Gdyby Henryk Sienkiewicz był kobietą, to pisałby tak jak Aleksandra Katarzyna Maludy – to pierwsze skojarzenie, jakie nasunęło mi się podczas lektury powieści „Podwójne życie Nawojki”. Całość przeczytałam jednym tchem, niecierpliwie czekając na zakończenie. A później z żalem pożegnałam się z bohaterami, ponieważ ich burzliwe perypetie zrobiły na mnie wielkie wrażenie. Już pierwsze strony powieści sprawiają, że tytułową Nawojkę darzy się sympatią. Jak bowiem nie polubić przekornej, nieokiełznanej dziewczyny, która, przeprowadzając naukowe doświadczenie, właśnie zniszczyła rodzinną pamiątkę i czeka na nieuchronną karę z rąk ojca? W dodatku to taka chudzina, że aż serce się kraje na myśl batów, jakie mają na nią spaść. Dynamicznie jednak okazuje się, że mądra Nawojka umie sobie poradzić i z ojcowskimi razami, i z innymi przeszkodami, jakie los piętrzy na jej drodze. Zwłaszcza na drodze do zdobywania wiedzy, która na początku XV wieku zarezerwowana była wyłącznie dla chłopców i mężczyzn… Dzieje tytułowej bohaterki śledzi się z zapartym tchem, niezmiennie jej kibicując i przeżywając wraz z nią radości i smutki. Życie nie szczędzi kobiecie ciężkich doświadczeń i stale wystawia ją na próby, z których nie zawsze udaje się wyjść zwycięsko. Tym większe wrażenie robi na czytelniku determinacja Nawojki, która – mimo mizernej postury – okazuje się wielka duchem. Bardzo ciekawe są jej przemyślenia i rozmowy na temat religii, sztuki i filozofii. Pod tym wobec bohaterka wyprzedza własną epokę. Bliskie są jej idee świętego Franciszka, afirmujące życie i urok świata, a jednocześnie dużo wypowiedzi na temat Boga i jego roli bardziej przypomina współczesne pełne humanizmu spojrzenie na Stwórcę niż poglądy piętnastowiecznych duchownych i uczonych. Dla Nawojki Bóg nie jest jedynie restrykcyjnym sędzią, to niezły Ojciec, który darzy własne dzieci miłością, daje im prawo wyboru i otacza opieką, cieszy się z ich szczęścia i pociesza w nieszczęściu. Traktuje również jednakowo dziewczyny i facetów – o tym przekonaniu lepiej jednak nie mówić głośno, by nie zostać posądzoną o herezję. „Podwójne życie Nawojki” to nie tylko barwna, wzruszająca opowiadanie o młodej buntowniczce, która naprawdę żyła w XV wieku. To też pasjonująca opowieść historyczna, ukazująca życie na pograniczu z państwem krzyżackim. Ciągłe zmiany sojuszy, polityczne intrygi i dążenia Zakonu do hegemonii prowadzą nieuchronnie do wojny i jednej z największych potyczek średniowiecznej Europy, jaka rozegrała się pod Grunwaldem, lecz nie zniszczyła całkowicie potęgi krzyżackiej. Opis walki i udziału w niej bohaterów powieści to literacki majstersztyk, który łączy żywiołowe batalistyczne opisy z przeżyciami ludzi. Szczególną uwagę zwraca tu postawa Mikołaja z Ryńska, założyciela Związku Jaszczurczego, który dowodził chorągwią chełmińską, a po wycofaniu jej z walki uznany został przez Zakon za zdrajcę. Autorka idealnie łączy fragmenty historyczne i literacką fikcję. Jej opowieść czyta się z olbrzymią przyjemnością i z wypiekami na twarzy dzięki wartkiej akcji, lecz i gawędziarskiemu, ujmującemu stylowi, w którym jest miejsce i na realistyczne opisy, i na żywiołowe dialogi, i na przywoływane legendy, i na liryczne fragmenty. Całość tworzy barwną mozaikę, oddając ducha epoki i oddziałując mocno na wyobraźnię czytelnika. „Podwójne życie Nawojki” to książka, która udowadnia, że polska opowieść historyczna ma się świetnie, może poruszać, bawić, uczyć i skłaniać do refleksji. BEATA IGIELSKA