ADAM NARUSZEWICZ LIST DO KR�LA STANIS�AWA AUGUSTA1 Powie�, 20 IV 1777 r. Najja�niejszy Mi�o�ciwy Kr�lu. Niechaj WKMo�ci przy nast�puj�cych Pa�skich Jego imieninach nios� wszyscy poddani czu�e i wierne serca na ofiar�. Ja z nimi ��cz�c moje, posy�am przy nim i sk�adam na podn�ku tronu cz�stk� Historii2 i prawie kropelk� wielkiej tej rzeki, po kt�rej p�yn�� z rozkazu Pa�skiego przedsi�wzi��em. Znam to, i� niekszta�tne jeszcze co do stylu, niewyrobione nale�ycie co do materii, nieg�adko przepisane co do oka; dzie�o to, niezgrabne, niewarte jest czytania Kr�la, kt�ry gdyby i uchyli� majestatu tak szanownego mi�dzy rodzajem ludzkim, trzeba by si� jednak go l�ka�, bo czyta, umie, pami�ta i s�dzi, lepiej nier�wnie jak wielu z powo�ania swego nauk pilnuj�cych. Wszak�e ja nie jestem tak �mia�y, abym WKMo�ci posy�a� do czytania. Chc� tylko, Panie Mi�o�ciwy, popisa� si� z tym, �em nie pr�nowa�, a gdy WKM we�miesz tylko w r�ce t� papieru bry��, racz j� �askawie odes�a� do swego rzemie�lnika, aby jeszcze heblu, topora i d�uta nie �a�owa�. Jako� przyznam si� WKMo�ci, �e innego pr�cz tego egzemplarza nie mam; co sam nagryzmol�, to w ogie� wrzuc�, a tej jeden ad mundum3 niby przepisany i cokolwiek poprawiony sekstern przez umy�lnego pos�a�em. Najtrudniej jest zrobi� pierwej rudem indigestamque molem4, bo czas, uwaga, oko przyjacielskie reszt� wyg�adzi� �acno potrafi i co niepotrzebnego wyrzuci�. Czuj� sam, �e te pocz�tkowe ma�o znajomej staro�ytno�ci opisy tym bardziej nudz�, im wi�cej si� od wiek�w polerowniejszych oddalaj�, ale trzeba by�o o niej obszerniej m�wi� i wielk� niejak�� mas� niepozornego �wiat�a uformowa�, aby z niej potem czyste zorza i szykowne wyprowadzi�. Historia Piast�w a� do Kazimierza Wielkiego prawdziwie jest histori� samych wojennych rozboj�w5, bez nauk, prawodawstwa, rz�du, ekonomiki; nast�pi� potem pewniejsze kr�lestwa granice, ciekawsze politycznych spr�yn igrzyska, wi�kszy w narodzie polor, a zatem jak milsza dla pisz�cego praca, tak po�yteczniejsze pracy jego czytanie. Przyjmij WKMo�� ten pierwszy snopek z zaoranej praco[w]nie roli, ach, jak pe�nej dzikich zaro�li i trudnych do wykarczowania dla ciemnej staro�ytno�ci, kt�r� patriarcha kronikarz�w naszych Kad�ubek nie bardzo o�wieci�, a Niemcy te� bardziej jeszcze zagmatwali. Prawdziwie, id�c mi�dzy szeregiem tych germa�skich oszczerc�w6, trzeba zawsze szablic� w r�ku trzyma�, a tu i �wdzie szermuj�c broni� honoru ojc�w naszych S�owian�w i Polak�w, nim si� wnidzie na obszerniejszy prawdy go�ciniec. Ciesz� si� mocno, �e za panowania WKMci i ja cokolwiek do jego s�awy pomno�enia zawo�any jestem. Wszak pisa� dzieje narodu jest to unie�miertelni� monarch�, kt�ry je pisa� ka�e. Co Kazimierz Jagiello�czyk D�ugoszowi, Sprawiedliwy Kad�ubkowi, Zygmunt August Kromerowi, Stefan [Batory] [Stanis�awowi] Sarnickiemu7, z kt�rych oni rozkazu pisali histori�, to Stanis�aw August jest dla mnie. Wdzi�czna potomno�� wspomina mile tych monarch�w za ich hojne zach�ty; b�dzie wspomina�a i WKMo�� za moj� prac� a za Jego Pa�sk� na mnie �askawo��, kt�rej ja nad wszystkie maj�tki i prelatury najbardziej pragn� i stara� si� o ni� zawsze b�d�. Polecam �asce Pa�skiej interes szambelana [Kazimierza] Jezierskiego, by m�g� mie� list rekomendacyjny do JPPodskarbiego Nadw[ornego] Litewskiego8 wzgl�dem sprawy z dominikanami pi�skimi, na kt�rych otrzyma� ju� caducum9. Biedny cz�owiek potrzebuje kawa�ka chleba, na kt�ry prawdziwie sobie zawsze zas�uguje przez wierne us�ugi WKM. Powtarzam te� pro�by moje za p. genera�em [Ignacym] Morawskim, aby z �aski WKM m�g� otrzyma� tak gor�co ��dany order. Ju�ci to, nie taj�c nic przed WKM, dobrze mi i dawniej czynili, i czyni� obiecuj� oboje panowie Morawscy; a ja, je�eli nie otrzyma�, to przynajmniej prosi� WKMci o t� �ask� jestem winien. Ca�uj�c r�ce i stopy jedynego w �yciu Pana, Monarchy i Dobrodzieja, jestem do �mierci Waszej Kr�lewskiej Mo�ci Pana mego Mi�o�ciwego najni�szy s�uga i wierny poddany Adam Naruszewicz B[iskup] K[oadiutor] S[mole�ski] PRZYPISY 1 List ten za��czy� Naruszewicz do przes�anego kr�lowi Stanis�awowi Augustowi r�kopisu I ksi�gi jego Historii, obejmuj�cej dzieje wczesnopiastowskie. Powraca w nim do sprawy, jak nale�y pisa� histori� Polski, podkre�la jej funkcj� spo�eczno-narodow�. List przedrukowujemy wed�ug: Korespondencja Adama Naruszewicza 1762-1796, wyd. J. Platt, Wroc�aw 1959, nr 47, s. 73-75 wed�ug r�kopisu przechowywanego w Bibliotece Ossolineum, sygn. 780. Wykorzystujemy cz�ciowo komentarze wydawcy Korespondencji. 2 Mowa tu o I ksi�dze historii Piast�w, kt�ra wesz�a p�niej do tomu II Historii narodu polskiego. 3 Dla �wiata. 4 Ogrom bezkszta�tny, niesk�adny � Owidiusz, Przemiany, I, 7. 5 Historiografia o�wiecenia krytycznie odnosi�a si� do dziej�w wojennych. 6 Mowa o �redniowiecznych kronikarzach niemieckich; sam Naruszewicz � znany by� ze swej niech�ci do Niemc�w. 7 St. Sarnicki, 1532-1597, napisa� Annales sive de origine et rebus gestis Polonorum et Lithuanorum libri VIII, 1587. 8 Antoni Tyzenhauz. 9 Tj. prawo posiadania.