EDYTA BRUDNIK Ja i mój uczeń PRACUJEMY PRZEWODNIK PO METODACH AKTYWIZUJĄCYCH Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie Wydawniczy SFS Kielce Redaktor naczelny: Andrzej Rogala Projekt okładki: Mariusz Brudnik Copyright © by Studio Fuli Scan sp z o.o. Zakład Wydawniczy SFS ISBN 83-88710-48-6 8 0 81) Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej publikacji nie może być kopiowana w żadnej formie ani żadnymi metodami mechanicznymi i elektronicznymi, łącznie z wykorzystaniem systemów przekazywania i odtwarzania informacji, bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich. Zastrzeżenie to nie dotyczy nauczycieli wykorzystujących publikację na lekcjach do pracy z uczniami. Wydawca: Studio Fuli Scan sp. z o.o. Zakład Wydawniczy SFS Prezes Zarządu: Bogdan Białek 25-512 Kielce, ul. Warszawska 6 tel. 0 (prefiks) 41 34-34-180, fax 34-34-181 e-mail: [email protected] Kielce 2002 Druk i oprawa: Wydawnictwo JEDNOŚĆ, Kielce tel. 0 (prefix) 41 368-11-10 SPIS TREŚCI Tabelaryczne zestawienie metod / 4 List do nauczycieli / 6 Metody rozwijające samodzielność ucznia w nauce / 8 Metody zachęcające ucznia do odpowiedzialności za organizację i przebieg lekcji / 56 Metody ułatwiające różnicowanie wymagań / 87 Metody pomagające w tworzeniu zintegrowanego zespołu klasowego /110 Metody wspierające ocenianie zespołowej i twórczej pracy uczniów /152 -3- TABELARYCZNE ZESTAWIENIE METOD 1 - Metody planowania, organizowania i oceniania własnej nauki - Jak się uczyć? 2 - Metody skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień. 3 - Metody efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji. 4 - Metody rozwiązywania problemów w twórczy sposób. 5 - Metody poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną. 6 - Metody stosowania zdobytej wiedzy w praktyce. 7 - Metody rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. 8 - Metody przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych. Metoda Kompetencja Strona 1 2 3 4 5 6 7 8 Metody rozwijające samodzielność ucznia w nauce Autoprezentacja-I, II, III 9 Cień -I, II, III 12 Decyzja-II, III 13 Dobra lekcja - dobry nauczyciel - dobrzy uczniowie - II, III 15 Dzienniczek uczenia się - I, II, III 19 Filiżanka herbaty- I, II, III 20 Gra w karty-II, III 21 Kostka pamięci - I, II, III 27 Moja koszulka- I, II, III 30 Mój kapelusz- II, III 32 Okulary-II, III 34 Ołówek-I, II, III 37 Pamiętnik lekcyjny- II, III 38 Portfolio - II, III 40 Prasówka-ll, III 44 Prezentacja-I, II, III 46 Profil dobrego ucznia - II, III 49 Proszę o głos - I, II, III 54 Metody zachęcające ucznia do odpowiedzialności za organizację i przebieg lekcji Dyskusja bez słów - I, II, III 57 Ja w szkole-I, II, III 62 Kalendarz radości -1 65 Kontrakt-I, II, III 66 Metoda kartkowa -1, II, III 68 Nasz znak-I, II, III 69 Pchełki-I, II, III 71 Planujemy zmianę - I, II, III 75 Rozmowy na boku - I, II, III 79 Sygnalizacja świetlna - I, II, III 80 Sygnały-I, II, III 82 Zasady pracy-I, II, III 85 -4- Metody ułatwiające różnicowanie wymagań Chmurki-1, II, III 88 Dystans-1, II, III 90 Linia czasu - II, III 91 List-I, 11,111 93 Plan tygodniowy - 1, II, III 96 Przekładaniec- 1, II, III 100 Stacje uczenia się - 1, II, III 101 Śnieżna kula - 1, II, III 104 Tytuły prasowe - II, III 105 Układanka-1, II, III 106 Warsztaty przyszłościowe - 1, II, III 107 Metody pomagające w tworzeniu zintegrowanego zespołu klasowego Aktorzy-1, II, III 111 Aranżacja wnętrza - 1, II, III 114 Doradztwo grupowe - II, III 118 Jacy jesteśmy?-II, III 120 Kwadrat-1,11, III 122 Lustro-II, III 125 Nasze miejsce na mapie - 1, II, III 129 Nasze zachowania - II, III 134 Ocena pracy grupowej - II, III 136 Pajęczyna- 1, II, III 138 Pocztówki-1, II, III 139 Postaci-1, II, III 141 Przekupki-1, II, III 144 Symbole-1, II, III 145 Tezy-1,11, III 147 Zwierzątka- II, III 149 Metody wspierające ocenianie zespołowej i twórczej pracy uczniów Budujemy wieżę - 1, II, III 153 Co było w szkole? - 1, II, III 155 Fotoreportaż- 1, II, III 156 Gazeta-1,11,111 158 Historyjka obrazkowa - 1, II, III 160 Laik-II, III 161 Niedokończone zdania... - 1, II, III 162 Ocena do kwadratu - 1, II, III 165 Piktogramy- 1, II, III 167 Plakat-1, II, III 169 Sesja plakatowa - 1, II, III 172 Sukcesy i porażki - II, III 174 Wykresy i diagramy- 1, II, III 176 Znaczki pocztowe - 1, II, III 177 I - szkoła podstawowa II - gimnazjum III - szkoła ponadgimnazjalna -5- Drodzy nauczyciele! Przewodnik po metodach aktywizujących. Część II jest efektem dwuletniej, intensywnej współpracy Wy- dawnictwa SFS z Wami. W czasie licznych warsztatów promujących nowe formy i metody pracy dydaktycznej słuchaliśmy uważ- nie, co mówicie o Waszych próbach wprowadzania zmian w prowadzeniu lekcji. Cieszyliśmy się razem z Wami, gdy prezentowaliście ciekawe scenariusze zajęć. Zapamiętaliśmy również Wasze uwagi krytycz- ne i zgłaszane trudności, które mogą się pojawić, gdy pracujecie w sposób nowatorski i twórczy. Druga część książki zawiera wiele odpowiedzi na Wasze pytania i wątpliwości. Nie wyczerpuje oczywiście pełnej listy problemów pracy dydaktycznej. Moim zamierzeniem jest zachęcenie Was do dalszej innowacyjnej pracy poprzez udzielanie wskazówek, zaproszenie do refleksji, czasem podpowiedzi. Z pierwszej części Przewodnika przejęłam sposób opisu metod i strukturę książki. Tu również znajdziecie wiele kart pracy. Skorzystałam także z definicji pojęcia metody aktywizujące, którego używaliśmy w pierw- szej części. Proszę o wybaczenie wszystkich specjalistów pedagogów, że nadużywam tego hasła również w odniesieniu do ćwiczeń, zadań, technik, narzędzi. Przyjęłam jednak, że Przewodnik będzie praktycznym poradnikiem dla nauczycieli, pewnego rodzaju książką z przepisami na udaną lekcję. Jedynym kryterium podziału metod jest w tej publikacji ich przydatność w realizacji konkretnych celów. Książka ta nie wyjaśnia, na czym polega skomplikowany proces dydaktyczny. Jest przeglądem pomy- słów, które pomogą rozwiązać takie problemy: • Jak rozwijać samodzielność ucznia w nauce? • Jak zachęcać ucznia do przejmowania odpowiedzialności za organizację i przebieg lekcji? • Jak pomóc w tworzeniu zintegrowanego zespołu klasowego? • Jak wspierać ocenianie zespołowej i twórczej pracy uczniów? • Jak różnicować wymagania? Mam nadzieję, że Przewodnik zachęci Was do dydaktycznej fantazji, do różnorodności, może do rozpo- częcia niektórych spraw na nowo. Może znajdziecie nowe, ciekawe pomysły na przeprowadzenie lekcji. Nie muszę Was przekonywać o sensie i korzyściach, jakie przynieść może zastosowanie metod aktywizu- jących. Wiecie również o tym, że nie jest to lekarstwo na trudności w pracy nauczyciela. Wprowadzenie nowych form i metod pracy wymaga czasu i zaangażowania, a na efekty trzeba czasami długo czekać. Ewaluacja skuteczności prowadzonych przez nas treningów metod aktywizujących wykazała, że nauczy- ciele: - rozwinęli swoje kompetencje w zakresie metodyki nauczania przedmiotu • odświeżyli dotychczasowe i poznali nowe umiejętności w zakresie metod i technik pracy na lekcji, • poprawili relacje z uczniami, • rozwinęli współpracę w zespole uczniowskim, - poczuli się odciążeni od konieczności ciągłego „dawania i służenia innym" • poprzez przekazanie uczniom większej odpowiedzialności, • poprzez działanie uczniów jako pomocników i doradców dla innych, • poprzez bardziej produktywną pracę na spotkaniach rady pedagogicznej, - doprowadzili do zmian w całej szkole • w programach nauczania, • w aranżacji wnętrz klasowych, -6- • w ocenianiu pracy ucznia, • w organizacji wewnątrzszkolnego doskonalenia nauczycieli, • w planowaniu własnego rozwoju zawodowego, • w komunikacji w radzie pedagogicznej, - wzmocnili pozycję szkoty w środowisku poprzez pokazanie, że • szkoła szuka innowacyjnych pomysłów na wspieranie rozwoju ucznia, • nauczycielom zależy na podnoszeniu jakości swojej pracy, • w tej szkole może być ciekawie. Na koniec przyznają, że najważniejsze było dla nich uświadomienie sobie, że mają prawo czegoś nie potrafić. Życzę Warn wielu udanych lekcji z samodzielnymi uczniami. Autorka - Edyta Brudnik -7 - Metody rozwijające samodzielność ucznia w nauce Samodzielności ucznia w procesie uczenia się nie można zarzą- dzić. Są to umiejętności, które Twoi uczniowie zdobędą tylko wte- dy, jeżeli będziesz świadomie stosować metody pracy i będziesz ich zachęcać do refleksji na temat zrealizowanych działań. Uczniowie powinni umieć analizować lekcję także pod kątem doboru metod stosowanych przez Ciebie. Praca metodami aktywizującymi oznacza konieczność dostosowywa- nia lekcji do potrzeb i możliwości uczniów oraz ciągłego sprawdzania, na ile dana metoda służy realizacji celów dydaktycznych i wychowaw- czych. Dla ucznia metody aktywizujące oznaczają samodzielne kierowanie własnym procesem uczenia się i włą- czenie się we wspólne tworzenie lekcji. Może się to udać tylko wtedy, gdy będziesz z nimi rozmawiać na temat przebiegu zajęć (tzw. meta-lekcja). Co mogą w tym zakresie zrobić Twoi uczniowie? • W rundce wypowiedzieć się na zakończenie jakiegoś etapu pracy o tym, co było dobre, co mniej. • W rundce opowiedzieć o tym, jak każdy pracował, pokazać wyniki własnej pracy. • Przed rozpoczęciem nowego zadania porozmawiać o poprzednich doświadczeniach z pracy metodami aktywizującymi, zaprezentować swoje potrzeby i życzenia. • Obserwować się wzajemnie w pracy zespołowej, a potem opowiedzieć o tym, co zauważyli. Tu pomocna może być karta obserwacji lub Twoje wskazówki. • Po wykonaniu pracy wypełnić ankietę zawierającą refleksję na temat sposobu pracy. Wyniki ankiety możecie wywiesić w klasie, aby każdy wiedział, jaka jest wspólna ocena pracy zespołowej. • Napisać list do innych uczniów lub do nauczyciela po wykonaniu zadania, zawierający własną opinię na temat współpracy i życzenia na przyszłość. A co Ty możesz zrobić? • Obserwować uczniów w dłuższym przedziale czasu (mogą być przydatne karty obserwacji). • Regularnie pisać informację zwrotną dla każdego ucznia na temat jego funkcjonowania w pracy metodami aktywizującymi. • Obserwować reakcje uczniów na wprowadzone nowe materiały lub na konkretne metody. • Przeprowadzić test sprawdzający stopień opanowania wiedzy lub umiejętności, które były wprowadzane za pomocą konkretnej metody. • Wywiesić na tablicy w klasie swoją własną opinię na temat zachowania uczniów w czasie pracy metodami aktywizującymi. • Nagrywać uczniów na wideo i wspólnie analizować z nimi materiał pod kątem ich zachowań. • Hospitować zajęcia innych nauczycieli, zapraszać kolegów na własne zajęcia i dyskutować na temat metod aktywizujących, nazywać sukcesy i trudności, uczęszczać na zajęcia w do- skonaleniu zawodowym na ten temat. AUTOPREZENTACJA Metoda sfuży planowaniu, organizowaniu i ocenianiu wfasnej nauki - Jak się uczyć?, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji wfasnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień. Cel(e), zastosowanie: • Przygotowanie do zaprezentowania się przed innymi w krótkim czasie. • Przygotowanie logicznej, zwartej wypowiedzi na wtasny temat. • Przełamywanie nieśmiałości i lęku przed wystąpieniem przed grupą. Przebieg: 1. Zapowiedz uczniom, że na następnej lekcji będziecie ćwiczyć umiejętność prezentowania się przed grupą innych ludzi. Uzasadnij, dlaczego jest to tak ważna umiejętność - że wyćwiczenie jej ułatwia życie przede wszystkim osobom nieśmiałym, stresującym się przed publicznym wystąpieniem. 2. Każda osoba przygotowuje się do krótkiej, trzyminutowej prezentacji, która powinna zawierać najważ- niejsze informacje o danej osobie, jej zainteresowaniach, mocnych stronach. Forma jest dowolna. Ważne, aby była ciekawa, zachęcała do słuchania. 3. Uczniowie otrzymują powieloną kartę pracy nr 1, która będzie wzorcem do wydania opinii o wystą- pieniu każdej osoby. Każdy uczeń otrzymuje tylko jedną kopię, natomiast informację zwrotną zapisuje na oddzielnych karteczkach. Pytania i wskazówki zawarte w karcie pracy są tylko sugestią. Uczniowie mogą zapisywać również własne spostrzeżenia. Zwróć jednakże uwagę na to, aby zawsze zawierały one aspekt potwierdzający mocne i słabe strony oraz wskazówki na przyszłość. Informacje zawarte na kartkach powinny zachęcać do zmiany zachowań. Karta pracy nr 1 nie ma zastosowania w kla- sach młodszych. Ramy organizacyjne: Na przeprowadzenie autoprezentacji potrzebujesz 2 godzin lekcyjnych, aby wystarczyło czasu na wystą- pienie każdego ucznia i na zapisanie informacji zwrotnej. Mocne i słabe strony: Każdy uczeń musi przygotować autoprezenta- cję. Metoda nie wymaga dodatkowych przygoto- wań. Uczniowie są bardzo zaangażowani w przebieg lekcji. Forma i treść prezentacji zależy od inwencji ucznia. Jest to szansa dla uczniów, którzy nie mają siły przebicia w grupie, a mają wiele do powiedze- nia na swój temat. • Nie można zrealizować zadania w ciągu jednej lekcji. • Dość dużo czasu zajmuje zapisywanie informa- cji zwrotnej. Autorefleksja: Jakie inne formy i metody pracy pomagają uczniom w przezwyciężaniu tremy przed wystąpieniem pu- blicznym? -9- AUTOPREZENTACJA - W czasie Twojej prezentacji zaobserwowałam, że. - Twój język, ton głosu, tempo mówienia były - Mówiłaś o sobie, o Twoich relacjach z innymi, o sprawach w sposób... - Twoje wypowiedzi były jasne, czytelne, zagmatwane, nieuporządkowane - Zabrakło mi czegoś, chciałam dopytać - Mówiłaś obrazowo, wspierałaś swoje wypowiedzi gestem, mimiką - Odczuwałam dystans, tworzyłaś atmosferę otwartości (tak, nie) Twoja mimika, gesty, postawa ciała, kontakt wzrokowy, mowa ciała były - Między tym jak mówiłaś, a tym co mówiłaś, była zgodność, dysharmonia - Twoja wypowiedź wywołała we mnie następujące reakcje Dlatego proszę Cię, abyś jak najczęściej -10- - Dlatego proszę Cię, abyś unikała - Dlatego zachęcam Cię, abyś odważyła się cień Metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywania problemów w twórczy sposób, rozwijania osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: • Moda na portrety cieni pochodzi z połowy XVIII wieku, kiedy to jeszcze nie znano fotografii. • Metoda ta jest szczególnie przydatna, gdy uczniowie dopiero się poznają lub gdy trzeba stworzyć do- brze współpracujące zespoły projektowe. • Uczniowie poznają się przy pracy. Aby wykonać portrety, muszą sobie pomóc wzajemnie. Przebieg: 1. Podziel uczniów na grupy. Każdy zespół ma do dyspozycji jedną lampę. 2. Za pomocą światła lampy na kartkę papieru jest rzucany cień głowy każdego ucznia. Uczniowie odry- sowują wycięte kontury. 3. Każdy uczeń „dekoruje" swoją głowę, aby powstał portret najbardziej oddający jego osobowość. Nie podpisuje jej jednak. 4. Teraz zbierasz prace i rozdajesz wymieszane. Uczniowie muszą zgadnąć, czyj to portret. Uzasadniają swój wybór. 5. Tak powstaje galeria cieni, którą wywieszacie w klasie. Ramy organizacyjne: Potrzebne materiały: duże kartki papieru do odrysowania cienia, kolorowe kartki, bibuła, ołówki, kredki, nożyczki, klej, lampa. Mocne i stabe strony: Metoda łatwa do zastosowania, nie wymaga żadnych uzdolnień plastycznych, a efekt pracy może być zachwycający. Dużo czasu trzeba przeznaczyć na wykonanie galerii. Autorefleksja: W czasie tej pracy mogą powstać różne „kłopoty" techniczne. Jest to pokusa, abyś wszedł w rolę pomoc- nika. Czy uda Ci się stanąć z boku i pozwolić uczniom samodzielnie wykonać zadanie, również pokonać trudności? -12- DECYZJA O €» Metoda stuży planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, podejmowaniu indywidualnych decyzji. Cel(e), zastosowanie: Metoda pozwala na określenie alternatyw rozwiązań jakiegoś problemu. Pokazuje, że w podejmowaniu decyzji ważny jest nie tylko rozum, ale także sumienie i emocje. Uczeń ma szansę określenia własnego systemu wartości, który jest bazą do zajęcia stanowiska w sytu- acjach konfliktowych. Metoda ta ma swoje źródto w terapii logo, która przypisuje szczególne znaczenie osobistemu systemowi wartości i decyzjom człowieka: „Zachowanie człowieka nie jest dyktowane warunkami, w jakich ten funk- cjonuje, lecz decyzjami, które podejmuje w swoim imieniu." Przebieg: 1. Przedstaw uczniom, na czym polega metoda. Wykorzystaj kartę pracy nr 1. Możesz ten materiał skopiować uczniom. Powiedz, że zajmiecie się tą procedurą właściwie dla zabawy, dla poćwiczenia umiejętności podejmowania decyzji. Problemem, nad którym będziecie się zastanawiać, może być sytuacja konfliktowa w klasie, ale też osobisty problem każdego ucznia. 2. Po uzgodnieniu, jaki problem będzie rozważany, rozdaj uczniom po trzy kartki, każda w innym kolo- rze. Uczniowie wypisują propozycje rozwiązań (każde rozwiązanie na innej kartce). W ten sposób wykonują pierwszy krok. 3. Teraz uczniowie realizują kolejne kroki. Twoją rolą jest indywidualne wsparcie, gdyby ktoś miał pro- blem ze zrozumieniem polecenia. 4. Podsumujcie realizację ćwiczenia. Odnieś się do doświadczeń uczniów. Poproś, aby wypowiedzieli się, jak do tej pory podejmowali decyzje w ważnych dla siebie sprawach. Ramy organizacyjne: Metoda nie wymaga żadnych przygotowań poza powieleniem karty pracy i przygotowaniem kartek do zapisywania pomysłów. Na wykonanie zadania potrzeba 20-25 minut. Mocne i słabe strony: • Uczeń praktycznie ćwiczy umiejętność podej- mowania decyzji. • Nauczyciel nie musi ingerować w przebieg zadania. • Praca dotyczy spraw bliskich uczniowi. Procedura jest dość skomplikowana. Ważne: We wstępie na temat przebiegu metody lub na podsumowanie przedstaw uczniom powody, dla których uważasz, że warto z nimi ćwiczyć takie umiejętności. Podejmowanie decyzji w sprawie, która nie dotyczy ucznia, może być dla niego nużące i bezsensowne. Autorefleksja: Przed zastosowaniem tej metody na lekcji, wykorzystaj ją we własnej sprawie. Czy jesteś zadowolony z przyjętego rozwiązania? - 13- DECYZJA 5 KROKÓW PODEJMOWANIA DECYZJI 1 krok: Wymyśl trzy propozycje rozwiązania problemu. Nieważne, czy są dobre. 2 krok: Do każdego pomysłu rozważ i zapisz pozytywy i negatywy: 3 krok: 4 krok: 5 krok: Do każdego zapisanego pozytywu lub negatywu przypisz jedną z literek: • Rozsądek (myślenie) ( R ) - Czy to jest mądre? Czy głupie? • Uczucia ( U ) - Czy to jest przyjemne? Czy nieprzyjemne? • Sumienie (wartość) (S) - Czy to jest wartościowe? Czy nie? Podlicz: ile i jakie literki otrzymała każda kartka. Wybierz te pozytywy, które są najbardziej zgodne z Twoim systemem wartości (a więc mają najwięcej literek S). Zastanów się teraz, jak wygląda sprawa z negatywem wybranego pomysłu. Jaką cenę będziesz musiał zapłacić, jeżeli zdecydujesz się na to rozwiązanie? Jeżeli jesteś gotów zapłacić tę cenę, czyli jeżeli wewnętrznie akceptujesz zarówno pozytywy, jak i negatywy, wówczas świadomie podjąłeś decyzję. Może się zdarzyć, że dwa rozwiązania będą miały taką samą ocenę. Niestety, musisz zdecydować się na jedno, analizując raz jeszcze negatywne strony jednego i drugiego. Możesz też spróbować wziąć trochę z jednego, a trochę z drugiego rozwiązania. - 14- DOBRA LEKCJA - DOBRY NAUCZYCIEL - DOBRZY UCZNIOWIE Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki - Jak się uczyć?, skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji. Cel(e), zastosowanie: • Metoda może być stosowana na początku roku szkolnego lub na rozpoczęcie pracy z nowym zespołem klasowym. • Służy określeniu zasad i form współpracy na lekcji i zdefiniowaniu oczekiwań ze strony uczniów i nauczyciela. • Pomaga w uświadomieniu, na czym polega odpowiedzialność ucznia za własną naukę. Przebieg: 1. Na pierwszym spotkaniu z klasą zaprezentuj zasady pracy, które są zapisane w karcie pracy nr 1. 2. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z zasadami, następnie zgłaszają swoje uwagi, propozycje zmiany czy uzupełnienia listy. 3. Na podsumowanie tej fazy pracy powiedz, że uzgodnienie zasad jest Twoją potrzebą jako nauczycie- la. W ten sposób dajesz uczniom prawo do wyrażania opinii o lekcji, ale też oczekujesz, że uczniowie sami będą dbać o potrzeby własne. 4. Możesz także wykorzystać wizytówki - karta pracy nr 3. Dajesz każdemu uczniowi skserowaną ko- pię. Na wyznaczonym polu uczniowie zapisują swoje imię i składają papier tak, aby powstała wizytów- ka. Ustawiając ją na ławce imieniem w stronę do klasy, uczeń ma przed sobą zasady. Poproś uczniów, żeby przynosili ze sobą wizytówki, aż utrwalą im się imiona. 5. Po wprowadzeniu zasad uczniowie otrzymują kartę pracy nr 2. Składa się ona z niedokończonych zdań, które uczniowie uzupełniają zgodnie z własną opinią. Zdania dotyczą pracy zespołowej, ale mogą też być wykorzystane w odniesieniu do całej klasy. 6. Po wypełnieniu rubryk w zespołach 5-6 osobowych uczniowie wymieniają swoje poglądy i przygoto- wują informację dla całej klasy i dla nauczyciela. 7. Spisz wszystkie uwagi i życzenia uczniów. Na następnej lekcji przedstaw im decyzje, jakie podjąłeś w odniesieniu do programu i sposobu prowadzenia lekcji. Ramy organizacyjne: Do lekcji potrzebujesz kserokopie kart pracy, klej i nożyczki do sklejenia wizytówek. Czas na przeprowa- dzenie zadania: 15-20 minut. Mocne i słabe strony: Uczniowie mogą przedstawić własne oczeki- wania. Łagodna forma wejścia do nowego zespołu klasowego. Uczniowie mogą przekonać się, że warto mó- wić o swoich potrzebach, gdyż zostaną one uwzględnione w planowaniu zajęć. Autorefleksja: Podaj trzy plusy i trzy minusy tej metody. Jakie inne sposoby na przedstawienie się uczniów poleciłbyś swoim kolegom i koleżankom? - 15- DOBRA LEKCJA Mt - DOBRY NAUCZYCIEL - DOBRZY UCZNIOWIE I. Abyś mógł się uczyć tego, co dla Ciebie jest najlepsze, najbardziej efektywne i konieczne, musisz określić swoje potrzeby i cele uczenia się. II. Odpowiedzialność za to, czego się uczysz, leży w dużej mierze po Twojej stronie. Musisz być aktywny, aby lekcje przynajmniej po części odpowiadały Twoim potrzebom. Masz prawo do mówienia o tym, że tempo pracy jest za duże, że czegoś nie rozumiesz, że coś jest według Ciebie zbędne lub że masz inne zdanie na dany temat. IV. Nie wycofuj się, jeżeli zauważysz, że nikt nie wspiera Cię w Twoich problemach w procesie uczenia się. Po- rozmawiaj o tym z innymi uczniami i z nauczycielem. Często wystarczy, że powiesz: „Inaczej to sobie wyobrażałem" lub poprosisz: „Czy ktoś mógłby mi udzielić dodatko- wych informacji?" V. Ułatwisz sobie naukę, jeżeli nie będziesz ukrywał swoich emocji, znudzenia czy złości. O tym również porozma- wiaj z innymi uczniami. Może oni tak samo odbierają lekcje? Zmienić ten stan można tylko wtedy, jeżeli się powie, o co chodzi. VI. Proces uczenia odbywa się zawsze na dwóch płaszczyznach: na płaszczyźnie rzeczowej (gdy przekazywane są treści) i na płaszczyźnie emocji, które zawsze towarzyszą nauce. Na przykład może Cię irytować sposób prowadzenia zajęć lub może Cię ucieszyć fakt, że nauczyciel prosi Cię o wypowiedzenie własnego zdania. Jeżeli jednak jesteś zde- nerwowany, wtedy nie śledzisz treści, nie potrafisz się skoncentrować. Dlatego tak ważne jest wypowiadanie się na temat atmosfery zajęć. VII. Na pewno często oceniasz nauczyciela za sposób prowadzenia lekcji, ale może nie zastanawiasz się nad tym, jak ważny wpływ na pracę nauczyciela ma sposób zachowania uczniów. Pamiętaj, że nauczyciel uczy się także od Ciebie. -16- DOBRA LEKCJA IM - DOBRY NAUCZYCIEL - DOBRZY UCZNIOWIE Zdecydowałem się na pracę w tej grupie, ponieważ... Zadanie mnie interesuje, gdyż... Chciałbym dowiedzieć się o innych osobach w grupie. Chciałbym się nauczyć... Oczekuję od nauczyciela... Oczekuję od innych uczniów... Do pracy zespołowej mogę zaoferować od siebie... „Ta praca była stratą czasu" powiedziałbym, gdyby.. DOBRA LEKCJA - DOBRY NAUCZYCIEL - DOBRZY UCZNIOWIE o CO CD O I. Abyś mógł się uczyć tego, co dla Ciebie jest najlepsze, najbardziej efektywne i konieczne, musisz określić swoje potrzeby i cele uczenia się. II. Odpowiedzialność za to, czego się uczysz, leży w dużej mierze po Twojej stronie. Musisz być aktywny, aby lekcje przynajmniej po części odpowiadały Twoim potrzebom. III. Masz prawo do mówienia o tym, że tempo pracy jest za duże, że czegoś nie rozumiesz, że coś jest według Ciebie zbędne lub że masz inne zdanie na dany temat. IV. Nie wycofuj się, jeżeli zauważysz, że nikt nie wspiera Cię w Twoich problemach w procesie uczenia się. Porozmawiaj o tym z innymi uczniami i z nauczycielem. Często wystarczy, że po- wiesz: „Inaczej to sobie wyobrażałem" lub poprosisz: „Czy ktoś mógłby mi udzielić dodatko- wych informacji?" V. Ułatwisz sobie naukę, jeżeli nie będziesz ukrywał swoich emocji, znudzenia czy złości. O tym również porozmawiaj z innymi uczniami. Może oni tak samo odbierają lekcje? Zmienić ten stan można tylko wtedy, jeżeli się powie, o co chodzi. VI. Proces uczenia odbywa się zawsze na dwóch płaszczyznach: rzeczowej (gdy przekazywane są treści) i emocji, które zawsze towarzyszą nauce. Na przykład może Cię irytować sposób prowadzenia zajęć lub może Cię ucieszyć fakt, że nauczyciel prosi Cię o wypowiedzenie własne- go zdania. Jeżeli jednak jesteś zdenerwowany, wtedy nie śledzisz treści, nie potrafisz się skon- centrować. Dlatego tak ważne jest wypowiadanie się na temat atmosfery zajęć. VII. Na pewno często oceniasz nauczyciela za sposób prowadzenia lekcji, ale może nie zastana- wiasz się nad tym, jak ważny wpływ na pracę nauczyciela ma sposób zachowania uczniów. Pamiętaj, że nauczyciel uczy się także od Ciebie. podkleić -18- DZIENNICZEK UCZENIA SIĘ O O© Metoda planowania, organizowania i oceniania wtasnej nauki - Jak się uczyć? Cel(e), zastosowanie: Jeżeli chcesz przygotować uczniów do analizy własnego procesu uczenia się, diagnozowania swoich mocnych i słabych stron, działania konsekwentnego, odpowiedzialności za wyznaczone cele, jeżeli chcesz rozwinąć umiejętność udzielania informacji zwrotnej - wprowadzenie dzienniczków uczenia się może być bardzo pomocne. Przebieg: 1. Na początku roku szkolnego każdy uczeń zakłada swój osobisty dzienniczek, w którym znajdą się: • sformułowane przez ucznia cele uczenia się, • opis kolejnych kroków zmierzających do realizacji celów, • sukcesy, porażki, z którymi miał do czynienia. 2. W czasie tworzenia dzienniczka nikt poza uczniem nie ma do niego wglądu, ale jego zawartość jest przedmiotem rozmowy indywidualnej z Tobą na zakończenie ustalonego okresu. Omawiasz z uczniem stopień realizacji celów i jego ocenę efektów pracy. 3. W ten sposób uczniowi jest łatwiej dokonać samooceny własnego procesu uczenia się. 4. Dzienniczki uczenia się mogą być również wykorzystane jako informacja zwrotna na temat lekcji. Umawiasz się z uczniami, że od czasu do czasu będziesz zbierać dzienniczki, aby przeanalizować notatki i komentarze do dzienniczków. Uczniowie zapisują w nich swoje opinie na temat ćwiczeń, klasówek, egzaminów, typu („To było dla mnie za trudne", „To sprawiało mi przyjemność", „To ćwicze- nie było źle wytłumaczone"). Ramy organizacyjne: Uczniowie powinni być przez Ciebie wprowadzeni do tematu „Jak dokumentować proces uczenia się". Powinieneś poświęcić temu całą lekcję, omawiając sposób formułowania celów, zapis kroków, formy in- formacji zwrotnej. Mocne i słabe strony: • Informacje zwrotne są rejestrowane na bieżą- co, gdy tylko uczniowie mają na to ochotę. Wy- powiedzi są autentyczne, powiązane z proce- sem uczenia się. Metoda może być zastosowana, jeżeli ucznio- wie mają do Ciebie duże zaufanie. Nie jest łatwo ocenić uzyskane informacje, gdyż podobne aspekty mogą być opisane w różny sposób. Należy pamiętać o niuansach wypowiedzi. Ważne: Twoja ocena dzienniczka nie powinna dotyczyć błędów, które znajdziesz, ale rzetelności w opisie. Rozmo- wa końcowa powinna być szansą dla ucznia na przyjrzenie się temu, co mu przychodzi łatwo w nauce, a co sprawia trudności. Musisz zadbać o odpowiednią atmosferę, która zachęci ucznia do otwartości, a nie sprawi wrażenia, że to jest egzamin. Autorefleksja: Po pierwszych doświadczeniach z prowadzeniem dzienniczków spisz swoje uwagi dotyczące realizacji tego przedsięwzięcia. Co możesz zrobić, aby uczniów lepiej przygotować do tego projektu? Jakich infor- macji potrzebują na wstępie, aby radzić sobie z taką formą samooceny? -19- FILIŻANKA HERBATY Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki - Jak się uczyć?, stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień. Cel(e), zastosowanie: • Uczniowie uświadamiają sobie swoją wiedzę i doświadczenie w danym zakresie. Uczniowie uczą się nazywać uczucia. • Uczniowie uczą się aktywnego słuchania. Przebieg: 1. Uczniowie siedzą na krzesłach w kręgu. Na środku na podłodze ustawiasz jakiś przedmiot, który ma związek z tematem lekcji. Powinien prowokować do myślenia, zachęcać do podzielenia się swoimi doświadczeniami, powinien być zaskakujący. Jeżeli uda Ci się wybrać przedmiot, który wywoła wiele emocji, zapewniona jest wtedy żywiołowa wymiana myśli. 2. Uczniowie wypowiadają się na jego temat bez dłuższego zastanawiania się. 3. Refleksja na temat wypowiedzi powinna mieć miejsce po zabraniu głosu przez wszystkich. Musi być to jednak faza jasno oddzielona od poprzedniej - spontanicznej. Ramy organizacyjne: Przygotuj przedmiot pasujący do tematu. Sala powinna umożliwić ustawienie krzeseł w kręgu. Mocne i słabe strony: Uczniowie są spontaniczni. Każdy może wypowiedzieć swoje myśli i uczu- cia. Nauczyciel dowiaduje się wiele o swoich wycho- wankach. Uczniowie, którzy wolą wypowiadać się konkret- nie, mogą mieć problem z opisaniem swoich skojarzeń. Raczej będą opisywać przedmiot. Nauczyciel musi wtedy temu przeciwdziałać. Nauczycielowi trudno jest zezwolić na reakcje spontaniczne i wycofać jakiekolwiek interwen- cje w przebieg procesu. W przypadku dużych grup należy dokonać po- działu na mniejsze zespoły, w przeciwnym razie utraci się poczucie „intymności". Autorefleksja: Wyobraź sobie, że przed Tobą stoi filiżanka herbaty. Jaki związek może ona mieć z Twoją pracą pedago- giczną? -20- GRA W KARTY Metoda stuży przyswajaniu metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji. Cel(e), zastosowanie: • Prowadzenie dyskusji na różne tematy. • Formułowanie argumentów za i przeciw. • Kształtowanie odpowiedzialności za własne wypowiedzi i za efekty pracy zespołowej. Przebieg: 1. Uczniowie pracują w zespołach 6-8 osobowych. Jedna osoba zostaje obserwatorem. Każda grupa losuje jeden temat do dyskusji. Możesz skorzystać z propozycji zawartych w karcie pracy nr 1. Tema- tem może być także ostatnio omówione zagadnienie na lekcji. 2. Każdy zespół otrzymuje talię kart - wyciętych z karty pracy nr 2. 3. Po rozdaniu kart dyskusję rozpoczyna osoba, która wylosowała kartę z poleceniem Rozpocznij dys- kusję. Kończy ta, która w swoim zestawie otrzymanych kart znajdzie tę z napisem Zakończ i podsu- muj dyskusję. Rozmowa toczy się w ten sposób, że każdy może zabrać głos pod warunkiem, że wykorzysta jedną z kart i zareaguje adekwatnie do polecenia zapisanego na niej. Obserwator decydu- je o tym, czy kartę można zaliczyć, czyli odłożyć na bok. Wygrywa ten, kto jako pierwszy pozbędzie się wszystkich kart. Nie liczy się w tej konkurencji karty pierwszej i ostatniej. Wariant: Zespoły mogą konkurować ze sobą. Wygrywa grupa, która jako pierwsza doszła do wspólnych ustaleń, wykorzystując wszystkie karty, i przedstawi najbardziej konstruktywne wnioski. Efekty dyskusji są ocenia- ne przez nauczyciela i obserwatorów. Ramy organizacyjne: Do przeprowadzenia dyskusji potrzebne Ci będą wcześniej przygotowane talie kart. Abyś mógł je wyko- rzystywać wielokrotnie, radzę Ci podkleić kopię karty pracy nr 2 tekturką i zalaminować. Możesz tę po- moc dydaktyczną przygotować wspólnie z innymi nauczycielami. Zastanów się także nad możliwością wykonania tej pomocy przez uczniów. Mocne i słabe strony: Uczniowie w formie zabawy uczą się szybkiego reagowania w czasie rozmów, precyzyjnego wy- powiadania swoich myśli. Metoda twórcza, zachęcająca do myślenia. Uczniowie sami się organizują, nie potrzebują żadnego wsparcia ze strony nauczyciela. Jeżeli temat jest zbyt trudny dla uczniów bądź też brakuje im wiedzy z tego zakresu, dyskusja może być bardzo ogólnikowa lub wręcz niemoż- liwa. Nauczyciel powinien więc wcześniej przy- gotować uczniów do dyskusji albo polecić przy- gotowanie się w ramach pracy domowej lub wcześniejszej pracy grupowej. Nie poleca się tej metody w przypadku uczniów, którzy nie mają doświadczeń w prowadzeniu dyskusji. Opór przed zaprezentowaniem własne- go zdania może również bardzo utrudnić spraw- ne przeprowadzenie metody. Grupy mogą rozwiązać problem w różnym cza- sie. Nauczyciel musi więc przygotować dodat- kowe ćwiczenie dla grup, które wykonały zada- nie wcześniej. -21 - Ważne: Jeżeli Twoi uczniowie niechętnie dyskutują, warto z nimi pracować innymi metodami typu Rybki w akwa- rium, Argumenty „za i przeciw", Myślące kapelusze (zajrzyj do Przewodnika, cz. 1). Metody te pozwalają na przygotowanie uczniów do dyskusji w pracy zespołowej. Osoba zabierająca głos jest wspierana przez grupę, argumenty, które prezentuje w trakcie rozmowy nie są jej indywidualną opinią. Autorefleksja: Do oceny przebiegu dyskusji możesz wykorzystać następującą miniankietę: Oceń w skali od 1 do 10: • Na ile jesteś zadowolony z przebiegu dyskusji? 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ? ? O ? ? O ? ? ? ? • Jak oceniasz swó udział w efektach pracy zespołu? Na ile miałeś wpływ na wnioski sformułowa- ne przez grupę? 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ? ? D ? ? ? ? D ? ? • Jak się czujesz w grupie? (1 - bardzo źle, 10 - bardzo dobrze) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? Poproś uczniów, aby porozmawiali o wynikach w zespołach, następnie daj im informację zwrotną o tym, jak Ty widziałeś pracę w zespołach. -22- GRA W KARTY Atmosfera w szkole jest tak samo ważna, jak efekty w nauce. W szkole nie powinno się stawiać stopni. Po co wkuwać regufy gramatyczne na lekcji języka obcego, najważniejsze żeby czfowiek się dogadat. Jeżeli w klasie jest więcej niż 30% jedynek z klasówki, nauczyciel powinien mieć niższą pensję za brak efektów pracy. -23- GRA W KARTY Oceń atmosferę panującą w czasie dyskusji. Podaj w wątpliwość sens dyskusji. Możesz zachować się w dowolny sposób. Popierasz przedmówcę. Podaj argumenty. Sprzeciwiasz się przedmówcy. Podaj argumenty. Zajmij dowolne stanowisko wobec wypowiedzi przedmówcy. Włącz się do dyskusji, opierając się wyłącznie na liczbach i faktach. Włącz się do dyskusji używając emocji. Poprzyj dyskusję jakimś przykładem z własnego doświadczenia. -24- X Ostro skrytykuj ostatnią wypowiedź. Utrudnij dyskusję w dowolny sposób. Zajmij sceptyczne stanowisko wobec tematu dyskusji. Przedstaw swoją wizję problemu za 10 lat. Powtórz argumenty poprzednika. Przedstaw omawiany problem z perspektywy ucznia. Rozpocznij dyskusję. Zakończ i podsumuj dyskusję. Pochwal przedmówcę za jego argumentację. -25- Przedstaw omawiany problem z perspektywy nauczyciela. Zrezygnuj z wypowiedzi. Zachęć kolejną osobę do dyskusji, zadając jej jakieś pytanie. -26- KOSTKA PAMIĘCI Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki - Jak się uczyć?, stosowania zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: • Metoda uczy uczniów samodzielnego przygotowywania materiałów ułatwiających uczenie się. • Uczniowie łatwiej zapamiętują słówka, wzory, daty. • Uczniowie sami mogą kontrolować swoje postępy. Przebieg: 1. Podajesz instrukcję korzystania z kostki. W zależności od tego, co się znajdzie na polach kostki, zadaniem może być: odpowiedź na pytanie, które uczeń wyrzucił, przetłumaczenie podanych słówek na język obcy, deklinacja rzeczownika, którego symbol znajduje się na danym polu itd. Jedną kostką można sprawdzać wiele umiejętności. 2. Możesz też skorzystać z dwóch kostek. Hasła, które się znajdą na nich, muszą zostać powiązane ze sobą. Np. na jednej „pociąg", na drugiej „jechać". Zadaniem ucznia jest podanie poprawnego zdania w różnych czasach. 3. Na kostce mogą się pojawić daty historyczne, uczniowie zapamiętują je w ten sposób. Wariant: Przygotowujesz jedną dużą kostkę dla danej klasy. W każdym polu zapisany jest jeden trudny wyraz. Reprezentanci każdej grupy po odczytaniu wyrzuconego wyrazu biegną do grupy i podają poprawną pisownię. Po utworzeniu trzech zdań z tym wyrazem, „łącznik" grupy wraca szybko do kostki, rzuca nią, zapamiętuje pisownię wyrazu (może to będzie ten sam wyraz) i znowu wraca do grupy. Wygrywa ten zespół, który w określonym czasie zapisał najwięcej zdań. Ramy organizacyjne: Skopiuj kartę pracy nr 1 na cienkim kartonie. W razie potrzeby możesz powiększyć szablon. Mocne i stabe strony: Kostkę łatwo wykonać. Uczniowie sami przygotowują materiał dydak- tyczny. Ma uniwersalne zastosowanie: do ćwiczeń ję- zykowych, tłumaczeń, zapamiętywania słówek. Metoda nie ograniczająca kreatywności uczniów. Autorefleksja: Zbierz pomysły wykorzystania kostki na Twoich lekcjach. -27- KOSTKA PAMIĘCI / \ / \ \ / \ / -28- KOSTKA PAMIĘCI \| \ \ V -29- MOJA KOSZULKA O O© Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki - Jak się uczyć?, skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: • Ćwiczenie ma na celu określenie nastawienia uczniów do danego tematu, problemu. • Pokazuje, że ludzie w tej samej sprawie mają różne poglądy. • Zachęca do wypowiadania się na temat własnej opinii i szukania argumentów broniących osobistego zdania. Przebieg: 1. Dla każdego ucznia przygotuj kontury koszulki (karta pracy nr 1). Zadaniem uczniów jest zaprojekto- wanie znaków, symboli, napisów na koszulkę, które będą wyrażały stosunek jej właściciela do dane- go tematu. 2. Wyjaśnij najpierw, na czym polega ćwiczenie, rozdaj karty pracy i poproś uczniów o zaprojektowanie koszulek. 3. Gdy wszyscy będą gotowi, wywieszacie prace w klasie. Uczniowie oglądają je, a następnie każda osoba komentuje, co chciała wyrazić za pomocą takiej prezentacji graficznej. Warianty: 1. Dzielisz „koszulkę" na trzy części. W górnej uczniowie zapisują, z czego są najbardziej dumni w swoim społeczeństwie. W środkowej, co chcieliby zmienić w swoim społeczeństwie. W dolnej części - jakich zmian w polityce światowej życzyliby sobie w ciągu najbliższych 5 lat. 2. Uczniowie łączą się w grupy pięcioosobowe i na podstawie swoich własnych projektów malują wspól- ną koszulkę, która następnie jest prezentowana w plenum. 3. Uczniowie malują „grupową" koszulkę na bawełnianym podkoszulku. Potrzebne są mazaki lub farby do malowania na tkaninie. 4. Uczniowie tworzą kolaż na konturach koszulki, wykorzystując wycinki z gazet. Ramy organizacyjne: Dla każdego ucznia kopia karty pracy nr 1. Mocne i stabe strony: Metoda twórcza, pozwala na wyrażenie wła- snych poglądów. Niektórzy uczniowie mogą mieć opór przed pre- zentowaniem się w formie graficznej. Jeżeli na- uczyciel będzie zwracał uwagę na wartość pla- styczną pracy, najbardziej eksponować się będą uczniowie uzdolnieni w tym kierunku. Ważne: Ćwiczenie to może sprowokować do wyrażenia bardzo osobistych opinii i może w związku z tym się zdarzyć, że niektórzy uczniowie nie zechcą wyjaśniać znaczenia swoich rysunków. Powinieneś to zaak- ceptować. Autorefleksja: Jaki wariant tej metody wykorzystałeś na swojej lekcji? W czasie pracy uczniów Ty także możesz projektować swoją koszulkę na ten sam temat. Uczniowie na pewno to docenią, nawet jeżeli nie uważasz się za uzdolnionego plastycznie. -30- MOJA KOSZULKA -31 - MÓJ KAPELUSZ •.-••. : , ._•-,-....• f .--?? ??'.'/?-*" • -?--•:-.•/,•;,; lv::. ,:>:,"??? '-.'???? Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, przyswajaniu sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych. Cel(e), zastosowanie: Uczniowie potrzebują wsparcia w określeniu roli, którą na co dzień pełnią w grupie rówieśników, w rodzi- nie i w szkole. Potrzebują też pomocy w formułowaniu oczekiwań wobec siebie i innych. Nie jest to proste. Metoda Mój kapelusz stwarza warunki do powiedzenia sobie, kim chcę być dla innych, jakie to ma znacze- nie dla efektów mojej nauki? Co chciałbym zmienić w relacjach z innymi osobami? Uświadomienie sobie zależności od innych i obowiązków wobec rodzeństwa, przyjaciół, nauczycieli pozwala na zaplanowanie zmiany i rozwój samodzielności w nauce. Przebieg: 1. Rozdaj uczniom kartę pracy nr 1. Każdy z nich zapoznaje się z instrukcją i wypełnia kartę. Odpowie- dzi na pytania może zanotować, ale może je również tylko przemyśleć. 2. Uczniowie szukają do pary kogoś, do kogo mają największe zaufanie, z kim chcieliby porozmawiać o sobie. Mogą powstawać również trójki, ale warunkiem jest „zagospodarowanie" wszystkich osób. 3. W utworzonych parach i trójkach uczniowie pokazują sobie nawzajem wypełnione karty pracy. Gdy jedna osoba mówi o swoich przemyśleniach, druga słucha uważnie, dopytuje, ale nie komentuje i nie poddaje krytyce. 4. Zbieracie się w całym zespole klasowym. Uczniowie, którzy chcieliby coś powiedzieć na temat swoje- go kapelusza, mogą teraz zabrać głos. Tworzycie w klasie listę wspólnych ustaleń, które będą wspie- rały rozwój dobrej atmosfery i samodzielność uczniów w nauce. Ramy organizacyjne: Przygotuj powielone karty pracy dla każdego ucznia. Uczniowie powinni mieć możliwość swobodnego przemieszczania się po sali i rozmowy w parach nie przeszkadzając innym. Mocne i słabe strony: Metoda wspierająca autoewaluację. Symbol kapelusza daje poczucie bezpieczeń- stwa uczniowi, który może zawsze powiedzieć, że nie chodzi tu o niego, tylko o rolę pełnioną w danym momencie. Trudno ją wykorzystać w klasach młodszych. Uczniowie mogą mieć trudność w określeniu pełnionych przez siebie ról. Ważne: Przed rozpoczęciem pracy ustal z uczniami, że wszystkich obowiązuje dyskrecja i że nie wolno krytyko- wać wypowiedzi kolegów. Autorefleksja: A jaki kapelusz Ty miałeś dzisiaj na sobie: wychowawcy, ojca / matki, podwładnego, urzędnika, kolegi? Wykonaj dla siebie to ćwiczenie, odpowiadając na pytania zawarte w karcie pracy nr 1. -32- MOJ KAPELUSZ Który kapelusz miafeś dzisiaj na sobie najczęściej? Jak byś sobie życzyt? Tak jest Tak bym chciał Kapelusz szefa grupy Kapelusz dobrego ucznia w klasie Kapelusz przyjaciela Kapelusz synka / córki Kapelusz siostry Masz do dyspozycji 100%. Każdemu z istniejących kapeluszy i tych, które chciałbyś zało- żyć, przydziel odpowiednio procenty. Na przykład dostałeś dzisiaj niespodziewaną piąt- kę. Wszyscy Cię chwalili. Możesz więc śmiało powiedzieć, że miałeś w 100% kapelusz dobrego ucznia w klasie. Uważasz, że dobrze by było, gdybyś ten kapelusz miał zawsze na sobie, więc w rubryce „Tak bym chciał" wpisujesz również 100%. Przeanalizuj wszyst- kie kapelusze. A teraz zastanów się nad poniższymi pytaniami. Zrób notatki. • Jakie widzisz różnice między kapeluszami, jeżeli chodzi o przydzielenie procentów? • Czy jesteś zadowolony z tego podziału? Co byś chciał zmienić? Jak możesz się po- zbyć ewentualnych „wyrzutów sumienia", których źródło leży w tym, że za rzadko nakładasz dany kapelusz? • Co chciałbyś zmienić, abyś nie czuł się zbyt obciążony obowiązkami? • Jaki kapelusz możesz zmniejszyć w najprostszy sposób? Jak na to zareagowaliby inni? • Jaki kapelusz chciałbyś powiększyć? Jak na to zareagowaliby inni? -33- OKULARY Metoda służy przyswajaniu metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień. Cele: Uczeń potrafi: • Zdefiniować jakieś pojęcie, • Zaprezentować swoje własne zdanie w danej sprawie, • Wspólnie z grupą zebrać argumenty przemawiające za lub przeciw danemu poglądowi. Przebieg: 1. Określ temat dyskusji. Podziel uczniów na 4 grupy. Każda z nich „założy" na czas pracy odpowiednie okulary: strukturalne, humanistyczne, tradycyjne lub nowoczesne. Każdy zespół otrzymuje tekst prze- wodni - kartę pracy nr 1, który będzie się różnił tylko opisem spojrzenia przez dane okulary. 2. W grupach, zgodnie z tekstem przewodnim, uczniowie najpierw indywidualnie (10 minut), a potem zespołowo (kolejne 10 minut) zbierają argumenty do dyskusji. 3. Dyskusja: w kręgu przed klasą zasiadają reprezentanci grup. Pozostałe osoby mogą również zabierać głos, stając na ten moment za plecami swojego reprezentanta i wypowiadając się w j