Recenzje

• Erna Eltzner

  2018-03-23

  „Długo wędrowałem, zanim doszedłem do siebie” — stwierdził jeden z najwybitniejszych polskich poetów. Jak zatem wyglądała ta ważna, ponieważ religijna droga? Twórczość i samo życie ciągle się przeplatają, są nierozerwalne. Przez lata pojawiało się wiele przeciwstawnych wskazówek. Jakie w istocie były poglądy Tadeusza Różewicza?Przez długi czas uważano go za zatwardziałego ateistę. Pochylając się ponad większością jego (nie tylko) wierszy można było stwierdzić, że garściami czerpie z przekonania o braku istnienia siły wyższej. To ciekawa strona twórczości wielu autorów, a u Różewicza fascynuje mnogością wątków. Przemysław Dakowicz w własnej pracy skupił się na przedstawieniu różnorakich perspektyw, żeby dotrzeć do głównych pytań i znaleźć do nich odpowiedzi. Odpowiedzi na pewno ciekawiące fanów Różewicza, choć dużo stale istnieje poza zasięgiem.„Poeta (bez)religijny” to przede wszystkim zestaw artykułów, podanych w przystępnej i poukładanej formie. Mogących popchnąć do rozważań też osoby mające niewiele wspólnego z Różewiczem, lecz pragnących poszerzyć wiedzę. Na uwagę zasługuje skrupulatne przygotowanie całości: wiele przypisów, objaśniających trudniejsze zagadnienia, spis literatury pomocniczej, kopie rękopisów. I dość emocjonalnie podeszłam fotografie znajdującego się na początku, jeszcze przed spisem treści. To jeden z moich ulubionych poetów, pewien wzór. Zdjęcie ukazuje go znajdującego się na tle ołtarza kościoła ewangelickiego. Wymowne nawiązanie do treści. Objętościowo dość cienka książka, a mająca w sobie naprawdę mnóstwo informacji, estetycznie poukładanych w epizody i podrozdziały. Doskonała pozycja dla maturzystów, studentów. Gabaryt ma w sobie ten plus, że egzemplarz bez większych problemów można zabierać ze sobą do szkoły albo na uczelnię. Ja też skorzystam z tej możliwości, niezła pomoc dydaktyczna.Różewicz wyszedł z wiary, żeby wrócić w to samo miejsce, jednak z bagażem doświadczeń. Mądrzejszy, pewniejszy. Wydeptane ścieżki mogłyby przypominać symbol nieskończoności, lecz gdzie tak naprawdę jest ten początek, a gdzie koniec? Blisko mi do tego zawieszenia między próbami pozostania w sceptycznym widzeniu, a poczuciem, że to zbyt proste. Dakowicz ukazuje balans w twórczości, bez oceniania i narzucania własnego zdania, a ta bezstronność jest ważna, żeby czytelnik mógł wyrobić sobie swoją opinię. Z pomocą w postaci wyjaśnień trudniejszych aspektów, lecz bez prowadzenia za rękę, rozleniwiania intelektualnego. A najbardziej uderza ostateczny przekaz poety, namawiającego do zgody pomiędzy wyznaniami.Książka Dakowicza bazuje na wielu płaszczyznach. Znajdujemy zagadnienia nie tylko związane z poezją, lecz również filozofią, historią i religią bezpośrednio. Dietrich Bonhoeffer, teolog protestancki, i jego idee nieustanny się dużą inspiracją dla Różewicza. Dlatego dużo miejsca poświęcono temu zagadnieniu, które wydało mi się być zaskakujące i fascynujące. Przybliża nam się sylwetka Niemca, wydarzenia mające realny wpływ na niego i innych. Stworzył koncepcję teologiczną „bezreligijnego chrześcijaństwa”, myśli frapującej także m.in. Stanisława Barańczaka. To motyw będący kluczem do wielu drzwi, a Dakowicz zachęcił mnie do dalszych poszukiwań.Jest dwuznaczność w Różewiczu, nierzadko agnostyczna albo ateistyczna myśl w jego dorobku, jednocześnie prośba o pochówek w obrządku katolickim. Przemysław Dakowicz poprzez analizę wypowiedzi, wierszy, spróbował rozważyć ten dualizm, rozwiać niektóre wątpliwości. Spoglądając nie tylko przez pryzmat religii, lecz również po prostu duchowości. I tym metodą ponownie pojawia się postać Bonhoeffera i nić łącząca obydwu facetów — wojna. To szczególny temat do rozważań, apokaliptyczna rzeczywistość w porównaniu z twórczością pokolenia Kolumbów. Świetną klamrą spinającą całość jest rozmowa Przemysława Dakowicza i Jana Stolarczyka dotycząca też Czesława Miłosza, z przedrukiem kartek z notatnika Różewicza. Opisują one spotkanie obydwu poetów w Paryżu.Fenomen polega na poczuciu bliskości. Któż z nas nie przechodził momentów zwątpienia, próby? Któż nie pragnął uchylić rąbka największej z tajemnic? „Poeta (bez)religijny” ukazuje to na przykładzie wspaniałego twórcy i sprawia, że możemy odkryć wybitność na nowo. Wybitność wynikającą z czysto człowieczego szukania, przemienionego w urok za pomocą słów.