EDYTA BRUDNIK Ja i mój uczeń PRACUJEMY PRZEWODNIK PO METODACH AKTYWIZUJĄCYCH Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie Wydawniczy SFS Kielce Redaktor naczelny: Andrzej Rogala Projekt okładki: Mariusz Brudnik Copyright © by Studio Fuli Scan sp z o.o. Zakład Wydawniczy SFS ISBN 83-88710-48-6 8 0 81) Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej publikacji nie może być kopiowana w żadnej formie ani żadnymi metodami mechanicznymi i elektronicznymi, łącznie z wykorzystaniem systemów przekazywania i odtwarzania informacji, bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich. Zastrzeżenie to nie dotyczy nauczycieli wykorzystujących publikację na lekcjach do pracy z uczniami. Wydawca: Studio Fuli Scan sp. z o.o. Zakład Wydawniczy SFS Prezes Zarządu: Bogdan Białek 25-512 Kielce, ul. Warszawska 6 tel. 0 (prefiks) 41 34-34-180, fax 34-34-181 e-mail: wydawnictwo@sfs.pl Kielce 2002 Druk i oprawa: Wydawnictwo JEDNOŚĆ, Kielce tel. 0 (prefix) 41 368-11-10 SPIS TREŚCI Tabelaryczne zestawienie metod / 4 List do nauczycieli / 6 Metody rozwijające samodzielność ucznia w nauce / 8 Metody zachęcające ucznia do odpowiedzialności za organizację i przebieg lekcji / 56 Metody ułatwiające różnicowanie wymagań / 87 Metody pomagające w tworzeniu zintegrowanego zespołu klasowego /110 Metody wspierające ocenianie zespołowej i twórczej pracy uczniów /152 -3- TABELARYCZNE ZESTAWIENIE METOD 1 - Metody planowania, organizowania i oceniania własnej nauki - Jak się uczyć? 2 - Metody skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień. 3 - Metody efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji. 4 - Metody rozwiązywania problemów w twórczy sposób. 5 - Metody poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną. 6 - Metody stosowania zdobytej wiedzy w praktyce. 7 - Metody rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. 8 - Metody przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych. Metoda Kompetencja Strona 1 2 3 4 5 6 7 8 Metody rozwijające samodzielność ucznia w nauce Autoprezentacja-I, II, III 9 Cień -I, II, III 12 Decyzja-II, III 13 Dobra lekcja - dobry nauczyciel - dobrzy uczniowie - II, III 15 Dzienniczek uczenia się - I, II, III 19 Filiżanka herbaty- I, II, III 20 Gra w karty-II, III 21 Kostka pamięci - I, II, III 27 Moja koszulka- I, II, III 30 Mój kapelusz- II, III 32 Okulary-II, III 34 Ołówek-I, II, III 37 Pamiętnik lekcyjny- II, III 38 Portfolio - II, III 40 Prasówka-ll, III 44 Prezentacja-I, II, III 46 Profil dobrego ucznia - II, III 49 Proszę o głos - I, II, III 54 Metody zachęcające ucznia do odpowiedzialności za organizację i przebieg lekcji Dyskusja bez słów - I, II, III 57 Ja w szkole-I, II, III 62 Kalendarz radości -1 65 Kontrakt-I, II, III 66 Metoda kartkowa -1, II, III 68 Nasz znak-I, II, III 69 Pchełki-I, II, III 71 Planujemy zmianę - I, II, III 75 Rozmowy na boku - I, II, III 79 Sygnalizacja świetlna - I, II, III 80 Sygnały-I, II, III 82 Zasady pracy-I, II, III 85 -4- Metody ułatwiające różnicowanie wymagań Chmurki-1, II, III 88 Dystans-1, II, III 90 Linia czasu - II, III 91 List-I, 11,111 93 Plan tygodniowy - 1, II, III 96 Przekładaniec- 1, II, III 100 Stacje uczenia się - 1, II, III 101 Śnieżna kula - 1, II, III 104 Tytuły prasowe - II, III 105 Układanka-1, II, III 106 Warsztaty przyszłościowe - 1, II, III 107 Metody pomagające w tworzeniu zintegrowanego zespołu klasowego Aktorzy-1, II, III 111 Aranżacja wnętrza - 1, II, III 114 Doradztwo grupowe - II, III 118 Jacy jesteśmy?-II, III 120 Kwadrat-1,11, III 122 Lustro-II, III 125 Nasze miejsce na mapie - 1, II, III 129 Nasze zachowania - II, III 134 Ocena pracy grupowej - II, III 136 Pajęczyna- 1, II, III 138 Pocztówki-1, II, III 139 Postaci-1, II, III 141 Przekupki-1, II, III 144 Symbole-1, II, III 145 Tezy-1,11, III 147 Zwierzątka- II, III 149 Metody wspierające ocenianie zespołowej i twórczej pracy uczniów Budujemy wieżę - 1, II, III 153 Co było w szkole? - 1, II, III 155 Fotoreportaż- 1, II, III 156 Gazeta-1,11,111 158 Historyjka obrazkowa - 1, II, III 160 Laik-II, III 161 Niedokończone zdania... - 1, II, III 162 Ocena do kwadratu - 1, II, III 165 Piktogramy- 1, II, III 167 Plakat-1, II, III 169 Sesja plakatowa - 1, II, III 172 Sukcesy i porażki - II, III 174 Wykresy i diagramy- 1, II, III 176 Znaczki pocztowe - 1, II, III 177 I - szkoła podstawowa II - gimnazjum III - szkoła ponadgimnazjalna -5- Drodzy nauczyciele! Przewodnik po metodach aktywizujących. Część II jest efektem dwuletniej, intensywnej współpracy Wy- dawnictwa SFS z Wami. W czasie licznych warsztatów promujących nowe formy i metody pracy dydaktycznej słuchaliśmy uważ- nie, co mówicie o Waszych próbach wprowadzania zmian w prowadzeniu lekcji. Cieszyliśmy się razem z Wami, gdy prezentowaliście ciekawe scenariusze zajęć. Zapamiętaliśmy również Wasze uwagi krytycz- ne i zgłaszane trudności, które mogą się pojawić, gdy pracujecie w sposób nowatorski i twórczy. Druga część książki zawiera wiele odpowiedzi na Wasze pytania i wątpliwości. Nie wyczerpuje oczywiście pełnej listy problemów pracy dydaktycznej. Moim zamierzeniem jest zachęcenie Was do dalszej innowacyjnej pracy poprzez udzielanie wskazówek, zaproszenie do refleksji, czasem podpowiedzi. Z pierwszej części Przewodnika przejęłam sposób opisu metod i strukturę książki. Tu również znajdziecie wiele kart pracy. Skorzystałam także z definicji pojęcia metody aktywizujące, którego używaliśmy w pierw- szej części. Proszę o wybaczenie wszystkich specjalistów pedagogów, że nadużywam tego hasła również w odniesieniu do ćwiczeń, zadań, technik, narzędzi. Przyjęłam jednak, że Przewodnik będzie praktycznym poradnikiem dla nauczycieli, pewnego rodzaju książką z przepisami na udaną lekcję. Jedynym kryterium podziału metod jest w tej publikacji ich przydatność w realizacji konkretnych celów. Książka ta nie wyjaśnia, na czym polega skomplikowany proces dydaktyczny. Jest przeglądem pomy- słów, które pomogą rozwiązać takie problemy: • Jak rozwijać samodzielność ucznia w nauce? • Jak zachęcać ucznia do przejmowania odpowiedzialności za organizację i przebieg lekcji? • Jak pomóc w tworzeniu zintegrowanego zespołu klasowego? • Jak wspierać ocenianie zespołowej i twórczej pracy uczniów? • Jak różnicować wymagania? Mam nadzieję, że Przewodnik zachęci Was do dydaktycznej fantazji, do różnorodności, może do rozpo- częcia niektórych spraw na nowo. Może znajdziecie nowe, ciekawe pomysły na przeprowadzenie lekcji. Nie muszę Was przekonywać o sensie i korzyściach, jakie przynieść może zastosowanie metod aktywizu- jących. Wiecie również o tym, że nie jest to lekarstwo na trudności w pracy nauczyciela. Wprowadzenie nowych form i metod pracy wymaga czasu i zaangażowania, a na efekty trzeba czasami długo czekać. Ewaluacja skuteczności prowadzonych przez nas treningów metod aktywizujących wykazała, że nauczy- ciele: - rozwinęli swoje kompetencje w zakresie metodyki nauczania przedmiotu • odświeżyli dotychczasowe i poznali nowe umiejętności w zakresie metod i technik pracy na lekcji, • poprawili relacje z uczniami, • rozwinęli współpracę w zespole uczniowskim, - poczuli się odciążeni od konieczności ciągłego „dawania i służenia innym" • poprzez przekazanie uczniom większej odpowiedzialności, • poprzez działanie uczniów jako pomocników i doradców dla innych, • poprzez bardziej produktywną pracę na spotkaniach rady pedagogicznej, - doprowadzili do zmian w całej szkole • w programach nauczania, • w aranżacji wnętrz klasowych, -6- • w ocenianiu pracy ucznia, • w organizacji wewnątrzszkolnego doskonalenia nauczycieli, • w planowaniu własnego rozwoju zawodowego, • w komunikacji w radzie pedagogicznej, - wzmocnili pozycję szkoty w środowisku poprzez pokazanie, że • szkoła szuka innowacyjnych pomysłów na wspieranie rozwoju ucznia, • nauczycielom zależy na podnoszeniu jakości swojej pracy, • w tej szkole może być ciekawie. Na koniec przyznają, że najważniejsze było dla nich uświadomienie sobie, że mają prawo czegoś nie potrafić. Życzę Warn wielu udanych lekcji z samodzielnymi uczniami. Autorka - Edyta Brudnik -7 - Metody rozwijające samodzielność ucznia w nauce Samodzielności ucznia w procesie uczenia się nie można zarzą- dzić. Są to umiejętności, które Twoi uczniowie zdobędą tylko wte- dy, jeżeli będziesz świadomie stosować metody pracy i będziesz ich zachęcać do refleksji na temat zrealizowanych działań. Uczniowie powinni umieć analizować lekcję także pod kątem doboru metod stosowanych przez Ciebie. Praca metodami aktywizującymi oznacza konieczność dostosowywa- nia lekcji do potrzeb i możliwości uczniów oraz ciągłego sprawdzania, na ile dana metoda służy realizacji celów dydaktycznych i wychowaw- czych. Dla ucznia metody aktywizujące oznaczają samodzielne kierowanie własnym procesem uczenia się i włą- czenie się we wspólne tworzenie lekcji. Może się to udać tylko wtedy, gdy będziesz z nimi rozmawiać na temat przebiegu zajęć (tzw. meta-lekcja). Co mogą w tym zakresie zrobić Twoi uczniowie? • W rundce wypowiedzieć się na zakończenie jakiegoś etapu pracy o tym, co było dobre, co mniej. • W rundce opowiedzieć o tym, jak każdy pracował, pokazać wyniki własnej pracy. • Przed rozpoczęciem nowego zadania porozmawiać o poprzednich doświadczeniach z pracy metodami aktywizującymi, zaprezentować swoje potrzeby i życzenia. • Obserwować się wzajemnie w pracy zespołowej, a potem opowiedzieć o tym, co zauważyli. Tu pomocna może być karta obserwacji lub Twoje wskazówki. • Po wykonaniu pracy wypełnić ankietę zawierającą refleksję na temat sposobu pracy. Wyniki ankiety możecie wywiesić w klasie, aby każdy wiedział, jaka jest wspólna ocena pracy zespołowej. • Napisać list do innych uczniów lub do nauczyciela po wykonaniu zadania, zawierający własną opinię na temat współpracy i życzenia na przyszłość. A co Ty możesz zrobić? • Obserwować uczniów w dłuższym przedziale czasu (mogą być przydatne karty obserwacji). • Regularnie pisać informację zwrotną dla każdego ucznia na temat jego funkcjonowania w pracy metodami aktywizującymi. • Obserwować reakcje uczniów na wprowadzone nowe materiały lub na konkretne metody. • Przeprowadzić test sprawdzający stopień opanowania wiedzy lub umiejętności, które były wprowadzane za pomocą konkretnej metody. • Wywiesić na tablicy w klasie swoją własną opinię na temat zachowania uczniów w czasie pracy metodami aktywizującymi. • Nagrywać uczniów na wideo i wspólnie analizować z nimi materiał pod kątem ich zachowań. • Hospitować zajęcia innych nauczycieli, zapraszać kolegów na własne zajęcia i dyskutować na temat metod aktywizujących, nazywać sukcesy i trudności, uczęszczać na zajęcia w do- skonaleniu zawodowym na ten temat. AUTOPREZENTACJA Metoda sfuży planowaniu, organizowaniu i ocenianiu wfasnej nauki - Jak się uczyć?, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji wfasnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień. Cel(e), zastosowanie: • Przygotowanie do zaprezentowania się przed innymi w krótkim czasie. • Przygotowanie logicznej, zwartej wypowiedzi na wtasny temat. • Przełamywanie nieśmiałości i lęku przed wystąpieniem przed grupą. Przebieg: 1. Zapowiedz uczniom, że na następnej lekcji będziecie ćwiczyć umiejętność prezentowania się przed grupą innych ludzi. Uzasadnij, dlaczego jest to tak ważna umiejętność - że wyćwiczenie jej ułatwia życie przede wszystkim osobom nieśmiałym, stresującym się przed publicznym wystąpieniem. 2. Każda osoba przygotowuje się do krótkiej, trzyminutowej prezentacji, która powinna zawierać najważ- niejsze informacje o danej osobie, jej zainteresowaniach, mocnych stronach. Forma jest dowolna. Ważne, aby była ciekawa, zachęcała do słuchania. 3. Uczniowie otrzymują powieloną kartę pracy nr 1, która będzie wzorcem do wydania opinii o wystą- pieniu każdej osoby. Każdy uczeń otrzymuje tylko jedną kopię, natomiast informację zwrotną zapisuje na oddzielnych karteczkach. Pytania i wskazówki zawarte w karcie pracy są tylko sugestią. Uczniowie mogą zapisywać również własne spostrzeżenia. Zwróć jednakże uwagę na to, aby zawsze zawierały one aspekt potwierdzający mocne i słabe strony oraz wskazówki na przyszłość. Informacje zawarte na kartkach powinny zachęcać do zmiany zachowań. Karta pracy nr 1 nie ma zastosowania w kla- sach młodszych. Ramy organizacyjne: Na przeprowadzenie autoprezentacji potrzebujesz 2 godzin lekcyjnych, aby wystarczyło czasu na wystą- pienie każdego ucznia i na zapisanie informacji zwrotnej. Mocne i słabe strony: Każdy uczeń musi przygotować autoprezenta- cję. Metoda nie wymaga dodatkowych przygoto- wań. Uczniowie są bardzo zaangażowani w przebieg lekcji. Forma i treść prezentacji zależy od inwencji ucznia. Jest to szansa dla uczniów, którzy nie mają siły przebicia w grupie, a mają wiele do powiedze- nia na swój temat. • Nie można zrealizować zadania w ciągu jednej lekcji. • Dość dużo czasu zajmuje zapisywanie informa- cji zwrotnej. Autorefleksja: Jakie inne formy i metody pracy pomagają uczniom w przezwyciężaniu tremy przed wystąpieniem pu- blicznym? -9- AUTOPREZENTACJA - W czasie Twojej prezentacji zaobserwowałam, że. - Twój język, ton głosu, tempo mówienia były - Mówiłaś o sobie, o Twoich relacjach z innymi, o sprawach w sposób... - Twoje wypowiedzi były jasne, czytelne, zagmatwane, nieuporządkowane - Zabrakło mi czegoś, chciałam dopytać - Mówiłaś obrazowo, wspierałaś swoje wypowiedzi gestem, mimiką - Odczuwałam dystans, tworzyłaś atmosferę otwartości (tak, nie) Twoja mimika, gesty, postawa ciała, kontakt wzrokowy, mowa ciała były - Między tym jak mówiłaś, a tym co mówiłaś, była zgodność, dysharmonia - Twoja wypowiedź wywołała we mnie następujące reakcje Dlatego proszę Cię, abyś jak najczęściej -10- - Dlatego proszę Cię, abyś unikała - Dlatego zachęcam Cię, abyś odważyła się cień Metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywania problemów w twórczy sposób, rozwijania osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: • Moda na portrety cieni pochodzi z połowy XVIII wieku, kiedy to jeszcze nie znano fotografii. • Metoda ta jest szczególnie przydatna, gdy uczniowie dopiero się poznają lub gdy trzeba stworzyć do- brze współpracujące zespoły projektowe. • Uczniowie poznają się przy pracy. Aby wykonać portrety, muszą sobie pomóc wzajemnie. Przebieg: 1. Podziel uczniów na grupy. Każdy zespół ma do dyspozycji jedną lampę. 2. Za pomocą światła lampy na kartkę papieru jest rzucany cień głowy każdego ucznia. Uczniowie odry- sowują wycięte kontury. 3. Każdy uczeń „dekoruje" swoją głowę, aby powstał portret najbardziej oddający jego osobowość. Nie podpisuje jej jednak. 4. Teraz zbierasz prace i rozdajesz wymieszane. Uczniowie muszą zgadnąć, czyj to portret. Uzasadniają swój wybór. 5. Tak powstaje galeria cieni, którą wywieszacie w klasie. Ramy organizacyjne: Potrzebne materiały: duże kartki papieru do odrysowania cienia, kolorowe kartki, bibuła, ołówki, kredki, nożyczki, klej, lampa. Mocne i stabe strony: Metoda łatwa do zastosowania, nie wymaga żadnych uzdolnień plastycznych, a efekt pracy może być zachwycający. Dużo czasu trzeba przeznaczyć na wykonanie galerii. Autorefleksja: W czasie tej pracy mogą powstać różne „kłopoty" techniczne. Jest to pokusa, abyś wszedł w rolę pomoc- nika. Czy uda Ci się stanąć z boku i pozwolić uczniom samodzielnie wykonać zadanie, również pokonać trudności? -12- DECYZJA O €» Metoda stuży planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, podejmowaniu indywidualnych decyzji. Cel(e), zastosowanie: Metoda pozwala na określenie alternatyw rozwiązań jakiegoś problemu. Pokazuje, że w podejmowaniu decyzji ważny jest nie tylko rozum, ale także sumienie i emocje. Uczeń ma szansę określenia własnego systemu wartości, który jest bazą do zajęcia stanowiska w sytu- acjach konfliktowych. Metoda ta ma swoje źródto w terapii logo, która przypisuje szczególne znaczenie osobistemu systemowi wartości i decyzjom człowieka: „Zachowanie człowieka nie jest dyktowane warunkami, w jakich ten funk- cjonuje, lecz decyzjami, które podejmuje w swoim imieniu." Przebieg: 1. Przedstaw uczniom, na czym polega metoda. Wykorzystaj kartę pracy nr 1. Możesz ten materiał skopiować uczniom. Powiedz, że zajmiecie się tą procedurą właściwie dla zabawy, dla poćwiczenia umiejętności podejmowania decyzji. Problemem, nad którym będziecie się zastanawiać, może być sytuacja konfliktowa w klasie, ale też osobisty problem każdego ucznia. 2. Po uzgodnieniu, jaki problem będzie rozważany, rozdaj uczniom po trzy kartki, każda w innym kolo- rze. Uczniowie wypisują propozycje rozwiązań (każde rozwiązanie na innej kartce). W ten sposób wykonują pierwszy krok. 3. Teraz uczniowie realizują kolejne kroki. Twoją rolą jest indywidualne wsparcie, gdyby ktoś miał pro- blem ze zrozumieniem polecenia. 4. Podsumujcie realizację ćwiczenia. Odnieś się do doświadczeń uczniów. Poproś, aby wypowiedzieli się, jak do tej pory podejmowali decyzje w ważnych dla siebie sprawach. Ramy organizacyjne: Metoda nie wymaga żadnych przygotowań poza powieleniem karty pracy i przygotowaniem kartek do zapisywania pomysłów. Na wykonanie zadania potrzeba 20-25 minut. Mocne i słabe strony: • Uczeń praktycznie ćwiczy umiejętność podej- mowania decyzji. • Nauczyciel nie musi ingerować w przebieg zadania. • Praca dotyczy spraw bliskich uczniowi. Procedura jest dość skomplikowana. Ważne: We wstępie na temat przebiegu metody lub na podsumowanie przedstaw uczniom powody, dla których uważasz, że warto z nimi ćwiczyć takie umiejętności. Podejmowanie decyzji w sprawie, która nie dotyczy ucznia, może być dla niego nużące i bezsensowne. Autorefleksja: Przed zastosowaniem tej metody na lekcji, wykorzystaj ją we własnej sprawie. Czy jesteś zadowolony z przyjętego rozwiązania? - 13- DECYZJA 5 KROKÓW PODEJMOWANIA DECYZJI 1 krok: Wymyśl trzy propozycje rozwiązania problemu. Nieważne, czy są dobre. 2 krok: Do każdego pomysłu rozważ i zapisz pozytywy i negatywy: 3 krok: 4 krok: 5 krok: Do każdego zapisanego pozytywu lub negatywu przypisz jedną z literek: • Rozsądek (myślenie) ( R ) - Czy to jest mądre? Czy głupie? • Uczucia ( U ) - Czy to jest przyjemne? Czy nieprzyjemne? • Sumienie (wartość) (S) - Czy to jest wartościowe? Czy nie? Podlicz: ile i jakie literki otrzymała każda kartka. Wybierz te pozytywy, które są najbardziej zgodne z Twoim systemem wartości (a więc mają najwięcej literek S). Zastanów się teraz, jak wygląda sprawa z negatywem wybranego pomysłu. Jaką cenę będziesz musiał zapłacić, jeżeli zdecydujesz się na to rozwiązanie? Jeżeli jesteś gotów zapłacić tę cenę, czyli jeżeli wewnętrznie akceptujesz zarówno pozytywy, jak i negatywy, wówczas świadomie podjąłeś decyzję. Może się zdarzyć, że dwa rozwiązania będą miały taką samą ocenę. Niestety, musisz zdecydować się na jedno, analizując raz jeszcze negatywne strony jednego i drugiego. Możesz też spróbować wziąć trochę z jednego, a trochę z drugiego rozwiązania. - 14- DOBRA LEKCJA - DOBRY NAUCZYCIEL - DOBRZY UCZNIOWIE Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki - Jak się uczyć?, skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji. Cel(e), zastosowanie: • Metoda może być stosowana na początku roku szkolnego lub na rozpoczęcie pracy z nowym zespołem klasowym. • Służy określeniu zasad i form współpracy na lekcji i zdefiniowaniu oczekiwań ze strony uczniów i nauczyciela. • Pomaga w uświadomieniu, na czym polega odpowiedzialność ucznia za własną naukę. Przebieg: 1. Na pierwszym spotkaniu z klasą zaprezentuj zasady pracy, które są zapisane w karcie pracy nr 1. 2. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z zasadami, następnie zgłaszają swoje uwagi, propozycje zmiany czy uzupełnienia listy. 3. Na podsumowanie tej fazy pracy powiedz, że uzgodnienie zasad jest Twoją potrzebą jako nauczycie- la. W ten sposób dajesz uczniom prawo do wyrażania opinii o lekcji, ale też oczekujesz, że uczniowie sami będą dbać o potrzeby własne. 4. Możesz także wykorzystać wizytówki - karta pracy nr 3. Dajesz każdemu uczniowi skserowaną ko- pię. Na wyznaczonym polu uczniowie zapisują swoje imię i składają papier tak, aby powstała wizytów- ka. Ustawiając ją na ławce imieniem w stronę do klasy, uczeń ma przed sobą zasady. Poproś uczniów, żeby przynosili ze sobą wizytówki, aż utrwalą im się imiona. 5. Po wprowadzeniu zasad uczniowie otrzymują kartę pracy nr 2. Składa się ona z niedokończonych zdań, które uczniowie uzupełniają zgodnie z własną opinią. Zdania dotyczą pracy zespołowej, ale mogą też być wykorzystane w odniesieniu do całej klasy. 6. Po wypełnieniu rubryk w zespołach 5-6 osobowych uczniowie wymieniają swoje poglądy i przygoto- wują informację dla całej klasy i dla nauczyciela. 7. Spisz wszystkie uwagi i życzenia uczniów. Na następnej lekcji przedstaw im decyzje, jakie podjąłeś w odniesieniu do programu i sposobu prowadzenia lekcji. Ramy organizacyjne: Do lekcji potrzebujesz kserokopie kart pracy, klej i nożyczki do sklejenia wizytówek. Czas na przeprowa- dzenie zadania: 15-20 minut. Mocne i słabe strony: Uczniowie mogą przedstawić własne oczeki- wania. Łagodna forma wejścia do nowego zespołu klasowego. Uczniowie mogą przekonać się, że warto mó- wić o swoich potrzebach, gdyż zostaną one uwzględnione w planowaniu zajęć. Autorefleksja: Podaj trzy plusy i trzy minusy tej metody. Jakie inne sposoby na przedstawienie się uczniów poleciłbyś swoim kolegom i koleżankom? - 15- DOBRA LEKCJA Mt - DOBRY NAUCZYCIEL - DOBRZY UCZNIOWIE I. Abyś mógł się uczyć tego, co dla Ciebie jest najlepsze, najbardziej efektywne i konieczne, musisz określić swoje potrzeby i cele uczenia się. II. Odpowiedzialność za to, czego się uczysz, leży w dużej mierze po Twojej stronie. Musisz być aktywny, aby lekcje przynajmniej po części odpowiadały Twoim potrzebom. Masz prawo do mówienia o tym, że tempo pracy jest za duże, że czegoś nie rozumiesz, że coś jest według Ciebie zbędne lub że masz inne zdanie na dany temat. IV. Nie wycofuj się, jeżeli zauważysz, że nikt nie wspiera Cię w Twoich problemach w procesie uczenia się. Po- rozmawiaj o tym z innymi uczniami i z nauczycielem. Często wystarczy, że powiesz: „Inaczej to sobie wyobrażałem" lub poprosisz: „Czy ktoś mógłby mi udzielić dodatko- wych informacji?" V. Ułatwisz sobie naukę, jeżeli nie będziesz ukrywał swoich emocji, znudzenia czy złości. O tym również porozma- wiaj z innymi uczniami. Może oni tak samo odbierają lekcje? Zmienić ten stan można tylko wtedy, jeżeli się powie, o co chodzi. VI. Proces uczenia odbywa się zawsze na dwóch płaszczyznach: na płaszczyźnie rzeczowej (gdy przekazywane są treści) i na płaszczyźnie emocji, które zawsze towarzyszą nauce. Na przykład może Cię irytować sposób prowadzenia zajęć lub może Cię ucieszyć fakt, że nauczyciel prosi Cię o wypowiedzenie własnego zdania. Jeżeli jednak jesteś zde- nerwowany, wtedy nie śledzisz treści, nie potrafisz się skoncentrować. Dlatego tak ważne jest wypowiadanie się na temat atmosfery zajęć. VII. Na pewno często oceniasz nauczyciela za sposób prowadzenia lekcji, ale może nie zastanawiasz się nad tym, jak ważny wpływ na pracę nauczyciela ma sposób zachowania uczniów. Pamiętaj, że nauczyciel uczy się także od Ciebie. -16- DOBRA LEKCJA IM - DOBRY NAUCZYCIEL - DOBRZY UCZNIOWIE Zdecydowałem się na pracę w tej grupie, ponieważ... Zadanie mnie interesuje, gdyż... Chciałbym dowiedzieć się o innych osobach w grupie. Chciałbym się nauczyć... Oczekuję od nauczyciela... Oczekuję od innych uczniów... Do pracy zespołowej mogę zaoferować od siebie... „Ta praca była stratą czasu" powiedziałbym, gdyby.. DOBRA LEKCJA - DOBRY NAUCZYCIEL - DOBRZY UCZNIOWIE o CO CD O I. Abyś mógł się uczyć tego, co dla Ciebie jest najlepsze, najbardziej efektywne i konieczne, musisz określić swoje potrzeby i cele uczenia się. II. Odpowiedzialność za to, czego się uczysz, leży w dużej mierze po Twojej stronie. Musisz być aktywny, aby lekcje przynajmniej po części odpowiadały Twoim potrzebom. III. Masz prawo do mówienia o tym, że tempo pracy jest za duże, że czegoś nie rozumiesz, że coś jest według Ciebie zbędne lub że masz inne zdanie na dany temat. IV. Nie wycofuj się, jeżeli zauważysz, że nikt nie wspiera Cię w Twoich problemach w procesie uczenia się. Porozmawiaj o tym z innymi uczniami i z nauczycielem. Często wystarczy, że po- wiesz: „Inaczej to sobie wyobrażałem" lub poprosisz: „Czy ktoś mógłby mi udzielić dodatko- wych informacji?" V. Ułatwisz sobie naukę, jeżeli nie będziesz ukrywał swoich emocji, znudzenia czy złości. O tym również porozmawiaj z innymi uczniami. Może oni tak samo odbierają lekcje? Zmienić ten stan można tylko wtedy, jeżeli się powie, o co chodzi. VI. Proces uczenia odbywa się zawsze na dwóch płaszczyznach: rzeczowej (gdy przekazywane są treści) i emocji, które zawsze towarzyszą nauce. Na przykład może Cię irytować sposób prowadzenia zajęć lub może Cię ucieszyć fakt, że nauczyciel prosi Cię o wypowiedzenie własne- go zdania. Jeżeli jednak jesteś zdenerwowany, wtedy nie śledzisz treści, nie potrafisz się skon- centrować. Dlatego tak ważne jest wypowiadanie się na temat atmosfery zajęć. VII. Na pewno często oceniasz nauczyciela za sposób prowadzenia lekcji, ale może nie zastana- wiasz się nad tym, jak ważny wpływ na pracę nauczyciela ma sposób zachowania uczniów. Pamiętaj, że nauczyciel uczy się także od Ciebie. podkleić -18- DZIENNICZEK UCZENIA SIĘ O O© Metoda planowania, organizowania i oceniania wtasnej nauki - Jak się uczyć? Cel(e), zastosowanie: Jeżeli chcesz przygotować uczniów do analizy własnego procesu uczenia się, diagnozowania swoich mocnych i słabych stron, działania konsekwentnego, odpowiedzialności za wyznaczone cele, jeżeli chcesz rozwinąć umiejętność udzielania informacji zwrotnej - wprowadzenie dzienniczków uczenia się może być bardzo pomocne. Przebieg: 1. Na początku roku szkolnego każdy uczeń zakłada swój osobisty dzienniczek, w którym znajdą się: • sformułowane przez ucznia cele uczenia się, • opis kolejnych kroków zmierzających do realizacji celów, • sukcesy, porażki, z którymi miał do czynienia. 2. W czasie tworzenia dzienniczka nikt poza uczniem nie ma do niego wglądu, ale jego zawartość jest przedmiotem rozmowy indywidualnej z Tobą na zakończenie ustalonego okresu. Omawiasz z uczniem stopień realizacji celów i jego ocenę efektów pracy. 3. W ten sposób uczniowi jest łatwiej dokonać samooceny własnego procesu uczenia się. 4. Dzienniczki uczenia się mogą być również wykorzystane jako informacja zwrotna na temat lekcji. Umawiasz się z uczniami, że od czasu do czasu będziesz zbierać dzienniczki, aby przeanalizować notatki i komentarze do dzienniczków. Uczniowie zapisują w nich swoje opinie na temat ćwiczeń, klasówek, egzaminów, typu („To było dla mnie za trudne", „To sprawiało mi przyjemność", „To ćwicze- nie było źle wytłumaczone"). Ramy organizacyjne: Uczniowie powinni być przez Ciebie wprowadzeni do tematu „Jak dokumentować proces uczenia się". Powinieneś poświęcić temu całą lekcję, omawiając sposób formułowania celów, zapis kroków, formy in- formacji zwrotnej. Mocne i słabe strony: • Informacje zwrotne są rejestrowane na bieżą- co, gdy tylko uczniowie mają na to ochotę. Wy- powiedzi są autentyczne, powiązane z proce- sem uczenia się. Metoda może być zastosowana, jeżeli ucznio- wie mają do Ciebie duże zaufanie. Nie jest łatwo ocenić uzyskane informacje, gdyż podobne aspekty mogą być opisane w różny sposób. Należy pamiętać o niuansach wypowiedzi. Ważne: Twoja ocena dzienniczka nie powinna dotyczyć błędów, które znajdziesz, ale rzetelności w opisie. Rozmo- wa końcowa powinna być szansą dla ucznia na przyjrzenie się temu, co mu przychodzi łatwo w nauce, a co sprawia trudności. Musisz zadbać o odpowiednią atmosferę, która zachęci ucznia do otwartości, a nie sprawi wrażenia, że to jest egzamin. Autorefleksja: Po pierwszych doświadczeniach z prowadzeniem dzienniczków spisz swoje uwagi dotyczące realizacji tego przedsięwzięcia. Co możesz zrobić, aby uczniów lepiej przygotować do tego projektu? Jakich infor- macji potrzebują na wstępie, aby radzić sobie z taką formą samooceny? -19- FILIŻANKA HERBATY Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki - Jak się uczyć?, stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień. Cel(e), zastosowanie: • Uczniowie uświadamiają sobie swoją wiedzę i doświadczenie w danym zakresie. Uczniowie uczą się nazywać uczucia. • Uczniowie uczą się aktywnego słuchania. Przebieg: 1. Uczniowie siedzą na krzesłach w kręgu. Na środku na podłodze ustawiasz jakiś przedmiot, który ma związek z tematem lekcji. Powinien prowokować do myślenia, zachęcać do podzielenia się swoimi doświadczeniami, powinien być zaskakujący. Jeżeli uda Ci się wybrać przedmiot, który wywoła wiele emocji, zapewniona jest wtedy żywiołowa wymiana myśli. 2. Uczniowie wypowiadają się na jego temat bez dłuższego zastanawiania się. 3. Refleksja na temat wypowiedzi powinna mieć miejsce po zabraniu głosu przez wszystkich. Musi być to jednak faza jasno oddzielona od poprzedniej - spontanicznej. Ramy organizacyjne: Przygotuj przedmiot pasujący do tematu. Sala powinna umożliwić ustawienie krzeseł w kręgu. Mocne i słabe strony: Uczniowie są spontaniczni. Każdy może wypowiedzieć swoje myśli i uczu- cia. Nauczyciel dowiaduje się wiele o swoich wycho- wankach. Uczniowie, którzy wolą wypowiadać się konkret- nie, mogą mieć problem z opisaniem swoich skojarzeń. Raczej będą opisywać przedmiot. Nauczyciel musi wtedy temu przeciwdziałać. Nauczycielowi trudno jest zezwolić na reakcje spontaniczne i wycofać jakiekolwiek interwen- cje w przebieg procesu. W przypadku dużych grup należy dokonać po- działu na mniejsze zespoły, w przeciwnym razie utraci się poczucie „intymności". Autorefleksja: Wyobraź sobie, że przed Tobą stoi filiżanka herbaty. Jaki związek może ona mieć z Twoją pracą pedago- giczną? -20- GRA W KARTY Metoda stuży przyswajaniu metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji. Cel(e), zastosowanie: • Prowadzenie dyskusji na różne tematy. • Formułowanie argumentów za i przeciw. • Kształtowanie odpowiedzialności za własne wypowiedzi i za efekty pracy zespołowej. Przebieg: 1. Uczniowie pracują w zespołach 6-8 osobowych. Jedna osoba zostaje obserwatorem. Każda grupa losuje jeden temat do dyskusji. Możesz skorzystać z propozycji zawartych w karcie pracy nr 1. Tema- tem może być także ostatnio omówione zagadnienie na lekcji. 2. Każdy zespół otrzymuje talię kart - wyciętych z karty pracy nr 2. 3. Po rozdaniu kart dyskusję rozpoczyna osoba, która wylosowała kartę z poleceniem Rozpocznij dys- kusję. Kończy ta, która w swoim zestawie otrzymanych kart znajdzie tę z napisem Zakończ i podsu- muj dyskusję. Rozmowa toczy się w ten sposób, że każdy może zabrać głos pod warunkiem, że wykorzysta jedną z kart i zareaguje adekwatnie do polecenia zapisanego na niej. Obserwator decydu- je o tym, czy kartę można zaliczyć, czyli odłożyć na bok. Wygrywa ten, kto jako pierwszy pozbędzie się wszystkich kart. Nie liczy się w tej konkurencji karty pierwszej i ostatniej. Wariant: Zespoły mogą konkurować ze sobą. Wygrywa grupa, która jako pierwsza doszła do wspólnych ustaleń, wykorzystując wszystkie karty, i przedstawi najbardziej konstruktywne wnioski. Efekty dyskusji są ocenia- ne przez nauczyciela i obserwatorów. Ramy organizacyjne: Do przeprowadzenia dyskusji potrzebne Ci będą wcześniej przygotowane talie kart. Abyś mógł je wyko- rzystywać wielokrotnie, radzę Ci podkleić kopię karty pracy nr 2 tekturką i zalaminować. Możesz tę po- moc dydaktyczną przygotować wspólnie z innymi nauczycielami. Zastanów się także nad możliwością wykonania tej pomocy przez uczniów. Mocne i słabe strony: Uczniowie w formie zabawy uczą się szybkiego reagowania w czasie rozmów, precyzyjnego wy- powiadania swoich myśli. Metoda twórcza, zachęcająca do myślenia. Uczniowie sami się organizują, nie potrzebują żadnego wsparcia ze strony nauczyciela. Jeżeli temat jest zbyt trudny dla uczniów bądź też brakuje im wiedzy z tego zakresu, dyskusja może być bardzo ogólnikowa lub wręcz niemoż- liwa. Nauczyciel powinien więc wcześniej przy- gotować uczniów do dyskusji albo polecić przy- gotowanie się w ramach pracy domowej lub wcześniejszej pracy grupowej. Nie poleca się tej metody w przypadku uczniów, którzy nie mają doświadczeń w prowadzeniu dyskusji. Opór przed zaprezentowaniem własne- go zdania może również bardzo utrudnić spraw- ne przeprowadzenie metody. Grupy mogą rozwiązać problem w różnym cza- sie. Nauczyciel musi więc przygotować dodat- kowe ćwiczenie dla grup, które wykonały zada- nie wcześniej. -21 - Ważne: Jeżeli Twoi uczniowie niechętnie dyskutują, warto z nimi pracować innymi metodami typu Rybki w akwa- rium, Argumenty „za i przeciw", Myślące kapelusze (zajrzyj do Przewodnika, cz. 1). Metody te pozwalają na przygotowanie uczniów do dyskusji w pracy zespołowej. Osoba zabierająca głos jest wspierana przez grupę, argumenty, które prezentuje w trakcie rozmowy nie są jej indywidualną opinią. Autorefleksja: Do oceny przebiegu dyskusji możesz wykorzystać następującą miniankietę: Oceń w skali od 1 do 10: • Na ile jesteś zadowolony z przebiegu dyskusji? 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ? ? O ? ? O ? ? ? ? • Jak oceniasz swó udział w efektach pracy zespołu? Na ile miałeś wpływ na wnioski sformułowa- ne przez grupę? 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ? ? D ? ? ? ? D ? ? • Jak się czujesz w grupie? (1 - bardzo źle, 10 - bardzo dobrze) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? Poproś uczniów, aby porozmawiali o wynikach w zespołach, następnie daj im informację zwrotną o tym, jak Ty widziałeś pracę w zespołach. -22- GRA W KARTY Atmosfera w szkole jest tak samo ważna, jak efekty w nauce. W szkole nie powinno się stawiać stopni. Po co wkuwać regufy gramatyczne na lekcji języka obcego, najważniejsze żeby czfowiek się dogadat. Jeżeli w klasie jest więcej niż 30% jedynek z klasówki, nauczyciel powinien mieć niższą pensję za brak efektów pracy. -23- GRA W KARTY Oceń atmosferę panującą w czasie dyskusji. Podaj w wątpliwość sens dyskusji. Możesz zachować się w dowolny sposób. Popierasz przedmówcę. Podaj argumenty. Sprzeciwiasz się przedmówcy. Podaj argumenty. Zajmij dowolne stanowisko wobec wypowiedzi przedmówcy. Włącz się do dyskusji, opierając się wyłącznie na liczbach i faktach. Włącz się do dyskusji używając emocji. Poprzyj dyskusję jakimś przykładem z własnego doświadczenia. -24- X Ostro skrytykuj ostatnią wypowiedź. Utrudnij dyskusję w dowolny sposób. Zajmij sceptyczne stanowisko wobec tematu dyskusji. Przedstaw swoją wizję problemu za 10 lat. Powtórz argumenty poprzednika. Przedstaw omawiany problem z perspektywy ucznia. Rozpocznij dyskusję. Zakończ i podsumuj dyskusję. Pochwal przedmówcę za jego argumentację. -25- Przedstaw omawiany problem z perspektywy nauczyciela. Zrezygnuj z wypowiedzi. Zachęć kolejną osobę do dyskusji, zadając jej jakieś pytanie. -26- KOSTKA PAMIĘCI Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki - Jak się uczyć?, stosowania zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: • Metoda uczy uczniów samodzielnego przygotowywania materiałów ułatwiających uczenie się. • Uczniowie łatwiej zapamiętują słówka, wzory, daty. • Uczniowie sami mogą kontrolować swoje postępy. Przebieg: 1. Podajesz instrukcję korzystania z kostki. W zależności od tego, co się znajdzie na polach kostki, zadaniem może być: odpowiedź na pytanie, które uczeń wyrzucił, przetłumaczenie podanych słówek na język obcy, deklinacja rzeczownika, którego symbol znajduje się na danym polu itd. Jedną kostką można sprawdzać wiele umiejętności. 2. Możesz też skorzystać z dwóch kostek. Hasła, które się znajdą na nich, muszą zostać powiązane ze sobą. Np. na jednej „pociąg", na drugiej „jechać". Zadaniem ucznia jest podanie poprawnego zdania w różnych czasach. 3. Na kostce mogą się pojawić daty historyczne, uczniowie zapamiętują je w ten sposób. Wariant: Przygotowujesz jedną dużą kostkę dla danej klasy. W każdym polu zapisany jest jeden trudny wyraz. Reprezentanci każdej grupy po odczytaniu wyrzuconego wyrazu biegną do grupy i podają poprawną pisownię. Po utworzeniu trzech zdań z tym wyrazem, „łącznik" grupy wraca szybko do kostki, rzuca nią, zapamiętuje pisownię wyrazu (może to będzie ten sam wyraz) i znowu wraca do grupy. Wygrywa ten zespół, który w określonym czasie zapisał najwięcej zdań. Ramy organizacyjne: Skopiuj kartę pracy nr 1 na cienkim kartonie. W razie potrzeby możesz powiększyć szablon. Mocne i stabe strony: Kostkę łatwo wykonać. Uczniowie sami przygotowują materiał dydak- tyczny. Ma uniwersalne zastosowanie: do ćwiczeń ję- zykowych, tłumaczeń, zapamiętywania słówek. Metoda nie ograniczająca kreatywności uczniów. Autorefleksja: Zbierz pomysły wykorzystania kostki na Twoich lekcjach. -27- KOSTKA PAMIĘCI / \ / \ \ / \ / -28- KOSTKA PAMIĘCI \| \ \ V -29- MOJA KOSZULKA O O© Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki - Jak się uczyć?, skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: • Ćwiczenie ma na celu określenie nastawienia uczniów do danego tematu, problemu. • Pokazuje, że ludzie w tej samej sprawie mają różne poglądy. • Zachęca do wypowiadania się na temat własnej opinii i szukania argumentów broniących osobistego zdania. Przebieg: 1. Dla każdego ucznia przygotuj kontury koszulki (karta pracy nr 1). Zadaniem uczniów jest zaprojekto- wanie znaków, symboli, napisów na koszulkę, które będą wyrażały stosunek jej właściciela do dane- go tematu. 2. Wyjaśnij najpierw, na czym polega ćwiczenie, rozdaj karty pracy i poproś uczniów o zaprojektowanie koszulek. 3. Gdy wszyscy będą gotowi, wywieszacie prace w klasie. Uczniowie oglądają je, a następnie każda osoba komentuje, co chciała wyrazić za pomocą takiej prezentacji graficznej. Warianty: 1. Dzielisz „koszulkę" na trzy części. W górnej uczniowie zapisują, z czego są najbardziej dumni w swoim społeczeństwie. W środkowej, co chcieliby zmienić w swoim społeczeństwie. W dolnej części - jakich zmian w polityce światowej życzyliby sobie w ciągu najbliższych 5 lat. 2. Uczniowie łączą się w grupy pięcioosobowe i na podstawie swoich własnych projektów malują wspól- ną koszulkę, która następnie jest prezentowana w plenum. 3. Uczniowie malują „grupową" koszulkę na bawełnianym podkoszulku. Potrzebne są mazaki lub farby do malowania na tkaninie. 4. Uczniowie tworzą kolaż na konturach koszulki, wykorzystując wycinki z gazet. Ramy organizacyjne: Dla każdego ucznia kopia karty pracy nr 1. Mocne i stabe strony: Metoda twórcza, pozwala na wyrażenie wła- snych poglądów. Niektórzy uczniowie mogą mieć opór przed pre- zentowaniem się w formie graficznej. Jeżeli na- uczyciel będzie zwracał uwagę na wartość pla- styczną pracy, najbardziej eksponować się będą uczniowie uzdolnieni w tym kierunku. Ważne: Ćwiczenie to może sprowokować do wyrażenia bardzo osobistych opinii i może w związku z tym się zdarzyć, że niektórzy uczniowie nie zechcą wyjaśniać znaczenia swoich rysunków. Powinieneś to zaak- ceptować. Autorefleksja: Jaki wariant tej metody wykorzystałeś na swojej lekcji? W czasie pracy uczniów Ty także możesz projektować swoją koszulkę na ten sam temat. Uczniowie na pewno to docenią, nawet jeżeli nie uważasz się za uzdolnionego plastycznie. -30- MOJA KOSZULKA -31 - MÓJ KAPELUSZ •.-••. : , ._•-,-....• f .--?? ??'.'/?-*" • -?--•:-.•/,•;,; lv::. ,:>:,"??? '-.'???? Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, przyswajaniu sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych. Cel(e), zastosowanie: Uczniowie potrzebują wsparcia w określeniu roli, którą na co dzień pełnią w grupie rówieśników, w rodzi- nie i w szkole. Potrzebują też pomocy w formułowaniu oczekiwań wobec siebie i innych. Nie jest to proste. Metoda Mój kapelusz stwarza warunki do powiedzenia sobie, kim chcę być dla innych, jakie to ma znacze- nie dla efektów mojej nauki? Co chciałbym zmienić w relacjach z innymi osobami? Uświadomienie sobie zależności od innych i obowiązków wobec rodzeństwa, przyjaciół, nauczycieli pozwala na zaplanowanie zmiany i rozwój samodzielności w nauce. Przebieg: 1. Rozdaj uczniom kartę pracy nr 1. Każdy z nich zapoznaje się z instrukcją i wypełnia kartę. Odpowie- dzi na pytania może zanotować, ale może je również tylko przemyśleć. 2. Uczniowie szukają do pary kogoś, do kogo mają największe zaufanie, z kim chcieliby porozmawiać o sobie. Mogą powstawać również trójki, ale warunkiem jest „zagospodarowanie" wszystkich osób. 3. W utworzonych parach i trójkach uczniowie pokazują sobie nawzajem wypełnione karty pracy. Gdy jedna osoba mówi o swoich przemyśleniach, druga słucha uważnie, dopytuje, ale nie komentuje i nie poddaje krytyce. 4. Zbieracie się w całym zespole klasowym. Uczniowie, którzy chcieliby coś powiedzieć na temat swoje- go kapelusza, mogą teraz zabrać głos. Tworzycie w klasie listę wspólnych ustaleń, które będą wspie- rały rozwój dobrej atmosfery i samodzielność uczniów w nauce. Ramy organizacyjne: Przygotuj powielone karty pracy dla każdego ucznia. Uczniowie powinni mieć możliwość swobodnego przemieszczania się po sali i rozmowy w parach nie przeszkadzając innym. Mocne i słabe strony: Metoda wspierająca autoewaluację. Symbol kapelusza daje poczucie bezpieczeń- stwa uczniowi, który może zawsze powiedzieć, że nie chodzi tu o niego, tylko o rolę pełnioną w danym momencie. Trudno ją wykorzystać w klasach młodszych. Uczniowie mogą mieć trudność w określeniu pełnionych przez siebie ról. Ważne: Przed rozpoczęciem pracy ustal z uczniami, że wszystkich obowiązuje dyskrecja i że nie wolno krytyko- wać wypowiedzi kolegów. Autorefleksja: A jaki kapelusz Ty miałeś dzisiaj na sobie: wychowawcy, ojca / matki, podwładnego, urzędnika, kolegi? Wykonaj dla siebie to ćwiczenie, odpowiadając na pytania zawarte w karcie pracy nr 1. -32- MOJ KAPELUSZ Który kapelusz miafeś dzisiaj na sobie najczęściej? Jak byś sobie życzyt? Tak jest Tak bym chciał Kapelusz szefa grupy Kapelusz dobrego ucznia w klasie Kapelusz przyjaciela Kapelusz synka / córki Kapelusz siostry Masz do dyspozycji 100%. Każdemu z istniejących kapeluszy i tych, które chciałbyś zało- żyć, przydziel odpowiednio procenty. Na przykład dostałeś dzisiaj niespodziewaną piąt- kę. Wszyscy Cię chwalili. Możesz więc śmiało powiedzieć, że miałeś w 100% kapelusz dobrego ucznia w klasie. Uważasz, że dobrze by było, gdybyś ten kapelusz miał zawsze na sobie, więc w rubryce „Tak bym chciał" wpisujesz również 100%. Przeanalizuj wszyst- kie kapelusze. A teraz zastanów się nad poniższymi pytaniami. Zrób notatki. • Jakie widzisz różnice między kapeluszami, jeżeli chodzi o przydzielenie procentów? • Czy jesteś zadowolony z tego podziału? Co byś chciał zmienić? Jak możesz się po- zbyć ewentualnych „wyrzutów sumienia", których źródło leży w tym, że za rzadko nakładasz dany kapelusz? • Co chciałbyś zmienić, abyś nie czuł się zbyt obciążony obowiązkami? • Jaki kapelusz możesz zmniejszyć w najprostszy sposób? Jak na to zareagowaliby inni? • Jaki kapelusz chciałbyś powiększyć? Jak na to zareagowaliby inni? -33- OKULARY Metoda służy przyswajaniu metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień. Cele: Uczeń potrafi: • Zdefiniować jakieś pojęcie, • Zaprezentować swoje własne zdanie w danej sprawie, • Wspólnie z grupą zebrać argumenty przemawiające za lub przeciw danemu poglądowi. Przebieg: 1. Określ temat dyskusji. Podziel uczniów na 4 grupy. Każda z nich „założy" na czas pracy odpowiednie okulary: strukturalne, humanistyczne, tradycyjne lub nowoczesne. Każdy zespół otrzymuje tekst prze- wodni - kartę pracy nr 1, który będzie się różnił tylko opisem spojrzenia przez dane okulary. 2. W grupach, zgodnie z tekstem przewodnim, uczniowie najpierw indywidualnie (10 minut), a potem zespołowo (kolejne 10 minut) zbierają argumenty do dyskusji. 3. Dyskusja: w kręgu przed klasą zasiadają reprezentanci grup. Pozostałe osoby mogą również zabierać głos, stając na ten moment za plecami swojego reprezentanta i wypowiadając się w jego imieniu. 4. Dwóch wybranych protokolantów zapisuje na tablicy argumenty każdej z grup. 5. Na zakończenie rozmawiacie o tym, jak uczniowie czuli się w swoich rolach. Czy im było łatwo znaleźć argumenty, trzymając się danego punktu widzenia narzuconego przez okulary? Czy wszystkim udało się przeforsować własne pomysły w pracy w grupie? Kto zaproponował najwięcej materiału do dysku- sji? Czyje zdanie było najmocniejsze? Jak przebiegała dyskusja? Czy były trudne momenty? Jakie? Ramy organizacyjne: Do zajęć potrzebne będą powielone karty pracy (po jednym egzemplarzu na grupę). Do dyskusji należy przygotować 4 krzesła na środku klasy. Pomieszczenie powinno umożliwiać innym osobom podejście do swojego reprezentanta w celu zabrania głosu. Mocne i stabe strony: Metoda zachęca do zmiany perspektywy w my- śleniu o jakiejś sprawie. Uczniowie nie muszą się wcześniej przygoto- wywać do zajęć. Metoda pozwala każdemu uczniowi na zajęcie własnego stanowiska w danej sprawie. Możli- wość wzięcia udziału w dyskusji pozwala na wy- powiedzenie swojej opinii również wtedy, gdy reprezentant grupy ją pominie. Metoda przydatna do przeprowadzenia dysku- sji na różnych lekcjach. Uporządkowana, nie dopuszcza chaosu. Uczniowie niewprawieni w dyskusji mogą mieć trudność w znalezieniu argumentów. Zdarza się, że uczniowie nie rozumieją dokład- nie różnicy w „opisie okularów" i nie przestrze- gają później narzuconego punktu widzenia. Ważne: Warto sprawdzić, jak uczniowie rozumieją instrukcję do dyskusji. Być może dobrze będzie, jeżeli na przy- kładzie pokażesz im, na czym polegają różnice w różnym postrzeganiu danego problemu przez wybrane „okulary". -34- Autorefleksja: Po zastosowaniu tej metody na własnej lekcji spisz listę tematów, nad którymi w przyszłości można będzie dyskutować z uczniami wykorzystując metodę okularów. Twoja lista: 1. 7. 2. 8. 3. 9. 4. 10. 5. 11. 6. 12. -35- OKULARY Tekst przewodni do pracy w grupie 1. Poniżej znajdziecie opis różnych możliwych punktów widzenia na jakąś sprawę. Naj- pierw indywidualnie, a potem wspólnie zastanówcie się, jak widzicie przedstawiony temat, po włożeniu przypisanych Wam okularów. Okulary strukturalne - Uważają, że każdy powinien mieć jasno określoną rolę. Cenią hierarchię i pozycję. Nie widzą nic ztego w tym, że nie ma równych praw między ludźmi. Lubią dyscyplinę, regulaminy, porządek. Okulary humanistyczne - Dostrzegają indywidualne potrzeby ludzi. Uważają, że nie płeć, pocho- dzenie, a predyspozycje osobowościowe, wiedza i umiejętności powinny decydować o wartości człowieka. Ważne są dla nich uczucia, dobre rela- cje między ludźmi. Okulary tradycyjne - Cenią mity, rytuały, ceremonie. Życie oznacza dla nich teatr, dramat, gdzie toczy się gra, historia, sztuka. Dbają o historię, zwyczaje, tradycję. Uważa- ją, że kiedyś było lepiej. Krytykują wszystkie nowinki. Okulary nowoczesne - Chętnie przyjmują kierunki myślenia pojawiające się na Zachodzie. Wal- czą o równouprawnienie, tolerancję. Uważają, że najważniejsza w życiu jest kariera, cenią otwartość. Lubią eksperymentować. 2. Zbierzcie wszystkie argumenty, które pozwolą Wam na zaprezentowanie swojego sta- nowiska w dyskusji na temat. Wybierzcie jedną osobę, która wystąpi w dyskusji w Waszym imieniu. -36- OŁÓWEK OO Metoda efektywnego wspófdziafania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywania problemów w twórczy sposób, przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych. Cel(e), zastosowanie: Uczniowie powinni zostać przygotowani w szkole do prowadzenia negocjacji. Jest to niezmiernie ważna umiejętność w późniejszym życiu zawodowym i społecznym. Proces dochodzenia do wspólnych ustaleń, rezygnacji z pewnych przywilejów i argumentowania w celu osiągnięcia swoich celów jest bardzo trudny. Poniższe ćwiczenie pokazuje uczniom, jak się to może odbywać w praktyce. Przebieg: 1. Uczniowie zostają podzieleni na 3-5-osobowe grupy. Za każdym razem w grze biorą udział trzy grupy (A, B i C). Grupa A posiada temperówkę, grupa B ma do dyspozycji dużo czystych kartek, grupa C otrzymuje ołówek ze złamanym końcem. 2. Zadaniem każdej grupy jest podpisanie swoim inicjałem (A, B, C) jak największej liczby kartek. Wy- grywa ta, która będzie miała ich najwięcej. 3. W tym celu grupy muszą ze sobą pertraktować. 4. Nie wolno korzystać z innych materiałów, niż dostarczone przez Ciebie. W czasie gry obowiązują następujące zasady: a) wszystkie grupy negocjują jako całość. W jaki sposób grupa ustali swoje stanowisko, jest jej spra- wą (poprzez głosowanie, wybierze swojego przedstawiciela, ustali, że wszyscy muszą się zgadzać z daną propozycją...), b) grupy najpierw ustalają sposób działania wewnętrznie, dopiero potem nawiązują kontakt z pozostałymi dwiema grupami, przekazując im swoje propozycje, c) grupa, której złożono propozycję, „wewnętrznie" zastanawia się, czyją przyjmuje, a dopiero potem ogłasza swoje stanowisko w tej sprawie. 5. Po osiągnięciu zamierzonych ustaleń albo po upływie określonego czasu kartki są liczone. Ramy organizacyjne: Potrzebne są kartki, nienaostrzony ołówek i temperówka. Mocne i słabe strony: Uczniowie chętnie angażują się w grę. Wszyscy uczestniczą w ćwiczeniu. Ćwiczenie ma praktyczny charakter. Uczniowie mogą wykorzystać zdobyte umiejętności i wzor- ce postępowania w wielu dziedzinach życia. Nauczyciel musi pilnować ustalonych zasad, bo uczniowie czasami oszukują. Istnieje ryzyko, że pojedyncze osoby zdominu- ją dyskusję w grupach zadaniowych. Autorefleksja: Odpowiedz na pytania: • Jakie strategie przyjęły poszczególne grupy, aby wynegocjować swoje warunki? • Gdyby grupy reprezentowały jakieś państwo, to kto byłby: ołówkiem, temperówka, kartką? • Jakie elementy tej gry kojarzą się uczniom z Unią Europejską? -37- PAMIĘTNIK LEKCYJNY ?:•?•--;...?•;"';--,:.-.«'•'•""• /;-'..-7V"-"?""-•.'.?....;• :?? -???'/. I-fi.~ '?-..• .'?.;'"'. Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł. Cel(e), zastosowanie: • Uczniowie komunikują się na temat zagadnień matematycznych, fizycznych itd. • Uczniowie potrafią refleksyjnie oceniać proces uczenia się. Przebieg: 1. Na początku semestru / roku szkolnego utwórz zespoły robocze, które wspólnie będą pisały pamięt- nik. 2. Każdy z uczniów po kolei zapisuje w zeszycie należącym do grupy, czego w danym dniu nauczył się na lekcji matematyki. Mogą to być problemy, doświadczenia, pytania. Uczniowie zapisują je własnymi słowami. Przedstawiają przebieg lekcji, definicje z książki z własnym komentarzem, czasami rysunki, które mają ułatwić zrozumienie tematu. Dobrym zdaniem na początek jest: „Dzisiaj na lekcji uczyliśmy się ...". Poza tym „sprawozdaniem" z lekcji, powinny pojawić się pytania otwarte i wątpliwości. Każda notatka powinna być na dole opatrzona datą i podpisem, aby w razie trudności można było zidentyfi- kować, kto jest jej autorem. Możesz wykorzystać jako wzorzec kartę pracy nr 1. 3. Co cztery tygodnie sprawdzasz pamiętnik (zgodnie z zapowiedzią) i załączasz komentarz. W ten oto sposób możesz skorzystać z doskonałego źródła informacji na temat percepcji Twoich lekcji. Wariant: Możliwe jest też pisanie pamiętnika indywidualnie. Prowadzi go każdy uczeń, a wyznaczony partner ko- mentuje i poprawia. Służy on autokontroli, uczniowie mogą sprawdzić, co zapamiętali. Za prowadzenie pamiętnika mogą dostać stopień. Ramy organizacyjne: Nie są potrzebne żadne dodatkowe środki poza zakupem zeszytu przeznaczonego na pamiętnik. Ucznio- wie piszą go w domu. Musisz zarezerwować czas na sprawdzenie notatek. Mocne i słabe strony: Uczniowie chętnie dzielą się tym, co zapamię- tali z lekcji. Metoda możliwa do zastosowania w każdej kla- sie i na każdej lekcji. Uczniowie powtarzają w ten sposób samodziel- nie materiał. Opisanie lekcji „własnymi słowami" może spra- wiać na początku trudność. Jeżeli nauczyciel nie będzie systematycznie kon- trolował notatek, mogą się pojawić braki. Ważne: Uczniów na pewno przekona do przedsięwzięcia argument, że notatki mogą być nieocenioną pomocą dla każdego, kto będzie w danym dniu nieobecny w szkole. W sposób przystępny dowie się, co było na lekcji, co trzeba zapamiętać, jak rozumieć nowy temat. Autorefleksja: Zastanów się, na ile zeszyty przedmiotowe na Twojej lekcji są prowadzone przez uczniów rzetelnie? Dla- czego uczniowie nie zaglądają do nich? Co znajduje się w notatkach pod tematem? Na ile jest to pomoc w nauce, a na ile rytuał przepisywania tekstu z książki? Pamiętnik jest niczym innym, jak niezbędną notat- ką, ułatwiającą powtórzenie lekcji. -38- PAMIĘTNIK LEKCYJNY Dzisiejszym tematem lekcji było: Najważniejsze rzeczy, które omawialiśmy na lekcji, to: Na pewno warto zapamiętać: 3 4 Najtrudniej było zrozumieć: © Można to wytłumaczyć tak: dŁ3 Nie zrozumiałem, mam wątpliwości: Warto zajrzeć do podręcznika na stronie: Za kartkę z pamiętnika był odpowiedzialny: podpis -39- PORTFOL1O Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu wtasnej nauki - Jak się uczyć? Cel(e), zastosowanie: Wraz z koncentracją na kształtowaniu umiejętności kluczowych, pojawiają się pytania: Jak oceniać przy- rost kompetencji? Jak oceniać umiejętności, jak kształtować umiejętność refleksji nad własnym rozwojem lub samodzielnym uczeniem się? Potrzebujesz konkretnego narzędzia, które pozwoli na konsekwentne wspieranie ucznia w jego samodzielnej pracy i w procesie autoewaluacji. Taką pomocą może być tzw. portfoiio. Portfoiio to zbiór prac ucznia, przechowywanych przez niego, a prezentujących osiągnięcia ucznia w da- nym okresie nauki. Portfoiio to teczka, aktówka, szuflada, album, film, dyskietka lub zbiór zdjęć. Nieważna jest zewnętrzna forma, lecz proces tworzenia. Istotny jest sposób dokonania wyboru najlepszych prac i ocena własnych dokonań. Uczeń w ten sposób uczy się: • refleksji nad własnym procesem rozwoju, • oceny poznanej wiedzy i stopnia realizacji celów określonych przez nauczyciela i przez siebie. Głównym celem jest przekazywanie uczniowi pozytywnej informacji zwrotnej. W ten sposób poprawiają się relacje między nauczycielem i uczniem. Narzędzia wspierające tworzenie portfoiio pozwalają uczniowi na ocenę rozwoju własnych predyspozycji i strategii uczenia się. Uczniowie nabywają w ten sposób umiejętność obserwacji swojego sposobu uczenia się i odnotowywa- nia postępów. Powinni poznać, które umiejętności, zadania opanowują łatwiej, które przynoszą im trudności. Powinni gromadzić prace przejrzyście dokumentujące ich działanie. Powinni rejestrować, jakie formy pracy sprawiają im trudność, w jakich okolicznościach woleliby praco- wać samodzielnie. Tworzenie portfoiio to dla ucznia ogromne wyzwanie. Dlatego na początku musisz mu pomagać, wspierać go i motywować. Z czasem odpowiedzialność za tworzenie portfoiio może całkowicie przejąć uczeń. Przebieg: 1. Wspólnie z uczniami sformułuj ogólne cele lub obszary tematyczne, które chcesz z klasą zrealizować w określonym czasie. 2. Na tej podstawie uczniowie określą swoje własne cele uczenia się. Pomoże im w tym karta pracy nr 1. 3. Wspólnie ustalcie, jakie prace będą gromadzone w teczkach. 4. Po upływie wyznaczonego czasu uczniowie oceniają swoje prace samodzielnie, w grupach lub odda- ją je Tobie do oceny. 5. Na podstawie opinii innych osób i własnej autoewaluacji wybierają swoje najlepsze prace do teczki wzorcowej. 6. Następnie przygotowują opis, w którym prezentują proces uczenia się, przedstawiają kryteria wyboru prac i samoocenę każdej wybranej pracy. 7. Na koniec oceniają cały okres nauki: co się im udało, na ile efektywnie pracowali, jakie cele wyznacza- ją sobie na przyszłość. Pomoże im w tym karta pracy nr 2. 8. Na zakończenie prezentują wybrane prace i samoocenę przed klasą, nauczycielami lub rodzicami. 9. Ty także możesz ocenić portfoiio według następujących kryteriów: • Jak przebiegał proces uczenia się? • Czy można zaobserwować postępy w nauce? • Czy uczeń wykazuje gotowość do twórczego działania? • Czy zostały ujęte wszystkie obszary tematyczne / cele? • Na ile udane jest wzorcowe portfoiio? • Czy uczeń brał aktywny udział w dyskusji podsumowującej semestr, rok? Ramy organizacyjne: Jeżeli wprowadzisz portfoiio, musisz liczyć się z tym, że dużo czasu trzeba poświęcić na sprawdzanie teczek uczniów. Musisz to zrobić rzetelnie. Konieczne jest też przedstawienie na piśmie opisowej oceny prac. -40- Mocne i słabe strony: Metoda angażująca każdego ucznia. Uczy samodzielności i krytycznej oceny własnej pracy. Nie wymaga stosowania pomocy dydaktycz- nych. Dobrze zaplanowana praca nie wymaga duże- go zaangażowania i odpowiedzialności ze stro- ny nauczyciela. Pozwala na partnerskie traktowanie ucznia. Uczy dyscypliny i wywiązywania się ze złożo- nych deklaracji, bez moralizowania i autorytar- nych sposobów kierowania procesem dydak- tycznym. Nauczycielom źle kojarzy się z ich doświadcze- niem gromadzenia dokumentacji w procedurze awansu zawodowego. Źle zastosowana, może dać uczniom poczucie wykonania ogromnej bezsensownej pracy. Warianty: 1. W czasie tworzenia portfolio uczeń może prowadzić „dzienniczek uczenia się", w którym zapisuje, czego i w jaki sposób się uczył. 2. Uczeń jest odpowiedzialny za swoje portfolio, ale praca może być zorganizowana w zespole lub w parach. 3. Na koniec każdego tygodnia prowadzisz z klasą rozmowę podsumowującą dotychczasowy etap pra- cy nad portfolio. Jest to ważne w klasach, które nigdy wcześniej nie wykonywały samodzielnych zadań. 4. Możesz ograniczyć wybór prac do teczki „wzorcowej", np. uczeń wybiera trzy jego zdaniem najlepsze prace według podanych przez Ciebie kryteriów. Przekazane prace oceniasz w formie opisowej (infor- macja zwrotna o procesie) i w formie stopnia (ocena za wartość prac). Autorefleksja: Wykorzystując wagę (karta pracy nr 2) oceń skuteczność tej metody i zaplanuj cele na przyszłość, gdy będziesz korzystał z portfolio. -41 - PORTFOL1O MOJE CELE UCZENIA SIĘ Imię............................. Nazwisko............................. 1. Ja - jako uczeń Jakie cele wyznaczasz sobie, aby mieć lepsze efekty w nauce? a)................................................................................... b)................................................................................... c)................................................................................... 2. Ja - w kontakcie z innymi W jakim zakresie chcesz rozwinąć swoje umiejętności, aby lepiej współpracować z innymi uczniami i nauczycielami? a)................................................................................... b)................................................................................... c)................................................................................... 3. Ja a moja klasa i szkoła Jakie zmiany chcesz przeprowadzić w swojej szkole lub klasie, aby przyjemniej było tu przebywać? Cele: a)................................................................................... b)................................................................................... c)................................................................................... -42- PORTFOLIO Uczniowie oceniają cały okres nauki: co się im udało, na ile efektywnie pracowali, jakie cele wyznaczają sobie na przyszłość. Mija czas, w którym realizowałeś wyznaczone cele. Powinieneś teraz rozliczyć się z zaplanowanych przedsięwzięć. Pomoże Ci w tym poniższa waga. Z czego jesteś niezadowolony? Co postanowisz na przyszłość?. -43- PRASÓWKA O © Metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywania problemów w twórczy sposób, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną, stosowania zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: • Uczniowie potrafią czytać ze zrozumieniem, interpretować i oceniać informacje zawarte w prasie. • Uczniowie porządkują już posiadane informacje i porównują je do nowej wiedzy. • Uczniowie kształtują nawyk śledzenia codziennych wydarzeń prasowych. Przebieg: 1. Gazetę można czytać na różne sposoby. Oto kilka przykładów, które możesz wykorzystać na swoich lekcjach. a) Uczniowie bawią się w „odszyfrowywanie" tego, co nie znalazło się w danym artykule prasowym. Bawią się w tzw. antycenzorów. Wygrywa ta osoba, która miała najciekawsze pomysły. b) Uczniowie poszukują w różnych gazetach informacji na ten sam temat. Szukają różnych interpreta- cji tego samego zagadnienia, określają poglądy poszczególnych partii. Na koniec opisują, jaki cha- rakter ma każda z gazet i czyje interesy reprezentuje. c) Uczniowie odczytują ten sam tekst w różnym rytmie, zachęcając w ten sposób do tworzenia wielu asocjacji. Na przykład przemówienie polityka jest odczytywane w rytmie marsza, tanga lub walca. d) Podobnie jak w poprzednim przykładzie, ten sam tekst jest odczytywany na różne sposoby jako tekst reklamowy. e) Wypowiedzi polityków są przedstawiane w sposób sprzeczny z treścią tekstu. Na przykład wypo- wiedź ministra finansów na temat dziury budżetowej odgrywający go uczeń czyta przy suto zasta- wionym stole. Uczniowie szukają jak najwięcej takich pomysłów i prezentują je klasie. Przy ocenie liczy się pomysłowość i sposób wykorzystania / zrozumienia treści wypowiedzi politycznej. f) Tekst z gazety jest przedstawiany w formie pantomimy. g) Aktualne doniesienie prasowe uczniowie umiejscawiają w jakiejś epoce historycznej. Muszą wyka- zać się znajomością tła politycznego, społecznego i kulturowego G?zyk) danej epoki. h) Uczniowie wyszukują w gazetach artykuły, które zawierają wiele słów, ale są bardzo ubogie treścio- wo. Wykreślają wszystkie zbędne słowa i pozostawiają tylko te, które mają jakąś wartość meryto- ryczną. Prezentują ją na forum klasy. i) Ćwiczenie odwrotne: krótkie doniesienia prasowe są rozbudowywane, aby bardziej szczegółowo omówić problem. Możecie w tym celu wykorzystać rubryki prasowe typu przegląd tygodnia. Ramy organizacyjne: Do wykonania tych zadań będą potrzebne jedynie egzemplarze gazet codziennych lub czasopism. Ucznio- wie mogą je przynieść z domu. -44- Mocne i słabe strony: Uczniowie chętnie sięgają po gazetę. Metoda zachęca do kreatywnego działania. Uczniowie nie nudzą się. Każda osoba może się zaangażować, liczy się nie tylko wiedza książkowa, ale także orienta- cja w aktualnych wydarzeniach. Uczniowie mogą połączyć swoją wiedzę z kon- kretną sytuacją w kraju i na świecie. Autorefleksja: Wyobraź sobie, że masz tę metodę zaproponować innemu, niedoświadczonemu nauczycielowi. Jakich argumentów byś użył, aby zastosował tę metodę? -45- PREZENTACJA Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki - Jak się uczyć?, skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień. Cel(e), zastosowanie: • Prezentacja wyników należy do ważnych umiejętności, w które trzeba wyposażyć uczniów. Jest to nie tylko forma pokazania umiejętności estetycznych, ale także w zakresie komunikowania się. Uczeń szu- ka pomysłów na przedstawienie wyników swojej pracy w formie jak najlepiej przemawiającej do innych uczniów. Prezentacja jest procesem tworzenia. Uczniowie pokazują, czego się nauczyli. Jest to bardzo duże wymaganie, dla niektórych osobiste wyzwanie. Dlatego należy uczniów przygotować do prezenta- cji. • Prezentacja rozwija poczucie własnej wartości. • Wyniki prezentacji to nie tylko to, co się pojawi na plakatach, to także inwestycja na przyszłość. Uczeń, który doświadczy, że może być przydatny w zespole i że jego praca wzbudza zainteresowanie innych - to przyszły samodzielny, pewny siebie pracownik. • Prezentacja rozwija poprawność merytoryczną i językową, umiejętność opisywania struktur, pokazywa- nia związków przyczynowo-skutkowych, porównania z rzeczywistością. Przebieg: 1. Uczniowie otrzymują od Ciebie jakieś zadanie do wykonania. Może to być praca zespołowa, ale rów- nież indywidualna. Wynikiem pracy mogą być: sekwencja filmu, przeźrocza, wywiad, gazetka, przy- kłady utworów muzycznych, specjalne słowa wyjaśnione na tablicy lub na folii, wywiad ze świadkami wydarzeń, debata. Uczniowie mogą również w grupach przygotować część prezentacji. 2. Uczniowie sami wybierają sposób prezentacji. Jest to trudna decyzja, więc może się przydać rundka na zakończenie pracy każdego zespołu. Możesz również odbyć rozmowy indywidualne z uczniami. 3. Częścią prezentacji jest jej ocena. Na to trzeba więcej czasu niż przy klasówce lub referacie, bo też uczniowie dużo więcej się napracowali. Poza tym uczniowie nie tylko prezentowali treści, ale też sie- bie. Ważne, aby już na początku wiedzieli, że praca będzie oceniana. Kryteria oceny muszą być znane wszystkim uczniom. Musisz zwrócić im uwagę, aby forma nie przeważała nad treścią. Uczniowie muszą we wstępnej rozmowie dowiedzieć się, ile środków mogą użyć i jak ich zastosowanie będzie oceniane w stosunku do prezentowanej treści. Możesz skorzystać z zasady oceniania: 60% - za treść, 30% - za formę. Nie traktuj jej jednak sztywno - zależy to od przedmiotu i od tematu. Każda grupa może otrzymać inne zadania, a ich ocena powinna być spójna z opisem roli. Jak można dzielić role, przedstawia karta pracy nr 1. 4. Zanim przystąpicie do oceny pracy zespołu, powinieneś pozwolić uczniom na nabranie dystansu. Rozmowa podsumowująca byłaby więc korzystna dopiero po jakimś czasie (np. następnego dnia). Uczniowie mają również swoje zdanie na temat efektów pracy. Musisz najpierw ich wysłuchać, a potem zaprezentować swoją opinię. Możesz poprosić uczniów o sprawozdanie ze sposobu pracy. Powinny się w nim znaleźć odpowiedzi na pytania: Jak się uczniom pracowało? Gdzie były trudności? Jak sobie z nimi radzili? Ramy organizacyjne: Uczniowie sami organizują sobie pracę. Jeżeli dobrze przygotujesz teksty przewodnie z dokładną infor- macją, co kto do kiedy ma zrobić, możesz sobie odpoczywać. -46- Mocne i stabe strony: m Jeżeli nauczyciel na pierwszy plan wysunie oce- nę za pracę, uczniowie mogą to odebrać jako formę zwyczajnej klasówki. Dla ucznia prezentacja jest nie tylko zaliczeniem na konkretny stopień - to również opracowanie koncepcji prezentacji efektów pracy, aby inni się nie nudzili, dotarcie do odpowiednich osób i źró- deł informacji. Chodzi o stworzenie dzieła, o zmierzenie się z kreatywnym zadaniem. Uczeń ma poczucie, że jest potrzebny. Ważne: Po każdej prezentacji musisz stworzyć możliwość zadawania pytań z sali. Pamiętaj jednak, aby nie posłu- giwać się zachęcaniem do dopytania (żeby prezentacja nie zakończyła się „zabójczym frazesem" w stylu: „Czy macie jeszcze jakieś pytania?"). Możesz wcześniej przygotować tezy do dyskusji. Uczniowie, którzy prezentowali się, mogą otrzymać dodatkowe zadanie zaplanowania takiej rozmowy z odbiorcami prezen- tacji. Autorefleksja: Odpowiedz na te same pytania, które postawiłeś uczniom na podsumowanie: • Jak się uczniom pracowało? • Gdzie były trudności? • Jak sobie z nimi radzili? -47- PREZENTACJA Przykład podziału zadań na grupy: Grupa A: Przygotowanie pomieszczeń, plakatów, zaproszeń, gości Pytania pomocnicze, zadania: • Kogo zaprosicie? • Kto będzie gościem? • Projekt plakatu, projekt zaproszenia. • Grupa musi szybko porozumieć się w sprawie przebiegu prezentacji i treści. Kryteria oceny: • Treść i wymowa zaproszenia i plakatu - 50%. • Jeżeli udało się zaprosić gości, którzy naprawdę mogą coś ciekawego powiedzieć na dany temat - 25%. • Udana organizacja: czas, aula wystrojona - 25%. Grupa B: Dokumentacja Pytania pomocnicze, zadania: • Zorganizowanie kamery. • Zorganizowanie sesji zdjęciowej. • Stworzenie protokołu. • Współpraca z nauczycielem informatyki. • Termin oddania dokumentacji: do 20 marca. Kryteria oceny: • Poprawność merytoryczna dokumentacji - 35%. • Sporządzenie techniczne dokumentacji (layout, zdjęcia), oszczędność finansowa • Dotrzymanie terminu oddania pracy - 20%. 45%. Grupa C: Moderowanie Pytania pomocnicze, zadania: • Przygotowanie wstępu. • Przygotowanie listy pytań. • Prowadzenie dyskusji. Kryteria oceny: • Treść wstępu - 30%. • Pytania do dyskusji (muszą być przygotowane na piśmie) - 30%. • Prowadzenie dyskusji (zadbanie o to, aby goście nie zdominowali dyskusji) - 10%. • Współpraca z grupą A, która przygotowuje listę gości - 30%. Grupa D: Wykład Pytania pomocnicze, zadania: • Przygotowanie przeźroczy i foliogramów. • Napisanie referatu. • Prowadzenie dyskusji. • Wygłoszenie go przed publicznością. Kryteria oceny: • Treść wykładu - 70%. • Forma - pytania do dyskusji (muszą być przygotowane na piśmie) - 30%. • Prezentacja musi być wyraźna, trzeba mówić powoli, należy stosować środki audiowizualne. PROFIL DOBREGO UCZNIA © Metoda sfuży planowaniu, organizowaniu i ocenianiu wfasnej nauki - Jak się uczyć? Cel(e), zastosowanie: • Uczniowie potrafią wyznaczyć sobie cele uczenia się. • Uczniowie otrzymują informację zwrotną na temat własnego zachowania i konfrontują ją z wynikami autoewaluacji. • Uczniowie określają standardy zachowań, które pomagają w przezwyciężaniu trudności w nauce. Przebieg: 1. Rozdaj wszystkim uczniom w Twojej klasie kartę pracy nr 1. Jest to arkusz samooceny, który uczeń wypełnia, wstawiając krzyżyk w odpowiednią kratkę po prawej stronie. Ty również oceniasz każdego ucznia na takim samym arkuszu. Jak zauważysz, 10 punkt jest pusty, można tam wpisać to, co jest dla Twoich uczniów ważne, a nie zostało ujęte w przygotowanej ankiecie. 2. Każdy uczeń odbywa z Tobą 15-20-minutową rozmowę, w czasie której porównujecie wyniki ankiety. Może się zdarzyć, że różnice w ocenie są duże. Może to oznaczać także, że Ty się mylisz. Ważne, żeby uczeń mógł uzasadnić swoją ocenę, Ty także musisz podać argumenty przemawiające za Twoim wyborem. Po Waszej rozmowie każdy uczeń wypełnia kartę pracy nr 2. Jest to forma zobowiązania, określenia celów, jakie uczeń zamierza osiągnąć aż do następnej samooceny. Stopień realizacji pla- nowanych zamierzeń jest przedmiotem kolejnej rozmowy z Tobą. Ramy organizacyjne: Musisz zapewnić uczniom dyskrecję, dlatego rozmowa powinna się odbyć bez udziału osób trzecich. Jeżeli ustalicie, że nikt nie będzie informowany o wynikach samooceny, musisz zastanowić się, jak będzie- cie przechowywać wypełnione karty pracy. Uczniowie powinni mieć swoje karty, a Ty kserokopie, aby zachowały się do następnej rozmowy. Rozmowy wymagają czasu i odpowiednich warunków. Muszą się więc odbywać poza lekcjami. Możecie z nauczycielami ustalić, że każdy pedagog uczący daną klasę ma pod opieką 5-6 uczniów i prowadzi z nimi rozmowy. Mocne i sfabe strony: Jest to sposób zachęcający uczniów do samo- oceny, poszukiwania lepszych sposobów radze- nia sobie z trudnościami w szkole. Każdy uczeń znajdzie w sobie mocne strony. Jest to więc okazja nie tylko do krytyki, ale rów- nież wzmocnienia pozytywnego. Uczeń uczy się planowania zmiany własnych zachowań. Rozmowy nie są sporadyczną reak- cją na zakłócenia, lecz przemyślanym narzę- dziem wspierania ucznia w jego rozwoju. Metoda wymaga czasu i konsekwencji. Jeżeli nauczyciel nieumiejętnie poprowadzi taką rozmowę, może zrobić dziecku ogromną krzyw- dę. Istnieje ryzyko przekroczenia granicy między rozmową wspierającą a terapią. Warianty: Uczniowie sami mogą przygotować listę cech dobrego ucznia. W zespołach 5-6-osobowych zapisują 10 cech dobrego ucznia. Warunkiem jest umieszczenie na dużej kartce tych cech, na które zgadzają się wszyscy. Następnie tworzycie jedną listę „klasową" i określacie ranking 10 najważniejszych cech w Wa- szej klasie. Ty możesz również przygotować swoją listę. Może któryś z Twoich zapisów zostanie wybrany. Następnie każdy uczeń otrzymuje kartę pracy nr 3. Po lewej stronie zapisuje listę cech znajdujących się w klasowym rankingu, a po prawej ocenia w skali 1-10, na ile dana cecha jest charakterystyczna dla niego. Ty także wypełniasz arkusz dla każdego ucznia. Potem odbywa się indywidualna rozmowa, jak w metodzie opisanej wyżej. -49- Ważne: Przed przeprowadzeniem rozmowy zastanów się, jak formułować informację zwrotną. Musisz pilnować, aby Twoje wypowiedzi miały charakter opinii, nie oceny. Np. nie mów uczniowi, że jest bałaganiarzem (to typowa etykieta), ale powiedz, iż zaobserwowałeś, że uczeń na Twoich lekcjach nie może znaleźć zeszytu i że ma bałagan na biurku. I jeszcze jedno: pozwól najpierw uczniowi przedstawić jego wersję, potem zaprezentuj swoją ocenę. Autorefleksja: Czy było Ci dane przeżyć kiedykolwiek w szkole rozmowę na swój temat, która nie była podsumowaniem hospitacji, lecz miała charakter rozmowy wspierającej? Jeżeli tak, to nie trzeba Cię zapewniać o tym, jak ważna dla rozwoju ucznia może być taka forma. Zastanów się, co możesz zrobić, aby uczeń w czasie Waszego spotkania mógł się czuć bezpiecznie. Może Ci w tym pomóc poniższa tabelka. To mu na pewno pomoże w samoocenie... To mu może przeszkodzić w samoocenie... -50- PROFIL DOBREGO UCZNIA Przeczytaj uważnie poniższe punkty. Opisują one cechy dobrego ucznia. Postaraj się ocenić w skali od A do E, w jakim stopniu ten opis zgadza się z Twoim zachowaniem w szkole. Pamiętaj! Nie ma uczniów idealnych. Zawsze jesteś w jednym dobry, a w czymś innym słabszy. Nauczyciel również wypełni tę samą ankietę na Twój temat. Ciekawe, jak Cię oceni! Porozmawiacie o tym. Dowiesz się w ten sposób, gdzie musisz jeszcze popracować nad sobą, aby Ci byto łatwiej funkcjonować w szkole. Życzę Ci odwagi w ocenianiu samego siebie! CECHY DOBREGO UCZNIA A B c D E Osiągnąłeś najwyższy poziom. Bardzo pracujesz nad tym, aby osiągnąć naj- wyższy poziom. Jesteś na dobrej dro- dze do osiągnięcia wy- sokiego poziomu. W matym stopniu pracu- jesz nad tym, aby osią- gnąć wysoki poziom. Nie pracujesz nad sobą w tym zakresie. 1. SAMODZIELNOŚĆ Sam rozpoczynasz i kończysz pracę. Gdy napotykasz trud- ności, starasz się je pokonać. Potrafisz rozwiązywać własne problemy. Umiesz ocenić efekty swojej pracy. 2. SKUPIENIE UWAGI NA ZADANIU Tak długo pracujesz nad zadaniem, aż je wykonasz. Nie ro- bisz innych rzeczy, które Cię rozpraszają. 3. POMYSŁOWOŚĆ Często masz ciekawe i różne pomysły i sposoby rozwiązania zadania. 4. ZAINTERESOWANIE Jesteś aktywny w szkole. Zdobywasz coraz więcej wiedzy. Sta- rasz się ją pogłębiać także poza szkołą. Zadajesz dużo pytań i jesteś ciekawy świata. 5. WSPÓŁPRACA Solidarnie pracujesz nad problemem w grupie. Jesteś aktyw- ny, ale nie robisz wszystkiego sam. 6 DOKŁADNOŚĆ I PUNKTUALNOŚĆ Sam dbasz o to, aby być punktualnym, dotrzymywać obietnic, dopytywać o terminy spotkań i ważne dla Ciebie informacje, planować prace domowe, wolny czas, spotkania z przyjaciół- mi, dbać o porządek w materiałach potrzebnych do szkoły. 7. STAWIANIE WYSOKICH WYMAGAŃ Twoja praca w szkole musi być wysokiej jakości. Wykonujesz więc swoje prace najlepiej jak potrafisz. Nie chodzi tylko o efekty, ale także sposób wykonywania pracy. 8 STOSUNEK DO INNYCH Jesteś pozytywnie nastawiony do innych i uprzejmy. Jesteś tolerancyjny i odpowiedzialny. Dbasz o to, aby w każdej sytu- acji się porozumieć. Potrafisz rozwiązywać konflikty. 9. ZAANGAŻOWANIE Jesteś aktywny na lekcji. Gdy skończysz zadanie, wykonu- jesz z własnej woli następne. Lubisz wymyślać sposoby usprawnienia pracy w klasie. Chętnie przyjmujesz zadania na rzecz całej klasy lub grupy. 10. ??? To pole możecie wypełnić, jeżeli nie wszystkie ważne cechy dobrego ucznia zostały omówione w poprzednich 9 punktach. -51 - PROFIL DOBREGO UCZNIA Na podstawie rozmowy, którą odbyłeś ze swoim nauczycielem, postaraj się wprowadzić jakieś zmiany do swojego sposobu pracy w szkole. Nie jest to łatwe zadanie. Pomoże Ci w tym nasza karta pracy. Zapisz na kartce wszystkie zobowiązania, które możesz spełnić w określonym czasie (np. do następnej rozmowy z nauczycielem lub w ciągu semestru, miesiąca...). Pamiętaj! Zapisz tylko to, co na pewno będziesz mógł zrealizować! Nie wy- myślaj zadań, które są niemożliwe do spełnienia albo zależą od innych osób! ZOBOWIĄZANIE Chciał (a) bym posiadać następujące cechy dobrego ucznia: 1.................................................................................... 2.................................................................................... 3.................................................................................... Aby tak było, zobowiązuję się przed sobą do następujących zadań, które zrealizuję do (wpisz termin, w którym chcesz wywiązać się ze wszystkich planów)................... Co zrobię? Do kiedy? Kto mi może pomóc? 1. 2. 3. 4. 5. 6. Mój podpis -52- PROFIL DOBREGO UCZNIA Po lewej stronie zapisz cechy dobrego ucznia ustalone przez Was w klasie. Po prawej oceń w skali 1-10, na ile dana cecha jest charakterystyczna dla Ciebie. 1 pkt - oznacza, że jest to Twoja słaba strona, 10 punktów dajesz sobie wtedy, gdy uważasz, że w tym zakresie nie musisz niczego zmieniać, gdyż jesteś najlepszy. SAMOOCENA - CECHY DOBREGO UCZNIA CECHY Ocena na skali 1. 123456789 10 2. 1 23456789 10 3. 123456789 10 4. 123456789 10 5. 1 23456789 10 6. 123456789 10 7. 123456789 10 8. 123456789 10 -53- PROSZĘ O GŁOS O O© Metoda służy skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień. Cel(e), zastosowanie: • Metoda ta pozwala uaktywnić wszystkich pasywnych uczniów i zdyscyplinować tych, którzy mówią zawsze chętnie i długo. • W czasie dyskusji ważna jest rola protokolanta i rzecznika grupy; można ją powierzyć osobie, która zazwyczaj na lekcjach jest mało aktywna. Przebieg: 1. Podajesz temat i zasadę uczestnictwa w dyskusji. 2. Każdy uczeń otrzymuje trzy mandaty, które uprawniają go do trzykrotnego zabrania głosu. Czas na jedną wypowiedź nie może przekroczyć 1 minuty. 3. Następnie dokonujesz podziału na grupy i podajesz czas na przeprowadzenie dyskusji. 4. Każda grupa wyznacza protokolanta, który spisze wnioski i zaprezentuje je na forum klasy. Ramy organizacyjne: W grupach 7-8-osobowych czas na realizację tego ćwiczenia nie powinien przekroczyć 45 minut (30 minut na dyskusję w grupach, 15 minut na omówienie wniosków w plenum). Potrzebne Ci będą man- daty w dyskusji. W tym celu skopiuj na kolorowym papierze kartę pracy nr 1. Każdy uczeń otrzymuje zestaw trzech kart. Po wykorzystaniu którejś, odkłada ją na środku grupy. Mocne i słabe strony: Uczniowie nieśmiali i pasywni są zachęcani do zaangażowania się w dyskusję. Metoda dyscyplinuje „gadających" uczniów. Każdy chce się pozbyć mandatów, więc dysku- sja może być bardzo żywiołowa. Autorefleksja: Odpowiedz na pytania: • Jakie inne metody prowadzenia dyskusji stosujesz na swoich lekcjach? • Które się sprawdzają? • Czy udaje Ci się zaangażować wszystkich uczniów? -54- PROSZĘ O GŁOS Mandat 1 Mandat 2 Mandat 3 Mandat 1 Mandat 2 Mandat 3 Mandat 1 Mandat 2 Mandat 3 Mandat 1 Mandat 2 Mandat 3 -55- Metody zachęcające ucznia do odpowiedzialności za organizację i przebieg lekcji Decydującą sprawą w pracy metodami aktywizującymi jest od- waga nauczyciela w podejmowaniu nowych wyzwań, zachęcanie uczniów do przejmowania odpowiedzialności, oferowanie im nie- zbędnej pomocy, ale także świadome wycofanie się, umiejętność „zniesienia" samodzielności uczniów i braku kontroli nad tym, co w danym momencie robią oraz intensywne obserwowanie ich w czasie pracy. Jeżeli chcesz wykształcić w uczniach poczucie odpowiedzialności za to, co się dzieje na lekcji, zachęcam Cię do przestrzegania następujących zasad: • Uczniowie muszą być przyzwyczajani do nowej roli powoli, krok po kroku. • O ile to możliwe, powinni jak najczęściej pracować wspólnie, ewentualnie przy Twoim wsparciu. • Powinni wiedzieć, na ile to, co realizujecie na lekcji, jest zgodne z wymaganiami programowymi. • Powinieneś zadbać o to, aby uczniowie mieli dostęp do odpowiednich materiałów. Wiele z nich mogą przygotować sami. Za „stan" tych materiałów odpowiada każdy z nich. • Musisz zadbać o otoczenie, w którym uczniowie mają pracować samodzielnie. Plan zajęć na najbliż- szy tydzień powinien być wywieszony zawsze w tym samym miejscu, karty pracy na tej samej półce. • Opracuj z uczniami zasady współpracy. • Nie zasypuj uczniów ofertą edukacyjną (syndrom 100 metod aktywizujących w ciągu jednej lekcji). • Określaj precyzyjnie zadania do wykonania. • Nowe metody wprowadzaj w małych grupach. • Dokładnie określaj czas pracy. • Wprowadzaj fazy refleksji nad tym, co się działo na lekcji. • Materiały stale uzupełniaj, rozszerzaj, poprawiaj. Nie mogą one być zbiorem przypadkowych pomo- cy, gier, kart pracy. Dlatego należy poświęcić ich wykonaniu dużo czasu. Na początku uczniowie powinni mieć do dyspozycji karty proste i w niezbyt dużej ilości, ponieważ już sama forma pracy jest dla nich nowa i nie powinno się mnożyć trudności. Dopiero później należy zastanowić się nad rozszerzeniem oferty, nad bardziej skomplikowanymi i wyma- gającymi pomocami dydaktycznymi. -56- DYSKUSJA BEZ SŁÓW OCD© Metoda stuży przyswajaniu metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia. Cel(e), zastosowanie: • Metoda może być zastosowana w kształtowaniu umiejętności formułowania własnego zdania. • Pozwala na zespołowe podjęcie decyzji. • Pomaga w wyznaczeniu indywidualnych celów uczenia się. • Może być wykorzystana przez nauczyciela jako forma informacji zwrotnej na temat pracy dydaktycznej. Przebieg: 1. W klasie wywieś wcześniej przygotowany plakat według karty pracy nr 1. 2. Obok na ławce ułóż wycięte kartki z napisami według karty pracy nr 2 oraz puste kartki do wypełnie- nia przez uczniów. 3. Każdy uczeń otrzymuje kserokopię karty pracy nr 2 i zaznacza 6 kartek, które dla niego są najważniej- sze w nauce. Zastanawia się również indywidualnie, które z nich powinny być przywieszone w polu Uczniowie powinni samodzielnie się nauczyć, powinni być, powinni mieć..., a które w polu Uczniowie powinni się uczyć w szkole z pomocą nauczyciela... 4. Istnieje również możliwość zawieszenia kartki w polu środkowym, gdy uczniowie uważają, że pewne sprawy zależą trochę od nauczyciela, a trochę od samego ucznia i wymagają współpracy. 5. Każdy uczeń podchodzi po kolei do plakatu. Pierwszy przywiesza sześć swoich kartek w wybranym polu. Następny przywiesza swoje, chyba że jego kartki znajdują się na plakacie, więc przewiesza je zgodnie ze swoim wyborem. 6. Uczniowie obserwują bez komentarza, jak kartki wędrują z jednego pola na inne. Ty odnotowujesz, które z kartek są wykorzystywane najczęściej, które zmieniają swoje miejsce, czy są kartki nowe zapi- sane na pustych kartonikach. 7. Gdy ostatni uczeń przywiesi swoje kartki, prowadzisz z klasą dyskusję o tym, co widzieli i zapisujesz wnioski, które wypływają z tego ćwiczenia na tablicy. 8. Uczniowie w mniejszych zespołach określają, jakie jest oczekiwanie klasy wobec nauczyciela, a jaką odpowiedzialność za naukę przejmują sami. Prosisz ich, aby najpierw podali zasady współpracy z nauczycielem, a potem w bardzo konkretny sposób zapisali na plakacie (możesz wykorzystać kartę pracy nr 3), co, kto do kiedy powinien zrobić, aby efekty nauki były lepsze. 9. Ustalenia wywieszacie w klasie, abyście mogli się do nich odwoływać w późniejszym czasie. Ramy organizacyjne: Należy przygotować karty do zawieszenia (poproś uczniów, którzy mogą Cię w tym wyręczyć, masa sa- moprzylepna typu blu-tag, do kupienia w sklepach papierniczych), która pozwoli na przewieszanie kartek, kserokopie karty pracy nr 2 dla każdego ucznia oraz karta pracy nr 3 dla każdego zespołu. Na wykona- nie zadania potrzeba całej godziny lekcyjnej. Mocne i stabe strony: Metoda pozwala każdemu uczniowi zaprezen- tować jego potrzeby i oczekiwania wobec na- uczyciela. Tworzy bezpieczne ramy do wypowiedzenia swojego zdania. Wszyscy uczniowie są zaangażowani w proces decyzyjny. Potrzeba dużo czasu na realizację. W dużych klasach uczniowie mają trudność z utrzymaniem koncentracji podczas całego ćwiczenia. Uczniowie mogą mieć opór przed szczerym wypowiedzeniem własnej opinii. -57- Ważne: Sygnałem, że uczniowie nie chcą otwarcie mówić o swoich oczekiwaniach może być przywieszanie kartek w środkowym polu. Nie martw się tym. Po zakończeniu ćwiczenia poproś uczniów o ocenę tego „zjawi- ska". Być może będzie to znakomity moment na dyskusję o relacjach między Tobą a klasą. W drugiej części metody, polegającej na pracy zespołowej, uczniowie na pewno określą oczekiwania wobec Ciebie. Autorefleksja: Zanim przeprowadzisz lekcję tą metodą, wykonaj ćwiczenie sam. Możesz swoją propozycję przedstawić klasie. Na pewno zechcą się dowiedzieć, jakie jest Twoje wyobrażenie o podziale odpowiedzialności za to, co się dzieje na lekcji. -58- DYSKUSJA BEZ SŁÓW ~ j j, .54,1-..i. Uczniowie powinni samodzielnie się na- uczyć, powinni być, powinni mieć... powinni się uczyć w szkole, z po- mocą nauczyciela... Dbowiązki / wymagania -4 ? Cele uczenia się -59- DYSKUSJA BEZ SŁÓW Dbałość o swoje miejsce pracy na lekcji Posługiwanie się podstawowymi metodami pracy Pomoc innym Praca bez lęku Cierpliwość Samoocena Rozwiązywanie problemów Dokumentowanie tego, czego się uczę Rozwiązywanie zadań Poszukiwanie rozwiązań Wyznaczanie celów działania Samodzielna praca Gotowość do poznawania nowych rzeczy Umiejętność wypowiadania się Trzymanie się ustalonych zasad pracy Radzenie sobie w trudnych sytuacjach Podstawowe zasady kultury Pewność siebie Chęć do nauki Odpowiedzialność za własne działania Radość z nauki Wybór zadań Sprzątanie po sobie Praca zgodnie z instrukcją podaną przez nauczyciela Rozmowa z innymi Gospodarowanie czasem Koncentracja na lekcji Pomoc ze strony nauczyciela -60- DYSKUSJA BEZ SŁÓW Nasze propozycje zasad współpracy z nauczycielem 1. 2. 3. 4. 5. 6. Czego oczekujemy od nauczyciela? Za co odpowiadamy samodzielnie? Co powinno być zrobione? Do kiedy? Co powinno być zrobione? Do kiedy? -61 - JA W SZKOLE OO4D Metoda planowania, organizowania i oceniania wtesnei nauki - Jak się uczyć?, skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji. Cel(e), zastosowanie: • Uczeń potrafi przeanalizować swoją aktualną sytuację w klasie i szkole. • Uczeń diagnozuje swoje mocne i stabe strony w uczeniu się. • Uczeń wyznacza dla siebie cele działania, które sprawią, że będzie miał większy wpływ na to, co się dzieje na lekcji. Przebieg: 1. Poproś, aby uczniowie podali spontanicznie cechy, po których można stwierdzić, że jest im dobrze w szkole lub klasie. Jeden z uczniów wypisuje wszystkie wypowiedzi na tablicy. 2. Przekaż uczniom kartę pracy nr 7. W małych zespołach konfrontują listę cech zapisaną na tablicy z ankietą znajdującą się w karcie pracy. 3. Jeżeli uczniowie zechcą zmodyfikować lub stworzyć nową ankietę, przekaż im kartę pracy nr 2. 4. W zespołach przygotowują swoją wersję, a następnie wypełniają ją. 5. W tych samych grupach przygotowują zestawienie wyników, dokonują interpretacji i na tej podstawie opracowują odpowiedzi na pytanie: Co my jako uczniowie możemy zrobić w ciągu najbliższych trzech miesięcy, aby lepiej nam byto funkcjonować w klasie? Każda odpowiedź zostaje zapisana na oddziel- nej kartce. Zapisane kartki uczniowie przywieszają na tablicy. Wspólnie je porządkujecie. Kilka osób spisuje w formie protokołu. Wynik pracy jest materiałem do zapisania własnych planów działania. Ramy organizacyjne: Powielone karty pracy i kartki do zapisania odpowiedzi, to jedyne materiały potrzebne do przeprowadze- nia metody. Na jej realizację musisz przeznaczyć całą godzinę lekcyjną. Mocne i słabe strony: Metoda odnosi się do spraw ważnych dla ucznia. Uczniowie mogą wypowiedzieć się indywidual- nie, ale nie są rozliczani z tego przed klasą lub nauczycielem. Ich ankiety są częścią materiału zebranego w czasie badania. Efektem jest wypracowanie konkretnego planu działania. Uczniowie, którzy mieli niedobre doświadcze- nia z ankietami (nie dowiedzieli się, czemu słu- żą wyniki, wyniki zostały wykorzystane przeciw- ko nim, były komentowane przez nauczycieli) mogą traktować to zadanie jako kolejne niebez- pieczne dla nich przedsięwzięcie. Ważne: Zwróć uwagę uczniów na konstrukcję ankiety. Znajdują się tu dwie kategorie: „Tak jest" i „Tak być powin- no". Różnica między oceną w jednej kategorii i w drugiej mówi nam o potrzebach, które trzeba uwzględnić w planowaniu działań. Jeżeli na przykład uczeń stwierdzi, że przyznaje sobie jeden punkt w zakresie współpracy z innymi uczniami, a uważa, że powinno to być 5 punktów, powinien zastanowić się, co można robić w tym obszarze, aby dojść do stanu oczekiwanego. Ankieta wypełniona dla każdego ucznia może być wykorzystana jako informacja zwrotna od nauczyciela. Autorefleksja: ? Po zastosowaniu ankiety oceń: • Jakie aspekty były dla uczniów trudne do ocenienia? • Na ile wyniki zgadzają się z Twoją oceną sytuacji w klasie? • Czy uczniowie potrafią planować zmianę? ? Jakie musisz podjąć działania, aby uczniów przyzwyczaić do takiej formy samooceny? -62- JA W SZKOLE Jak widzisz swoje miejsce w szkole? Jak powinno być według Ciebie? Ja... Tak jest: Tak być powinno... Skala: 1 - nigdy, 5 - zawsze 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 ? Mam odwagę zawsze wypowiadać swoje zdanie na lekcji. ? Współpracuję z moimi kolegami i koleżankami. ? Dbam o to, abym nie miał zaległości z żadnego przedmiotu. ? Włączam się we wspólne działania klasowe. ? Jestem grzeczny na lekcji. ? Interesuję się wieloma tematami pozalekcyjnymi. ? Na lekcji potrafię się skoncentrować. ? Chętnie pracuję w grupach. ? Rozmawiam z rodzicami o swoich sukcesach i porażkach na lekcjach. ? Zawsze odrabiam pracę domową. ? Żartuję na lekcji. -63- JA MV SZKOLE Jak widzisz swoje miejsce w szkole? Jak powinno być według Ciebie? Ja... Tak jest: Tak być powinno... Skala: 1 - nigdy, 5 - zawsze 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? -64- KALENDARZ RADOŚCI O Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, rozwiązywania problemów w twórczy sposób, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną, stosowania zdobytej wiedzy w praktyce. Cel(e), zastosowanie: W celu przekazania uczniom znaczenia obiektywnego czasu możesz zastosować opisaną poniżej meto- dę, która zresztą również świetnie się nadaje do realizacji projektów interdyscyplinarnych. Kalendarz radości to wykonany przez uczniów na początku roku szkolnego kalendarz, który zawiera kartki z opisem i rysunkiem dotyczącym ważnych świąt kościelnych, regionalnych lub lokalnych, a także osobi- stych, np. urodzin i imienin. Kalendarz petni funkcję informacyjną, a poza tym jest wyrazem oczekiwania i radości z okazji zbliżającego się święta. Przebieg: Projekt tworzenia kalendarza może mieć następujący przebieg: 1. Przygotuj wspólnie z uczniami kalendarz. Powinien się składać z dwóch części: pierwsza to duży zegar (1 metr średnicy) podzielony na 4 pory roku (4 ćwiartki o różnych kolorach) i 12 miesięcy. Do każdego wycinka - miesiąca doklejane są karteczki w kolejności chronologicznej, na której oznaczo- na jest data i wydarzenie (np. 30 listopada - imieniny Andrzeja, 24 grudnia - Wigilia, 1 czerwca - Dzień Dziecka). Daty, które na początku roku szkolnego nie są jeszcze znane, mogą być „przylepione" oczywiście później. Na środku tarczy zegara znajduje się wskazówka, którą przesuwa się na następną datę, gdy minie poprzednie święto. 2. Obok kalendarza w kształcie zegara przywieście kalendarz z przewracanymi kartkami (co najmniej formatu A4). Każde wydarzenie znajdujące się w kalendarzu zegarowym jest opisane na co najmniej jednej kartce kalendarza z przewracanymi kartkami. Kolejność kartek odpowiada kolejności zaznaczonej na zegarze. Gdy wskazówka pokazuje dane święto, odsłania się odpowiednią kartkę z jego opisem. Przygotowanie kalenda- rza to nie tylko ogromna praca w zakresie poznawania nowych treści, planowania uroczystości klasowych i szkolnych. To przede wszystkim kreatywne poznawanie pojęcia czasu poprzez malowanie, fotografowanie, pisanie, czytanie, rozmowy. Uczniowie poznają obyczaje i tradycje w sposób intensywny i bardzo osobisty. Sprzyja temu szczególnie fakt, że każdy ma również swoją kartkę w kalendarzu, np. z opisem własnych urodzin. W starszych klasach kalendarz może przyjąć postać klasowego pamiętnika. 3. Wprowadź uczniów do tematu: przeczytaj fragment książki „Przygody Robinsona Kruzoe" opisujący kalen- darz przygotowany przez bohatera na korze drzewa. Omów, jak ważny jest kalendarz w życiu człowieka. 4. Przygotujcie zestaw świąt. Dzieci bawią się w reporterów i przeprowadzają wywiad z rodzicami, księ- dzem, nauczycielami na temat ważnych świąt. Na lekcji dzielą je na kategorie (święta państwowe, lokalne, rodzinne, szkolne...). Ułożone chronologicznie kartki przyczepcie do zegara. 5. Każde dziecko przygotowuje swoją kartkę z urodzinami i wybiera według własnych zainteresowań po dwie kartki innego rodzaju, do których przygotowało kartki do kalendarza. W ten sposób powstaje kalendarz z przewracanymi kartkami. Ramy organizacyjne: Przygotowanie kalendarza powinno mieć charakter projektu, więc trzeba poświęcić na to cały miesiąc. Uczniowie mogą wykonywać zadania na lekcji, ale również w ramach pracy domowej. Mocne i słabe strony: Metoda nie sprawia kłopotów nauczycielom i uczniom, ponieważ odwołuje się do dobrych wcześniejszych doświadczeń w pracy zespołowej. Każdy uczeń jest zaangażowany w tworzenie kalendarza. Autorefleksja: Tworzenie kalendarza zachęca do realizacji wspólnych projektów. Jakie inne tematy nadawałyby się do takiego wspólnego przedsięwzięcia w Twojej klasie? -65- KONTRAKT Metoda służy efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, przyswajaniu sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych. Cel(e), zastosowanie: Uczniowie pracujący w sposób aktywny potrzebują jasnego określenia, jakie zachowania są pożądane, a jakich należy unikać, aby nie przeszkadzać innym. Jeżeli będzie to system nakazów i zakazów stworzo- ny przez Ciebie, będziesz miał problem z respektowaniem tych zasad. Trzeba zatem zaangażować uczniów do stworzenia takiego „kodeksu". Wtedy sami będą pilnować, aby wspólnie ustalone zasady były przez wszystkich respektowane. Kontrakt jest między Tobą a klasą. Uczniowie w ten sposób dowiadują się, że ustalenia obowiązują obie strony. Przebieg: 1. Przygotuj w domu zasady, które chciałabyś wyegzekwować od uczniów. Zapisz je i wpisz do karty pracy nr 1 po stronie Uczniowie zobowiązują się do... 2. Na najbliższej lekcji przekaż uczniom swoje propozycje zasad odnoszących się do uczniów i poproś, aby przygotowali zasady, które powinny obowiązywać Ciebie. 3. Każda grupa wypełnia rubrykę Nauczyciel zobowiązuje się do... 4. Proponowane zasady są zapisywane na wspólnym plakacie. Każda grupa po kolei podaje jedną pro- pozycję, następne zgłaszają te, które nie pojawiły się wcześniej. 5. Odnosisz się do zasad sformułowanych przez uczniów. Masz prawo do nieakceptowania zapisów, jeżeli uważasz, że nie będziesz mógł dotrzymać słowa. To samo prawo mają uczniowie. 6. Po ostatecznych ustaleniach kontrakt zostaje zapisany na kartce, podpisany przez wszystkich i wy- wieszony w widocznym miejscu. Ramy organizacyjne: Na wykonanie zadania potrzebujecie 30 minut. Najlepiej spisać kontrakt na początku roku szkolnego lub w momencie, gdy przejmujesz nową klasę. Mocne i słabe strony: Uczniowie w sposób demokratyczny podejmu- ją decyzję we własnej sprawie. Metoda pozwala spojrzeć na daną sprawę z per- spektywy drugiej strony kontraktu. Można odwoływać się do ustalonych norm. Autorefleksja: Które z zasad zaproponowanych przez uczniów były dla Ciebie najważniejsze? Które Cię zdziwiły? Których nie mogłeś zaakceptować? KONTRAKT Kontrakt między Panią / Panem a Uczniami klasy..... Uczniowie zobowiązują się do: Nauczyciel zobowiązuje się do: .............................................................. Data: Podpisy uczniów: Podpis nauczyciela: -67- METODA KARTKOWA O O © Metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych. Cel(e), zastosowanie: • Uczeń formułuje informację zwrotną dla nauczyciela. • Uczeń wypowiada swoje zdanie również w sprawach trudnych. Przebieg: 1. Podziel uczniów na małe grupy. Każda z nich otrzymuje kartki z zapisanymi cechami dobrego nauczy- ciela (lub dobrej lekcji) i przyporządkowuje je w trakcie dyskusji do odpowiednich zakresów: • tę cechę nasz nauczyciel posiada na pewno, • tę cechę nasz nauczyciel posiada w średnim stopniu, • uważamy, że tej cechy nasz nauczyciel nie posiada, • nie potrafimy ocenić. 2. Każda grupa prezentuje swój obraz przed całą klasą. 3. Teraz możesz wypowiedzieć się na temat usłyszanej opinii o Tobie lub Twoich lekcjach. Pamiętaj, że jest to subiektywne spojrzenie na Twoją ocenę. Powiedz uczniom, jakie znaczenie mają dla Ciebie uzyskane informacje. Ramy organizacyjne: Musisz wcześniej przygotować cechy dobrego nauczyciela lub dobrej lekcji i zapisać je na oddzielnych kartkach. Każda grupa musi otrzymać jeden zestaw takich cech. Mocne i stabe strony: Ocena dotyczy wielu jakościowych aspektów. Nauczyciel ma wpływ na to, co się znajdzie na kartkach. Rozmowa towarzysząca wyborowi cech zapo- biega dowolności i subiektywizmowi oceny. Istnieje ryzyko dominacji pojedynczych osób w grupach, musisz czuwać nad dyskusją. Autorefleksja: Oto zestaw cech, które możesz wykorzystać, przygotowując karty. Które z nich są najbardziej charaktery- styczne dla Ciebie? aktywny budzący zaufanie cierpliwy dobry fachowiec empatyczny entuzjastyczny godny zaufania komunikatywny konsekwentny łagodny optymistyczny otwarty pogodny pracowity przyjacielski spokojny sprawiedliwy troskliwy twórczy uporządkowany wrażliwy wspierający wymagający zaangażowany NASZ ZNAK O O© Metoda sfuźy skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, efektywnemu wspófdziafaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, rozwijaniu sprawności umystowych oraz osobistych zainteresowań. Cei(e), zastosowanie: • Uczniowie mają okazję porozmawiać ze sobą o temacie lekcji. Szukają wspólnych aspektów swoich poglądów. • O tym, że symbole były dla nauczyciela narzędziem do utworzenia grup, uczniowie dowiedzą się sami, nie ma potrzeby rozmawiać z nimi o tym. Przebieg: 1. Podajesz uczniom temat zajęć i prosisz ich o wybranie jednego symbolu, który najlepiej określi ich stosunek do tematu. Uczniowie mogą wybrać któryś z symboli znajdujących się w karcie pracy nr 1. Wytnij tyle symboli, ilu uczniów liczy klasa. 2. Następnie uczniowie tworzą grupy według wybranych symboli i w tych grupach wymieniają poglądy na temat wyboru danego symbolu. 3. Najważniejsze elementy tej rozmowy są prezentowane całej klasie przez rzecznika danego zespołu. Ramy organizacyjne: Czas na dyskusję w grupie powinien wynosić minimum 15 minut i powinien być grupie podany przed dyskusją. Potrzebne będą kartoniki z symbolami (mogą być też inne ilustracje). Mocne i sfabe strony: Uczniowie są już na początku lekcji wprowadze- ni w temat. Metoda pozwala na szybki podział na grupy. Uczniowie mogą się spotkać w grupie z innymi uczniami, z którymi nie mieli okazji pracować zespołowo. Jeżeli celem zastosowania metody jest tylko podział na grupy, szkoda czasu. Uczniowie nieprzygotowani do pracy aktywnej mogą tę fazę odebrać jako przedłużenie prze- rwy. Dyskusja w grupkach może się przedłużyć. Autorefleksja: • Jakie znasz metody podziału uczniów na grupy? • Czy opisaną metodę włączysz do swojego repertuaru, aby w bardziej atrakcyjny sposób (nie przez odliczanie) tworzyć zespoły? -69- NASZ ZNAK -70- PCHEŁKI Metoda stuży stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, przyswajaniu sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie. Cel(e), zastosowanie: Metoda ta została opracowana przez uczniów przy okazji dyskusji na temat sposobu podejmowania decy- zji w szkołach. Uczniowie pewnego liceum stwierdzili, że rzadko mają możliwość osobistego wypowiedze- nia opinii we własnej sprawie. Tak się, według nich, dzieje zarówno w sprawach ogólnych szkoły, jak i tych dotyczących organizacji życia klasowego czy kwestii indywidualnych ucznia. Stwierdzili również, że decy- zje te są przeważnie podejmowane pod hasłem działania na rzecz dobra ucznia, a oni sami najmniej na tym korzystają. Jako dowód na swoją tezę wymyślili właśnie metodę pchełki. Można ją wykorzystywać wszędzie tam, gdzie decyzje trzeba podejmować zespołowo. Metoda ułatwia zrozumienie, kto jest zainte- resowany podjęciem takich a nie innych działań oraz kto na tym korzysta, a kto traci. Poza tym jest wstę- pem do określenia kroków, które zmienią niepokojący stan rzeczy. Przebieg: 1. Informujesz uczniów, że będziecie podejmować decyzje w ważnych dla nich sprawach, przyglądając się jednocześnie, kto ma korzyści, a kto traci na wymyślonych rozwiązaniach. Podajesz problem do rozwiązania (możesz wykorzystać listę problemów znajdującą się w karcie pracy nr 1). 2. Przygotowany wcześniej foliogram {karta pracy nr 2) wyświetlasz na rzutniku. Musisz też mieć cztery wycięte z folii kółka wielkości tych na foliogramie. Każde z nich pomaluj mazakiem do folii na inny kolor. Tak przygotowane kółeczka układasz na pozycji 0 w miejscu, gdzie są literki N, U, D, i R odpo- wiednio symbolizujące nauczycieli, uczniów, dyrektora i rodziców. 3. Uczniowie mają podawać różne propozycje rozwiązań, które tak długo są dyskutowane, aż grupa znajdzie konsensus. Wtedy ustalone rozwiązanie jest poddawane ocenie pod kątem korzyści, jakie przyniesie każdej osobie (grupie) zaangażowanej w sprawę. Uczniowie mogą przydzielać 2, 1, 0, -1, -2 punkty każdej osobie. Jeżeli na decyzji odniesie ona najwięcej korzyści, otrzymuje 2 punkty, jeżeli nic nie traci i nic nie zyskuje: 0 punktów, a jeżeli traci, odpowiednio -1 lub -2 punkty. Punktację tę zaznaczasz na foliogramie, przesuwając „kółeczka" o tyle punktów w górę lub w dół, ile punktów zdobyła dana osoba. 4. Przystępujecie do rozwiązania następnego problemu, powtarzając tę samą procedurę. „Kółeczka" przesuwacie odpowiednio w górę lub w dół, biorąc za punkt wyjścia ostatnie ich położenie. 5. Powtarzacie tę czynność kilka razy. Na zakończenie sprawdzacie, kto zdobył najwięcej punktów. 6. Teraz czas na podsumowanie. Odpowiedzcie na pytania: • Kto jest największym zwycięzcą w decyzjach podejmowanych w Waszej szkole? Kto najbardziej traci? • Co należy zrobić, aby uczniowie mogli (i chcieli) przejąć odpowiedzialność za swoje sprawy? Co zależy od nich samych? Od kogo oczekują pomocy? • Jak toczyła się dyskusja? Kto najczęściej zgłaszał pomysły? Czyje były brane pod uwagę? Gdzie pojawiły się trudności, konflikty? Ramy organizacyjne: Przygotuj rzutnik, foliogram. Na wykonanie zadania potrzeba 15-20 minut. -71 - Mocne i słabe strony: Uczniowie uczą się zespołowego podejmowa- nia decyzji. Metoda atrakcyjna (wszyscy widzą, jak zmienia się sytuacja na „planszy"). Wymaga dużej ak- tywności ze strony uczniów. Zadanie mogą zdominować niektórzy ucznio- wie. Nauczyciel musi być dobrym moderatorem, aby zapanować nad dyskusją. Metoda nie wychodzi, gdy uczniowie są nieśmia- li i niechętnie wypowiadają się na forum klasy. Autorefleksja: Nie spotkałam się jeszcze nigdy z sytuacją, w której po zastosowaniu tej metody uczniowie byliby grupą odnoszącą największe korzyści. Jak to jest w przypadku Twoich klas? -72- PCHEŁKI Lista problemów do dyskusji: 1. Przed nami dzień wagarowicza. Jak w szkole będzie on obchodzony? Uczniowie chcą pójść na wycieczkę, nauczyciele są za tym, aby zorganizować coś w budynku szkol- nym. 2. Szkoła otrzymała 50 tys. zł od sponsora. Jak je można wykorzystać? 3. Jak załatwić sprawę obuwia zmiennego? Uczniowie nie chcą nosić kapci. 4. Jak egzekwować od uczniów odrabianie prac domowych? 5. Jak rozwiązać problem palenia papierosów w szkole? 6. Czy uczniowie mogliby jeździć na dłuższe wycieczki (1 tydzień) zamiast kilku jedno- dniowych w roku? 7. Jak zapewnić uczniom prawo do bieżących informacji o ocenach? Nauczyciele nie oddają klasówek wcześniej niż po miesiącu. 8. Czy uczniowie mogą pisać wypracowania na komputerze? 9. Uczniowie nie czytają lektur szkolnych. Może trzeba zalegalizować oglądanie adapta- cji filmowych na lekcjach? 10...... -73- PCHEŁKI O -74- PLANUJEMY ZMIANĘ OO€> Metody planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych, skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach. Cel(e), zastosowanie: • Planowanie zmiany w zakresie organizacji procesu lekcyjnego, relacji między uczniami, współpracy klasy z nauczycielem. • Formułowanie informacji zwrotnej na temat problemów pojawiających się na lekcjach. • Tworzenie sytuacji, w której uczniowie nie tylko krytykują rzeczywistość szkolną, ale wysuwają twórcze pomysły rozwiązania problemu. Przebieg: 1. Rozdaj uczniom kartę pracy nr 1. Każdy indywidualnie odpowiada na zawarte w niej pytania. 2. Na tablicy wybrany uczeń zapisuje problemy, które zostały podane w pierwszym punkcie kwestio- nariusza. W ten sposób powstaje lista problemów. 3. Każdy uczeń otrzymuje do dyspozycji 2 punkty samoprzylepne (mogą być dwie kreski zaznaczone kredą). Przydziela swoje 2 punkty temu problemowi (może również je podzielić, przyznając po jed- nym punkcie dwóm ważnym dla niego problemom). 4. Wybieracie jeden problem, który otrzymał najwięcej punktów. 5. Spośród kart pracy wybierzcie te, które dotyczą danego problemu. Pozostałe karty otrzymuje po- wołany zespół roboczy, który w domu przygotuje zestawienie zawartych tam odpowiedzi. Będzie to materiał do pracy w następnej kolejności, gdy rozwiążecie problem wybrany jako najważniejszy. 6. Podziel klasę na 7 grup. Każda z nich opracowuje jedno pytanie z kwestionariusza; przygotowuje zestawienie odpowiedzi na plakacie. 7. Każda grupa prezentuje plakat według kolejności pytań zawartych w karcie pracy nr 1. 8. Po wysłuchaniu wszystkich prezentacji uczniowie wypełniają kartę pracy nr 2, którą wklejają do zeszytu. Jest ona formą indywidualnego zobowiązania wobec klasy i nauczyciela w danym prze- dziale czasowym. 9. Po tym terminie każdy rozlicza się przed klasą, na ile udało mu się wypełnić zobowiązanie. Ramy organizacyjne: Potrzebne Ci będą kserokopie kart pracy nr 1 i 2 oraz samoprzylepne punkty (2 x liczba uczniów), mazaki i duży papier. Mocne i słabe strony: Metoda uporządkowana. Łączy wspólne rozwiązywanie problemów z in- dywidualnym widzeniem spraw. Uczy konstruktywnego podejścia do problemów pojawiających się w klasie. Zachęca każdego ucznia do zaangażowania się. Nauczyciel pełni tylko rolę organizatora. Uczniowie mogą mieć trudność w zrozumieniu pytań zawartych w karcie pracy nr 1. Uczniowie mogą zbyt ogólnikowo odpowiadać na pytania, więc materiał do analizy może być zbyt ubogi. -75- Ważne: • Uczniowie analizując materiał mogą mieć tendencję do interpretacji cudzych odpowiedzi lub uzupełnia- nia ich o własne opinie. Dlatego tak ważna jest Twoja instrukcja przed przystąpieniem do analizy, ucznio- wie powinni tylko uporządkować materiał, a jeżeli mają potrzebę dopowiedzenia czegoś, muszą zazna- czyć w prezentacji, że to ich własne zdanie. • Nie zapomnij także zapewnić uczniów, że pozostałe kartki, które opisują inne problemy, będą rozpatry- wane w późniejszym terminie. Autorefleksja: Wypełnij kartę pracy nr 1 w odniesieniu do tematu „Praca metodami aktywizującymi w mojej klasie". To doskonałe narzędzie do samooceny i zaplanowania przyszłych działań. Wyniki możesz przedstawić swo- jej klasie. -76- PLANUJEMY ZMIANĘ Odpowiedz na poniższe pytania, które dotyczą Waszej pracy na lekcji. 1. Jakim problemem powinniście się zająć? Co Wam nie odpowiada na lekcji? Co trzeba zmienić? 2. Jakie mogą być cele? Co chcecie osiągnąć? Jak stwierdzicie, że cel został osiągnię- ty? Kiedy będziecie zadowoleni? 3. Kto może być zainteresowany tematem? 4. Co już zrobiono, aby nazwane przez Ciebie problemy rozwiązać? 5. Co było dotychczas korzystne, a co stanowiło barierę, a zależało od Was? 6. Jak wytłumaczycie fakt, że niektórych spraw nie udało się do tej pory zrealizować? 7. Co się stanie, jeżeli teraz nic nie zrobicie? -77- PLANUJEMY ZWUANĘ MOJE ZOBOWIĄZANIE Planuję w czasie od ..........do ............przeprowadzić następujące działania, które pomogą w rozwiązaniu naszego problemu w klasie: I Te działania wykonam sam: 1............................................................................... 2............................................................................... 3............................................................................... I Te działania wykonam w zespole (napisz, z kim): 1............................................................................... 2............................................................................... 3............................................................................... Mój podpis MOJE ZOBOWIĄZANIE Planuję w czasie od..........do............przeprowadzić następujące działania, które pomogą w rozwiązaniu naszego problemu w klasie: I Te działania wykonam sam: 1............................................................................... 2............................................................................... 3............................................................................... I Te działania wykonam w zespole (napisz, z kim): 1............................................................................... 2............................................................................... 3............................................................................... Mój podpis -78- Metoda służy skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: • W rozmowie z koleżanką z tawki można „przerobić" informacje przekazywane przez nauczyciela. Może się okazać, że słowa nauczyciela są różnie rozumiane, albo że pojawiają się jakieś wątpliwości. Takie „legalne" rozmowy mogą zachęcić uczniów do zadawania pytań, a czasami wręcz do zainteresowania się tematem. Odwaga rośnie, gdy się okaże, że inni uczniowie mają takie same lub podobne dylematy. Jeżeli nauczyciele często stosują tę technikę, wówczas mogą zniwelować pojawiające się dyskusje na boku, gdyż nie są zakazanym owocem. • Jeżeli na zakończenie wykładu zapytasz uczniów, czy mają jakieś pytania, przeważnie pojawia się nie- przyjemne dla obu stron milczenie. Legalne rozmowy na boku pozwalają na przerwanie tej ciszy i na powstanie pytań. Przebieg: 1. Po wykładzie prosisz uczniów, aby porozmawiali z sąsiadem z ławki na temat prezentowany przez Ciebie. 2. Na pewno uczniowie będą mieli wiele pytań, więc poproś ich, aby je zapamiętali lub zanotowali. 3. Po rozmowie poproś ich o przedstawienie pytań, wątpliwości i o słowo komentarza, o czym rozmawiali. Wariant: Metoda ta może mieć również zastosowanie wtedy, gdy widzisz jakieś poruszenie na lekcji lub trudności z koncentracją uczniów. Poproś, aby sobie porozmawiali o tym, co ich niepokoi. Nie muszą Ci relacjono- wać, o czym rozmawiali. Metoda ma wtedy charakter dyscyplinujący uczniów. Ramy organizacyjne: Nie są potrzebne żadne materiały. Czas na przeprowadzenie: 5 minut. Mocne i słabe strony: • Metoda łatwa do przeprowadzenia. • Uczniowie uświadamiają sobie, jakie czynniki mają wpływ na proces lekcyjny. • Uczniowie uczą się mówić o swoich potrzebach. Ważne: W klasach, które po raz pierwszy stykają się z taką procedurą, będziesz musiał zachęcić uczniów do stworzenia par czy małych zespołów lub wręcz je wyznaczyć. Autorefleksja: Zastanów się, jakie czynniki wpływają na to, że uczniowie czasami nie są skoncentrowani na tym, co się dzieje na lekcji? Być może Twoje wykłady są zbyt długie lub za trudne. Pamiętaj, że uczniowie mogą śledzić przekaz ustny maksymalnie przez 15 minut. Metoda opisana wyżej jest też najprostszym „przeryw- nikiem", formą odreagowania na trudne treści przekazywane w czasie lekcji. Jeżeli nie zorganizujesz ta- kich rozmów i tak będą one miały miejsce, ale wtedy zakłócą Twoją lekcję. -79- SYGNALIZACJA ŚWIETLNA Metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji wtasnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień. Cel(e), zastosowanie: • Uczniowie ćwiczą formułowanie informacji zwrotnej. • Uczniowie nazywają swoje emocje. • Uczniowie zgłaszają trudności w nauce. Przebieg: Podajesz pytania / stwierdzenia. Uczniowie sygnalizują kolorowymi kotami odpowiedzi: Kolor zielony Kolor czerwony Kolor żółty Stwierdzenia: • Czuję się w klasie dobrze. • Jestem zmęczony. • Coraz lepiej rozumiem temat zajęć. • Jestem z czegoś niezadowolony. (Z czego?) • Mam zastrzeżenia do nauczyciela. (Jakie?) • Dużo dowiedziałem się o sobie. (Czego?) • Zabrakło mi czegoś na lekcji. (Czego?) • Chciałbym jeszcze coś powiedzieć od siebie. (Co?) Ramy organizacyjne: Potrzebujesz 10 minut czasu pod koniec lekcji. Przygotuj dla każdego ucznia wycięte kolorowe kófka. Możesz skorzystać z szablonu w karcie pracy nr 1. Mocne i słabe strony: Uczniowie odpowiadają szybko na Twoje pyta- nia. Chętnie wypowiadają swoje zdanie. Każdy uczeń ma pewność, że jego opinia jest ważna. Metoda może być realizowana we wszystkich grupach wiekowych. Należy dokładnie wyjaśnić znaczenie kolorów. Uczniowie młodsi mogą mieć kłopoty ze zrozu- mieniem symboliki kolorów. Autorefleksja: Jakie inne formy ewaluacji lekcji stosujesz? Czy uczniowie chętnie wypowiadają swoje opinie o odbytej lekcji? -80- SYGNALIZACJA ŚWIETLNA Tak zielony Nie czerwony Nie wiem żółty -81 - SYGNAŁY Metoda służy skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, przyswajaniu sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych. Cel(e), zastosowanie: Uczniowie w czasie lekcji mają czasami potrzebę zgłoszenia, że im się coś nie podoba, że chcieliby wpro- wadzić jakieś zmiany w przebiegu zajęć. Wtedy przez długi czas trzymają rękę w górze albo zniecierpliwie- ni przerywają w pół zdania nauczycielowi lub odpowiadającemu koledze. Warto zastosować więc inną I formę spontanicznego reagowania na to, co się dzieje na lekcji. Temu właśnie służy prezentowana metoda. Przebieg: 1. Każdy uczeń otrzymuje od Ciebie zestaw kart, z których może korzystać na Twoich lekcjach (karta pracy nr 1). 2. W momencie, gdy pojawi się kilka kart w górze, przerywasz lekcję i reagujesz na sygnały. Prosisz uczniów, aby uzasadnili, dlaczego podnieśli swoje karty. Ramy organizacyjne: Przygotuj zestaw kart dla każdego ucznia. Jeżeli podkleisz je tekturką, możesz wykorzystywać wielokrot- nie, zbierając je od uczniów na zakończenie lekcji. Mocne i stabe strony: Niewerbalne zgłaszanie potrzeb nie przeszka- dza w prowadzeniu zajęć. Kilku uczniów jednocześnie może zgłaszać swo- je uwagi, nie wprowadzając chaosu w klasie. Uczniowie mają poczucie, że mają wpływ na przebieg zajęć i że ich zdanie się liczy. Uczniowie mogą wykorzystywać karty bez po- trzeby, dla dowcipu. Powinieneś na początku za każdym razem reagować na podniesione karty, prosząc uczniów o uzasadnienie. To przekona ich, że traktujesz to narzędzie poważnie. Autorefleksja: • Jakie doświadczenia zebrałeś po zastosowaniu kart w swoich klasach? Czy ułatwiło Ci to prowadzenie lekcji? • Czy pojawiły się jakieś trudności? -82- SYGNAŁY Jestem niezadowolony! Proszę o przerwę! i Skończyć z biadoleniem! -83- Proszę o dyskusję! Streszczać się! Weźmy się do pracy! -84- ZASADY PRACY Metoda stuży planowaniu, organizowaniu i ocenianiu wtasnej nauki, przyswajaniu metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia. Cel(e), zastosowanie: • Umożliwia otwartą informację zwrotną na tematy ważne dla uczniów. • Może być wykorzystana jako forma informacji zwrotnej udzielonej nauczycielowi lub koleżankom i kole- gom w klasie. Przebieg: 1. Wprowadź uczniów w temat. Powiedz im, że praca metodami aktywizującymi wymaga od nich wiele samodzielności i dyscypliny. 2. Uczniowie najpierw indywidualnie, potem w trzyosobowych zespołach wypełniają kartę pracy nr 1. 3. Teraz tworzycie zasady, które powinny obowiązywać wszystkich w czasie pracy metodami aktywizują- cymi. Uczniowie formułują na podstawie notatek zawartych w karcie pracy nr 1 propozycję zapisu, który powinien się znaleźć na wspólnym plakacie. Aby każdy zespóf miał jednakowe szansę, poproś, aby grupy po kolei podawały jedną zasadę. Nie powtarzają tych, które zostały już zapisane. Ramy organizacyjne: 30 minut czasu. Potrzebne są karty pracy nr 1 dla każdej grupy lub każdego ucznia. Mocne i słabe strony: Metoda zachęca uczniów do przejęcia odpowie- dzialności za lekcję. Uczy ich dotrzymywania zo- bowiązań. W prosty sposób nauczyciel staje się tylko organizatorem procesu lekcyjnego. Uczniowie podają zasady w zrozumiałym dla nich języku. Zasady wymyślone przez nauczy- ciela zawsze mogą być trudne do zaakcepto- wania i zrozumienia przez uczniów. Ważne: Jeżeli pracujesz z młodszymi uczniami, powinieneś uprościć kartę pracy, prosząc ich o zapisanie tego, co im przeszkadza w pracy na lekcji i co sami mogą z tym zrobić. Autorefleksja: • Zastanów się, jakie zasady chciałbyś Ty przekazać uczniom. • Rozważ, ile wolności możesz dać uczniom na lekcji. • Co według Ciebie jest dozwolone, co nie? • Co zrobisz, jeżeli ktoś złamie ustalone zasady? • Zastanów się, jak możesz krok po kroku przygotować uczniów do samodzielnej pracy. • Jakich trudności się spodziewasz? Jak chcesz sobie z tym poradzić? Zanotuj w punktach swoje myśli i wyniki dyskusji z innymi nauczycielami na ten temat. Spróbuj teraz, na podstawie dotychczasowych przemyśleń, sformułować kilka zasad pracy metodami aktywizującymi, które chciałbyś przekazać uczniom. Pamiętaj, że bardzo ważna jest forma zapisu! -85- ZASADY PRACY Jeżeli pracujemy w sposób aktywny na lekcji, często pojawia się hałas, niektórzy nie pracują tak dobrze, jak pozostali, nie zdążamy z czasem. Spróbujmy sobie jakoś pomóc. Najpierw zastanówcie się: -> Co powinno być dozwolone na takiej lekcji, co nie? DOZWOLONE NIEDOZWOLONE ... Co się powinno stać, jeżeli ktoś będzie zachowywał się inaczej, niż to było ustalone? Podajcie sposo- by reagowania na niektóre sytuacje. Możecie dopisać jeszcze inne zachowania, które trzeba uporząd- kować. ZACHOWANIE REAKCJA Co zrobicie, jeżeli któryś z uczniów odmówi udziału w pracy zespołowej? Co zrobicie, jeżeli będzie głośno? Co zamierzacie zrobić, jeżeli uczniowie będą się kłócić ze sobą? Co zrobicie, jeżeli ktoś zniszczy materiały? Jak zareagujecie na bałagan pozostawiony po wykonaniu zadania? Zastanówcie się, jak nauczyciel może Wam pomóc w dobrym zorganizowaniu samodzielnej pracy. Metody ułatwiające różnicowanie wymagań Nie ma klas, w których wszyscy uczniowie są jednakowi. Wprawdzie my, nauczyciele, marzy- my o tym, ale chyba nikomu to marzenie się nie spełniło. Musimy więc pracować z różnymi uczniami na różne sposoby samym czasie. Ciągle mamy dylemat, czy inwestować w ucznia zdolnego, czy skoncentrować się na uczniu, który ma trudności w nauce. Przede wszystkim musisz pozyskać zaufanie każdego ucznia. Możesz je wyrazić następu- jącymi słowami: • Wiem, że dużo potrafisz. Wiem, że chcesz wiedzieć więcej. • Dla mnie jest ważne, czego i jak się uczysz. • Jesteś dla mnie tak samo ważny jak każdy inny uczeń w naszej klasie. • Podoba mi się, jak wykonujesz to zadanie. • Jeżeli zdecydujesz się na inny sposób wykonania zadania i będziesz potrzebował mojej pomocy, za- wsze możesz na mnie liczyć. • Gdy będziesz potrzebował mojej pomocy, znajdę dla Ciebie czas. • Oczekuję od Ciebie, że włożysz w tę pracę wiele wysiłku. • To od Ciebie zależy, jakie będziesz miał wyniki swojej pracy. Pokaż uczniowi, że wspierasz go, ale też stawiasz wysokie wymagania. Wtedy pomożesz mu pokonać lęk przed samodzielną nauką. Pozwól uczniom doświadczyć, że: 1. Nie wszyscy na lekcji muszą robić to samo: • zróżnicowane polecenia w czasie ćwiczeń (np. zadania 2-3-stopniowe), zadania indywidualne (np. każde dziecko otrzymuje od nauczyciela zadanie „pocztą"), podział zadań w pracy gru- powej 2. Uczniowie mogą wybierać zadanie z kilku propozycji: • np. alternatywne zadania - zadanie z karty pracy lub ćwiczenia z podręcznika • wybór zadania z kilku ofert 3. Uczniowie mogą w spokoju i bez niczyjej pomocy wykonać zadanie, nie zważając na to, w jakim tempie pracują inni: • zadania podawaj w częściach (na jednej karcie pracy znajdują się dwa zadania, zadania obo- wiązkowe dla wszystkich i zadania dodatkowe dla tych, którzy wykonają wcześniej zadania obowiązkowe) 4. Uczniowie dokumentują swoje postępy w nauce: • na liście lub w zeszycie dzieci odnotowują za pomocą krzyżyka lub odhaczają, które zadanie wykonały (na lekcji i w zeszycie prac domowych) 5. Uczniowie sami sobie wyznaczają czas wykonania i kolejność zadań: • nie wszyscy muszą najpierw wykonać zadania obowiązkowe, a potem dodatkowe, tworzy się plany pracy tygodniowej 6. Uczniowie są pewni, że poradzą sobie z wymaganiami stawianymi przez nauczyciela: • mniej materiałów na początku, zadania znane, treści niezbyt trudne. -87- CHMURKI O O© Metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, rozwiązywania problemów w twórczy sposób, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną, stosowania zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: • Metoda ta może być stosowana jako ćwiczenie na rozpoczęcie lekcji, przejście do nowego tematu. • Może być także wykorzystana do prezentacji różnych punktów widzenia. Przebieg: 1. Uczniowie w parach otrzymują któryś z wariantów przedstawionych w karcie pracy nr 1. Może to być „zestaw" chmurek, które są puste. Można też zastosować wariant z jedną stroną wypełnioną lub tylko z początkiem dialogu. 2. Zadaniem uczniów jest uzupełnienie dialogu według własnego uznania. Zadajesz im pytanie: „Jak sądzicie, co odpowiedziałaby druga osoba?" lub „Jak mógłby wyglądać dialog dwóch osób na temat terroru na świecie?" 3. Uczniowie prezentują dialog w parach. 4. Jako pracę domową przygotowują dla siebie nawzajem dialog, który ma uzupełnione tylko dwie chmurki. Które - tę decyzję podejmują autorzy pomysłu. 5. Na następnej lekcji uczniowie prezentują rozwiązania. Ramy organizacyjne: Potrzebne są kopie wzorów dialogu z karty pracy nr 1. Mocne i słabe strony: Uczniowie traktują to zadanie jako zagadkę do rozwiązania, więc chętnie w nim uczestniczą. Metoda nadaje się do ćwiczenia języka (może być wykorzystana na lekcji języka obcego). Uczniowie mogą zgłaszać nawet najbardziej szalone pomysły, aby wypowiedzi logicznie pa- sowały do siebie. Każdy uczeń może podać rozwiązania na mia- rę swoich możliwości. Autorefleksja: Uzupełnij „chmurki": Metody aktywizujące wiążą się z brakiem dyscypliny i chaosem w klasie. Niestety, praca w grupach nie jest równo podzielona, jeden pracuje, a reszta zajmuje się czymś innym. CHMURKI Wariant A Wariant B Dzisiaj liczą się tylko pieniądze. Myślę, że wykształcenie też jest ważne. Wariant C W szkole zawsze jest nudno. To po prostu taka instytucja. Nie wierzę, że może być fajnie DYSTANS Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki - Jak się uczyć?, rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: • Technika ta jest przydatna, gdy konieczne jest wyjaśnienie sytuacji, w jakiej znajduje się klasa. Zwłasz- cza w zróżnicowanym zespole dla nauczyciela może być ważna informacja, czy uczniowie mieli wcze- śniej kontakt z danym tematem, czy są tacy, którzy nie mają żadnej orientacji w przerabianym materiale. • Tworzone są ramy do wypowiedzenia się na określony temat również dla tych uczniów, którzy mają problem z wyjaśnieniem swoich poglądów w formie słownej. Przebieg: 1. Ustawiasz na środku pomieszczenia przedmiot, który symbolizuje omawiany temat. 2. Prosisz uczniów o takie zajęcie miejsca w stosunku do przedmiotu, aby odległość do niego przedsta- wiała bliskość lub dystans do tematu. 3. Po zajęciu pozycji przez wszystkich uczniów, prosisz każdego o zinterpretowanie i uzasadnienie jego pozycji. 4. Na zakończenie zajęć możesz powtórzyć ćwiczenie jeszcze raz, prosząc uczniów o zajęcie pozycji wobec tematu po odbytej lekcji i zinterpretowanie różnicy w stosunku do pozycji z początku lekcji. Ramy organizacyjne: Przygotuj przedmiot, który ma związek z tematem. Zajęcie stanowiska i krótkie wypowiedzi (możesz ogra- niczyć wypowiedzi do jednego zdania) trwają ok. 10 minut. Mocne i słabe strony: O Nauczyciel może bardzo szybko zdiagnozować wiedzę i umiejętności uczniów w danym zakre- sie lub nastawienie do tematu. Uczniowie uczą się, że mają prawo czegoś nie wiedzieć, ważne, aby to zgłaszali. Uczniowie uświadamiają sobie w łatwy sposób, gdzie mają luki, które trzeba uzupełnić. Czasami uczniowie nie traktują poważnie tego zadania. Autorefleksja: Gdybyś miał określić swój dystans do tematu „Metody aktywizujące", to w jakiej odległości byś się ustawił? -90- LINIA CZASU Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki - Jak się uczyć?, skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną, stosowania zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: • Uczniowie porządkują zdobytą wiedzę historyczną. • Materiał, który będzie na teście lub klasówce może jeszcze raz zostać powtórzony. • Uczniowie dostrzegają związki między wydarzeniami. • Uczniowie wyrażają osobisty stosunek do wydarzeń historycznych. Przebieg: 1. W klasie na podłodze lub na ścianie umieść narysowaną ogromnych rozmiarów linię, na której będą zapisane lata (np. co 10, co 50 lat) w jakimś przedziale czasowym (por. karta pracy nr 1). 2. Zadaniem uczniów jest naniesienie na ten wykres dat różnych wydarzeń historycznych i opatrzenie ich komentarzem w formie symbolu, notatki, rysunku. Gdy dzieło jest gotowe, uczniowie wspólnie interpretują zapisy, uzupełniają dane z podręcznika. Twoim zadaniem jest zadawanie pytań i udziela- nie wskazówek, jeżeli któreś dane nie są zgodne z prawdą. 3. Do wyboru wydarzeń historycznych mogą posłużyć następujące kryteria: • wydarzenia, które zrobiły na nas największe wrażenie • wydarzenia, które miały ogromne znaczenie polityczne • wydarzenia, które są związane z jakimś słowem-kluczem • najważniejsze daty z życia jakiegoś wielkiego człowieka Warianty: 1. Uczniowie losują karteczki, na których umieszczone są daty. Każdy musi opowiedzieć jakąś historię ze swojego życia lub opowieść historyczną związaną z tą datą. Można wykorzystać też datę z przy- szłości. 2. Linia czasu zawiera daty od dzisiaj do... jakiegoś momentu w przyszłości. Uczniowie mówią o swoich życzeniach w zakresie rozwoju polityki i społeczeństwa oraz o swoich osobistych oczekiwaniach i planach. 3. Na podłodze przyklejasz taśmę typu „gęsia skórka", na której zapisujesz daty z wybranego etapu historii. Uczniowie stają przy tej dacie, która kojarzy im się z wydarzeniami, na temat których najwięcej umieją. Każdy krótko prezentuje, co trzeba zapamiętać na klasówkę z tego zagadnienia. Ramy organizacyjne: Linia czasu lub karteczki z datami. Na realizację zadania potrzebna jest cała godzina lekcyjna. Mocne i słabe strony: • Uczeń sam decyduje, jakie fakty zamieści w prezentacji. • Ćwiczenie ułatwia zapamiętywanie dat histo- rycznych. • Metoda porządkuje wiedzę historyczną uczniów. Autorefleksja: Metoda ta nadaje się do powtórzenia i usystematyzowania materiału nie tylko historycznego. Jakie wi- dzisz inne możliwości zastosowania linii czasu w pracy z uczniami? -91 - LINIA CZASU 2050 r. 2000 r. 1600 r. -92- list O0GD Metoda planowania, organizowania i oceniania wfasnej nauki - Jak się uczyć?, skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia. Cel(e), zastosowanie: • Umożliwia otwartą informację zwrotną na tematy ważne dla uczniów. • Może być wykorzystana jako forma informacji zwrotnej udzielonej nauczycielowi lub koleżankom i kolegom w klasie. • Pozwala na poznanie swoich mocnych stron, wzmocnienie poczucia własnej wartości. • Rozwija gotowość do odkrywania swoich „białych plam". • Daje impuls do osobistego rozwoju. • Wzmacnia w uczniach poczucie odpowiedzialności za proces dydaktyczny. Przebieg: 1. Poproś uczniów, aby wypełnili kartę pracy nr 1, która jest formą listu do Ciebie. Musisz w tym mo- mencie zagwarantować, że żaden uczeń nie będzie miał kłopotów z powodu ewentualnej krytyki Two- jej osoby oraz że otrzymana w ten sposób informacja zwrotna stanie się dla Ciebie podstawą do wprowadzenia zmian w sposobie prowadzenia lekcji. 2. Uczniowie dzielą się na trzy grupy. Grupa pierwsza otrzymuje pierwszą część karty pracy nr 1, druga - drugą, a trzecia - trzecią. Każda z nich przygotowuje plakat, na którym robi zestawienie z „listów". Osoba wybrana przez grupę prezentuje plakat. 3. Teraz Ty wręczasz każdej osobie w klasie wypełnioną kartę pracy nr 2. 4. Na następnej lekcji powiedz o decyzjach, które podjęłaś na podstawie informacji zaprezentowanych na plakatach i poproś każdego ucznia, aby w „rundce" powiedział o swoich postanowieniach. Ramy organizacyjne: Potrzebujesz 30 minut na jednej lekcji i 20 minut na kolejnej. Przygotuj kopię karty pracy nr 1 dla każdego ucznia, papier na plakaty i mazaki oraz wcześniej wypełnione karty pracy nr 2. Mocne i sfabe strony: Zachęca do udzielania informacji zwrotnej. Uczeń czuje się ważny, wie że jego słowo się liczy. Nauczyciel może zaplanować różnicowa- nie wymagań. W otwarty sposób poznaje opi- nie uczniów o lekcji i o ich oczekiwaniach, cze- go w codziennym życiu szkolnym nie ma szans się dowiedzieć. Żadna metoda nie pasuje do wszystkich pro- blemów, żadna metoda nie pasuje do wszyst- kich grup. Dlatego zmieniaj metody! Uczniowie mogą nauczyć się wypowiadania wła- snych opinii i przyjmowania / udzielania infor- macji zwrotnej - potrzebują jednak na to trochę czasu. Autorefleksja: Zanotuj w punktach, które informacje o Twoim sposobie prowadzenia lekcji • potwierdziły się z Twoją samooceną? zaskoczyły? zachęciły do zmiany? -93- LIST Drogi Nauczycielu! X________ I Niektóre Pani / Pana zachowania bardzo mi pomagają w nauce i funkcjonowaniu w klasie. Proszę, aby Pani / Pan jak najczęściej: I Brakuje mi u Pani / Pana niektórych zachowań. Proszę, aby Pani / Pan przynajmniej czasami: Niektóre zachowania Pani / Pana utrudniają mi naukę lub funkcjonowanie w klasie. Proszę, aby Pani / Pan unikała / unikał: -94- LIST Droga / Drogi X______ Niektóre Twoje zachowania bardzo mi pomagają w prowadzeniu lekcji. Proszę, abyś jak najczęściej: Brakuje mi niektórych Twoich zachowań. Proszę, abyś przynajmniej czasami: Niektóre Twoje zachowania utrudniają mi pracę na lekcji. Proszę, abyś unikafa / unikaf: -95- PLAN TYGODNIOWY Od)CD Metoda stuży planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki - Jak się uczyć?, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródet oraz efektywnemu posługiwaniu się technologią informacyjną, stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: • Idea tygodnia zaplanowanej samodzielnej pracy powstała na początku XX wieku wśród reformatorów pedagogiki propagujących otwarte formy lekcji. Nadaje się ona szczególnie do pracy w klasach, w których konieczne jest różnicowanie wymagań. • Uczniowie otrzymują zestaw zadań, z którego mogą wybrać ofertę odpowiednią dla siebie. Sami decy- dują o tym, z kim wykonają zadania, jaka będzie kolejność i czas ich realizacji oraz czy skorzystają z pomocy nauczyciela. • Jest to doskonałe pole do diagnozowania zainteresowań, możliwości w nauce i trudności pojawiają- cych się w procesie dydaktycznym. Praca z uczniami w tej formie pozwala na rozwijanie kompetencji kluczowych. Przebieg: 1. Punktem wyjścia jest opracowanie tygodniowego planu pracy. Uczniowie muszą w ustalonych ra- mach czasowych wykonać pewne zadania dotyczące Twojego przedmiotu lub ścieżki edukacyjnej. W planie pracy tygodniowej uczniowie znajdą informacje o tym, które zadania są obowiązkowe, a które do wyboru. Na realizację zadań uczniowie mają do dyspozycji jedną lub kilka godzin dziennie. Praca dotyczy tygodnia czasu. W ramach tego przedsięwzięcia uczniowie mogą opanować różne techniki, np. nauczyć się korzystania ze słowników, przyborów do majsterkowania, środków audiowi- zualnych. Ważne jest, aby znaleźli swój własny rytm pracy i nauczyli się samodzielności. Uczniowie uruchamiają w takim projekcie swój potencjał, Ty natomiast masz możliwość sterowania procesem uczenia się poprzez kombinacje różnych zadań: uczniowie mogą wybrać napisanie wypracowania, wykonanie pracy artystycznej, przeczytanie lektury, stworzenie pamiętnika, przygotowanie scenki. Włączenie takich zadań jak teatrzyk lub piosenka podkreśla zabawowy charakter pracy i wpływa po- zytywnie na motywację uczniów. 2. Luźna atmosfera pozwala uczniom na pracę bez stresu również przy wykonywaniu trudnych zadań. Uczniowie mogą swobodnie poruszać się po sali (szkole), rozmawiać z innymi i bawić się. Proces uczenia się towarzyszy tym zadaniom, ponieważ uczniowie muszą dokonać pewnych ustaleń, wspól- nie zadecydować o czymś. Poza tym mają okazję popracować z kimś, kogo szczególnie darzą sym- patią, poprosić o pomoc kogoś, kto jest specjalistą w danym zakresie. 3. Plan tygodniowy zawiera trzy rubryki. Możesz skorzystać z karty pracy nr 1. Po lewej stronie znajdują się nazwy zadań i ich odpowiednie symbole. Na środku jest podany opis zadań, a po prawej stronie uczniowie wpisują datę wykonania zadania. Przy opisie zadania możesz podać, czy jest to praca indywidualna, w parach, czy też zespołowa. 4. Ważną sprawą są zasady pracy w zespołach (jeżeli takie przewidujesz). Mogą one zostać podane, ale też możesz przekazać tę odpowiedzialność grupie. 5. W planie możesz ująć wszystkie lub niektóre typy zadań opisane w karcie pracy nr 2. 6. Plan tygodniowy wywieszasz w klasie lub dajesz jego kopię każdemu uczniowi. 7. Teraz wyjaśniasz swoją rolę. Będzie się ona różnić od tej pełnionej w czasie prowadzenia tradycyjnej lekcji. Określasz treści objęte planem tygodniowym, określasz zadania, sposób ich sprawdzania i przygotowujesz materiały. Musisz zadecydować, czy zadania będą oceniane za pomocą stopni oraz czy będą zadawane prace domowe. A potem usuwasz się na dalszy plan. Twoim zadaniem jest do- radztwo, organizacja pracy i indywidualne wsparcie. Przygotowanie planu tygodniowego wymaga wiele wysiłku ze strony nauczyciela. W czasie realizacji zadań odpoczywasz. Ramy organizacyjne: Materiały odgrywają ważną rolę w planie tygodniowym. Powinny być na tyle ciekawe, aby uczniowie byli zainteresowani pracą. Możesz sam przygotować pomoce, możesz także wykorzystać podręczniki, goto- we karty pracy, gry dydaktyczne. Musisz uwzględnić jednak kilka kryteriów przy doborze materiałów. -96- Materiały powinny: • być zgodne z celem dydaktycznym, • zachęcać uczniów do samokontroli pracy, • uwzględniać różne sposoby uczenia się, • zachęcać do rozwijania różnych kompetencji, • zawierać różne stopnie trudności, • być uporządkowane, tak aby uczniowie łatwo mogli je wykorzystywać. Przede wszystkim jednak powinny pozwolić na samodzielną pracę uczniów. Doświadczenie uczy, że „normalne" pomieszczenie klasowe nie sprzyja pracy tygodniowej. Brakuje na przykład miejsca na materiały. W idealnym przypadku powinny być urządzone pomieszczenia z regałami, szafami, kącikami pracy (kącik do zabawy, do czytania, do pracy plastycznej) i tablice korkowe umożliwia- jące przygotowanie wystawy. Oczywiście konieczne są ruchome stoły i krzesła. Mocne i słabe strony: Na początku wielu uczniów ma problem z sa- modzielną nauką. Nie potrafią uważnie przeczy- tać poleceń, ciągle zasypują nauczyciela pyta- niami i wątpliwościami. Zgodnie jednak z zasa- dami pracy tygodniowej, mają się uczyć samo- dzielnie poszukiwać rozwiązania lub prosić o po- moc koleżanki i kolegów z klasy. W ten sposób poznają także swoje mocne i słabe strony i uczą się pracy niezależnej od nauczyciela. Jest to ogromna inwestycja w przyszłą naukę, np. pod- czas studiów. W czasie pracy może być dość głośno, jest to jednak hałas produktywny. Nauczyciel i ucznio- wie muszą się do niego przyzwyczaić, co nie jest takie proste. Może to być problemem dla uczniów z trudnościami koncentracji, gdyż ha- łas odwraca ich uwagę od zadania. Jeżeli uczniowie uskarżają się na bałagan w klasie, nau- czyciel powinien interweniować. Metoda planu tygodniowego zakłada, że nau- czyciel dobrze orientuje się w poziomie klasy, zna stopień opanowania materiału przez każ- dego ucznia, gdyż ocena stopnia trudności i ilo- ści zadań jest na początku trudną sprawą. Ważne: W tygodniowej pracy nie jest łatwo ocenić pracę uczniów. Oto kilka propozycji: • W przypadku zadań rozwijających kreatywność, uczniowie nie otrzymują ocen. • W przypadku opanowania konkretnej partii materiału, uczniowie są oceniani w sposób tradycyjny. • Uczniowie dokonują samooceny swojej pracy. Nauczyciel akceptuje tę ocenę. • Nauczyciel sprawdza zeszyty i teczki, obserwuje uczniów w czasie pracy, i za tę aktywność ocenia uczniów. Zdobyte umiejętności i techniki pracy są przedmiotem kontroli nauczyciela. Autorefleksja: Plan tygodniowy zakłada, że uczniowie będą się trzymać zasad przyjętych przy tej pracy. Pomocy u nau- czyciela powinni szukać tylko w wyjątkowych przypadkach, gdy inne możliwości zostały już wykorzysta- ne. Uczniowie przejmują także odpowiedzialność za stan materiałów dydaktycznych. Czy jesteś w stanie zaufać uczniom i oddać im tę odpowiedzialność? -97- PLAN TYGODNIOWY Przykład planu pracy tygodniowej Zadanie obowiązkowe Zadanie do wyboru Plan pracy tygodniowej 5-9 maja 2002 r. Zadania Wykonaj wszystkie zadania obowiązkowe oraz 5 zadań do wyboru. Kontrola dnia... Słuchanie [X] Wysłuchaj tekstu i rozwiąż zadania do niego! 0 Wysłuchaj piosenki i uzupełnij luki w teście! Czytanie W Przeczytaj tekst i wykonaj ćwiczenie! 0 Odpowiedz na pytania do tekstu! 0 Znajdź w tekście pary wyrazów pasujących do siebie! Pisanie [Ej Napisz krótką notatkę (8 zdań) z jednej z lekcji w tym tygodniu. 0 Przepisz najładniej jak potrafisz fragment (10 zdań) z podręcznika. Obserwacja 0 Zaobserwuj, jakie drzewa mijasz w drodze do szkoły, narysuj ich liście. 0 Przez cały tydzień sprawdzaj na termometrze, jaka jest temperatura o godzinie 7 rano. Oblicz średnią temperaturę poranną z tego tygodnia. Robótki ręczne 0 Ugotuj jakąś potrawę, przynieś przepis z podpisem rodziców, że samodzielnie to zrobiłeś. -98- PLAN TYGODNIOWY Typy zadań w planie pracy tygodniowej • Zadania obowiązkowe -są obowiązkowe dla wszystkich i muszą być wykonane w określonym czasie. W klasach zróżnicowanych można dokonać jeszcze podziału na zadania trudniejsze i łatwiejsze. • Zadania szczególne - są obowiązkowe dla wybranych uczniów; specjalnie opracowane pod względem merytorycznym. • Zadania ze znakiem zapytania - uczniowie muszą je wykonać bezbłędnie. Kto ma trudności, musi więcej ćwiczyć. • Zadania „albo - albo" - służą realizacji tego samego celu, różnią się jedynie stopniem trudności i metodą pracy. • Zadania do wyboru - mogą być wybierane według zainteresowań i potrzeb uczniów. -99- I PRZEKŁADANIEC Metoda sfuży skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji wfasnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródeł oraz efektywnemu posługiwaniu się technologią informacyjną, stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce. Cel(e), zastosowanie: • Uczniowie uczą się argumentowania, przekonywania, słuchania innych, zadawania pytań, formułowa- nia wniosków. • Metoda jest przydatna wtedy, gdy wprowadzane są trudne treści i uczniowie mają obniżoną motywację do nauki. Przebieg: Metoda obejmuje: • dyskusję w grupach na określony temat, • krótki wykład nauczyciela, • rozmowę w grupach po wysłuchaniu wykładu. Na zakończenie prowadzisz pogadankę z całą klasą. 1. Informujesz klasę o temacie i metodzie pracy. Następnie dzielisz uczniów na grupy i przydzielasz zadanie (lub różne zadania różnym grupom) do omówienia. Uczniowie dyskutują i zbierają wyniki dyskusji na plakacie lub na folii. 2. Po upływie 20 minut wygłaszasz krótki (10-minutowy) wykład. 3. Po wysłuchaniu wykładu grupy ponownie analizują temat, porównują swoje wnioski z tym, co usły- szały w wykładzie, modyfikują lub uzupełniają swoje wnioski na plakacie. 4. W plenum następuje wymiana zebranych wniosków, dokonuje się podsumowania. Ramy organizacyjne: Potrzebne są folie lub papier plakatowy oraz mazaki do zebrania wyników dyskusji w grupach. Mocne i stabe strony: Wszyscy uczniowie są zaangażowani. Uczniowie nieśmiali, którzy mają dużą wiedzę, chętniej będą się wypowiadać w małych zespo- łami. Uczniowie koncentrują się na wykładzie i są ciekawi, co będzie dalej. Metoda nie powinna być stosowana w dużych grupach. Autorefleksja: Do jakich tematów wykorzystasz metodę Przekładańca? Podaj klika: 1...................................................... 2...................................................... 3...................................................... 4...................................................... 5...................................................... 6....................................................... -100- STACJE UCZENIA SIĘ Metoda planowania, organizowania i oceniania wtasnej nauki, rozwiązywania problemów w twórczy sposób, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródet oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną, stosowania zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: Metoda ta znakomicie nadaje się do realizacji ścieżek edukacyjnych. Nauczyciel przygotowuje na dany temat zestaw materiałów, oczywiście dydaktycznie opracowanych, które uczniowie będą poznawali prze- chodząc kolejne stacje uczenia się. W ten sposób tradycyjne przerabianie jakiegoś tematu, z podziałem na kolejne lekcje, z dominacją nauczyciela, zostaje zastąpione indywidualnym tokiem pracy ucznia. W jednym czasie może być realizowanych wiele zagadnień. Głównym zadaniem nauczyciela staje się przygotowanie materiałów i takie zaplanowanie stacji, które daje jednakowe szansę wszystkim uczniom. W czasie lekcji nauczyciel usuwa się na plan dalszy, występując raczej w roli indywidualnego doradcy w razie wyraźnej potrzeby ze strony ucznia. Głównym celem stacji uczenia się jest rozwój samodzielności uczniów w procesie uczenia się poprzez działanie, odkrywanie i zabawę. Poza tym uczniowie mają możliwość poznania, jaki typ uczenia się prefe- rują, jakie mają zainteresowania, jak organizują sobie efektywnie naukę. Przebieg: Stacje uczenia się realizowane są w czterech fazach: 1. Rozmowa wstępna: wprowadzasz uczniów w temat, otwierasz horyzonty, omawiasz ogólnie temat lub problem. 2. Wędrówka po stacjach: na kilku stolikach leżą rozłożone przez Ciebie zadania (na każdym stoliku jedno). Uczniowie otrzymują „obiegówkę" - karta pracy nr 1, na której zaznaczają wykonanie zada- nia. Kolejność, czas wykonania zadania, forma pracy (indywidualna, w parze, zespołowa), wybór zadań zależy od tego, na ile chcesz sterować przebiegiem metody. Informujesz uczniów, co się znaj- duje na przygotowanych stanowiskach. Jeżeli pracujesz tą metodą po raz pierwszy, oprowadź ich z krótkim komentarzem. 3. Rozwiązywanie zadań - uczniowie wybierają sobie stacje, które odpowiadają ich zainteresowaniom i możliwościom. Rozwiązują zadania, które znajdą na wybranych stacjach. 4. Podsumowanie - uczniowie opowiadają, co było dla nich ważne, prezentują modele, teksty, rozwiąza- nia, które udało im się wykonać. Nie wymagasz szczegółowego rozliczenia z wykonanej pracy. Nie oceniasz podsumowania, lecz tylko efekty pracy. Ramy organizacyjne: Materiały, które przygotujesz, powinny spełniać następujące kryteria: • uczniowie powinni móc pracować z danym materiałem bez pomocy nauczyciela, • uczniowie powinni mieć możliwość autokontroli wykonanych zadań, • materiał powinien uwzględniać zróżnicowanie według poziomu, zainteresowań i formy pracy, • materiał powinien pozwalać na uczenie się kognitywne, w działaniu i zabawie, • materiał powinien być wykonany starannie, jeżeli nauczyciel przygotowuje go we własnym zakresie, powinien pamiętać, że jest to pewien wzorzec dla uczniów (np. kopie powinny być wyraźne, atrakcyjne, kolorowe), • materiał powinien uwzględniać wiek uczniów, • zadania powinny pozwalać na wiele alternatywnych rozwiązań. Mocne i słabe strony: Uczniowie naprawdę uczą się samodzielności. Nauczyciel nie musi się angażować w proces lekcyjny. Uczeń sam decyduje o tym, czego, ile i w jakim czasie się nauczy. Nauczyciel musi dużo czasu poświęcić na przy- gotowanie materiałów. Gdy uczniowie pracują w bardzo zróżnicowa- nym czasie, może powstać „kolejka" do stacji. Nauczyciel musi wtedy interweniować, aby nie powstał bałagan. -101 - Ważne: Można rozróżnić różne typy stacji uczenia się: • ze stałą, narzuconą przez nauczyciela strukturą Zmiana stacji następuje na sygnat nauczyciela, każdy uczeń musi „zaliczyć" każdą stację • struktura półotwarta Uczniowie sami zmieniają stacje, obowiązuje tylko liczba stacji, które należy „zaliczyć" (np. 4 z ośmiu) • struktura otwarta Uczniowie mają pełne prawo wyboru stacji. Na początku radzę stosować wariant pierwszy. Autorefleksja: W swoim planie nauczania wybierz pięć lekcji, które mogłyby być prowadzone w formie stacji. Które to będą? -102 STACJE UCZENIA SIĘ Najpierw zastanów się, które ze stacji wybierasz. Mogą to być zadania, które Cię interesują, są według Ciebie łatwe do wykonania albo chcesz się z nimi zmierzyć. Zakreśl numery wybranych stacji. Po wykonaniu każdego zadania zanotuj w środkowej rubryce wyniki i opisz, jak do nich doszedłeś. Swoją „obiegówkę" daj do podpisu nauczycielowi. Na tej podstawie otrzymasz ocenę. STACJE UCZENIA SIĘ Imię, nazwisko Nr stacji Opis efektów / wyniki Zaliczenie (Podpis nauczyciela) 1 2 3 4 5 6 7 8 -103- ŚNIEŻNA KULA Metoda stuży skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródeł oraz efektywnemu posługiwaniu się technologią informacyjną, stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: • Tworzenie w krótkim czasie wielu pomysłów. • Wypracowanie wspólnej listy problemowej. • Rozwijanie umiejętności przekonywania i argumentowania. • Kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania. Przebieg: 1. Prosisz uczniów, aby zastanowili się nad danym tematem lub pytaniem i zapisali na białych kartkach rozdanych przez Ciebie 5 najważniejszych, ich zdaniem, odpowiedzi, oczekiwań wobec tematu lub pomysłów rozwiązań. Jest to faza pracy indywidualnej, każdy pracuje samodzielnie. 2. Po kilku minutach uczniowie zasiadają z sąsiadem obok i wybierają spośród 10 pomysłów lub odpo- wiedzi (każda osoba wniosła do pracy w parze 5 swoich) - 6 wspólnych. Te z kolei zapisują na żółtych kartkach przygotowanych przez Ciebie i rozdanych każdej parze. 3. Teraz tworzy się czwórki, które muszą zdecydować się na 6 wspólnych propozycji, które zapisują na niebieskich kartkach. 4. W kolejnym etapie spotykają się ósemki i tworzą 8 propozycji. Zapisują je na plakatach. 5. Plakaty zostają wywieszone w klasie. 6. Po analizie uczniowie tworzą wspólną listę problemową. Ramy organizacyjne: Grupy około 10-osobowe. Potrzebujesz papieru w różnych kolorach i papieru na plakaty oraz mazaków. Uczniowie muszą mieć możliwość przemieszczania się po sali. Mocne i słabe strony: W krótkim czasie uczniowie tworzą mnóstwo pomysłów. Metoda bardzo twórcza, angażująca wszystkich uczniów. Każda wypowiedź ma swoją wartość. Ucznio- wie uczą się negocjacji. Metoda trudna do realizacji w dużych klasach. Mogą powstać trudności w uzgadnianiu wspól- nego plakatu. Niektórzy uczniowie mogą próbować forsować swoje własne pomysły i nie dopuszczać do wspólnych ustaleń. Autorefleksja: Dokończ zdania: • Po zastosowaniu tej metody uważam, że....................... • Moi uczniowie najbardziej byli zadowoleni z.................... • Metodę śnieżnej kuli zastosuję do realizacji następujących tematów: -104- TYTUŁY PRASOWE © © Metoda sfuży skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródet oraz efektywnemu posługiwaniu się technologią informacyjną, rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: Tytuły prasowe są dokumentacją ważnych przemian społecznych i politycznych. Jeżeli będziesz przez dłuższy czas zbierał tytuły artykułów (także zbiory z różnych czasopism na ten sam temat), będziesz miał znakomity materiał dydaktyczny do pokazania zmieniających się ram kulturowo-społecznych. Przebieg: 1. Na plakacie zapisz jakiś tytuł z gazety i poproś uczniów, aby podali swoje skojarzenia na ten temat. W ten sposób zwrócisz ich uwagę na problem i zachęcisz do przeczytania gazety. 2. Teraz daj uczniom na każdą ławkę po kilka gazet i czasopism i poproś ich, aby sami zgromadzili tytuły artykułów na wybrany przez siebie temat. 3. W grupach 5-8-osobowych ustalają, które propozycje tematów są najbardziej atrakcyjne i zgadzają się z zainteresowaniami wszystkich członków grupy. 4. Grupa przygotowuje wystawę tytułów, do której opracowuje krótki kilkuminutowy wykład. Może on dotyczyć merytorycznej strony, ale również wyników analizy, jak różne czasopisma ujmują tę samą kwestię w różny sposób. 5. Jako pracę domową uczniowie otrzymują zadanie wymyślenia tytułów gazet, które będą odzwiercie- dleniem ich własnego punktu widzenia. Wynikiem będzie zrobienie wspólnego kolażu z tytułami. Ramy organizacyjne: Na wykonanie zadania potrzebujesz całej godziny lekcyjnej. Kolaż z pracą domową może powstać pod- czas przerwy. Potrzebujesz dużej ilości gazet. Możesz poprosić uczniów, aby przynieśli je z domu. Mocne i stabe strony: Każdy uczeń ma możliwość wypowiedzenia swojego zdania. Metoda zachęca do pracy zespołowej. Uczniowie sami decydują o zakresie tematycz- nym lekcji. Autorefleksja: Czy Twoi uczniowie chętniej czytali gazety? Czy sięgnęliby do nich, gdybyś w tradycyjny sposób urządził prasówkę? - 105- UKŁADANKA Metoda służy stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródeł oraz efektywnemu posługiwaniu się technologią informacyjną, rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: Układanka jest przecie wszystkim impulsem do dalszej pracy nad różnymi zagadnieniami. Określa ona sposób prezentacji „geograficznych" treści, który przemawia przede wszystkim do uczniów kinestetyków. Możliwość wzięcia do ręki kawałka układanki i współpraca w zespole pozwala również tym uczniom na aktywne uczestnictwo w pracy na lekcji. Przebieg: 1. Na folii odbij mapę Polski / Europy / świata. Obraz rzucony na dużą kartkę papieru da Warn szablon na dużą układankę. 2. Możesz ją wykorzystać w różnych celach, np.: • wycinasz kontury poszczególnych krajów, uczniowie muszą te części złożyć w jedną całość, • kładziesz na środku wycięte kontury jednego kraju, uczniowie muszą znaleźć spośród pozostałych części te kraje, które z nim graniczą, • uczniowie przygotowują układankę dla grupy przeciwnej, tnąc mapę na części według własnego uznania. Wygrywa ta grupa, która jako pierwsza ułoży układankę, • uczniowie otrzymują kontury państw. Muszą je złożyć w całość i podpisać każde państwo. Jak widzisz, możliwości wykorzystania układanki jest wiele. Ramy organizacyjne: Potrzebujesz tyle zestawów układanek, ile jest grup. Uczniowie muszą też dysponować miejscem (na stole, na podłodze), aby mogli w zespole ułożyć układankę. Mocne i stabe strony: Wszyscy uczniowie mogą być zaangażowani. Potrzebna jest nie tylko wiedza, ale również umiejętność logicznego myślenia, poszukiwa- nia informacji, współpracy w grupie. Metoda idealna dla kinestetyków. Dość szybko może powstać bałagan. Jeżeli nie ma wystarczająco dużo miejsca, uczniowie znie- chęcają się do pracy lub tylko jedna osoba bę- dzie wykonywała zadanie. Ważne: Nie wszystko musisz robić sam. Uczniowie bardzo chętnie przygotują Ci materiały. Zadaniem będzie przygotowanie układanki dla innej grupy. Autorefleksja: Metoda została opisana dla potrzeb geografii, ale może mieć zastosowanie na każdej lekcji. Jakie masz propozycje wykorzystania idei układanki na innych lekcjach? -106- WARSZTATY PRZYSZŁOŚCIOWE Metoda służy stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób. Cel(e), zastosowanie: Metoda ta może być wykorzystywana w skutecznym rozpoznawaniu i rozwiązywaniu różnorodnych pro- blemów, wypracowaniu celów na przyszłość. Przebieg: 1. Przygotowanie warsztatów: • Przygotowujesz wraz z uczniami salę lekcyjną, krzesła ustawiacie w kręgu. Jeżeli uczniowie nie mają wypracowanych zasad współpracy w czasie stosowania metod aktywizujących, powinieneś o to za- dbać właśnie w tej fazie. • Określasz temat / problem warsztatów. Powinien on być dość obszerny, powinien dotyczyć zaintere- sowań uczniów. Może się wiązać z życiem szkoły (np. Samorząd uczniowski w naszej szkole). • Uczniowie definiują pojęcie wiążące się z tematem (np. Co to jest samorządność uczniowska?). W tym celu dzielisz ich na cztery grupy: ** I grupa opracowuje prezentację definiowanego pojęcia w formie utworu muzycznego (wcześniej musisz przygotować różne instrumenty, ale mogą też być przedmioty, dające możliwość „zrobie- nia muzyki"), ** II grupa opracowuje kompozycję plastyczną, >? III grupa przygotowuje pantomimę, • Wyniki prac przedstawiane są pozostałym uczniom. 2. Faza krytyki: • Faza ta jest łatwa do realizacji. Uczniowie poddają krytyce „stan aktualny" dotyczący tematu. Nastę- puje tu rozliczenie z przeszłością, określenie lęków i niepokojów związanych z problemem. Zebranie także negatywnych doświadczeń pozwala na odkrycie nowej, konstruktywnej perspektywy. • Uczniowie otrzymują kilka (trzy i więcej) kartek w jednym kolorze, na których zapisują flamastrem krótko i zwięźle swoją krytykę. Właściwie nie powinieneś ograniczać liczby kartek, ale ze względów technicznych (duża klasa albo wiele zgłaszanych problemów), zachodzi konieczność ich ogranicze- nia do dwóch lub trzech. Zastosowanie kartek daje możliwość wypowiedzenia się wszystkim uczniom. Twoim zadaniem jest zachęcanie do formułowania wypowiedzi i pilnowanie, aby przestrzegane były zasady obowiązujące w burzy mózgów, tzn.: *? Nie wolno oceniać i interpretować zapisów! *- Nie wolno ponaglać, każdy musi mieć odpowiednią ilość czasu, aby nazwać nurtującego problemy! *? Każda kartka ma tę samą wartość! • Po zapisaniu wypowiedzi krytycznych, uczniowie po kolei podchodzą do tablicy i przypinają hasła (por. karta pracy nr 1). • Po skończeniu tej pracy uczniowie porządkują wypowiedzi według zarysowujących się kręgów tema- tycznych. Tak pogrupowane wypowiedzi nazywają i zapisują na kartkach w kształcie owalu. • Spośród nazwanych zakresów każdy uczeń, mający do dyspozycji dwa punkty samoprzylepne, doko- nuje wyboru takiego hasła, nad którym chciałby dalej pracować. 3. Faza fantazji: Można tu wyróżnić dwa etapy. Pierwszy z nich to praca w całej grupie, drugi ma miejsce w małych zespo- łach. Uczniowie przeobrażają negatywne obrazy w stwierdzenia pozytywne. Zapraszasz ich w świat fanta- zji, więc wszystko się tu może zdarzyć. Prowadzi to do powstania wielu błyskawicznych idei, alternatyw- nych rozwiązań, obrazów przyszłości. Pozwala na sformułowanie nowych celów. Faza fantazji ma następujący przebieg: uświadamiasz uczniom, że faza ta nie jest zabawą, ale ważną częścią rozwiązania problemu. Następnie tworzysz odpowiedni nastrój, który ułatwi im wejście w świat fantazji. Uczniowie wyobrażają sobie, jak wyglądałby świat bez problemu. Może tu pomóc muzyka, histo- ryjka czy nawet cisza. -107- Teraz prosisz uczniów, żeby opowiedzieli hasłowo, jak wygląda ich idealny świat. Zapisujcie wszystkie wypowiedzi, nie pozwalaj na ich krytykę. Zebrany materiał stanowi podstawę do dalszej pracy, w małych grupach. Uczniowie przygotowują idealną wizję przyszłości w omawianym temacie. Forma prezentacji może być wybrana przez uczniów. Wyniki przedstawiają na forum grupy. 4. Faza urzeczywistnienia • I znów uczniowie powracają do rzeczywistości. Punktem wyjścia będą tu jednak wyniki fazy fantazji. Uczniowie oceniają, czy i w jakim stopniu można cele nazwane w fantazji wprowadzić w życie. Szuka- ją rozwiązań, które są realne i możliwe do wykonania przez nich samych. Efektem pracy powinny być plany działania możliwie konkretne i szczegółowe. Wtedy uczniowie będą przekonani, że ich praca miała sens. Ramy organizacyjne: Należy zadbać o odpowiednie materiały: tablice „miękkie", z korka, duże arkusze białego papieru, kartki papieru A4 - różnokolorowe i białe, kolorowe owale z papieru, pisaki czarne, farby plakatowe, taśmę. Sala powinna dawać możliwość ustawienia krzeseł w kole. Mocne i stabe strony: Metoda uporządkowana, z jasno określoną strukturą. Uczniowie mają wiele możliwości prezentacji swoich talentów. Metoda demokratyczna, pozwalająca wypowie- dzieć się każdemu uczniowi. Nie wszyscy uczniowie są w stanie oderwać się od rzeczywistości i pofantazjować. Praca może być traktowana niepoważnie, jako forma zabawy. Nauczyciel musi czuwać nad strukturą warszta- tów i stale pilnować, czy przestrzegane są za- sady pracy. Potrzeba dużo czasu, minimum 3 godziny lekcyjne. Autorefleksja: Po zastosowaniu tej metody rozdaj uczniom i wypełnij sam koniczynkę, na której umieścicie swoje spo- strzeżenia, biorąc pod uwagę cztery aspekty warsztatów: -108- I WARSZTATY PRZYSZŁOŚCIOWE -109- Metody pomagające w tworzeniu zintegrowanego zespołu klasowego Aktywna nauka w grupie i dyskusja wspierają proces uczenia się i zapamiętywania. Kto uczy się w sposób aktywny i konfrontuje swoją wiedzę z innymi, ten zapamiętuje przerabiany materiał w 90%. W przy- padku, gdy nauczyciel prowadzi wykład, uczeń zapamiętuje z tego 20%. Poza tym aktywna praca zespołowa wspiera samodzielność w myśleniu i działaniu oraz kreatywność. Właśnie wtedy, gdy chodzi 0 rozwijanie pomysłów, rozwiązywanie problemów, pokonywanie po- czucia nieśmiałości, o konstruktywne radzenie z popełnionymi błędami oraz przyswajanie trudnych zagadnień merytorycznych, praca w gru- pie jest niezastąpiona. Jej zaleta bowiem polega na tym, że uczniowie w zaciszu grupy mogą wyrażać swoje zdanie, pytać i sygnalizować wątpliwości bez obawy, że włączy się w to nauczyciel. W pracy z całą klasą jest inaczej. Tutaj wielu uczniów nie odważy się postawić pytania czy mieć wątpliwości. Nie można się dziwić, że po takich lekcjach, w których nauczyciel gra rolę wykładowcy, uczniowie nie mają usystema- tyzowanych wiadomości, a cały trud zapamiętania materiału jest przesuwany na pracę w domu lub na kosztowne lekcje dodatkowe. Praca w grupie jest korzystna nie tylko dla uczniów słabych, ale także dla tych szczególnie zdolnych, ponieważ mają okazję utrwalić posiadaną wiedzę w czasie, kiedy wyjaśniają nową wiedzę swoim kolegom w grupie. Najważniejsze jest jednak to, że ci uczniowie ćwiczą metody samodzielnej pracy, aktywnego słuchania, precyzowania własnych wypowiedzi. Uczą się formułowania odpowiedzi na pytania meryto- ryczne. To wszystko oczywiście rozwija w uczniach poczucie własnej wartości i pewności siebie. Jeżeli praca w grupach przebiega w sposób zadowalający, sprzyja to rozwojowi motywacji do nauki 1 poczuciu własnej wartości u każdego członka zespołu. Każdy człowiek potrzebuje społecznego kontek- stu, który zapewni mu dobre samopoczucie, wsparcie, potwierdzenie własnych kompetencji i w pewnym sensie poczucie bezpieczeństwa. Grupa w pracy na lekcji jest takim małym kręgiem przyjaciół, dającym jednostce wsparcie i wzmocnienie. Motywacja wzrasta nie tylko dlatego, że nauczyciel stawia pewne wymagania, ale uczniowie w grupie nawzajem podnoszą wobec siebie poprzeczkę, motywując siebie i innych do działania. To jest o wiele skuteczniejszy czynnik motywacyjny niż wymagania stawiane przez nauczyciela. Motywacji sprzyja również zapowiedź oceny wyników pracy zespołowej. Poza tym grupa dba o to, aby zadanie było dla wszystkich jasne. Uczniowie nabierają pewności siebie i mają odwagę podej- mować ryzyko. -110- AKTORZY OCD© Metoda stuży skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, efektywnemu wspófdziafaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, przyswajaniu sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych. Cel(e), zastosowanie: • Scenki łączą rzeczywistość z fikcyjną grą. W scence omawia się sytuacje lub konflikty, które mogły się zdarzyć lub które mogą zaistnieć w przyszłości. • Scenki służą zmianie poglądów i zachowań. W zabawowy sposób symuluje się rzeczywistość, wypró- bowując różne zachowania. Dzieje się to w bezpiecznych ramach, bo ewentualne błędy nie mają nega- tywnych konsekwencji. • Symulacje uświadamiają własne zachowania, rozwijają umiejętność obserwacji i empatię, prezentują konfliktowe sytuacje w grupie i umożliwiają ich analizę. • Tworzą warunki ćwiczeniowe dla nowych zachowań. Uświadamiają społeczny kontekst indywidualnych problemów. Przebieg: 1. Rozgrzewka Tworzysz atmosferę zaciekawienia problemem, prezentujesz problem, zbierasz doświadczenia, przed- stawiasz ramy czasowe, prowokujesz do zajęcia stanowiska, prosisz o spontaniczne reakcje na dany temat. 2. Analiza ról Opisujesz role, możesz zaprezentować charakterystyczne dla nich gesty, mimikę, język, kluczowe wy- powiedzi, określasz przebieg akcji. 3. Karty Na kartach opisane są występujące role. Możesz je przygotować sam. Na małych kartkach powinny się znaleźć następujące opisy: nazwisko, zawód, zdjęcie osoby, którą chcemy zaprezentować, ważne dane formalne (wiek, stan cywilny, dzieci, miejsce urodzenia itd.), biografia, informacje do kontekstu roli, informacje na temat poglądów (możesz wykorzystać „typy" ludzi przedstawione w karcie pracy nr1). 4. Przydzielenie ról Wyznaczasz role dla aktorów, obserwatorów, publiczności. 5. Gra Aktorzy odgrywają swoje role, przeżywają sytuacje i reagują na wypowiedzi i zachowania innych, tak jak ich zdaniem zachowaliby się ludzie, których grają. 6. Refleksja Obserwatorzy zdają relację, oceniają odgrywane role, następnie wypowiadają się aktorzy. 7. Nabranie dystansu do odgrywanej roli Sytuacja jest odgrywana jeszcze raz, zmieniają się jednak warunki (np. inny kraj, inna epoka). 8. Transfer Uświadomienie problemu, refleksja, krytyka zachowań i działań przedstawionych w grze. 9. Ocena. Zastanawiacie się: • Jak zachowywały się poszczególne osoby? (gesty, mimika, język) • Jak grano role? (z zaangażowaniem, obojętnie, w ogóle nie grano) • Jak poszczególni aktorzy czuli się w swoich rolach? • Co ta gra oznacza dla grupy? • Jakie ma to konsekwencje dla dalszej pracy? • Jakie cele chce osiągnąć każda z osób, jeżeli zachowa się tak, jak w scence? • Jak należałoby się zachować, aby łatwiej dojść do celu? • Jakie byłyby alternatywne rozwiązania? • Jakie poglądy i uprzedzenia można było zaobserwować u aktorów? • Jakie społeczne mechanizmy można było zaobserwować? -ni - I Warianty: PoSs^oogo^e informacje i zostawiasz aktorom pole do popisu. Dajesz jakiś twórczy impuls, który wymaga aktywności i reakcji. Impuls podawany jest przed grą. Przy Wady. No nie! Znowu mandat! Jestem pacyfistą! A tu, proszę! Wezwanie do wojska! 2. Niespodzianka Impuls pojawia się w czasie gry. Możesz go podać Ty lub poinstruowany uczestnik gry. Nie może to jednak zakłócać, lecz powinno zachęcać do gry. Przykład: Zdenerwowanie przed lekcją w klasie, uczniowie do- wiedzieli się właśnie, że przybędzie nowa osoba, która była wcześniej wyrzucana z innych szkół. 5-8 osób dyskutuje o tym, jak mają się w tej sytuacji zachować. Sytuacja A: Nagle wchodzi dyrektor szkoły. Sytuacja B: Wchodzi „nowy". Sytuacja C: Jedna z osób w klasie mówi: „O co wam chodzi? Nie wiecie o tym, ale mnie również wyrzucili z poprzedniej szkoły." 3. Gra przygotowana Podajesz dokładny opis roli lub przygotowują ją uczniowie w grupach (Jakie są oczekiwania, reakcje, konsekwencje danego zachowania?) i sytuacji (Dokładnie przedstawiony problem, prezentacja kontekstu społecznego), mimo to daje to możliwości kreatywnej jej prezentacji. Opis roli może przygotować mała grupa lub może być przygotowany na kartkach. 4. Gra na temat konfliktu grupowego Tematem jest jakaś trudna sytuacja w grupie, która wymaga podjęcia decyzji. Na przykład: grupa x człon- ków jury ma przyznać nagrodę telewizyjną roku. W zespole są przedstawiciele partii politycznych, związ- ków zawodowych, kościoła i niezależny artysta. Telewidzowie wybrali listę programów nominowanych do nagrody. Każdy członek jury może ją jeszcze uzupełnić tylko o jeden tytuł programu. Grupa musi dojść do uzgodnienia, który program znajdzie się na liście nagrodzonych (mogą to być dla przykładu: studio sportowe, festiwal muzyki folklorystycznej, Milio- nerzy, magazyn polityczny, dobranocka dla dzieci). 5. Gra plenarna Gra odbywa się z udziałem wszystkich uczestników (nie ma widowni). Uczniowie zaczynają grać bez przygotowania. Ty określasz ogólne ramy, uczniowie wymyślają resztę. Ramy organizacyjne: Musisz zebrać listę tematów, które mogą być wykorzystane przez Ciebie w takich scenkach. Jeżeli wybie- rzesz wariant z opisem ról, musisz to przygotować wcześniej. W sali powinno być dużo miejsca na grę aktorów i dla obserwatorów. Należy zadbać, aby nikt z zewnątrz nie przeszkadzał Wam w czasie gry. Mocne i słabe strony: Uczniowie chętnie się angażują w taką pracę. Wszyscy uczniowie biorą udział w ćwiczeniu. Metoda otwiera uczniów, zachęca ich do mó- wienia o ważnych dla nich sprawach. Również słabsi uczniowie mogą się wykazać. Ponieważ wiele zależy od inwencji uczniów, me- toda pozwala na różnicowanie wymagań. Nie ma podziału na grę złą i dobrą. Nauczyciel bez przygotowania „dramowego" może bać się stosowania takich metod. Trudno przewidzieć, co się wydarzy w trakcie odgrywania scenki. Uczniowie mogą mieć trudności z analizą i re- fleksją na temat obejrzanej scenki. Ważne: Powinieneś wcześniej ustalić zasady zachowywania się w czasie pracy metodami dramowymi. Uczniowie muszą na przykład wiedzieć, że obserwatorom nie wolno komentować tego, co się dzieje na scenie, nie wolno przeszkadzać aktorom. Autorefleksja: Jakie tematy Twoich lekcji mogłyby być wykorzystane w takiej metodzie? Przygotuj sobie listę. -112- AKTORZY Postaci, które można grać w scenkach Z//7 V •l -113- ARANŻACJA WNĘTRZA OO4D Metoda służy przyswajaniu metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień. Cel(e), zastosowanie: • Umożliwia otwartą informację zwrotną na tematy ważne dla uczniów. • Może być wykorzystana jako forma informacji zwrotnej udzielonej nauczycielowi lub koleżankom i kole- gom w klasie. Przebieg: 1. W pomieszczeniu ustawiasz duży wazon, kosz na śmieci, tablicę korkową. 2. Prosisz uczniów, aby z kartonu przygotowali kwiatki (możesz wykorzystać szablon z karty pracy nr 1) i zapisali na nich to, co im się najbardziej podoba w lekcji lub w sposobie zachowania nauczyciela czy też uczniów w klasie. Tak przygotowane kwiatki wstawiają do wazonu. 3. Teraz rozdaj kartki, na których kończą zdanie: „Chcę o tym zapomnieć, to jest dla mnie nieprzyjem- ne..." (karta pracy nr 2). Kartki po zapisaniu zgniatają i wyrzucają do kosza. 4. Natomiast życzenia i oczekiwania zapisują na kartkach innego koloru i przyczepiają je do tablicy (karta pracy nr 3). 5. Wszyscy oglądają bukiet kwiatów i czytają życzenia znajdujące się na tablicy. 6. Teraz zasiadacie w kręgu i każdy ma możliwość zareagowania na zebraną informację zwrotną. Mo- żesz tym sterować, prosząc uczniów o odpowiedź na pytania: Jaki „kwiatek" zapamiętałem najbar- dziej? Który zapis najbardziej mnie zdziwił? Jakie życzenia pojawiały się najczęściej? Co powinniśmy zrobić wspólnie, aby spełniły się nasze marzenia? Ramy organizacyjne: Poza wspomnianymi przedmiotami (wazon i tablica korkowa) musisz przygotować kolorowy papier na kwiatki, kartki na krytyczną informację i na życzenia. Mocne i słabe strony: Metoda twórcza, pobudzająca zmysły, forma werbalna połączona z niewerbalną. Nie trzeba specjalnie przygotowywać uczniów. Nie wymaga zastosowania wielu materiałów dy- daktycznych. Potrzeba dużo czasu na realizację. Należy dbać o poważną atmosferę mimo twór- czej pracy. Ważne: Uczniowie, którzy nigdy wcześniej nie byli proszeni o udzielenie informacji zwrotnej nauczycielowi lub koleżankom i kolegom, mogą mieć opory przed jej otwartym formułowaniem. Możesz im pomoc, robiąc odpowiednie wprowadzenie na temat sposobu wypowiadania swojej opinii o innych osobach lub o sytu- acjach. Może Ci w tym pomóc opis metody „Informacja zwrotna" zawarty w Przewodniku cz. I. Jeżeli zdecydujesz się na tę metodę, pamiętaj, że potrzeba dużo czasu na przeanalizowanie zapisów. Może każdy uczeń zechce się wypowiedzieć, a wtedy trzeba będzie poświęcić na to całą godzinę lekcyj- ną. Autorefleksja: Jaki kwiatek podarowałbyś swojej klasie? Co byś zapisał na kartce z krytycznymi uwagami? Jakie miałbyś oczekiwanie wobec swoich uczniów? - 114- ARANŻACJA WNĘTRZA -115- ARANŻACJA WNĘTRZA Chcę o tym zapomnieć, to jest dla mnie nieprzyjemne Chcę o tym zapomnieć, to jest dla mnie nieprzyjemne Chcę o tym zapomnieć, to jest dla mnie nieprzyjemne -116- ARANŻACJA WNĘTRZA Tego bym sobie życzył... Tego bym sobie życzył... Tego bym sobie życzył... - 117- DORADZTWO GRUPOWE Metoda stuży skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji wtasnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, przyswajaniu sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych. Cel(e), zastosowanie: • Metoda doradztwa grupowego ma zastosowanie tam, gdzie istnieje konieczność rozwiązania konflik- tów i poprawy relacji z najbliższymi. • Uczniowie poznają procedurę pozytywnego myślenia o konflikcie. • Uczą się wrażliwości na cudze problemy. • Uczą się odróżniania opinii od oceny. • Tworzą kulturę pomagania sobie nawzajem. Przebieg: 1. WPROWADZENIE / WYJAŚNIENIE Ustalasz czas pracy tą metodą, opisujesz swoją rolę jako moderatora spotkania, umawiacie się, jaki I temat będzie przedmiotem analizy. 2. RELACJA / SPRAWOZDANIE Jeden z uczniów prezentuje jakąś trudną sytuację, którą przeżył w szkole lub w domu. Najlepiej, jeżeli I jest to sprawa aktualna (z tego dnia, poprzedniego, z ostatniej przerwy...). Ważne, aby opis był moż- I liwie dokładny i nie zawierał uogólnień ( „X zawsze się tak zachowuje", „Często zauważam, że...", „Moi rodzice ciągle tak postępują"). Pozostali uczniowie tylko słuchają, nie przerywają, nie dopytują). 3. INFORMACJA ZWROTNA W tej fazie inni uczniowie wypowiadają swoje myśli i uczucia, które wywołała w nich relacja. Nie oceniają przy tym tej sytuacji ani nie proponują żadnych rozwiązań. 4. ROZSZERZENIE RELACJI Teraz dopiero wyjaśnia się jeszcze niepewne informacje o prezentowanym przypadku. Mogłyby to być na przykład dane z zakresu: • inne podobne sytuacje i ich przebieg • sytuacje, w których uczeń nie miewa takich kłopotów • miejsce ucznia w klasie • dodatkowe informacje o rodzinie. 5. DOPYTYWANIE / UZUPEŁNIANIE Uczniowie dopytują o dokładne informacje lub sami ich dostarczają, ale nie proponują rozwiązań. Czasami możliwe jest odegranie scenki, która zaprezentuje problem. Na zakończenie tego etapu uczeń, którego dotyczy problem, formułuje swoje oczekiwania wobec tego spotkania. Warto wybrać jedno najważniejsze oczekiwanie, aby rozwiązania, które powstaną na zakończenie, nie były zbyt ogólne. Uczeń, którego sprawa dotyczy, zechce na przykład dowiedzieć się, co ma zrobić, aby dana sytuacja nigdy już się nie powtórzyła. Rozwiązania mogą więc dotyczyć tej kwestii. 6. JA JAKO... Jest to centralny krok w tej metodzie. Każda osoba wchodzi w rolę ucznia prezentującego swój pro- blem i mówi, co myśli jako dana osoba w tej sytuacji, co czuje, jak postępuje. W następnej rundzie wczuwamy się w rolę drugiej osoby występującej w opisywanym konflikcie i zastanawiamy się, co ja jako druga osoba myślę, robię, czuję w tej sytuacji. Jeżeli problem dotyczy całej klasy, wypowiedzi zaczynają się od słów: „Ja jako uczeń w tej klasie ..." Ostatnie słowo ma tutaj uczeń, który przedsta- wiał sytuację. Odnosi się do tego, co usłyszał od innych, jakie to na nim zrobiło wrażenie, które z obrazów akceptuje, a które odrzuca. 7. W POSZUKIWANIU ROZWIĄZAŃ Celem tego kroku jest opracowanie pewnych pomysłów rozwiązań. Następnie wybranie najlepszych, sformułowanie celów i bardzo konkretnych działań (kto, co, do kiedy). Uczniowie po kolei wypowiada- ją się, rozpoczynając zdanie od „Ja jako... zrobię". Wypowiedzi dotyczą planów działania ucznia rela- cjonującego swoją historię, a także planów drugiej strony konfliktu. -118- Sprecyzowanie celów Na podstawie zebranych danych zespół określa konkretne cele, czas ich realizacji i sposób, w jaki można będzie poznać, że nastąpiła zmiana w sytuacji ucznia. Pomysły działań Uczniowie na kartkach zbierają wszystkie pomysły, które mogą prowadzić do realizacji celów. Liczba pomysłów może być ogromna, nie krytykujemy ich, zbieramy wszystkie. Wybór najlepszych rozwiązań Uczeń, który zaprezentował problem i inni koledzy ustalają, które z propozycji są realne, możliwe do zaakceptowania. Ostateczną decyzję podejmuje autor. Ustalenie harmonogramu działań Podział ról: Kto, co, do kiedy? Informacja: Kto, kogo, o czym poinformuje? Ewaluacja: Kiedy i jak sprawdzę, czy zrealizowałem plan działań. Ramy organizacyjne: Na pracę tą metodą potrzebujesz co najmniej dwóch godzin lekcyjnych. Mogą to być spotkania cykliczne po lekcjach, przyjmujące formę grupy wsparcia. Mocne i słabe strony: Uczniowie mogą dokładnie się przyjrzeć swo- im problemom i znaleźć rozwiązania wśród swo- ich rówieśników. W szkole tworzy się kultura pomocy wzajem- nej. Uczniowie uczą się słuchać innych. Nie każdy nauczyciel poradzi sobie z rolą mo- deratora. Nauczyciel prowadzący spotkanie powinien mieć przygotowanie w zakresie prowadzenia grup wsparcia dla uczniów. Uczniowie mają trudności z utrzymaniem zasad obowiązujących w czasie pracy. Na przykład chętnie już na początku sugerują rozwiązania lub zadają pytania „prokuratorskie". Nauczyciel musi bardzo uważać na prawidłowy przebieg spotkania. Autorefleksja: Pytaniem zabronionym w pracy tą metodą jest „dlaczego?". Raczej należy poszukiwać odpowiedzi na pytania: „Po co ktoś coś robi? Co chce przez to osiągnąć?" Czy nie jest to dobra wskazówka dla Ciebie w pracy wychowawczej? -119- I JACY JESTEŚMY? Metoda służy efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji. Cel(e), zastosowanie: • Pozwala na określenie potencjału, jaki każda osoba wnosi do grupy. • Zachęca do krytycznego spojrzenia na role pełnione w grupie. • Może być wykorzystana jako forma informacji zwrotnej udzielonej uczniom przez ich kolegów. Przebieg: 1. Uczniowie siedzą w małych (5-6-osobowych) zespołach. Każdy uczeń otrzymuje kartę pracy nr 11 i po zapoznaniu się z opisem różnych „typów" występujących w grupie, zaznacza ten, który według niego najbardziej jest zbliżony do roli, jaką on sam zazwyczaj pełni w pracy zespołowej. Jeżeli żaden z opisów nie odpowiada jego samoocenie, może wykorzystać ostatnie pole ze znakami zapytania i opisać, jak widzi własną rolę. 2. Każdy otrzymuje teraz tyle małych karteczek, ile osób liczy grupa. Wypisuje na każdej z nich nazwę danego „typu", który pasuje do konkretnej osoby. Wręcza tę karteczkę osobie, którą ocenił. W ten sposób każdy otrzyma od każdego jedną karteczkę. 3. Teraz czas na indywidualną analizę. Czy ocena innych jest zgodna z samooceną? Czy oceny innych różnią się między sobą? 4. W kolejnej fazie uczniowie wymieniają między sobą informacje, dopytują lub proszą o uzasadnienie oceny. 5. W krótkiej formie zaznacz, że grupa dobrze pracuje, jeżeli składa się z różnych „typów". Podkreśl, że nie ma tu osób bardziej lub mniej wartościowych. Najważniejsze, aby wiedzieć, kogo mamy w grupie i odpowiednio przydzielić zadania. 6. Grupy przygotowują plakaty, na którym wypisują, jakie zadania każdy z członków zespołu najchętniej będzie wykonywał. Może to być również zapis na kartce papieru rozumiany jako kontrakt grupowy przed realizacją projektu lub innego zespołowego przedsięwzięcia. Ramy organizacyjne: Potrzebne Ci są kserokopie karty pracy nr 1 dla każdego ucznia, małe karteczki, papier na plakat, mazaki. Uczniowie muszą mieć możliwość swobodnej pracy w grupach. Mocne i słabe strony: Metoda, która pozwala na zaplanowanie całej lekcji bez dodatkowego przygotowywania się. Uczniowie uczą się w bezpiecznej formie prze- kazywać sobie informację zwrotną. Pozwala na sprawne określenie potencjału tkwiącego w grupie. Uczniowie mogą mieć trudności w uzasadnie- niu oceny swoich kolegów. Nauczyciel ma ograniczone możliwości inter- wencji w sytuacji, gdy w grupach pojawi się kon- flikt. Ważne: Przygotuj dobrze swoją wypowiedź zasygnalizowaną w punkcie 5. Od niej będzie zależało, czy uczniowie dobrze odczytają sens pracy nad tym zadaniem. Autorefleksja: Jakim „typem" jesteś Ty? Jakie to ma znaczenie dla sposobu prowadzenia lekcji? Jaką rolę przyjmujesz najczęściej w pracy zespołowej w radzie pedagogicznej? -120- JACY JESTEŚMY? Kim ja jestem? Kogo mamy w naszej grupie? PRAGMATYK Denerwują go długie dysku- sje w jakiejś sprawie. Uwa- ża, że i tak do niczego nie prowadzą. Jest przekonany, że większość problemów można rozwiązać poprzez działanie. Nie przejmuje się pytaniem: „Jak to robić?". Dla niego jest ważne: „Co robić?" FILOZOF Musi najpierw wszystko gruntownie przemyśleć. Ostrzega przed bezmyśl- nym działaniem. W każdej sprawie widzi jakieś powią- zania. Najpierw tworzy kon- cepcję, a potem działa. KONSTRUKTYWNY Zachęca do zgody w dysku- sji. Potrafi znaleźć wspólne elementy dla różnych punk- tów widzenia. Na tej podsta- wie prowadzi do uzgodnień. KRNĄBRNY Nigdy nie wiadomo, jakie ma zdanie. Zawsze potrafi wszystkich zaskoczyć. Doszukuje się w wypowie- dziach ważnych osób ja- kichś pułapek. Ostrzega przed nimi pozostałych członków grupy. Lubi nie- pokój, nie znosi zastoju. EKSPERT Wszystko wie w danej spra- wie. Z ubolewaniem stwier- dza, że pozostali na dany temat dyskutują powierz- chownie, bo się na tym nie znają. Niestety, jego pomy- sły nie zawsze są brane pod uwagę. Uważa, że innym brakuje odpowiedniego po- ziomu, aby podążać za jego myślami. OSTRZEGAJĄCY Widzi we wszystkich propozycjach trudności i przeszkody. Ponieważ dobro innych leży mu na sercu, ostrzega przed głu- pim działaniem. OPOZYCJONISTA Reprezentuje silną grupę, która nie zgadza się z pro- pozycjami nauczyciela, szefa grupy lub większo- ści. Potrafi przedstawić bardzo mocne kontrargu- menty. OJCIEC / MATKA Nie trzyma z żadną stroną. Szanowany przez wszyst- kich i akceptowany jako autorytet. W sytuacjach konfliktowych jego propo- zycja jest często tą, na któ- rą wszyscy się zgadzają. -121 - KWADRAT OO(D Metoda sfuży wspófdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób. Cel(e), zastosowanie: • Ukazuje, jak ważna jest współpraca. • Udowadnia, że sukces grupy może wiązać się z koniecznością rezygnacji z sukcesu jednostki. • Zachęca do analizy procesów zachodzących w grupie w trudnych sytuacjach. Przebieg: 1. Przygotuj części kwadratów wg instrukcji zawartej w karcie pracy nr 1. Wszystkie kwadraty muszą mieć jednakową wielkość. Z tyłu kwadratów mogą pozostać litery. Odpowiednie części włóż do pięciu małych kopert, każda koperta powinna być zaznaczona dużą literą. Włóż je do jednej dużej koperty. 2. Przygotuj stoły dla grup pięcioosobowych. Na każdym stole połóż komplet z kwadratami (jedna duża koperta) i dla każdej osoby instrukcję - kartę pracy nr 2. 3. Podziel klasę na zespoły 5-osobowe, posadź ich za przygotowanymi stołami. Wybierz do każdego stolika jednego obserwatora. Obserwatorzy powinni dbać o to, aby grupy pracowały zgodnie z regu- łami ćwiczenia, obserwowały reakcje i notowały spontaniczne wypowiedzi uczniów. 4. Głośno przeczytaj instrukcję. Jeżeli uczniowie czegoś nie rozumieją, mogą teraz zapytać. 5. Jedna osoba z każdego zespołu otwiera dużą kopertę i podaje swoim kolegom po jednej kopercie A, B, C, D, E. 6. Grupy zaczynają pracę na hasło „Start". 7. Po zakończeniu zadania daj czas grupom na wewnętrzną dyskusję. 8. Podsumowanie: prezentacja obserwacji, wnioski na temat ról w grupie, dobrej współpracy w zespole, różnych zachowań w sytuacji stresującej. Ramy organizacyjne: Metoda wymaga ustawienia ławek do pracy dla 5 grup. Potrzebne Ci są zestawy z kwadratami przygoto- wane wcześniej. Czas na realizację zadania: ok. 25 minut. Mocne i słabe strony: Metoda twórcza, wszyscy aktywnie uczestniczą w rozwiązywaniu zadania. W czasie pracy ujawniają się różne negatywne zachowania (rywalizacja między grupami, nie- chęć do współpracy w zespole, łamanie ustalo- nych zasad), które można omówić, odnosząc się do tego konkretnego doświadczenia. Metoda przynosi wiele radości, może być też elementem odprężenia po trudnej pracy. Trzeba wcześniej przygotować niezbędne ma- teriały. Nauczyciel musi mieć umiejętność analizowa- nia procesów zachodzących w grupie. Uczniowie „obserwatorzy" powinni być wcze- śniej przygotowani do swojego zadania. Ważne: Zachowania wymagające komentarza: • Szukanie, czy nie brakuje jakiejś części - Najpierw szukamy rozwiązań „poza nami". • Jeden uczeń ułożył kwadrat i zasłania go przed innymi - koncentrujemy się na wtasnym sukcesie, który przecież nie oznacza, że cata grupa wykonała zadanie. • Jedna z osób oddaje swoje części na środek, po chwili wszyscy robią to samo i udaje się dość szybko ułożyć kwadraty - warto zrezygnować ze swojego dobra na rzecz catej grupy, wtedy opłaci się to wszystkim. Autorefleksja: Zanotuj najczęściej powtarzające się zachowania uczniów. Zaobserwuj, jak zachowują się uczniowie stwa- rzający na co dzień kłopoty w klasie. Jakie masz refleksje? Które Twoje wcześniejsze opinie o niektórych uczniach się potwierdziły? - 122- KWADRAT *?? Informacja dla nauczyciela o podziale części do kopert: Koperta A: i, h, e Koperta B: a, a, a, c Koperta C: a, j Koperta D: d, f Koperta E: g, b, f, c e f / / f c i / c -123- KWADRAT INSTRUKCJA W dużej kopercie, która leży na Waszym stole, znajdziecie 5 kolejnych, mniejszych kopert. Każda z nich zawiera różne figury geometryczne, które pozwolą na utworze- nie kwadratów. Zadaniem każdej grupy będzie ułożenie 5 kwadratów jednakowej wielkości. Zadanie będzie zakończone dopiero wtedy, gdy każdy członek zespołu będzie miał przed sobą ułożony kwadrat i wszystkie kwadraty będą miały jednakową wielkość. Podczas ćwiczenia obowiązują następujące zasady: • Nie wolno rozmawiać! • Nie wolno prosić drugiej osoby o jakąś część lub w jakikolwiek inny sposób zgła- szać, że potrzebny jest jakiś element, który posiada inna osoba. • Każdy może, jeżeli zechce, odłożyć swoją część na środek stołu lub wziąć czyjąś część, jeżeli została odłożona na środek, nie wolno jednak zabierać części z ukła- danek leżących przed innymi uczniami. • Nie wolno układać kwadratów na środku stołu! INSTRUKCJA W dużej kopercie, która leży na Waszym stole, znajdziecie 5 kolejnych, mniejszych kopert. Każda z nich zawiera różne figury geometryczne, które pozwolą na utworze- nie kwadratów. Zadaniem każdej grupy będzie ułożenie 5 kwadratów jednakowej wielkości. Zadanie będzie zakończone dopiero wtedy, gdy każdy członek zespołu będzie miał przed sobą ułożony kwadrat i wszystkie kwadraty będą miały jednakową wielkość. Podczas ćwiczenia obowiązują następujące zasady: • Nie wolno rozmawiać! • Nie wolno prosić drugiej osoby o jakąś część lub w jakikolwiek inny sposób zgła- szać, że potrzebny jest jakiś element, który posiada inna osoba. • Każdy może, jeżeli zechce, odłożyć swoją część na środek stołu lub wziąć czyjąś część, jeżeli została odłożona na środek, nie wolno jednak zabierać części z ukła- danek leżących przed innymi uczniami. • Nie wolno układać kwadratów na środku stołu! -124- LUSTRO ©© Metoda sfuży przyswajaniu metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia. Cel(e), zastosowanie: Uczeń: • potrafi przedstawić własną opinię na dany temat, • uczy się współpracować w grupie, ustalać wspólne stanowisko w danej sprawie, • uczy się rozumienia intencji drugiej strony konfliktu, • określa strategię konstruktywnego rozwiązywania konfliktów, • wypracowuje z kolegami wspólny plan działania. Przebieg: Fazy: 1. Przedstaw uczniom fazy pracy metodą lustra. Wykorzystaj foliogram będący kartą pracy nr 1. 2. Podziel klasę na dwa zespoły, które stanowią strony w konflikcie. Mogą to być: chłopcy - dziewczynki, sportowcy - „niesportowcy", uczestnicy projektu - niezaangażowani w projekt, humaniści - matema- tycy itd. Obie grupy przygotowują trzy plakaty, które są odpowiedzią na następujące pytanie: Plakat 1: Jak się sami widzimy? (Za co odpowiadamy? Jak wykonujemy zadania?) Plakat 2: Jak widzimy drugą grupę? Plakat 3: Jakie są nasze przypuszczenia co do obrazu, jaki stworzyła tamta grupa na nasz temat? Odpowiedzi mogą mieć formę haseł, całych zdań lub przymiotników. 3. Grupy prezentują swoje plakaty według następującej kolejności: Grupa A - Plakat 1 Grupa B - Plakat 2 Grupa A - Plakat 3 Grupa B - Plakat 1 Grupa A - Plakat 2 Grupa B - Plakat 3 W ten sposób grupy otrzymują informację zwrotną na swój temat. Obowiązuje zasada, że nie wolno komentować lub krytykować wypowiedzi. Można tylko zadawać pytania wyjaśniające sens informacji. 4. Kolejna faza polega na stworzeniu wspólnej listy problemowej: • Z sześciu plakatów każdy uczeń indywidualnie wypisuje na kartce problemy, które widzi w relacji obu grup. • Obie grupy ponownie spotykają się w swoim gronie i tworzą wspólną listę problemową, np. metodą burzy mózgów. • Obie grupy spotykają się i nawzajem prezentują swoje listy problemowe. • Tworzycie wspólną listę. Po dwóch przedstawicieli z obu grup otrzymuje polecenie połączenia tych dwóch list: eliminacji powtórzeń, wyodrębnienia nowych ważnych zakresów, uporządkowania. Po- zostali uczestnicy mogą wspierać swoich przedstawicieli, wnosić własne pomysły. 5. Każdy uczeń otrzymuje trzy punkty, które przydziela problemom według niego najważniejszym (punk- ty samoprzylepne) W ten sposób powstaje ranking problemów. 6. Każdy uczeń wybiera jeden problem, którym chciałby się zająć. Tworzą się w ten sposób grupy pro- blemowe. 7. Grupy pracują według tekstu przewodniego - karta pracy nr 2. 8. Każda grupa prezentuje wyniki swojej pracy. Ważne, aby ta faza również zakończyła się podsumowa- niem efektów pracy. Ramy organizacyjne: Metodę możesz zastosować tylko wtedy, gdy dysponujesz co najmniej 2 godzinami lekcyjnymi. Do jej przeprowadzenia przygotuj: duży papier na plakaty, mazaki, punkty samoprzylepne. Grupy pracują najle- piej, jeżeli mają oddzielne pomieszczenia (dotyczy to dwóch dużych zespołów). -125- Mocne i stabe strony: • Metoda uporządkowana, prowadząca konse- kwentnie do rozwiązania konfliktu. • Wymaga od każdego ucznia zajęcia stanowi- ska. • Uczniowie bardzo się angażują w sprawę. Nie jest możliwa do zrealizowania w ciągu jed- nej godziny lekcyjnej. Dość długo trwa prezentacja, uczniowie mogą się niecierpliwić. Nauczyciel ciągle musi śledzić przebieg procesu. Ważne: Najtrudniejszym momentem jest prezentacja 6 plakatów. Musisz dopilnować, aby uczniowie nie obwiniali siebie nawzajem. Nie wolno Ci także dopuścić do tłumaczenia się lub prostowania wypowiedzi innych. Autorefleksja: Metoda ta może mieć większe zastosowanie w zajęciach pozalekcyjnych. Zastanów się, przy jakich działaniach, którymi się opiekujesz, mógłbyś ją wykorzystać? -126- LUSTRO Lustro - zorganizowany dialog 1. Tworzenie obrazów grup 2. Nazwanie problemów 3. Tworzenie grup problemowych 4. Praca nad rozwiązaniem problemów 5. Prezentacja rozwiązań -127- LUSTRO Tekst przewodni do pracy w grupie problemowej: Zadaniem Waszej grupy jest rozwiązanie wybranego problemu. Praca ta może mieć następujący przebieg: Identyfikacja problemu - o co konkretnie chodzi? Ilustracja problemu - przykłady występowania problemu. Określenie możliwych celów zmiany. Analiza pola sił: Co może sprzyjać, a co utrudniać rozwiązanie problemu? Burza mózgów: Jak można zredukować siły utrudniające? Wybór strategii działania. Plan działań. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Możecie również przyjąć inną procedurę. Efektem pracy w grupie powinien być plakat z opisanym planem działań, który będzie odpowiadał konkretnie na pytania: • Co należy zrobić? • Kto to ma zrobić? • Kto mógłby pomóc? • Do kiedy powinno to być zrobione? Tekst przewodni do pracy w grupie problemowej: Zadaniem Waszej grupy jest rozwiązanie wybranego problemu. Praca ta może mieć następujący przebieg: 1. Identyfikacja problemu - o co konkretnie chodzi? 2. Ilustracja problemu - przykłady występowania problemu. 3. Określenie możliwych celów zmiany. 4. Analiza pola sił: Co może sprzyjać, a co utrudniać rozwiązanie problemu? 5. Burza mózgów: Jak można zredukować siły utrudniające? 6. Wybór strategii działania. 7. Plan działań. Możecie również przyjąć inną procedurę. Efektem pracy w grupie powinien być plakat z opisanym planem działań, który będzie odpowiadał konkretnie na pytania: • Co należy zrobić? • Kto to ma zrobić? • Kto mógłby pomóc? • Do kiedy powinno to być zrobione? -128- NASZE MIEJSCE NA MAPIE OO Metoda stuży efektywnemu współdziałaniu w zespole, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródeł. Cel(e), zastosowanie: Uczniowie w szkole często mają kontakt z mapą geograficzną. Nie przepadają jednak za tą pomocą dy- daktyczną, ponieważ kojarzy im się z kontrolą ich wiedzy geograficznej lub historycznej. Nie potrafią też z niej odczytywać ważnych informacji. Sensowne, twórcze wykorzystanie mapy na lekcji pozwoli na „oswo- jenie się" z tym źródtem informacji. Praca z mapą na lekcji ma służyć: • wspólnemu poszukiwaniu zależności, związków, wyciąganiu wniosków na podstawie odczytanych in- formacji, • rozwijaniu umiejętności prawidłowego odczytywania wizualnych zapisów informacji. Dzięki pracy zespołowej uczniowie dostrzegą, że np. bardzo trudno jest narysować samemu kontury ja- kiegoś kraju lub przyporządkować kraje do danego kontynentu. A przecież jest to często spotykane zada- nie do domu (np. w zeszycie ćwiczeń). Praca taka może być za to ekscytującym ćwiczeniem dla grup na lekcji. Przebieg: Zajęcia mogą mieć różny przebieg w zależności od typu lekcji i celu, jaki chcesz zrealizować wykorzystu- jąc mapę: 1. Poproś uczniów, aby narysowali swoją osobistą mapę Polski. Nie chodzi tu o obiektywną prawdę, lecz 0 zaznaczenie ważnych dla danego ucznia miejsc. Uczniowie otrzymują kontury naszego kraju {karta pracy nr 1). Możesz tę kartę pracy odbić na folii i uczniowie powiększony obraz mogą sobie odryso- wać na dużym arkuszu papieru. Wtedy jest to doskonały materiał do pracy zespołowej. Uczniowie indywidualnie (na karcie pracy nr 1) lub w zespołach (na dużych plakatach) zaznaczają wszystkie miejscowości, rzeki, góry, które mają jakikolwiek związek z ich osobą. Miejsca te powinny być zazna- czone w miejscu odpowiadającym rzeczywistości, więc uczniowie powinni mieć również do dyspozy- cji prawdziwą mapę Polski. Informacje te muszą być podane za pomocą pewnych symboli -to ogromne pole dla kreatywności uczniów. Jako inspiracja może posłużyć karta pracy nr 2 - tekst przewodni, który ma załączoną przykładową mapę osobistą wraz z legendą. Zwróć uwagę uczniów na to, że kolor, wielkość liter, ich kształt mogą mieć wartość informacyjną. Jest to przy okazji doskonałe ćwiczenie na opracowanie koncepcji „minisystemu informacyjnego". Ta umiejętność może przydać się w przygotowywaniu wyników pracy zespołowej na plakatach. 2. Podziel uczniów na kilka grup. Każda z nich otrzymuje plan swojej miejscowości i ma na tej podstawie przygotować przewodnik po swoim mieście dla danej grupy osób, np.: dla niepełnosprawnych (gdzie można się poruszać na wózku inwalidzkim?), dla obcokrajowców, dla osób interesujących się „alter- natywną" turystyką, dla wycieczki emerytów, dla grupy przedszkolaków, dla osób zainteresowanych polityką (scena polityczna w naszym mieście) itd. Jest to ćwiczenie rozwijające umiejętność wczuwa- nia się w potrzeby innych ludzi i zachęcające do spojrzenia na własne otoczenie z nowej perspektywy. 3. Wybierz się z klasą na wycieczkę. Uczniowie przynoszą z wyprawy różne przedmioty: kamienie, muszle, liście... Następnie w grupach tworzą wspólną mapę, zaznaczając dokładnie, gdzie, który eksponat został znaleziony. Ważnym elementem takiej „żywej mapy" będzie dobrze przemyślana, czytelna le- genda i wystawa zebranych eksponatów. 4. Poszukiwanie skarbów. Przypomnij sobie tę metodę z przeszłości zuchowej. Każda grupa ukrywa skarb i przygotowuje mapę dla poszukiwaczy z drugiej grupy. Zwycięża ta, która jako pierwsza odnaj- dzie ukryte bogactwo. Na podsumowanie lekcji grupy oceniają przydatność mapy przygotowanej przez kolegów. Pomocna przy ocenie może być karta pracy nr 3. 5. Rozdaj grupom powielony plan Waszej miejscowości. Uczniowie muszą na planie miasta odnaleźć 1 zaznaczyć ulice wszystkich uczniów w klasie. Ten wariant metody z mapą jest przydatny w dużych miastach, gdzie uczniowie mieszkają przy różnych ulicach. 6. Przygotuj powielone różne mapy tego samego miejsca (mapa turystyczna, polityczna, wojskowa, administracyjna). Uczniowie porównują je i opisują różnice w sposobie informacji o danym miejscu. Zadaj im pytanie: „Czego z tej mapy można się dowiedzieć, co ona nam mówi?" -129- 7. Uczniowie planują wycieczkę klasową z mapą. Ich zadaniem jest opracowanie różnych sposobów dotarcia do celu (koleją, pieszo, rowerem). Przydatne mogą być różnego rodzaju przewodniki tury- styczne, zawierające mapy wycieczek różnymi środkami komunikacyjnymi. 8. Przynieś na lekcję aktualną gazetę i kserokopię mapy świata. Uczniowie nanoszą na nią wszystkie miejsca, gdzie miały miejsce jakieś wydarzenia opisane w gazecie. 9. Z balonu i masy papierowej uczniowie sami tworzą globus. Ramy organizacyjne: Do lekcji musisz przygotować pomoce dydaktyczne, tzn. kopie map i planów miasta. Możesz skorzystać również z Internetu, na którego stronach można znaleźć wiele map. Pamiętaj także, że uczniowie mogą Ci pomóc w zgromadzeniu takich pomocy. Mocne i słabe strony: Nawet trudne zadania stają się w takiej formie inspirujące. Mimo pracy zespołowej każdy uczeń ma możli- wość zaprezentowania swoich doświadczeń i wiedzy. Każdy czuje się osobiście zaangażo- wany w pracę zespołu, jeżeli uwzględnia się rów- nież jego potrzeby. (Rysujemy wspólną, ale oso- bistą mapę Polski, planujemy naszą wyciecz- kę, zaznaczamy swoją ulicę itd.) Wszystkie „typy uczenia się" są zaangażowane w pracę zespołową. Metoda wymaga wcześniejszego przygotowa- nia kserokopii. Uczniowie mogą na początku z niechęcią po- dejmować takie zadania, ponieważ mają złe sko- jarzenia z korzystaniem z mapy w szkole. Na wykonanie mapy trzeba poświęcić dużo cza- su. Można takie zadania traktować również jako zespołową pracę domową. Trzeba zarezerwować czas i miejsce na prezen- tację wyników pracy zespołowej. Uczniowie mają ogromną potrzebę pokazania swojego „dzieła", której nie wolno zlekceważyć. Ważne: Przygotowanie zestawu różnych pomocy dydaktycznych opartych na pracy z mapą może być zadaniem dla zespołu nauczycieli. Kontury mapy Polski mogą być przecież wykorzystane na lekcji przyrody, ścieżek edukacyjnych, na lekcji wychowawczej. Warto sobie przygotować taki zbiór map i przechowywać w biblio- tece szkolnej. A może poprosić o to bibliotekarkę, która zaangażuje aktyw biblioteczny do przygotowania takich materiałów? Autorefleksja: Odpowiedz na pytania: • Jak uczniowie pracowali w zespole? • Jakie cele udało Ci się zrealizować? • Jakie pojawiły się trudności? • Co udało Ci się najbardziej? -130- NASZE MIEJSCE NA MAPIE Oceniamy mapę przygotowaną przez naszych kolegów Zaznaczcie w skali od 1 do 6, na ile dana cecha opisuje mapę przygotowaną przez kole- gów. Następnie napiszcie krótko, dlaczego tak oceniliście pracę drugiej grupy. Starajcie się być sprawiedliwi! CECHA Ocena na skali 1. Na mapie znajdują się tylko te informacje, które były ważne dla znalezienia skarbu. 12 3 4 5 6 2. Mapa jest czytelna. 12 3 4 5 6 3. Nie mieliśmy problemów z rozszyfrowaniem symboli zaznaczonych na mapie. 12 3 4 5 6 4. Mapa jest wykonana estetycznie. 12 3 4 5 6 5. Mapa jest oryginalna. 12 3 4 5 6 6. Mapa jest poręczna. Łatwo z niej korzystać w terenie. 12 3 4 5 6 Dlaczego tak oceniliście? Co Warn się najbardziej podobało? Napiszcie parę cie- płych słów do autorów mapy, dzięki której znaleźliście skarb. -131 - NASZE MIEJSCE NA MAPIE J-* : -132- NASZE MIEJSCE NA MAPIE Od nauczyciela otrzymasz kontury mapy Polski. Zaznacz na tej mapie wszystkie miejsca, które w jakiś sposób są powiązane z Twoją osobą. Mogą to być miejscowości, gdzie masz przyjaciół, albo gdzie spędzałeś wakacje lub też skąd pochodzą najlepsi według Ciebie sportowcy. Ale to nie wszystko. Wymyśl teraz specjalne znaki, za pomocą których zazna- czysz wybrane miejsca na mapie. Do mapy dołącz legendę. Kolor, wielkość liter, kształt mogą mieć znaczenie informacyjne. Wymyśl ciekawy „minisystem informacyjny". Oto przy- kład takiego systemu: piszę listy chciałbym spędzić wakacje byłem na koncercie mam rodzinę moje dziewczyny / chłopcy -133- NASZE ZACHOWANIA Metoda stuży planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, przyswajaniu sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych. Cel(e), zastosowanie: Metoda służy uświadomieniu i analizie norm grupowych, które mają wpływ na wzajemne relacje w grupie. Przebieg: 1. Uczniowie pracują w parach lub małych grupach. Każda grupka otrzymuje następujące zadanie: Wy- obraźcie sobie, że za drzwiami naszej klasy czeka uczeń, który chciałby przejść do Waszej klasy. Postarajcie się stworzyć listę norm, reguł obowiązujących w Waszej klasie, o których, Waszym zda- niem, powinna wiedzieć ta osoba. Wypełnijcie w tym celu kartę pracy nr 1. 2. Uczniowie wypełniają rubryki biorąc pod uwagę to, jak jest, a nie jak być powinno. 3. Do pomocy możesz podać niektóre zakresy norm, np.: • normy regulujące atmosferę w klasie: np. jak wyrażana jest złość, agresja itd., • normy dotyczące tematów tabu: o czym nie wolno mówić, jakie sprawy są żenujące itd., • normy dotyczące wzajemnych relacji: kto z kim rozmawia, kto z kim przesiaduje, kogo się unika, kto spotyka się po lekcjach itd., • normy dotyczące dystansu i bliskości: czy jesteśmy w klasie otwarci itd., • normy na płaszczyźnie rzeczowej: jak mądrym trzeba być, według jakich kryteriów jest się ocenia- nym itd., • normy dotyczące wykonywania zadań: kto jest odpowiedzialny za realizację postanowień, kto kon- troluje efekty pracy, jakie sankcje są praktykowane w przypadku niezrealizowania zadań. 4. Po wypełnieniu przez grupę tabelki, uczniowie wybierają z każdej rubryki po trzy najważniejsze. Na- stępnie nanosi się je na wspólny plakat grupowy. 5. Dyskusja: Które z wymienionych norm nas niepokoją? Które gwarantują nam swobodę w działaniu? Które powinny zostać zmienione, które wzmocnione? Co musimy zrobić, aby tak było? Ramy organizacyjne: Na wykonanie zadania potrzebujesz całą godzinę lekcyjną. Mocne i stabe strony: Metoda uczy uczniów otwartości, nauczyciel może dowiedzieć się wielu rzeczy o normach panujących w klasie. Dyskusja na zakończenie zachęca do rozwią- zania problemów w klasie. Uczniowie są traktowani jako partnerzy w roz- wiązywaniu spraw dotyczących klasy. Jeżeli uczniowie nie są doświadczeni w anali- zowaniu problemów, może zabraknąć czasu na realizację zadania. Doświadczenie uczy, że cza- sami praca może trwać nawet 60 minut. Autorefleksja: Jeżeli wypełniałbyś tę tabelkę w odniesieniu do rady pedagogicznej, to jakie zachowania byś wymienił? -134- NASZE ZACHOWANIA Jakie zachowania są wskazane w naszej klasie? Jakie zachowania się u nas toleruje? Jakie zachowania są u nas niedopuszczalne? 1.................................. 1.................................. 1.................................. 2.................................. 2.................................. 2.................................. 3.................................. 3.................................. 3.................................. 4.................................. 4.................................. 4.................................. 5.................................. 5.................................. 5......... 6 ............................ 6.................................. 6 ........... 7.................................. 7.................................. 7.................................. 8 ......................... 8.................................. 8 ... 9.................................. 9.................................. 9.................................. -135- OCENA PRACY GRUPOWEJ Metoda służy efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, przyswajaniu sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych. Cel(e), zastosowanie: • Metoda uczy autoewaluacji pracy zespołu. • Uczniowie mogą obserwować proces rozwoju grupy i określić czynniki wpływające lub przeszkadzają- ce we współpracy. • Uczniowie mają wpływ na poprawę relacji w grupie. Przebieg: 1. Na zakończenie lekcji rozdaj uczniom kartę pracy nr 1. Każdy uczeń indywidualnie wypełnia ankietę, j 2. Na tablicy wywieś plakat odwzorowujący tabelkę. Każdy uczeń nanosi dane z własnej karty pracy, j W ten sposób w krótkim czasie uczniowie będą mieli wyniki ewaluacji swojej pracy na lekcji. 3. Poproś uczniów o interpretację danych, określenie problemów istniejących w klasie i propozycje zmian w najbliższej przyszłości. Mogą te aspekty przedyskutować w małych zespołach. Następnie rzecznik każdej grupy zaprezentuje na forum jej stanowisko. Ramy organizacyjne: Potrzebne są powielone karty pracy. Na wykonanie zadania potrzebujecie: ok. 10 minut na przygotowanie plakatu i 15 minut na interpretację wyników i określenie wniosków. Mocne i słabe strony: Uczniowie obserwują zjawiska społeczne zacho- dzące w grupie. Metoda jest łatwa do zastosowania. Wyniki ewa- luacji otrzymuje się od razu. Uczniowie uczą się dokonywania autoewaluacji własnych działań. Ćwiczą formułowanie informacji zwrotnej. 'ie W klasie musi być zaufanie wśród uczniów i do nauczyciela, aby uczniowie chcieli szczerze wypowiadać się o klasie. Autorefleksja: Porównaj wyniki uzyskane z ankiety ze swoimi obserwacjami. Czy są to podobne spostrzeżenia? Czy może się różnią? Podziel się z uczniami swoją refleksją. -136- OCENA PRACY GRUPOWEJ Oto tabelka z wypowiedziami na temat pracy w grupie. Wypełnij ankietę, zaznaczając krzyży- kiem odpowiedź, która Twoim zdaniem najlepiej opisuje to, co się działo dzisiaj w zespole. 1. Rozwiązywaliśmy zadania bardzo sumiennie. 2. Wiedzieliśmy wszyscy, co chcemy osiągnąć. 3. Był(a)em zadowolon(a)y ze sposobu pracy. 4. W czasie pracy sprawdzaliśmy, na ile sensowne są nasze działania. 5. Wszystkie pomysły członków grupy były brane pod uwagę. 6. Pomagaliśmy sobie wzajemnie i wspieraliśmy się. 7. Słuchał(a)em uważnie, gdy inni mówili. 8. Inni słuchali uważnie, gdy ja miał(a)em coś do powiedzenia. 9. Moje umiejętności i doświadczenie były poważnie brane pod uwagę i wykorzystywane przez grupę. 10. Umiejętności i doświadczenie innych były poważnie brane pod uwagę i wykorzystywane przez grupę. 11. Czuję się w swojej roli dobrze. 12. Grupa nie została zdominowana przez jedną lub kilka osób. 13. Nie było między członkami grupy rywalizacji, która utrudniałaby współpracę i osiągnięcie efektów. A B C D E F A: Zgadzam się z tą wypowiedzią w całości. B: Zgadzam się z tą wypowiedzią z pewnymi zastrzeżeniami. C: Nie jestem pewien, ale raczej zgodziłbym się z tą wypowiedzią. D: Nie jestem pewien, ale raczej nie zgodziłbym się z tą wypowiedzią. E: Tę wypowiedź raczej odrzucam. F: Nie zgadzam się zupełnie z tą wypowiedzią. -137- PAJĘCZYNA OO® Metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji. Cel(e), zastosowanie: Uczniowie tworzą asocjacje do jakiegoś pojęcia, odpowiadają na pytania, przekazują sobie informację zwrotną, życzenia, oczekiwania. Przebieg: 1. Uczniowie siedzą lub stoją w kręgu. 2. Trzymasz w ręku kłębek włóczki lub cienkiego sznurka. Rzucasz go do któregoś z uczniów, stawiając pytanie lub dając informację zwrotną dla tej osoby. 3. Ta z kolei rzuca kłębek do innej osoby, również zadając pytanie lub mówiąc jej coś miłego. 4. Każdy trzyma swój kawałek sznurka. W ten sposób powstaje pajęczyna, którą można „rozplatać", jeżeli procedurę przeprowadzi się od końca. 5. Osoba, która jako ostatnia złapała sznurek, rzuca go do tej, od której go dostała i wykonuje to samo polecenie. Ćwiczenie jest skończone, gdy kłębek będzie znowu zwinięty. Może to wyglądać w następujący sposób: Ramy organizacyjne: Potrzebne jest odpowiednio duże pomieszczenie i kłębek wełny. Ćwiczenie trwa ok. 20 minut. Mocne i sfabe strony: Jest wiele radości. Wszyscy uważają, gdyż nie wiedzą, kiedy bę- dzie ich kolej. Uczniowie, którzy nie mają ze sobą kontaktu, będą musieli powiedzieć sobie coś miłego. Powstaje również symboliczna sieć powiązań w klasie. Można to wykorzystać jako impuls do dyskusji na temat relacji w zespole. Trzeba pilnować porządku, aby nitki się nie splą- tały. Wtedy wszyscy są zajęci rozplątywaniem, nie właściwym tematem ćwiczenia. Autorefleksja: Jakie masz odczucia po zastosowaniu tego ćwiczenia? Czy zrealizowałeś zamierzony cel? -138- POCZTÓWKI Metoda służy skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień. Cel(e), zastosowanie: Taka forma informacji zwrotnej wprowadza spokój na zakończenie lekcji. Pozwala na twórcze myślenie. Przebieg: 1. Uczniowie siedzą w kręgu. Na środku wykładasz około 100 kartek pocztowych. 2. Uczniowie wstają i tworzą krąg, kładąc ręce na ramionach sąsiadów. 3. Tak utworzona grupa posuwa się w milczeniu wokół rozłożonych kart aż do momentu, gdy wszyscy znajdą się znowu przy swoim krześle. Otrzymują następujące polecenie: Posuwamy się powoli w kręgu. Proszę, abyście zachowali milczenie i skoncentrowali na pocztówkach. Niech każdy wybierze sobie jedno zdjęcie, za pomocą którego chciałby powiedzieć coś o swoim nastroju lub stopniu zado- wolenia z dzisiejszej lekcji. 4. Nie pozwól, aby poszczególne wypowiedzi były komentowane przez innych uczniów. Warianty: 1. Uczniowie wybierają po trzy zdjęcia, widokówki, ilustracje z gazet (najbardziej nadają się do tego zdjęcia reklamowe). Dwa wybrane zdjęcia powinny kojarzyć się uczniowi z czymś pozytywnym z lekcji, jedno z czymś negatywnym. 2. Wyświetlasz foliogram (karta pracy nr 1). Każdy uczeń wybiera dwa rysunki, które mu się najbardziej kojarzą z tematem lekcji. Uczniowie po kolei uzasadniają swój wybór. Ramy organizacyjne: Potrzebujesz 100 kartek pocztowych albo zbioru ilustracji z gazet, lub foliogramu z rysunkami. Mocne i słabe strony: -O- Każdy uczeń jest zaangażowany w realizację ćwiczenia. Metoda pobudza wyobraźnię. Zmusza uczniów do krótkich wypowiedzi. Uczniowie mogą mieć na początku trudności z uzasadnieniem wyboru. Nie wszyscy mogą chcieć się wypowiadać. W przypadku dużych klas wypowiedzi wszyst- kich po kolei bardzo długo trwają. Autorefleksja: W jakich innych sytuacjach dydaktycznych możesz wykorzystać tę metodę? -139- POCZTÓWKI - 140- POSTACI Metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, rozwiązywania problemów w twórczy sposób, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: • Uczniowie prezentują siebie przed klasą. • Uczniowie poznają się wzajemnie. Przebieg: 1. Podziel uczniów na pary. Każda para otrzymuje duży arkusz papieru, na którym odrysowuje kontury swojego ciała. 2. Kontury te są wypełniane w różny sposób: hasłami, symbolami, cechami charakteru. Mogą się tu znaleźć pomysły na dokończenie idiomów, np. • Co mi chodzi po głowie? • Co trzymam mocno w garści? • Na czym twardo stoję? • Co mi leży na wątrobie? • Co noszę w sercu? • Za co trzymam kciuki? itd. 3. Uczniowie prezentują swoje portrety przed klasą lub organizujecie wystawę w sali lekcyjnej. 4. Możecie również wymieszać portrety. Uczniowie zgadują, kto jest właścicielem. Warianty: 1. Uczniowie nie malują konturów, lecz otrzymują kartę pracy nr 1, którą wypełniają opisem cech wła- snej osobowości. 2. Uczniowie otrzymują kartę pracy nr 2 z wyrysowaną stopą i zapisują na niej wszystko, co klasa powinna o tej osobie wiedzieć. Ramy organizacyjne: Potrzebne materiały: duże arkusze papieru, kredki, szpilki do przypinania plakatów lub masa mocująca. Mocne i słabe strony: • Uczniowie świetnie się bawią. • Wszyscy muszą pracować. • Każdy pomysł „wystrojenia" swojej sylwetki jest akceptowany. Niektórzy uczniowie mogą nie chcieć komento- wać swojego portretu, ponieważ jest to dla nich zbyt osobiste prezentowanie się. Czasami uczniowie nie traktują tego ćwiczenia poważnie. Mogą pojawić się złośliwości pod adresem in- nych uczniów, komentujące mankamenty uro- dy. Nauczyciel musi zapobiegać takim sytu- acjom. Ważne: Uczniowie starsi nie zechcą położyć się na podłodze. Wtedy można odrysować kontury na plakacie przy- wieszonym przy ścianie lub skorzystać z wariantu tej metody. Autorefleksja: Jakie zainteresowanie wywołało wśród uczniów to ćwiczenie? Czy zastosujesz je w następnej klasie? - 141 - POSTACI -142- POSTACI -143- I PRZEKUPKI Metoda służy skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji. Cel(e), zastosowanie: • Ćwiczenie jest przydatne w grupach, które potrzebują treningu umiejętności komunikacyjnych lub umie- jętności prowadzenia rozmów. • Uczniowie uczą się aktywnego słuchania. Przebieg: 1. Uczniowie siedzą w kręgu na krzesłach. Prosisz ich o powstanie i o wyobrażenie sobie, że chodzą po fikcyjnym targu. Powinni poruszać się energicznie lub spacerować, powinni się przy tym witać, pota- kiwać, unikać siebie nawzajem, poszukiwać. 2. Wskazujesz sposób postępowania, również poruszając się po „placu targowym". 3. Po pewnym czasie każda osoba znajduje sobie partnera do rozmowy, najlepiej takiego, z którym dotychczas miała mało kontaktu. Podajesz temat, na który najpierw jedna, potem druga osoba wypo- wiada się w ciągu 4 minut. Podczas gdy jedna osoba mówi, druga słucha. Nie wolno jej wypowiadać się, tylko za pomocą gestów, mimiki może pokazywać, że uważnie słucha. 4. Gdy zarządzisz przerwę, wszyscy podporządkowują się temu, starając przetrzymać ciszę. 5. Następnie tworzą się nowe pary. 6. Po trzech, czterech takich rundach następuje omówienie ćwiczenia, w którym uczniowie wypowiadają się na temat tego, czy trudno, czy też łatwo było ograniczać się tylko do sygnałów niewerbalnych, jak trudno było wytrzymać milczenie. Dobre tematy do rozmów to na przykład: • Jak minął Ci dzisiejszy dzień aż do tego momentu? • Co w minionym tygodniu sprawiło Ci największą przyjemność w szkole? • Co byś zrobił, gdybyś teraz miał tydzień wakacji? • Czego oczekujesz od klasy? Wariant: W drugiej rundzie rozmów pozwalasz (oprócz gestów i mimiki) na wypowiadanie twierdzących sygnałów, np. „mhm", „tak" „aha". W trzeciej rundzie uczniowie dopytują, czy prawidłowo zrozumieli intencję osoby wypowiadającej się. „Mówisz więc...", „Zrozumiałem, że...", „Ach, więc to było tak..." itd. Ramy organizacyjne: Na wykonanie ćwiczenia potrzeba ok. 15 minut. Nie są potrzebne żadne materiały. Mocne i sfabe strony: Dużo ruchu, radości, a przy okazji ćwiczenie ważnej umiejętności słuchania innych. Wszyscy uczniowie są zaangażowani w reali- zację ćwiczenia. Nieunikniony jest hałas. Nie we wszystkich pomieszczeniach można wy- konać to ćwiczenie. Nie nadaje się do pracy w licznych klasach. Autorefleksja: Który z elementów tego ćwiczenia był najbardziej udany? Który sprawił Twoim uczniom trudności? Jak zamierzasz ćwiczyć na następnych lekcjach umiejętność słuchania? - 144- SYMBOLE Metoda służy przyswajaniu metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień. Cel(e), zastosowanie: • Metoda może być bardzo dobrym wstępem do kształtowania kultury informacji zwrotnej w klasie. • Zachęca uczniów do mówienia o swoich emocjach. Przebieg: 1. Na środku klasy lub dużym stole rozkładasz różne przedmioty: temperówkę, długopis, kamyk, korale, cukierek, książkę, gumkę, piłkę itd. 2. Prosisz uczniów, aby każdy wybrał jeden z nich i podarował go Tobie z uzasadnieniem, dlaczego wybrał ten przedmiot. Uczeń ma w ten sposób wyrazić swój stosunek do nauczyciela. Może to być również pytanie o opinię na temat nauczanego przedmiotu, jakiegoś tematu albo klasy. Ramy organizacyjne: Zbierz wcześniej różne przedmioty. Możesz też szybko przygotować je w czasie przerwy, biorąc to, co masz pod ręką. Możesz również wykorzystać symbole znajdujące się w karcie pracy nr 1, rozkładając na podłodze wycięte kartki. Mocne i słabe strony: Uczniowie chętnie udzielają szczerej, sponta- nicznej wypowiedzi. Każdy uczeń ma możliwość wypowiedzenia własnej opinii. Uczniowie udzielający po raz pierwszy informa- cji zwrotnej nauczycielowi mogą mieć opory przed taką wypowiedzią. Czasami uczniowie traktują tę metodę jako oka- zję do żartów. Ważne: Nie nalegaj, jeżeli uczeń nie ma ochoty uzasadniać swojego wyboru. Unikaj atmosfery „dowcipkowania" Nie komentuj wypowiedzi, ani nie pozwól na krytykę. Autorefleksja: • Które wypowiedzi zapamiętałeś najbardziej? • Jak zamierzasz je wykorzystać, planując zmianę swoich zachowań? -145- SYMBOLE Które symbole podarowałbyś swojemu nauczycielowi? Dlaczego? A §-ir - 146- TEZY OO4D Metoda stuży przyswajaniu metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień. Cel(e), zastosowanie: • Umożliwia otwartą informację zwrotną na tematy ważne dla uczniów. • Może być wykorzystana jako forma informacji zwrotnej udzielonej nauczycielowi lub koleżankom i kole- gom w klasie. Przebieg: 1. Uczniowie otrzymują kartę pracy nr 1. Zapisane są na niej niedokończone zdania. 2. Przy jednym zdaniu postaw krzyżyk, który wskazuje na późniejszy podział na grupy. 3. Uczniowie robią do każdego zdania notatki. 4. W sali, w różnych miejscach zawieszasz plakaty z początkiem zdań znajdujących się na kartkach uczniów. 5. Uczniowie po zapoznaniu się z kartą pracy i zapisaniem swoich notatek, udają się do tej części sali, w której wywieszony jest plakat ze zdaniem, do którego zostali przydzieleni. Wymieniają poglądy. Każdy uczeń powinien się wypowiedzieć. Rozmowa trwa 3-5 minut. Szybko zapisują na plakacie swoje uwagi, doświadczenia, poglądy. 6. Po tym czasie uczniowie zmieniają „stację" zgodnie ze wskazówkami zegara. Teraz grupy rozmawiają w ciągu kolejnych 3-5 minut na temat zdania zapisanego na następnym plakacie. Tak jak poprzednio, zapisują swoje uwagi. 7. Po przejściu przez wszystkie stacje, uczniowie zbierają się w grupach przy swoich plakatach. Każdy zespół wypowiada się na temat swojej tezy i ustosunkowuje się do notatek, które pojawiły się na plakacie. Potem kolej na drugą grupę itd. Na zakończenie krótka informacja zwrotna. Ramy organizacyjne: Przygotuj plakaty. Rozwieś je w miejscach, gdzie uczniowie mogą podejść. Dla swobodnego poruszania się może zajdzie konieczność przesunięcia ławek. Mocne i słabe strony: Metoda zachęca wszystkich uczniów do udzia- łu. Przypadkowy dobór grup daje uczniom możli- wość pracy z osobami, z którymi rzadko mają kontakt. W klasach niezdyscyplinowanych może pojawić się hałas. Nauczyciel musi pilnować czasu, aby grupy w tym samym rytmie zmieniały „stacje". Uczniowie nie mający doświadczeń w takich ak- tywnych formach, mogą zachowywać się nad- pobudliwie lub na odwrót - pasywnie. Ważne: Tezy, będące impulsem do dyskusji, mogą dotyczyć również zagadnień nauczanego przez Ciebie przed- miotu, ważnego wydarzenia w klasie lub w szkole. Autorefleksja: Dokończ zdania: W tej metodzie najbardziej mi się podoba................................................... Gdy zastosowałam tę metodę na swojej lekcji, przeszkadzało mi: ................................ Następnym razem wprowadzę następujące zmiany: ........................................... -147- TEZY Poniżej znajdziesz początki zdań, które możesz dowolnie dokończyć. Postaraj się szczerze przedstawić swoją opinię. Możesz dopisać jeszcze inne własne przemyślenia związane z tematem. Na lekcji najbardziej mi przeszkadza W szkole najbardziej mi się podoba Od innych uczniów w klasie oczekuję, aby Ciekawą lekcję wyobrażam sobie następująco -148- ZWIERZĄTKA Q(Q) Metoda służy skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich. Cel(e), zastosowanie: • Metodę można stosować, by przybliżyć uczniom role w grupie i sposoby radzenia sobie z różnymi „typami dysfunkcyjnymi". • Nadaje się do pracy na lekcjach wychowawczych i z zespołami zadaniowymi, np. samorządem uczniow- skim, grupą projektową itd. Przebieg: 1. Każdy uczeń indywidualnie wypisuje na kartkach typy osobowościowe, z którymi może się spotkać w grupie. W kilku słowach charakteryzuje te osoby. 2. W różnych miejscach sali wywieś zwierzątka {karta pracy nr 1) i poproś, aby uczniowie przyporząd- kowali swoje kartki do zwierzątek. 3. Podziel klasę na 8 zespołów. Każdy z nich otrzymuje (losuje) jedną kartkę z rysunkiem jednego zwierzątka. 4. Grupa opracowuje strategię postępowania wobec takich osób. Jeżeli jest to według grupy typ pozy- tywny, to pojawia się pytanie, jak można go wzmocnić, wykorzystać w grupie? Jeżeli jest to typ nega- tywny, to należy zastanowić się, co zrobić, aby jego cechy przekształcić w cechy pozytywne? 5. Grupy zapisują swoje pomysły na plakatach, a następnie prezentują je na forum klasy. Ramy organizacyjne: Potrzebujesz na tę metodę 20 minut. Musisz przygotować zestaw rysunków ze zwierzątkami. Mocne i słabe strony: Metoda pozwala na pozytywne spojrzenie na innych ludzi. Porównywanie ludzi do zwierzątek wnosi wiele radości. Uczniowie chętnie pracują nad tema- tem. Metoda zmusza do refleksji nad własną rolą w grupie. Uczniowie mogą mieć ochotę na „etykietowa- nie" innych i przypisywanie im cech omawia- nych zwierzątek. Nauczyciel musi bardzo uważ- nie obserwować, co się dzieje w trakcie ćwicze- nia. Ważne: Uczniowie mogą zgłaszać różne pomysły radzenia sobie z trudnymi osobowościami, np. proponując izo- lację takiej osoby lub kary. Musisz wtedy reagować, podnosząc wagę pomysłów, które są ukierunkowane na włączanie takich osób do zespołu i na pozytywnym wykorzystaniu ich potencjału, bez konieczności wchodzenia w konfrontację. Autorefleksja: Jakie typy osobowościowe zaobserwowałeś u siebie w klasie? Jak zamierzasz wykorzystać te osoby dla dobra zespołu? - 149- ZWIERZĄTKA Podstępny Pozytywny Gruboskórny Zarozumiafy -150- Gaduła Kłótliwy Wszystkowiedzący Malkontent - 151 - Metody wspierające ocenianie zaspołowej i twórczej pracy uczniów Twórczą pracę w grupie nie zawsze można ocenić w sposób tradycyjny. Nie chodzi tu przecież tylko o ocenę końcowych efektów pracy, ale o prze- bieg procesu, o jakość współpracy, o zachowania indywidualne uczniów. Uczeń powinien dostać informację zwrotną na temat: • swojego zachowania wobec innych uczniów szczególnie ważne są takie aspekty jak: gotowość do współpracy, sposoby komunikowania się w grupie, zachowanie się w sytuacji konfliktowej, poczucie odpowiedzialności za zadania powierzone przez innych członków grupy, • swojego stosunku do nauki tutaj warto przyjrzeć się takim kwestiom, jak gotowość do uczenia się nowych rzeczy, włączanie się w organizację procesu lekcyjnego, rzetel- ność w wykonywaniu zadań i dokumentowaniu efektów pracy, • wiedzy i umiejętności zdobytych w czasie pracy liczy się tutaj sposób prezentowania wyników oraz konkretna wiedza zdobyta w pracy zespołowej. Wszystkie te aspekty są jednakowo ważne. Zadaniem nauczyciela jest dokładne obserwowanie tego, co się dzieje w grupach. W klasach licznych nie jest możliwe śledzenie zachowań wszystkich uczniów. Stąd tak ważna jest funkcja samooceny uczniów i wzajemne ocenianie wyników pracy. Jest to kolejna umiejętność, którą uczniowie powinni nabyć w szko- le. Wbrew pozorom, uczniowie potrafią ocenić się bardzo sprawiedliwie, należy stworzyć tylko sytuację, w której będzie to możliwe. Warto zaczynać od „małych", bezpiecznych form, korzystać z ankiet samooceny, dawać informacje zwrot- ne krótsze, ale bardziej konkretne. Warto korzystać z oceny, która ukierunkowuje na przyszłość, daje szansę wprowadzenia zmian w zachowaniach. Pamiętaj również, że: • uczniowie najłatwiej opanowują umiejętności wtedy, gdy ćwiczą je „przy okazji" rozwiązywania cieka- wych zadań, • zadania, które uwzględniają realne sytuacje życiowe pozwalają na pokonanie problemu przeniesienia umiejętności do praktyki: wykonanie zadania jest jednocześnie praktycznym zastosowaniem danej umiejętności, • lekcja, która pozwala uczniowi na samodzielne planowanie i wykonywanie zadań, daje większe możli- wości kształtowania umiejętności niż lekcja, w której centralną postacią jest nauczyciel, prezentujący treści w oderwaniu od rzeczywistości, • jeżeli proces uczenia się oglądamy z perspektywy ucznia, wówczas dochodzimy do wniosku, że nauczyciel ma ograniczony wpływ na jego motywację do nauki; jeszcze mniejszy wpływ mamy na efekty nauki, • musimy zaakceptować, że normalną rzeczą jest, że uczniowie w trakcie zdobywania umiejętności po- pełniają błędy. Największym błędem dydaktycznym jest zmuszanie uczniów do unikania błędów, to zubaża lekcję, ogranicza ich aktywność i wywołuje lęk, a to bardzo utrudnia nabycie umiejętności, • praca w grupie powinna być zdefiniowana jako zadanie do wykonania, które powinno zawierać cel, wskazówki organizacyjne, strukturę; powinna krok po kroku organizować pracę ucznia, • uczniowie muszą samodzielnie, w parach, dwójkach, grupach rozwiązać jakiś problem, • uczniowie muszą mieć czas na samodzielne przygotowanie się do realizacji zadania, • rozwiązanie powinno w pewien sposób być uchwytne (jako tekst, notatka, jako materiał dydaktyczny dla innych, jako ustna informacja dla klasy, jako rozmowa, dyskusja), • uczniowie sami powinni gromadzić informacje niezbędne do wykonania zadania, • sami powinni decydować o tym, kiedy jakiś etap został wykonany i czy odpowiada postawionym wyma- ganiom. -152- BUDUJEMY WIEŻĘ OOGD Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu wtasnej nauki, stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób. Cel(e), zastosowanie: Metoda ukazuje role w grupie, uczy pracy w zespole, zachęca do współpracy. Uczy, jak oceniać pracę zespołową, zwracając uwagę na sposoby dochodzenia do celu i na efekty. Przebieg: 1. Podziel klasę na trzy zespoły. W każdym z nich powinna być wyznaczona osoba do obserwacji, nie biorąca udziału w pracy grupy. Grupy otrzymują taki sam zestaw materiałów: karton papieru formatu A3, linijkę, nożyczki, klej oraz kartę pracy. 2. Grupy rozwiązują zadanie zgodnie z instrukcją. Twoją rolą jest wspieranie obserwatorów i pilnowanie, aby nie były łamane zasady pracy (nie wolno korzystać z innych materiałów i narzędzi niż te, które zostały dostarczone przez Ciebie). 3. Po wykonaniu wież uczniowie przenoszą je w ustalone miejsce i stawiają obok siebie. Ty oceniasz sposób wykonania pracy, opierając się na kryteriach opisanych w karcie pracy. Możesz poprosić innego nauczyciela lub uczniów z innej klasy, aby oni ocenili, która praca spełnia określone wymagania. 4. Teraz czas na refleksję. Najpierw wypowiadają się obserwatorzy. Odpowiadają na pytania: • Jak przebiegała dyskusja na temat sposobów konstruowania wieży? • Jak była zorganizowana praca w zespołach? • Jak współdziałali ze sobą członkowie zespołu? 5. Teraz mogą wypowiedzieć się członkowie grup. Ramy organizacyjne: Przygotuj zestawy materiałów. Czas na wykonanie zadania - 30 minut. Omówienie - 15 minut (po 5 na każdą grupę). Mocne i słabe strony: Metoda atrakcyjna dla uczniów. Uniwersalna dla wszystkich grup wiekowych. Uczniowie chętnie rozmawiają o problemach we współpracy w grupie i dają sobie informację zwrotną na temat zachowań w czasie rozwiązy- wania zadania. Obserwatorzy nie przygotowani przez nauczy- ciela mogą mieć trudność w dostrzeżeniu dys- funkcyjnych zachowań. Należy uważać, aby obserwatorzy nie krytykowali zachowań, a jedy- nie je opisywali. Autorefleksja: Czego dowiedziałeś się o swoich uczniach po zastosowaniu metody Budujemy wieżę? -153- BUDUJEMY WIEŻĘ Budujemy wieżę Zadaniem Waszej grupy jest zbudowanie wieży z udostępnionego kartonu. Do dyspo- zycji macie nożyczki, klej i linijkę. Nie wolno używać innych pomocy. Czas na wykona- nie zadania: 30 minut. Wasza praca będzie oceniana według następujących kryteriów: 1. Wieża musi się składać z elementów nie większych niż linijka (tzn. nie dłuższych i nie szerszych niż linijka). 2. Wieża musi być stabilna, tzn. taka, żeby można ją było przenieść w inne miejsce i żeby utrzymała na górze linijkę. 3. Wieża musi być estetyczna. 4. Wieża powinna być jak najwyższa. Życzę Warn twórczej współpracy Budujemy wieżę Zadaniem Waszej grupy jest zbudowanie wieży z udostępnionego kartonu. Do dyspo- zycji macie nożyczki, klej i linijkę. Nie wolno używać innych pomocy. Czas na wykona- nie zadania: 30 minut. Wasza praca będzie oceniana według następujących kryteriów: 1. Wieża musi się składać z elementów nie większych niż linijka (tzn. nie dłuższych i nie szerszych niż linijka). 2. Wieża musi być stabilna, tzn. taka, żeby można ją było przenieść w inne miejsce i żeby utrzymała na górze linijkę. 3. Wieża musi być estetyczna. 4. Wieża powinna być jak najwyższa. Życzę Warn twórczej współpracy Budujemy wieżę Zadaniem Waszej grupy jest zbudowanie wieży z udostępnionego kartonu. Do dyspo- zycji macie nożyczki, klej i linijkę. Nie wolno używać innych pomocy. Czas na wykona- nie zadania: 30 minut. Wasza praca będzie oceniana według następujących kryteriów: 1. Wieża musi się składać z elementów nie większych niż linijka (tzn. nie dłuższych i nie szerszych niż linijka). 2. Wieża musi być stabilna, tzn. taka, żeby można ją było przenieść w inne miejsce i żeby utrzymała na górze linijkę. 3. Wieża musi być estetyczna. 4. Wieża powinna być jak najwyższa. Życzę Warn twórczej współpracy -154- CO BYŁO W SZKOLE? OO€> Metoda stuży planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki - Jak się uczyć?, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień. Cel(e), zastosowanie: • Uczniowie formułują informację zwrotną dla klasy lub grupy, w której pracowali. • Uczą się refleksyjnego podejścia do własnej pracy. • Wchodzą w rolę osób, z którymi wiążą je ważne relacje i przewidują oczekiwania formułowane pod ich adresem. Przebieg: 1. Uczniowie spacerują po klasie. Na dźwięk dzwoneczka lub inny szukają kogoś do pary. Odgrywają scenkę, w której rozmawiają z mamą po powrocie do domu ze szkoły. Mama pyta: „No i co tam dzisiaj było w szkole?" Osoba pytana odpowiada w miarę możliwości krótko i konkretnie na pytanie. Potem następuje zmiana. Osoba pytana poprzednio, zadaje to samo pytanie koleżance lub koledze w parze. 2. Uczniowie znowu przechadzają się po sali. Na dźwięk dzwoneczka powtarza się ćwiczenie, tylko że osobą pytającą będzie dyrektor szkoły. W następnych rundach mogą to być: • koleżanka, która nie była dzisiaj w szkole • wychowawca klasy • pani pedagog • babcia • sąsiad. 3. Na zakończenie uczniowie zbierają najczęściej pojawiające się odpowiedzi. Ramy organizacyjne: Na ćwiczenie potrzeba 10 minut. Sala powinna umożliwiać swobodne poruszanie się. Mocne i słabe strony: Po wyczerpującej lekcji trochę ruchu dobrze robi uczniom. Nauczyciel może dowiedzieć się bezpośrednio po lekcji, czego uczniowie się nauczyli, jakie mieli trudności, jaka była atmosfera na zaję- ciach. Metoda nie zabiera dużo czasu. Wszyscy uczniowie pracują. Autorefleksja: Czego dowiedziałeś się o swojej lekcji od uczniów? Jakie uwagi zgłaszali uczniowie w zakresie: • treści realizowanych na lekcjach • atmosfery zajęć • wzajemnych relacji • organizacji lekcji • Twojej roli? -155- FOTOREPORTAŻ O O© Metoda stuży rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródeł oraz efektywnemu posługiwaniu się technologią informacyjną, stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce. Cel(e), zastosowanie: Robienie zdjęć daje możliwość poznania czegoś nowego oraz zachęca do refleksji nad rzeczywistością. Zdjęcia nie są wiernym obrazem otaczającego świata. Pozwalają jednak na jego ocenę i dokładne przyj- rzenie się. Uczniowie uczą się obserwować ludzi, zjawiska, muszą zająć stanowisko w ważnych sprawach społecznych. Przebieg: 1. Uczniowie w grupach otrzymują od Ciebie zadanie sfotografowania elementów życia codziennego. Właściwie każdy temat może być przedmiotem zainteresowania uczniów. Najlepsze są jednak takie, które prowokują do myślenia, zachęcają do wyrażenia własnego stanowiska i uczą czegoś. Zestaw dobrych tematów do stworzenia fotoreportażu znajdziesz w karcie pracy nr 1. 2. Wyjaśnij, na czym polega fotoreportaż. Pokaż przykładowe reportaże z gazety. 3. Omów sposób posługiwania się aparatem fotograficznym. Ustal zasady robienia zdjęć, maksymalną liczbę zdjęć. Przedstaw temat. Uczniowie mogą również sami określić, co będą fotografować. 4. Utwórz grupy 3-4-osobowe. Uczniowie ustalają miejsca i motywy nadające się do zdjęć. Następnie wykonują zdjęcia i oddają do wywołania. 5. Teraz przygotowujecie wystawę. Wszystkie zdjęcia muszą być opatrzone podpisem: • Kto i kiedy je robił? • Kto jest sfotografowany? 6. Spośród nauczycieli powołujecie jury, które wybierze najciekawszy fotoreportaż. Wykonanie zadania w terminie, sumienna dokumentacja (podpisy) i przeprowadzona samoocena pracy w grupie powin- ny być wystarczającymi kryteriami pozytywnej oceny za efekty działania. Ramy organizacyjne: Każdy zespół musi dysponować aparatem fotograficznym. Najlepiej, jeżeli grupy zostaną tak utworzone, aby w każdej znajdował się „właściciel" jednego aparatu. Ważne jest ustalenie harmonogramu działań. Uczniowie muszą w określonym czasie wykonać zdjęcia, aby można je było wspólnie wywołać. Oczywi- ście pozostaje do rozwiązania kwestia pokrycia kosztów realizacji przedsięwzięcia. Ograniczone środki będą decydowały o ilości zdjęć przypadających na grupę. Mocne i stabe strony: Metoda kreatywna, dająca możliwości wykaza- nia się każdemu uczniowi. Tematy odpowiadają zainteresowaniom uczniów. Realizacja projektu wymaga środków na wyko- nanie zdjęć. Uczniowie mogą być rozczarowani jakością zdjęć (trudno będzie coś wybrać na wystawę). Trzeba zorganizować bezpieczny pobyt uczniów w czasie robienia zdjęć. Ważne: Zwróć uwagę uczniów na to, aby zawsze prosili o pozwolenie każdą osobę, którą zechcą sfotografować. Muszą również akceptować to, że nie wszyscy zgodzą się na robienie im zdjęć. Autorefleksja: Stwórz własną listę tematów do fotoreportażu i poproś uczniów, aby taką zrobili. Porównaj swoje propozy- cje z listą uczniów. Czy są podobne? Których tematów wskazanych przez uczniów nie ująłeś? -156- FOTOREPORTAŻ Dobre tematy na fotoreportaż: • Emeryci w naszym mieście. • Co to znaczy być niepełnosprawnym? • Place zabaw dla dzieci w naszym mieście. • Co robimy po szkole? • Gdzie można u nas pracować? Nasza szkoła. • Życie w bloku. • Gdzie jest najładniejszy / najbrzydszy widok w naszym mieście? • Gdzie się najfajniej spędza wagary? • Gdzie na pewno nikt z naszej klasy jeszcze nie był? • Dzień z życia mojego rówieśnika. • Jak moja rodzina dba o środowisko? • Nietuzinkowi uczniowie w mojej szkole. -157- GAZETA OO© Metoda służy stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań, prezentacji własnego punktu widzenia, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródeł. Cel(e), zastosowanie: • Metoda może być wykorzystana w sytuacji, gdy uczniowie nie wykazują zainteresowania przedmiotem. Tworzenie gazety może podnieść motywację do nauki. • Uczniowie dowiadują się, że również twórcze prace można ocenić, należy tylko opracować jasne kryteria. • Uczniowie wykonują jakąś pracę samodzielnie od początku do końca. W ten sposób uczą się odpowie- dzialności za własne działanie. Przebieg: 1. Uczniowie na Twojej lekcji będą w określonym przez Ciebie czasie (np. w ciągu miesiąca) pisać gaze- tę specjalistyczną z Twojego przedmiotu. 2. Jedynym warunkiem jest zakaz przepisywania tekstu z gazet, książek, podręcznika. Każdy tekst powi- nien być tekstem autorskim. 3. Uczniowie piszą gazetę indywidualnie, ale mogą również „zlecać" niektóre teksty fachowcom w klasie w zamian za napisanie tekstu komuś innemu. Jednak za całość odpowiada „redaktor naczelny". 4. Zapoznaj uczniów z kryteriami oceny gotowego dzieła. Liczyć się będzie: • dokładność, • bogactwo pomysłów, • oryginalność, • wybór tematów, • poprawność językowa i gramatyczna, • dobór słownictwa. 5. W wyznaczonym terminie odbywa się prezentacja gazet. Następnie sprawdzasz prace i przedsta- wiasz wyniki całej klasie. Ramy organizacyjne: Uczniowie wykonują gazetę w swoim czasie wolnym. Musisz z nimi ustalić, czy będą mogli korzystać z kserokopiarki lub komputera w szkole. Gazeta może być również wykonana ręcznie. Mocne i słabe strony: Uczniowie sami ustalają, co się znajdzie w ga- zecie. Metoda daje nieograniczone możliwości wypo- wiedzi na temat treści lekcji. Zachęca to uczniów do pracy nad przerabianym materiałem i do poszukiwania dodatkowych informacji. Nauczyciel może się zorientować, jak ucznio- wie rozumieją nowy materiał, gdzie pojawiły się trudności, co należy uzupełnić. Kryteria określone wcześniej gwarantują spra- wiedliwą ocenę za twórczą pracę. Mogą wystąpić trudności organizacyjne w trak- cie tworzenia gazety. W licznych klasach wyko- nanie wielu egzemplarzy w jednym czasie może być niemożliwe. -158- Ważne: Możesz również z uczniami wypracować kryteria oceny. Wzmocni to w nich poczucie zaufania do sposo- bu oceniania na Twoich lekcjach. Autorefleksja: Wymienione kryteria postaraj się uzupełnić o wskaźniki czy dowody, które bardziej precyzyjnie opiszą ocenę. Np. bogactwo pomysłów można ocenić, biorąc pod uwagę takie pytania, jak: • Czy uczeń korzystał z jednego źródła, czy z wielu? • Czy teksty mają jedną formę, czy są różnorodne? • Czy poza tekstami pojawiają się inne formy prezentacji (krzyżówki, rysunki...)? • Czy struktura gazety jest ciekawa? • Czy tytuły artykułów zachęcają do czytania tekstu? -159- HISTORYJKA OBRAZKOWA O(D© Metoda służy skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródeł oraz efektywnemu posługiwaniu się technologią informacyjną, przyswajaniu sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych. Cel(e), zastosowanie: Uczniowie poznają różne sposoby rozwiązywania konfliktów, doświadczają również, jak różne mogą być spojrzenia na tę samą sytuację. Przebieg: 1. Wyszukaj historyjkę obrazkową, która przedstawia jakiś konflikt. Możesz skorzystać z gazet, komik- sów itd. 2. Powiększ każdy rysunek do A4. Podziel uczniów na grupy. Każda z nich otrzyma zestaw rysunków. Jej zadaniem będzie takie ułożenie obrazków, aby to stanowiło logiczną całość i opatrzenie ich odpo- wiednim podpisem. 3. Po wykonaniu zadania uczniowie porównują swoje propozycje z oryginałem. Teraz zastanawiają się, co należałoby zrobić, aby bohaterowie historyjki mogli rozwiązać konflikt w sposób satysfakcjonujący wszystkich. 4. Uczniowie dokonują samooceny przebiegu pracy w grupie i stopnia zadowolenia z jej efektów. Warianty: Uczniowie wymyślają w grupkach historyjkę. Każdy rysunek tworzą na oddzielnej kartce. Inna grupa od- czytuje intencje autorów i dopisuje swoje komentarze. Na forum prezentujecie oryginał i interpretację. Ramy organizacyjne: Potrzebne są powielone historyjki, a także przybory do rysowania, jeżeli zdecydujesz się na wariant tej metody. Mocne i sfabe strony: Metoda angażuje każdego ucznia. Pozwala na ocenę wyników i sposobu pracy w grupie. Historyjki muszą być odpowiednio dobrane do poziomu percepcji uczniów. Jeżeli będą za ła- twe, uczniowie nie będą chętnie wykonywali za- dania. Autorefleksja: Jakie „historyjki obrazkowe" mógłbyś uczniom zaproponować do swojego przedmiotu? Może uzdolniony plastycznie uczeń mógłby Ci przygotować jakiś zestaw. A może byłoby to świetne zadanie dla uczniów w grupach, aby wymyślili historyjki merytoryczne do Twoich lekcji? -160- LAIK Metoda skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywania problemów w twórczy sposób, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną, stosowania zdobytej wiedzy w praktyce, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań, przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych. Cel(e), zastosowanie: • Uczniowie porządkują zdobytą wiedzę. • Uczniowie formułują argumenty przemawiające za daną sprawą. • Uczniowie bronią swoich argumentów. Przebieg: 1. Prosisz uczniów, aby zastanowili się na tym, jak osobie, która nie zna się na temacie omawianym na lekcji, przedstawić najważniejsze treści. Laik charakteryzuje się następującymi cechami: • jest inteligentny, • sceptyczny, • elokwentny, • nie jest złośliwy, ale ma duży wpływ na nauczycieli, • od tego, czy spodoba mu się Twoja prezentacja tematu może zależeć, jaką będziesz miał ocenę końcową, • nie ma pojęcia o przedmiocie, • może być przedstawicielem ministerstwa. 2. Uczniowie przygotowują się w grupkach do prezentacji. Wybierają jedną osobę, która przedstawi wyniki ich przemyśleń. 3. Ty pełnisz rolę „adwokata diabła". Zgłaszasz w imieniu laika wątpliwości, mówisz, że czegoś nie rozu- miesz, prosisz o doprecyzowanie. Uczniowie muszą bronić swojego pomysłu. Ramy organizacyjne: Na realizację zadania potrzebna jest cała godzina lekcyjna. Mocne i sfabe strony: Metoda uczy respektu dla odmiennych punk- tów widzenia. Uczy krytycznego podejścia do zdobytej wie- dzy. Zapobiega euforii w stylu „wszystko już umiemy". Jest metodą ciekawą dla uczniów. Wszyscy chętnie się angażują. Uczniowie wypracowują strategie postępowa- nia w dyskusji. Praca w zespołach może zostać zdominowana przez silne osobowości. Autorefleksja: Jakie widzisz inne możliwości zastosowania tej metody w życiu szkoły? -161 - NIEDOKOŃCZONE ZDANIA... Metoda planowania, organizowania i oceniania wtasnej nauki - Jak się uczyć?, skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień. Cel(e), zastosowanie: • Uczniowie prezentują swoją opinię na dany temat. • Uczniowie formułują informację zwrotną dla klasy lub nauczyciela. • Uczniowie uczą się wypowiadać na temat swoich uczuć. • W klasie tworzy się atmosfera zaufania i wzajemnej akceptacji. Przebieg: 1. Uczniowie zasiadają w kręgu. 2. Każdy uczeń po kolei kończy zdanie, które na niego przypadnie. Czytasz po kolei zdania zawarte w karcie pracy nr 1. 3. Poproś uczniów, aby nie zastanawiali się zbyt długo nad odpowiedzią. 4. Po zakończonej „rundce" uczniowie wypowiadają się na ten temat, co usłyszeli. Komentują wypowie- dzi, które ich zaskoczyły lub z którymi się nie zgadzają. Wariant: Przed rozpoczęciem nowej lekcji uczniowie kończą niedokończone zdania z karty pracy nr 2. Może to być również forma pisemna. Uczniowie uzupełniają wtedy te zdania, które chcą. Ramy organizacyjne: Metoda nie wymaga żadnych specjalnych przygotowań. Czas potrzebny na realizację - ok. 10 minut. Mocne i słabe strony: Metoda nie wymaga czasu, można z niej sko- rzystać „z marszu". Ma różnorodne zastosowanie: „stop-klatka", gdy uczniowie czegoś nie rozumieją , jako me- toda sprawdzająca dotychczasową wiedzę na dany temat, jako metoda na rozpoczęcie zajęć. Wprowadzona bez komentarza i bez uwzględ- nienia uwag zawartych w punkcie Ważne, może być stresująca dla uczniów i sprawiać wraże- nie, że jest to forma odpytywania. Ważne: Uczeń ma prawo odmówić wypowiedzi i to powinieneś zaznaczyć na początku spotkania. Nie pozwól na komentarze w trakcie wypowiedzi. Autorefleksja: Przed zastosowaniem metody z uczniami zrób test na sobie i dokończ zdania z karty pracy nr 1. Może niektóre będą sprawiały Ci trudności. Zastanów się, czy nie zrezygnować z nich na lekcji. Najlepiej by było, gdybyś stworzył swoją własną listę niedokończonych zdań, które będą adekwatne do potrzeb i możliwości Twoich uczniów. - 162- NIEDOKOŃCZONE ZDANIA... Dzisiaj czuję się... W grupie przeważnie znajduję się w roli... Gdybym mógł pojechać, gdzie zechcę, wybrałbym... Dwie rzeczy, które podobają mi się w sobie samym, to. Najbardziej dumny jestem z... Chciałbym, żeby... Najbardziej jestem szczęśliwy, kiedy... Uczę się... Jest mi smutno, kiedy... Uczestniczę w tych zajęciach, żeby... Kiedy jestem sam, lubię... Dwa słowa opisujące mnie, to... Najważniejsza cecha nauczyciela, to... Jedną z moich zalet jest... Mój prezent urodzinowy, który pamiętam, to... Moją rodzinę można opisać słowami... W przyszłości chciałbym... Najbardziej w szkole podoba mi się... Chce mi się śmiać, kiedy... Kiedy jestem zły... Złoszczę się, kiedy... Polak, którego naprawdę podziwiam, to... Inspiruje mnie... Czas jest dla mnie... Martwię się, kiedy... Podziwiam innych za... Nie lubię, gdy... Rozumiem, że... Najczęściej pytam o... Pozwoliłabym sobie na... Nigdy... -163- NIEDOKOŃCZONE ZDANIA.. Nie wierzę, że... Nie wiem, czy... Tak, ale... Wyobrażam sobie, że... Spróbowałabym chętnie. Mogłabym.. Zamierzam. -164- OCENA DO KWADRATU Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki - Jak się uczyć? Cel(e), zastosowanie: • Uczniowie potrafią ocenić proces uczenia się oraz efekty nauki. • Metoda może służyć jako forma informacji zwrotnej udzielonej nauczycielowi lub koleżankom i kolegom w klasie. Przebieg: 1. Na zakończenie lekcji prosisz uczniów, aby ocenili lekcję w dwóch aspektach: jak widzą atmosferę zajęć, a jak efekty pracy na lekcji. Posłuży Warn wzór plakatu - karta pracy nr 1. 2. Każdy z uczniów otrzymuje 1 samoprzylepny punkt. Przykleja go w tym polu, które według niego najbardziej odpowiada jego ocenie. Jeżeli na przykład uczeń jest bardzo zadowolony z wyników pra- cy, ale ma krytyczne uwagi co do atmosfery panującej w czasie pracy, przykleja swój punkt w polu H lub nawet G. Jeżeli bardzo dobrze się czuł, a do tego uważa, że dużo się nauczył - przykleja swój punkt w polu I. 3. Uczniowie powinni mieć możliwość przyklejenia swojego punktu bez „widzów". Możecie plakat po- wiesić na zewnętrznej stronie drzwi lub z tyłu tablicy. 4. Gdy wszyscy ocenią już lekcję, wywieszacie plakat i komentujecie - jak widzą tę zespołową ewaluację uczniowie? Czy wspólne wyniki są zgodne z opinią większości? Czy może wyniki zaskoczyły wszyst- kich? 5. Chętni uczniowie mogą coś jeszcze dopowiedzieć lub skomentować. Ramy organizacyjne: Potrzebny jest plakat z kwadratami i punkty samoprzylepne. Możesz też dać uczniom pisak, którym za- znaczają swoją ocenę na plakacie. Na wykonanie zadania potrzebujecie 5 minut. Mocne i stabe strony: Metoda łatwa do zastosowania. Zwraca uwagę uczniów na różne kryteria oceny lekcji. Ważne: Przed przystąpieniem do oceny musisz poinformować uczniów, jakie są jej cele, co się stanie z wynikami. Analiza wyników nie powinna w żadnym wypadku przerodzić się w usprawiedliwianie się lub wzajemne oskarżanie. Autorefleksja: Podaj inne przykłady technik służących ewaluacji lekcji. - 165- OCENA DO KWADRATU + —? I "o* (O c u 2 o. S i ?> (O Jak się czułeś na lekcji? Jaka była atmosfera? A B C D E F G H 1 -166- PIKTOGRAMY O O© Metoda stuży planowaniu, organizowaniu i ocenianiu wfasnej nauki, stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródeł oraz efektywnemu posługiwaniu się technologią informacyjną. 1. Cel(e), zastosowanie: Piktogramy regulują nasze zachowania w różnych codziennych sytuacjach. Uczniowie mają z nimi do czynienia w szkole, w autobusie, ale mogą je również spotkać w podręczniku. Szczególna ich wartość polega na tym, że przedstawiają jakąś informację w sposób niezwykle prosty i jednoznaczny. Stworzenie piktogramu to znalezienie sedna sprawy, wyłączenie wszystkich zbędnych treści i koncentracja na rze- czach najważniejszych. Uczniowie uczą się odczytywania informacji kryjących się za piktogramami, ale ćwiczą także umiejętność wyrażania informacji w sposób zwięzły, jednoznaczny i twórczy. Przebieg: Uczniowie w czasie przerwy poprzedzającej Twoją lekcję otrzymują zadania znalezienia w budynku szkolnym jak największej liczby piktogramów. Na początku lekcji informują o efektach swoich poszukiwań, zastanawiają się, w jakich sytuacjach występują, co wyrażają, czy są respektowane, kto je tam umieścił. Teraz zostają podzieleni na zespoły, które wykonują różne zadania: • Zespół A - otrzymuje jakiś tekst powielony z podręcznika. Włącza do niego piktogramy albo zastę- puje cały tekst piktogramami (na ile to możliwe). • Zespół B - projektuje piktogram na temat ważny dla szkoły / klasy. • Zespół C - pisze życiorys jednej osoby w formie piktogramów. • Zespół D - projektuje piktogram przedstawiający własne motto życiowe. • Zespół E - przedstawia jakąś historyjkę w formie serii piktogramów. Zanim uczniowie przystąpią do rozwiązania zadania otrzymują kryteria dobrego piktogramu. Są to: prostota styl czytelność wszystkich elementów, również z dalszej odległości jednoznaczność wypowiedzi uniwersalny charakter (zrozumiały bez względu na język, którym się posługujemy) Wariant: Uczniowie losują kartki znajdujące się w karcie pracy nr 1 i przygotowują piktogram zawierający informację znajdującą się na wybranej kartce. Piktogramy są oceniane według kryteriów przedstawionych wcześniej. Ramy organizacyjne: Uczniowie powinni mieć do dyspozycji kartki formatu A4 i przybory do rysowania. Na wykonanie zadania potrzebna jest cała lekcja. Mocne i słabe strony: Metoda twórcza, zachęcająca do działania. Każdy uczeń może się wykazać. Metoda daje możliwość oceny kreatywnej pracy ze względu na przedstawione wcześniej kryteria. Uczniowie starsi mogą mieć opory przed ryso- waniem. Autorefleksja: Umiejętność precyzyjnego wyrażania myśli powinna być ćwiczona w szkole na wszystkich lekcjach. Jakie inne formy prezentowania informacji w zwięzłej formie wykorzystujesz na swojej lekcji? Gdzie w swoim planie nauczania widzisz konieczność zaplanowania takich ćwiczeń? -167- PIKTOGRAMY Pozwól mówić innym! Krytyka nie powinna nikomu szkodzić! Nie grać w piłkę na korytarzu! Nie wolno ściągać! Proszę ustawić się w kolejce! Tutaj możesz pogadać! Dziewczynki mają pierwszeństwo! Nie skarżyć! Proszę o ciszę! Nie podpowiadać! Kontrola zmiennego obuwia! Oszczędzaj wodę! Wyłącz telefon komórkowy! Uwaga! Nauczyciel! Nie palić! Nie karmić chomika! Nie jeść w czasie lekcji! Nie śmiecić! Gabinet lekarski Gabinet dyrektora Pokój nauczycielski Nie hałasować! Nie biegać po schodach! W grupie pracują wszyscy! Najpierw odrób lekcje! - 168- PLAKAT Metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki - Jak się uczyć?, skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, rozwiązywania problemów w twórczy sposób, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: • Zastosowanie Plakatu na lekcji zachęca uczniów do myślenia, wyrażenia swoich poglądów. • Plakat przyciąga wzrok. Uwagę można zwrócić poprzez ciekawy motyw, kolor lub inspirujące hasło. Złożone problemy są w nim przedstawione w prosty sposób, czasami szokują. • Celem zastosowania Plakatu może być zmiana w myśleniu i inspiracja do działania. Przebieg: 1. Podziel klasę na sześcioosobowe zespoły. Uczniowie otrzymują jakiś plakat do analizy według poda- nych przez Ciebie kryteriów (karta pracy nr 1). 2. Następnie każda grupa prezentuje swoją propozycję oceny plakatu. 3. Dyskutujecie o tych kryteriach, które sprawiły, że oceny są rozbieżne. Ustalacie poprawioną wersję listy kontrolnej. 4. W dalszej części lekcji uczniowie tworzą plakat samodzielnie w zespołach. Wykorzystują materiał przygotowany przez Ciebie (farbki, kredki, stare czasopisma, kolorowe kartki papieru itd.) Plakat ma na celu promocję klasy lub szkoły. Uczniowie otrzymują również kartę pracy nr 1, na której zapisane są uzupełnione lub poprawione kryteria, według których będą oceniane prace. Podkreśl, że wszyscy członkowie danej grupy otrzymają taką samą ocenę, więc powinni tak się zorganizować, aby każdy mógł się zaangażować na miarę swoich możliwości, a ocena końcowa była sprawiedliwa. 5. Uczniowie oceniają efekty swojej pracy w grupie. Następnie przekazują swoją pracę innemu zespoło- wi, który dokonuje oceny według karty pracy nr 1. Oceny otrzymujesz ty i weryfikujesz je z własną oceną. Uzasadniasz ostateczną decyzję. Ramy organizacyjne: Na wykonanie plakatu grupa potrzebuje całej godziny. Ocena pracy powinna mieć miejsce na kolejnej lekcji. Mocne i słabe strony: Metoda twórcza, zachęca do różnych form wy- powiedzi. Uczy zespołowego działania. Jest ważnym krokiem w przygotowaniu uczniów do samooceny i określania kryteriów oceny pra- cy innych. Nauczyciele przedmiotów innych niż sztuka mogą nie dostrzegać sensu stosowania takich metod na swoich lekcjach. Uczniowie mogą wprowadzić niezdrowe zasa- dy rywalizacji między grupami. Ważne: Możesz ograniczyć stosowane środki, np. tylko czarno-białe albo tylko za pomocą drukowanych napisów. Określ odbiorców (młodzież z naszego regionu, nasi rodzice, dyrektorzy szkół...). Możesz również polecić uczniom, aby zmienili znane plakaty według własnego pomysłu. Na przykład mogą zastanowić się nad zmianą wymowy plakatu lub zapisanego hasła. Plakat nadaje się także jako forma ewaluacji. Na zakończenie jakiejś serii lekcji na dany temat uczniowie w grupach przygotowują plakat dla konkretnej grupy odbiorców, który będzie zawierał najważniejsze infor- macje poznane w czasie cyklu zajęć. -169- Autorefleksja: Odpowiedz na pytania: Trudno mi było oceniać według następujących kryteriów: Łatwo mi było oceniać według następujących kryteriów: i i i i i i - -170- PLAKAT A. Zanim przystąpisz do oceny plakatu, zapamiętaj, że... Dobry plakat to: DOBRY POMYSŁ n CIEKAWE HASŁO FAJNA FORMA TYĆ KIEROWCA SAMOCHODU PRZEJEŻDŻAJĄCY OBOK POWINIEN GO ZAUWAŻYĆ BYWA, ZE DENERWUJE, ALE ZMUSZA DO MYŚLENIA NIE JEST OGŁOSZENIEM, OBRAZEM, HASŁEM Z FOLDERU MÓWI O WAŻNYCH, AKTUALNYCH SPRAWACH NIE JEST ZAGADKĄ. JEDNOCZEŚNIE PRZEMAWIA DO KONKRETNEGO ODBIORCY B. A teraz oceń plakat według poniższych kryteriów: KRYTERIUM OCENA Forma czytelna 12 3 4 5 6 łatwa do zapamiętania 12 3 4 5 6 zrozumiała 12 3 4 5 6 oryginalna 12 3 4 5 6 ma wartość dzieła artystycznego 12 3 4 5 6 Koncepcja wiadomo, co autor chce przekazać 12 3 4 5 6 wiadomo, kto jest jego odbiorcą 12 3 4 5 6 forma odpowiada temu, co plakat komunikuje 12 3 4 5 6 nawet osoby niezainteresowane tematem zrozumieją, o co chodzi 12 3 4 5 6 Skuteczność wiarygodność 12 3 4 5 6 można określić osoby, których komunikat dotyczy 12 3 4 5 6 plakat zachęca do działania i zmiany poglądów 12 3 4 5 6 plakat działa pozytywnie na odbiorcę 12 3 4 5 6 plakat jest konkurencyjny w stosunku do innych form przekazu informacji na dany temat 12 3 4 5 6 Ocena subiektywna zawiesiłbym ten plakat u siebie w pokoju 12 3 4 5 6 podarowałbym ten plakat bliskiej osobie 12 3 4 5 6 plakat ten przypomina mi coś bardzo ważnego 12 3 4 5 6 wszystkie elementy plakatu bardzo mi się podobają 12 3 4 5 6 - 171 - SESJA PLAKATOWA Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki - Jak się uczyć?, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji wtasnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródeł oraz etektywnemu posługiwaniu się technologią informacyjną. Cel(e), zastosowanie: • Prezentacja wyników pracy zespołowej. • Udzielanie i przyjmowanie informacji zwrotnej. • Kształtowanie umiejętności autoprezentacji. Przebieg: 1. Uczniowie otrzymają od Ciebie zadanie zespołowe, którego rozwiązanie będzie przedstawione na plakacie. 2. Po ustalonym czasie każda grupa wywiesza swój plakat. Uczniowie oglądają prace bez komentarza, wypełniając karteczkę z informacją zwrotną (karta pracy nr 1). Każdy uczeń otrzymuje tyle karteczek do wykorzystania, ile jest prezentowanych plakatów. Karteczki wkładają do kopert przywieszonych przy każdej pracy. 3. Zebrane informacje zwrotne są analizowane przez poszczególne grupy, które na ich podstawie nano- szą poprawki. Decyzja o tym, czy grupa chce skorzystać z rad i uwag, należy do niej samej. 4. W kolejnej fazie każda grupa prezentuje swój plakat, a prezentacja jest poddawana ocenie pozosta- łych uczniów. Każdy otrzymuje kartkę, na której zapisuje jedną z poniższych liter: A - bardzo mi się podobało B - podobało mi się, ale... C - miałem zastrzeżenia, bo... oraz uzasadnienie wyboru takiej a nie innej litery. Po prezentacji kartki są przekazywane grupom, które ustosunkowują się do oceny, mówiąc, czego się nauczyły na tej lekcji. Ramy organizacyjne: Przygotuj karteczki do informacji zwrotnej w odpowiedniej ilości dla każdego ucznia. Musisz zapewnić miejsce do prezentacji plakatów. Mocne i słabe strony: Metoda zachęca uczniów do wypowiedzenia własnej opinii na temat pracy innych. W bezpiecznej formie (anonimowo) pozwala na konstruowanie także opinii krytycznej. Metoda łatwa do przeprowadzenia, nie wyma- ga wielu przygotowań. Może być realizowana we wszystkich grupach wiekowych. Nauczyciel musi interweniować, gdy uczniowie oceniają się niesprawiedliwie lub nie potrafią uzasadnić, dlaczego dokonali takiej oceny. Cza- sami uczniowie nie chcą poddawać krytycznej ocenie cudzej pracy w nadziei, że ich „dzieło" również nie zostanie skrytykowane. Ważne: Jeżeli nie macie warunków w klasie na wywieszenie plakatów, możecie to zrobić na korytarzu. Autorefleksja: • Jakich sposobów musiałeś użyć, aby uczniowie udzielali konstruktywnej informacji zwrotnej? • Na co zwrócisz uwagę stosując tę metodę następnym razem? - 172- SESJA PLAKATOWA • Jaka jest Twoja opinia na temat wyników pracy przedstawionych na plakacie? • Co Ci się podoba? Czego Ci brakuje? • Jakie masz wątpliwości, pytania? • Jakich wskazówek chciałbyś udzielić grupie, która jest autorem danego plakatu? • Jaka jest Twoja opinia na temat wyników pracy przedstawionych na plakacie? • Co Ci się podoba? Czego Ci brakuje? • Jakie masz wątpliwości, pytania? • Jakich wskazówek chciałbyś udzielić grupie, która jest autorem danego plakatu? • Jaka jest Twoja opinia na temat wyników pracy przedstawionych na plakacie? • Co Ci się podoba? Czego Ci brakuje? • Jakie masz wątpliwości, pytania? • Jakich wskazówek chciałbyś udzielić grupie, która jest autorem danego plakatu? • Jaka jest Twoja opinia na temat wyników pracy przedstawionych na plakacie? • Co Ci się podoba? Czego Ci brakuje? • Jakie masz wątpliwości, pytania? • Jakich wskazówek chciałbyś udzielić grupie, która jest autorem danego plakatu? -173- SUKCESY I PORAŻKI Metoda służy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki oraz skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień. Cel(e), zastosowanie: • Uczeń potrafi przeanalizować swoje dotychczasowe działania i ocenić ich skuteczność w procesie uczenia się. • Uczeń potrafi formułować pozytywną i negatywną informację zwrotną na temat klimatu pracy w klasie i zachowań nauczyciela. Przebieg: 1. Na przygotowanym wcześniej przez Ciebie długim pasie papieru (może być rozwinięty rulon szarego papieru), wyłożonym na holu lub zawieszonym na ścianie klasy, uczniowie malują ważne wydarzenia, które miały miejsce w określonym czasie (w ciągu tygodnia, miesiąca, semestru). Muszą zachować chronologię faktów, a dla pewności zapisać pod każdym rysunkiem datę. Nie rozmawiają ze sobą w trakcie pracy. 2. Po zakończeniu pracy „artystycznej" poproś uczniów, aby zapisali na przygotowanym przez Ciebie wykresie własne punkty maximum (sukcesy) i minimum (porażki) i połączyli je wykresem. Skorzystaj z wzorca zawartego w karcie pracy nr 1. 3. Teraz omówcie wyniki, analizując, gdzie wykresy są podobne, gdzie się różnią. W ten sposób odbywa się Wasza wspólna retrospekcja na temat procesu uczenia się w danym okresie czasu. 4. Analiza może zakończyć się sformułowaniem wspólnych wniosków co do działań zapobiegających negatywnym zjawiskom w klasie utrudniającym naukę. W tym przypadku musicie się skoncentrować przede wszystkim na opisach odnoszących się do porażek uczniów. Ramy organizacyjne: Potrzebujecie długiego paska papieru, przyborów do malowania (kredki, farby, mazaki, ołówki) oraz dużo miejsca, aby każdy uczeń mógł swobodnie podejść do wspólnego plakatu i narysować obrazek. Mocne i stabe strony: Jest przydatna do ewaluacji jakiegoś etapu. Daje informacje przydatne nie tylko nauczycie- lowi, ale również zachęca uczniów do refleksji na temat realizowanych treści i procesu ucze- nia się. Pozwala na zróżnicowaną analizę. Metoda jest trudna dla uczniów, którzy nie mają jeszcze doświadczenia w autoewaluacji. Autorefleksja: Po zastosowaniu tej metody odpowiedz na pytania: • Czy pojawiły się różnice między Twoją oceną sytuacji w klasie a wypowiedziami uczniów? • Jakie nowe informacje o klasie / uczniach zdobyłeś po zastosowaniu tej metody? • Czego dowiedziałeś się o sobie? -174- SUKCESY I PORAŻKI Wzór wykresu do wypełnienia przez uczniów Polecenie: Na podstawie swoich przemyśleń w trakcie rysowania plakatu, nanieś na wspólny plakat maksymalne i minimalne punkty, które będą symbolizowały Twoje sukcesy lub porażki w nauce w ciągu...............(tygodni, miesięcy). Połącz je później w jeden wykres. A/p.; W pierwszym tygodniu nauki nie wydarzyło się nic szczególnego, poza tym, że nie odrobiłeś lekcji z j. polskiego, ale nauczyciel nie wstawił Ci za to żadnego stopnia. Zazna- czasz to wydarzenie w punkcie „0". Po kilku dniach mieliście pracę w grupach na lekcji matematyki. Zrozumiałeś trudne zagadnienie właśnie podczas pracy zespołowej. Uważasz to za swój sukces. W drugim tygodniu dostałeś jedynkę. Uważasz to za porażkę, ponieważ zapomniałeś o terminie klasówki itd. Wybierz najważniejsze wydarzenia. Nie zawsze będą one dotyczyły Twoich ocen. Czasami będzie chodziło o opinie na temat współpracy w klasie, tego, że coś zrozumiałeś, że lekcja była bardzo interesująca lub przeciwnie - nudna, a Ty nie potrafiłeś się skoncentrować. Zanotuj to, co dla Ciebie jest ważne. sukcesy Czas porażki - 175- WYKRESY I DIAGRAMY OCDGD Metoda stuży rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnej nauki, stosowaniu zdobytej wiedzy w praktyce, skutecznemu porozumiewaniu się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowaniu do publicznych wystąpień, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródeł oraz efektywnemu posługiwaniu się technologią informacyjną, rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: • Uczniowie powinni mieć jak najczęściej możliwość analizy różnych wykresów i diagramów statystycz- nych. Interpretacja wizualnych form prezentacji danych liczbowych wymaga umiejętności odczytywa- nia złożonych, często skąpych informacji i powiązania tekstu z grafiką. • Taki przekaz informacji uwzględnia nowe przyzwyczajenia w czytaniu i uczeniu się. Ma on swój specy- ficzny język. Pokazuje w wizualny sposób struktury, wzajemne zależności, stosunek liczbowy, tenden- cje rozwojowe. • Metoda może prowokować do nowego spojrzenia na ważne sprawy i zachęcić do dyskusji w klasie. Przebieg: 1. Poproś uczniów, aby przynieśli na następną lekcję aktualną gazetę. Wszyscy powinni posiadać taki sam egzemplarz. W parach szukają wykresów i diagramów zamieszczonych w gazecie. 2. Wybieracie pięć wykresów najbardziej czytelnych dla uczniów. 3. Dzielisz klasę na pięć grup. Każda z nich analizuje jeden wykres, spisuje, czego się z niego dowiedzia- ła i przygotowuje pytania pomocnicze, które pomogłyby odczytać informacje tam zawarte. 4. Gotowa lista pytań wraz z wykresem wędruje do innej grupy. Może się to odbywać według następują- cego porządku: grupa A przekazuje wykres i pytania grupie B, grupa B - grupie C, grupa C - grupie D, grupa D - grupie E, a grupa E - grupie A. 5. Każdy zespół przygotowuje odpowiedzi na otrzymane pytania, a następnie je prezentuje. Odpowied- nia grupa sprawdza, czy jest to zgodne z jej analizą wykresu. W razie rozbieżności potrzebna będzie Twoja pomoc. Warianty: • Uczniowie otrzymują polecenie przygotowania krótkiego wykładu na temat omawiany właśnie na lekcji. Ilustracją do wykładu mają być wykresy i diagramy opracowane na folii. • Grupy otrzymują pewne dane liczbowe. Ich zadaniem jest ujęcie tych liczb w formie wykresów. Ramy organizacyjne: Jeżeli uczniowie przyniosą ze sobą gazetę, nie musisz niczego wcześniej organizować. W przypadku korzystania z wariantu tej metody, będą potrzebne folie i mazaki do przygotowania prezentacji. Mocne i słabe strony: Zachęca uczniów do rozwijania umiejętności czytania różnych tekstów. Metoda wspierająca samodzielną pracę uczniów. Nauczyciel jest tylko organizatorem. Na początku uczniowie mogą mieć trudności z odczytywaniem informacji z wykresów. Wtedy konieczne są ćwiczenia wstępne, rozwiązywa- ne z całą klasą. Autorefleksja: Wymaganie odczytywania danych statystycznych pojawiło się na testach szkolnych. Jakie masz inne doświadczenia w przygotowywaniu uczniów do pracy z takimi tekstami? Pamiętaj, że to wymaganie doty- czy nie tylko lekcji matematyki czy fizyki, ale jest zadaniem każdego nauczyciela i powinno być wykorzy- stywane już w młodszych klasach. -176- ZNACZKI POCZTOWE OD® Metoda siuży efektywnemu współdziałaniu w zespole i pracy w grupie, budowaniu więzi międzyludzkich, podejmowaniu indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywaniu problemów w twórczy sposób, rozwijaniu sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań. Cel(e), zastosowanie: Znaczki pocztowe to kopalnia wiedzy historycznej, przyrodniczej, geograficznej, rzadko wykorzystywana na lekcjach. Uczniowie coraz rzadziej mają kontakt z filatelistyką. Warto ich tym zainteresować, przy okazji realizując inne cele: uczniowie uczą się określać kryteria oceny jakiejś pracy, które później mają zastoso- wanie przy ocenie ich „dzieła", uczą się podziału pracy w grupie, określając role zgodne z predyspozycja- mi i umiejętnościami, uczą się wreszcie przyjmowania pozytywnej, a także krytycznej oceny. Przebieg: 1. Przygotowujesz dla uczniów kopię serii znaczków. Możesz wykorzystać przykłady z karty pracy nr 1. Najpierw następuje analiza, polegająca na wspólnym ustaleniu, czym charakteryzuje się ciekawa se- ria, jakie ma cechy. 2. Uczniowie dzieleni są na grupy. Każda z nich losuje jeden z tematów przygotowanych na kartkach, np.: • Dzień bez papierosa • Rok języków • Walka z agresją w szkole • Przyjaźń • Młodzież polska • Najważniejsze wydarzenia XX wieku • Słynne postaci itd. 3. Zadaniem grup jest zaprojektowanie na ten temat serii znaczków. 4. Prace są przygotowywane na papierze formatu A4. 5. Następuje prezentacja gotowych prac. Uczniowie oceniają serie znaczków, biorąc pod uwagę wypra- cowane wcześniej cechy dobrej serii. 6. Ty również przygotowujesz swoją propozycję oceny, biorąc pod uwagę kryteria wypracowane na po- czątku lekcji. 7. Każda z grup ma prawo zareagować na oceny uczniów i Twoją. Ramy organizacyjne: Metoda nie wymaga przygotowań. Możesz wykorzystać kopie zawarte w karcie pracy. Możesz także po- prosić uczniów, aby przynieśli znaczki (może ktoś w klasie je kolekcjonuje). Musisz zapewnić miejsce na prezentację prac. Może to być również na ścianie korytarza szkolnego. Mocne i sfabe strony: Metoda zachęcająca do twórczego myślenia. Pokazuje, że również bardzo kreatywne pomy- sły podlegają ocenie, jeżeli na początku przy- gotuje się kryteria oceniania. Uczniowie uczą się przyjmować ocenę swojej pracy, również krytyczną. Uczniowie, którzy nie wierzą w swoje zdolności plastyczne, mogą być zdominowani przez „ar- tystów". Nauczyciel nie ma wpływu w czasie wykonywa- nia pracy plastycznej na pracę grupy. W razie pojawiających się trudności z podziałem ról w zespole, nie może interweniować. Ważne: Zwróć uwagę uczniów, że w pracy zespołowej ważny jest nie tylko efekt, ale i sposób dochodzenia do rozwiązań. Uczul ich na to, że jednakową wartość ma praca na rzecz tworzenia pomysłu i jej wykonanie plastyczne. - 177- Autorefleksja: Jakie masz doświadczenia po zastosowaniu tej metody na swojej lekcji? Co byś usprawnił? Co się udało? -178- ZNACZKI POCZTOWE . . ? ; w .........' : :;;Jl. -179- Zakład Wydawniczy SFS oferuje {BYT* 8BI1DNIK tMi «OSZyfefA BESS OWOJB Ja I nśj PRZEWODNIK PO METODACH AKTYWIZUJĄCYCH I E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska \ Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie I Przewodnik po metodach aktywizujących 266 stron, 21 x 29,7 cm, cena 34 zł Już 20 tysięcy nauczycieli korzysta z pierwszej części naszego Przewodnika, który: • pozwala uwierzyć, że praca pedagogiczna nie musi być nudna i szablonowa; • pomaga nauczycielom pracować z uczniem w sposób twórczy, ciekawy i skuteczny Zawiera: • opis 80 metod aktywizujących uporządkowanych według kompetencji kluczowych i poziomów nauczania; • cele, przebieg krok po kroku, opis mocnych i słabych stron oraz warianty każdej z metod; • karty pracy ucznia. Dlatego: powinien go mieć każdy nauczyciel szanujący swój zawód i swoich uczniów. Książka zalecana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej jako podręcznik do kształcenia edukatorów. Jalmójuczai Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie Scenariusze lekcji z wykorzystaniem metod aktywizujących 21 x 29,7 cm, cena 20 zł (jeden zeszyt) Scenariusze ciekawych lekcji realizujących podstawę programową, które można wykorzystać w pracy z każdym programem i podręcznikiem. Zawierają dokładny opis, krok po kroku, czynności nauczyciela i ucznia. Do każdego scenariusza dołączono komplet niezbędnych załączników. Proponujemy zeszyty do następujących przedmiotów nauczania: • szkoła podstawowa: kształcenie zintegrowane, matematyka, blok humanistyczny, lekcje wychowawcze, przyroda • gimnazjum: język polski, historia, matematyka, fizyka, biologia, geografia, lekcje wychowawcze • szkoła ponadgimnazjalna: język polski, matematyka, biologia, geografia, lekcje wychowawcze, przedsiębiorczość, wychowanie do życia w rodzinie • zeszyt ogólny: spotkania z rodzicami. Scenariusze w formie książkowej już od jesieni 2002 Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie Scenariusze lekcji z wykorzystaniem metod aktywizujących 16,5x23,5 cm, cena 32 zł Blok humanistyczny - szkoła podstawowa Matematyka - szkoła podstawowa Język polski - gimnazjum Matematyka - gimnazjum Lekcje wychowawcze - szkoła podstawowa/gimnazjum Kontynuacja serii zeszytów Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Każda z pięciu książek zawiera komplet ok. 90 scenariuszy lekcji z wykorzystaniem metod aktywizujących opisanych w drugiej części Przewodnika... Ciekawe metody oraz atrakcyjne załączniki gwarantują twórczą i odpowiedzialną współpracę nauczyciela i ucznia. Ścieżki edukacyjne. Teoria i praktyka Praca zbiorowa pod red. M. Suchańskiej 232 strony, 21 x 29,7 cm, cena 30 zt Pierwszy w Polsce przewodnik dla nauczycieli współpracujących w ramach integracji międzyprzedmiotowej. Nasz poradnik zawiera: • różne modele ścieżek edukacyjnych, • szczegółowe programy ścieżek wraz ze scenariuszami lekcji każdego przedmiotu nauczania, • wskazówki metodyczne dla nauczycieli ułatwiające tworzenie programu szkolnej ścieżki edukacyjnej. Książka może być wykorzystana jako materiał do realizacji zajęć w ramach wewnątrzszkolnego doskonalenia nauczycieli. Mata Ojczyzna - Świętokrzyskie Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie. Materiały dla nauczycieli Praca zbiorowa pod red. M. Suchańskiej 272 strony, 21 x 29,7 cm, cena 34 zt Książka zawiera wskazówki i materiały dotyczące realizacji ścieżki edukacyjnej „Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w regionie". W części pierwszej zamieściliśmy zestaw kart pracy uczniów, które bez większych zmian mogą być wykorzystane w innych regionach Polski. Znajduje się tu również przykładowa dokumentacja realizacji ścieżki oraz wiele form jej ewaluacji. Część druga zawiera opis konkretnych scenariuszy edukacji regionalnej z załącznikami (materiałem faktograficznym, wskazówkami metodycznymi i kartami pracy uczniów). B. Potocka, L. Nowak Projekty edukacyjne Poradnik dla nauczycieli 120 stron, 16,5x23,5 cm cena 24 zl Książka zawiera odpowiedzi na wiele pytań, które stawiają sobie nauczyciele, włączając metodę projektu do swoich działań. Opisuje kolejne etapy realizacji projektu, radzi - jak pracować z grupą, jak oceniać pracę uczniów, jak dokonać ewaluacji projektu. Przykładowe scenariusze projektów można realizować w całości lub potraktować jako schemat do uzupełnienia własnymi pomysłami i treściami. Jest to praktyczny (bez zbędnej teorii) poradnik dla tych nauczycieli, którzy nie chcą poddać się rutynie, poszukują nowych rozwiązań, stawiają wysokie wymagania nie tylko swoim uczniom, ale i sobie. Mata Ojczyzna - Świętokrzyskie Podręcznik dla uczniów Praca zbiorowa pod red. Grażyny Okty 300 stron, 16,5x23 cm Bogaty i wszechstronny zestaw materiałów o regionie świętokrzyskim. Podręcznik zawiera niezbędne informacje o środowisku naturalnym, kulturowym i społecznym. Każdy z rozdziałów napisany jest przez wybitnych specjalistów w danej dziedzinie. Zamieszczone w podręczniku teksty wzbogacone zostały barwnymi zdjęciami i reprodukcjami regionaliów z kieleckich muzeów. Przy zamówieniu powyżej 20 egzemplarzy, jedna książka gratis. ZASTĘPSTWO BEIPSOBUM0W D. Saniewska, K. Stelmaszczyk-Wijaczka Zastępstwo bez problemów Scenariusze lekcji zastępczych 224 strony, 16,5 x 23,5 cm, cena 22 zł Jak przetrwać 45 minut lekcji zastępczej, aby nie była ona przypadkowym wypełnieniem czasu?! Nasza książka prezentuje ponad 100 ciekawych scenariuszy lekcji zastępczych. Scenariusze uporządkowane są według tematów: • gry, zabawy, konkursy; • twórcze myślenie i rozwiązywanie problemów; • jak się uczyć; • wspomaganie rozwoju osobowości ucznia; • praca z książką, czasopismem; • tradycje i świętowanie. Scenariusze lekcji pozwalają przygotować się w ciągu kilku minut do niespodziewanego zastępstwa. Pomysły, metody, ciekawe rozwiązania dydaktyczne mogą stać się również inspiracją dla każdego nauczyciela przygotowującego zajęcia ze swojego przedmiotu. Książka pomocna na wszystkich poziomach nauczania. D. Batog, L. Pasich Bilet do liceum Zbiór testów dla uczniów gimnazjum z przedmiotów humanistycznych dostosowany do standardów wymagań egzaminacyjnych 190 stron, 16,5 x 23 cm, cena 22 zł Każdy z testów tego zbioru zbudowany jest wokół jednego wątku tematycznego - zawiera polecenia literackie, językowe, zadania z historii i sztuki. Testy umożliwią uczniowi przygotowanie do egzaminu, a nauczycielowi - wykorzystanie zawartych w testach tematów i pomysłów na ciekawe lekcje. Książka zawiera, oprócz testów z bloku humanistycznego, także testy z języka pol- skiego i historii. Przy zamówieniu powyżej 20 egzemplarzy, jedna książka gratis. Do zamówienia powyżej 40 egzemplarzy książka Polskie legendy literackie - gratis. G. Treliński, J. Górowski, A. Łomnicki, K. Różański Bilet do liceum Zbiór zadań do gimnazjum z przedmiotów matematyczno-przyrodniczych dostosowany do standardów wymagań egzaminacyjnych 338 stron, 16,5 x 23 cm, cena 24 zł Nasz zbiór zadań: • jako jedyny zawiera zadania z matematyki, fizyki, przyrody, geografii i chemii; • porządkuje wszystkie zadania według 14 standardów egzaminacyjnych; • opisuje praktyczne wymagania postawione uczniom przez standardy; • zawiera rozwiązania, odpowiedzi i wskazówki dla uczniów. Najwięcej kłopotów podczas próbnego egzaminu gimnazjalnego sprawiły uczniom zadania badające umiejętność stosowania zintegrowanej wiedzy i umiejętność rozwiązywania problemów. Uczniowie zdobyli przeciętnie 29,3% możliwego wyniku teoretycznego. (Raport OKE Łódź) Przy zamówieniu powyżej 20 egzemplarzy, jedna książka gratis. \J jak z amawiać książki pocztą - wysyłając kupon, kartę pocztową lub list na adres: Zaktad Wydawniczy SFS ul. Warszawska 6 25-512 Kielce faksem - na kserokopii kuponu tel./fax<41) 34 34181 telefonicznie - połączenie bezpłatne 0-800 589 689 -(41)34 34180 internetem e-mail: wydawnictwo@sfs.pl zamowienie wystarczy wypełnić i wrzucić do skrzynki pocztowej koszty wysyłki razem 9zt Uwaga: Przy zamówieniu zeszytów ze scenariuszami prosimy o wpisanie przedmiotu i etapu nauczania (szkolą podstawowa, gimnazjum, szkolą ponadgimnazjalna) Prosimy nie naklejać znaczka Opłata przerzucona na adresata - umowa z dnia 7.01.2000 r. z RUP Kielce SFS Zaktad Wydawniczy SFS ul. Warszawska 6 25-512 Kielce E. Buchcie, L. Nowak, i. Żeber-Dzikowska, G. Piotrowska Bilet do gimnazjum Zbiór zadań testowych dla uczniów szkoły podstawowej dostosowany do standardów wymagań egzaminacyjnych 116 strony, 16,5 x 23 cm, cena 22 zł Książka zawiera 10 pakietów testowych. W każdym znajduje się 25 zadań o różnorodnej formie (m.in. zadania rozszerzonej odpowiedzi, krótkiej odpowiedzi, z luką, wyboru wielokrotnego, na dobieranie, prawda-fatsz). Zadania sprawdzają wiadomości i umiejętności ucznia z matematyki, fizyki, biologii, geografii i chemii. Układ stron przypomina arkusz egzaminacyjny. Książka zawiera również karty odpowiedzi dla nauczycieli. Przy zamówieniu powyżej 20 egzemplarzy, jedna książka gratis. G. Treliński, J. Górowski, A. Łomnicki Matura w kieszeni Zbiór zadań z matematyki z rozwiązaniami Tom I - s. 216,16,5 x 23 cm, cena 21 zł Tom II - s. 256,16,5 x 23 cm, cena 21 zt Zbiór zawierający zadania na poziomie podstawowym i rozszerzonym, które umożliwią uczniowi - począwszy od klasy pierwszej - systematyczne zdobywanie umiejętności matematycznych wymaganych w standardach. Zbiór zawiera: • krótkie zestawienie wiadomości przydatnych do rozwiązywania zadań; • rozwiązane wzorcowo przykłady; • zadania do samodzielnego rozwiązania; • pełne rozwiązania w odpowiedziach. Z naszego zbioru korzysta już ponad 100 tysięcy uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Cena zbioru dla nauczycieli: tom I -18 zł, tom 11-18 zł! Przy zamówieniu powyżej 20 egzemplarzy, jeden komplet gratis. Proszę zdecydować na kogo wystawić fakturę i wypetnić prawą lub lewą stronę Faktura na osobę prywatną Faktura na szkotę/mstytucję imię nazwa instytucji nazwisko mój NIP ulica : nr domu i mieszkania NIP instytucji ulica nr budynku kod miejscowość kod _ miejscowość nr telefonu (z nr kierunkowym) BlOBO. nr telefonu (z nr kierunkowym) 1 B TT~1 nr kodu klienta (jeśli Pan/i posiada) imię i nazwisko zamaw iającego pieczęć instytucji Upoważniam Zaktad Wydawniczy SFS do wystawienia faktury VAT bez podpisu odbiorcy czytelny podpis data Adres dostawy (wypetnić w przypadku gdy książki trzeba wystać na adres inny niż podany powyżej) imię ulica nr domu i mieszkania nr telefonu (z nr kierunkowym) Zakfad Wydawniczy SFS zobowiązuje się do nieudstępniania ww. danych osobom trzecim. Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobo- wych w celach marketingowych przez Zaktad Wydawniczy SFS z siedzibą przy ul. Warszawskiej 6, 25-512 Kielce. Przyjmuję do wiadomości, iż przysłu- guje mi prawo wglądu do tych danych, możliwość ich poprawiania oraz że podanie danych ma charakter dobrowolny. data czytelny podpis ważne Zamówienia realizujemy tylko za zaliczeniem pocztowym (płatność przy odbiorze książek) Przyjmujemy zamówienia indywidualne i zbiorowe, dokonywane przez szkoty i placówki oświatowe Przy jednorazowym zamówieniu powyżej 300 zt koszty wysyłki pokrywa wydawnictwo Termin dostarczenia książek - ok. 14 dni od dnia otrzymania przez nas zamówienia Reklamacje prosimy zgłaszać pod specjalnym numerem telefonu: (41) 362 03 70 Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących część II (część I ukazała się w 2000 roku) jest efektem ponaddwuletniej współpracy wydawnictwa z Wami Nauczycielami. W czasie licznych warsztatów i spotkań promujących nowe formy i metody pracy dydaktycznej słuchaliśmy uważnie, co mówicie o trudnościach, które pojawiają, się, gdy pracujecie w sposób nowatorski i twórczy. Stajd w części drugiej Przewodnika odpowiadamy na najczęściej stawiane przez Was pytania: • Jak rozwijać samodzielność ucznia w nauce? • Jak zachęcać ucznia do przejmowania odpowiedzialności za organizację i przebieg lekcji? • Jak pomóc w tworzeniu zintegrowanego zespołu klasowego? • Jak różnicować wymagania? • Jak oceniać pracę zespołową i pracę twórczą? Oto opinie i recenzje o części pierwszej przewodnika po metodach aktywizujących Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie: (...) podręcznik przełomowy, zmieniający stereotypy myślenia o szkole i pracy pedagogicznej jako nudnej i szablonowej (...) Przewodnik stanowi syntezę metod aktywizujących w kształceniu, służy nauczycielom pragnącym pracować inaczej, ciekawiej, skuteczniej w odniesieniu do uczniów, a także dla osobistej satysfakcji pedagogicznej (...) Rocznik Humanistyczny nr 1/2001 Każdy szanujący się nauczyciel powinien to mieć (...) instytut Goethego w liście skierowanym do nauczycieli ? Niezwykła dbałość (...) o czytelność scenariuszy zajęć, o jednolitą strukturę ich prezentacji, która uwzględnia takie stałe elementy dla każdej z metod, jak: cele, zastosowanie, przebieg, ramy organizacyjne, słabe i mocne strony, warianty zastosowań i ważne wskazania sprawia, że mamy do czynienia ze swoistego rodzaju „skrzynią dydaktycznych skarbów". fragment recenzji prof. dr. hab. Bogusława Śliwerskiego ? (...) Badania dydaktyków dowodzą, że wykorzystywane w polskich szkołach tradycyjne metody przekazywania wiedzy są mało skuteczne. Wyniki mówią same za siebie. Jesteśmy w stanie zapamiętać 10% tego, co czytamy, 30% tego, co widzimy i aż 90% tego, co sami robimy. Uczymy się szybciej, gdy działamy w zespole, wykonujemy konkretną pracę, kiedy jesteśmy aktywni. Dlatego też nauczyciele i wychowawcy coraz częściej sięgają po metody aktywizujące. Skarbnicą takich metod jest ta książka (...) Tabelaryczne zestawienie i opis zaprezentowanych metod ułatwiają trafny dobór odpowiednich scenariuszy zarówno do celu zajęć, jak i wieku odbiorców. Książka będzie cennym nabytkiem dla pedagogów pracujących zawodowo z dziećmi i młodzieżą (nie tylko w szkołę), ale mogą z niej również skorzystać rodzice, którzy pragną aktywnie wspierać swoje dzieci w procesie rozwoju. Niebieska Linia, 3/14/2001 Przewodnik zalecany jest przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i jako podręcznik do kształcenia edukatorów. Cena 36 zł 788388 710483