stwarzają najlepsze warunki do czynnego odpoczynku, ze względu na różnorodność ruchów oraz możliwość organizowania i prowadzenia zajęć na wolnym powietrzu w ciągu całego roku.
W pracy z dziećmi nauczycielka powinna starać się dobierać przede wszystkim takie zabawy, które:uwzględniają konkretne potrzeby danej grupy, polegają na manipulowaniu różnymi przyborami i przedmiotami, bowiem nabywanie wprawy w wykonywaniu czynności manualnych i manipulacyjnych jest bardzo ważne dla dzieci wieku przedszkolnego, doskonalą czynności podstawowe, niezbędne każdemu człowiekowi, jak:chodzenie, bieganie, skakanie, rzucanie, chwytanie, wspinanie się, pokonywanie przeszkód, utrzymywanie równowagi, toczenie, pchanie, oraz takie formy i rodzaje ruchu, które wpływają na rozwój cech motorycznych.


	4.2.2.
Organizacja zabaw ruchowych

Mając na uwadze względy wychowawcze i kształcące należy przed zabawą:przygotować wraz z dziećmiwłaściwy teren i odpowiednie przybory i pomoce (stosowanie ich w zajęciach ruchowych zwiększa zainteresowanie, pobudza aktywność i wyobraźnię dziecka) , rozdać przybory, wyznaczyć orientacyjne miejsca postoju i zatrzymania się, jak garaże, gniazda (koła) dla ptaków, podzielić grupę na zespoły lub ustawić parami, w rozsypce, lub w innym ustawieniu w zależności od potrzeby, zapowiedzieć temat zabawy i zainteresować nim dzieci.
W czasie trwania zabawy wszystkie instrukcje trzeba podawać krótko i zrozumiale-mają one wyrobić szybką reakcję na sygnały, karność, opanowanie, podporządkowanie się przepisom i umiejętne współdziałanie w zespole.
Zabawę należy prowadzić w sposób naturalny, swobodny, dając możliwość wyżycia się ruchowego dzieciom, oczywiście z zapewnieniem ogólnej dyscypliny:jednocześnie trzeba obserwować grupę, zwracać uwagę na dzieci 197.


	mniej sprawne, zachęcać, a jeśli to konieczne, dyskretnie udzielić OODlOCy'.
Na zakończenie należy krótko omówić przebieg zabawy, ocenić grupę, poszczególne zespoły lub jednostki, zebrać i uporządkować przybory i pomoce.
Wszystkie zabawy ruchowe powinuny się z zasady odbywać na powietrzu, a jeśli w sali, to przy otwartych oknach.
Należy prowadzić różnorodne rodzaje zabaw z dziećmi.
Program uwzględnia dla wszystkich grup wiekowych następujące rodzaje z a b awruchowych:zabawy orientacyjna-porządkowe, zabawęy ze śpiewem, zabawy z elementami równowagi, zabawy na czworakach.
zabawy bieżne, zabawy z elementami rzutu, celowania, toczenia, noszenia, zabawy z elementami wspinania się, zabawy z elementami skoku i podskoku, zabawy na śniegu i lodzie, zabawy w wodzie.
Dokładna ich charakterystyka, rola i funkcja podana jest przy poszczególnych grupach wiekowych w zasobie materiału ćwiczebnego.


	5.
	ZASÓB MATERIAŁU ĆWTCZEN I ZABAW.
	5.1.
Przykłady ćwiczeń i zabaw dla dzieci 3-letnich
5.1.1.
Ćwiczenia i zabawy orientacyjna-porządkowe

Przy organizowaniu tych zabaw i ćwiczeń chodzi głównie o pobudzenie procesu myślenia.
Dzieci uczą się reagować w odpowiedni sposób, spostrzegać zmiany w swym otoczeniu, wysłuchiwać poleceń i wy konywać je dokładnie, odróżniać sygnały, dźwięki, znaki i barwy.
Ten rodzaj zabaw jest często przygotowaniem do wszystkich innych zabaw organizowanych w czasie zajęć ruchowych, gdyż pozwala odpowiednio ustawić grupę, podzielić dzieci na zespoły, , wyuczyć najprostszych form zbiórek i ustawień:w rzędzie-czyli w kolejce, w dwurzędzie z chwytem rąk-czyli parami, w kole-z trzymaniem się za ręce w chwili wiązania koła, w gromadce, w luźnym ustawieniu-rozsypce.
Przykłady zabaw:1.
Dzieci u domkach-dzieci nu spucer (Przygotowanie:Prowadząca rysuje z boku sali linię w odle-głości:-3 m od ściany, wyznaczając w ten sposób jeden duży dom.
Dzieci zebrane w gromadkę za linią mieszkają u domku.
Z ab aw a:Na polecenie:Dzieci nd spacer'-wszyscy wychodzą z domb, rozchodzą się w różnych kierunkach, spacerują, biegają.
Na klaśnięcie lub uderzenie w bębenek oraz zawołanie:Dzieci do domu?-dzieci wracają.
Odmiana zabawytPrzy b o ry:Krążki, kółka lub woreczki.
Przygotowanie:Prowadząca rozkłada kółka, woreczki lub 199.


	krążki w dość dużych odstępach:przy każdym ustawia się jedno dziecko.
Z abawa:Dzieci mieszkają u domkach.
Na polecenie nauczycielki:Idziemy na spacer'-wszyscy rozchodzą się w różnych kierunkach i biegają, podskakują omijając domki, aby ich nie zburzyć.
Na sygnał zatrzymują się, rozglądają, a następnie szybko wracają do swoich domkóu.
Dzieci razem z nauczycielką mówią wierszyk Każdy Tomek ma swój domek.
2.
Ptaszki u gniazdkach**zygotowanie:Nauczycielka rysuje kredą na sali lub wyznacza linką na placu zabawy 2-3 koła-to gniazda dla ptaków.
Dzieci podzielono na tyle grup, ile kół.
Zabawa:Ptaki siedzę u gniazdach.
Na sygnał wylatują z gniazd, krążą w różnych kierunkach, a na zapowiedź:Do gniazd?
lub na inny sygnał dany przez prowadzącą-lecę na swoje miejsca, do swoich gniazd.
Odmiana zabawy:P r z y g o 1 o w ani e:Nauczycielka wraz z dziećmi rozkłada krążKlZabawa:Dzieci siedzą na krążkach.
Na sygnał wybiegają z gniazd w.różnych kierunkach i naśladują lot ptckóu, zatrzymują się na polecenie i według pokazu nauczycielki naśladują zbieranie ziarenek (w przysiadzie pukanie palcem o podłogę) .
Ra zapowiedź:Do gniazd, -lecą na swoje miejsca, okrążają gniazdo i siadają.
3.
Spłoszone ptaki P r z y g o 1 o w a n i e:Wyznaczona ulice (narysowana lub ułożona z linek) .
Z boku ulicy kilka gniazd dla ptaków (kółka lub krążki) .
Z a b a w a:Ptaki siedzą w gniazdach i po sygnale wylatują szukać pożguienic.
Latają w różnych kierunkach, potem przysiadają na ulicy i zbierają okruszynki, stukając dziobkiem (paluszkiem\o podłogę.
Niespodziewanie nadjeżdża auto i głośno trąbi.
Spłoszone ptaki uciekają do gniazd.
Aby uniknąć długich objaśnień, pierwszym autem płoszącym ptaki może być nauczycielka.
	201.


	A.
Balonik Przyg o 1 o w a n i e:Dzieci stoją w ciasnym kółeczku, jedno obok drugiego, z chwytem rąk.
Zabawa:Nauczycielka poleca dzieciom nadmuchać bmoniiB.
Dzieci cofają się wolno naśladując jednocześnie dmuchanie do.
bcloniba.
Gdy koło jest już duże, nauczycielka klaszcze w ręce i woła:Balon pękŁ Dzieci opuszczają ręce i przysiadają, skłaniającgłowę w dół lub przechodzą do leżenia.
Nauczycielka, zamiast dmuchać, mówi wiersz:.
Baloa noug, kolorowy, mdasieńki był, teraz większy jest od głoucg-dmuchem ile sił!
Olbrzymieje:Jak przy jemnie!
Jeszcze dmuchać chcę, żeby większy był ode mniełRośnie...rośnie...pękł (Stosownie do słów wierszyka-dzieci cofają się i rozszerzająkoło.
Na słowo pękł przysiadają na ziemi.
Nauczycielka skleja balonik (idąc dokoła dotyka kolejno dzieci, które wstają i pomaga związać koło) lub też wyznacza kilkoro dzieci, które pomagają jej przy sklejaniu baloniku.
5.
Lalki u oknie wgstcuowgmPrzygotowanie:Dzieci przylegają plecami do ściany.
Naucz*cielkapoleca zapamiętać, kto koło kogo stoi.
Naprzeciwko ustawione są krzesełka lub ławki dla wszystkich dzieci.
Z ab a w a:Na polecenie nauczycielki dzieci biegną do krzesełek:Kto najciszej usiądzie?
-Na drugi sygnał wstają i rozbiegają się w różnych kierunkach, potem na polecenie wracają na zapamiętane miejsce pod ścianą.
6.
Goście u przedszkolu Przy b ary:Czapeczki, znaczki, szarfy w dwu kolorach, krzesełka lub ławki.
Przygotowanie:Dwie grupy dzieci w czapeczkach różnych kolorów siedzą na krzesełkach lub ławkach na przeciwległych końcach sali lub boiska.
Jedna grupa, to dzieci z przedszkola, druga-goście.
Z a b a w a:Nauczycielka podchodzi do dzieci c przedszkola, ustawia je w kolejkę (u pociąg) , sama staje pierwsza i śpiewając zna 202.
	ną piosenkę-prowadzi dzieci daleko od miejsca, na którym siedziały.
Po zakończeniu piosenki zapowiada:BKszgscg na miejscu dzieci biegną i zajmują poprzednio ustalone miejsca.
Nlauczycielkawymienia te dzieci, które pierwsze dobiegły, zwraca uwagę na te, które cicho i prosto usiadły.
To samo przeprowadza z drugą grupą, wreszcie z obydwiema jednocześnie.
3-Kot jest-kota nie mdl Pr zyg o 1 owa ni e:Dzieci są myszkami.
Z ab aw a:Na zapowiedź nauczycielki:Kotu nie, mm-dzieci cichutko biegają po całej sali.
Na zawołanie:Kot jest-myszki ehouqjq się (dzieci przysiadają, obejmują rękoma kolana, a głowy opuszczają nisko) .
Odmiana zabawy Przyg o 1 o w ani e:Dzieci są mgszkdmi i mieszkają w jednej norze.
Word wyznaczona jest linią, narysowaną kredą z boku sali o 2-3 nn od ściany) .
Zabawa:Na zapowiedź nauczycielki:Kotu nie mm-mgsziiswobodnie biegają po całej sali.
Na zawołanie:Kot jest'-myszki wracają do nory.
6.
Słonko śnieci-deszcz puda (Przyb ary:Karton z rysunkami:Na jednej stronie duże, roześmiane słonce, na drugiej-parasol.
Przyg o 1 owa ni e:Za pomocą linii lub chorogiewek wyznaczyć miejsce, gdzie jest dom, oddzielając je od terenu ogródka, gdzie dzieci będą biegały.
Z a b a w a:Kiedy nauczycielka pokaże rysunek słońca, dzieci wychodzą z domu, spacerują pojedynczo, parami, biegają, podskakują.
Na zawołanie:Deszcz puda'i pokazhnie rysunku parasola dzieci szybko wracają do domu.
Uwaga:W czasie prowadzenia zabawy można również używać (jako symbolów pogody) kapelusza plażowego i parasola.
Odmiana zabawy:Przyb o ry:Dwa krążki (żółty i niebieski) .
Przy go 1 o w ani e:Jak w zabawie S (onWo śnieci.
203.


	Z ab a w a:Sygnałem do wybiegnięcia dzieci z domu jest podniesienie przez nauczycielkę żółtego krążka, natomiast pokazamekrążkaniebieskiego jest hasłem do szybkiego powrotu i schronienia się w domu przed burzą.
9.
Znajdź chorągiewkę Przy go 1 o w anie:Nauczycielka rozkłada na wyznaczonym terenie barwne chorągiewki, tak aby dzieci nie widziały momentu rozkładania:można je w tym czasie zająć-dowolną zabawą lub śpiewaniem piosenki.
Żab aw a:Nauczycielka poleca, aby dzieci zebrały się koło niej, mówi, że w pobliżu rozłożyła chorągiewki.
Na hasło:Jaź?-dzieci idą na poszukiwanie chorągiewki:gdy wszystkie już się zbiorą, stają w kolejce i maszerują z chorągiewkami, śpiewając łatwą piosenkę.


	5.1.2.
Ćwiczenia i zabawy z elementami równowagi

Możliwości i umiejętności dzieci 3-letnich w zakresie ćwiczeń równoważnych są bardzo ograniczone, co zresztą uwidacznia-się w sposobie ich chodzenia i biegania.
Młodszym dzieciom dajemy proste formy zabaw i zadań spotykane w życiu codziennym.
Będą to głównie przejścia po ziemi z wprowadzeniem zawężenia terenu, np.w postaci wyrysowanych linii prostych i krętych, wąskich ścieżek, śladów na śniegu, narysowanych na podłodze lub ziemi drabin itp.
Zabawy równoważne polegać leż mogą na przekroczeniu rozłożonych przyborów, nisko rozpostartych linek czy przeszkód, w terenie, kopczyków piasku (kretowisk, wałów śniegu, położonych na ziemi gałązek itd.
Zmysł równowagi kształci także wchodzenie i schodzenie po zboczach pagórków, wdrapywanie się i wspinanie na przyrządy, przełażenie i zsuwanie się z różnych dobrze ustabilizowanych przeszkód czy sprzętów.
W momencie jednak kiedy dziecko stoi na podwyższeniu lub przechodzi po podwyższonej powierzchni, spostrzega się u niego naprężenie ciała, kulenie się, szukanie możliwości uchwycenia się czegoś-tendencja do obniżania środka ciężkości.
'204.
	Przykłady ćwiczeń i zabaw:1.
Zanieś śniadanie (Przybory:Krążki dla połowy grupy dzieci i drobne przedmioty, które można położyć na krążku, np.woreczki, pudełka od zapałek, klocki itp.lPrzyg ot owa ni e:Dzieci podzielone na dwie grupy.
Jedna grupa to kelnerzy, którzy otrzymują tacę ze śniadaniem (krążki z woreczkami lub pudełkiem od zapałek) :kelnerzy stoją obok siebie szeregiem-płotkiem po jednej stronie sali.
Nlaprzeciwkokażdego kelnera, stoi, w odległości 5-6 kroków, jedno, dziecko QOŚĆ.
205.


	Z a b a w a:Na polecenie belrerzg idą w stronę gości i wręczają im tacę ze śniadaniem, po czym wracają na swoje miejsce.
Następuje zmiana ról i zabawa toczy się od początku.
2.
Po wąskiej dróżce P r z y g o 1 o w a n i e:Narysowana kredą na podłodze, patykiem na boisku lub ułożona ze skakanek eqsb dróżbc (dwie równoległe linie w odstępie 20 em) .
Na dróżce rozłożone drobne przedmioty:klocki, woreczki, krążki itp.
Z ab aw a:Na polecenie prowadzącej dzieci kolejno przechodzą po dróżce, omijając przedmioty.
Kto wykona zadanie, idzie na koniec kolejki.
3.
Przekraczanie linki Przy b o ry:Długa linka.
Przy go 1 o w an i e:Linka uwiązana 30 cm nad ziemią, drugi koniec trzyma nauczycielka.
Zabawa:Dzieci podzielone nią grupy przekraczała linkę tak, aby jej nie dotknąć.
Gdy opanują ruch, można linkę podnieść tro, che wyżej.
4.
Między szczeblami drabinki (rys, na str.
'01 Przyb o ry:Szarfy lub skakanki.
Przy g ot ow ani e:Drabinki ułożone z szarf, skakanek lub narysowane kredą.
Dzieci podzielone na tyle grup, ile jest drabinek.
Z ab awa:Na polecenie nauczycielki dzieci kolejno przechodzą między szczeblami tak, aby nie popsuć drabinki.
Kto przeszedł po drabince, idzie na koniec swojej kolejki.
5.
Omiń kałwżęPrzybory:Skakanki.
Przygotowanie:Na boisku lub sali narysowane lub ułożone ze skakanek różnego kształtu i w różnych kierunkach kałuże.
Zabawa:Dzieci idą gromadkami, przekraczając i omijając**hże.
Które wpadło do błota odchodzi na bok (na chwilę) , żeby oczyścić się i osaszgć.
Potem wraca do zabawy.
	206.
	6.
Nie podepcz grz**ek (Przybory:Linki lub skakanki.
*zyg o*o w dn*e**a bo*sk**b*a sd*u*ozo*e*ub*a*sowaneg*z*dk***eżki, *wo*zą*e r*wno*eg*e u*ozone*ub narysowane linie.
Grządki o szerokości 40 crn ścieżki-15 era.
Grządki i*cież*i*ż*e s***ze*ia*grz*dk*ścieżk*grz*śc*eżząt ąw ą pztęei ustąwione grupkami wchodzą kolejno, jedno za drugim na ścieżkę, idą parę kroków, potem przekraczają grzędkii idą po drugiej ścieżce.
R.
Bociany chodzą po łące łóż?łżYóYXóóóŚ'Y'Yóóóóóógcjggyycj"y'cjy'Śgągcjyą'%Ćgą ącjk*erunka*h wys*k*pod*oszą*ko*dna, *a s*gna*za*rzy*u*ą s*s*a*ą*a*e*e**odze, a s*o*d*u*e*op*e*a*ą o ko*a*o*og*po.
	207.


	sławnej.
	Wyciągają ramiona w przód i klaszcząc w ręce mówią:Kle, ae, kle.
	Chód i stanie jednonóż powtarzamy kilka razy.


	5.1.3.
Ćwiczenia i zabawy z elementami czworakowania i z pełzaniem

Chód na czworakach i pełzanie jest ćwiczeniem siły i przyczynia się w wydatny sposób do kształlowania postawy (części lędźwiowej kręgosłupa, pasa barkowego) .
Czworakowanie wykonywane poprawnie wymaga równomiernego rozłożenia ciężaru ciała na ręce i nogi i dlatego też trzeba od dzieci wymagać wsparcia na całych dłoniach i palcach stóp.
Ćwiczenie to jest intensywne, a dla dzieci staje się męczące, gdyż przy czworakowaniu częstym błędem jest zatrzymanie oddechu.
Dlatego też przebywane odcinki muszą być krńtkie, choć mogą być pokonywane kilkakrotnie.
Wprowadzamy przy tym momendy odpoczynku lub zmianę czynności.
Nieodzowne jest stosowanie co jakiś czas wyprostu, wyciągania się w górę, leżenia z rozluźnieniem, swobodnego siadu itp Poza poruszaniem się na czworakach wprowadzamy w zajęciach pełzanie.
W grupie 3-latków należy stosować swobodne poruszanie się na czworakach w przód i ze zmianą kierunku czworakowania np.przepełzanie i przechodzenie na czworakach:a) pod bramką, b) pod nisko rozwieszoną linką, c) pod laską trzymaną przez nauczycielkę, d) przez ustawioną pionowo obręcz.
Przykłady zabaw:1.
Kotki u słońcu Pr zyg o 1 o w a n i e:Dzieci w rozsypce, tak aby miały dużo miejsCżl.
Zabawa:Kotki chodzą leniwie, pokładają się i uggrzeuqję u słońcu.
Słońce zaszło za chmurkę-kotki wstają, wyciągają się robiąc koci grzbiet i idą szukać miejsca, gdzie śnieci słońce.
Kładą się na drugim boku i uggrzevqjcj.
	208.
	2.
Kotek pod płotek Przy g o 1 o w ani e:Długa linka uwiązana na wysokości 60 cm od ziemi, drugi koniec trzyma nauczycielka.
Dzieci podzielone na mniejsze grupy (po 5-ó) .
Z a b a w a:Kotki przechodzą na czworakach pod płotem, podchodzą do ściany i łapkami sięgają wysoko aż do wspięcia na palce i zupełnego wyprostu.
3.
Kotki bonią się piłeczkami Przyb ary:Piłeczki.
Przyg o to w ani e:Dzieci w przysiadzie podpartym, przed każdym leży piłeczka.
Zabawa:Dzieci popychają piłeczkę przed sobą i idą za nią na czworakach-naśladują zabawę mdłych kotkóu.
Na sygnał wszyscy siadają i podnoszą piłkę w górę, by pokazać, że żadna'piłka nie zginęła.
A.
Kotki piją mleko Przyb o ry:Krążki, kółka od sersa, kółka ringo.
Przygotowanie:Kotki śpią-dzieci, w siadzie ńa piętach, ręce kładą na ziemi i głowę opierają na rękach.
Naprzeciwko każdego kotka krążek, który wyobraża miskę z mlekiem.
Zabaw a:Kotki budzą się-wyciągają grzbiet w gnę, mówią:Mim, -i idą do miseczek z mlekiem (krążków) .
Nauczycielka recytuje fragment wiersza Tuwima:Miauczy kotek:mtaidCoś tg kotku miał?
Miałem ja miseczkę mleczka teraz, pusto jest miseczką, u jeszcze bym chciał?
Kotki piją mleczko, obchodzą miseczkę wokoło:następnie dzieci siadają na piętach, ręce kładą na ziemi i odpoczywają.
5.
Koty przez błoto Przy b o ry:Krążki, kółka, dwie długie linki.
Przygotowanie:Ulice ułożona z dwóch równoległych linii w odstępie kilku kroków.
Na tej przestrzeni nauczycielka rozkłada krążki i kółka, które przedstawiają kałuże.
	14-Wychowanie fizyczne.
	309.


	Z a b aw a:Koty przechodzą z jednej strony na drugą, omijając po drodze kałuże to z jednej, to z drugiej strony.
Kiedy przejdą na drugą stronę uheg, robią koci grzbiet, a następnie powtarzają zabawę, wracając na swoje miejsce.
6.
Pieski śpiące i szczekające Przygotowań i e:Dzieci w rozsypce, w siadzie klęcznyam, ręce przy kolanach, głowa oparta na dłoniach-pieski śpią.
Zabawa:Na sygnał dany przez nauczycielkę pies*i budzę się, przechodzą do pozycji na czworakach i szczekają:Hm, hm, bano.
Wymienione czynuności powtarzamy kilkakrotnie.
T.
Pieski u bandzie Przy b o ry:Krążki lub woreczki, kółka od sersa, małe obręcze.
Przy go 1 o w an i e:Dla każdego ywesb osobna budo (krążek) .
Zabaw a:Pies**i wychodzą@spdeer w różnych kierunkach, a na zawołanie zcrccqjq do domu.
Pieski ąroszq o jedzenie (dzieci siadają na ziemi skrzyżnie i naśladują ruch proszenia-machanie rękami od góry w dół) .
6.
Pieski au domu-pieski na spacer Przygotowanie:Wyznaczyć z boku sali (boiska) miejsce na budę dla panu.
Zabawa:Dzieci z siadu klęcznego przechodzą do skłoniu w przód opierając ręce przed sobą-piesW:piq uc budzie.
Na zapowiedź:Ma sądcer'-, zaczynają szezeWdć:Hau, hm?, przechodząc do klęku podpartego i wysuwają głowę w przód.
Następnie icgchodzgna spacer, chodzą na czworakach, a na sygnał wracają do domu.


	5.1.4.
Ćwiczenia i zabawy bieżne

Dzieci biegają sprawnie, choć sposób poruszania się jest mało doskonały.
Bieg jest szeroki, na całych stopach i kołyszący się.
Dziecko trzyma tułów zbyt prosto, nie ma współpracujących ruchów ramion.
Dzieci z upodobaniemi biegają całą gromadą, ale nie umieją jeszcze wymijać się i dlatego celem zabaw bieżnych będzie 210.
	wdrażanie dzieci do zespołowego przebiegania w jednym kierunku bez potrącania.
Z grupą 3-laików stosujemy masowe zabawy bieżne i zabawy bieżne z elemientami orientacji.
Odcinki do przebiegania muszą być krótkie (10-15 mJ, ale częste, przeplatane wy poczynkami lub zmianą czynności.
Przykłady zabaw:) .
Ryby u akwarium PYzygot owanie:Dzieci biegają po wyznaczonym terenie w luźnej gromadce, poruszając się cicho jak rgbbi u cbucrium i jak one nie zderzając się z sobą.
Zabawa:Nla znak prowadzącej rybki skupiają się w miejscu, gdzie sgąie się im pobrm.
Nauczycielka naśladuje tę czynność, a dzieci chwilę wypoczywają.
2.
Pociąg Prz yg o 1 o w a ni e:Nauczycielka ustawia dzieci w kilka kolejek.
Pierwsze dziecko w rzędzie jest lobomotguq i zarazem maszynistą, każde stojące za nim-uugoniiciem.
Dzieci w rzędzie przytrzymują jedno drugie-najlepiej za ubranie lub w pasie (trzymania się za barki trzeba raczej unikać) .
Z ab aw a:Na polecenie provadzącej lub na sygnał (zielona chorągiewka, tarcza) wyznaczony pociąg lub wszystkie pociągi naraz ruszają v drogę jadąc ostrożnie.
Mcszgnistd musi uważnie prowadzić swój pociąg, by nie pogubić przyczepionych ucgonikóu.
Okrężnymi ruchami rąk maszynistą naśladuje obracanie się ból, a wszystkie dzieci naśladują głos sapiącej lokomotgug (sz-sz-sz-sz) , turkot kół (tu-tw-tu-tii) , gtuizd pociąga itp.
Maszynista może ąrzgspieszgć jazdę, a później zuu (nic bieg przy zatrzymywaniu się na stacji-gdy ukazuje się czeruone śuict (o.
3.
Dogońcie panią (Uciekajcie-będzie wąs goniła) Przygotowanie:Dzieci są rozstawione luźno na linii-nauczycielka kilka kroków przed nimi (lub z tyłu) .
Nla sygnał nauczycielki następuje bieg na wprost i gonitwa.
Po'przybiegnie cłu do miejsca wyznaczonego po drugiej stronie wszyscy zatrzyDlUjĘSIĘ.
211.


	4.
Samochody Pr z yb o ry:Krążki, kółka ringo, małe obręcze.
Przyg o 1 o w a ni e:Wyznaczenie terenu zabawy i miejscu postoju dla samochodów-dwa, trzy duże gdrdże.
Rozdanie dzieciom kółek lub krążków, które będą służyły w czasie zabawy jako kierownica.
Przydział samochodów do gmżu może odbyć się według kolorów przyborów.
Z a b a w a:Na sygnał-samochody wyruszają:dzieci z kiernnicmuw rękach poruszają się w różnych kierunkach, naśladując trąbienie samochodów.
Na drugi sygnał zatrzymują się w miejscu i cichutko, bez trąbienia, każdy samochód wraca do swojego gdT (IZU.
Odmiany zabawy Samochody ujeżdżają w most.
Po mo**ie jadą wolno, ko-, .
lejna, jeden za drugim:212.
	Samochody zwalniają jadąc pod górę.
Dętbu pękła-trzeba ją ndprdtcić.
Dzieci naśladują pompowanie dętki w siadzie rozkrocznym na ziemi.
Wypadła śrubo i trzeba ją przykręcić-w leżeniu na plecach dzieci naśladują rękami ruch przykręcenia śruby.
5.
Koniki Przyg ot o w anie:'Wyznaczenie terenu zabawy oraz stajni dla konikóu jedna lub dwie stajnie) .
Z a b a w a:Na polecenie nauczycielki koniki ugbiegqję ze stajni, biegną kłusem-szybko na palcach, idą stępa-powoli, z wysokim podnoszeniem kolan, galopem-z odbijaniem się kolejno jednej i drugiej nogi, cichutko-po pidszczgstej drodze, głośno po drewnianym moście.
Na sygnał wracają do stajni.
Odmiana zabawytPrzygotowanie:Dzieci ustawione parami jedno za drugim, podają sobie ręce.
Pierwsze dziecko jest konikiem, drugie-uiożWlCQ.
Z a b a w a:Bieg rytmiczny z wysokim podnoszeniem kolan, chód pod górę wolno, z cichym stawianiem stóp.
Po pewnym czasie dzieci zamieniają się rolami i zabawa toczy się od początku.
213.


	6.
	Potocz piłkę i biegnij za nią!
Pr z yb o ry:Małe piłeczki.
Przygotowanie:Dzieci ustawione po jednej stronie sali lub boiska, jedno obok drugiego/p (oWemJ.
Każde otrzymuje małą piłkę.
'Z ab awa:Na polecenie dzieci toczą piłkę przed sobą i biegną za nią do końca wyznaczonego lerenu zabawy.
Następnie zatrzymują się, podnoszą piłkę, pokazują ją w górze i powtarzają zabawę biegnąc za piłką w stronę przeciwną.
3.
Kto złapie motyla?
Przy b o ry:Morgi zrobiony z kolorowego papieru, przywiązany na sznurku do drążka.
Z ab aw a:Dzieci w gromadce, przed nimi nauczycielka z motylem przywiązanym na sznurku do drążka.
Nauczycielka'biegnie przed dziećmi, morgi fruną u powietrzu, dzieci gonią go i usiłują'schwytać.
Gdy morgi, usiądzie@drżenie (umówione miejsce) dzieci nie gonią już motyla.
Jeśli jest dużo dzieci w grupie, należy dokonać podziału na mmiejsze zespoły i z każdym zabawę przeprowadzić oddzielnie.
8.
GonitudP r z y b o ry:Sznurek z przywiązanym na końcu woreczkiem.
Przygotowanie:Dzieci podzielone na małe grdpki (5-ó) .
Nauczycielka przygotowuje sznurek z przywiązanym na końcu woreczkiem.
Z a b a w a:Nauczycielka trzymając koniec sznurka biegnie i ciąg nie woreczek cały czas po ziemi.
Dzieci biegną za woreczkiem i starają się go złapać.
Zabawę prowadzimy z każdą grupą oddzielnie.
9.
Przynieś piłkę P r z yb o ry:Małe piłeczki (5-6 sztuk) .
Prz y go 1 o w ani e:Podzielić dzieci na małe grupy, po 5-6 osób.
Wyznaczyć linię biegu.
Bieg wykonuje każda grupa oddzielnie.
Z a b a w a:Nauczycielka ustawia dzieci na linii obok siebie i rzu'ca tyle piłeczek, ile dzieci.
Jednocześnie woła:Biegnij?
Dzieci biegną, przynoszą piłkę i oddają ją nauczycielce.
214.


5.1.5.
Ćwiczenia i zabawy z elementami rzutu, celowania i toczenia

Stosując zabawy rzutne zwrócimy uwagę na właściwe ukierunkowanie rzutu, licząc się jednak z tym, że u dzieci 3-letnich wiele jeszcze będzie rzutów nieopanowanych i przypadkowych.
W zabawach stosujemy swobodne formy rzutów nie wymagając precyzji, a tylko właściwego ukierunkowania i powiązania zamachu z rzutem w jedną całość.
Chodzi o to, by między zamachem i rzutem nie było przerwy (zatrzymania ruchu, tj.podziału struktury ruchu na poszczególne fazy) .
Wykonanie rzutu przez małe dziecko często połączone jest z przyruchami takimi, jak uginanie nóg, podskakiwanie, przedmachy rąk.
W tym wieku dzieci jeszcze nie chwytają ani podrzuconych przez siebie przyborów, ani nawet dokładnie rzuconej przez nauczycielkę piłki czy woreczka.
Nieporadność chwytania uwidacznia się u dziecka w pozycji, jaką przyjmuje ono, oczekując na uchwy cenie piłki:ręce wyciągnięte w przód, dłonie złączone i zwrócone wewnętrznymi powierzchniami ku górze, w postawie biernego czekania, aż piłka sama wpadnie w ręce.
Do dostępnych dla 3-latków sposobów rzucania należą:rzuty oburącz w przód i w górę, które wykonuje się zazwyczaj ruchem z dołu, rzuty prawą i lewą ręką na odległość (przed siebie) -zazwyczaj wykonywane ruchem zamachowym ręki wzniesionej w górę i ugiętej w łokciu, rzuty do celu umieszczonego powyżej głowy-wykonywane zazwyczaj ruchem zamachowym:do celu umieszczonego poniżej klatki piersiowej lub na ziemi-zazwyczaj ruchem z dołu, podrzucanie _w górę oburącz lekkich i dużych piłek, a następnie także mmejszych przedmiotów (woreczków, piłeczek, szarf, na powietrzu szyszek, kasztanów, zimą śnieżek) , rzuty piłki oburącz w przód, rzuty na odległość na zmianę lewą i praw ą ręką, celowanie ruchem z dołu lub z góry, przerzucanie przyborów poza linię lub rozwieszoną linkę, toczenie piłek i piłeczek w określonym kierumku z odległości około 1, 5 m (np.do bramiki, do ustawionego klocka itp) .
215.


	Przykłady zabaw i ćwiczeń:1.
Rzuć do mnie piłkę Prowadząca toczy piłkę do każdego dziecka kolejno-a dziecko musi do niej rzucić (oburącz) tak, by mogła piłkę złapać.
Zabawę należy stosować w małych grupach.
2 Kto rzuci dalej?
Na linii stają małe grupki dzieci (5-6) wyznaczonych przez- (prowadzącą i rzucają woreczkiem jak najdalej.
Nauczycielka wy-mienia dziecko, któremu _udało się to najlepiej.
3 Kto dorzuci do ściany?
Małe grupki wyznaczonych dzieci lub każde dziecko kolejno z odległości 3-5 kroków próbuje dorzucić woreczkiem lub piłecz-.
ką do ściany.
4.
Toczymy piłkę do siebie Toczenie do siebie odbywa sią w małych kółkach lub w parach, dzieci siedzą w rozkroku i toczą do siebie piłkę.
5 Kto utoczy piłkę do bramki Dzieci siedzą w dwóch rzędach i kolejno toczą piłkę do bram, ki stojącej w odległości 2-2, 5 m Po potoczeniu piłki każde dziecko przechodzi na czworakach pod bramką, podnosi piłkę, wraca do swojego rzędu marszem lub biegiem i oddaje piłkę następnemu dziecku z rzędu.
6 Kto przewróci klocek?
Dzieci ustawione w dwóch rzędach stoją za linią.
Przed każdym rzędem w odległości 1, 5-2 m znajduje się duży klocek.
Dzieci kolejno toczą dużą piłkę starając się trafić klocek.
Następnie biegną za piłką, podnoszą ją i przekazują dziecku ze swojego rzędu, które podejmuje próbę rzutu.
Dzieci, które wykonały rzut, mogą usiąść po przeciwnej stronie i pomagać w zatrzymaniu piłKl.
	216.


	5.1.6.
Ćwiczenia i zabawy z elementami wstępowania

Tego rodzaju zabawy i ćwiczenia mają duży wpływ na mięśnie całego ciała, szczególnie zaś na wzmocnienie pasa barkowego, mięśni ramion i tułowia.
Uczą one dzieci naturalnego pokonywania przeszkód, poprawnego i bezpiecznego chwytu rąk przy wstępowaniu na przyrządy, oswajają z wysokością, wyrabiają zaradność i odwagę, silną wolę, szybką decyzję.
W przedszkolu właściwą formą tych ćwiczeń jest wspinanie za pomocą rąk i nóg.
Powinno ono mieć charakter swobodnego pokonywania przeszkód, którymi mogą być:ławki gimnastyczne, krzesełka, drabinki, przeplotnie, wieże do wspinania, płotki i daszki, schody, obramowania piaskownicy, kłody drzew, pagórkowate wzniesienia, skarpy, rowy itp.
Przykłady ćwiczeń na drabinkach:1.
Stanie przy drabinkach na ziemi i chwytanie rękami za szczebel- (od pierwszego przy ziemi do wysokości ramion i tak samo w dół) .
2.
Odrywanie szczebli:-Stojąc na podłodze wykonać chwyt za szczebel na wysokości ramion lub głowy i dokonać próby odrywania szczebla (chwyt o ramionach wyprostowanych uginanie ich szarpnięciem) .
3.
Stojąc na trzecim, czwartym szczeblu trzymać się jedną ręką, drugą wykonywać ruchy naśladujące:zryucnie ouoeóu, mycie i otwieranie okien, malowanie ściany, wg ciemnie kurzu, zdejmouanie zdbcuek, książek z półki, praca kominiarza (czyszczenie komina) , ruch gagi poruszanej wiatrem.
4.
Huśtmiku Z pozycji stojącej na drugim szczeblu chwyt do wysokości ramion, uginanie kolan do przysiadu i prostowanie nóg do słania, 5.lMcrgndrze:Wchodzenie i schodzenie z drabinki.
	217.


	Przykłady zabaw*1.
Koty na płoty Dzieci bawią się w pobliżu drabinek lub wspinalni.
Poruszają się tak, jak koti (tj.na czworakach) Na zawołanie:Koty na płoty?wdrapują się na szczeble przyrządu.
Można też w pewnym oddaleniu od przyrządu wyznaczyć linię, za którą znajduje się część dzieci-pies*i.
Na sygnał nauczycielki pieski przekraczają dzielącą je linię i gonią uciekające'oW.
Pościg jest pozorowany, pieski ąjko szczekają, nie ctakauja.
218.
	2.
Małpki u ogrodzie zoologicznym Dzieci wchodzą na przyrządy służące do wspinania i schodzą z nich naśladując zachowanie się mu (peW, np.przez moment trzymają się tylko jedną ręką (w drugiej mają banan i jedzą go na'niby) , chwytają rękoma i nogami krawędź wspmalni, trzymając się oburącz-przesuwają się w bok itp.
3.
Powódź Dzieci biegają swobodnie po wyznaczonym terenie, na okrzyk:Pouódż:-muszą się wspinać lub stanąć na podwyższeniu, aby uciec, przed rozleuqjqcq się uodq.
W pobliżu musi być dostateczna ilość miejsca na drabinkach lub ławeczkach (na dworze można wykorzystać np.obramowania piaskownicy, kłody, obmiurowania, itd) , aby każde dziecko mogło się znaleźć na podwyższeniu.


	5.1.7.
Ćwiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku

Umiejętność skakania małe dzieci dopiero sobie przyswajają i opanowują.
Rawet przy prostych podskokach obunóż w miejscu obserwuje się u wielu dzieci przyruchy w postaci kiwanią głową i tułowiem, machania rękami, uginania i prostowania-kolan, czasami nawet unoszenia barków i rąk..
Skok sprowadza się początkowo u 3-latków do zginania i prostowania kolan, potem jest to poderwanie się-czasem z niejednoczesnym oderwaniem stóp od podłoża.
Poza podskokami w miejscu, najłatwiej przychodzi 3-letnimudziecku skok w przód, w formie przeskoku przez linię, przez ułożoną na ziemi skakankę, woreczek lub narysowany rhc.
Dzieci próbują też wykonania zeskoku w głąb-np.z krawędzi piaskownicy.
Uądowanie jest przy tym często zachwiane i kończy się upadkiem lub odbywa się na usztywnione nogi-wymaga więc wyjaśnień i pokazu nauczycielki.
Celem zabaw jest położenie akcentu na rozwijanie umiejętności odbicia się obunóż i miękkiego lądowania.
Zarówno odbicie jak, i lądowanie poprawnie wykonane węymaga resorowaniu, tj.uginania nóg w stawach skokowych, kolanowych, biodrowych.
Skok wówczas staje się sprężysty.
Wykonywanie po skoku niskie 219.


	go przysiadu podpartego amortyzuje wstrząs i działa wzmacnia-.
jąco na kończyny dolne.
Przykłady zabaw i ćwiczeń:1.
Piłka skacze Podskoki obunóż w miejscu i z'obrotami dookoła siebie, naśladować niskie i wysokie odbijanie się piłki, przeplatać momentami wypoczynku przez pokazanie, jak piłka toczy się po ziemi (dzieci toczą się leżąc na podłodze) .
2.
Wróbelki Przyb o ry:Kółka od sersa lub małe obręcze.
Przygotowanie:Rozłożone kółka od sersa-to gniazdka dla ptaków.
W każdym gniazdku jeden ptak (dziecko) .
Z abawa:Małe uróbelki skaczą ćwierkając:Ćwir, ćwir (Potem przysiadają na ziemi i zbierają okruszynki (dzieci naśladują to, stukając paluszkami o ziemię) .
Wróbelki skaczę, cichutko.
Na sygnał-lecę odpoczęć do gniczd.
Za chwilę powtarzamy zabawę.
Odmiana zabawytWróbelki i kot Wróbelki ćuierkqjqc skaczą obunóż w pobliżu gniazdka.
Na okrzyk nauczycielko Kotl-wróbelki uskakują do gniazda do przysiadu podpartego i chowają głowę pod skrzydłami.
Dziecko wybrane na kota przechodzi na czworakach między gniazdkami i miauczy.
Gdy wszystkie umbelki wej 4 ą do gniazdek, kot wraca na swoje miejsce-pod ścianę.
Spłoszone wróbelki Przygotowanie:Duże koło zaznaczone na środku i kilka mniejszych kółek niedaleko Z boku jedno dziecko wyznaczone 08 OSO.
Z ab awa:Wróbelki skaczą w dużym kole i szukają pożguienid.
Niespodziewanie wpada na czworakach do środka koła pies i zaczyna szczekać.
Wróbelki podskokami obunóż uciekają do małych kółek.
Gdy pies opuści koło, wówczas wróbelki wracają tam i zabawa zaczyna się od początku.
220.
	3.
Myszki grzyb o ry:Linka i obręcz.
przygotowanie:Z linki ułożone koło-to mysia norka.
Obok obręcz-mieszkanie dla kota.
Z a b a w a:lMgszki mieszkają w norce.
Nauczycielka zapowiada:Kot u domu-myszki na spdcerl Myszki wysakują z norki, biegają i skaczą obunóż w jej pobliżu.
Na zapowiedź:Kot ugchodziz domu!-kot miauczy, myszki wskakują do norki, gdzie są bezj 3 l?
OŻÓG.
A.
Przez płotek Przyb o ry:Długa linka.
Przy g ot ow anie:Długa linka umocowana 10-15 cm nad ziemią.
-Dzieci podzielone na małe grupki.
Z ab aw a:Kolejno każda grupa obunóż przeskakuje płotek, następnie dzieci obchodzą płotek naokoło i skaczą jeszcze raz.
	221.


5.2.
Przykłady ćwiczeń i zabaw dla dzieci 4-letnich
5.2.1.
Ćwiczenia i zabawy orientacyjna-porządkowe

Celem ich jest pobudzanie procesów myślenia, spostrzegania, refleksyjnego reagowania, orientacji, odróżniania i zapamiętywania poleceń, sygnałów, znaków, kolorów, dźwięków, umownych gestów i ruchów.
Zabawy orientacyjna-porządkowe pomagają wyrabiać dyscyplinę, wdrażają dzieci do ładu, karności i porządku.
W grupie 4-letniej najczęściej stosowanymi formami zadań wg'programu powińmy być:podział grupy na zespoły i wykonywanie przez nie różnych'czynmości, spełnianie poleceń, np.powrót na zapamiętane miejsce (swojej grupy, własne) " znalezienie właściwego miejsca zbiórki przez każde dziecko i przez zespoły, usprawnianie przy swatanych już form zbiórek i ustawień, a mianowicie:w gromadce, kolejce, parami, w kole, w rozsypce.
Przykłady zabaw:V.
Wiatr i (iście Przy go to w ani e:Jedno dziecko z grupy (pierwszy raz nauczycielka) jest uidtrem.
Z a b a w a:Trzymając pęk pocięWch wstążek dziecko (nimfy, biega po sali-słychać szum uiejqcego uimru.
Wtedy liście wirują po całej sali-dzieci biegają.
Gdy nią (r przestanie nice-nie słychać szumu, liście spadają nd ziemię (dzieci przysiadają) .
Na@znak burzy (wielokrotne uderzenie w bębenek) ę uidtr zmiata liście (dzieci szybko, bez potrącenia, biegną pod ścianę, a w ogra-.
dzie-na wyznaczone miejsce) .
2.
Taniec liści Przygotowanie:Dzieci dobierają się parami i ustawiają na obwodzie koła.
Z ab a w a:Nauczyciel podnosi Ość-wszystkie dzieci podają sobie ręce tworząc duże koło i biegną w jedną stronę.
Na dźwięk bębenka chwytają się parami za ręce i chodzą powoli w małych kółeczkach.
	222.
	3.
Wiatr i śnieżynki Przygotowanie:Na szybkie uderzenie w bębenek dzieci biegają-wieje wiatr i śnieżynki wirują.
Zabawa:Bębenek cichnie-uidtr przestaje nice i śnieżynki spadają nd ziemię (dzieci przysiadają) .
Odmiana zabawytY, anm śnieżynki spadnq na ziemię, mogą zaauirouać wokoło.
 (Dzieci obracają się wokoło siebie dwa, trzy razy, a następnie przysiadają) .
4.
Wiatraczki Przy go 1 owa n i e:Dzieci stoją w rozsypce, daleko jedno od dru 223.


	giego.
Nauczycielka staje przed grupą z chorągiewką w ręce wzniesioną w bok.
Z ab aw a:Prowadząca wykonuje jeden obrót dokoła siebie i poleca dzieciom okręcić się tak sarno.
Przy ruchu drugą ręką uidtrdczkiobracają się w drugą stronę..
Gdy uidtr cichnie (chorągiewka w dół) , wszystkie uidtrdczki stoją spokojnie, a gdy uimrwieje, obracają się wokoło.
5.
Rozrzucone szyszki Przygotowanie:Dzieci zebrane w gromadce przed, nauczycielką, która stoi z rękoma wzniesionymi do góry (dłonie zaciśnięte w pięści, jakby trzymała w nich szgśzki) .
Z a b aw a:Nauczycielka woła:Rzucam szyszki', naślądująć ruch rzutu.
Dzieci rozsypują się w różne strony i przysiadają na ziemi.
Nauczycielka przywołuje do siebie gromadkę i powtarza zabawę kilka razy, polecając, dzieciom za każdym razem sprawdzić, czy szyszki upadły daleko jedna od drugiej Można też polecić dzieciom zbieranie szyszek.
Dzieci podchodząc do prowadzącej naśladują zbieranie (skłony tułowia w dół i wyprosty) .
Urozmaicając zabawę można polecić zbieranie tylko chłopcom, a w drugiej ko.
lejności dziewczynkom.
6.
Zapamiętaj swoją parę Przygotowanie:Dzieci dobierają się parami i ustawiają przed'nauczycielką.
Mają pamiętać, kto z kim stoi.
-Z a b a w a:I (a podniesienie przez nauczycielkę w górę chorągiewki dzieci biegają swobodnie wymijając się zręcznie, na uderzenie w bębenek-chwytają swoją parę i kilka kroków maszerują.
1.
Dzieci u lesie Przyb o ry:Szarfy, najlepiej zielonego koloru, dla połowy grupy dzieci.
Przyg ot ow anie:Nauczycielka rozdaje szarfy połowie grupy dzieci, rozstawiając je luźno po sali Oo drzeuc to lesie) .
Zabawa:Nauczycelka prowadzi dzieci do lasu i razem z nimi zbiera jagody, grżgbg, szyszki, przy czym, nikt me potrąca rosnących u lesie drzew.
Na sygnał:Chowamy się za drzewa!-każde dziecko wynajduje sobie drzewo i ukrywa się za nim.
Przy każ 224.
	dym drżenie stanąć może tylko jedno dziecko.
Po'kilkakrotnym powtórzeniu zmiana ról.
Uw a g a:Prowadząca może posługiwać się bębenkiem.
Podczas uderzeń w bębenek dzieci biegqjg po lesie, po przerwaniu akcentów-chouqjg się za drzewc.
Z dziećmi 4-letnimi zabawę przeprowadza się w uproszczonych i łatwych formach:a) dobiera się dzieci parami i każde staje przy swoim drzewku lub b) każde wyszukuje sobie jakiekolwiek drzeuo, przy czym drzew jest tyle ile dzieci.
W zajęciach, ze starszymi grupami drzeu, może być o jedno mniej niż dzieci.
Zabawa staje się więc trudniejsza, wymagająca szybkiej orientacji.
6.
Poszukaj swojego koloru!
Przybory:Dwie chorągiewki i kolorowe szarfy-dwa kolory-szarf w równej liczbie.
Chorągiewki w tych samych dwu kolorach.
	15--Wychowanie fizyczne.
	225.


	Przygotowanie:Nauczycielka rozdaje szarfy i poleca dzieciom ustawić się w kolejkach wzdłuż kolorów.
Z a b a w a:Dzieci rozbiegają się w óżnych kierunkach.
Na hasło:złój?-zatrzymują się w miejscu, a na polecenie prowadzącej zamykają oczy.
Nlauczycielka przebiega na inne miejsce sali lub boiska i przywołuje dzieci:Ryz, dwu, Ozg-biegiem tu uszgscg?
Po tym haśle dzieci otwierają oczy i szukają miejsca, w którym mają się ustawić (naprzeciw swego koloru-chorągiewki trzymanej w ręku przez nauczycielkcj) .


	5.2.2.
Ćwiczenia i zabawy z elementami równowagi

Postęp w zakresie umiejętności statycznych w porównaniu z grupą 3-latków jest niewielki, ale widoczny.
Dzieci pewniej utrzymują równowagę stojąc na jednej nodze.
W dalszym ciągu najczęściej stosowanymi dla nich zabaw ami i ćwiczeniami będą przejścia po zwężonym torze, tj.po Dniach, loczkach, narysowanych na podłodze lub rozłożonych na ziemi bimienidch, kępach, śladach itp.
Przejścia te można urozmaicić i utrudnić wprowadzając omijanie i przekraczanie pozorowanych lub rzeczywistych przeszkód, przy czym należy pamiętać, że mogą one być szerokie (do 30 cm) , wysokie (najwyżej do kolan dziecka) lub zarazem wysokie i szerokie.
Celem ćwiczeń i zabaw jest kszla (cenie umiejętności utrzymywania równowagi w utrudnionych warunkach chodu (po zwężonym torze, na podwyższonej, lecz szerokiej powierzchni, między szczeblami drabinek, między rozłożonymi przyborami, z omijaniem przeszkód, po zwężonych powierzchniach, po desce, po wąskiej dróżce, po lince ułożonej na podłożu.
Ponadto będą to ćwiczenia pomagające w opanowaniu łatwiejszych pozycji statycznych.
Przykłady form zadaniowych:Kto pofruń?
:1.
Wykonać stanie równoważne, tj.noga przed nogą we wspięciu na palcach.
2.
Iść krokiem mierniczym, tj.stopa przed stopą, 3.
Naśladować i wykonywać różne czynności w słaniu jedno 1102.
226.
	stać jak bocian i machać skrzydłami, stać juk bociek i klekotać (zrobić z rąk dłagi dziób\narysować stopą kółko, klasnąć pod kolanem, przełożyć pod kolanem woreczek, .
	227.


	obrócić się dookoła i stanąć na jednej nodze, zdjąć i włożyć but.
4.
Chodzić z woreczkiem na stopie.
5.
Ubodzie z woreczkiem na głowie.
6.
Chodzić w przód i w tył z zamkniętymi oczyma.
7.
Wchodzić i schodzić po pochyłej płaszczyźnie.
Przykłady form zabawowych:Przedostanie się na drugą słone sali lab placyku przez strumień, po kamieniach, po cegłach, po kładce, po chwiejącej się budce, tj.przez pozorowane przeszkody przy zastosowaniu drab-, nych przyborów lub narysowanych znaków.


	5.2.3.
Ćwiczenia i zabawy z elementami czworakowania i z pełzaniem

Celem tych zajęć jest doskonalenie swobodnego poruszania się dzieci na czworakach w kierunku na wprost, posuwania się do tyłu, ze zmianami kierunku, z omijaniem przeszkód.
Przykładowymi formami ruchu będzie naśladowanie poruszania się i zachowania się zwierząt, pokonywanie przeszkód.
Przykłady zabaw:1.
Pieski Dzieci pokazują, jak pieski biegają (ńa czworakach) , aportują, uczą się shżgć (przysiad z oparciem się palcami o śmanęj, idą nc spacer z panem.
2.
Kotki Dzieci naśladują kocięta, które biegną do misek (przed każdym dzieckiem leży krążek) , buuiq się kulkami papieru ma piłeczkami, robią koci grzbiet, śpią zwinięte u kłębek.
	3.
Raki Wprowadza się tu chód tyłem.
Może to być np.przejście tyłem pod rozciągniętym w poprzek sali sznurem, pod bramką lub pod rękoma dwojga stojących obok siebie i trzymających się za ręce dzieci.
4.
Przejście przez tunel Dzieci przechodzą przez tunel utworzony z ustawionych w rząd bramek lub stołków.
5.
Pieski aportują P r z yb o ry:Małe piłeczki dla połowy grupy.
Przy go 1 owa ni e:Dzieci stoją parami obok siebie:jedno z piłeczsąw ręce jest gospodarzem, który uczy swego pieska aportoudć (przynosić rzucony przedmiot) .
Pieski obok gospodarzy-na czworakach.
Zabawa:Gospodarze toczą piłkę przed siebie, a pieski biegną za nią, zatrzymują piłkę w biegu i przynoszą ją z powrotem.
Następnie zmiana ról i zabawę powtarzamy od początku.
6.
Psu ikotgPrzygotowanie:Pieski i kotki w dwóch szeregach rozsuniętych szeroko, aby nawzajem sobie nie przeszkadzały.
Odległość między szeregami (między psdmi i kotami) 4-5 kroków.
Pieski i'kotki siedzą na piętach, ręce oparle na ziemi tuż przy kolanach, głowa na rękach.
Zabaw w Pieski i kotki śpią.
Na sygpał budzą się:psy prostują przednie łapki i podnosząc je u górę-głośnym szczeknięciem budzą koty.
Koty ugciqgcjq w górę grzbiet, jeżą się.
Potem psy i koty zamieniają się miejscami.
1.
Koty i mysz Na sali rysujemy linię przez całą szerokość, naprzeciw-mysią norkę (obręcz lub koło) , w której siedzi myszka.
Koty są wszystkie poza linią-metą, lMgszku, zasłania oczy rękami, wtedy koty biegną na czworakach, aby ją złapać.
Gdy myszka odsłania oczy, wszystkie koty zastygają w bezruchu:wskazany przez mg-szkę kot, który się poruszył, wraca na metę.
Początkowo myszką 229.


	jest nauczycielka i wtedy zbędne są dłuższe wyjaśnienia, jak ma zachow ać się myszką.
6.
Przejdź przez okienko!
Przy b o ry:Obręcze dla połowy grupy dzieci.
Przygotowanie:Dzieci dobierają się parami i stają luźno na.
sali.
Jedno z pary w siadzie skrzyżnym trzyma oburącz obręcz ustawioną na ziemi pionowo, drugie w przysiadzie podpartym przed obręczą (oiienkiem/.
	Zabawa:Na polecenie nauczycielki dzieci przechodzą przez okienko, idą na czworakach wokoło (za siedzącym dzieckiem) i znów przechodzą przez okienWo.
	Zabawę można urozmaicić i utrudnić zastępując przejście przez oiienko-skokiem zajęczym.


	5.2.4.
Ćwiczenia i zabawy bieżne

W sposobie biegania 4-laików obserwuje się większą swobodę i przyrost szybkości biegu.
W dalszym ciągu brak dzieciom wychylenia tułowia, współpracujących ruchów ramion.
Dzieci biegają na całych stopach, krótkimi krokami.
230.
	Zabawy i ćwiczenia bieżne wpĘwają wszechstronmte na działanie układu wegetatywnego, głównie na układ krążenia i oddychania, a także wyrabiają szybkość oraz wytrzymałość.
W grupie 4-latków stosujemy:bieg w rozsypce:zmiany kierunku ruchu:bieg wahadłowy (tam i z powrotem) :zatrzymywanie się na sygnał, omijanie przedmiotów rozłożonych na ziemi:bieg najkrótszą drogą w wyznaczonym kierunku:bieg za toczącą się piłką lub rzuconym woreczkiem itd.
Podczas zabaw w terenie stosujemy bieg w linii prostej 30-50 m, bieg wężykiem, bieg po łuku i po kole, np.w postaci obiegania wyznaczonego chorągiewkami placyku czy grupy dzieci ustawionej w dużym kole.
Przykłady zabaw:1.
Zaprzęgi Przy b o ry:Obręcze dla połowy grupy.
Przygotowanie:Dzieci dobierają się parami.
Każda para otrzymuje obręcz.
Jedno dziecko wchodzi w obręcz, zakłada ją sobie pod pachy, jest konikiem, drugie chwyta za obręcz i stojąc z tyłu-pouozi.
	*Q j.


	Z ab aw a:-Na polecenie nauczycielki zaprzęgi ruszają z miejscu, jeżdżę w różnych kierunkach powoli i szybko, wymijając się zręcznie.
Po krótkiej zabawie następuje zmiana konia i uożnicg:zaprzęgi powtarzają bieg.
Odmiana zabawy:P owo zenie kucykami Prz yb o ry:Szarfy.
Przy go to w anie:Dzieci dobierają się trójkami.
Dwoje z przodu, to kucyki.
Podają sobie, wewnętrzne"ręce, a w, zewnętrznych"trzymają lejce (szarfy) .
Z tyłu staje uożnicc, chwyta lewą ręką za lejce, w prawej trzyma but (swoją szarfę) .
Z boku terenu zabawy wyznaczona jest stajnią.
Z a b a w a:Pojazdy jeżdżą w różne strony, wymijając się.
Wreszcie zmęczone kucyki zjeżdżają do stajni.
Następuje zmiana ról i zabawa trwa dalej.
2 Biegnij za popieraną strzałq!
P r z y b o ry:Strzały wykonane z kolorowego papieru.
Z a ba wa:Nauczycielka rozdaje dzieciom strzały (każeniu jedną) .
Każde dziecko rzuca strzałę przed siebie i begnie za nią.
Nauczycielka podaje kolejno zadania:Kto dalej rzuci?
Kto pierwszy dogoni swoją strzałę po rzucie?
Kto wyżej rzuci?
Kto trafi strzałą do wyznaczonego celu?
Jeśli strzały są w czterech kolorach, można wprowadzić współzawodnictwo w grupacn, rpc Który kolor mil więcej rzutów długich, celnych?
3.
Dzieci i pszczole Przygotowanie:Wyznaczony Teren zabawy, z boku dom dla dzieci, pozostała część-to łąka.
Zabawa:Dzieci biegają swobodnie po łące, zbierają kujmy, a gdy'usłyszą brzęczenie pszczoły (głosem naśladuje nauczycielka) , uciekają do domu.
Gdy pszczole ąrzeleei, wracają na łcjl:g.
	232.
	A.
Myszki i kot Pr z yb o ry:Woreczki, klocki, pudełka od zapałek.
Przygotowanie:Wyznaczona spiżarnia, a w niej smakołyki (rozłożone woreczki, klocki, pudełka od zapałek) .
Naprzeciwko mysia nora, a z boku, na połowie drogi między spiżarnią a mysią norą-dom kota.
Z ab awa:Kot śpi, a myszki cichutko biegną do spiżarni po smdkołukii wracają do norki.
Kot budzi się, miauczy, strasząc w ten sposób myszki, które uciekają do nory.
 (W grupach starszych kot może łapać uciekające myszy) .
5.
Poznaj swój kolorlPrzybory:Szarfy w 4 kolorach, 4 krążki w tych samych kolorach i małe chorągiewki do dawania sygnałów.
Przy go to w anie:Wyznaczenie 2 linii równoległych, w odstępie kilku kroków od siebie:na jednej ułożone krążki w.takiej odleXeBós.
	233.


	głości, żeby dzieci nie przeszkadzały sobie w czasie biegu, na drugiej linii, naprzeciwko miejsc wyznaczonych krążkami, stają dzieci, ustawione według kolorów szarf, w kolejkach (rzędach) .
Z a b a w a:Nauczycielka stojąc naprzeciwko dzieci, ale poza linią krążków, trzyma w ręce chorągiewkę.
Który kolor ona pokaże, odpowiedni rząd biegnie do linii naprzeciwko, okrąża swój krążek i wraca na rmejsce.
Prowadząc zabawę ze starszymi grupami dzieci nauczycielka mioże równocześnie pokazać 2 lub 3 kolory albo taką chorągiewkę, która nie ma odpowiednika w szarfach rozdanych dzieciom.
6.
Kto pierucszg?
Przygotowanie:Liniie narysowane w odległości 8-10 kroków jedna od drugiej.
Na jednej z nich ustawione dzieci, twarzami zwrócone do kierunku biegu (do drugiej linii) .
Z a b a w a:Dzieci biegną na sygnał do drugiej linii i ustawiają się jak poprzednio.
Nauczycielka wymienia dzieci, które przekroczy ty pierwsze metę.
Odmiana zabawy:P r z yb o ry:Woreczki, krążki lub pudełka.
Przygotowanie:Jak poprzednio.
Zabawa:Dzieci biegną do meĘ, aby położyć na niej jakiś przedmiot, np.woreczek, krążek, pudełko.
Wygrywa to dziecko, które pierwsze wróciło na miejsce i dobrze wykonało polecenie.
7.
Pośpiesz się (Przyb o ry:Woreczki.
Przy go 1 o w ani e:Dzieci ustawione w rozsypce, miejsce każdego wyznaczone jest woreczkiem.
Z abawa:Dzieci rozbiegają się w różnych kierunkach, a na hasło:Na miejsce?-stają jak najszybciej przy najbliższym woreczKlJ.
	Odmiana zabawy:Początek zabawy jak poprzednuo, ale gdy dzieci biegają, nauczycielka zabiera jeden woreczek, tak że miejsc jest mniej niż dzieci.
	Po sygnale oznajmiającym powrót trzeba się pośpieszyć z 234.
	zajmow aniem miejsc, bo kto się spóźni, dla tego zabraknie woreczka.
8.
Obiegnij swoją parę Przygotowanie:Dzieci stają lub siedzą-skrzyżnie w dwóch szeregach na przeciwległy eh liniach, w kilkumietrowym oddaleniu od siebie, każde naprzeciw swojego partniera.
	Zabawa:Wywołane z szeregu dziecko (lub 2-3) obiega swego partnera siedzącego po drugiej stronie i _szybko wraca z powrotem na miejsce.
Po opanowaniu zabawy w opisanej wyżej, uproszczonej formie, prowadząca wywołuje cały szereg, który biegnie jednocześlll:.


	5.2.5.
Ćwiczenia i zabawy z elementami rzutu, celowania i toczenia

Dzieci 4-letnie potrafią rzucać nisko lub wysoko, daleko lub blisko, ruchem z dołu lub rzutem zamachowym znad głowy.
W rzutach z celowaniem-odległość nie powinuna być większa niż 1.
5 do 2 m.
9 Rjj.


	Rzucając na odległość, dzieci powinny przyjąć postawę, w której aktywnie uczestniczy tułów wygięty w łuk, z odwodzeniem ramienia w górę w tył:należy im taką postawę stale przyponniOBC.
Dzieci 4-letnie z coraz większym powodzeniem próbują chwy.
tania.
Udaje się im chwytać nisko podrzucone przez siebie woreczki oraz dokładnie rzuconą im przez osobę dorosłą dużą, lekką piłkę.
Uczą się też odbijania piłki oburącz o ziemię (kozłowania) .
Przy wykonywaniu rzutów na odległość i do celu zwracamy uwagę na usprawnienie zarówno prawej, jak i lewej ręki.
Przykłady za-baw i ćwiczeń:1.
Kto pieruszg przerzuci woreczek ad linię?
Przy go to w ani e:Dzieci z woreczkami w rękach ustawiają się, w szeregu na linii.
Przed nimi, w odległości 10-15 m wyrysowana jest druga, równoległa linia.
Zabawa:Dzieci wykonują rzuty:każdy następny rzut (oprócz pierwszego-z linii) wykonuje się z tego miejsca, gdzie spadł woreczek.
-Rzuty wykonują dzieci w małych grupach (6-8) wygrywa dziecko, które pierwsze przerzuciło swój woreczek poza linię.
2.
Przerzucanie ponad sznurem Przy go 1 owa n i e:Zabawa polega na przerzucaniu przyborów (woreczków, piłek, piłeczek lub kasztanów, szyszek, śnieżek itp.) ponad rozwieszonym sznurem.
Dzieci ustawiamy w szeregu, na linii, w odległości od 2 do około 5-6 m od rozwieszonego sznura.
Odległość różnicuje się w zależności od wysokości rozwieszonego sznura-pamiętając, że im sznur wyżej, tym odległość musi być 1111118) SZB.
Z abaw a:Dzieci wykonują rzuty'z odległości 5-6 m:wykonywać mogą rzuty przez sznur rozciągnięty na wysokości 30-40 cm.
Gdy sznur rozciągniemy na wysokości około 1, 5 m, dzieci przerzucają z odległości około 2 m 3.
Przerzucanie przez przeszkody Z a b a w a:Podobna do opisanej powyżej:posługujemy się w niej 236.
	tymi samymi przyborami.
Przeszkodą mogą być:dwie ustawione w poprzek, równoległe do siebie ławki wspinalma, przeplotnia, piaskownica, dwa rozciągnięte sznury itp.
4.
Celowanie do okienka Zabawa:Okienko, do którego celować będą dzieci, stanowić miogą rozciągnięte w poprzek równolegle jeden nad drugim sznury (np.jeden na wysokości pasa, drugi na wysokości wyciągniętej w gćrę ręki dziecka) , na których zawieszone są obręcze, tarcze itp.
Dzieci celują do okienko z linii oddalonej około 1, 5-2 m.
5.
Celowanie do kosza Pr z yb o ry:Kosz, piłeczki lub woreczki dla każdego dziecka.
Przy go 1 o w ani e:Dzieci ustawione w kole tak, aby miały swobodęruchów.
Zabawa:Dzieci celują do kosza.
Gdy wszystkie piłki są wystrzelone, rozsypuje się piłeczki powtórnie.
Każde dziecko podnosi piłeczkę, wraca na swoje miejsce i znów stara się trafić do kosza.
Rzuty należy wykonywać prawą i lewą ręką.
6.
Celowanie do piłki Przyb o ry:Duża piłka i po jednym woreczku dla każdego dziecKBZ a b a w a:Dzieci ustawione w luźnym kole, aby nie przeszkadzały sobie w czasie rzutów.
Na środku koła piłka umieszczona w małej obręczy.
Dzieci kolejno rzucają do piłki starając się wytrącić'ją z obręczy.
Komu się to uda, biegnie do piłki i przynosi ją na 1018) SCC.
i.
Którą grupą utoczy więcej piłek do brmtki?
Pr z y b o ry:Małe piłki (dla każdego dziecka jedna) , chorągiewki, bramki.
Przygotowanie:Ustawienie 3-4 bramek.
I (aprzeciwko, odległości 5-6 kroków, linia rzutów, przy której stają dzieci w tylu kolejkach, ile jest bramek.
Każde dziecko otrzymuje piłkę.
Z ab awa:Dzieci toczą kolejno piłki po ziemi do bramki.
Każde dziecko po rzucie piłki idzie za nią, podnosi i staje na końcu swojej kolejki.
Za trafny rzut do bramki grupa otrzymuje chorągiew 237.


	kę.
Po serii rzutów oblicza się, która grupa ma najwięcej chorągiewek.
Rzuty należy ćwiczyć lewą i prawą ręką.
8.
Przynieś obręcz!
Przyg o 1 o w ani e:Dzieci w gromadce obok nauczycielki, która ma przy sobie 3 ee 4 obręcze.
	Z a b a w a:Nauczycielka toczy obręcz przed sobą wywołując równocześnie dziecko, które mia przynieść obręcz.
Wywołane biegnie za obręczą i przynosi ją prowadzącej.
9.
Toczenie obręczy Pr z yg o 1 o w a n i e:Koło szeroko rozstawione.
W środku nauczycielka z obręczą.
Z ab awa:Nauczycielka toczy obręcz ze środka koła do każdego dziecka po kolei i przyjmuje ją z powrotem.
Odlegość początkowo mała-trzy kroki.
Po opanowaniu przez dzieci umiejętności przytrzymania i pchnięcia obręczy zwiększamy odległość.
238.


	5.2.6.
Ćwiczenia i zabawy z elementami wstępowania

Celem tych ćwiczeń i zabaw jest nauczenie prawidłowego chwytu szczebla (chwyt zamknięty, kciuk pod spodemi) i ruchów naprzemuanstronnychprzy wstępowaniu, wspinaniu i zstępowaniu z przyrządów, poruszaniu się na przyrządach, nauczenia dzieci wspinania na drabinki, kraty, przeplotnie, wspinalnie w różnych kierunkach (w górę, w bok, w dół) , przechodzenia i przewijania się przez otwory, przedostawania się z jednego przyrządu na drugi z przekroczeniem pustej przestrzeni:próbujemy przytrzymywania się szczebla jedną ręką (łatwa forma półzwisu) .
Przykłady ćwiczeń:Juk to robimy?
Stojąc na jednym z najniższych szczebli przyrządu naśladowanie:zrguanic owoców z drzewu, malowania ściany, zawieszenia firanek, zawieszania ozdób chtomkoug eh, otuierama lub mycie okien, zdejmowania z półki touaróu, zcbaauek.
U w aga:Uwzględniamy przy tych ruchach pracę praw ej i lewej ręki.
Przykłady zabaw:I.
WędrnckaZabawa:Dzieci stojąc przed drabinkami teędnjq rękami w górę i w dół kolejno chwytając szczeble od najniższego do wysokości głowy.
2.
Huśtawka Z a b aw a:Z pozycji stojącej na drugim szczeblu chwyt za szczebel na wysokości barków, przysiad i prostowanie nóg do słania óma przemian) .
3.
Zieloną żabką na drzewie Z a b a w a:Z pozycji stojącej na drugim szczeblu chwyt na wysokości barków, przysiad (kolana rozchylać na zewnątrz) i powrót do słania.
239.


	A.
Muchy łuzą po ściahieZ ab aw a:Stojąc na pierwszymi szczeblu drabinki przesunąć się bokiem na wyższy szczebel sąsiedniej drabinki i zejść.
5.
Dzięcioł Z ab aw a:Stanie na drugim, trzecim szczeblu, chwyt jedną ręką na wysokości barków, drugą stukanie o szczeble z wymawianiem:Pak, pw, pal.
Przesunięcie się o szczebel wyżej i zmiana rąk.
Po dojściu do szóstego szczebla powoli zejść na dół.
6.
Małe niedżuiddkiPrzy go 1 owa ni e:Ł, awka zaczepiona skośnie jednym końcem o drugi, trzeci szczebel drabinki.
Dzieci ustawione w kolejce.
Z a b a w a:Miedżuiadki wchodzą pa czworakach na ławkę, idą po niej do góry, chwytają za szczebel drabinki i schodzą powoli na dół.
1.
Po schodach Pomoce:Schodki z poręczami i miałą platformą, schodki zjeżdżalni.
240.
	Z abawa:Dzieci (misie/początkowo wchodzą na górę pomagając sobie rękami, następnie schodzą, trzymając się poręczy.
Próbują również schodzić tyłem:opuszczają nogę w dół i przytrzymują się rękami o'wyższy stopień.
6.
Przedostań się nd drugą stronę!
Porno ce:'2 stoliki ustawione na jednej linii w odstępach przy-najmniej I m (stoliki stoją w środku sali) .
Przy go 1 o w ani e:Dzieci podzielone na dwie grupy, ustawione na wprost siebie po obydwu stronach stolików, w odległości 3, kroków.
	Z a b a w a:Na polecenie nauczycielki jedna grupa przechodzi kolejno górą przez stolik, a druga (na czworakąch) -dołem.
Przy wchodzeniu górą należy polecić-dzieciom oprzeć się rękami i kolanami na stoliku, usiąść na nim i zsuwając nogi w dół sięgnąć stopami podłogi z-drugiej strony, a następnie ostrożnie zejść.
Powtarzając zabawę zmieniamy role.


	5.2.
7.Ćwiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku

Dzieci 4-letnie wykonują serie łatwych podskoków w sposób płynny.
	16-Wychowanie fizyczne.
	241.


	Zaczynają je wykonywać samorzutnie i niejako bezwiednie, np.w czasie chodu lub biegu.
Celem tych zabaw jest przede wszystkim usprawnienie wykonywania łatwych form podskoków, przeskoków, zeskoków w głąb oraz doskonalenie umiejętności odbicia i poprawnego lądowania.
Formy zadań:wskakiwanie i wyskakiwanie z koła, obręczy (zawsze w przód) :podskoki rozkroczne (p 3 cgĘ i wykroczne w miejscu:podskoki odbijające (galop, khs) , noga pozostająca z tyłu wykonuje silne odepchnięcia:podskoki dostawne, tj.cud (nóżka goni nóżkę) ---w przód i w bok.
W terenie przeskoki przez kopce, leżące na ziemi gałązki itp., zeskoki w głąb (z podwyższenia) zakończone przysiadem podpartym:próby wykonywania skoku w dal i wzwyż ponad niskimi (10-15 em) przeszkodami:podskoki na jednej nodze w miejscu i w przód (po 3-4 podskokach pamiętać o zmianie nogikskoki z podparciem-żabie i zajęcze w uproszczonej, zabawowej formie.
Przykłady zabaw:) .
Szkoła jazdy konnej Z ab awa:Zabawa ta polega na wyuczeniu dzieci różnych form biegu i podskoków.
Naśladuje się:bieg truchciiaem-tj.powoli, z niewysokim unoszeniem stóp, gmop koński, w któłrym następuje kolejne odbijanie się jedną i drugą nogą, przy czym noga pozostająca z tyłu wykonuje silne odepchnięcie, kłus konika-bieg z unoszeniem kolan.
2.
Żujące au ogrodzie Przy go 1 ow ani e:W odległości kilku kroków od ściany rysujemy linię, która odgranicza norki zajęcze od ogrodu.
W ogrodzie z.
242.
	boku zaznaczamy altanę, w której nocuje ogrodnik z psenn (ogrodniaemjest nauczyciellka, piesciem jedno z dzieci) .
Z ab aw a:Ogrodnik i jego piesek śpią.
Zajączki wydostają się ze swoich norek:skokami zajęczymi podążają do ogrodu.
Gdy znajdą się już na terenie ogrodu, mogą biegać swobodnie (już nie scokumizajęczymi) .
Najpierw budzi się ze snu piesek i szczekaniem daje znać ogrodnikoui, że uc sądzie są zające.
Ogrodnik uupłdscai goni uciekające zajączki w obrębie ogrodu.
Do swoich noreb zajączki przedostają się skokami zajęczymi.
3.
Konie biorą przeszkodę Przygotowanie:Ułożone z linek lub narysowane dwie równo ległe linie stanowią róu.
Z boku terenu zabawy wyznaczona staj nią dla koni.
Z ab a wa:Konie wybiegają ze staju, biegną szybkim khsem do przeszkody i przeskoczywszy ją, biegną dalej, następnie z wolna przechodzą do truchcika (wolnego biegu) , wreszcie idę stępą (krok z podnoszeniem kolan) .
Powtarzają kilka razy pokonywanie przeszkody, a na sygnał wracają do stajni.
	OĄQ.


	Odmiana zabawy 0) Przygotowanie:Linka uwieziona jednym końcem 15 cm nad ziemią:drugi koniec trzyma nauczycielka w ręku tak, aby linka zwisała luźno i nie była mocno naprężona.
Z a b a w a:Konie biegną pojedynczo, jeden za drugim, biorą przeszkodę (skaczą przez linkę) , biegną dalej w różnym rytmie (truchcik, kłus, stępą) .
Odmiana zabawy (UkPrzygotowanie:'Ułożony z klocków murek o wyskokości 10-15 cm, długości I m.
Takich murków może być 14.
Z ab aw a:Dzieci ustawiają się w kolejce przed murkiem i w biegu przeskakują ponad przeszkodą.
Potem wracają na miejsce i powtarzają zabawę.
Kto zburzy murek, musi go napranie.
A.
Po drobince Przyb o ry:Skakanki lub szarfy.
Pr z y g o 1 o w a n i e:Dzieci wraz z prowadzącą układają drabinkę o kilku szczeblach (7-8) w odległości małego kroku szczebel od szczebla.
Z a b a w a:Dzieci stają przed drabinką na złączonych nogach.
Rasygnał kolejno przeskakują obunóż szczeble drabinki tak, żeby jej nie zepsuć.
Kto zaczepił nogą i popsuł drabinkę, poprawia ją i przechodzi między szczeblami zwykłym krokiem na palcach.
5.
Pojąc skacze Przygotowanie:Dzieci stają w rozsypce, daleko jedno od drugiego.
Z ab aw a:Dzieci, wykonują podskoki rozkroczna-zwarte, zgodnie z ruchami ręki prowadzącej.
Dzieci są pajacami, nauczycielka trzyma sznurek.
W chwili pociągania sznurka w dół pajace wykonują rozkrok, przy podniesieniu ręki w górę-zeskok.
Pajace skaczą cicho.


	5.3.
Przykłady ćwiczeń i zabaw dla dzieci 5-letnich

W zajęciach ruchowych charakterystyczne dla tego wieku powiń'no być wprowadzenie bardziej złożonych zadań-tzw.kombinacji ruchowych-w postaci łączenia np.:biegu (rozbiegu) ze skokiem, chodu z rzutem, rzutu z chwytem, chodu równoważnego po ławeczce z przekroczeniem przyborów, pochylaniem się lub przepełzaniem pod przeszkodą.
Trudność zadań zwiększąmy przez wprowadzenie urozmaiconych torów przeszkód wymagających różnorodnego przystosowania się ruchowego.


	5.3.1.
Ćwiczenia i zabawy orientacyjna-porządkowe

Celem ich jest wyrabianie orientacji w terenie, w czasie spacerów i wycieczek, reagowanie na różne znaki i sygnały umowne, szybkie i sprawne zmiany miejsc.
Dążymy też do usprawnienia przyswojonych już form zbiórek i ustawień, a mianowicie:w rzędzie (kolejka) :dwurzędzie (parami) :w rozsypce:w gromadce:w szeregu (płotek/-zazwyczaj na linii z chwytem rąk lub bez trzymania się za ręce:w kole-twarzą do środka lub na obwodzie bokiem do środka koła:w dwóch rzędach z zachowaniem odstępów (uliczkqy.
Wreszcie celem jest wyuczanie nowych form:w kilku kołach i w kołach współśrodkowych.
Przykłady zabaw:1.
Wieuiórka u dziupli Przygotowanie:Dzieci dobierają się trójkami, dwoje z nich stojąc naprzeciw siebie, chwytem rąk tworzą dziuplę:trzecie staje w środku-jest ono wiewiórką.
Jedna uieuiórkc w grupie nie ma dziupli.
Z ab aw a:W czasie miarowego uderzania w bębenek uieuiórkiwybiegają z dziupli i poruszają się swobodnie, omijając stojące pary.
Mocniejszy akcent, po którym następuje przerwanie wybijania rytmu, jest znakiem, że wiewiórki muszą się skryć do najbliższej dziupli.
Po kilkakrotnym powtórzeniu trzeba pamiętać o zmianie ról, by wszystkie dzieci były kolejno uieuiórkami.
245.


	Uwaga:Można wieuiórki oznaczyć szarfami:przy zmianie ról przekazują one szarfy innej grupie.
	Dziaplę może stanowić obręcz trzymana przez poszczególne pary.
	2.
Marmurki-posągi Zabawa:Marsz i bieg w różnych kierunkach.
Na zapowiedź nauczycielki:Marmurki (-dzieci zatrzymują się natychmiast i stają prosto.
3.
Figurka Pr z y go 1 o w ani e:Dzieci biegają i maszerują w dowolnych kierunkach.
Z ab aw a:Na hasło:Figurką'-zatrzymują się i przyjmują dowolną pozycję, jak kto potrafi najładniej.
Nauczycielka wymienia imiona tych dzieci, które zrobiły lo najlepiej (są ładnymi figurka-.
mi) 246.
	4.
	Znajdź sobie parę!
Przyb o ry:Szarfy w dwu kolorach-czerwone i zielone.
Przygo towanie:Dzieci podzielone na dwie grupy otrzymują szarfy w dwu kolorach.
Z a b aw a:Dzieci rozbiegają się na sygnał w dowolnych kierunkach, a na polecenie dobierają się parami, według zasady zapo*iedzianejprzez prowadzącą, aby:obydwa kolory szarf znalazły się w parze, jednakowe kolory szarf znalazły się w parze.
Która para pierwsza podała sobie ręce, ta prowadzi korowód dokoła sali.
	Odmiana zabawy:Czerwone dobierają sobie pary w swoim kolorze-zje (one-w swoim.
Jeden kolor tworzy mostek, podając sobie ręce wzniesione w górę, drugi kolor przechodzi pod mostkiem.
Następuje zmiana ról i całość zabawy powtarzany od początku.
5 Znajdź swój znakłPomoce:Kolorowe znaczki (koła, trójkąty itp.
) Przygotowanie:Dzieci otrzymują dwa rodzaje znaczków, np.koła i trójkąty (znaczki umocowane na tasiemce dzieci zawieszająnaszyi) .
*Zabawa:Dzieci biegają swobodnie.
Na hasło:.
Sraj?-zatrzymują się na miejscu.
Nauczycielka poleca odwrócić się tyłem do niej i zapowiada:Biegiem do mnie'-podnosząc jednocześnie ręce w bok z takimi znaczkami, jakie dzieci mają na sobie.
Dzieci odwracają się i biegną w stronę prowadzącej.
Każde staje w kolejce przed swoim znaczkiem.
Która grupa ustawi się sprawniej i lepiej-wygrywa (zostaje wyróżniona oklaskami) .
247.


	6.
Pająk i michy Przyg ot ow anie:Nauczycielka objaśnia, że pająk poluje tylko na żgane muchy.
Z a b a w a:Dzieci w rozsypce biegają z brzęczeniem, bzykaniem w różnych kierunkach, a na hasło:Bujak idzie?-zastygają nagle w bezruchu.
Pająk ugchodzi nc łowy obserwując bacznie, obchodzi muchy, a jeśli któraś drgnie, zabiera ją do swojej sieci (pod ścidnęy 7.
Przejście przez ulicę Przy go 1 o w ani e:Wyznaczenie szerokiej jezdni i równoległych do niej chodnikóu dla pieszych.
Na jezdni, po prawej stronie, ustawiają się samochody, motory, rowery.
I (a środku jezdni podwyższenie dla milijama.
Na chomiku-przechodnie (pierwszym milicjantem jest nauczycielka) .
Z ab aw a:Na znak zieloną chorągiewką pojazdy ruszają prawą stroną jezdni.
Ra podniesienie czerwonej-zatrzymują się natychmiast i wtedy przechodnie mogą przejść środkiem jezdni na drugą stronę ulicy.
W czasie zabawy kilkakrotnie zmieniamy sygnały.
8.
Co schowano?
Przygotowanie:Dzieci siedzą w kole w siadzie klęcznym, nauczycielka układa na środku przygotowane uprzednio przedmioty (klocek, liść, kasztan, guzik itp.
) Z ab aw a:Dzieci kładą ręce na ziemi i czoło opierają o dłonie.
W tym czasie nauczycielka chowa jeden z przedmiotów i woła:Już?
dzieci podnoszą głowy i zgadują, czego brakuje.
9.
Kto umie słuchać?
Przy b o ry:Jedna'piłeczka dla każdego dziecka.
Przygotowani e:Rozdanie dzieciom piłeczek.
Z abawa:Dzieci biegają swobodnie i bawią się piłeczkami.
Na sygnał podany przez prowadzącą zatrzymują się.
Jeśli któremuś wymknęła się piłka z ręki, zostawia ją na ziemi, aż drugi sygnał pozwoli mu na ruch.
Wtedy biegnie do piłki i bawi się nią do chwili usłyszenia nowego sygnału na zatrzymanie ruchu.
	248.
	W Komu trzeba się ukłonić?
Z ab awa:Dzieci siedzą w półkolu.
Jedno wychodzi z sali, pozo stałe umawiają się, komu ma się ukłonić to, które wyszło.
Przy wołane dziecko wchodzi a pozostałe rytmicznie klaszczą-cichutko, gdy szukający jest daleko od wyznaczonego dziecka, zaś głośno, gdy się do niego zbliża.
li Kto cię nota?
Przygotowanie:Dzieci siedzą w rozsypce na ziemi.
Kilka kroków przed nimi, tyłem do nich, stoi wyznaczone dziecko.
Zabawa:Wskazane przez nauczycielkę dziecko z siedzących woła:Dzień dobry? (lub jakikolwiek inny wyraz) .
Dziecko stojące przed grupą, nie odwracając się, wymienia imię wołającego.
Jeśli nie udało się mu rozpoznać głosu, odwraca się i próbuje jeszcze raz odgadnąć, kto je wywołał.
Gdy rozpozna, na jego miejsce staje inne dziecko.


	5.3.2.
Ćwiczenia i zabawy z elementami równowagi

Możliwości dzieci w zakresie utrzymywania równowagi, w tym wieku wyraźnie się podnoszą dzięki lepszej koordynacji systemu nerwowego i postępującemu dojrzewaniu odpowiednich ośrodków kory mózgowej.
Dzieci 5-letnie mogą na ogół długo (nawet kilkanaście sekund) i pewnie utrzymać się na jednej nodze i łączyć chód równoważny po ławeczce np.z przekroczeniem przyborów, posuwaniem ich stopą, schylaniem się pod trzymaną przez nauczycielkę laską itp.
Wprowadzamy także wstępowanie i zstępowanie po skośnie ustawionych ławeczkach (wys, 60-80 cm) Qelem ćwiczeń równoważnych jest dalsze wyrabianie poczucia równowagi w słaniu, w ruchu, na zawężonych i podwyższonych powierzchniach.
Przykłady ćwiczeń w formie zabawowej i zadalllOWBj.
W słaniu na jednej nodze:oparcie stopy o kolano nogi postawnej, chwyt ręką za stopę z tyłu, rysowanie wolną nogą kółka, kresek, krzyżyków itp., dotknięcie czołem kolana, utrzymanie woreZ-49.


	czka na zgiętym kolanie, przekładanie woreczka pod kolanem z'ręki do ręki, rozpryskiwanie wody stopą.
Chód we wspięciu:Pani u szpilkach.
Po gorącym piaski.
ĆZatrzymywanie się we wspięciu-po biegu, po obrocie do-Ęokolą.
Chód z zamkniętymi oczami, -w przód, w tył.
Chód i bieg w tył-drobnymi kroczkami, długimi krokallll.
Przejście w przód i w tył po liniach krętych:zygzakach, spiralach.
Chód mierniczy:Zmierz skdkeitkę-przejście wzdłuż rozciągniętej na ziemi skakanki (w przód, w tył) -dzieci liczą każde postawienie stopy.
	, rillM.
	Przejście po ławeczce z dodatkowymi zadaniami, np.z woreczkiem na głowie, z przekraczaniem kilku rozłożonych woreczków (przeszkoda niska) , z przekraczaniem kilku krążków (prze-szkoda szeroka) , z przekraczaniem piłki lekarskiej o masie I kg lub kilku pionowo ustawionych klocków (przeszkoda wysoka) , z 250.
	pochyleniem się pod trzymaną przez prowadzącą laską lub powieszoną linką, z przejściem przez obręcz ustawioną pionowo i poziomo, z przekładaniem z jednej strony na drugą leżących na ziemi 2-4 woreczków, z podrzucaniem woreczka lub szarfy, piłki itp.
	Przejście Po zepsutym moście-z jednej ławeczki na drugą z przekroczeniem pustej przestrzeni, próby przejścia po listwie odwróconej ławeczki, wchodzenie i schodzenie po skośnie ustawionej ławeczce (wys, 50-80 cm) w pozycji wyprostowanej i na czworakach (tylko pod górę) .
Przykłady zabaw:1.
Omiń pokrzywy P r z yb o ry:Klocki, które można ustawić pionowo.
Przyg oto w ani e:Dwie linie równoległe w odległości 3 m jedna od drugiej.
Między nimipośrodku ustawione klocki w linii prostej w odstępach ok, 1.5 m.
Dzieci ustawione grupami po 4-5 przed każdą partią klocków.
Z a baw a:Przebiegać między klockami tak, żeby się nie sparzyć 351.


	nie dotknąć klocka.
Dzieci biegną na palcach wężykiem między klockami omijając je raz z jednej, raz z drugiej strony.
Odmiana zabawy:Ustawienie takie sarno, jak wyżej.
Przejście w linii prostej z przekroczeniem klocków tak, aby ich nie dotkąć.
2.
Marsz'z przeszkodami-Przyb ary:Materiał do układania przeszkód:linka, skakanka pudełka, krążki, kółka od sersa.
Przygotowanie:Dzieci układają wg polecenia nauczycielki różnego rodzaju przeszkody:linka uwiązana na wysokości 30-40 cm nad ziemią, małe obręcze poukładane w różnych odstępach, murek ułożony z pudełek, kałuże ze skakanek, rozłożone woreczki, klocki w różnych odstępach.
	Z abawa:Dzieci, ustawane w rzędzie, idą za nauczycielką, pokonują napotykane po drodze przeszkody:przekraczają linkę tak, aby jej-nie dotknąć, przechodzą przez obręcz, przekraczają mu-rek, omijają kałuże itd.
Kto nie spełnił dobrze zadania, biegnie na koniec rzędu, żeby powtórzyć jeszcze raz ćwiczenie..
252.


	5.3.3.
Ćwiczenia i zabawy z elementami czworakowania

Dzieci 5-letnie poruszają się na czworakach sprawnie i szybko, zarówno w przód, jak i w tył, w podporze przodem, w pozycji odwrotnej, tj.w podporze tyłem, w kierunku na wprost, ze zmianami kierunku oraz z omijaniem przeszkód.
Stosując zabawy na czworakach wzmacniamy pas barkowy, siłę kończyn, mięśni brzucha i prostowników grzbietu, wyrabiamy u dzieci zwinność.
Najczęściej występującymi formami ruchu są następujące CWICZTIB.
zabawy na czworakach z naśladowaniem ruchów zwierząt:kotków, piesków, misiów, kreton lit tunelach, mgszg u norkach, lisóu, jaszczurek, roków:przejście na czworakach w formie zadaniowej-pod bramkami, pod nisko rozwieszonymi linkami, przez okienka utworzone z ustawionych pionowo obręczy:chód na czworakach w pozcji odwrotnej, tj.w podporze tyłem:ten sposób poruszania się w przód lub w tył nazywa się chodem pająka.
chód w podporze na trzech kończynach-tj.na rękach i jednej nodze-druga noga pozostaje wyciągnięta w tył:ćwiczenie nazywa się kulany lisek (można je wykonywać na ziemi i na ławeczce) .
Przykłady zabaw:1.
Pieski przechodzą przez płotek Przy go 1 owa n i e:Dzieci podzielone na dwie grupy.
Jedna tworzy płotek w szeregu z chwytem rąk tak, aby między żerdziami płotka były odstępy.
Naprzeciwko, w odległości pięciu kroków, pieski na czworakach (należy zapamiętać swoją parę) .
Z a b a w a:Pieski na czworakach biegną do płotka i każdy omija swoją żerdź, obiega dziecko stojące przed nim z prawej strony i drugim otuorem u ą (ocie wraca na swoje miejsce.
To samo powtarza druga grupa.
	253.


	354.
354-f ć J.
	2.
Pieski uczą się słutżgćPrzy b o ry:Skakanki lub szarfy dla połowy grupy.
Przygotowanie:Dzieci ustawione parami obok siebie, jedno ma założoną pod pachy szarfę, która imituje smycz.
Z, abaw w.
Gospodarz trzyma pieską na smyczy i uczy go służyć ramiona (przednie łcpg) ugięte, dłonie luźno zwieszone w dół, plecy proste.
To samo powtarza druga grupa po zmianie ról.
	3.
Myszki u norze Przy go 1 o w anie:Połowa dzieci tworzy koło w siadzie skrzyżnym, trzymając się za ręce.
W środku koła siada druga połowa dzieci, każde przodem zwrócone do swojego partnera.
Z ab awa:Myszki wyglądają z okienWd z prawej strony, po czym na czworakach każda obiega swojego partnera z lewej strony i wraca do koła-do nory.
Odmiana zabawy:Mgszb wybiegają-każdą najbliższą dla siebie dziurbg z prawej strony, obiegają zewnątrz całe koło i tą sanną dziurką wracają do środka.
Która mgszb dobiegnie pierwsza do nory?
4.
Krety Przyg o 1 o w anie:Połowa dzieci stoi w parach trzymając się za ręce, pozostałe w kolejce przed krecim cho**i*ient.
	Z a b aw a:Na sygnał pierwsze dziecko z kolejki biegnie na czworakach pod podanymi rękami, aby nie zburzyć kreciego chodnii:d (nie dotknąć żadnego ze stojących) .
Gdy grupa kreton przebiegnie chodnikiem 2-3 razy, wtedy następuje zmiana ról i powtórzenie zabawy od początku.
Dla grupy sprawnej można wprowadzić współzawodnictwo-ugścigi kreton.
Wtedy są dwa lub trzy chodniki i tyleż grup kreton.
255.


	5.
Kulacg lisek Przygotowanie:Dzieci w przysiadzie podpartym czekają z jedną nogą wzniesioną lekko w tył Zabaw*a:Dzieci (liski) idą na czworakach, wspierając się na dłoniach i jednej nodze (posuwanie się do przodu zbliżone jest do zajęczego skoku) .
Po kilku ruchach dzieci siadają skrzyżnie i odpoczywają, a następnie przechodzą do przysiadu podpartego podnosząc drugą nogę w tył i powtarzają zabawę od początku.
Utrudnieniem zabawy może być przytrzymywanie szarfy, woreczka włożonego pod kolano wzniesionej nogi.
6.
Niedźwiedzie u klatce Przy b o ry:Szarfy w jednym kolorze dla połowy grupy dzieci.
Przygotowanie:Nlauczycielka dzieli dzieci na dwie grupy.
Pierwsza z nich otrzymuje szarfy i podając ręce wiąże koło-klatkę dla niedżuiedzi, , druga wchodzi do koła-to niedżuiedzie.
Z a b a w a:Wedżuiedzie krążą po kvtce na czworakach i usiłują się z niej wydostać.
Po pewnym czasie należy zmienić role i zabawa trwa dalej.
Przy każdej zmianie liczymy, ile niedżuiedzi uciekło z I:łatki, a na zakończenie oceniamy, która grupa wykazała się największą zręcznością.
 (Wedżuiedzie przy wydostawaniu się z klatki nie mogą używać siłyJT.
Wyścigi pieskóucPrzygotowanie:Dzieci tworzą szergi (płotki) z chwytem rąk (6-8 dzieci w szeregu) .
Z a b a w a:Na sygnał pierwsze dzieci z szergów przybiegają slalomem na czworakach pod rękami, starając się biec wężykiem i nie.
trącić nikogo ze stojących.
Po dobiegnięciu do końca dziecko staje w szeregu i podaje rękę ostatniemu, tworząc w ten sposób nowe okien:o.
Kiedy dzieci nauczą się dokładnego czworakowa nią z omijaniem, można zastosować wspózawodnictwo indywidualne, a później zespołowe.
256.


	5.3.4.
Ćwiczenia i zabawy bieżne

Dzieci zaczynają biegać coraz bardziej dynamicznie, szybko w sposób bardziej ekonomiczny i poprawny.
Ruchy nacechowane są, harmonią, ekspresją a także dążeniem do osiągnięcia jak najlepszego wyniku (chłopcy) .
W zajęciach z dziećmi 5-letnimi stosujemy już gonitwy i pościgi-początkowo pozorowane, później rzeczywiste, w których chodzi o zręczne uchylanie się od złapania, dogonienia i przegonienia, schwytanie inmych dzieci itp.
Oprócz zabaw bieżnych, które nie zawsze pozwalają rozwinąć pełną szybkość, należy wprowadzać także na zajęciach:przebieganie dłuższych odcinków do 100 a nawet 150 m, wyścigi grupowe oraz parami, łatwe wyścigi rzędów (sztafety) lub szeregów, biegi wahadłowe.
Celem i zadaniem zabaw i ćwiczeń bieżnych jest wyrabianie swobody i szybkości biegu, wytrzymałości, doskonalenie orientacji i spostrzegawczości w biegu, zwrócenie uwagi na poprawność i skoordynowanie ruchów ramion i nóg.
lPrzykłady zabąw:1.
Samoloty Przygotowanie:Wyznaczamy 4 ungdrg i po rozdaniu dzieciom 4 kolorów szarf (lub znaczków do zawieszania na, szyi z sylwetkami kolorowych samolotów) kierujemy do nich każdą z grup.
Dzieci (samoloty) oczekując nd start siedzą skrzyżnie.
Dopiero w chwili zapowiedzi kierounikd lotnisku (nauczycielki) np.
:Czerwone samoloty przygotować się do startu!-odpowiednia grupa przyjmuje jako pozycję wyjściową leżenie przodem z oparciem brody na dłoniach (samoloty na płycie lotniska) .
Z a b a w a:Wywołane przez kierowniku lotnisku dzieci na polecenie:Zapuścić motory?-przechodzą do leżenia przodem, unoszą klatkę piersiową i naśladują głosem i rękami zapuszczanie motoru oraz obracanie się śmigłu (dłonie wykonują przed sobą młynek) .
Następnie na zapowiedź:ztarł'-wyznaczona grupka rozpoczyna bieg z naśladowaniem lotu sdmolotóu.
Nla zapowiedź:lgdoudć, -dzieci ponownie przechodzą do leżenia przodem (sd.
	17-Wychowanie fizyczne.
	257.


	molotg lądują) , a następnie wracają do wyznaczonych hmgaróui siadają skrzyżnie.
U w aga:Przebieg zabawy można urozmaicać wprowadzając, oprócz startu i lądowaniu samolotnu, jeszcze formowanie eskadry (klucz samolotóu) oraz akrobecjepowietrzne (przechylenie skrzydeł, beczki, wiraże) .
2.
Koguty i kurki Przygotowanie:Wyznaczenie terenu zabawy, jeśli odbywa się ona w ogrodzie.
Z a b a w a:Kont (nauczycielka) i kurki (dzieci) spacerują po podwórzu, zbierając ziarenka.
Kugw staje prosto, bije skrzydłami (macha rękami) i pieje:KuburgWu'Na ten synał zbiegają się do niego wszystkie karki, stają prosło, biją skrzydłami i wołają Koko-ko?.
Kopuł dalej spaceruje, a kurki nadal szybie ziarenek.
Po chwili, na wołanie koguta, znowu do niego przybiegają i biję skrzydłami.
W czasie nawoływania kogut stara się znajdować jak najdalej od kurek, aby miały one dłuższą drogę do przebiegnięcia.
Następnie, na sygnał, następuje gonitwa:kogut stara się złapać kury, które uciekają poza umówioną metę.
3.
Zięby i kukułka Przybory:Szarfy, obręcze lub kółka od sersa.
Przygotowanie:Każda ziębą mieszka w swoim gniazdku (obręczy, szarfie ułożonej w kółeczko, kółku od sersa) , kukułka natomiast jest bez gniazdu.
Z a b aw a:Na okrzyk nauczycielki:Zmień gniazdo?-wszystkie zięog wylatują z gniazd i zajmują sobie inne.
Kvbłkd stara się w tym czasie zająć cudze gniazdo.
Ziębą, która straciła swoje midzdo, zostaje kwkułkq.
4.
Drzewu i liście Pr z yb o ry:Szarfy dla połowy grupy dzieci (najlepiej koloru zielonego) .
P r zyg o 1 o w a nie:Dzieci dobierają się parami:jedno otrzymuje szarfę ijest zielonym liściem) , drugie staje swobodnie na sali qestdrzew cną.
Z ab aw a:Liście swobodnie wiruj między drzewami (dzieci biegają) , co pewien czas liście spudqR na ziemię (dzieci przysiada 258.
	ją) .
Na znak burzy-wielokrotne uderzenie w bębenek-wiatr zgarnia liście pod ścianę (dzieci szybko, bez potrącania, biegną pod ścianę) , a drzeud bołgszq się w jedną i w drugą stronę (skłony tułowia w lewo i w prawo) .
Dzieci (liście) stają twarzami do ściany.
W tym czasie inne dzieci (drzeuu) zmieniają miejsca i stają tyłem do liści.
Każdy liść musi jak najszybciej znaleźć swoje drzeuo.
Potem następuje zmiania ról i zabawę powtarzamy od początku.
Ra zakończenie zabawy dzieci mogą spacerować po terenie i przez skłony w przód naśladować zbieranie liści i układanie ich w bukieciki.
5.
Pułapka na mgszgPrzygotowanie:Połowa dzieci wiąże koło, trzymając ręce wzniesione tak, aby można było swobodnie przebiegać.
Pozostałe dzieci są mgszbcmi (dla sprawniejszej organizacji można ozntaczyćje szarfami) .
Z a b a w a:Myszki przebiegają pod rękami do koła i z powrotem.
Niespodziewanie nauczycielka klaszcze w ręce i mówi:Kłam Na ten sygnał pułapka się zdmgb, dzieci tworzące koło przysiadają opuszczając ręce w dół.
Myszki w środku koła są złapane przezpułcpbę.
Po chwili pułdpkd się otuierd, dzieci wstają i podnoszą ręce, a mgsz*i znów przebiegają.
Odmiana zabawy 0) Powtarzamy 2-3 razy bieg dla każdej grupy, obliczamy złdpmemyszki i ogłaszamy grupę zwycięską (wygrywa ten zespół, który złapał więcej mgszgkOdmiana zabawy 0) Złapane za każdym razem myszki powiększają pułapkę.
Gdy wszystkie myszki zostaną złapane, następuje zmiana ról.
6.
Karuzela Przygotowanie:Nla środku sali ułożona w duże koło linka z przywiązanymi wstążeczkami, rozmieszczonymi w odległości 0, 5 mjedna od drugiej.
Dzieci stoją kołem w odległości 2-3 kroków od linki.
Z a b a w a:Nauczycielka daje hasło:Kto szybciej?.
Dzieci podbie 259.


	gają do linki/karuzeli/.
Kto usiadł (slanął między dwiema szarfami) , ten jedzie, na karuzeli.
Kto nie zdążył, nie znalazł miejsca, pojedzie następnym razem.
Nauczycielka podaje rytm (początkowo wolno) do marszu-karuzela ruszą, później uderza w tamhurinocoraz szybciej-karuzela obraca się szybko (dzieci biegają) .
Należy często zmieniać rytm i kierunek wirowania karuzeli.
Zamiast marszu i begu można wykonać cud w przód prawą i lewą 110 (8.
Odmiana zabawy:Przygotowani e:Połowa dzieci z grupy wiąże koło-tworzy kumacie, pozostałe zaś stają lewym bokiem do koła między dwójką dzieci i kładą lewe ręce na złączone chwytem dłonie kolegów.
Z a b a w a:Karuzela rusza (dzieci w kole posuwają się cucłemnp, w prawo) .
Dzieci, które jadę nd karuzeli (są na obwodzie koła) -biegną.
W czasie zabawy należy często zmieniać tempo ruchu i kierunek oraz role.
	1.
Niedżuiedż i dzieci Przygotowani e:Wyznaczamy teren zabawy, dom dla dzieci i z boku-legowisko niedźwiedzic.
Z ab awa:Dzieci biegną w stronę legouiskd niedżuiedzia, stają przed nim i mówią:Ten kudwtg niedżuiedż mieszku uc ciemnym borze, mg się go nie boimy, choć us złupdć może.
Niedżuiedżwybiega i łapie uciekające dzieci w granicach terenu zabawy:u domu dzieci są bezpieczne.
	8.
Wyścig po piłkę Przyb o ry:Duża piłka.
Przygotowanie:Dzieci siedzą w kole w takich odstępach, żeby można było swobodnie podawać piłkę.
Zabawa:Dzieci podają piłkę z rąk do rąk.
Na hasło:'Stójćmomentalnie zatrzymują piłkę.
To dziecko, które trzyma piłkę i następne, które miało ją otrzymać-wstają, cofają się o duży krok poza obwód koła, odwracają do siebie plecami i na klaśnięcie biegną dookoła.
Kto pierwszy dobiegnie na miejsce, otrzymuje piłkę i podaje ją dalej.
Po opanowaniu zabawy można wprawa 260.
	dzić dwie piłki:jedna podawana jest w prawo, druga w lewo.
Bieg dookoła wykonują te dzieci, u których spotkały się piłki.
9.
Kocanką Przygotowanie:Rozsypka na wyznaczonej przestrzeni, dwóch berkóu (goncóuy wyróżnionych odznakami, np.szarfami.
Zabawa:Gońeg chwytają uciekające dzieci.
Kto przykucnie, tego chwytać nie wolno.
Dzieci biegają w różnych kierunkach i chronią się przed złapaniem-kucnięciem dopiero wtedy, gdy inaczej nie mogą uniknąć złapania.
\O.
Berek-stójka Przyb o ry:Jedna piłka.
Przygotowanie:Dzieci w rozsypce na boisku lub w sali.
Jedno, wyznaczone na berka, otrzymuje piłkę średniej wielkości.
Z a b aw a:Dzieci uciekają od berku i zatrzymują się wtedy, kiedy berek zawoła:Stój?
Dzieci muszą się zatrzymać natychmiast, zaraz po sygnale.
Berek stara się trafić piłką dowolne dziecko.
Kogo piłka dotknie, ten biegnie za nią, chwyta i staje się berkiem.
Wszystkie dzieci uciekają, aż usłyszą nowe hasło na zatrzymanie się:Ntój?
Jeśli berek nie trafi nikogo, wtedy zostaje nim po raz drugi.


	5.3.5.
Ćwiczenia i zabawy z elementami rzutu, chwytu, celowania i toczenia

Dzieci potrafią rzucać różnymi sposobami i we wszystkich kierunkach, tak oburącz, jak i jednorącz.
Niektóre wykonują rzut dynamicznie, dość celnie i z wyczuciem, zwłaszcza chłopcy.
Przy rzutach na odległość i do celu obserwuje się u wielu dzieci przyjmowanie pozycji wykrocznej lub ustawianie się bokiem do kierunku rzutu.
Na ogół dobre jest wykonanie zamachu wraz z przechyleniem tułowia.
Zwykle zamach przechodzi bezpośrednio w rzut, a tułów wraz z ręką podążają w kierunku rzutu.
W chwytaniu nie robią dzieci dużych postępów.
Uchwycenie małej, gumowej piłeczki w dalszym ciągu sprawia dzieciom trudność.
Umiejętność chwytania jest trudnym zadaniem koordynaZól.


	cyjnym, wymagającym dużej zręczności i wprawy, którą dzieci najlepiej zdobywają podczas samodzielnych zabaw.
Na zajęciach zapoznajemy dzieci z różnymi sposobami rzutów i chwytów, np.rzucanie w górę, odbijanie o ziemię, odbijanie o ścianę połączone z chwytaniem, przerzucanie ponad rozwieszonym sznurem, wysokimi przeszkodami.
Z czasem wprowadzamy urozmaicone zabawy z celowaniem i toczeniem.
W zajęciach posługiwać się trzeba piłkami różnej wielkości:dużymi, średnimi i małymi.
Przykłady ćwiczeń:1.
Rzuty i chwyty oburącz woreczków lub dużych i średnich piłek.
2.
Próby łączenia rzutów i chwytów przyboru (piłki, woreczka) , wykonywanie nie tylko stojąc w miejscu, lecz również w ru-chu, tj.w czasie chodu lub biegu.
3.
Wyuczenie odbijania piłki od ziemi z próbami chwytania.
Próby chwytania po podrzuceniu piłki w górę i odbiciu jej o ziemię (z kozła) .
4.
Rzuty i chwyty z odbiciem o ścianę.
5.
Doskonalenie rzutów prawą i lewą ręką na odległość-ze zwróceniem uwagi na poprawność rzutu, dynamikę zamachu.
6.
Przerzucanie jednorącz woreczków, piłeczek ponad sznurem (wysokość 120-150 cm i z takiej też mniej więcej odległości) .
7.
Celowanie do vstawionej pionowo np.obręczy, tarczy z otworem itp.prawą i lewą ręką ze stopniowym zwiększeniem odległości do 2-3, 5 m.
8.
Rzuty do celu poziomego, np.:wrzucanie woreczków rzutem z dołu do pudełka, na koc, do wyrysowanego lub ułożonego z klocków koła, do leżącej na ziemi obręczy, do okienka utworzonego z dwóch linek rozciągniętych między stojakami itp.
9.
Toczenie piłek, obręczy, gumowych kółek prawą i lewą ręką przed siebie, w wyznaczonym kierunku (np.po obwodzie koła) , z omijaniem przeszkód itp.
10.
Toczenie piłek i piłeczek z zachowaniem dokładności ruchu, np.:wtaczanie do bramki, poza wyznaczoną linię, do innego dziecka, między dwoma rzędami ustawionych klocków, zbijanie ustawionych przedmiotów itp.262.
	Przykłady zabaw:1.
Szkoła piłek Przy go 1 ow anie:Dzieci ustawiają się w szeregu na wykreślonej linii.
Z tyłu za nimi rysuje się jeszcze dwie lub trzy linie.
Zabawa:Z odległości do 1, 5 m nauczycielka rzuca kolejno do każdego dziecka lekką piłkę.
Każde z dzieci, które piłkę złapało, cofa się w tył na drugą linię-tzn.przechodzi do drugiej klasy.
Dzieci, którym nie udało się chwycić piłki za pierwszym razem, wykonują próbę powtórnie, po zakończeniu rzutów do wszystkich dzieci.
Dalsze serie rzutów piłki do dzieci odbywają się za każdym razem ze zwiększonej odległości.
2.
Piłka w półkolu Z ab a w a:Zabawa ta, podobnie jak poprzednia, polega na chwytaniu piłki rzuconej do dzieci przez prowadzącą.
Dzieci stoją w półkolu, nauczycielka zaczyna od prawego skrzydła.
Dziecko, któremu nie udało się złapać piłki, przechodzi na lewe skrzydło półkola i tam ponawia próbę, gdy przyjdzie na nie kolej.
Następna seria rzutów odbywa się z większej odległości-prowadząca cofa się o krok.
3.
Pocztą Przyb o ry:Piłki duże.
Przyg o 1 owa ni e:Dzieci dzieli się na dwie lub trzy grupy.
Każdy zespół sformowany w dwurzędzie lub dwuszeregu siedzi w pewnej odległości od siebie.
Pierwsze dziecko z każdego dwurzędu lub z dwuszeregu trzyma w rękach piłkę, która w _zabawie jest paczką pocztową.
Z ab a w a:Ra sygnał zespoły rozpoczynają toczenie piłki po ziemi zygzakiem, w swoich rzędach lub szeregach, nie pomijając nikogo.
Ostatnie dziecko podnosi piłkę do góry, zgłaszając, że pdczbdprzyszła na miejsce przeznaczeniu.
Zabawa ma charakter wyścigu zespołów i dlatego liczba dzieci w poszczególnych grupach musi być jednakowa.
4.
Strąć piłkę ze stołku Przyb ary:Woreczki, 3 duże piłki, 3 taborety.
263.


	Przy go 1 o w ani e:Rozdając woreczki w trzech kolorach dzielimy dzieci na trzy grupy, które ustawiają się w trzech rzędach za wyznaczoną linią.
Przed każdym z rzędów w odległości około trzech kroków (2 m) stoi taboret, a na nim duża piłka.
Z a b a w a:Dzieci kolejno rzucają do piłki.
Kto zrzuci ją ze stołka, biegnie i ponownie kładzie ją na taborecie.
Każdy zespół liczy celnie rzuty.
Rzuty wykonują wszy scy kolejno prawą i lewą ręką.
5.
Kto zręczniej potoczy?
Przygotowanie:Dzieci, podzielone wedłutg kolorów na dwie lub trzy grupy, siedzą w rzędach za linią.
Przed każdym rzędem klocki tak ustawione, by tworzyły Oczki lub by stanowiły przeszkody, między którymi dzieci będą toczyć piłeczki lub piłki.
Do przeprowadzenia zabawy potrzebne są piłeczki dla każdego dziecka i duża piłka dla każdego z-zespołów.
	tf.
386@@.
	Zabawa Jeśli dzieci używają małych piłeczek, każde z nich po potoczeniu jej w uliczce lub między rozstawionymi przyborami ustawia przewrócone przez siebie klocki i siada po drugiej stronie naprze CIW.
	264.
	Odmiana zabawy:Rzędy posługują się _dużymi piłkami:każde z'dzieci po potoczeniu piłki ustawia przewrócone klocki, podnosi piłkę i oddaje ją następnemu z rzędu, a sanno siada na końcu kolejki.
6.
Kto trafi do obręczy?
Przybory:Woreczki dla każdego dziecka i tyle, obręczy, ile grup dzieci.
Przygotowanie:Dzieci podzielone na 2-3 grupy otrzymują woreczki i stają w kolejkach przed obręczami w odległości 4-5 kroków.
Zabawa:Obręcze leżą na ziemi i dzieci kolejno z linii rzucają prawą, a później lewą ręką do obręczy.
Odmiana zabawytObręcze zawieszone na stojakach na wysokości I, 5-Zm.
Dzieci celują w okienko utworzone z obręczy prawą i lewą ręką-na ZDIIBIIĘ.
	265.


	5.3.6.
Ćwiczenia i zabawy z elementami wspinania się

Zabawy i ćwiczenia w pokonywaniu przeszkód są podobne do tych, jakie stosuje się z młodszymi grupami, tylko trudniejsze, bardziej złożone i z użyciem wyższego sprzętu.
Wstępując na drabinki dzieci 5-letnie nie stosują już na ogół kroku dostawnego, a przyswajają sobie naprzemianslronną pracę nóg:poza tym nie kontrolują wzrokiem tak uważnie każdego kroku.
W dalszym ciągu stosujemy półzwisy, ale również wprowadzamy krótkotrwałe zwisy.
Elementarni, które należy doskonalić w zabawach na przyrządach do wspinania, są:odsuwanie się ciałem od szczebla, opuszczanie bioder, odrywanie jednej ręki i wykonywanie nią jakiejś czynuności.
Dzieci należy nauczyć poprawnego, tj.zamkniętego chwytu szczebli (kciurk w pozycji przeciwnej) .
W sali, a zwłaszcza w terenie, urządzić można interesujące tory przeszkód, na których dzieci będą nabierać wprawy w wdrapywaniu się, przełażeniu i przewijaniu się przez otwory, przekraczaniu, przedostawaniu się z jednego przyrządu na drugi itd.
Takie zabawy i ćwiczenia są bardzo cenne dla rozwoju ogólnej siły, zwinności, zaradności, odwagi, oswojenia z wysokością i przestrzenią.
Przykłady zadań i ćwiczeń:1.
Wspinanie się po drabinach i Kratach, wspinalniach i przeplotniachdo wysokości około 2 m (wliczając w to wysokość, na.
jakiej znajduje się głowa dziecka) .
2.
Wspinanie z wykonywaniem dodatkowych czynności po zatrzymaniu się-np.oderwać od szczebla jedną rękę i pomachać ręką, chusteczką lub chorągiewką, położyć woreczek na szczeblu,  (czyj woreczek nie spadnie) , zawiązać krawat z szarfy itp 3.
Wdrapywanie, się na wysokie przeszkody o szerokich powierzchniach górnych, np.na siół, na którym położymy koc lub materac, wspinanie się po przyrządzie i zsunięcie się z niego lub zeskok.
4.
Wchodzenie i schodzenie-przez czworakowanie, wchodzenie, schodzenie w postawie wyprostowanej, zjazd lub zsuwa 266.
	nie się (nią pochyłych płaszczyznach, np.po zboczach, szerokich deskach, skośnych ławeczkach) .
Przykłady zabaw i ćwiczeń:\.
Statek się kołysze wejść na piąty szczebel drabinki, powiesić szarfę na szczeblu (ugięcie ramion z szerokimi rozstawieniem łokci na zewnątrz) .
Statek się kołysze-odsuwanie się od szczebla na odległość wyprostowanych rąk i przyciąganie się z powrotem.
Ruch ciągły, rytmiczny, kilkakrotnie powtórzony.
2.
Kto potajLwejść na piąty szczebel drabinki, powiesić szarfę na szczeblu ponad głową i zejść, wejść na piąty szczebel, trzymając się jedną ręką przełożyć piłeczkę (lub woreczek) przez górny szczebel drabinki, puścić ją na podłogę, zejść i podnieć, stojąc na trzecim szczeblu drabinki chwycić oburącz szczebel na wysokości barków i przesuwać jedną nogą krążek leżący na podłodze?
3.
Ucieczką przed uilkienvPrzygot o w ani e:Wyznaczenie mieszkaniu dla tmlkc, dość daleko od drabinek lub ławek.
Z abawa:Dzieci idą do lasu zbierać grzyby, jagody i rozchodzą się po (esie.
Gdy usłyszą wołanie:Wiik idzieć-biegną do przyrządu i-jeśli są to drabinki-wchodzą na czwarty szczebel trzymając się rękami, jeśli ławki-wchodzą na nie.
Potem, gdy niebezpieczeństwo minie, schodzą spokojnie i dalej zbierają jagody, grzyby itp.
Wilkoui nie wolno dotknąć dziecka, które stoi na jakimkolwiek podwyższeniu.
Wspinanie się powtórzyć kilkakrotlll:.
4.
Sztkaj swojego kolomdPrzyb ary:Drabinki, szarfy i w tych samych kolorach odznaki na tasiemkach'do zawieszania na szyi.
Przygotowanie:Na drabinkach wieszamy szarfy na takiej 267.


	wysokości, żeby dzieci stojąc na trzecim szczeblu, mogły je dosięgnąć.
Dzieci otrzymują znaczki w tych samych kolorach co szarłYZabawa:Dzieci biegają w różnych kierunkach, na sygnał zatrzymują się.
Nauczycielka, poleca znaleźć i zdjąć ze szczebla szarfę tego koloru co znaczek na szyi.
Dzieci z szarfami ustawiają się według kolorów.
Nauczycielka zbiera szarfy oraz poleca dzieciarni rozbiec się i usiąść tyłeni do drabinek.
Zawieszając szarfy ponownie zmienia ich kolejność.
Potem daje sygnał do szukania swoich szarf.
Zabawę powtarzamy kilka razy włączając dyżurnych do zbierania i rozwieszania szarf.


	5.3.7.
Ćwiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku

Podskoki 5-letnie dzieci wykonują w formie dłuższych, rytmicznych serii, przeplatanych wypoczynkieni lub zmianą czynności.
Podskoki mogą być wykonywane w różnych kierunkach i w różny sposób, np.:w przód, w tył, w bok, skrzyżnie, z obrotami.
z dosuwaniem nogi (cwał) , galopem (podskoki odbijające gdy nogą zakroczną następuje silniejsze odbicie) .
raz jedną, raz drugą nogą, rozkrocznie, wykrocznie.
Dzieci mają już w dużym stopniu wykształconą równowagę i silniejsze mięśnie nóg, co pozwala-na wykonywanie podskoków na jednej nodze, nie więcej jednak niż 4-5 podskoków w jednej STU.
Szczególną uwagę zwracamy na elastyczność, miękkość podskoków oraz na wykonanie ich przednią częścią stopy.
Połączenie rozbiegu z odbiciem i skokiem (przeskokiem, wyskokiem) .
Zaczynać trzeba od przeskakiwania na niby, ze zwróceniemuwagina mocne tupnięcie jedną nogą.
Później mogą dzieci przeskakiwać z rozbiegu pozorowane przeszkody linie, roicg, laski, rozłożone przybory, a następnie rzeczywiste przeszkody naturalne coraz wyższe i szersze.
W opanowaniu odbijania się jedną nogą pomocne jest zaznaczenie miejsca (strefy) , z którego ma nastąpić odbicie.
268.
	Przykłady ćwiczeń:podskoki wykroczne w miejscu i z posuwaniem się w przód podskoki dostawne (cwały) -w przód i w bok, podskoki rozkroczne jqjdcgĘ w miejscu i z posuwaniem się do przodu wraz z ruchami ramion (w wolnym tempie) .
wyskoki dosiężne-z miejsca i z kilku kroków rozbiegu do przyboru, zawieszonego 10-15 cm powyżej wyciągniętej w górę ręki dziecka, skoki z miejsca i z rozbiegu w dal i wzwyż przez płaskie i węysokie przeszkody oraz przez przeszkody zarazem szerokie i'wysokie (w dal-wzwyż) , zeskoki w głąb-z miejsca i z rozbiegu, z lądowaniem na miękkim podłożu, najlepiej w terenie, skoki podparte:a) żabie, tj.w przysiadzie z wyskokiem do góry i z lekkim tylko podparciem się rękami, b) zajęcze-podobnie, tylko z silniejszym przeniesieniem ciężaru ciała ria ręce z uniesieniem nóg w górę po odbiciu.
Przykłady zabaw:I.
Wyszywanie.
	269.


	Zabawa:Zabawa ta polega na wykonywaniu podskoków w przód, w bok, skrzyżnie, obunóż lub jednonóż, z naśladowaniem wgszgudnia różny eh ścieg óu, różrycb kształtów serwetek (kauadratoaugcht, okrągłych, oudlngch) oraz różryeb uzoróu na seruetbch.
Kształt serwetki wyrysować można na ziemi lub kredą na podłodze.
W zabawie posługiwać się leż można linkami, które każde dziecko rozciąga na ziemi i posuwając się wzdłuż linki wyszywa różne ściegi, wykonując podskoki.
2.
Koszenie trcugPrzygotowanie:Dzieci w luźnej gromadce po jednej stronie sali lub boiska.
Po przeciwległej stronie nauczycielka wraz z jednym dzieckiem trzyma za końce rozciągniętą w poprzek sali długą, kilkumetrową linkę.
Z ab aw a:Na polecenie prowadzącej dzieci biegną w luźnej gromadce na wprost i przeskakają ciągnioną w ich kierunku tuż nad ziemią linkę.
Po przebiegnięciu na drugą stronę grupa odwraca się i ustawia ponownie twarzą do sali:znajduje się teraz po przeciwnej stronie trzymających linkę.
Następuje wznowienie zabawy.
Pamiętać trzeba o wymianie pomocnika.
Szycie nd maszynie Przygotowanie:Dzieci ustawione w rzędach w odstępach 2-3 m.
Przed każdym rzędem linia długości 3-4 m, w kierunku przedłużaj ącym linię rzędu.
Zabawa:Na polecenie prowadzącej pierwsi w rzędach rozpoczynają szycie posuwając się podskokami zwartymi wzdłuż narysowanej linii do końca.
Po zmianie kierunku na drugą stronę, wracają na miejsce wybiegu, a następnie idą zwykłym krokiem na koniec rzędu.
Odmiana zabawy 0) Po opanowaniu rytmu podskoków dzieci mogą wykonywać szycie całymi rzędami.
Powtarzając zabawę mogą również przeskakiwać linkę z jednej strony na drugą.
Odmiana zabawy (Ok Ustawienie jak wyżej.
Dzieci wykonują szycie podskokami na prawej nodze w jedną stronę i wracają podskokami na lewej.
270.
	4.
Żabki i czaple Przybory:4 kołeczki do wbicia w ziemię i linka.
Przygotowaniie:Wyznaczenie liniami terenu zabawy.
Raśrodku wbite kołeczki.
Zaczepiona na nich linka tworzy kwadrat o boku 3-4 nn-to błoto dla żcbe':.
W odległości kilku kroków od błotu-domek czapli.
Żaby siedzą u błocie, czapla-w swoim domki.
	Zabawa:Po sygnale czapla wychodzi z domku, idzie długimi krokami do błotu, przekracza sznur i łapie uciekające żabki.
Żdbbwyskakują z błota, a czapla idzie za nimi.
Wtedy żabki powtór-, nie wskakują do błota i mogą odpocząć.


	5.4.
Przykłady ćwiczeń i zabaw dla dzieci 6-letnich

W czasie prowadzenia zajęć kładziemy nacisk na tzw."kombinacje ruchowe", t.łączenie dwu i więcej ćwiczeń.
Zmienia się również i metoda prowadzenia zajęć.
Postawienie konkretnego zadania:Rzuć, z (a, przeskocz-bardziej odpowiada dziecku i stanowi większą motywację do działania.
271.


	5.4.1.
Ćwiczenia i zabawy orientacyjna-porządkowe

Celem ich jest kształtowanie samodzielnego i szybkiego reagowania na sygnały, znaki i polecenia oraz przyjmowanie właściwej postawy i decyzji w różnych sytuacjach życia codziennego, np.:w przestrzeganiu przepisów ruchu drogowego i zasad bezbieczeństwaw czasie zabaw, we właściwym zachowaniu się w zespole wobec koleżanek i kolegów, w odpowiednim zachowaniu się na ulicy, w środkach komunikacji i wobec starszych.
Zabawy te będą uczyły i doskonaliły umiejętności zmiany miejsc pojedymzo i zespołami, w chodzę i w biegu, z opanowaniemi prawidłowego mijania się i wyprzedzania oraz usprawniania zbiórek i ustawień.
Przykłady zabaw:1.
'Jaskółki Przy go 1 owa n i e:Wyznaczenie kilku gniazd (duże obręcze lub koła narysowane kredą) .
W każdyn gnieździe określona liczba ptaków (4-5) .
Y, abaw a:Jaskółki uglatujq z gniazd, krążą w dowolnym kierunku.
Na hasło:Burze?i uderzenie w bębenek-wracają szybko do najbliższego gniazdu.
Liczba)  (Won 1 gnieździe nie może się zmienić, a więc jdsbółkd, która przy (ec@ (u za późno, musi lecieć dalej i szukać sobie miejsca.
Odmiana zabawy:Gniazd mniej niż ptdkóu (w związku z lym np.5 jaskółek nie ma gniazda) .
Wszystkie wWi (@' (R.
Na sygnał i zapowiedź:Burze?-lecę do gniazd.
Kto się nie pośpieszy, zostaje bez gniazda.
2.
Natarcie Przyg o 1 owa ni e:Dwie linie wyznaczają start i metę po dwóch stronach boiska lub sali (odległość linii dowolna) .
Dzieci stoją na starcie zwrócone przodem do mety.
Z a b aw a:Ra sygnał, głośno krzycząc, dzieci biegną na przeciwległą metę i zajmują miejsce, jak przed wybiegiem.
Należy dopilnować, aby wybiegały dopiero po sygnale.
Przed rozpoczęciem biegu i po nim dzieci zachowują ciszę.
Punkt zdobyła grupa, która 272.
	szybciej przebiegła i ustawiła się na linii.
Zabawa niekoniecznie musi być wyścigiem:może być ćwiczeniem porządkowym.
U w a g a:W zabawie stosować można różnorodne pozycje wyjściowe, urozmaicone formy pokonywania przestrzeni między szeregami oraz różne sposoby mijania się.
Pozycją wyjściową i kończącą natarcie może być np.:siad skrzyżny, przysiad podparty, klęk na jednym kolanie, leżenie przodem, tyłem, siad okrakiem na ławeczce, leżenie za ławeczkami i przedostawanie się pod nimi oraz wiele innych.
Zamiast biegu zastosować możemy:chód na czworakach, chód pająka (podpór ty, łem) , chód kruka (w przysiadzie) , kulonego lisku (na trzech kończynach) , skoki.
zajęcze, żabie, różne formy podskoków, toczenie obręczy lub piłeczek, kozłowanie piłeczek itp.
Przy mijaniu wprovadzić można:wzajemny ukłon, podanie rąk, obrót dookoła, przykucnięcie, stanie na jednej nodze itp.
3.
Tam i z powrotem P r z y b o ry:Szarfy w dwu kolorach w równej liczbie, woreczki w tych samych kolorach.
P r z yg o 1 o w a n i e:Wyznaczenie trzech linii rónnoległych w równych odległościach od siebie.
Dzieci podzielone na dwie grupy otrzymują szarfy w 2 kolorach i stają wzdłuż środkowej linii w dwóch szeregach, odwrócone od siebie plecami.
Z ab aw a:Na sygnał dzieci starają się dobiec jak najszybciej na linię zewnętrzną, którą mają przed sobą, a po dobiegnięciu i położeniu woreczka wracają na poprzednie miejsce.
Wygrywa zespół, który szybciej wróci na linię środkową, ustawi się w szeregu.
i wyrówna.
Powtarzając zabawę dzieci przynoszą woreczki.
t.
Kto prędzej dookoła?
Przyb o ry:Szarfy w dwu kolorach.
Przy go to w an i e:Dzieci otrzymują szarfy w dwu kolorach.
Liczba dzieci parzysta.
Wszystkie stoją na obwodzie koła (na przemian:szarfa czerwona, zielona itd) .
Pary oznaczone są kolejnymi cyframi.
Zabawa:Wywołana przez nauczycielkę para cofa się o krok poza obwód koła, zwraca się do siebie przodem, podaje lewe ręce i na sygnał rozpoczyna bieg dookoła.
Kto pierwszy dobiegnie na miej sce-wygrywa.
5.
Piłką parzy Przyb o ry:Duża piłka.
	18-Wychowanie fizyczne.
	273.


	Z ab aw a:Nauczycielka z dużą piłką po jednej stronie sali (boiska) , dzieci zebrane w gromadkę-po drugiej.
Nauczycielka silnym rzutem kieruje piłkę między dzieci biegnące w jej kierunku, ostrzegając je, że piłka parzy.
Muszą więc ją omijać lub przekroczyć i nie dać się sparzyć (piłka toczy się po podłożu) .
Piłkę zawsze rzuca nauczycielka (rzut dzieci jest za słaby) .
6.
Kolorouce wstążeczki Przybory:Szarfy w 4 kolorach, 4 małe chorągiewki w tych samych kolorach.
Przyg o 1 o w anie:Narysować 4 Dnie w kwadrat tak, aby liczba dzieci jednego koloru zmieściła się na jednej linii.
Nla każdej linii chorągiewka.
Dzieci w rozsypce z szarfami włożonymi na siebie.
	Z ab aw a:Swobodny bieg po sali.
Na sygnał dzieci biegną do linii wyznaczonych chorągiewkami i ustawiają się jedno obok drugiego, zdejmują szarfy i trzymając je za końce przed sobą oburącz tworzą rozwiniętą wstążeczkę.
Odmiana zabawy Ok Linie wyznaczone jak poprzednio, ale bez chorągiewek.
Na- (uczycielka wręcza je najwyższemu dziecku w każdej grupie.
374.
	Dzieci biegają, swobodnie w dowolnych kierunkach:na sygałdzieci trzymające chorągiewki biegną na którąkolwiek linię i podnoszą chorągiewkę w górę.
Pozostałe ustawiają się jedno obok drugiego na linii.
Wygrywa kolor, który pierwszy rozwinie się we wstążeczkę.
Odmiana zabaw y (lic Dzieci w rozsypce lub ustawione na linii.
Pierwsze z chorągiewką w ręce biegnie na jakiekolwiek wolne miejsce i podnosi chorągiewkę w górę.
Na ten znak dzieci oznaczone szarfami danego koloru biegną w kierunku dziecka trzymającego chorągiewkę tego samego koloru i wiążą kółeczko.
Odmiana zabawy OUkDzieci stoją na wyznaczonychmiejscach, np.w rogach sali, w rzędach-każdy kolor szarf oddzielnie.
Na polecenie dzieci swobodniebiegają, a na umówiony sygnał-wracają na swoje miejsce, z wyjątkiem tej grupy, którą wywołała nauczycielka.
Wywołany kolor szarf tworzy koło na środku sali.
Zamiast wywołania, nauczycielka może pokazać chorągiewkę odpowiedniego koloru.
R.
Pociągi Przygotowanie:Dzieci ustawione w rzędach w 4 rogach sali lub boiska, naprzeciw siebie, przodem zwrócone do prowadzącej.
W środku staje nauczycielka.
Z ab aw a:Nlauczycielka ruchem ręki daje znak rzędami z lewej i z prawej strony.
Przechodzą one koło niej mijając się z prawej strony.
 (Jeden rząd przechodzi przed nauczycielką, drugi-za nią) .
Potem prowadząca, zmieniając kierunek, przeprowadza zmianę dwu pozostałych rzędów.
Odmiana zabawytPrzyb o ry:Kolorowa tarcza, z jednej strony czerwona, z drugiej zielona.
Z ab aw a:Nlauczycielka objaśnia, że pociągi jadące nocą do stacji ostrzegane są przez znaki śuietlne.
Kolor zielony oznacza:Wolna droga, kolor czerwony-Stój'.
Pociągi posuwają się na wprost.
Nlauczycielka ma w ręku tarczę, którą, odwraca raz zaC 7 fi.


	trzymując pociągi, to znów pozwalając na bieg.
Ruch pociągu wystąpi więc zawsze tylko z jednej strony, bo druga będzie miała w tym czasie znak zatrzymania.
8.
Okręty nd morał Przy b o ry:Trzy kolorowe chorągiewki (czerwona, zielona, żółta) , klocki i krążki.
Przygotowanie:Na sali rozłożone klocki i krążki-to skały podwodne nd morzu.
Dzieci-st@ki słoja w rozsypce, jedno, wybrane na strażniku, stoi na środku sali na krzesełku (uieżd strażniczą) Z abawa:Ntrdżnik zieloną chorągiewką daje znak do ugjczdund morze.
Wszystkie łódki i okrę (g p (gnają swobodnie-dzieci biegają.
Żółta chorągiewka oznacza niebezpieczeństwo-trzeba zuo (nić jazdę oraz uważnie omijać sb (g poduoodne-dzieci chodzą ostrożnie.
Ra podniesienie czerwonej chorągiewki ruch ustaje.
Zabawę powtarzamy kilka razy, często zmieniając kolory chorągiewek.
9.
Czołg Przygotowanie:Dzieci ustawione na jednym końcu boiska lub sali, jedno czatujące na drugim końcu.
Z a b a w a:Dzieci starają się szybkim krokiem lub biegiem dostać do czatującego, który stoi odwrócony do nich tyłem.
Gdy czatujący odwraca głowę, wszystkie dzieci powinuny zatrzymać się w bezruchu jak marmurki.
Jeśli czatujący dostrzeże, że któreś z dzieci wykonało jakikolwiek ruch, poleca mu cofnąć się na miejsce wyjściowe.
Czatujący znów odwraca się i zabawa toczy się dalej.
Ten, kto pierwszy dojdzie i dotknie czatującego, wygrywa i zajmuje jego miejsce.
10.
Pani patrzy Przygotowanie:Dzieci stoją w luźnej gromadce po jednej stronie sali, prowadząca przed grupą-odwrócona tyłem.
Zabawa:Grupa posuwa się w ślad za nauczycielką, a gdy ona odwróci się i patrzy na dzieci, wszystkie nieruchomieją przybierając zasugerowaną lub dowolną pozycję-np.:stanie na jednej nodze, przysiad podparty, rozkrok, klęk jednonóż, leżenie przo 276.
	dem, leżenie tyłem.
Po chwilowym zatrzymaniu się następuje ponowny marsz za prowadzącą.
Zabawa pozwala także na zastosowanie różnych ćwiczeń, w zależności od przyjętej po zatrzymaniu się pozycji.
Można tu zastosować:obroty dookoła z ramionami w bas (wiatraczek) :machanie skrzydłami jak ptak:klekotanie bociana (wyciągnięte w przód ręce tworzą długi dziób) :podskoki obunóż w miejscu lub dookoła:podskoki na jednej nodze:skoki żabie lub zajęcze:chód na czworakach:pełzanie lub czołganie się, patrzenie przez lornetkę, pod słońce, ślimak pokazuje rogi, jazdę na rouerze:sprawdzenie**o stoi zd tobą? (w rozkroku pochylając się w dół) i wiele innych.
TĄ 7, mppjjgjjĄfPrzygotowanie:Ra sznurze rozciągniętym między dwoma stojakami zawieszamy na wysokości dosiężnej dzw arek (lub tamburmo, talerz perkusyjny, grzechotkę) .
Grupa siedzi w oddaleniu w półkolu.
Wyznaczone dziecko z przepaską na oczach staje 4-5 kroków przed zawieszonym dzwoneczkiem.
Zabawa:Coraz inne dziecko z przepaską na oczach stara się dotknąć ręką zawieszonego na sznurku dzwoneczka i zadzwonić.
W.
Nękam królika*Przygotowanie:Dzieci siedzą skrzyżnie w półkolu.
Na ścianie, , na wysokości twarzy dziecka, zawieszamy wyciętą z tektury dwżq głowę królika z otudrtgm pyszczkiem.
W odległości 4-5 kroków od głowy królika rysujemy linię.
Z ab aw a:Wyznaczone przez prowadzącą dziecko staje na wyznaczonej linii i mając zasłonięte oczy stara się włożyć mcrcheukę (może być wycięta z papieru) do otwartego pyszczka królika.
*abawa przybiera humorystyczny przebieg, gdy np.dziecko przysiada marchewkę do vchd królika.
@Strąć piłką (Przygotowanie:W pewnej odległości od grupy dzieci siedzących w półkolu stawiamy stolik i układamy na nim piłkę.
Z a b a w a:Coraz to inne dziecko, mając zasłonięte oczy i trzymając w ręku krótki patyczek, z wyznaczonego miejsca wykonuje kilka kroków i stara się za pomocą patyczka strącić ze stołka 277.


	leżącą na nim piłkę.
Pozostałe dzieci głosemi naprowadzają dziecko z patyczkiem na właściwy ruch:im patyczek jest bliżej piłki, tym głośniej cała grupa reaguje.


	5.4.2.
Ćwiczenia i zabawy z elementami równowagi

Poziom umiejętności i możliwości dzieci i-letnich w zakresie wykonywania różnych ćwiczeń i zabaw z elementami równowagi stopniowo wzrasta.
Można więc wprowadzić trudniejsze formy zadań ruchowych.
Jako przykład utrudnienia wprowadzonego do zajęć z ó-latkami służyć może ćwiczenie polegające na przejściu po ławeczce z kozłowaniem piłką o ławkę lub o podłogę.
Celem ćwiczeń i zabaw równoważnych dla grupy starszej jest dalsze kształtowanie poczucia równowagi w słaniu równoważnym lub w chodzie po zawężonej i po podwyższonej powierzchni z wykonywaniem dodatkowych czynności.
Przykłady zadarć 1.
W słaniu na jednej nodze:klasnąć pod kolanem i nad głową (popatrzeć do góry) , klasnąć pod kolanem i za sobą-z tyłu, podrzucić w górę woreczek leżący na stopie i złapać, wykonać jaskółkę-jak na łyżwach (jedna noga wzniesioniado tyłu, tułów pochylony w przód, ramiona w bok) .
2.
Kto potrafi:chodzić z woreczkiem na głowie, przykucnąć, wstać, obrócić się dookoła, klęknąć na jedno kolano itp.iść i przekładać woreczek raz pod lewym, raz pod prawym kolanem (kolano wznieść wysoko, nie pochylać się do przodu) .
chodzić po obręczy, po skakance ułożonej w ósemki, esy floresy?
3.
Ćwiczenia na ławeczce z dodatkowymi zadaniami:przejście po ławeczce z wykonaniem na środku obrotu, przejście po ławeczce z przekroczeniem trzymanej przed sobą oburącz laski (przełożyć jedną nogę, drugą nogę i przenieść laskę w przód) , 278.
	przejście po ławeczce z przekraczaniem przeszkód (piramidy z klocków, linki, siedzącego dziecka itp) , przejście po ławeczce z przekraczaniem obręczy, którą trzyma nauczycielka na środku ławeczki, na wysokości kolan dziecka, przejście po ławeczce z posuwaniem stopą woreczka, przejście po ławeczce z odbijaniem piłki kozłem o ławkę i chwytami, przejście po ławeczce z odbijaniemi piłki kozłem o ziemię i chwytem, przejście po ławeczce bokiem, przejście z mijaniem się w parach (chód rozpoczyna dwoje dzieci z przeciwnych końców-środkierń miuszą się minąć) , przejście po ławeczce na czworakach, przejście po ławeczce jak kulany lisek (podpór na rękach i jednej nodze) , przejście po ławeczce skokami zajęczymi, .
	przejście po listwie odwróconej ławeczki, wejście po skośnej ławeczce:w pozycji wyprostowanej, na czworakach, 279.


	zejście i zjazdy po skośnie ustawionej ławeczce:w pozycji wyprostowanej, leżąc przodemi, siedząc (wysokość ławeczki należy odpowiednio regulować) .


5.4.3.
Ćwiczenia i zabawy na czworakach, z pełzaniem, toczeniem się, przewrotem 

Ćwiczenia i zabawy na czworakach podtrzymywać mają naturalną gibkość kręgosłupa, wyrabiać swobodę ruchów, wzmacniać mięśnie tułowia, szyi, pasa barkowego oraz ramion, a tym samym wyrównywać nieprawidłowości postawy.
Podobne cele stawiamy ćwiczeniom i zabawom w podporze, w pełzaniu, czołganiu, przetaczaniu się itp.
Formy zadań dla dzieci ó-letnich:poruszanie się na czworakach z zastosowaniem współzawodnictwa indywidualnego i zespołowego, przesuwanie się w przód i w Ęl w siadach i w leżeniu przy pomocy odpychania się kończynami, pełzanie i czołganie się, toczenie się z boku na bok.
	280.
	ej P 8 z ró.
	Przykłady zabaw:1.
Jaszczurki (rys, str.
280) Przygotowanie:Dzieci podzielone na dwie grupy:jedna ustawiona szeregiem podaje ręce tworząc w ten sposób brmę dla jaszczurek, druga-to jaszczurki ustawione w rzędzie.
Z ab aw a:Jaszczurki biegną na czworakach krętą linią omijając przeszkody raz z lewej, raz z prawej strony.
Bieg wykonują dzieci kolejno, w dość dużej odległości jedno od drugiego, w tempie umiarkowanym.
Po pewnym czasie następuje zmiana ról i powtórzenie zabawy od początku.
2.
Koty i mgszgZ ab aw a:Na sali rysujemy linię przez całą szerokość-naprzeciw mysią norkę (obręcz lub koło) , w której siedzi lub stoi mgszkd.
Koty są wszystkie poza linią-metą.
Mgszb zasłania oczy rękoma, wtedy koty biegną na czworakach, aby ją złapać.
Gdy myszka odsłania oczy, wszystkie koty zastygają w bezruchu:wskazany przez myszkę bot, który się poruszył-wraca na metę.
3.
Polowanie na zajączki Przygotowanie:Z boku sali narysowane są norki zajęcze.
Nauczycielka z dużą piłką'.
Zabawa:Na polecenie zajączki wybiegają z norek, biegają w różnych kierunkach, zatrzymują się, stają słupku (przysiad, ręce koło uszu) .
Na strzel-uderzenie piłką o podłogę-zdjccziizmykają do norki.
Po chwili znów wychodzą, stają słupka i biegają zajęczymi skokami.
4.
Zające i uilkPrzygotowanie:Z boku sali wyznaczone norki zajęcze, a po przeciwnej stronie-norą wilku.
Zabawa:Zajączki siedzą w noWdch.
Na sygnał wychodzą do lasu szukać sobie pożywieniu (idą skokdmi zajęczymi, opierając całe dłonie na ziemi i odbijając się wysoko od podłoża) .
Zatrzy-.
mulą się, nasłuchują, a na hasło:Wilk idzie?-uciekają do norek skokami zajęczymi.
Jeśli uilk złapie zajączka, wtedy prowadzi go do swojej nory (dziecko na chwilę odchodzi od zabawy) .
281.


	U w aga:Należy często zmieniać uilczkd i nie zapominać o złapanych zajączkach (o dzieciach, które na chwilę zostały odsunięte od zabawy) .
5.
Żaby i bociany Przygotowanie:Na środku sali lub boiska wyznaczony stan (koło narysowane lub ułożone z linki) .
W środku małe kółeczko wysepka dla bociana.
Bocian stoi na wysepce-żabki w przysiadzie na obowodzie koła.
Żab aw a:Żaby pytają:Panie bocianie, chcesz żabkę na śniadanie:-potem wskakują do stdicu i wyskakują z niego, a bocimstara się je złapać w obrębie stdtm.
Złapane żabki zabiera na ugspę.
Gdy złapie umówioną liczbę ż@OeW, wybiera się innego bocie WQ.
6.
Zcjgczki u ogrodzie Przygotowanie:Wyznaczyć w środku sali lub boiska ogród.
Dookoła ogrodu-norki zajęcze.
Zabawa:W ogrodzie siedzi na ziemi i śpi wyznaczony gospodarz, który piłuje ogrodu.
Zajączki wskakują do ogrodu.
Na hasło nauczycielki:Zające u ogrodzie'-gospodarz budzi się i łapie zajączki w granicach ogrodu.
Złapane zostają czasowo w domu gospodarzu.
Łapać zajączki wolnio tylko w granicach ogrodu, w legouiskdch swoich są one bezpieczne.
Gdy gospodarz złapie umówioną liczbę zqjgczkót-następuje zmiana gospodarza.


	5.4.4.
Ćwiczenia i zabawy bieżne

U ó-latków obserwuje się już naturalny, lekki, swobodny bieg, złaszcza u dzieci sprawnych.
W dalszym ciągu należy doskonalić technikę biegu i szybkość oraz wytrzymałość.
Zadania te realizujemy poprzez różnorodne ćwiczenia.
Przykłady ćwiczeń:szybki bieg do wyznaczonego miejsca (5-10 nn) , szybki bieg z wymijaniem lub obieganiem przedmiotów, zadanie ruchowe według pojęć:gonić, dogonić, przegonić (współćwiczącego lub toczącą się piłkę) , 282.
	szybki bieg po prostej (30-40 m) , sztafety z układaniem przyboru, przekazywaniem itp., biegi w połączeniu z różnymi formami ruchu (rzut, skok, wspinanie, dźwiganie) , przebieżki oraz biegi na dystansie do 300 m jako ćwiczenia wytrzymałościowe.
Przykłady zabaw:I Złap swoją parę Przygotowanie:Ustawienie w dwurzędzie, każde dziecko z pary oznaczone inmym kolorem.
Przed podaniem sygnału na rozpoczęcie gonitwy prowadząca pokazuje ręką i mówi, który rząd (która grupa, kolor) ucieka, a która goni.
Zabawa:Na sygnał następuje pościg w parach-kto dogoni swego partnera, przyprowadza go do nauczycielki.
Rzędy ustawiają się w ten sam sposób i następuje zmiana ról.
Prowadząc zajęcia na powietrzu należy wyznaczyć teren zabawy.
2.
Kto pierwszy do mety?
Przygotowanie:Dzieci dzieli się według kolorów na kilka zespołów.
Wyznacza się linię startu i mety-w odpowiednim oddaleniu.
Z a b aw a:Start zastępów następuje kolejno:dzieci stają na linii startu w szeregu zachowując odstępy.
Za każdym razem po przebiegnięciu dystansu prowadząca wymienia imiona lub nazwiska zwycięzców.
Następnie przygotowuje się do biegu kolejna grupa.
3.
Pastuszek, gęsi i uilkPrzy go to w anie:Po jednej stronie sali lub boiska, za linią stoi'dziecko, któremu przypadła rola pąs (uszku:po przeciwnej stronie gęsi, z boku (pośrodku) uilk, który będzie łapał przebiegające gąski.
Z a b a w a:Między pastuszkiem i gąskami nawiązuje się następujący dialog:Pastuszek:Gąski do domu (Dzieci:Boimy się.
Pastuszek:Czego?
283.


	Dzieci:Wilku złego.
Pastuszek:A gdzie ort?
Dzieci:Za płotenv.
Pastuszek:Co robi?
Dzieci:Złapać nas chce.
Pustuszek:Gąski, gąski do domu!
Wówczas rozpoczyna się bieg na drugą stronę i ucieczka przed ni (kiem.
W zasadzie dziecko złapane przez uilkd przejmuje jego rolę, ale ponieważ dzieci chętnie się wtedy poddają, trzeba wyznaczyć, kto będzie uilkiem.
Po przebiegnięciu dzieci zostają na tej stronie, gdzie się znalazły, p@sOszek przechodzi na drugą stronę i zabawa zaczyna się od początku.
4.
Berek (odmiany) Berek zdobgued szarfy Z ab aw a:Wszystkie dzieci mają szarfy zatknięte za spodenki z.
tyłu (jak ogonki) .
Berek (z szarfą przez pierś) goniąc dzieci musi zdobyć kilka szarf.
Umawiamy się np.że gdy uda mu się wyciągnąć trzy szarfy, to zabawę przerywa się, by wyznaczyć następnego berka.
Berek rdnng'Z ab awa:Dotkięte przez berbu dziecko staje się odtąd berkiem i musi gonić inne trzymając się ręką za miejsce, w które zostało dotknięte (zranione) .
Berek czarodziei:Z a b a w a:Dziecko dotknięte przez (erb odprowadzone zostaje przez niego do zdczdrouunego koła (wyznaczonego np.w rogu sali) i nie wolno mu stamtąd odejść, dopóki jakieś inne dziecko nie odczaruje go (podbiegnie i dotknie go) .
Berku czarodzieja trzeba często zmieniać.
5.
Sadzenie ziemnwkóuPrzy b o ry:Woreczki, obręcze lub krążki, szarfy.
Przygotowanie:Grupę dzielimy według kolorów na cztery rzędy.
Liczba dzieci w rzędach miusi być równa.
Przed rzędami w odległości 5 do 15 m, ułożone jedna za drugą po cztery obręcze 284.
	 (lub krążki) :na dworze można narysować na ziemi koła lub ułożyć z szarf.
Pierwsze dziecko z każdego rzędu ma w ręku 4 woreczki.
Z ab aw a:Na sygnał dzieci z woreczkami wybiegają i w każdej obręczy kładą po jednym woreczku, co nazywa się sadzeniem ziemnickóu.
Po położeniu wszystkich woreczków wracają jak najszybciej do swoich rzędów, uderzają w rękę następne z kolei dziecko, a same stają na końcu.
Następne dziecko zbiera ziemniaki, tj.podnosi z ziemi woreczki i przkazuje je kolejno w rzędzie.
Odbywa się na zmianę sadzenie i zbieranie ziemnidbóu, aż wszystkie dzieci z rzędów wykonają swe zadanie.
	Uwaga:Zapoznając dzieci z zabawą nie należy od razu wprowadzać wyścigów rzędów.
Za pierwszym razem niech to będzie zabawa na próbę, ze zwróceniem uwagi na to, kto staranniej rozkłada i zbiera przybory.
Innym razem zastosujemy wyścig kolejnych czwórek, a dopiero później wyścigi rzędów.
6.
Zamień woreczek Przybory:-Woreczki i obręcze.
Przy go to w anie:Rozdając dzieciom woreczki w czterech kolo.
	285.


	rach dzielimy je na cztery grupy, które ustawiają się w czterech rzędach wg koloru woreczków.
Przed każdym z rzędów, w odległości 5-10 m, układamy obręcz lub rysujemy koło i kładziemy po jednym woreczku.
Z a b a w a:Nla sygnał pierwsze dzieci z rzędów biegną w kierunku swojej obręczy, kładą w niej woreczek trzymany przez siebie, a zabierają woreczek znajdujący się w obręczy.
Po zamianie woreczka biegną do kolejnego dziecka ze swojego rzędu, lekko je uderzają w rękę, dając sygnał startu, a same stają na końcu rzędu.
Liczba dzieci w rzędach musi być równa.
Wygrywa rząd, który pierwszy w całości wykona zadanie.


	5.4.5.
Ćwiczenia i zabawy rzutne, chwytne, z celowaniem i z toczeniem

W ćwiczeniach i zabawach rzutnych staramy się o ich urozmaicenie, atrakcyjność, stopniowanie trudności i dostosowanie zadań do miożliwości dzieci.
Zwracamy większą uwagę na poprawność ruchu, sprawność rzutów i chwytów, dokładność celowania oraz umiejętność toczenia przyboru.
Dzieci są w stanie rzucać w górę i chwytać woreczek lub piłkę nie tylko stojąc w miejscu, lecz także poruszając się-tj.chodząc a nawet biegając.
Przy chwytaniu piłki zwracamy uwagę na tzw."chwyt wolny", tj.chwyt w ręce bezpośrednio z powietrza-bez przyciągania piłki do tułowia.
Stopniowanie trudności w zabawach chwytnych polega na stosowaniu odpowiednich przyborów.
Dzieciom łatwiej jest chwytać woreczki oraz piłki średniej wielkości (o przekroju około 20 cm) .
Dobrze też służą duże, lekkie, gumowe piłki.
Nlajtrudniejjest chwytać małe, gumowe piłeczki oraz cięższe, skórzane piłki.
Sprawniejsze dzieci uczą się wykonywać rzuty na odległość z rozbiegu.
Zabawy takie organizować trzeba na powietrzu, na wolnej przestrzeni, bo dzieci w tym wieku rzucają wysokim łukiem i dość daleko.
286.
	W zabawach i ćwiczeniach rzutnych trzeba przestrzegać zasa'dy wykonywania rzutów i chwytów tak prawą, jak i lewą ręką.
Formy zadań oraz zasób ćwiczeń i swobodnychzabaw dla ó-latków 1.
Rzuty i chwyty (każde dziecko ma woreczek lub piłeczkę) :dowolne rzuty i chwyty-w miejscu, w miarszu, w biegu, rzut w górę oburącz i chwyt oburącz-w miejscu i w ruchu rzut w górę jedną ręką (nią zmianę) chwyt oburącz-w miejscu i w ruchu, rzut'w górę jedną ręką (na zmianę) i próby chwytu jedno TĘCZ rzut w górę-przed chwytem klasnąć w ręce, rzut w _górę-przed chwytem wykonać obrót, młynek.
2.
Rzuty i chwyty piłek lub piłeczek (każde dziecko ma przybór dla siebie lub bawi się w paczek odbić piłkę o podłogę i złapać-stojąc w miejscu i w ruchu odbić piłkę o podłogę, przebiec przed nią zanim upadnie i złapać odbitą piłkę od podłogi, kozłować piłką-stojąc w miejscu, chodząc, obracając się w koło, rzucać piłkę w górę, a po odbiciu się jej od ziemi złapać (próbować w miejscu i w ruchu) , rzut o ścianę i chwyt oburącz-stopniowo zwiększać odległość rzutów.
3.
Rzuty i chwyty dużej piłki w ustawieniu w kole:grupa dzieci podzielona na kilka kół-w każdym z nich stoi sprawne dziecko, które kolejno rzuca piłkę do stojących na obwodzie koła:zwykłe podanie oburącz w przód-dziecko wykonuje chwyt oburącz i odrzuca piłkę prowadzącej w ten sam sposób, rzut z odbicia o ziemię (kozłemJ prowadząca kieruje piłkę pod kątem do podłoża, dziecko chwyta po, odbiciu się piłki o ziemię, odrzuca w ten sam sposób, zwykły rzut i chwyt oburącz-przed chwytem piłki każde dziecko klaśnie w ręce, rzut i chwyt zwykły lub pośredni (tj.z kozła) -kto nie chwyci, klęka na jedno kolano.
287.


	4.
Rzuty na odległość z miejsca i z rozbiegu (każde dziecko ma woreczek, piłeczkę lub kasztany, szyszki, śnieżkigdzieci wykonują swobodne rzuty w wyznaczonym kierunku, zza linii, z ustawienia w szeregu rzuty wykonują 5-B-osobowe grupy dzieci-wyróżnia się dziecko, które rzuciło najdalej w swojej ĘVUOICdzieci rzucają na odległość kolejno-wyróżnia się zwyClĘZCĘ.
5.
Przerzucanie przyborów (woreczków, piłeczek, dużej piłki, zaś w terenie kasztanów, szyszek itp) przez sznur rozwieszony na wysokości 120-180 cm.
6.
Rzuty do celu umieszczonego pionowo-np.do obręczy tarczy, z otworem itp.z odległości od 2-3 m.
Zabawę przeprowadzać trzeba w formie współzawodnictwa zespołów.
Dzieci dzielimy na kilka grup, każde z dzieci wykonuje po 3-5 rzutów prawą i lewą ręką.
	7.
	Rzuty doi celu ustawionego w płaszczyźnie poziomej.
Dzieci zza linii celują woreczkami np.do narysowanego na podłodze lub na ziemi koła, do leżącej obręczy, wrzucają woreczki na ułożony materac lub koc, do kosza itp.
RzuĘ odbywają się z odległości 288.
	około 2-2, 5 m (najwygodniej jest rzucać ruchem z dołu) .
Rzuty do obręczy lub tarczy ustawionej pionowo.
8.
Toczenie piłeczek, piłek, obręczy, gumowych kółek, prawą i lewą ręką w wyznaczonym kierunku przed siebie na wprost, po łuku i z omijaniem przeszkód.
*9.
Toczenie piłek i piłeczek z zachowaniem dokładności ruchu, np.:wtaczanie do bramki, poza wyznaczoną linię, do zagłębienia (dołka) między dwoma rzędami klocków, ze zbijaniem ustawionych przedmiotów, do przesuwającego się celu (np.do pudła ciągniętego na sznurku w poprzek sali lub placyku) .
10.
Łączenie toczenia z biegiem.
Do ćwiczeń służyć mogą piłki, piłeczki oraz obręcze.
Dzieci toczą któryś z tych przyborów zwykle popychając ręką, patyczkiem lub laską.
Toczenie i bieg łączyć można z wyprzedzeniem, obieganiem, podnoszeniem przy boru szybką zmianą kierunku itp.
Przykłady zabaw:1.
Piłka goni piłkę P r z yb o ry:Dwie duże piłki.
Przygotowanie:Dzieci ustawione w dużym kole z zachowaniem odstępów około I kroku.
Dwoje dzieci (stojących od siebie w oddaleniu) otrzymują duże, lekkie piłki.
	I 9-Wychowanie fizyczne.
	289.


	Z ab aw a:Na sygnał dzieci rozpoczynają przekazywanie piłek z rąk do rąk swojemu sąsiadowi z zachowaniem określonego kierunku (np.w prawą stronę) .
W ten sposób na obwodzie, przechodząc z rąk do rąk jedna piłka goni drugą.
Gdy obie piłki znajdują się w rękach stojących obok siebie dzieci, zabawę przerywa się.
Następnie piłki podaje się w odwrotnym kierunku.
2.
Kto traf u piłkę?
Pr z y b o ry:Woreczeki, piłki duże (Z-3) .
Przygotowanie:Dzieci podzielone na 3 lub 4 grupy stoją za linią.
W odległości 2-3 m przed linią leży piłka przed krzesełkiem, bramką lub wyrysowaną kreską.
Z ab awa:Wyznaczona grupka dzieci podchodzi do linii i każde dziecko otrzymuje 2-3 woreczki.
Kolejno (lub wszystkie naraz) celują do piłki, starając się wtoczyć piłkę pod krzesełko, do bramki czy za linię.
Liczy się liczba punktów zdobytych przez grupy.
Punkt przyznaje się za każde przetoczenie piłki do oznaczonego lDlCjSCB.
3.
Piłka u tunelu Przybory:Dwie piłki (3-4) Przygotowanie:Dzieci ustawione w kilku rzędach stoją w rozkroku.
Dziecko stojące na czele rzędu ma piłkę.
Z ab awa:Na sygnał rzędy rozpoczynają toczenie piłek pod nogami.
Każde dziecko pochylając się w przód toczy piłkę do tyłu.
Ostatnie dziecko z rzędu podnosi piłkę, biegnie na czoło rzędu i przekazuje ją dalej.
Wyścig rzędów kończy się, gdy na przędzie znajdzie się ponownie dziecko, które na początku zabawy stało na czele rzędu i przez podniesienie piłki oburącz w górę zasygnalizuje zakończenie wyścigu.
4.
Zaganiane świnki Pr z yb o ry:Woreczki, duża piłka.
Przygotowani e:W poprzek sali (placyku) rysujemy dwie równoległe do siebie linie w odległości 5-6 kroków od siebie (2-3 m) .
Wzdłuż jednej linii ustawiają się dzieci trzymające w rękach woreczki, a pośrodku między liniami, z boku, staje nauczycielka z dużą piłką.
290.
	VZ.
Z a b a w a:Na sygnał prowadząca niezbyt silnie toczy piłkę między liniami.
Jest to sumka przebiegająca przez poduoórze.
Dzieci rzucając woreczki do toczącej się piłki, starają się je zepchnąć poza drugą linię-tzn.usiłują wypędzić sumkę z podioórkd i zapędzić ją do komórki.


	5.4.6.
Ćwiczenia i zabawy z elementami podskoku i skoku

Dzieci ó-letnie w zakresie podskoków i skoków, wskutek przyrostu siły mięśniowej i zdolności koordynacyjnych wykazują więcej dynamiki, swobody i płynmości, a także uzyskują nieco lepsze wyniki sprawnościowe.
Różne formy podskoków znajdują szerokie zastosowanie, zwłaszcza w ćwiczeniach rytmicznych.
W zająciach ruchowych traktować je trzeba jako moment ożywiający:można je wprowadzać zarówno w zajęciach na sali, jak i na powietrzu.
Skoki w dal, wzwyż, przeskoki przez przeszkody, zeskoki w głąb, wymagają lądowania na miękkie podłoże.
Dlatego, jeśli w 291.


	przedszkolu nie ma materaca, o wiele korzystniejsze jest prowadzenie skoków na trawie lub w terenie z lądowaniem na piasek.
W skoku w dal i wzwyż zwracamy uwagę na płynny rozbieg, zaakcentowanie odbicia, wysoki lot i miękkie, elastyczne lądowanie, oczywiście na miękkie podłoże.
Celem zajęć jest doskonalenie różnych form podskoków rytmicznych, utrwalanie umiejętności poprawnego odbicia obunóż i jednonóż w miejscu i w ruchu (tj.w połączeniu z rozbiegiem) , podnoszenie usprawnienia w skoku w dal i wzwyż oraz zeskoków w głąb.
Formy zadań:1.
Podskoki rytmiczne-stosujemy jako łatwe serie, w następujących odmianach:podskoki wykroczne-w miejscu i z posuwaniem się do przodu, podskoki-galop konikótc, podskoki rozkroczna-zwarte, Q, pajacyk-wykonywane dość wolno, by dzieci nie gubiły koordynacji ruchów (patrz zabawa Pochód pajdenm, podskoki jednonóż-w przód, w tył, dookoła swojej osi (4-6 razy na jednej nodze, po czym zmienić nogę) , podskoki zmienne-z unoszeniem na zmianę raz jednego kolana, raz drugiego-wykonywać w miejscu i w przód łącznie ze swobodnymi wymachami ramion, podskoki dostawne- (tj.cwu (g) :w bok (nóżka goni nóżkęl, w przód.
2.
Podskoki i przeskoki z użyciem przyborów:różne formy podskoków z użyciem skakanki-w miejscu i z posuwaniem się w przód (podskoki mogą być wykonywane obunóż z przeskokami z nogi na nogę, jednonóż, w kierunku w'przód i do tyłu) , posuwanie się podskokami wzdłuż rozciągniętej skakanki w przód, w tył, obunóż, jednonóż, skrzyżnie, przeskoki bokiem obunóż, jednonóż przez rozłożoną skakankę, narysowaną linię, szarfy, przeskoki obunóż, jednonóż, w przód, w tył oraz dookoła woreczka, szarfy, krążka, skakanki itp.292.
	wskakiwanie i wyskakiwanie-obunóż i jednonóż, w przód i w tył do obręczy, szarfy lub skakanki ułożonej w kółko oraz do kółka narysowanego kredą na podłodze lub patykiem na 21:101.
3.
Przeskoki z rozbiegu i z odbicia jednonóż:przez przeszkodę, wysoką", np.przez rozciągniętą na wysokości 10-30 cm nad ziemią linkę lub poprzeczkę (na sali stosować trzeba mniejszą wysokość przeszkody:na miękkim podłożu gdy nie grozi poślizgnięcie i bolesny upadek, wysokość może być większa) , przez przeszkodę, szeroką", np.przez dwie równoległe linie, arkusze krepiny, pas materiału, rozłożone przybory (szerokość przeszkody, którą dzieci mają przeskakiwać, zależy od podłoża-na sali będzie wynosić 20-30 cm, na trawie 40-60 cm) , przeskoki zarazem przez, wysoką i szeroką"przeszkodę na sali (mogą to być pudełka jako murki) , na trawie ławeczki, piłki lekarskie o masie I kg, dwie obok siebie rozciągnięte linki itp., skok w dal-z lądowaniem na miękkie podłoże, skok wzwyż-z lądowaniem na miękkie podłoże, 4.
Zeskoki w głąb-na sali lub w terenie:z ławeczki na ziemię lub na materac, z wybiciem się jedną nogą od ławki-najpierw dzieci wykonują z miejsca, potem z kilku kroków rozbiegu, jeśli lądowanie odbywa się na miękkie podłoże, zeskok odbywać się może z większej wysokości (do bioder dziecka) .
5.
Skoki z podparciem:żabie.
	293.


	zaunrotne.
	6.
Wyskoki dosiężne-z odbicia obunóż lub jednonóż:wyskok obunóż w miejscu z klaśnięciem nad głową, z małego rozbiegu z dotknięciem zawieszonego w górze przedmiotu, np.szarfy, piłki w siatce itp. (15-25 cm powyżej wyciągniętej ręki dziecka) .
Przykłady zabaw:1.
Wyścig szeregóu na jednej nodze Przygotowanie:W odległości 5-10 kroków rysujemy dwie 294.
	równoległe linie i na nich ustawiają się dzieci podzielone na dwie grupy-w szeregach, twarzą do siebie.
Z a b aw a:Na sygnał szeregi ruszają naprzeciw siebie skacząc na jednej nodze.
Dzieci mijają się i ustawiają na przeciwległych liniach.
Jeśli odległość jest mała (6-8 kroków) , dzieci mogą skakać cały czas na jednej nodze.
Natomiast, gdy rozstęp jest większy, polecamy w połowie odległości zmienić nogę.
2.
SzczwrPrzy go 1 o w ani e:W zabawie używa się długiej linki zakończonej tzw.szczurem (owalny skórzany woreczek wypełmony piaskiem) lub skakanki, do której na końcu przywiązuje się woreczek.
Dzieci ustawione w kole.
Z abaw a:Nauczycielka prowadząc sznur ze szczurem tuż przy ziemi obraca się w miejscu nadając obciążonemu sznurowi ruch okrężny.
Każde z dzieci stojących na obwodzie koła musi w odpowiednim momencie wykonać podskok, by sznur nie zawadził o 11021.
	295.


	3.
Pochód pajacu Przy b o ry:Woreczki i krążki, kółka ringo.
Przygotowanie:Dzieci ustawiają się w 4-6 rzędach.
Przed każdym rzędem, w odstępie I kroku, układamy 5-6 woreczków, krążków lub kółek.
Z a b aw a:Pierwsze dziecko z każdego rzędu staje przed przyborem, a nastąpnie wykonując naprzemiań podskoki rozkroczne i zwarte, posuwa się w przód jak pqjccgi.
Przed każdym kolejnym przyborem obowiązuje postawa zwarta, nad przyborem rozkrok z ramionami w bok, po czym znowu złączenie nóg i opuszczenie ralTllOll.
4.
Defilada pajaców Zabawa:Przebieg podobny do wyżej opisanej.
Grupę dzielimy na dwa zespoły.
Jeden wykonuje podskoki pqjceóu, drugi zaś, siedząc na ławeczkach wyklaskuje lub podaje na instrumencie perkusyjnym rytm podskoków.
5.
Klasy Przygotowanie:Dzieci podzielone na kilka rzędów.
Przed każdym z rzędów, z zachowaniem odstępów jednego kroku, szar**ułożone na zmianę:w poprzek i w zdłuż osi ruchu.
Z abawa:Dzieci, podobnie jak w popularnej zabawie w klasy, wykonują kolejno przeskok na jednej nodze i rozkrok.
Po dkończeniuodwracają się w ten sam sposób przemierzając drogę powrotną.
Dzieci przeskakują jednonóż przez szarfę ułożoną wzdłuż, następnie przeskakują rozkrocznie przez szarfę ułożoną wzdłuż, na koniec przeskakują rozkrocznie przez szarfę ułożoną w poprzek osi ruchu.
Zamiast szarf można narysować kredą na podłodze lub patyczkiem na ziemi poprzeczne i podłużne kreski.
Użyć też można obręczy (4 dla każdego rzędu) -wyskok rozkroczny wykonuje się wewnątrz obręczy, zaś wyskok kroczny z obręczy na zewnątrz.
6.
Wilk u rowie Przyg o to w an i e:Boisko podzielone w połowie dwiema równoległymi liniami, w odległości 40 cm jedna od drugiej.
Jest to rów, w którym siedzi uilc.
296.
	Z ab aw a:Po jednej stronie boiska dzieci (kozm w rozsypce.
Gdy Wozy skaczą przez róu, wilk je łapie, ale tylko w granicach rowu.
Gdy złapie umówioną liczbę kóz, wówczas wyznacza się nowego wilku.
Złapane kozg odchodzą na bok do czasu zmiany unika.
T.
Gołębie P r z yb, o ry:Klocki, krzesełka.
Przygotowanie:Dzieci' (gołębie) stają na rozłożonych klockach lub na krzesełkach.
Z ab a w a:Na sygnał gołębie zeskakują i latają w dowolnych kierunkach omijając gołębniki (krzesełka, klocki) .
Na słowo:Przyleciały?-zajmują, miejsca w gołębnikach.
Dla grupy sprawnej można dać o jeden mniej gołębni':niż gołębi.


	5.5.
Zabawy i ćwiczenia poranne

Stanowią one codziennie pierwszy fragment zorganizowanej, uporządkowanej pracy z całą grupą dziecięcą.
Głównym ich zadaniem jest zdyscyplinowanie dzieci, ożywienie i wytworzenie pogodnego, radosnego nastroju, wyrobienie umiejętności sprawnego i estetycznego poruszania się, pobudzenie organizmu do intensywniej szego działania.
Prowadzenie porannych ćwiczeń następuje bezpośrednio po przyjściu dzieci do przedszkola i po dowolnych zabawych.
Dlatego powinny być przeprowadzone w miejscu schodzenia się dzieci.
Może to być ogród przedszkolny, taras lub sala gier i zabaw.
Jeśli zajęcia praw adzone są w sali, należy pamiętać o otwieraniu okien lub wywietrzników.
Ze względu na krótki czas trwania ćwiczeń około 5-6 minut-dzieci ćwiczą w ubraniach:chodzi jednak o to, by ubiór nie krępował ruchów.
Mając na uwadze maksymalne wykorzystanie czasu na ruch, należy stosów ać zabawy i ćwiczenia już znane i opanowane przez dzieci.
W tej sytuacji objaś.
niema i pokaz są zbędne.
Również posługiwanie się przyborami możliwe jest tylko przy dobrej, sprawnej organizacji ich rozdawania i zbierania, czego należy w różnych sytuacjach uczyć.
Dla dzieci młodszych, 3-4-letnich zabawy i ćwiczenia poranne przybierają najczęściej formę zabaw orientacyjna-porządkowych, 297.


	skocznych, bieżnych lub ilustrujących ruchem tekst wierszyka czy piosenki.
Natomiast dla starszych grup dzieci (5-ó-letnich) można przy doborze i układaniu ćwiczeń posługiwać się zaproponowanym schematem:1.
Zabawa lub ćwiczenia orientacyjna-porządkowe-o charakterze ożywiającym-z reagowaniem na sygnały, z wprowadzeniem biegu w różnych kierunkach, z wymijaniem, ze zmianą miejsc, ustawień, z przyjmowaniem różnych pozycji itp.
2.
Ćwiczenia kształujące-zazwyczaj tzw.ćwiczenia wieloznaczne uruchamiające duże grupy mięśniowe.
Są to skłony i skręty tułowia z współpracą ramion i nóg, ewentualnie z zastosowaniem różnych przyborów, ćwiczenia mięśni brzucha, grzbietu itp.
3.
Zabawy lub ćwiczenia stosowane z wykorzystaniem podstawowych form ruchu:biegu, skoku, podskoku, rzutu itp.
4.
Zabawa lub ćwiczenie uspokajające-najczęściej urozmaicony marsz (ze śpiewem, rytmiczny przy akompaniamencie) itp.
Według instrukcji programowych nauczycielka przedszkola może korzystać z opracowanego przez siebie zestawu ćwiczeń i prowadzić go przez kilka kolejnych dni, nawet przez tydzień.
Wydaje się jednak, że o wiele bardziej celowe i atrakcyjniejsze dla dzieci jest wprowadzenie nowych form ruchowych np.po trzech, a nawet po dwóch powtórzeniach.
Można więc korzystać w ciągu tygodnia z zestawów już poprzednio prowadzonych.
Należy rozumieć, iż każdy nowy zestaw ćwiczeń jest wzbogaceniem materiału ćwiczebnego przez nauczycielkę i dzieci.
Ćwiczenia należy prowadzić żywo, wesoło, interesująco, często zmieniać metodę prowadzenia, stosować zabawy i ćwiczenia ciekawe, zwłaszcza takie, które dzieci znają i lubią.
Dokumentacja zajęć porannych jest dowolna.
Ćwiczenia nie muszą być uwidocznione w planowaniu i wpisywane do dzienni KB.


	5.6.
Przykłady zabaw porannych dla dzieci 3-i 4-letnich

1.
Ptaki u gniazdach Przygotowanie:Nauczycielka rozkłada na sali (pod ścianą) lub w ogrodzie 3 e 4 duże obręcze, wyznaczając w ten sposób 298.
	gw@zdd dla prcbóu.
Dzieci jnd'i/są podzielone na grupy-zajmują miejsca w gniazdach.
Zabawa:Na sygnał dzieci wybiegają z gniazd i naśladują lor ptdkóu, krążą w różnych kierunkach, a na polecenie zatrzymują się, naśladują zbieranie ziarenek (w przysiadzie pukanie palcem o podłoże) , lecą dalej, a kiedy usłyszą głos dufa, spłoszone uciekają do gniazd.
2.
Kot jest-kota nie rńaZ-abawa:Dzieci są myszkami i na zapowiedź:Kotu nie mmcichutko biegają po całej sali.
Na zawołanie:Kot jest'-myszki choucjq się (dzieci przysiadają, obejmują rękami kolana, a głowę opuszczają nisko) .
Na zapowiedź:Myszka skrobie dziurkę u uorWu-dzieci stają na jednej nodze i wykonują ruchy palcami rąk i wolną stopą (mysz skrobie pdzurkdmO.
Należy podnosić i lewą i prawą nogą na zmianę.
	3.
Lot ptakóuZ abawa:Prowadząca umawia się z dziećmi, że kiedy zapowie:Jaskółki?-dzieci biegają w różnych kierunkach z ramionami w bok, natmiast gdy powie:Wróbelbi'-dzieci podskakują obunóż 299.


	w miejscu i po całej sali.
Na hasło:Bociany?-dzieci chodzą podnosząc _wysoko kolana, a następnie stają na jednej nodze, wyciągają złączone ręce w przód i klekocq.
Wszystkie elementy należy powtórzyć 3-4 razy.
4.
Bocian i ząbki Pr z y g o 1 o w ani e:Wyznaczona łęku i obok niej sten.
Niedaleko łąki-bocianie gniazdo.
Zabawa:Żabki skaczą po łące.
Na zapowiedź:Bocian lectżabki skokami uciekają do std@@, gdzie są bezpieczne.
Bocian chodzi wolno z wysokim unoszeniemi kolan.
Gdy dzieci opanują zabawę, można wprowadzić dwa bocimg.
Zabawę można urozmaicić wprowadzając krótki dialog:Hej, bocianie!
Hej, bocianie!
Gag chcesz zjeść nas na śnią-'danie?-pytają żaby chorem.
Kle, be, kle'-odpowiada bocian, co staje się sygnałem do rozpoczęcia ucieczki żdb.
5.
Przynieś piłkę (Przyg o 1 o w ani e:Prowadząca stoi z boku sali i rozsypuje piłeczki.
Z a b a w a:Dzieci biegną za nimi i przynoszą pojedynczo piłeczki do kosza.
Ruch jest ciągły.
Nauczycielka bez przerwy wysypuje lub rzuca piłki w różnych kierunkach, a dzieci przynoszą i biegną po następne.
Zabawa trwa 3-4 min.i powinna zakończyć się zebraniem piłek do kosza.
6.
Ognista kula Przy go 1 o w ani e:Nauczycielka kładzie kilka szarf na widoczTlyDlTRlBj SCU.
Z a b a w a:Dzieci biegają po wyznaczonym terenie, a prowadząca toczy piłkę celując nią w nogi ćwiczących.
Dotknięte piłką dziecko zakłada szarfę na siebie i dalej bierze udział w zabawie (biega) .
Za każdym dotknięciem piłką dzieci zakładają następną szarfę.
Na zakończenie nagradzamy oklaskami te dzieci, które nie zostały dotknięte piłką ani razu (nie mają na sobie szarf) .
R.
Po róucniutkiej dróżce Przy g o 1 o w ani e:Dzieci idą na przechadzkę.
300.
	Z a b aw a:Prowadząca mówi wierszyk i jednocześnie dzieci naśladują te ruchy, które do słów wierszyka trzeba wykonać:Idą dzieci cówną drogą po kamyczkach iść nie mogą.
Po kamyczkach hop, hop, hop (do dołeczka skok (Zwykły krok w rytmie wierszyka, 3 podskoki w miejscu, skok do przysiadu podpartego.
Pora wracać.
Kto się znuży, ten odpocznie po podróży.
Dom już blisko...nogi w ruch!
Kto zwycięży-e zuch (Marsz w rytmie wierszyka i bieg na uprzednio wyznaczone'miejsca (pod ścianę, do krzesełek itp.
Nauczycielka wykonuje wszystkie ruchy razem z dziećmi, akcentuje ostatni wiersz, aby przyspieszyć zajmowanie miejsc.


	5.7.
Przykłady ćwiczeń porannych dla dzieci 5-i 6-letnich

Zestaw I 1.
Zabawa orientacyjna-porządkowa:Słonko śnieci-deszcz pode.
Na zapowiedź:żłonko śnieci?-dzieci chodzą, biegają, podskakują, a na zawołanie:Deszcz puda?-biegną na wyznaczone miejsce (które chroni przed zmoknięciem) .
Dla urozmaicenia mogą dzieci rytmicznym klaskaniem naśladować spcdqjgce krople:kap...kap...kąp.
2.
Ćwiczenia dużych grup mięśniowych:Kujmy rosnę, kajety więdnę.
Rozsypka.
Dzieci w przysiadzie podpartym-kujmy zuiędłg, powolny wyprost do słania z ramionami w górę-w swos-kumdtg rosną po deszczu.
3.
Ćwiczenia równowagi:Bocian brodzi po łące.
Marsz z wysokim unoszeniem kolan, stanie jednonóż i naśladowanie klekota boćka:Kle, kle, kle.
Ćwiczyć na zmianę chód i stanie jednonóż na prawej i lewej nodze.
301.


	4.
	Bieg:Przelot ptckóu.
Bieg w różnych kierunkach z wymijaniem-dzieci naśladują z rozłożonymi ramionami w bok lecące ptaki.
Dla odpoczynku ptaki przysiadają i piją wodę (skłony głowy w przód i w tył) .
5.
Ćwiczenie uspokajające.
Marsz rzędem po obwodzie koła w rytm tamburyna.
Zestaw 21.
Ćwiczenie orientacyjnio-porządkowe:Dzieci biegają w dowolnych kierunkach naśladując różne pojazdy:rouer, samochody, samoloty.
Kiedy nauczycielka podniesie rękę w górę-wszystkie pojazdy zatrzymują się.
2.
Ćwiczenie tułowia (skrętoskłonyk Dzieci stoją w wykroku i naśladuj ą pompowanie kół.
3.
Ćwiczenie nóg:Dzieci dobierają się parami i podają sobie wewnętrzne ręce.
Jedno z nich przysiada (plecy proste) , drugie jest w pozycji wysokiej.
Pary posuwają się w różnych kierunkach.
Po jakimś czasie należy zmienić role-kto szedł w przysiadzie, porusza się w pozycji wysokiej i odwrotnie.
4.
Ćwiczenie tułowia (skłony w przódh Ustawienie parami tyłem do siebie w rozkroku.
Dzieci skłaniają się do przodu i podają ręce współćwiczącynt przez oWiewWo utworzone przez rozkrok.
Następnie prostują się i klaszczą w ręce nad głową.
	5.
	Ćwiczenia nóg:HuśtduWd.
Dzieci stoją parami twarzą do siebie i podają sobie ręce proste w łokciach.
Na sygnał jedno dziecko staje we wspięciu a drugie przysiada, po czym następuje zmiana.
Ruch powinien być ciągły, płynny, wahadłowy.
302.
	6.
	Podskoki:Pajdce.
Podskokami rozkrok i zeskok do postawy.
Sprawniejsze dzieci mogą dołączyć pracę ramion.
Przy rozkroku-ramiona w bok, przy doskoku-ramiona w dół.
Zestaw 3 I.
'Zabawa orientacyjna-porządkowa:Dzieci dobierają się parami i mają zapamiętać, kto z kim stoi.
Na znak podniesienia chorągiewki przez nauczycielkę-dzieci biegają swobodnie wymijając się zręcznie, a na uderzenie w bębenek chwytają się i wykonują wirowania trzymając się za ręce.
2.
Ćwiczenie ramion:Kto nqjugżej kldśme.
Siad skrzyżny, ręce wzdłuż tułowia.
Przenieść ramiona bokiem w górę, klasnąć jak najwyżej nad głową i opuścić ramiona bokiem w dół (przy, klaskaniu patrz w górę na ręce) .
3.
Ćwiczenie tułowia i równowagi:Przejdź przez okienko.
Stojąc spleść ręce przed sobą, przełożyć nogę przez splecione ręce i wyjąć ją z powrotem (przekładamy przez oiienko na zmianę lewą i prawą nogę) .
4.
Czworakowanie:Powolny, rytmiczny marsz na czworakach w różnych kierunkach.
Na zawołanie:Misiu, poproś?-siad skrzyżny i naśladowanie ruchu proszenia (machanie wzniesionymi rękami od góry w dół) .
5.
Podskoki:Kilka podskoków obunóż w przód, w tył oraz jednonóż na lewej i na prawej nodze na zmianę.
6.
Marsz:4 kroki marszu bez klaskania i 4 kroki z klaskaniem.
Zestaw 41.
Marsz:Dzieci wiążą koło i rytmicznie maszerują w lewo i w prawo, a na hasło:Hopć-dobierają się p dTdDll.
2.
Ćwiczenie nóg:Huśtdukc.
Dzieci stoją parami w rozsypce, twarzami do siebie i podają sobie ręce wyprostowane w łokciach.
Jedno dziecko wykonuje przysiad, drugie-wspięcie na palce.
Potem następuje zmiana.
303.


	3.
Ćwiczenie tułowia (sKęty) Uderzenie dłońmi w dłonie partnera.
Ustawienie parami Głem do siebie w rozkroku.
Skręt tułowia i klaśnięcie otwartymi QoOmi w dłonie partnera-to 999?
99999 PłP 9 P 6 O 4 W 988 e ćwiczenia stopy przywąj-+a ąą.
	304.
	4.
Czworakowanie:Jedno dziecko z pary w siadzie skrzyżnym, drugie obchodzi je na czworakach wokoło w jedną i w drugą stronę.
Zmiana ról i zabawa trwa dalej.
5.
Bieg cwałem:Dzieci stoją parami i podają sobie ręce skrzy żnie, a następnie wirują wokół w lewo i w prawo (prowadząca podpowiada o częstej zmianie kierunku wirowania) .
6.
Marsz parami:Marsz luźny, niedbały i marsz poprawny (człowiek zmęczony i człowiek wypoczęty) .
Zestaw 51.
Zabawa orientacyjna-porządkowa:Leci samolot.
Bieg w rozsypce z wzniesionymi ramionami w bok w różnych kierunkach Z DlljBDlPlD.
2.
Ćwiczenie nóg:.
Samolot umosi się i ląduje.
Z niskiej pozycji wspięcie na palce, ramiona w bok, a następnie przysiad podparty wolno wykonywany.
3.
Ćwiczenie dużych grup mięśniowych:Swdochron.
W słaniu dłonie zwinięte w pięści, wymachy ramion w przód i w tył lekkim ugięciem kolan i wahaniem tułowia w lewo i w prawo, w przód i w tył.
4.
Czworakowanie:Skoczek lqdtje.
Po wysokim skoku, chód na czworakach.
5.
Ćwiczenie tułowia (skłony w przód) :Składanie spadochronu.
Mały rozkrok-skłony w przód z ciągnięciem linek spadochronu i wyprosty.
6.
Skoki:Pokonujemy przeszkody.
Odbijając się na zmianę raz jedną raz drugą nogą skoczbouie pokonują różne, wybrane przez prowadzącą, przeszkody tereniowe.
7.
Marsz parami.
Zestaw 61.
Ćwiczenie orientacyjna-porządkowe:Marsz i bieg w różnych kierunkach.
Na mocne-uderzenie w tamburyna-dzieci rozbiegają się w różnych kierunkach.
Na drugie mocne uderzenie dzieci zatrzymują się i przyjmują pozycję ciała w kształcie wielkich liter np.
:A, 1, T, Y według poleceń lub pokazu nauczycielki.
Prowadząca może mieć przygotowane do zabawy duże kartoniki z wyżej wymienionymi literami.
	go--Wychowanie fizyczne.
	305.


	2.
Ćwiczenie tułowia (skrętyh Dzieci stają w rozkroku, ręce złożone na biodrach.
Obszerne skręly tułowia w lewo i w prawo (stopy przywarte do podłoża) .
Po kilku skrętach bieg na palcach w koło, w lewą i w prawą stronę.
3.
Ćwiczenie równowagi:W słaniu jednonóż akcentowanie o podłoże palcami stopy lewej i prawej-na zmianę-oraz zataczanie kółeczek.
4.
Bieg:Dzieci dobierają się parami, stają jedno za drugim i podają sobie ręce, tworząc w ten sposób pojazdy, zaprzęgi, które poruszają się-jeżdżą w różnych kierunkach w zmiennym tempie i rytmie, 5.
Ćwiczenie uspokajające:Marsz parami krokiem zwykłym i WB WSOIĘCIU.
Zestaw 7 Przybory:Szarfy w 2 kolorach.
1.
Zabawa orientacyjna-porządkowa:Berek z przysiadem.
Bieg po wyznaczonym terenie w dowolnych kierunkach.
Dwoje (troje) wyznaczonych na gońców dzieci trzyma w ręku szarfę i chwyta uciekających.
Kto przykucnie, tego chwytać nie wolno.
Po złapaniu należy przekazać szarfę schwytanemu:który staje się gońcem.
Po kilkakrotnym powtórzeniu zabawy wszystkie dzieci otrzymują szarfy i układają z nich kółeczka na podłożu.
2.
Ćwiczenie dużych grup mięśniowych:Stanie w kółku i przewlekanie się przez szarfę od dołu do ĘOTV.
3.
Ćwiczenie wyprostne:Wgcierdniesię ręcznikiem.
Dzieci podnoszą swoje szarfy i stają w rozkroku, z lekkim pochyleniem w przód-naśladują wycieranie pleców ręcznikiem trzymając szarfę-jeden koniec nad barkiem, drugi za plecami w dole.
Po pewnym czasie zmiana chwytu.
306.
	4.
	Zabawa bieżna:Wieuiórki u dziuplcch.
Dzieci (uieuiórki) wchodzą do dziupli (do kółek ułożonych z szarf.
Wiewiórki biegają w różnych kierunkach, omijając dziuplę.
Na zawołanie:Lis idzie?-każda wskakuje do najbliższej dziupli i przysiada.
5.
Ćwiczenie uspokajające:Marsz w rzędzie i odkładanie szarf na wyznaczone miejsce.
Zestaw 8 Przy b o ry:Krążki 1.
Zabawa orientacyjna-porządkowa:Smochodg.
W kilku miejscach rozłożone krążki.
Na sygnał dzieci podchodzą i każde bierze jeden krążek, który w czasie zabawy będzie służył mu za kierounicę.
.Samochody jeżdżę w różnych kierunkach.
Gdy nauczycielka podniesie zieloną chorągiewkę, pojazdy mijają się, a gdy czerwoną-zatrzymuują się.
2.
Ćwiczenie dużych grup mięśniowych:Dzieci stoją swobodniena całej sali.
Na zawołanie prowadzącej:Grzybki (-wykonują przysiad, kładą krążki na głowie przytrzymując je lekko palcami rąk:na zawołanie:Dzieci!'-prostują się i opuszczają krążki w dół.
3.
Ćwiczenie tułowia-skręty:Tonice nd krążku.
Stojąc na krążku (ręce wzdłuż tułowia) wykonywać skręty tułowia.
	307.


	4.
Podskoki:Dzieci podskakają jednonóż wokół krążka na zmianę:na lewej i prawej nodze, następnie przeskakują krążek obunóż przodem, bokiem, a zręczniejsze nawet tyłem.
5.
Marsz (ćwiczenia rytmuk Nauczycielka podaje rytm na tamburynie, dzieci wystukują ten ry@i na krążkach, a następnie poruszają się w tym rytmie.
W marszu odłożą krążki na wyznaczone miejsce.
Zestaw 9 Przy b o ry:Obręcze dla połowy grupydzieci.
1.
Zabawa orientacyjna-porządkowa:Pośpiesz się.
Obręcze rozłożone na sali.
Po dwoje dzieci w obręczy.
Nauczycielka chodzi z tamburynem między obręczami (bierze udział w zabawie) .
Gdy mocniej uderzy w tamburyn, dzieci zamieniają miejsca w kołach.
Dziecko, które zostało bez obręczy, stara się znaleźć miejsce w obręczy przy powtórzeniu zabawy.
2.
Ćwiczenie wyprostne:Spójrz 1 o*ienko.
Siad klęczny wparachna wprost siebie, obręcz w środku.
Dzieci trzymają obręcz.
Na sygnał przechodzą do klęku, podnoszą obręcz w górę, 'spoglądają w oine**o.
Potem wracają do pozycji wyjściowej (siad klęczny, obręcz na podłodze) .
3.
Ćwiczenie zręcznościowe:Ustawioną pionowo obręcz trzyma jedno dziecko z pary.
Na zapowiedź:Obręcze uirijm-każde dziecko stara się tak zakręcić obręczą, żeby wirowała wokoło swojej osi.
Drugie dziecko z pary siara się po pewnym czasie chwycić obręcz, chroniąc ją w ten sposób przed upadkiem.
Dzieci ćwiczą na przemian.
4.
Ćwiczenie równowagi:Obręcz leży nd ziemi.
Każda dwójka staje na obręczy bokiem do środka i mierzy swoją obręcz idąc stopa za stopą po obwodzie koła.
5.
Bieg:Jedno dziecko wchodzi w obręcz zakładając ją sobie pod pachy, drugie chwyta za obręcz stojąc z tyłu.
Bieg w zmiennym tempie i rytmie.
Po jakimś czasie zmiana ról w parach.
6.
Marsz parami po obwodzie koła i odłożenie obręczy na wyznaczone miejsce.
Zestaw 101.
Wiatr i śnieżgnbi.
Wid (r tieje (nauczycielka potrząsa tam 308.
	burynern) , śnieżgzki uirujg (dzieci biegają) , gdy uiur przestaje nice (tamburyna cichnie) , śnieżynki sącdqjq nd ziemię (dzieci wykonują przysiad podparty) .
2.
Śnieg pada.
Dzieci podnoszą ręce w górę i opuszczają je stopniowo w dół, obracają się dookoła i przysiadają.
3.
Toczymy bryłę śnieżną.
Chód z niskim skłonem tułowia w dół i pracą ramion, które naśladują toczenie kul.
4.
Lepimy bałwanka.
Skłon w dół, obejmowanie brył śnieżnych i ustawianie jedna na drugiej.
Wspięcie, dorabianie bałwankowi oczu, ntosa, ust.
5.
Rzuty śnieżkami do bchcmkd.
Rozkrok, skłon w dół, naśladowanie lepienia śnieżek i rzutu przed siebie lewą i prawą ręką 118211118112.
6.
Taniec uokół bdłudnb.
Dzieci wiążą koło i posuwają się podskokami zmiennymi, odbijając się raz prawą, raz lewą nogą.
7.Marsz parami-ze śpiewem znanej piosenki.


	5.8.
	Zorganizowane zajęcia ruchowe 10-35-minutowe) .

	Zajęcia te służą realizacji głównych zadań programowych (kształtujących, *sprawnościowych, wychowawczych) , toteż występują w nich akcenty dydaktyczne.
Nauczanie i uczenie się dziecka musi być dostosowane do poziomu rozwojowego każdej z grup.
Małe dzieci uczą się niemal wyłącznie przez zabawę, natomiast w uczeniu się starszych dzieci występuje w większym stopniu aktywność umysłowa.
Celem IO-3 O-minutowych zajęć, w których stosujemy przemyślane układy zabaw i ćwiczeń, powinno być:dostarczenie ustrojowi bodźców rozwojowych (stymulacja) czuwanie nad harmonijnymi rozwojem ciała, korygowanie nieprawidłowości rozwojowych, opanowanie podstawowych form ruchowych i ich kombiTlBCjlprzyzwyczajenie i nauczanie czynuności związanych z uprawianiem sportu dziecięcego, .
	309.


	wyrabianie podstawowych cech motoryki, tj.kształtowania szybkości, zręczności, zwinności, siły, skoczności, wytrzymałości aktywizowanie i usamodzielnianie dzieci oraz rozwijanie UlWTCj I.
Każda jednostka metodyczna powinna dać dzieciom atrakcję i rozrywkę, wpływać kształtująca na ich postawę ciała, ćwiczyć ró-żnę formy i prowadzić do osiągnięcia coraz lepszych wyników sprawnościowych.
Należy zaznaczyć, że przebieg tych zajęć, czas ich trwania, jak również i metody pracy kształtują się w zależności od wieku dzieci nieco inaczej.


5.8.1
10-ZO-minutowe zabawy i ćwiczenia dla dzieci 3-i 4-letnich

W początkowym okresie pobytu dzieci w przedszkolu przeważają zajęcia dowolne.
W tym okresie naslępuje powolne wdrażanie do zajęć wspólnych, obejmujących najpierw mniejsze grupki, a następnie stopniowo wszystkie dzieci.
Zostawiając swobodę dzieciom bawiącym się indywidualnie, nauczycielka skupia wokół siebie chętne do zabawy dzieci, wciągając stopniowo, w miarę upływu czasu także i pozostałe, i prowadzi zajęcia z całą grupą.
Zającia organizowane prowadzi się z grupą dzieci 3-i 4-letnich trzy razy w tygodniu, a czas ich trwania wynosi 10-20 minut.
Należy stosować zestawy ćwiczeń i zabaw bardzo proste, nie wymagające precyzji ruchu, dające dzieciom wiele sytysfakcji i radości z wykonywanych zadań ruchowych.
Stosowane metody prowadzenia zajęć to zabawowa-naśladowcza oraz metoda bezpośredniej celowości ruchu.
Mała samodzielność dzieci w zakresie samoobsługi powoduje trudności z przebieraniem się w strój gimnastyczny.
Nie należy jednak rezygnować z tego całkowicie i jeśli jest to możliwe, dzieci 4-letnie powinny przebierać się w laki strój.
W przeciwnym razie należy przed rozpoczęciem zajęć zdjąć zbędną odzież, a także sprawdzić, czy obuwie jest stosowne do ćwiczeń.
Jeśli zajęcia prowadzone są w sali, to koniecznie przy otwartym oknie.
O ile zachodzi potrzeba, nauczycielka demonstruje ćwiczenia, gdyż to-310.
	ułatwia i pozwala dzieciom odtwarzać jej czynności.
Polecenia i wyjaśnienia słowne są elementami występującymi stopniowo, w miarę upływu czasu.
W coraz większym stopniu dopomagają one dziecku, w uświadomieniu i emocjonalnym przeżywaniu tego, co robi.
Dla tych grup wiekowych w zestawach ćwiczeń wprowadza SIĘI.
Zabawę lub ćwiczenie orientacyjna-porządkowe, wdrażające do reagowania na polecenia i sygnały wyrabiające spostrzegawczość, umiejętność zapamiętania miejsca, oceny odległości i kierunku, ustawiania się (zbiórek) , wyczucia rytmu itp.
2.
Zabawy i ćwiczenia o charakterze kształcącym zmierzające do rozgrzania i przećwiczenia wszystkich zespołów układu ruchowego.
Znajdują się tu takie ćwiczenia, jak:ćwiczenia uruchamiające duże grupy mięśniowe, ćwiczenia mięśni szyi, grzbietu, brzucha itp.
'3.
Zabawy i ćwiczenia o charakterze użytkowym doskonalące podstawowe formy ruchu:chód, bieg, skok, rzut, pokonywanie przeszkód itp.
4.Zabawy i ćwiczenia mniej intensywne, jak marsze, korowody, ilustracja ruchowa wiersza, piosenki.


5.8.2.
ZO-35-minutowe zajęcia z dziećmi starszymi (5-i 6-letnimi)

ZO-35-minutowe zajęcia ruchowe są zajęciami programowymi, prowadzonymi trzy razy w tygodniu.
Czas trwania ćwiczeń dla 5-latków wynosi 20-30 minut, dla i-latków-35 minut, a nawet dłużej.
Należy pamiętać, że zajęcia te powinny być prowadzone również w ogniskach przedszkolnych i klasach przyszkolnych.
Dzieci powinny, w miarę możliwości, ćwiczyć boso i obowiązkowo w kostiumach gimnastycznych.
Na dworze dzieci mogą ćwiczyć w kostiumach gimnastycznych, przy temperaturze powyżej li'G.
Niższa temperatura nie jest przeszkodą d, o organizowania ćwiczeń na dworze w tych przedszkolach, które przyzwyczaiły dzieci do posiadania dresów.
Jest to praktyczny i bardzo wygodny strój do ćwiczeń.
W praktyce naszych przedszkoli przyjęła się nazwa "Zestawy.


	zajęć ZO-35-minutowych ćwiczeń gimnastycznych", ale wiemy, że w rzeczywistości obok ćwiczeń gimnastycznych, szczególnie kształtujących, w równym stopniu stosuje się w zajęciach zabawy ruchowe i użytkowe czynności ruchowe.
W najstarszych grupach wieku przedszkolnego coraz większy nacisk należałoby kłaść na sportowo-użytkowe formy ruchowe, a zabawy powinny w coraz większym stopniu ustępować na korzyść gier z współzawodnictwem zespołowym.
W sprzyjających ku temu warunkach pracy trzeba szeroko stosować zabawy i ćwiczenia w terenie.
Tak więc w okresie zimy można i należy stosować zabawy i ćwiczenia na śniegu, a gdy przedszkole ma możliwości korzystania z krytej pływalni-zabawy i ćwiczenia w wodzie.
Te można prowadzić latem w rzece, jeziorze lub brodziku, jeśli ma go przedszkole.
Zgodnie z zasadą wszechstronności organizować możgmy w przedszkolu różnego typu zajęcia ruchowe:a) mieszane, tj.złożone z zabaw i gier ruchowych, ćwiczeń gimniastycznychi użytkowych form ruchu:b) bardziej wyspecjalizowane:złożone z samych zabaw i gier, kładące nacisk na ćwiczenia gimnastyczne, zwłaszcza twórcze, kładące nacisk na użytkowe formy ruchu:c) zabawy i ćwiczenia w terenie:d) zabawy i ćwiczenia na śniegu:e) zabawy i ćwiczenia w wodzie:Uwzględniając cele i zadania ogólnorozwojowe można w zajęciach, zwłaszcza w części głównej, zaakcentować wyraźniej określone zadania, np.:ćwiczenia szybkości, ćwiczenia siły, CWICZTIB ZTĘCZIIOSCIĆWICZPDIB ZWŻDDO ŚCI ćwiczenia wytrzymałości.
Przyjęty i stosowany u nas tok zajęć (układ, schemat) dzieli się na trzy części:Cześ ć I (wstępna) -ma ogólnie pobudzić organizm, ożywić i zdyscyplmować grupę, wdrożyć do spostrzeżenia, reagowania na sygnały, wyrobić umiejętność wygodnego i bezpiecznego 312.
	ustawienia się do ćwiczeń, przyjmowania pozycji wyjściowych itp Część li (główna) -powinna we wszechstronny sposób oddziaływać na ustrój, zrealizować główne zadania kształtujące, wpływające wzmacniająca na postawę ciała oraz sprawność.
Tu powinny znaleźć się zabawy, gry i ćwiczenia doskonalące podstawowe czynności ruchowe, wyrabiające koordynację ruchów, rozwijające cechy motoryczne, jak szybkość, zręczność, ogólną siłę i wytrzymałość, a także wdrażające do posługiwania się różnymi przyborami i sprzętemi.
Pod względem doboru materiału ćwiczebnego część ta powinna być najbardziej atrakcyjna i urozmaicona, pod względem wysiłku psychofizycznego-najintensywniej SZR.
Cześ ć III (koń c owa) -ma charakter uspokajający.
Należy tu stosować ćwiczenia uspokajające i rozluźniające w formie ćwiczeń rytmicznych, korowodów oraz ćwiczenia wpływające na poprawę postawy ciała dziecka.
Zajęcia należy starannie przemyśleć i przygotować, biorąc pod uwagę zasady opracowania zestawów ćwiczeń i zabaw, a mianowicie:Zasada wszechstronności.
W myśl tej zasady należy w czasie zajęć przećwiczyć wszechstronnie cały organizm, tj.jego funkcje fizjologiczne i psychiczne.
Przejawi się to zarówno w doskonaleniu sprawności ruchowej dziecka, wyrabianiu szybkości, zręczności, zwinności, siły i wytrzymałości, jak również w egzekwowaniu momentów wychowawczych-rozwijaniu spostrzegawczości, odwagi, opanowania, dokładności i odpowiedzialności przy wykonywaniu poleceń i zadań.
Zasada stopniowania trudności.
Zasada ta wymaga, aby trddnośććwiczeń narastała stopniowo, od łatwiejszych do bardziej intensywnych w czasie których wysiłek'mięśniowy jest znacznie większy.
Pod koniec ćwiczeń natężenie powinno maleć, aby dziecko mogło z pożytkiem przejść do dalszych zajęć.
Zasada zmienności pracy mięśniowej.
Zasada ta wymaga, aby nie skupiać dużej ilości ruchu o podobnym charakterze.
Nie należy więc dawać zbyt wielu ćwiczeń kształtujących, działających na te same grupy mięśniowe, nie stosować kilkakrotnie tej samej pozycji wyjściowej i nie wytrzymywać jej długo, nie'wprowadzać bezpośrednio po sobie zabawy bieżnej i skocznej, gdyż obie zbyt 313.


	silnie pobudzają pracę serca i płuc.
Wyrazem stosowania tej zasady będzie również przeplatanie ćwiczeń trudniejszych-łatwiejszymi, ćwiczeń wymagających większego wysiłku-spokojniej SZyTll.
W praktyce przedszkolnej najczęściej stosowanymi zajęciami powinny być zestawy mieszane, złożone z ćwiczeń gimnastycznych, zabaw, oraz sportowo-użytkowych form ruchu.
Dla ułatwienia ich komponowania jak również i realizowania zamierzeń nauczycielki podano schemat, uwzględniający kolejność grup ćwiczeń i zabaw sprawdzony długoletnią praktyką:Cześ ć I (wstępnak 1.
Zabawy lub ćwiczenia orientacyjna-porządkowe.
2.
Ćwiczenia uruchamiające duże grupy mięśniowe.
Część li (głównak 3.
Ćwiczenia kształtujące mięśnie tułowia w płaszczyźnie strzałkowej-skłony w przód i w Ęł wzmacniające mięśnie grzbietu i brzucha.
4.
Ćwiczenia kształtujące mięśnie tułowia w płaszczyźnie czołowej-skłony boczne.
5.
Ćwiczenia w płaszczyźnie poprzecznej lub zabawa na czworakach.
6.
Ćwiczenia lub zabawa z elementami równowagi.
7.
Zabawa lub gra bieżna (także o charakterze wytrzymałościowym) .
8.
Wspinanie, przeploty, pchanie, ciąganie, podnoszenie, noSZClllC.
9 Rzuty (zabawa lub gra rzutna) .
W Skoki (zabawa lub gra skoczna) .
Część III (końcowa) :Ćwiczenia wyprostne.
Ćwiczenia przeciw płaskiej stopie.
Zabawa lub ćwiczenie o małym natężeniu ruchu.
Ćwiczenia rytmizuj ące.
	314.


5.9.
Przykłady zestawów zajęć ruchowych dla dzieci 3-i 4-letnich

Zestaw I 1.
Ćwiczenia orientacyjna-porządkowe:Marsz i bieg w różnych kierunkach, a na mocne uderzenie w bębenek zatrzymanie się w miejscu w dowolny sposób (np.znane zabawy, jak Figurka.
Marmurki.
2.
Ćwiczenie dużych grup mięśniowych:Nuńt-podłoga.
Rozsypka.
Na zapowiedź:Nuńt'-dzieci, stojąc podnoszą ręce w górę, a na zapowiedź:Podłogi'-wykonują przysiad podparty.
3.
Czworakowanie:Kotki.
Czworakowanie w różnych kierunkaeb, następnie kotki przeciągają się, robią koci grzbiet, miauczą i idą na czworakach, kładą się na grzbiecie i przebierają łdpkaWłl.
4.
Podskoki:Ptaszki skaczą.
Podskoki obunóż w miejscu i po całej sali.
Dla odpoczynku ptaki przysiadają i zbierają ziarenka (przysiad i pukanie zgiętym palcem wskazującym o podłogę) .
5.
Ćwiczenie uspokajające:Marsz w rytmie podawanym na bębenku lub przy muzyce.
Zestaw 2 Wycieczka do lasu 1.
Zabawa orientacyjna-porządkowa:Namochodg.
Bieg w różnych kierunkach z wymijaniem i reagowaniem na sggndłg śuietbe (zielony, czerwony kolor tarczy) .
2.
Ćwiczenie dużych grup mięśniowych:Zbieranie jagód, grzgbóui.
Dzieci chodzą po lesie i wykonują skłony w dół i wyprosty, naśladując w ten sposób zbiermie jagód, grzgbóu.
3.
Czworakowanie i pełzanie:Marsz na czworakach między gęstymi zaroślami, a niekiedy pełzanie.
Od czasu do czasu dzieci prostują się i idą kilka kroków do przodu.
4.
Ćwiczenie tułowia (skręty) :Dzieci naśladują zbieranie szyszek-rzucają nimi prawą i lewą ręką.
5.
Bieg:Jck sarenki po lesie.
Lekki, sprężysty bieg-pokonywanie skokiem przeszkód terenowych.
6.
Ćwiczenie uspokajające:Marsz parami z piosenką np.
Ruda wiewióreczka.
315.


	Zestaw 3 Na łące 1.
Ćwiczenie orientacyjna-porządkowe i ożywiające:Marsz, bieg, podskoki, przysiady.
Dzieci naśladują bieg za motylem, chwytanie go przy ziemi i w górze.
2.
Ćwiczenie dużych grup mięśniowych:Zrgudnie kuiatkóu.
Dzieci chodzą po łące i zrywają Wuidtg.
Gdy mają ich dużo, pokazują nauczycielce bukieciki w lewej i prawej ręce (wyprost z krótkotrwałym wzniesieniemi rąk w gorej.
Następnie dobierają się parami, tworzą małe kółeczka (niańki) i maszerują.
3.
Ćwiczenie siły:W dwójkach jedno dziecko pcha partnera rękami położonymi na jego plecach.
4.
Ćwiczenie równowagi:Bocim.
Marsz z wysokim unoszeniem kolan w wysokiej trawie, stanie jednonóż i naśladowanie klekoty bociana.
Żabki skaczą po łące:ózieci naśladują skoki żab.
5.
Ćwiczenie uspokajające.
Dzieci maszerują parami śpiew ającpiosenkę.
Zestaw 41.
Ćwiczenie orientacyjna-porządkowe.
Dzieci w'rozsypce biegają w dowolnych kierunkach, naśladując rouerg, auta, konie.
Kiedy, nauczycielka podniesie rękę w górę, wszystkie pojazdy zatrzymują się.
2.
Ćwiczenie ramion:Wahadło zegara.
Rozsypka, klęk obunóż.
Dzieci wykonują rytmiczne wymachy ramion w przód i w tył.
Gęce-to auahadło zegdrc) .
3.
Ćwiczenie wyprostne:Gumową zabawka do napełniania pouietrzem.
Dzieci stojąc w rozsypce naśladują śuist ugchodegcegoz zdbcuki powietrza i stopniowo przechodzą do przysiadu yodpartego z głową opuszczoną.
Potem napełniają zabaukę powietrzem (powolny wyprost do pozycji stojącej) .
4.
Zabawa z elementem czworakowania:Mgśliug i zając.
Zające skoczę po lance.
Co chwila zatrzymują się, stają słupka (przysiad, palce wskazujące przy uszach) nasłuchując odgłosów.
Na zawołanie nauczycielki:Myśliwy idzie'-skokami zajęczymi uciekają wszystkie do norek (za linię uprzednio przygotowaną pod ścianą) .
W tym czasie mgśliug (niauczycielka) rzuca worecz 3 l 6.
	kiem w uciekających.
Przy powtórzeniu zabawy trafione dziecko może być mgślhgm wraz z nauczycielką.
5.
Marsz zwykły i we wspięciu.
Zestaw 5 Strażacy 1.
Ćwiczenie orientacyjna-porządków e:żtrdżdckie uozg jadą do pożaru.
Dzieci naśladują pojazdy poruszające się szybkim biegiem w jednym kierunku.
Nygnd (uozu strażackiego oznajmia głośnym trąbieniem.
2.
Ćwiczenie dużych grup mięśniowych:Poprzez rytmiczne ruchy rąk i nóg naśladowanie uspmdnic się po drabinie.
Po kilku ruchach sprawdzenie, czy jeszcze daleko (skłon głowy w tył) , 3.
Ćwiczenie-nóg:Pompujemy uodę.
Dzieci dobierają się parami stając naprzeciwko siebie i podają sobie ręce.
Wykonują naprzemianstronnerytmiczne przysiady i wyprosty naśladujące w ten sposób pompowanie wody.
4.
Ćwiczenie siły:Przenoszenie różnych przedmiotów z miejsca na miejsce.
5.
Pokonyw anie przeszkód.
przeskok przez belkę obunóż z miejśca lub jednonóż z bieczołganiepod belką-pełzanie lub czworakowanie.
6.
Ćwiczenie uspokajające:Zasłużony odpoczynek.
Leżenie tyłem, ręce wzdłuż tułowia, nogi zgięte w kolanach, stopy oparte o podłoże.
Rytmiczne przenoszenie ramion za głowę i powrót do pozycji wyjściowej.
Pracę ramion łączymy z wdechem.
Powrót do sdmochodóu'spokojnym powolnym marszem i odjazd do garażu (krótkotrwały bieg) .
Zestaw 6 Mi e j s ce do ćwiczeń:Sala gimnastyczna.
P r z y b o ry:Woreczki (dla każdego dziecka jeden) .
1.
Zabawa orientacyjna-porządkowa:Dzieci biegają w jednym kierunku trzymając woreczki w praw ej ręce przy uchu (woreczki dzwonią) , na sygnał-zmiana kierunku biegu i przełożenie w oreczka do drugiej ręki.
Improwizacja ruchowa z woreczkiem.
2.
Ćwiczenia wyprostne i zwinnościowe:Dzieci chodzą z wo 3 l 7.


	reczkami na głowie, siadają skrzyżnie, wstają, idą dalej starając się, aby w czasie ćwiczeń nie spadł im woreczek.
3.
Skłony tułowia w przód:Siad klęczny, woreczek na głowie.
Powolny skłon tułowia w przód i zrzucenie woreczka na podłogę, 4.
Czworakowanie:Pracowite mróuki-dzieci przesuwają leżący na podłodze woreczek raz prawą, raz lewą ręką i idą za nim na czworakach.
Na sygnał prowadzącej siadają skrzyżnie i wykonują kilka rzutów i chwytów woreczka.
5.
Ćwiczenie tułowia-skłony w tył:Uczenie przodem, woreczek trzymamy oburącz.
Skłon tułowia w tył i pokazanie woreczka wzniesionego w przód prostymi rękami.
6.
Ćwiczenie siły:Przepychanie w parach rękami w ustawieniu przodem.
7.
Bieg z omijaniem przeszkód:Woreczki leżą na podłodze daleko jeden od drugiego.
Dzieci biegają omijając je zręcznie, kto potrafi przeskakuje woreczki.
Na sygnał każde dziecko wraca do swojego woreczka i chodzi wokół niego kuczką-na podkurczonych'palcach.
W ostatniej fazie zabawy dzieci wykonują kilka przeskoków obunóż przodem, tyłem, bokiem przez swój woreczek.
8.
Ćwiczenie uspokajające i wyprostne:Marsz z woreczkiem na głowie.
Prowadząca wraz z dyżurnym zbierają woreczki.
Zestaw 7 Mi e j s c e ć w i c z eń:Sala gimnastyczna lub ogród przedszkolny.
Przybory:Szarfy w dwóch kolorach (dla połowy grupy jeden kolor) oraz woreczki również w takich samych kolorach jak szarfy, jedna obręcz.
1.
Zabawa orientacyjna-porządkowa:Znajdź swój kolor.
Dzieci otrzymują szarfy w dwóch kolorach i zakładają na siebie.
Bieg w rytmie tamburyna w różnych kierunkach z omijaniem woreczków rozłożonych po sali.
Na sygnał prowadzącej-dzieci szukają woreczków w kolorze swojej szarfy i zatrzymują się przy jednym z nich.
Dla urozmaicenia zabawy nauczycielka likwiduje.
na chwilę po jednym woreczku z każdego koloru i wtedy dzieci muszą się spieszyć, aby nie zostać bez woreczka.
2.
Ćwiczenie dużych grup mięśniowych:Woreczek jest-woreczka nie ma.
Na zapowiedź:Woreczek jest'-dzieci stojąc w 318.
	rozsypce, podnoszą woreczek w górę trzymając go oburącz.
Na zapowiedź:Woreczka nie md'-wykonują przysiad podparty i przykrywają dłońmi woreczek.
Przesuwanie woreczka stopą podskokami.
3.
Ćwiczenie równowagi:W słaniu jednonóż przekładanie woreczka pod kolanami nogi wzniesionej prawej i lewej na znniall?
4.
Ćwiczenie mięśni brzucha:Leżenie tyłem, dzieci wkładają woreczki między stopy, przenoszą je za głowę do rąk.
Następnie siadają i powtarzają całość ćwiczenia kilkakrotnie.
5.
Rzuty:Dzieci tworzą koło, w środku którego leży duża obręcz.
Na sygnał-rzucają woreczkami do obręczy.
Nauczycielka wyróżnia tę grupę (ten kolor woreczków) , która miała najwięcej rzutów celnych.
Po woreczki dzieci idą według wywoływanych kolorów.
Rzuty należy powtórzyć kilka razy prawą i lewą ręką na zmianę (ostatni rzut do obręczy kończy ćwiczenia z woreczkami) .
6.
Zabawa bieżna:Koniki.
Dzieci zdejmują szarfy i wymachując nimi nad głową naśladują pogonienie konikóu betem bieg w różnych kierunkach i zmiennym tempie.
7.
Ćwiczenie siły:W siadzie prostym w parach dzieci stykająsię stopami, na które zakładają szarfy i przeciągają się wzajemlll:.
8.
Ćwiczenia zwmnościowe:Przejdź przez szarfę.
Dzieci tworzą z szarf kółeczka, po czym wchodzą w nie i przewlekają się przez szarą od dołu w gnę.
Kto więcej rdzy przejdzie przez szarfę?
9.
Ćwiczenie stóp:W siadzie skulonym podpartym dzieci chwytają szarfę palcami stopy lewej (prawej) i pokazują w górze.
10.
Marsz parami i zebranie szarf.
Zestaw 8 Mi e j s ce z a j ęć:Sala zabaw, sala zajęć lub ogród przedszkolny.
Przy b o ry:Kółko ringo lub małe obręcze-dla każdego dziecka jedno.
1.
Zabawa orientacyjnio-porządkowa:Samochody.
Na sygnał wzrokowy-zielona chorągiewka-dzieci jeżdżą po terenie kręcąc kierounieę (kółkiem) , a na czerwony kolor chorągiewki-zatrzymują się.
319.


	2.
Ćwiczenie dużych grup mięśniowych:Pompowanie koła.
Stojąc swobodnie w małym rozkroku, dzieci ruchami ramion i tułowia naśladują pompoumie bolu (kółka leżą na podłodze) , z którego ugsz (o pouietrze.
3.
Ćwiczenie zwinnościowe:Toczenie kółka jak bola sdmochodouegooburącz, jedną ręką i bieg za nimf.
4.
Ćwiczenie równowagi:Zakładanie kółka na lewą i prawą stopę oraz krótkotrwałe stanie na jednej nodze.
5.
Ćwiczenie siły:W dwójkach jedno dziecko leży z ramionami w górze, a drugie przetacza partnera kilka razy.
6.
Czworakowanie:Czworakowanie wokół kółka i między kółkami po terenie ćwiczeń.
7.
Skoki:Skoki obunóż wokół kółka, skoki obunóż do wewnątrz oraz dowolne przeskoki przez kółko.
8.Marsz i dowolne manipulowanie kółkami.
	Zestaw 9 Miejsce ćwiczeń:Sala zabaw, sala zajęć lub ogród przedszkolny.
Pr z yb o ry:Piłki-dla każdego dziecka jedna.
1.
Dowolna zabawa z piłkami:Rzut w górę, próba chwytu, odbijanie od podłoża i chwyt.
2.
Ćwiczenie tułowia:Skłon w przód.
Rozkrok.
Piłka w prawej ręce.
Skłon w dół i toczenie piłki po podłodze z ręki do ręki.
Po kilku ruchach wyprost i odpoczynek.
3.
Zabawa na czworakach, ów'i bufie się piłeczkami.
Dzieci w przysiadzie podpartym, przed każdym leży piłeczka.
Dzieci (botki) toczą piłeczkę przed sobą i idą za nią na czworakach, następnie siadają skrzyżnie podnosząc piłkę w górę, aby pokazać, że nikt nie zgubił piłeczki.
4.
Ćwiczenie równowagi.
W słaniu na jednej nodze przekładanie piłeczki z ręki do ręki pod kolanem nogi wzniesionej (po 320.
	gążdym przełożeniu przenieść ramiona w bok) .
Ćwiczyć stojąc na przemian na lewej i prawej nodze.
5.
Skręty tułowia:Dzieci w siadzie skrzyżnym toczą piłkę dookoła siebie w lewo, a następnie w prawo patrząc na nią.
6.
Ćwiczenia zwinności:W słaniu swobodnynuodbijanie piłki od podłogi i chwyt oburącz, rzut piłki w górę i chwyt oburącz, kozłowanie piłki oburącz, a następnie jedną ręką w miejscu i w ruchu.
7.
Ćwiczenie mięśni grzbietu:Leżenie-przodem, w lekkim skłonie w tył przetaczanie piłki z ręki do ręki.
8.
Podskoki:Dzieci odbijają piłkę oburącz mocno od ziemi i skaczą razem z nią.
9.
Ćwiczenie siły:W dwójkach jedno dziecko trzyma-oburącz piłkę, a drugie siłą stara się mu ją wyrwać.
10.
Ćwiczenie stóp:Siad skulony podparty z kolanami rozchylonymi na zewnątrz.
Dzieci wkładają piłkę między podeszwy stóp i stratą się obracać nią jak najdłużej.
Il.
Marsz i'odłożenie piłek.


5.10.
Przykłady zestawów zajęć ruchowych dla dzieci 5-letnich

Zestaw I Miej sce ćwiczeń:Ogród przedszkolny, teren trawiasty lub sala.
Pr z yb o ry:Woreczki w dwóch kolorach, dwie chorągiewki również w tych samych kolorach.
Z a dań i a:Nauka rzutu, chwytu, celowania.
Część 1:1.
Ustawienie dzieci parami przed prowadzącą i rozdanie woreczków.
Dowolna zabawa woreczkiem-rzuty w górę, próba chwytu, rzuty pod ręką, pod kolanem itp.
2.
Zabawa orientacyjna-porządkowa z elementem wyprost nym:Dzieci trzymają woreczki w lewej lub prawej ręce i biegają swobodnie, wymijając się zręcznie.
Na gwizdek zatrzymują się, .
	Wychowanie fizyczne.
	321.


	kładą woreczki na głowie, idą kilka kroków w przód, siadają skrzyżnie, następnie wstają, zdejmują woreczki z głowy i powtarzają bieg w rozsypce.
Wszystkie czynności należy wykonać ostrożnie, ażeby woreczek nie spadł na ziemię.
Część IŁ 3.
Ćwiczenie dużych grup mięśniowych:Rzuć-podnieś.
Dzieci stoją w rozsypce swobodnie, w małym rozkroku, woreczek trzymają oburącz przed sobą.
Na polecenie przenoszą woreczek oburącz za głowę (łokcie w górze, colnięle w tył) , puszczają woreczek za plecami, następnie skłaniają się w przód, chwytają woreczekoburącz, podnoszą go w przód w skos i pokazują nauczycielce.
4.
Ćwiczenie tułowia (skłony boczne) :Siad skrzyżny, woreczek na głowie, ręce złożone na kolanach, plecy proste.
Skłon tułowia w lewo (bardzo wolno) -woreczek spada na ziemię.
Podnieść woreczek lewą ręką, położyć go ńa głowie i ćwiczenie wykonać w prawą stronę.
Należy zwrócić uwagę, aby dzieci wykonywały wyraźne skłony w bok, a nie w przód.
5.
Zabawa na czworakach:Kulctg lis.
Włożyć woreczek pod kolano zgiętej lewej nogi i przyjąć pozycję na czworakach.
Dzieci posuwają się na rękach podskokami na prawej nodze (tej, która nie trzyma woreczka) .
Po kilku podskokach siad skrzyżny i swobodnazabawa woreczkiem (rzut w górę i próba chwytu) .
Po chwili zabawy dzieci wkładają woreczek pod prawe kolano i powtarzają chód na czworakach.
6.
Ćwiczenie mięśni grzbietu:Uczenie przodem, woreczek trzymany oburącz za rogi.
Wniesienie na moment y górę kpiersiowej i łokci, a następnie powrót do leżenia.
Ćwiczenie powtarzamy kilka razy, trzymając cały czas woreczek.
7.
Zabawa bieżna:Znajdź swój kolor.
Dzieci swobodnie biegają w rozsypce, woreczki trzymają w lewej (prawej) ręce.
Na hasło:Ntójć-zatrzymują się w miejscu, tyłem do prowadzącej.
Następnie nauczycielka zapowiada:Biegiem do mnie'podnosząc jednocześnie ręce z chorągiewkami w bok.
Dzieci biegną w kierunku nauczycielki i ustawiają się w kolejce przed chorągiewką swego koloru.
Rauczycielka sprawdza, czy dzieci dobrze poznały kolor.
8.
Rzuty:Celuj u o*ienko'Wykorzystanie ustawienia z po 322.
	przedniej zabawy-w dwóch rzędach przed nauczycielką.
Na polecenie prowadzącej dzieci stają twarzami do siebie i jeden szeyegoddaje woreczki drugiemu szeregowi.
Następnie tworzą szeyokąna pięć kroków uliczb.
Szereg bez woreczków staje w rozkroku tyłem do kolegów.
Dzieci z woreczkami celują prawą i lewą ręką, rzutem dowolnym, w okienko utworzone przez rozkrok współćwiczących, a ich partnerzy starają się zatrzymać woreczek.
Zmieniamy role i zabawę prowadzimy dalej.
Rzuty należy powtórzyć kilka razy, zwracając uwagę, aby były wykonane prawą i lewą ręką.
Nla zakończenie zabawy każde dziecko otrzymuje swój woreczek.
9.
Ćwiczenie równowagi:Ustawienie w rozsypce.
Dzieci stoją na prawej nodze, lewą zgiętą w kolanie podnoszą w tył, starając się utrzymać stopę w poziomie.
Woreczek w lewej ręce.
Na polecenie nauczycielki wykonują skręt tułowia w lewo i próbują ułożyć woreczek na stopie nogi zgiętej do tyłu.
Komun uda się to zrobić-klaszcze w ręce.
Ćwiczenie wykonać kilka razy, stojąc na lewej i prawej nodze.
10.
Ćwiczenie siły:W parach, jedno dziecko z leżenia przodem wykonuje podpór, a drugie stara się przepełznąć pod nim.
Nie zapomnieć o zmianie ról.
Il.
Ćwiczenie mięśni brzucha:Leżenie tyłem, nogi zgięte w kolanie, ust:::Ime na ziemi skulnie.
Woreczeki między stopami Fo**szeme nóg do pionu i stawianie stopami na podłożu-odcinek lędźwiowy cały czas przywarty do podłoża, stopy lite wypuszczają woreczka.
12.
Podskoki:Przeskocz uoreczek.
Rozsypka.
Woreczki leżą na ziemi, przy każdym stoi dziecko.
Na polecenie nauczycielki dzieci przeskakują woreczki obunóż w przód, w bok i w tył.
Podskoki powińmy być wykonywane miękko, elastycznie, na palcach.
Część 111:13.
Ćwiczenie stóp.
Siad skulny podparty.
Chwyt woreczka palcami stopy lewej i prawej-na zmianę.
14.
Ćwiczenie wyprostne:Marsz z woreczkiem na głowie po obwodzie koła.
Przechodząc koło pudełka przeznaczonego na woreczki, każde dziecko wykonuje skłon głową w przód i wrzuca w ten sposób woreczek do pudełka.
323.


	15.
Marsz parami w rytm muzyki (instrumentów perkusyjnych) .
Zestaw 2-Mi e j s c e ćwi c z eń:Ogród przedszkolny lub sala.
P r z yb ary:Krążki w 4 kolorach (dla każdego dziecka jeden krążek) .
Z a d a n i e:Nauka skoku rozkroczna-zwartego pajaca.
Część 1:1.
Dyżurni rozkładają krążki w dużej odległości jeden od drugiego.
W tym czasie dzieci siedzą w gromadce i śpiewają wraz z nauczycielką znaną piosenkę.
2.
Na polecenie dzieci wstają, szukają dla siebie krążka i siadają na nim skrzyżnie.
3.
Zabawa orientacyjna-porządkowa:Ptaki u gniazdach.
Dzieci (ptaki) siedzą na krążkach.
Na sygnał wybiegają, krążą w różnych kierunkach, ndś (4 jqc (o (p (Won.
Na zapowiedź:Do gniazd!-ptaki wsacają, okrążają gniazdo i siadają.
Część 11:4.
Ćwiczenie tułowia.
Pozdróu krążek.
Rozsypka.
Krążki leżą na ziemi.
Każde dziecko siedzi przed krążkiem w siadzie klęcznym.
Na sygnał dzieci skłaniają się w przód i czołem dotykają krążka (ręce luźno wzdłuż tułowia) , następnie prostują się do sia-du klęcznego.
W czasie ćwiczeń nie unosić się z pięt.
5.
Ćwiczenie równowagi i rytmu:Stanie jednonóż, krążek położony na kolanie nogi wzniesionej w przód i zgiętej.
Nauczycielka podaje łatwy rytm.
Dzieci słuchają i na polecenie wystukują na krążku, palcami wolnej ręki, ten sam rytm.
Druga ręka przytrzymuje krążek.
Dzieci powtarzają ćwiczenie kilka razy, stojąc raz na lewej, raz na prawej nodze.
6.
Zabawa bieżna:Poznaj swój kolor.
Ustawienie w dużym kole.
Przed każdym dzieckiem leży krążek.
Na znak prowadzącej, tj.podniesienie w górę krążka (np.zielonego) , dzieci stojące.
przed zielonymi krążkami wybiegają poza koło, okrążają je i starają się jak najszybciej wrócić na swoje miejsce.
Kolory wywołuje się na zmianę.
Każda grupa powinna wykonać bieg 2 razy.
324.
	7.
	Ćwiczenie mięśni grzbietu:Przeglądamy się u lusterku.
Leżenie przodem, ręce na krążku ułożone u poduszkę (dłoń na dłoni) .
Dzieci unoszą krążek (także łokcie) , przeglądają się u lusterku, uśmiechają się, robią różne miny, następnie wracają do pozycji wyjściowej i odpoczywają.
8.
Ćwiczenie siły:Przysiad podparty, krążek pod stopami.
'Odsuwanie krążka stopami w tył do podporo i przysuwanie do pozycji wyjściowej.
9.
Ćwiczenie mięśni brzucha:Rozsypka.
Dzieci siedzą w siadzie skulnym podpartym, stopy na krążku.
Odsuwanie stopami krążka i przesuwanie do siebie.
	325.


	10.
	Podskoki rozkroczna-zwarte:Pochód pcjccóu.
Ustawienie w czterech rzędach wg kolorów krążków.
Dzieci układają krążki na ziemi w odległości jednego kroku jeden krążek od drugiego i stają przed nimi, następnie przechodzą podskokami rozkroczna-zwartymi w ten sposób, że omijają krążki rozkrokiem, a zeskok wykonują w przerwach między krążkami.
Po trzykrotnym'wykonaniu ćwiczenia dzieci podnoszą krążki, stoją luźno w rozSy (OC.
Część 111:Il.
Ćwiczenie tułowia-skręly:Siad skrzyżny, przed każdym dzieckiem krążek.
Skręt tułowia i dotknięcie lewym (prawym) uchem krążka, a następnie wyprost.
12.
Ćwiczenie stopy:Przeurucdnie ndleśnikóu.
Siad skulny, podparty.
Dzieci próbują stopami chwytać krążek i przewrócić go'na drugą stronę.
13.
Marsz w rytm muzyki po obwodzie koła i złożenie krążków na wyznaczone miejsce.
Zestaw 3 Mi e j s c e ć wic z eń:Ogród przedszkolny, trawnik, sala.
Przyb o ry:Skakanki (dla każdego dziecka jedna) .
Z adanie Doskonalenie podskoku obunóż.
Część 1:1.
Dzieci maszerują po obwodzie koła, nauczycielka rozdaje skakanki.
2.
Na polecenie dzieci rozbiegają się po wyznaczonymtereniei próbują przeskakiwać przez skakankę w dowolny sposób.
Następnie układają skakanki w kółeczka.
Będą to dziuple dla wiewiórek.
3.
Zabawa orientacyjna-porządkowa:Wieuiórki u dziupli, Wieuiórki siedzą w dziup (ech.
Na polecenie prowadzącej wyskakują z dziupli, ostrożnie i cicho biegają.
Na zawołanie:Ktoś idzieć-wiewiórki chowają się do najbliższej dziupli.
W zabawie bierze również udział nauczycielka i wtedy jedna uieuiórkd zostanie bez dziupli.
Przy powtórzeniu zabawy postara się ona zająć dla siebie dziuplę.
.326.
	Część 11:4.
Ćwiczenie tułowia-skłony w przód:Siad klęczny, dzieci trzymają skakankę złożoną w połowie.
Na polecenie podnoszą skakankę do góryi skłaniają się w przód, sięgając skakanką jak najdalej:następnie przechodzą do siadu klęcznego.
W czasie ćwiczenia dzieci nie unoszą się z pięt.
5.
Ćwiczenie mięśni brzucha:Kołyska.
Siad prosty, stopy oprzeć o środek skakanki, którą dzieci trzymają za końce.
Przejść do leżenia tyłem, z jednoczesnym podciąganiem nóg skakanką i powrót do siadu prostego.
6.
Ćwiczenie równowagi:Windą.
Dzieci stają w rozsypce, pod lewą stopę podkładają środek skakanki, trzymając ją za końce.
Równocześnie nawijają skakankę na obie dłonie i podciągają w ten sposób stopę-ujada jedzie u górę.
Następnie szybko rozwijają skakankę z rąk i opuszczają nogę-ujada zjeżdża u dół.
Ćwiczenie powtórzyć kilka razy na zmianę lewą i prawą nogą.
7.
Zabawa bieżna:Koniki.
Dzieci dobierają się po dwoje i stają jedno za drugim.
Pierwsze jest bonibiem, drugie-uożnicg.
Woźnica bierze obydwie skakanki, łączy je i otrzymuje mocne, podwójne lejce, które zakłada konioui:sam trzyma końce skakanek.
Na sygnał zaprzęgi rozbiegają się w różnych kierunkach, komę biegną kłusem, idą stępa, galopem, idą ciężko, bo uozg są załadowane itp.
Po chwili następuje zmiana ról i zabawa trwa dalej 8.
Ćwiczenie siłowe:Ustawienie jw., konik wyrywa się do przodu, a uożnicd ściąga lejce siłą.
9.
Ćwiczenie tułowia (skłony boczne) :Siad skrzyżny.
Skakankę złożoną w pół dzieci trzymają w górze.
Rytmiczne skłony boczne tułowia w lewo i w prawo.
Po kilku skłonach odpoczynek (skakankę złożyć na kolanach) .
10.
Ćwiczenie mięśni grzbietu:Pastuszek gra na fujarce.
Leżenie przodem, skakanka złożona w ósemkę, sokcie wsparte w kółeczkach ósemki, zwinięte, zbliżone do ust dłonie-naśladują trzynianie fjcrki.
Dzieci przebierają palcami (ucggrgucjc melodicj) .
Il.
Podskoki:Wgszgumie.
Skakanki rozłożone po całej sali równo, jak długie wstążeczki.
Dzieci posuwają się podskokami obunóż po jednej i po drugiej stronie skakanek.
Ćwiczenie można 327.


	-urozmaicić i ugszguuć krzgżgkdmi.
Wtedy dzieci przeskakują obunóż skakankę bokiem, z jednej strony na drugą, posuwając się cały czas do przodu.
Przy końcu skakanki odwracają się w tył i szyją w przeciwnym kierunkd.
Część 111:12.
Ćwiczenie stopy:Chwytanie i unoszenie skakanki palcami'stopy nogi prawej i lewej (nią przemian) .
13.Marsz.
Oddanie skakanek dyżurnym.


5.11.
Przykłady zestawów zajęć ruchowych-dla dzieci 6-letnich

Zestaw I Mie jsce ćwiczeń:Ogród przedszkolny, trawnik lub sala zabaw.
Przy b o ry:Obręcze, dla każdego dziecka jedna.
Z a d a n i e:Kształtowanie zwinności i zręczności.
Część 1:1.
Zabawa orientacyjna-porządkowa:Rozłożone obręcze, przy każdej z nich stoi jedno dziecko.
Bieg między obręczami:na sygnał dzieci wskakują jak najszybciej'do środka najbliższej obręczy.
Zabawę można urozmaicić, likwidując jedną obręcz.
Dziecko, które zostało bez obręczy, przy powtórzeniu zabawy musi się pośpieszyć.
2.
Ćwiczenie..dużych grup mięśniowych:Leżenie tyłem każde dziecko trzyma obręcz oburącz.
Przewlekanie się przez obręcz w pozycji leżącej, zaczynając ruch od nóg do głowy.
Urozmaiceniem ćwiczenia może być dodatkowe zadanie, a mianowicie:dzieci liczą, ile razy udało się każdemu przesunąć przez obręcz.
Część 11:3.
Ćwiczenie tułowia (skłony boczne) :Strzelanie z min.
Siad skrzyżny, obręcz z prawej strony trzymana oburącz.
I (aśladowa-nie ndpincnia mln ze skłoneni tułowia w lewo.
Ćwiczenie powta 321 ł.
	rzamy kilka razy, trzymając obręcz raz z prawej, raz z lewej stroiły 4.
	Zabawa bieżna:KukuWd i zięby.
Dzieci (ziębgy siedzą skrzy żnie w obręczach- (u gnidzddchl.
Jedno dziecko bez obręczy kukułka bez gniazda.
Na sygnał zięby wylatują z gniazd, **ążą w różnych kierunkąch, a na zapowiedź:Do gniazd?-zajmują miejsce w najbliższym gnieździe.
Ziębą, która straciła gniazdo, przy powtórzeniu zabawy zostaje kukułką.
5.
Ćwiczenie mięśni brzucha:W siadzie prostym zaczepienie stóp o środek obręczy trzymanej oburącz.
Wznos nóg do siadu równoważnego z chwilowym wytrzymaniem.
Urozmaiceniem ćwiczenia może być przejście do leżenia tyłem z jednoczesnym nakrywaniem się obręczą przeniesioną prostymi rękami za głowę (stopy cały czas oparte o środek obręczy, kolana wyprostowane) .
6.
Ćwiczenie mięśni grzbietu:Leżenie przodem, chwyt obręczy oburącz na szerokość barków, łokcie proste:a) uniesienie obręczy w górę z lekkim skłonem tułowia w tył i powrót do leżenia, b) przetaczanie się wraz z obręczą w lewo i w prawo (ruch powinien być płynny, rytmiczny) .
Dowolnie ćwiczenia z obręczą.
Co można zrobić z obręczą pojedynczo i u dwójkach?
7.
Ćwiczenie zręczności oraz zwinności:Zakręcić obręcz w ustawieniu pionowym, ażeby wirowała i biegać wokół niej w jed 329.


	ną i drugą stronę.
Kiedy obręcz znacznie się pochyli tuż przy podłożu, wskoczyć dowolnie do jej środka.
8.
Ćwiczenie stóp.
Obręcz ustawiona pionowo, palce stóp obejmują jej krawędzie.
Naciskając mocno palcami stóp, dzieci kołyszą obręcze (pięty przywarte do podłoża) .
9.
Ćwiczenie siły:W dwójkach jedno dziecko stoi wewnątrz obręczy, a drugie stara się wypchnąć je poza obręcz.
10.
Ćwiczenie równowagi:Stanie jednonóż w środku obręczy i wykonywanie dowolnych ruchów nogą wolną, np.zataczanie kółek, pisanie znanych liter, cyferek itp.
Il.
Czworakowanie:Dzieci dobierają się parami i stają luźno zajmując teren ćwiczeń.
Jedno dziecko w siadzie skrzyżnym trzyma obręcze, swoją i współćwicz 4 cego, z lewej i prawej strony w ustawieniu pionowym.
Ćwiczące dziecko przechodzi na czworakach przez jedną obręcz, a przez drugą próbuje przeskoczyć skokiem zajęczym.
Po pewnym czasie następuje zmiana ról.
	Część 111:12.
Ćwiczenie uspokajające:Marsz w wysokim wspięciu z wzniesionymi obręczami.
Na sygnał-dzieci, według zapowiedzi prowadzącej, przyjmują pozycję leżenia przodem, tyłem, bokiem tak, ażeby obręcz wraz z ciałe@dziecka tworzyła cyfrę 9 lub 6.
330.
	I Wy laska.
	13.
	Ćwiczenie stóp:Siad skulny podparty.
Próba podnoszenia palcami stóp leżących obręczy.
14.
Marsz po obwodzie koła i zebranie obręczy.
Zestaw 2 Miejsce ćwiczeń:Ogród przedszkolny, trawnik lub sala zabaw.
Przybory:Laski, dla każdego dziecka jedna, kocyki w ilości odpowiadającej połowie ćwiczących dzieci.
Z a da n i e:Wyrabianie szybkości i zręczności.
Część 1:1.
Ćwiczenie orientacyjna-porządkowe:Dzieci trzymają laski za końce oburącz i biegają w różnych kierunkach z wymijaniem.
Na sygnał dzieci zatrzymuują się, opierają laski w ułożeniu poziomym na głowie po czym:idą we wspięciu na palcach, idą gąsienicę, zatrzymują się w rozkroku konują skłon w przód tak, aby wraz z nogami tworzyła literę A.
Każde ćwiczenie powinien zapowiadać mmy sygnał uprzednio wyjaśniony przez prowadzącą.
Część 11:3.
Ćwiczenie dużych grup mięśniowych:Dzieci trzymają laskę oburącz za końce.
Na polecenie przechodzą przez nią jedną, potem drugą nogą.
Przesuwając laskę za plecami, wznoszą ją nad głowę i do przodu.
Przechodzenie przez laskę można ćwiczyć, zaczynając ruch od tyłu (wtedy laska w początkowej fazie znajdzie się za plecami dziecka lub od przodu-wtedy laska jest w dole) .
3.
Ćwiczenie mięśni grzbietu:Uczenie przodem, laska trzymana oburącz za końce:podnoszenie laski w przód i wytrzymanie, podnoszenie czoła laską, skłon tułowia w tył, ramiona nad podłogą zgięte w łokciach.
331.


	4.
Ćwiczenie ożywiające:Bieg w różnych kierunkach z omijaniem lub przeskakiwaniemi przez leżące laski.
I (a sygnał każde dziecko zatrzymuje się przy najbliższej lasce.
5.
Ćwiczenie stóp:Palce stóp obejmują laskę przy jednym jej końcu.
Dzieci przesuwają się krokiem dostawnym po lasce od jednego do drugiego jej końca.
Cały czas palce stóp podkurczone.
U w aga:Ćwiczenie 4 i 5 należy przeprowadzić łącznie.
6.
Ćwiczenie mięśni brzucha.
Uczenie tyłem, laska w górze trzymana'oburącz.
Przekładanie nóg przez laskę do przodu i do tyłu.
7.
Ćwiczenie zręczności:Rozsypka w dużych odstępach stojąc ustawić laskę na podłodze i zanim upadnie złapać, kto potrafi utrzymać laskę jak najdłużej ńa dłoni lewej' (prawej) ?
8.
Improwizacja ruchowa z laską:Ruchy drucie, oszczepniku, zamiatacza wic, cyrkowcu, flecisty, florecisty itp.
9.
Ćwiczenie wyprostne:Siad skrzyżny, laska z tyłu za plecami-przesuwanie laski poziome i skośne:Wycieranie plecóu ręcznikiem.
10.
Ćwiczenie równowagi:Chód po lasce, ręce wzniesione w bok pomagają w utrzymaniu równowagi.
Il.
Bieg.
Dzieci dobierają się parami, stojąc jedno za drugim, i wspólnie trzymają laski za ich końce.
Na sygnał pojazdy wyruszają-dzieci biegają w różnych kierunkach lub po obwodzie koła.
Tempo i rodzaj biegu mogą być dowolnie lub kierowane przez prowadzącą.
Może lo być zwykły bieg, bieg pod górkę, z górki.
Po pewnym czasie należy zamienić miejsca-dziecko, które było z przodu idzie do tyłu i odwrotnie.
12.
Ćwiczenie zwinności:Nzermierkc.
Dzieci ustawione parami twarzą do siebie manipulują laskami imitując udlkę szermierczą (rys, str.
333) .
13.Ćwiczenie siłowe:Wykorzystanie ustawienia parami z poprzedniego ćwiczenia.
Jedno dziecko w siadzie klęcznym na krążku lub kocu, drugie za pomocą lasek ciągnie wspłćwiczącego (rys.
str.
333) .Ćwiczenie można wykonać jedynie na płaskim i śliskim podłożu.
	332.


	14.
Skoki:Dowolne przeskoki przez laskę przodem, bokiem tyłem.
Część 111:15.
Ćwiczenie wyproslne:Siad klęczny, laska trzymana końce oburącz, wzniesiona w górę.
Głęboki skłon tułowia przód do ubonu jcpońs*iego, a następnie wyprost.
16.
Ćwiczenie stóp:W siadzie laska ustawiona pionowo trzymana oburącz.
Wspinanie się po lasce palcami stóp w górę i schodzenie w dół.
17.
Ćwiczenie uspokajające:Dowolny marsz i przyjmowanie pozycji zapowiedzianych przez prowadzącą:leżenie tyłem i położenie laski przy głowie tak, aby wyprostowane ciało dziecka i laska tworzyły literę T, leżenie tyłem i położenie laski z prawej strony tak, żeby laska i ciało dziecka tworzyły cyfrę 1, układanie kwadratów z lasek:dzieci dobierają się czwórkami i układają ze swoich lasek kwadrat, a następnie każde dziecko siada skrzyżnie w pozycji skorygowanej przy swoim boku kwadratu.
18.
Taniec na lasce (ćwiczenie, stóp) :Dzieci obejmując palcami stóp laskę na środku, wykonuJ 4 słęly tułowia (naśladują taniec na lasce) .
ł%*_**ż w rytmie muzyki i odłożenie lasek według wywołanych kolorów na wyznaczone miejsce.
Zestaw 3 Mi e j s ce ćwiczeń:Ogród przedszkolny, trawnik lub sala ćwiCZCll.
Przy b o ry:Rollery.
Z a dani e:Wyrabianie siły oraz nauka przewrotu w przód.
Część 1:1.
Ćwiczenie orientacyjna-porządkowe:Bieg między leżącymi ratlerami, a na sygnał stanąć przy jednym z nich.
Chwyt przyboruza rączki i obracanie nim w marszu i w biegu jak się kręcą koła pojazdu-obszerny ruch ramion w górę, w przód i w dół.
2.
Ćwiczenia stóp:W siadzie skulnym podpartym chwyt palcami stóp za rączki i toczenie kółkiem po podłożu.
334.
	Część U:3.
Ćwiczenie mięśni grzbietu:W siadzie klęcznym wysuwanie rollera w przód aż do leżenia przodem i powrót do pozycji wyjśClOWBj 4.
Ćwiczenie zwinności:Obieganie rollera wprowadzonego w ruch wirowy na podłożu oraz przeskakiwanie przez przybór.
5.
Ćwiczenie mięśni brzucha:Siad skulny ze wsparciem na przedramionach, palce stóp obejnmują rączki rollera oraz stopy od strony przyśrodkowej przylegającej do kółka.
Podnoszenie stopami w górę rollera i opuszczanie.
Można również zataczać nogami koła wraz z rollerem.
6.
Ćwiczenie mięśni grzbietu:W leżeniu przodem:wysuwanie rollera w przód z jednoczesnym przenoszeniem nóg do rozkroku i powrót do pozycji wyjściowej (froterką) , .
	ć-Ysęjo.
	335.


	roller pod czołem, łokcie, na zewnątrz, dłonie trzymają rączki-skłon tułowia w tył z wytrzymaniem.
	336.
	%-Ił.
	7.
Czworakowa nie:Trzymając rączki rollera-chód na czworakach swobodnyi o prostych nogach w kolanach.
Po tym ćwiczeniu odłożyć rollery i podzielić grupę na dwa zastępy.
8.Przewrót w przód z podWyższenia (I zastęp) .
	9.
	Ćwiczenie zwinności:Toczenie się na materacu jak ncleśniG (li zastęp.
	Tyy.
	Uwag a:Należy dokonać po pewnym czasie zmiany ćwiczeń dla zastępów.
10.
Skoki:skok w dal obunóż z'miejsca na materac:zeskok w głąb z ławki na materac.
Część 111:Il.
Ćwiczenie uspokajające:Swobodny marsz, luźny, niedbały zmęczonego człouiekd i sprężysty sportowcu.
12.
Ćwiczenie wyprostne:Leżenie tyłem i przyjmowanie wyprostnej pozycji ciała w kształcie litery:1.
Y.
	22-e Wychowanie fizyczne.
	Z.
	ł (i 8 _ż.
	13.
	Rytmiczny marsz z piosenką.
	337.


	Zestaw 4 Mi e j sce ćwiczeń:Ogród przedszkolny, trawnik lub sala ćwiCZCll.
Przyb o ry:Piłki-dla każdego dziecka jedna.
Z a d a n i e:Wyrabianie skoczności, zwinności i zręczności.
Część 1:1.
Ćwiczenie orientacyjna-porządkowe:Dowolna zabawa z piłkami:rzuty w miejscu, w biegu, odbijanie piłki od podłoża, chwyty, kozłowanie piłki lewą i prawą ręką itp.
Część 11:2.
Ćwiczenie tułowia:Stojąc w rozkroku skłon tułowia w przód, rzut piłki oburącz między nogami w tył ponad siebie, szybki wyprost i chwyt piłki.
	3.
Ćwiczenie stóp:W siadzie skulnym podpartym:toczenie piłki palcami stóp po podłożu w przód, w tył i ruchem okrężnym lewą i prawą stopą oraz obunóż, obracanie piłki stopami wzniesionymi nad podłoże.
338.
	4.
Ćwiczenie zwinności:Stojąc odbić piłkę od podłoża, przebiec pod nią i chwycić zanim upadnie.
5.
Ćwiczenie mięśni brzucha:W siadzie podpartym piłka włożona między stopy:podrzut piłki stopami w górę i chwyt rękami, wznos nóg z piłką nad podłoże, silnym rzutem odbicie piłki od podłoża i chwyt rękami.
6.
Ćwiczenie mięśni grzbietu:W leżeniu przodem:obracanie piłki brodą oraz popychanie do przodu, rzut piłki w górę i chwyt oburącz.
7.
Ćwiczenie równowagi:W słaniu jednonóż rzut piłki pod kolanem nogi wzniesionej i chwyt oburącz.
8.
Ćwiczenie siły:W podporze przodem postępować do przodu na rękach i nogach i jednocześnie podbijać piłkę, aby toczyła się do przodu.
9.
Skoki:Piłka włożona między kolana-podskoki obunóż w miejscu i w różnych kierunkach.
Po opanowaniu chwytu piłki kolanami-dzieci wykonują skoki zajęcze, trzymając cały czas piłkę kolanami.
10.
Rzuty:W siadzie skrzyżnym rzuty i chwyty z klaskaniem, z uderzeniem dłońmi o podłogę, rzuty piłki w górę w siadzie, szybkie wstanie i chwyty w pozycji stojącej.
Il.
Ćwiczenie mięśni brzucha:W siadzie prostym toczenie.
	339.


	piłki po nogach w kierunku stop a następnie toczenie piłki w Q 6, ó-+P+Y+A ć-99-9699:P ććśYYYśkierunku bioder przez wzniesienie nóg do siadu równoważnego (zjeżdżalnia dla piłki) .
12.
Kozłowanie piłki w miejscu i w biegu prawą i lewą ręką, a następnie podskoki w rytmie odbijającej się piłki.
Część 111:13.
Ćwiczenie stóp:W siadzie toczenie piłki prawą stopą do lewej.
J 4 VwBzenie wyproslne.
Piłka na głowie trzymana oburącz, łokcie szeroko rozstawione.
Chód we wspięciu i odłożenie piłki na wyznaczone miejsce.


6.
ZABAWY I ĆWICZENIA W TERENIE

Program zaplanowanych czy dowolnych zabaw i ćwiczeń w terełołcieszeroko rozstawione na zewnątrz.
Chóą ęe ęęąąąj j,  (nie zależy od warunków, jakie stwarza len leren, jego ukształtoodłożeniepiłkinawyznaczonemiejsee, * (waniainaturalnegowyposażenia.
Obokszerokiegowykorzystywaniapodstawowych farni ruchu:biegu, skoku, rzutu, kształtowania równowagi, pokonywania naturalnych przeszkód-stosujemy specjalne formy zabaw i ćwiczeń, które w zasadniczych swych założeniach obejmują:zabawy i ćwiczenia kształtujące spostrzeganie (wzrok) , zabawy i ćwiczenia wyrabiające słuch, zabawy i ćwiczenia wyrabiające umiejętność pokonywania trudności w terenie, zabawy i ćwiczenia wyrabiające umiejętność krycia się i tropienia.


6.1.
Przykłady ćwiczeń i zabaw terenowych

Miejsce ćwicz śń:las, polana, park.
P rzyb o ry:Szyszki, żołędzie lub kasztany, liście zebrane w partii 1.
Kto szybciej stanie przy drżenie:Nauczycielka wybiera do zabawy miejsce, gdzie rośnie kilka drzew.
Dzieci swobodnie poruszają się między drzewami, a na sygnał stają przy nich.
Prowadząca zapowiada, że przy każdym drzewie może stanąć tylko dwoje lub troje dzieci.
2.
Nauczycielka rozdaje dzieciom liście z różnych drzew.
Poleca odszukać drzewo o takich liściach, jak liść trzymany w ręku.
3.
Kukułka i zięby.
Dzieci (zięby) stają każde'przy innym drzewie, a jedno lub dwoje (kukułki) na::odku placu.
Na dany 341.


	znak zięby zaczynają zmieniać drzewa, a kukułki starają się zająć ich miejsce.
	Zięby, które zostaną bez miejsca, są kukułkami.
4.
Przejście tunelem.
Nauczycielka wybiera miejsce między dwoma krzewami, pod których gałęziami dzieci starają się przeczołgać lub przejść na czworakach, nie dotykając gałęzi.
5.
Przejdź ostrożnie po ścieżce.
Dwie grupy dzieci mają przejść pojedynczo wąską (około 8-10 cm) ścieżką leśną tak, aby nie potrącić rosnących przy ścieżce krzaków i zwisających gałęzi drzew.
Nlauczycielka wraz z dwoma sędziami (po jednym dziecku z każdej grupy) oblicza błędy i ocenia wykonanie zadania.
6.
Przejście po leżącym pwa drzewa.
Dzieci ostrożnie webodząkolejno na pień leżącego drzewa i przechodzą po nim jak po kładce.
Na końcu zeskakują do przysiadu podpartego.
'7.
Rzuty na odległość i do celu.
Dzieci zbierają po kilka szyszek i rzucają przed siebie lewą i prawą ręką lub starają się trafić do określonego celu (pień drzewa, rów itp) .
Nauczycielka zwraca uwagę na prawidłowe ustawienie dzieci w czasie rzutu.
8.
Zeskoki u głąb.
Nauczycielka wyszukuje leżący pień, niski murek lub płytki, suchy rów.
Dzieci w zależności od jego długości stają po kilkoro lub w szeregu wzdłuż rowu, na pniu lub na ogrodzeniu.
Na dany sygnał dzieci wykonują zeskok w głąb.
9.
Skok przez róu.
Z rozbiegu kilku kroków dzieci odbijają się jedną nogą i skaczą w dal przez rów skokiem krocznym, ląddjąena drugą nogę.
Dzieci powinny wykonać skok w jedną i w drugą stronę kilkakrotnie.
10.
Wracamy do stada.
Nauczycielka dzieli grupę na dwa zastępy, ustawiając je w niewielkiej odległości:są to gęsi i bociany.
Przed zabawą dwa różne p (ub chowają się w jednakowej odległości od zastępów.
Na pojedynczy gwizdek nauczycielki odzywa się:Bocian kle...kle...kle, a na dwa gwizdki-słychać gęganie.
Zastępy ptasie kierują się słuchem, odnajdują swych zagubionych towarzyszy i wracają gęsiego z wabikiem na czele do wyznaczonej mety.
Wygrywa ten zastęp, który szybciej wykona zadanie.
11.
Co słyszysz?
Dzieci odpoczywają na polanie, nasłuchując głosów z otoczenia.
Jest zupełnie cicho.
Wywołane dziecko ma powiedzieć, co słyszy i wskazać, z którego kierunku dochodzi głos.
Pozostałe dzieci potwierdzają rozpoznanie lub je poprawiają.
Słuchają dalej i znowu wywołane dziecko wymienia, co słyszy.
342.


	7.
	ZAJĘCIA I ZABAWY NA ŚNIEGU I LODZIE.

	Prowadzenie zajęć i organizowanie zabaw na śniegu wymaga starannego pokierowania ich przebiegiem, przemyślenia wielu szczegółów, przygotowania terenu i sprzętu.
Zarówno przed wyjściem na powietrze, jak i w trakcie pobytu na dworze nieodzowne jest kontrolowanie ubioru dzieci.
Ubranie powinno być ciepłe i najlepiej, gdy jest nieprzewiewne.
Dobry jest kombinezon lub spodnie i kurtka z kapturem.
Dziecko musi być ubrane w nie przemakające obuwie, ciepłe wełniane skarpetki, czapkę zakrywającą uszy, powinno mieć rękawiczki.
Należy zwracać uwagę, by do wnętrza obuwia nie wsypywał się śnieg.
Równie ważne jest przygotowanie terenu zabawy.
Najczęściej chodzi o odgarnięcie śniegu na kawałku placyku, przetarcie dookoła niego ścieżek.
O doborze zabaw i form ruchu decyduje rodzaj pokrywy śnieżnej.
Gdy śnieg jest suchy i niezbyt głęboki, można organizować zabawy bieżne, skoczne, wożenie się wzajemne na sankach, zjazdy z górki.
Śnieg wilgotny nadaje się do lepienia śnieżek i urządzania zabaw rzutnych oraz do toczenia kul śnieżnych, lepienia bałwana, wznoszenia budowli, nasypów śnieżnych itd.
W puszystym śniegu można brodzić po śladach ćwicząc równowagę.


Zestawy ćwiczeń i zabaw na śniegu

Zestaw I Mi e j s c e ćwiczeń:Plac pokryty śniegiem.
Przy b o ry:Łopatki drewniane.
1.
Przygotow anie do wymarszu, sprawdzenie stanu ubrania i obuwia dzieci.
343.


	2.
Marsz na teren ćwiczeń najkrótszą i najprostszą drogą (dzieci idą rzędem po śniegu, jednym śladem za prowadzącą) .
3.
Torowanie ścieżek.
Dzieci podzielone na grupy (po 6-8 w każdej) .
Na polanie każda grupa wydeptuje równoległe ścieżki do ślizgania się.
4.
Z rozbiegu ślizganie się na butach po ścieżkach.
5.
Budowa kopców (wykorzystanie podziału grup z poprzedniego ćwiczenia) .
Każda grupa sypie za pomocą drewnianych łopatek jak najwyższy kopiec, po czym ozdabia go według własnych pomysłów swoim kolorem chorągiewek.
6.
Bieg z przeszkodami:Dzieci ustawiają się rzędem za nauczycielką, która prowadzi korowód między kopcami:chodem, biegiem, z omijaniem kopczyków i przeskakiwaniem przez nie.
	\ś--s's.sżś-.
	7.
	Marsz parami do przedszkola.
Zestaw 2 Mi e j s ce ćwi cż eń:Polana, park, ogród przedszkolny.
P r z yb o ry:Drobne przedmioty do ozdabiania bałwanków, chorągiewki, kolorowe skrawki bibułki, marchewka, kasztany itp.344.
	1.
Przygotowanie dzieci do wyjścia, sprawdzenie stanu ubrania i obuwia.
2.
Marsz na teren zajęć.
Dzieci idą parami i na pewnym odcinku drogi obserwują wraz z nauczycielką tropy na śniegu:Kto szedł po śniegu?
, 3.
Wystawa śniegowych bałwanków.
Dzieci pod kierunkiem nauczycielki lepią bałwanki (każde dziecko oddzielnie lub w małych, 3 ee 4-osobowych zespołach) , które ustawiają na wyznaczonym miejscu.
Starają się również przystroić je ozdobami, które przyniosły z przedszkola.
Po ulepieniu oglądają wystawę i oceniają, czyja praca jest najbardziej udana.
4.
Berek-stójbd.
Dzieci w rozyspee.
Jedno, wyznaczone na berbt, -lepi kulę śnieżną.
Dzieci uciekają od berku i na hasło:żtójć-zatrzymują się.
Wtedy berek celuje w najbliżej stojące dziecko.
Kogo kula dotknie, ten staje się berkiem.
Szybko lepi kulę i zabawa trwa dalej.
5.
Rzuć-złqpć Dzieci ustawiają się w uliczbę o szerokości 4-6 kroków, twarzami do siebie.
Jeden rząd lepi twarde kule.
Na sygnał dzieci rzucają kule do swego partniera, który stara się złapać ją oburącz i odrzucić z powrotem.


	7.1.
Saneczkarstwo

Jest to forma sportu wśród dzieci najbardziej rozpowszechniona ze względu na możliwość saneczkowania wszędzie, zarówno na wsi, jak i w mieście, na terenie nizinnym, pagórkowatym i górskim.
Techniki jazdy na sankach można już uczyć od czwartego roku życia.
Zajęcia można prowadzić na zwykłych, popularnych sankach.
Aby jazda na sankach było bezpieczna, nauczyciel powinien pamiętać o zasadach dotyczących:wyboru miejsca do jazdy, pozycji zjazdowej, wytracania szybkości i hamowania, zmiany kierunku jazdy.
1.
Trasa zjazdu musi być dobrze pokryta śniegiem, bez wystaJ 4 cychz ziemi wzgórków, kamieni, gałęzi i innych przeszkód, Wóre hamowałyby zjazd i czyniły go niebezpiecznym.
Trasy zeźli 345.


	zgów dla dzieci powinny być proste i krótkie o nachyleniu stoku około 25'.
2.
Pewność i szybkość jazdy zależą w dużej mierze od prawidłowej pozycji na sankach.
Rozróżnia się kilka pozycji zjazdowych na sankach:siad na środku sanek, chwyt ich oburącz z tyłu, siad na środku sanek z wychyleniemi w przód (pozycja stosowana jest przy starcie i przy hamowaniu) , siad na środku sanek z opadem w tył i chwytem sanek oburącz z tyłu.
3.
Wytracenie szybkości w zjeździe można uzyskać przez:hamowanie stopami aż do zatrzymania, uniesienie przodu sanek i hamowanie obcasami, dowolnym sposobem.
4.
Zmianę kierunku jazdy można uzyskać:nogami, przez płaskie dotknięcie całą stopą śniegu, blisko płozy, przy wykonywaniu skrętu pod mniejszym kątem i dalej od płozy przy wykonywaniu skręlu pod większym kątem, poprzez wychylenie tułowia w stronę wykonywanego skręlll.


7.1.1.
Higiena i bezpieczeństwo w czasie zajęć na sankach

Na sanki należy wychodzić z dziećmi w dni bezwietrzne, nawet przy temperaturze powietrza do-ITC.
Trzeba uważać, aby dzieci na dworze nie marzły, ani też nie pociły się na skutek przegrzania.
Należy prowadzić zajęcia żywo, ciekawie, przez cały czas angażować ruchem dzieci.
W czasie saneczkowania trzeba również kontrolować, czy dzieci nie przemioczyły ubrania i obuwia.
Czas trwania zajęć uzależniony jest od temperatury powietrza, nasycenia go wilgotnością i od siły wiatru.
Jeżeli dzieci są odpowiednio ubrane, a przy tym przez cały czas ruszają się-zajęcia mogą trwać nawet do 3 godzin.
W dni mroźne, zwłaszcza przy silniej szymt wietrze-saneczkowanie należałoby ograniczyć.
Miejsce zajęć należy wybierać w pobliżu przedszkola.
Trzeba unikać jednak takiego usytuowania terenu, w którym zjazdy miałyby się odbywać w pobliżu dróg lub ulic.
Teren taki jest niebezpieczny.
346.
	Również należy pamiętać o przestrzeganiu dyscypliny przez dzieci w czasie zjazdu.
Stąd należy:przy zjazdach na torze przestrzegać kolejności ślizgów, dopilnować, aby zjazdy odbywały się pojedynczo, w odstępie co kilkanaście sekund, nie pozwolić w żadnym przypadku na podchodzenie pod górę po trasie zjazdu.
W tym celu powinny być wyznaczone osobne ścieżki, w miarę wygodne dla dzieci.
Pamiętajmy, że największe walory zdrowotne ma podejście, a zjazd jest premią (nagrodą) za wysiłek.


7.1.2.
Przykłady ćwiczeń i zabaw

1.
W terenie płaskim wzajemnie wożenie się w grupach 2-3-osobowych.
3.
W terenie płaskim wyścigi zaprzęgów dwójkowych i trójkowych.
3.
Zjazdy na sankach z wymijaniem ułożonych przeszkód (szarfa, gałązki) lub stałych (krzaki, drzewa) ze zwolnieniem przed przeszkodą.
4.
Zjazd na wprost ze stoku o niezbyt dużym pochyleniu bez hamowania.
5.
Zjazdy pojedynczo i parami w prostym kierunku, z hamowaniem as pomocą naciskania stopami obu nóg.
	347.


	6.
Zjazd na wprost z kierowaniem za pomocą wychylenia tułoWl 8.
7.
Zjazdy z podnoszeniem przedmiotów (rękawiczka, czapka, kula śnieżna) .
8.
Zjazdy pod bramkami-jedną, dwiema i więcej, ustawionymi na jednej linii.
9.
Jak wyżej, ale bramiki ustawione nie na jednej linii (zjazd slalomem) .
10.
W zjeździe na sankach celowanie śnieżkami do bałwana, tarcz, drzew, chorągiewek itp.
Il.
Zjazd zakrętami za pomocą wychyleń tułowia.
	348.
	12.
	Zjazd przez dwie fałdy terenowe.


7.2.
Łyżwiarstwo

Łyżwiarstwo jest ulubionym zimowym sportem dzieci, jedną z najlepszych form czynnego odpoczynku.
Intensywny ruch na świeżym powietrzu jest środkiem pobudzającym wszystkie procesy życiowe, ponadto hartuje i, uodparnia organizm, łagodzi napię*ane*we.
Zajęcia z łyżwiarstwa wpływają dodatnio na doskonalenie koordynacji ruchowej, zmysłu równowagi, na wyrabianie wyczucia rytmu i estetyki ruchu.
Duża różnorodność i charakter, ruchów zapewniają udział w nich wszystkich podstawowych grup mięśniowych, wpływają równomiernie na poszczególne układy, głównie na krwionośny i oddechowy a także na układ XeTW OóNj.
I (a podkreślenie zasługują również wartości wychowawcze łyżwiarstwa.
Przyczynia się ono bowiem do wyrobienia takich cech charakteru, jak dokładność, odwaga, wytrwałość oraz precyzja i ekonomia ruchów.
Naukę jazdy na łyżwach powinny poprzedzić ćwiczenia przygotowawcze, wzmacniające stawy skokowe i kolanowe oraz mięśnie stóp.
Należy również stosować ćwiczenia na lodzie bez łyżew.
Celem ich jest przyzwyczajenie dzieci do swobodnego poruszania na lodzie, słania na jednej nodze oraz ślizgania się, np.w wykroku wysuwając nogi na przemian, w postawie wyprostnej i półkucznej, z, -astawienia bokiem do przyjętego kierunku jazdy, na nogach rozstawionych lub złączonych itp.


	7.2.
Technika jazdy na łyżwach

Nlaukę jazdy na łyżwach należy rozłożyć na kolejne etapy, zaczynając od chodzenia na lodzie w miejscu, potem drobnymi krokami, a następnie przejść do wydłużenia kroku i do poślizgu.
W okresie przedszkolnym należy dążyć, ażeby-dzieci 5-, ó-letnie opanowały technikę podstawowej jazdy na łyżwach, na którą składają się takie elementy, jak:jazda na łyżwach w przód, w tył, z uwzględnieniem hamowania, zatrzymania i zmiany kierunku.
349.


	A r?
	że z-A'-6-7.
	1.
Jazda w przód-polega na posuwaniu się w przód ślizgami na jednej i drugiej łyżwie na zmianę.
W czasie ślizgu w przód na lewej nodze należy odbić się od lodu całą długością wewnętrznej krawędzi prawej nogi i odwrotnie-nogi ugięte w kolanach.
	2.
Hamowanie pługiem i zatrzymywanie się polega na tym, że w poślizgu na obu łyżwach ustawionych równolegle obok siebie rozsuwa się łyżwy piętami na zewnątrz, a czubkami do środka, wywierając opór łyżew.
Zwiększając stopniowo nacisk na lód, wytraca się szybkość jazdy aż do zatrzymania.
	3.
Przekładanka w przód-wykonuje się ją w prawo lub w lewo.
Przy wykonywaniu przekładanki w lewo nogę prawą po odbiciu się łyżwą od lodu przenosi się w przód, następnie krzyżuje się ją z nogą lewą i stawia łyżwę na lodzie.
Przy przekładance w prawo-nogę lewą krzyżuje się przed prawą.
350.
	4.
Jazda do tyłu-pochylając się ku przodowi i nie odrywając łyżew od lodu, należy odepchnąć się wewnętrzną krawędzią'prawej łyżwy z równoczesnym skrętem tułowia w lewo.
Po krótkimi poślizgu na obu łyżwach z kolei odpychamy się wewnętrzną krawędzią lewej łyżwy, z jednoczesnym skrętem tułowia w prawą stronę.
Wykonując na zmianę ciągłe, rytmiczne ruchy w lewo i w prawo uzyskuje się poślizg do tyłu po linii wężykowej.


7.2.2.
Ćwiczenia, zabawy i gry

1.
Ślizgi.
Z rozpędu-ślizg na obu łyżwach w postawie stojącej.
To samo w głębokim przysiadzie lub na zmianę w słaniu i przysiadzie.
Można wprowadzić współzawodnictwo:Kto dalej?
Kto szybciej.
Kto popraunniej?
2.
Bocian.
Z rozpędu-ślizg na jednej nodze, druga ugięta w kolanie pod kątem prostym.
Ramiona wzniesione w bok.
To samo z ułożeniem na kolanie lub głowie szarfy czy kółka ringo.
3.
Pistolet.
W ślizgu w przysiadzie na obu nogach wysunięcie jednej nogi w przód:ramiona wzniesione do przodu równolegle 351.


	, do tafli lodowej.
To samo ćwiczenie można wykonać w dwójkach, w ustawieniu jeden za drugim, z trzymaniem się za biodra.
4.
Jaskółka.
W ślizgu-opad tułowia w przód, wznos ramion w bok z jednoczesnym uniesieniem swobodnie wyprostowanej nogi do tyłu i w górę.
5, żkcczgce uróbelki.
W ślizgu, -z odbicia obunóż wykonanie kilku niskich podskoków oraz przeskoków przez przeszkody 20-30 cm szerokości, zaznaczone na lodzie śniegiem.
6.
Cień.
Dzieci dobierają się dwójkami.
Jedno z dwójki, jeżdżąc na łyżwach, wykonuje różne czynności, jak np.ślizgi jednonóż, przekładankę, hamowanie:drugie natomiast, podążając za nim jak cień, naśladuje je.
Co pewien czas następuje zmiana ról.
7.
Beczka.
W ślizgu obunóż kolejne rozsuwanie i łączenie nóg.
8.
Berek.
Jedno dziecko z szarfą przewieszoną przez ramię goni pozostałe i stara się dotknąć jedno z uciekających.
Kiedy mu się to uda, następuje zmiana ról.
9.
Me skrzgżoumiu.
Jazda przodem z dwóch prostopadłych do siebie kierunków.
Na skrzgżotmiu-ruchem kieruje wyznaczone dziecko.
Podniesienie lizdb koloru zielonego oznacza uolngprzejazd, czerwonego-wstrzymanie mchu.
10.
Cyrk na lodzie.
Wykonanie w jeździe kilku ćwiczeń zręcznościowych, np.:przejazd pod linką trzymaną przez dwójkę dzieci, w czasie jazdy podniesienie przedmiotu, jazda na jednej nodze itp Il.
Slalom.
Jazda rzędem z omijaniem chorągiewek ustawionych w linii prostej co 3-4 m.
12.
Jazda w dwójkach:jazda w przód z trzymaniem się za ręce skrzyżnie podane, jazda w słaniu naprzeciw siebie z trzymaniem rąk na barkach:jeden ćwiczący jedzie do przodu, a drugie do tyłu.
13.
Wirujące koło.
Jazda rzędem po obwodzie koła w przód, przekładanka w lewą i w prawą stronę.
	352.


7.3.
Narciarstwo

Narciarstwo, obok walorów czysto zdrowotnych, dostarcza wielu emocji, przeżyć i przygód.
Jest bardzo ciekawą formą czynnego wypoczynku i odnowy sił.
Dlatego też już do najwcześniejszych.
lat należy zachęcać dzieci i przyzwyczajać do wyrobienia trwałego nawyku uprawiania narciarstwa, sportu pięknego, zdrowego, mającego wielkie walory praktyczne, utylitarne.
Narciarstwo stwarza okazję do bezpośredniego kontaktu z przyrodą i podziwiania jej uroków.
Wyrabia również cechy motoryczne, jak:siłę, szybkość, zręczność, wytrzymałość oraz cechy charakteru, jak odwagę, orientację, samodzielność, zaradność.
Jest możliwe do uprawiania w warunkach śnieżnej zimy przez wszystkich.
Dlatego też zachęcamy do propagowania i uczenia narciarstwa w przedszkolu, a zwłaszcza w rodzinie.


7.3.1.
Podstawowe elementy techniki nauczania jazdy na nartach

Nauczanie techniki jazdy na nartach należy rozpoczynać od sposobów poruszania się, zmiany kierunku, hamowania i zatrzymywania oraz opanowania umiejętności jazdy przy niezbyt dużej szybkości w terenie urozmaiconym, ale nie niebezpiecznym.
1.
Krok zwykły.
Polega on na kolejnym przesuwaniu nart po śniegu przy naprzemianstronnej pracy ramion z kijkami (np.prawa noga, lewe ramię) .
2.
Bezkrok.
Jest to ciągły poślizg na obu nartach wywołany przez rówmoczesne odepchnięcie obydwoma kijkami.
3.
Jednokrok.
Jest, to krok ślizgowy polegający na tym, że na każdy krok przypada jedno odepchnięcie obydwoma kijkami.
Krok rozpoczyna raz jedna, raz druga noga.
4.
Zwrot przestępowaniem.
Zwrot ten polega na kolejnym wielokrotnym odstawianiu dziobów nart, przy czym osią obrotu są piętki nart.
Można również wykonać zwrot, przestępowaniem odstawiając piętki nart:wówczas osią obrotu są dzioby.
5.
Zwrot przełożeniem dziobów nart.
Polega na przełożeniu ruchem wahadłowym kolejno jednej, potem drugiej narty o IBO'wokół osi narciarza.
	23-Wychowanie fizyczne.
	353.


	354.
	6.
K 3 rok zwykły w podejściu.
Polega on na wykonywaniu kroków krótkich z mocnym przybijaniem całymi ślizgami nart do śniegu i wspieraniu się na kijkach wbijanych bardziej ku tyłowi.
Krok zwykły stosuje się przy niewielkiej pochyłości stoku, przy podchodzeniu na wprost i w skos stoku.
	T.
	Schodkowanie.
Polega na równoległym ustawieniu nart w poprzek stoku przez kolejne odstawianie górnej narty i dostawianie dolnej, z jednoczesnym opieraniem się na kijkach.
żchodkoumie stosuje się w podejściach na stromych i zalodzonych wzniesieniach.
	8.
Podejście rozkrokiem.
Polega ono na szerokim rozstawieniu dziobów nart na zewnątrz z naprzemianstronnymwspieraniem się na kijkach wbijanych z tyłu na zewnątrz nart.
Podejście to stosuje się na stokach stromych, ale krótkich i wykonuje się je wzdłuż linii największego spadku.
355.


	9.
	Zjazd wzdłuż linii spadku stoku.
W czasie zjazdu nartyprowadzisię wąsko i równolegle, przy czym czub jednej z nart'jest nieco wysunięty do przodu (o 1/2 stopy) .
Narty należy jednakowo obciążyć, tułów nieco pochylić do przodu (w linii prostopadłej do płaszczyzny nart) , kolana lekko ugiąć, ramiona ugiąć w łokciach, a przedramiona i dłonie wysunięte do przodu i na zewnątrz opuścić poniżej bioder.
10.
Zjazd w skos stoku.
Pozycja zjazdowa polega na wąskim i równoległym ustawieniu nart z wysunięciem górnej narty o pół stopy w przód, odchyleniu tułowia od stoku, wypychaniu kolan do stoku i większym obciążeniu narty dolnej.
Kijki trzyma się podobnie jak przy zjeździe na wprost, przy czym kijek po stronie narty górnej jest wraz z tą połową ciała narciarza wysunięty ku przodowi.
	Il.
	Hamowanie ąhgiem.
Phg wykonuje się przez symetryczne i płaskie rozsunięcie piętek nart i zbliżenie dziobów przy równomiernym rozłożeniu ciała na obie narty.
12.
Zmiana kierunku jazdy przestępowaniem.
Polega na kolejnym przestawieniu nart na nowy ślad-do stoku.
Zmianę kie 356.
	runku-rozpoczyna narta, dostokowa górna, do której dostawia się nartę dolną.
13.
Łuk z pługa.
Łuki z pługa stosuje się przy zamierzonych zmianach kierunku zjazdu na stokach o różnym nachyleniu:należą one do najbardziej uniwersalnych ewolucji.
Wykonanie łuku z pługa polega na przeniesieniu ciężaru ciała na nartę kierunkową (zewnętrzną) z jednoczesnym ugięciem kolana nogi obciążonej do wewnątrz oraz odchyleniu tułowia na zewnątrz (od stoku) .


	8.
	ZABAWY I ĆWICZENIA W WODZIE.

	Każda forma kontaktu dzieci z wodą, zmusza nauczycielkę do ostrożności, racjonalniego korzystania z wody jako środka silnie działającego na organizrń, bardzo ochładzającego ciało.
Rawetnajprostsze zabiegi hartujące wymagają aprobaty lekarza, jego wglądu w te poczynania i wydania decyzji odnośnie każdego dziecka.
Niezbędne jest także uzgodnienie tych spraw z rodzicami lub opiekunami dziecka.
W czasie upałów można na terenie ogródka przedszkolnego uruchomić proste urządzenie w formie prysznica, posługując się w tym celu wężem gumowym i sitkiemi rozpylającym strumień wody.
Innym rozwiązaniem jest zastosowanie na terenie ogrodu balii z podgrzaną wodą, w której dzieci mogą brodzić, czerpać wodę w małe konewki i polewać się same, bawić się zabawkami pływającymi itp.
Kąpiele i zabawy oswajające z wodą umożliwia wybudowanie brodzika lub możność korzystania z pływalni (krytej lub otwartej) albo też z bezpiecznego miejsca o bardzo płytkiej wodzie, np.w rozlewisku rzecznym lub na skraju jeziora o dobrze wytyczonym i zabezpieczonym miejscu nadającym się do zabaw z dziećmi.
Miejsce do kąpieli musi być wyznaczone tyczkami i liną.
Woda w najgłębszym miejscu może sięgać dzieciom najwyżej do OBSB.
Nauczycielka nie może być z grupą sama, powinna mieć 1-2 dorosłe osoby do pomocy-Tzn.przy przebieraniu się dzieci, do pilnowania ich, obserwowania grupki kąpiących się.
Ćwiczenia w wodzie odbywają kolejno małe 5-8-osobowe grupki.
Prowadząca za każdym razemi przelicza wchodzące do 358.
	wody dzieci, sprawdza też liczbę dzieci p 3 rzy wychodzeniu z wody.
Pozostała część grupy-oczekująca lub odpoczywająca, powinna siedzieć twarzą do wody i obserwować ćwiczenia.
Przebywające w wodzie dzieci trzeba obserwować, zwłaszcza uchwycić objawy zziębnięcia.
Zajęcia w wodzie polegają na brodzeniu, chodzeniu, wbieganiu do wody, zanurzaniu się (przysiady, podskoki) , wskakiwaniu do wody na nogi, ochlapywaniu się, układaniu się na piersiach i plecach na płytkiej wodzie z podparciem na rękach:obejmują też poślizgi.
Szeroko stosuje się różne zabawy, w których występują powyższe elementy oswajające z wodą i jej właściwościami (nLin.
z wypornością) .
Pamiętajmy, że nauczycielka przedszkola nie ma uprawnień do prowadzenia nauki pływania i powinna ograniczać się do zabaw oswajających z wodą.
Zabawy w wodzie muszą być krótkotrwałe.
Zaczynamy od 4-5 minut i stopniowo przedłużamy czas pobytu w wodzie do 10-20 minut, oczywiście w zależności od temperatury wody i powietrza oraz od stopnia zahartowania dzieci.
Po wyjściu z wody należy dopilnować dokładnego wytarcia się, zdjęcia mokrych spodenek, wysuszenia włosów.
Dzieci powinny rozgrzać się, a następnie ubrać.


8.1.
Przykłady ćwiczeń i zabaw w wodzie

Przykłady ćwiczeń i zabaw oswajających z wodą:1.
Aro bardziej pryska?
Dzieci ustawiają się w kolejce.
Nauczycielka biegnie pierwsza brzegiem wody, a za nią dzieci, silnie rozpryskując wodę stopami.
2.
Fontanna.
Dzieci siadają w płytkiej wodzie tyłem do brzegu, podpierając się rękami z tyłu.
Energiczne chlapanie nogami o powierzchnię wody.
3.
Kto złapie rybkę?
Nauczycielka staje w wodzie w odległości kilku kroków od dzieci, a następnie ucieka ciągnąc za sobą uwiązaną na sznurku rybie.
Dzieci starają się dogonić i chwycić rybkę.
Które pierwsze ją dotknie, zastępuje nauczycielkę.
4.
Burze.
Dzieci w gromadce, na granicy kąpieliska (przy lince, żerdzi) .
Przed nimi w odległości 5-8 kroków nauczycielka, a za nią jedno dziecko w roli berka.
Na hasło:Burza?-nauczyciel 359.


	ka chlapie wodą na dzieci biegnące do brzegu, a berek łapie uciekających.
	Pierwszy złapany zostaje berkiem.
5.
Berek-krasnoludek.
Aby me zostać berkiem, należy zanurzyć się po brodę do wody w momencie, kiedy berek zbliża się.
6.
Bereł-nurek.
Uciekający chronią się przed schwytaniem nurkując.
7.
Bmigce się niedżuiddki Dwójka dzieci staje w wodzie naprzeciwko siebie, trzymając się za ręce.
Na zmianę wynurzają się i zanurzają do wody.
8.
Kipiące uoda.
Dzieci zanurzają usta do wody i wydychają powietrze z taką siłą, aby słychać było bulgotanie wody.
9.
Nurek.
Głęboki przysiad i zanurzenie głowy pod wodę.
10.
Połauiacze pereł.
Dzieci zatrzymują się i wydobywają z dna piasek, kamienie lub specjalnie wrzucone przedmioty.
Il.
Holouunie.
W leżeniu przodem trzymanie ćwiczącego pod pachy, a w leżeniu na plecach-za głowę i holowanie po wodzie.
	12.
	Liście.
Swobodne leżenie na wodzie z twarzą zanurzoną i rękonia swobodnie wzniesionymi w bok.
'13.
Poślizg-strzałka.
Z odbicia się palcami nóg od dna swobodnie, bez chlapania, ułożenie się na wodzie z rękami wyciągniętymi w przód.
	14.
Skoki:zeskoki do wody na ugięte nogi z wysokości około 50 cm, skok do wody z odbicia obunóż.


	9.
	KSZTAŁTOWANIE PRAWIDŁOWEJ POSTAWY CIAŁA.

	Prawidłowy rozwój dziecka zależy od wielu czynników, jak:ruch, powietrze, słońce, woda, sen, odżywianie, prawidłowy rozkład dnia oraz higiena osobista i otoczenia.
Czynnikami tymi powinny skutecznie posługiwać się zarówno przedszkola, jak i dom rodzinny.
Ważnym zagadnieniem do realizacji obu tych środowisk będzie stała troska o rozwój i kształtowanie prawidłowej postawy ciała.
Zdajemy sobie sprawę, że postawa ciała dziecka w dużym stopniu decyduje o jego zdrowiu.
Dla celów wychowania fizycznego na poziomie przedszkola ustalamy, że postawa ciała wyraża się w normalnym, swobodnym i najczęściej powtarzającym się sposobie, trzymania się"w typowych sytuacjach, a więc podczas słania, siedzenia i chodzenia.
Postawa jest poprawna, jeżeli nie powoduje przykrych napięć mięśni i stwarza dobre warunki do pracy poszczególnych narządów i całego organizmu (swobodne, głębokie oddychanie, szybkie krążenie krwi, przeciwdziałające łatwemu męczeniu się itp.
O prawidłowej postawie ciała decyduje-ułożenie ruchomych elementów ciała:głowy, kręgosłupa, klatki piersiowej, miednicy i kończyn względem siebie.
Prawidłowa postawa ciała nie powstaje sama, lecz kształtuje się w miarę rozwoju dziecka, przy korzystnym oddziaływaniu otaczającego środowska, a zależy od dobrej pracy mięśni szkieletowych i od stopnia ruchomości kręgosłupa.
Postawa ciała dzieci wykazuje w dużej mierze zależność od typu budowy.
Można z dużym przybliżeniem stwierdzić, że typy o silnej budowie, z przewagą tkanki mięśniowej, odznaczają się na ogół poprawną posła 362.
	wą, natomiast typy o przewadze słabych elementów konstrukcji (przewaga tkanki tłuszczowej, słaby układ mięśniowy) są bardziej skłonne do nabywania wad postawy ciała.
Postawa ciała ulega zmianom w poszczególnych okresach życia i trzeba wiedzieć, że inne czynniki mają wpływ na jej zmiany, np.w okresie intensywnego rozwoju decydującą rolę odgrywają zmiany proporcji ciała oraz stabilizacji-mięśniowa-więzadło wet postawy, natomiast u człowieka dorosłego największe znaczenie ma stan sprawności jego układu ruchu oraz charakter długotrwale przyjmowanych pozycji pracy.
Okres kształtowania się postaWy dziecka jest dość długi.
O względnie stałym ukształtowaniu postawy ciała można mówić wtedy, gdy dziecko ukończy 7 lat.


9.1.
Metody oceny postawy ciała
9.1.1.
Sylwetkowa metoda oceny postawy ciała

Do najbardziej popularnych metod oceny postawy ciała należy metoda sylwetkowa.
Stosując tę metodę, oceniamy ułożenie w pionie niektórych elementów ciała:ustawienie barków, kręgosłupa oraz stóp.
Układ tych elementów oceniamy przez porównanie badanego z wzorcami sylwetek opracowanymi przez Napoleona WolańskieĘOW czasie badania ustawiamy rozebrane dziecko bokiem na jasnym tle i porównujemy jego, sylwetkę z wzorcami _sylwetekN.
Wolańskiego.
Nlależy zwrócić uwagę, aby postawa badanego'była swobodna i nie wymuszona.
Oceniając stosunek krzywizny piersiowej (kifozy piersiowej) do krzywizny lędżwiow ej (lordozy lędźwiowej) , zaliczamy badanego do:zespołu typów kifotycznych, jeżeli kifoza jest większa od lordozy, zespołu typów równoważnych, jeśli kifoza jest równa lordozie, zespołu typów lordotycznych, jeżeli lordoza jest większa od kitary.
W dalszej części oceny postawy klasyfikujemy badane dziecko 363.


	@9 P 9 śł.
	R li.
	K III.
	L III.
	R III.
	@@9@.
	na podstawie porównania z sylwetką wzorcową do jednego z siedmiu typów postawy ciała, takich jak:Wp kifotyczny I i IT, typ równoważny 1, 11, 111, typ lordotyczny I i W.


9.1.2.
Uproszczone badania ortopedyczne

W wykrywaniu wad postawy ciał dużą rolę odgrywają uproszczone oględziny ortopedyczne.
Zasadą oglądania jest obserwacja dziecka od przodu, od tyłu i z boku.
Obserwacja podporządkowana jest tzw.
Testowi symetrii", tzn.patrząc na sylwetkę dziecka w ustawieniu przodem i tyłem porównuje się czy te same punkty 364.
	-ciała po obu stronach są położone symetrycznie.
Wszystkie linie poziome w warunkach prawidłowych są równoległe do podłoża i względem siebie oraz prostopadłe do pionu.
Badane dziecko powinunobyć rozebrane, z odsłoniętymi talerzami biodrowymi, stać w postawie naturalnej, jaka jest dla niego właściwa.
Oględziny z przodu W warunkach prawidłowych:1) pion-pokrywa się z guzowatością bródki, wcięciem jarzmowym mostka i wyrostkiem.
	365.


	miecżykowatym, kresą białą, z pępkiem, środkiem spojenia łonowego, przebiega w równej odległości między kłykciami przyśrodkowymii kostkami wewnętrznymi.
Odchylenia od pionu mierzy się w centymetrach.
Układ linii poziomych:Ę linia międzykostkowa, 3) linia rzepkowa, 4) linia między krętarzowa, 5) linia międzykolcowa, 6) linia szczytu talerzy biodrowych.
Z) linia barkowa.
Oględziny z tylu W warunkach prawidłowych:1) pion spuszczony z 7 kręgu szyjnego (Gę) lub guzowatości potylicznej zewnętrznej spada na.
	366.
	eżz Z.
	wszystkie wyrostki kolczyste kręgów, szparę międzypośladkową, przebiega w rwnej odległości między kłykciami przyśrodkowymii kostkami wewnętrznymi.
Wszelkie odchylenia mierzy się w centymetrach.
Układ linii poziomych:3) linia międzykostkowa, 3) linia pod kolanowa, 4) linia pośladkowa, 5) linia międzykrętarzowa, 6) linia szczytu talerzy biodrowych, 7) linia dolnych kątów łopatek, '8) linia barkowa.
Oględziny z boku 1) wyrostek sutkowy, 2) wyrostek barkowy, 3) , pępek, 4) szczyt talerzy biodrowych, 5) kolec biodrowy przedni górny, 6) krętarz wielki, 7) główka strzałki, 8) kostka zewnętrzna.
Po stwierdzeniu u dzieci asymetrii budowy, zwłaszcza trójkątów talii, należy skierować je na badania lekarskie w celu oceny wady i podjęcia ewentualnej korekcji postawy pod kierunkiem wykwalifikowanego nauczyciela.


9.2.
Wady w budowie i postawie ciała

W wieku przedszkolnym obserwuje się liczne wady rozwojowe w postawie ciała.
Szczególnie wyraźnie zaczynają się one nasilać u dzieci po 5 roku życia.
Jedne z nich wynikają z niewystarczającej jeszcze odporności organizmu, wątłości budowy czy niedożywienia, inne są skutkiem _przebyWch chorób (krzywicy, gruźlicy kości) , a jeszcze inne wywodzą się z błędów wychowawczych lub nieodpowiednich warunków życia.
Zniekształcenia w układzie ciała są czasem mało zaznaczone i błędy takie łatwo wyrównać i usunąć ogólnie wzmacniając organizm, stosując więcej ruchu i ćwiczeń gimnastycznych oraz konsekwentnie przyzwyczajając się do poprawnego trzymania się.
Wszelkie zaniedbania mogą doprowadzić do utrwalenia się złych nawyków i mogą spowodować zniekształcenia kości i stawów, które przerodzą się w trwałe wady budowy.
Zachodzi wówczas konieczność leczenia specjalistycznego, czasem nawet operacji chirurgicznych.
Do podstawowych błędów i wad postawy ciała należą:Plecy okrągłe-jest to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny piersiowej (hiperkiloza piersiowa) .
Charakterystyczne dla tej wady jest garbienie się, wysuwanie głowy, barków ku przodowi oraz ich zbliżanie, co powoduje odstawanie łopatek i ich oddalenie.
Klatka piersiowa jest spłaszczona, zapadnięta, mięśnie piersiowe przykurczone, natomiast rozciągnięte mięśnie grzbietu, szczególnie prostownik grzbietu w odcinku piersiowym.
Ograniczona ruchomość k'ątki piersiowej utrudnia swobodne oddychanie, szczyty płuc są źle przewietrzane.
Istnieje skłonność do schorzeń dróg oddechowych.
Praca serca jest ograniczona, wydolność organizmu mniejsza.
Plecy wklęsłe-jest to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny lędźwiowej (hiperlordoza lędźwiowa) .
Charakterystyczne dla danej wady jest zaznaczone wygięcie lordozy lędźwiowej nad uwypuklającymi się pośladkami, zaakcentowane przodopochyleniemiednicy, brzuch wypięły.
Nadmiernie są przykurczone mięśnie:biodrowa-lędźwiowy, prostownik grzbietu odcinka lędźwiowego i towarzyszące, a rozciągnięte i osłabione mięśnie brzucha (zwłaszcza prosty) i pośladkowe.
368.
	Plecy wklęsło-okrągłe N) -jest to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny piersiowej (hiperkifoza piersiowa) oraz krzywizny lędźwiowej (hiperlordoza lędźwiowa) .
W ujęciu ogólnym wada ta stanowi połączenie pleców wklęsłych i okrągłych.
Plecy płaskie (2) -jest to spłaszczenie fizjologicznych krzywizn kręgosłupa.
Zjawisko to jest niekorzystne, bowiem zmniejsza się funkcja amortyzacyjna kręgosłupa, poszczególne jego elementy podlegają wpływom przeciążeniowym i _w przypadku słabych mięśni istnieje tendencja do bocznych skrzywień kręgosłupa.
Również pojemność i ruchomość klatki piersiowej są zmniejszone.
Plecy płaskie występują najczęściej u dzieci o budowie ciała astenicznej, o słabej, wiotkiej muskulaturze.
W okresie przedszkolnym, kiedy fizjologiczne krzywizny kręgosłupa nie są jeszcze w pełni wykształcone, objaw pleców płaskich może-być zjawiskiem normalnym.
Boczne skrzywienie kręgosłupa skoliozy (3) -są to skrzywienia kręgosłupa charakteryzujące się odchyleniem osi anatomicznej (wyrostki kolezyste) od mechanicznej (pion) w trzech płasz.
	24-Wychowanie fizyczne.
	369.


	czyznach:czołowej, strzałkowej i poprzecznej.
Skrzywienia, kręgosłupa objawiają się łukowal:w stosunku do pionu linią kręgosłupa, gdy obserwujemy tę linię z tyłu.
Towarzyszącymi objawami tych zmian jest widoczna asymetria niektórych elementów budowy ciała, np.opuszczenie jednego z barków i obniżenie kąta dolnego łopatki, nierówność trójkątów talii, zmiany położenia miednicy i jeszcze inne, uchwytne dla lekarza ortopedy.
Skrzywienia kręgosłupa powstają lub ujawniają się w różnych okresach życia człowieka i mają różnorodne przyczyny.
Nla (ważniejszymi jedmak okresami, ze względu na nawarstwienie się proce'sów chorobowych i procesów wzrostu, są dzieciństwo i młodość, do zakończenia procesu kostnienia.
Dużą grupę stamowią skoliozy niewiadomego, pochodzenia Odiopatyczne) .
Ich przyczyna jest nieznana, a okres pojawienia się różny.
Mówiąc o wadach budowy i postawy ciała należy również powiedzieć o wadach statycznych kończyn dolnych.
Są to różnorodne wypaczenia statyki nóg i stóp.
Najczęściej spotykane to:Kolana koślawe (kolana w, X') , których przyczyniami powstania mogą być:krzywica, nadwaga, niedobór witaminy la, zmuszanie dziecka do wczesnego wstawania i chodzenia oraz częste przyjmowanie pozycji _siadu klęcznego.
Kolana szpotawe (kolana w.
O') , które u dzieci są najczęściej spowodowane krzywicą.
Przy kolanach szpotawych kończyny dolne przyjmują ułożenie w kształcie litery.
O".
Udo z podudziem tworzy łuk zwrócony wypukłością na zewnątrz.
Płaskostopie-występuje wówczas, kiedy wiązadła i mięśnie stopy są słabe.
Często pod wpływem szybkiego przyrostu ciała, przy osłabionych mięsniach, np.po chorobie, przy koślawym stawianiu stóp czy deformacjach kręgosłupa, stopa opiera się o podłoże łukiem przyśrodkowym, kostka wewnętrzna uwypukla się, palce zaś odchylają się na zewnątrz, ciężar ciała przytłacza śródstopie.
Stałe oddziaływanie tego rodzaju przez długotrwałe stanie czy chodzenie może doprowadzić do płaskostopia, które w ostatnim czasie występuje u dzieci dość często.
Aby w porę zapobiec pogłębianiu się tej wady, można dokonać wstępnej oceny wyskle-.
pienia stopy dziecka.
370.
	arą cjBr, QKy***.
	zł eZ?
	394.
	113.
	i_*i_i.
	9 ci O.
	Wysklepienie stopy badamy za pomiocą plantokonturogramu.
W tym celu robimy na papierze odbitki stóp.
Nawilżamy gąbkę względnie filc (ścierkę) atramentem lub rozwodnioną gencjaną, dziecko staje obiema stopami na ten filc względnie gąbkę, następnie stopy odciska na kartce papieru.
Podczas oceny odcisku stóp na papierze bierzemy pod uwagę wiek i ciężar ciała dziecka.
Dotyczy to przede wszystkim właśnie dzieci wieku przedszkolnego, ponieważ stopa w tym okresie zaczyna się kształtować dopiero około 3 roku życia.
U dzieci do 2 lat obecność poduszki tłuszczowej sprawia wrażenie, że stopa jest płaska.
Jest to płaskostopie pozorne i dopiero zniknięcie jej w wieku około 3 lat pozwala stwierdzić kształt stopy.
Tablica synoptyczna stóp może być pomocna przy ocenie stopnią wysklepienia.
Typy odbitek stóp według Buraka:odbitki prawidłowe 5, 6, odbitki wskazujące spłaszczenie stopy Z, 8, 9, 10, odbitki wskazujące nadmierne wysklepienie 1, 2, 3, 4.
Metoda plantokonturografii ze względu na dostępność, prostotę wykonania, małą czasochłonność i pracochłonność warta jest popularyzacji w praktyce.
Wymienione zniekształcenia wywierają hamujący wpływ na działalność ruchową dziecka.
Zmniejszenie swobody ruchów, ich płynności i elastyczności utrudnia biegi i skoki, zmniejsza zdolność rzucania, utrudnia utrzymanie równowagi itp.
Niepowodzenia te mogą odbić się na 371.


	psychice dziecka.
Na szczęście większość wad postawy ciała w'okresie przedszkolnym ma charakter nietrwały.
Poglądy specjalistów, co do możliwości wpływów korygujących, są optymistyczne.
Zdaniem ich nie ma w zasadzie takich błędów i wad rozwojowych, których nie można byłoby w tym okresie usunąć lub złagodzić.
W licznych przypadkach ogólne wzmocnienie i uodpornienie organizmu, odpowiednio dawkowany wysiłek, zabawy i gry ruchowe, systematyczne ćwiczenia wyrównawcze i korektywne, przebywanie na powietrzu, słońcu, racjonalne odżywianie i prawidłowy tryb życia-wszystko to samoczynnie eliminuje przejściowe niedoskonałości rozwojowe.
Natomiast utrwalenie się niekorzystnych wpływów, nie dość energiczne lub zbyt późno zastosowane leczenie, a także błędy wychowawcze powodują nasilenie niepożądanych zjawisk i prowadzą do pogłębienia się wyąpaczeń oraz powstawania stałych lub trudnych do usunięcia wad.
Przedszkole ma swoje określone obowiązki w zakresie dbałości o postawę ciała dzieci.
Służą temu przede wszystkim systematyczne kontrole lekarskie zdrowia, umożliwiające wykrywanie nieprawidłowości budowy ciała, co w połączeniu z odpowiednią organizacją życia, właściwym odżywianiem, dozowaniem wysiłku i odpoczynku, przestrzeganiem higieny pomieszczeń, urządzeń i otoczenia, zwracaniem uwagi na właściwy ubiór, hartowaniem i przebywaniem na powietrzu oraz na słońcu, stosowaniem ruchu i wielu innych zabiegów, jakich doznaje dziecko, stanowi zespół środków służących wzmocnieniu i kształtowaniu jego prawidłowej postawy ciała.
Wyróżniamy tu działanie profilaktyczne polegające na zapobieganiu powstawaniu błędów postawy przez:1.
Zapewnienie dzieciom mebli dostosowanych do ich wzrostu.
Wymiary ich muszą być w poszczególnych grupach wieku zróżnicowane tak, by wysokość krzesełka pozwalała na oparcie całych stóp na ziemi (nogi nie mogą zwisać) , a wysokość stołu na oparcie na jego powierzchni całych przedramion, bez unoszenia barków.
2.
Konsekwentne pilnowanie i upominanie dzieci, by trzymały się'prosto przy posiłkach, na zajęciach, podczas zabaw, a nawet w czasie odpoczynku poobiedniego (leżakowania) .
Zły wpływ na postawę ciała ma nie tylko garbienie się, lecz także nawykowe 372.
	przybieranie przekrzywionej pozycji, np.siadanie na jednym pośladku, siedzenie w, kucki", trzymanie jednej ręki opartej na stole, a drugiej opuszczonej, leżenie na jednym boku-zamiast na plecach (podczas leżakowania) .
3.
Unikanie zbyt długiego wysiadywania na krzesełkach (taka pozycja statyczna szybko męczy) , zbyt długiego słania, monoton-nych i długich spacerów, zbędnych zbiórek i ustawień.
4.
Niedopuszczenie do przyjmowania przez dzieci w czasie ich dowolnych zabaw na ziemi pozycji przyczniającej się do wykręcania stawów kolanowych, a polegającej na siadzie klęcznym z rozwartymi na zewnątrz podudziami i stopami.
5.
Wyuczanie dzieci odróżniania prostego trzymania się od trzymania złego.
Często zdarza się, że dziecko, usiłując trzymać się, ładnie", usztywnia się i zbytnio unosi barki, co jest oczywiście błędem-postawa poprawna powinna być swobodna.
6.
Umikanie daleko posuniętego przystosowania w posługiwaniu się stale tą samą kończyną w czasie takich czynności, jak:rzucanie, popychanie, noszenie, kopanie- (piłki) , odpychanie się (np.tą samą nogą na hulajnodze) .
7.
Stosowanie różnorodnych zabaw i ćwiczeń w ciągu codziennych zajęć.
Należy podkreślić ich wartość kształtującą i wzmacniającą układ mięśniowy.
Troska o kształtowanie prawidłowej postawy, a zatem i zdrowia dziecka, powinna przenieść się również na dom rodzinny.
Oba środowiska:przedszkolne i domowe powinny ze sobą ściśle współdziałać.
Tak więc, kontynuując poczynania przedszkolne, rodzice w domu powinni:zapewnić dziecku prawidłowy wypoczynek nocny:należy spać na równym, twardym posłaniu bez poduszki lub z poduszką małą płaską, czy też, jaśkiem"pod głową.
Do chwili zaśnięcia wskazane jest leżenie na plecach z ugiętymi nogami i rękami ułożonymi za głową:dopilnować, aby dziecko nie spało na jednym boku, bowiem może to stać się przyczną bocznego skrzywienia kręgosłuzwracaćuwagę na sposób siedzenia dziecka przy stole.
Ze względu na słabość mięśni i wiązadeł nie może ono przez dłuższy czas siedzieć w prawidłowej postawie bez ruchu, musi zmieniać pozycję, ale nie powinno przybierać wadliwej postawy-z prze 373.


	chyleniem w jedną stronę (zwłaszcza przy rysowaniu, budowaniu itp) .
Siedząc przy stole dziecko powinno mieć nogi skrzyżowane pod krzesłem, a stopy oparte zewnętrznymi krawędziami o podłogę.
Nogi nie mogą zwisać z krzesła:zapewnić dziecku prawidłowe ubranie i obuwie.
Ubranie dziecka ma być luźne, bez uciskających guni i tasiemek, które nie tylko krępują ruchy, ale również uciskają.
Także i obuwie nie może powodować deformacji stóp.
Dziecko latem powinno często chodzić boso:ograniczyć czynuności, zabawy i ćwiczenia, które wpływają na pogłębienie asymetrii, np.jednostronna jazda na hulajnodze, forsowanie praworęczności.
Przy jeździe na rowerze dziecko powinmodotykać pedałów palcami i mieć kierownicę ustawioną wysoko, aby nie nmusiało się schylać, gdyż taka pozycja powoduje.
zaokręglenie pleców:wyposażyć dziecko w różnorodne przybory i sprzęt (piłka skakanka, kółko ringo, obręcz, kometka, narty, łyżwy, sanki, rower itp) , które zachęcą dziecko do działania ruchowego.
A przecież wszyscy wiemy, jak wielkie znaczenie ma ruch dla prawidłowego harmonijnego rozwoju.


9.3.
Rola ćwiczeń kształtujących i korekcyjnych

Ćwiczenia gimnastyczne oddziałują na dziecko wszechstronnie, wzmacniając jego organizm.
Dzięki nim ruch może być dokładnie dozowany i ukierunkowany na wzmocnienie odpowiednich grup mięśni, stawów, zwiększenie ruchomości kręgosłupa.
Stanowią one także główny zabieg profilaktyczny, zabezpieczający przed powstawaniem zniekształceń postawy ciała w ustalających się krzywiznach kręgosłupa.
Szczególne znaczenie dla kształtowania prawidłowej postawy mają ćwicz e ni a mięśni grzbietu.
Siedząc, stojąc, chodząc, nosząc ciężkie ubranie obciążamy odpowiednie zespoły mięśniowe pracą statyczną (stałym napięciem) .
Cechująca dziecko wątłość zespołów mięśniowych jest przyczyną rozciągania się lub przykurczu mięśni.
Powoduje to powstawanie wad postawy ciała (plecy okrągłe) , a nawet bocznych skrzywień kręgosłupa (skoliozy) .
Ćwiczenia mięśni 374.
	grzbietu muszą się często powtarzać w zajęciach wychowania fi ZyCZDĘO.
Drugą grupę stanowią ćwiczenia mięśni brzucha i pośladków.
Proporcje budowy ciała-duży tułów i duża głowa w stosunku do kończyn, słabe mięśnie brzucha, duża elastyczność kręgosłupa w części lędźwiowej-powodują rozciąganie się mięśni brzucha i nadmierne wygięcie odcinka lędźwiowego kręgosłupa ku przodowi.
Wygięciu temu towarzyszy przodopochyleniemiednicy, 'powodujące osłabienie i rozciągnięcie mięśni pośladkowych:wymienione objawy mogą być przyczyną-powstania wady postawy (plecy wklęsłe) .
Staramy się temu zapobiec i wyrównać powstałe braki, stosując ćwiczenia wzmacniające mięśnie brzucha i pośladków.
Oddzielną grupę ćwiczeń stanowią ćwiczenia wzmacniające mięśnie stóp.
Dzieci z płaskostopiem skarżą się na szybkie męczenie się, bóle stóp i łydek.
Chód ich jest ciężki, nieelastyczny, obuwie wykrzywione.
Należy pomóc dzieciom, stosując ćwiczenia, a możliwości w tym zakresie są duże.
Dla ułatwienia pracy nauczycielkom podajemy kilka przykładów ćwiczeń:1.
Ćwiczenia mięśni grzbietu 1.
W leżeniu przodem:ściągnięcie łopatek, uniesienie głowy i tułowia w tył z równoczesnym skrętem głowy raz w jedną, raz w drugą stronę, skłon głowy i tułowia w tył, dłonie zwinięte w pięści dotykają oczu:Patrzymy przez lornetkę, skłon tułowia w tył-krążek na głowie, łokcie w bok, skłon tułowia w tył, woreczki w obu rękach, wytrzymanie ruchu w skurczu pionowym, skłon tułowia w tył z laską pod czołem trzymaną oburącz, toczenie piłki z ręki do ręki pod uniesioną górną częścią tułowia, podawamie piłki z ręki do ręki przed sobą i za sobą ruchem okrężnym w lewo i w prawo, toczenie piłki w parach po podłożu:czekając na piłkę ręce w "skrzydełka", w parach rzut piłki górnym zamachem zza pleców, łokcie w bok.


	2.
	Poślizgi-p (gumie.
W leżeniu przodem:na kocyku-poślizg po podłodze w przód i w tył, klatka piersiowa przywarta do podłoża, głowa uniesiona, broda przyciągnięta, .
	ą.
	to samo na ławeczce gimnastycznej, poślizgi na kocu przy pomocy współćwiczącego i obręczy lub 2 lasek gimnastycznych.
3.
W siadzie klęcznym:wysuwanie przyboru do przodu i przysuwanie do siebie (szarfa, laska, woreczki, rollem, powolny opad tułowia do przodu z woreczkiem (szarfą, kółkiem ringo) na głowie do zetknięcia kolan z brzuchem.
U Ćwiczenia mięśni brzucha 1.
Chód na czworakach zwykły i wielbłądzi o prostych nogach w kolanach.
2.
Leżenie tytemu Mucha chodzi po suficie:Rozprgskiuanieuodg nogami ni kąpieli:Rower-opis ćwiczeń już uprzednio podany, 376.
	3.
Jazda na kocu w siadzie-odpychanie się piętami z przodu i rękami z boku.
4.
Poślizg na kocu w leżeniu tyłem.
5.Jazda-na rowerze ze współćwiczącym w leżeniu tyłem.
	6.
W leżeniu tyłem przenoszenie nogami różnych przyborów za głowę.
7.
W siadzie podpartym rzuty piłki, woreczka itp.stopami w górę, chwyt oburącz.
	Dł.
Ćwiczenia mięśni pośladkowych 1.
Uczenie przodem, ręce wzdłuż tułowia lub dłonie złożone pod brodą, czoło dotyka podłoża, nogi wyprostowane i złączone:napinanie pośladków, naprzemienne, unoszenie prostych nóg w górę, przesunięcie lewej nogi w bok po podłożu i uniesienie jej w 377.


	górę, utrzymanie tej pozycji przez chwilę, a następnie powrót do pozycji wyjściowej.
	To samo powtórzyć nogą prawą.
Rgbg biję ogonem o piusek-uderzenie obiema prostymi nogami o podłoże.
2.
Leżenie tyłem, ręce wzdłuż tułowia, nogi wyprostowane i złączone-podnoszenie bioder w górę (2 cm) .
3.
Stanie przodem do drabinki lub stołu, dłonie oparte na powierzchni stołu na wysokości klatki piersiowej-naprzemiennewysuwanie wyprostowanej nogi w tył po podłoży oraz uniesienie stopy w górę.
W.
Ćwiczenia stóp 1.
Marsz we wspięciu na palcach.
3.
Marsz z podkurczonymi palcami stóp.
3.
W słaniu, siadzie skulnym podpartym lub w siadzie okracznym na ławeczce chwytanie palcami stopy woreczka, szarfy, chusteczki, wiklinowego kółka, skakanki, patyczka, kulki papieru itp.
4.
Marsz w różnych kierunkach z utrzymywaniem woreczka palcami nóg raz jednej, raz drugiej stopy i obiema jednocześnie.
5.
Chwytanie woreczka palcami stopy, podnoszenie go z ziemi i przekazywanie do rąk.
6.
Chwyt woreczka palcami stopy i rzut do określonego celu-np.poza wyznaczoną linię, do koła itp.
7.
W leżeniu tyłem chwyt woreczka palcami stopy i przełożenie nad kolanem drugiej nogi.
8.
W leżeniu tyłem, po uchwyceniu woreczka palcami stopy, przekazywanie go drugiej stopie (woreczek podaje nóżką-nóżce) .
9.
W leżeniu tyłem jazda na rowerze z przytrzymywaniem palcami stóp woreczków lub szarfy.
10.
W siadzie skulnym ze wsparciem rąk z tyłu przetaczanie piłeczki dolną 378.
	, powierzchnią stopy w przód i do siebie na zmianę prawą i lewą DOĘĄ.
Il.
W leżeniu tyłem obejmowanie, piłeczki podeszwami stóp i obracanie piłeczki stopami.
12.
W dwójkach w siadzie skulnym naprzeciw siebie, ręce wsparte z tyłu.
Toczenie piłki stopami do siebie oraz przekazywanie jej stopami współćwiczącemu.
13.
W parach siad skulny podparty przodem do siebie.
Szarfa ułożona w kółeczku, stopy na szarfie.
Chwytanie szarfy palcami stóp i na sygnał przeciąganie:Kto silniejszy?
14.
Pisanie i rysowanie ołówkiem na kartce papieru lewą i prawą stopą w siadzie na ławce, krześle, ołówek między palcami, stóp.


	15.
W siadzie skulnym podpartym chwyt lub obracanie palcami stóp szpulki od nici, kłębka bawełny itp.
Na zakończenie pragnę podkreślić, że na przedszkolu ciąży obowiązek zawiadomienia opieki domowej dziecka o zagrożeniu lub o konieczności porady u specjalisty w razie stwierdzenia, wady postawy.
W zasadzie coraz więcej przedszkoli w dużych miastach organizuje na swoim terenie gimnastykę wyrównawczą lub korekcyjną, korzystając z pomocy specjalistów z tego zakresu, których przygotowują uczelnie wychowania fizycznego lub władze oświatowe.
Zabiegi wyrównawcze i korekcyjne powinny być organizowane pod kontrolą lekarską i zgodnie z aktulnie obowiązującym w tej sprawie zarządzeniem MEN.


	10.
	BIBLIOGRAFIA.

	Gniewkowski W.
	Gimnastyko rytmiczna A.
	M.
Kniessóu, nie znana u naszym kraju metoda tuórcaa.
Wychowanie w Przedszkolu"1988 nr 1.
Gmewkowski W.
Gimnastyku twórcze dla dzieci i młodzieży nie zdaumsoudnej.
Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna"1974, nr 1.
Gmewkowski W.
O metodach ugchoucnia fizycznego nr przedszkolu.
, Wychowanie w Przedszkolu"1983, nr 1, 3-6.
Grześka A.
Zajęcia ruchowe u przedszkolu.
Wyd.
2.
Warszawa 1964.
PZWS.
Kołodziejczyk A.
Zabawy i gry ruchowe na śniegu i lodzie.
Warszawa 1953, "Sport i Turystyka".
Krzysztoszyk 2.
Zabawa, prąca i nauka w przedszkolu.
Warszawa 1960.
PZWSKutzner-Kozińska M.
, Wlażnik K.
Gimnastyka korekcyjne dla dzieci ó-Ul-letnich.
Warszawa 1988 WSiP.
Laeóke A.
, Wlażrlk K.
Kultura fizyczna w kl.
1-111.
PrzeuodnikMetodyczny.
Warszawa 1982, WSiP.
MoMere S.
Metodyka wychowania fizycznego no przedszkold.
Warszawa 1974, "Sport i Turystyka".
Niewiadomski M.
Metodą gimnastyczna bezpośredniej celowości ruchu.
Warszawa 1967, PZWS.
Program uogchouama u przedszkolu.
Warszawa 19 T.
Trześniowski R.
Zabcug i gry ruchowe.
Wyd.
2.
Warszawa 1966, .
Sport i Turystyka".
381.


	Wgchouanie fizyczne w klasach I-IV.
Materiały pomocnicze dla nauczycieli.
Praca zbiorowa pod red.
M.
Krawczyka.
Warszawa 1968.
PZWS.
Wtażmk K.
Wgchouame fizyczne u pnrzedszkolu.
Wyć.
4.
Warszawa 1980.
WSI.
Wolański N.
Metoda kontroli i normy rozwoju dzieci i młodzieży.
Warszawa 1975, PZWL, .
	Notatki.