Recenzje

• Erna Eltzner

  2018-03-23

  Otaczający nas świat odbieramy za pomocą zmysłów, o tym wiemy wszyscy. Wąchamy kwiaty, z przyjemnością jemy owoce, dotykamy miękkich tkanin, podziwiamy kolory. Jednak istnieją ludzie potrafiący usłyszeć kolor, posmakować dźwięku — brzmi futurystycznie?Czym jest synestezja? Mogło dojść do sytuacji, gdy natknęliście się przypadkiem na ten wyraz, zaciekawił Was i postanowiliście poszukać wyjaśnienia. Problem w tym, że ono stale ucieka, choć dużo można uszczknąć i poskładać elementy. Właśnie tego dokonała Anna Ginter. Zebrała wszystkie najistotniejsze info o synestezji i przedstawiła je głównie na przykładzie Vladimira Nabokova, wybitnego pisarza tworzącego w paru językach. Jego książki inspirują kolejne pokolenie, choć nie obywa się bez kontrowersji. Tym razem pomyślmy o formie, nie treści. Spotkałam się z opiniami, że „styl Nabokova jest bardzo tęczowy”. Ciężko zaprzeczyć. Jednak pomyślmy — to po prostu wypracowana schematyczność czy coś naturalnego, siedzącego głęboko w umyśle? Z pomocą przychodzi nauka badająca zjawisko synestezji, dotykające nie tylko artystów, lecz także ludzi zajmujących się zupełnie innymi rzeczami. Tym chętniej sięgnęłam po książkę Anny Ginter, ponieważ sama należę do osób odbierających rzeczywistość „pomieszanymi zmysłami” — jak to ktoś określił.„Łączenie wrażeń odbieranych przez jeden ze zmysłów z doznaniami związanymi z innym zmysłem, np. przekształcanie wrażeń słuchowych we wzrokowe.” Tak definiuje synestezję pewien słownik. Odczucia połączone z tą umiejętnością są wyjątkowo subiektywne, a Vladimir Nabokov okazał się postacią ponad wyraz ciekawą, ponieważ w jego przypadku na jednym rodzaju się nie skończyło. W mnogość wyrażeń obfituje jego twórczość, gdzie głos może być „złocisty”, a zdarzenie „winno-słodkie”. To charakterystyczna cecha określająca literaturę Nabokova — dlatego warto się ponad nią pochylić i spróbować pojąć coś, co wychodzi poza ramy.Autorka dbała o przejrzystość własnej publikacji. Znajdziemy w niej tabelki, rysunki, całą gamę wspomagaczy w konkretniejszym zrozumieniu tekstu. I co najistotniejsze — rzeczowe objaśnienie tego, czym jest synestezja, więc nawet laik będzie umiał czerpać przyjemność i wiedzę z lektury. Ginter skupia się na postaci Nabokova, jednak czerpie również z doświadczeń innych twórców. Niektóre nazwiska mogą Was zdziwić, sprawić też, że stwierdzicie, iż w danym utworze można znaleźć coś więcej, drugie dno dyktowane przedmiotem tych rozważań. Da się także zauważyć pewną zależność, ponieważ (wbrew pozorom) fragmenty synestezji istnieją w każdym z nas. O tym też opowiada jedna z teorii.Przyznam, że czekałam na monografię tego typu. Minimalistyczną w wydaniu, a bogatą w treść, choć pozbawioną zbędnego lania wody. Vladimir Nabokov jest moim ukochanym pisarzem, w Internecie albo gazetach krążyły szczątkowe fakty dotyczące synestezji wyjaśnionej na jego przykładzie. Teraz mam je skompletowane w tej pozycji, co pomaga w odszukaniu ciekawego mnie zagadnienia. Nie mamy do czynienia z lekturą typowo „do poduszki”, lecz potrafi zainteresować nawet ludzi powierzchownie podchodzących obojętnie do ebooków naukowych. Coś idealnego dla tych, którzy lubią rozkładać sztukę na czynniki pierwsze.Synestezja stale pływa w sferze domysłów, choć w ciągu lat nauka mocno posunęła się do przodu. Można zawęzić widzenie do „ledwo” paru koncepcji, choć to ciągle szerokie morze myśli. Anna Ginter przedstawiła je w sposób jasny, cofając się dużo lat wstecz, żeby pokazać początki. Nie zaniedbała Nabokova, w końcu on jest głównym bohaterem. Autorka wykonała dobrą pracę, sięgnęła po mnóstwo materiałów źródłowych, czego dowodzi sama bibliografia. Są to nie tylko powieści znane, jak „Lolita”, lecz także elementy wspomnień, listów, wiersze i wywiady. Dzięki temu uzyskujemy zupełnie nowe spojrzenie na pisarza. Co ciekawe, w tym przypadku synestezja dotyczy zarówno języka angielskiego, jak i rosyjskiego albo francuskiego.Twórczość Nabokova ciągle przysparza sobie miłośników. Książkę zalecam właśnie tym, którzy chcą czytać „Lolitę” czy „Dar” na nowo, ze nowym okiem. Jeśli są tutaj osoby po prostu zaciekawione zjawiskiem synestezji, to też nie będą rozczarowane. Znakomite podejście do tematu, chapeau bas dla Anny Ginter — czuć pasję.