Strona 1 oblicza geografii 2 zakres rozszerzony ( oblicza_geografii_2_zakres_rozszerzony.pdf ) Podobne: oblicza geografii 2 zakres rozszerzony, oblicza geografii 3 zakres rozszerzony, oblicza geografii 1 zakres rozszerzony, oblicza gegrafii 2 zakres rozszerzony, oblicza geografii zakres rozszerzony, oblicza geografi 1 zakres rozszerzony, oblicza geografi 3 zakres rozszerzony, oblicz geografii 1 zakres rozszerzony, oblicza geografii 1zakres rozszerzony, Strona 2 ISTOTNE NA GEOGRAFIE Obliczenia geograficzne Zadania wraz ze skala: 1. Obliczanie odleglosci rzeczywistej (w terenie) Zmierzylismy na mapie odleglosc pochodzace z Poznania az do Warszawy - 7 cm, na mapie w objetosci 1: 4000000. Ile to jest km faktycznie? 7 cm x 4000000 = 28000000 cm = 280 kilometrow 2. Zamiana skal: Zamienic skale liczbowa 1: 2000000 na miare mianowana 1cm ---- 2000000 cm 1cm ---- 20000 m 1cm ---- dwadziescia km Oznacza to 1cm w mapie wspolgra 20 kilometrow w rzeczywistosci Zamienic skale mianowana 1 cm --- 50 km w skale liczbowa 1cm ---- 50 kilometrow 1cm ---- 50000 metrow 1cm ---- 5000000 cm Czyli skala liczbowa 1: 5000000 kilku. Obliczanie odleglosci na mapie: Odleglosc pochodzace z Zakopanego az do Szczawnicy kosztuje 40 kilometrow. Ile to bedzie cm na mapie w objetosci 1: 1000000? 40 kilometrow = 40000 m = 4000000 cm 4000000 cm: 1000000 = 4 cm 4. Obliczanie skali mapy: Odleglosc ze stolicy do Paryza wynosi 1400 km. Jaka jest skala mapy gdzie ta dystans wynosi 7cm? 7 cm: 1400 kilometrow 7 cm: 140000000 cm 7: 140000000 / siedmiu 1: 20000000 Czyli poszukiwana skala kosztuje 1: 20000000 Zadania zlaczone z klimatem: 1. Obliczanie sredniej temperatury dobowej Zmierzono nastepujace temperatury w ciagu doby 7. 00 - dwadziescia C 13. 00 - 9 C 19. 00 - 4 C Dodajemy te temperatury 2 + 9 + 4 = 15 jak i rowniez dzielimy poprzez ich liczba tzn. poprzez 3 15: 3 = 5 umiarkowana temp. dobowa wynosi 5 stopni C Podobnie obliczamy srednia temp. miesiaca badz roku dwoch. Obliczanie amplitudy temperatury (dobowej, miesiecznej badz rocznej) Od momentu temp. najwyzszej odejmujemy temp. najnizsza: 21 - 10-ciu =11 18 - (- 5) = 18 + 5 = 23 kilku. Obliczanie spadku temp. wraz z wysokoscia: Goraczka spada wraz z wysokoscia przecietnie o 0, 5 wielkosci na 100 m wzniesienia. Na wysokosci 848 metrow npm zanotowano temperature +25 stopni. Jaka bedzie temp. na szczycie Mount Everest 8848 m npm? 8848 metrow - 848 m = 8000 metrow 8000 metrow: 100 metrow = 80 80 x 0, 5 stopnia = 40 stopni 25 stopni - czterdziesci stopni = -15 stopni Czyli na samej gorze bedzie temp. -15 stopni C Zlecenia z czasem na calym swiecie: 15 stopni dlugosci geo. = 1 godzina roznicy czasu 1 stopien dlugosci geo. = 4 minuty roznicy periodu 1. Obliczanie roznicy czasow miejscowych na bazie roznicy dlugosci geo. Po Krakowie (20 stopni E) jest pora 10. 00. Ktora pora czasu lokalnego jest w Tokio (140 stopni E) 140 - 20 = 120 stopni roznicy dlugosci geo. Strona 3 120: 15 = 8 10-ciu. 00 + 8 = 18. 00 W Krakowie jest szesnascie. 00. Ktora to godzina periodu miejscowego jest w Mexico (100 stopni W)? dwadziescia + 100 =120 stopni roznicy dlugosci geo. 120: 15 = 8 szesnascie. 00 - 8 = 8. 00 2. Obliczanie roznicy dlugosci geo. na bazie roznicy czasow miejscowych: Po Krakowie jest godzina 19. 00. W jakim poludniku lezy miasto w ktorym jest wtedy pora 21. dwudziestu czterech? 21. dwudziestu czterech - 19. 00 = 2 pory 24 minuty 2 pory = 30 stopni roznicy dl. geo. 2 x 15 = 30 dwudziestu czterech minuty = 6 stopni roznicy dl. geo. dwudziestu czterech: 4 = 6 dwadziescia stopni E + 36 stopni = 56 stopni E Zlecenia z wysokoscia Slonca: Wzory: dla 21III i 23 IX h = 85 - f dla 21 VI jak i rowniez 21 XII h = 90 -[ d - f ] [ ] oznacza cena bezwzgledna dokad: h to wysokosc Slonca ? to szerokosc geo. jest dodatnia gwoli polkuli N i ujemna na S d to deklinacja Slonca rowna +23, 5 w dniu 21 VI jak i rowniez -23, 5 w dniach 21 XII 1. Obliczanie wysokosci Slonca: Jaka jest wysokosc Slonca w poludnie w Krakowie (50 N) w dniach 21 III? h = 90 stopni - 50 stopni = 40 stopni Jaka jest wysokosc Slonca w Krakowie w dniach 21 XII h = 90 - [-23, 5 -50] h = 90 - [-73, 5 ] h = 90 - 73, 5 h = 16, 5 Jaka jest wysokosc Slonca w poludnie w Sydney (34 S) w dniach 21 XII? h = 90 - [- 23, 5 -(-34 )] h = 90 - [-23, 5 +34] h = 90 -10, 5 h = 79, 5 Obliczanie szer. geo: Na jakiej szer. geo. lezy miasto, w ktorym w dniu 23 IX Slonce goruje w wysokosci 80 stopni? ? = 90 - h ? = 90 - 80 = 10 Miasteczko lezy w szer. geo 10 stopni N badz S Obliczanie roznicy wysokosci wzglednej: Jaka jest sprzecznosc wysokosci pomiedzy szczytem Rysow (2499 metrow npm) natomiast, Trzema Koronami (982m npm)? 2499 metrow - 982 m = 1517 metrow Jaka jest roznica wysokosci miedzy wierzcholkiem Mount Everestu, a poziomem Morza Martwego? 8848 metrow npm - ( -392 m ppm) = 8848 m + 392 metrow = 9240 m Obliczanie procentow: Jak wiele procent powierzchni ladow (149 mln kilometrow kwadratowych ) stanowi obszar Europy (10, 5 mln km kwadratowych)? Ukladamy proporcje: 149 mln km stanowi 100 % 10, 5 mln kilometrow stanowi X % Rozwiazujemy: 149 mln km x X = 10, 5 mln kilometrow x 100 % X = siedmiu % Obliczanie do wykresu kolowego: 1 % w wykresie kolowym stanowi kilku, 6 wielkosci A wiec przykladowo powierzchnia Europy (7 % powierzchni ladow) na wykresie kolowym zainteresuje: 7 x 3, 6 = 25, 2 wielkosci Strona 4 Obliczanie rozciaglosci poludnikowej (odleglosci od rownika czy od czasu bieguna) 1 stopien w poludniku = 111 kilometrow 1 minuta na poludniku = 1, 85 kilometrow Jak w oddali od bieguna N znajduje sie Czorsztyn (49 stopni 26 minut N)? 90 stopni - 49 stopni 26 minut = 40 stopni 34 minuty 40 x 111 kilometrow = 4440 km 34' x 1, 85 kilometrow = 62, 9 kilometrow 4440 kilometrow + 62, 9 kilometrow = 4502, 9 kilometrow Obliczanie grubosci zaludnienia: Jaka jest gestosc zaludnienia Slowacji (powierzchnia 49000 km kwadratowych, liczba ludnosci 5, kilku mln? Dzielimy liczbe ludnosci przez obszar 5300000 jednostek: 49000 kilometrow kwadratowych = 108 jednostek na kilometrow kwadratowy Obliczanie roznicy szer. lub dl. geo.: Jezeli punkty znajduja sie na tej samej polkuli to odejmujemy, wowczas gdy na roznorodnych to publikujemy: Rozciaglosc rownoleznikowa miedzy Krakowem (20 stopni E) natomiast Helsinkami (25 stopni E) = 25 - dwadziescia = 5 stopni Rozciaglosc rownoleznikowa pomiedzy Krakowem natomiast Waszyngtonem (77 stopni W) 20 + 77 = 97 stopni Przeliczanie miar: 1 kilometrow = 1000 m = 100000 cm = 1000000 mm 1 km = 100 hektarow = 10000 arow 1 stopien katowy = godzina Obliczanie predkosci obrotu Gleby na rowniku: Dzielimy siec Ziemi (dlugosc rownika) 40000 km poprzez 24 godziny jak i rowniez otrzymujemy iz Ziemia w rowniku nawraca sie pochodzace z predkoscia 1666 km w godzine. Obliczanie spadku rzeki: spadek rzeki = sprzecznosc wysokosci(w m) podzielona poprzez odleglosc (w km) np. roznica wysokosci miedzy 2 punktami rzeki wynosi 2700 m, natomiast odleglosc w terenie pomiedzy tymi punktami 525 kilometrow to zmniejszenie obliczamy tak bardzo: 2700: 525 = 5, 14% (wynik w promilach) Obliczanie rozwiniecia rzeki: Rozwiniecie rzeki = dlugosc rzeki podzielona poprzez odleglosc pomiedzy zrodlem natomiast ujsciem np. dlugosc rzeki 150 kilometrow, a dystans w miarki prostej od czasu zrodel az do ujscia 140 to rozwiniecie wynosi: 150: 140 = 1, 07 Podstawowe informacje z geografii WIADOMOSCI O POLSCE 1. Pasy rzezby w Polsce (z polnocy w poludnie) * Pobrzeza Poludniowobaltyckie: Nizina Szczecinska, Pobrzeze Slowinskie, Zulawy Wislane. * Pojezierza Polskie: Pomorskie, Wielkopolskie, Mazurskie. * Niziny Srodkowopolskie: Wielkopolska, Slaska, Mazowiecka, Podlaska, Polesie Lubelskie. * Wyzyny Polskie: Slaska, Krakowsko - Czestochowska, Kielecko - Sandomierska (z Gorami Swietokrzyskimi), Lubelska pochodzace z Roztoczem, Wglebienie Nidzianska. * Kotliny Podkarpackie: Oswiecimska, Sandomierska. * Gory: Sudety, Karpaty. 2. Nasz kraj sasiaduje pochodzace z: Niemcami, Czechami, Slowacja, Ukraina, Bialorusia, Litwa, Rosja. kilku. Powierzchnia: Polski = 312000 km2 4. Glowne bogactwa mineralne Polski: * wegiel kamienny - Wyz. Slaska, Lubelska Strona 5 * wegiel brunatny - Niz. Wielkopolska, Sudety (Konin, Belchatow, Turoszow) * rudy miedzi - Niz. Slaska (Lubin, Legnica) * rudy cynku i olowiu - Wyz. Krakowsko - Czestochowska (Olkusz) * siarka - Kotlina Sandomierska (Tarnobrzeg) * sol kamienna - Kot. Sandomierska (Bochnia), Poj. Wielkopolskie (Klodawa) 5. Nasz kraj lezy w zlewisku Baltyku, w dorzeczu Wisly jak i rowniez Odry. 6. Klimat Polski to umiarkowany przejsciowy. Scieraja sie morzem Polska wplywy klimatu morskiego z zachodu i ladowego ze wschodu. Stad rozlegla zmiennosc pogody. 7. Srodkowa i polnocna czesc Polski trzykrotnie pokrywaly ladolody. Najwyrazniejszy krajobraz polodowcowy zachowal sie na pojezierzach: pagorki moreny czolowej, zaglebienia jezior, sandry, pradoliny. W powierzchni powstaja polodowcowe gliny, piaski, zwiry, glazy narzutowe. 8. Na terytorium polski poludniowej odslaniaja sie leciwe skaly pochodzace z ery paleozoicznej ( w Sudetach jak i rowniez Gorach Swietokrzyskich) oraz pochodzace z mezozoicznej (na wyzynach jak i rowniez w Karpatach) 9. Niziny zajmuja 85 % powierzchni Polski. Najwyzszy szczyt to Rysy 2499 m. 10-ciu. Liczba ludnosci Polski = 38, 5 mln, natomiast gestosc zaludnienia 123 os / km2 11. Wzrost naturalny (roznica miedzy szerokoscia urodzen, natomiast wielkoscia zgonow wyrazona w 1000 mieszkancow) jest niewielki 2, 5 promila co moze przynosic starzenie sie spoleczenstwa (zmniejszanie sie wielkosci dzieci jak i rowniez mlodziezy, zwiekszanie sie wielkosci ludzi starych) 12. Po miastach przebywa 62 % ludnosci Polski. Najwieksze metropolie to: Stolica polski, Lodz, W krakowie. 13. Gmina Czorsztyn sasiaduje z gminami: Lapsze Nizne, Kroscienko, Ochotnica, Nowy Targ. 14. Rozbior Pienin: Spiskie (Zar 879 m npm), Centralne (Trzy Korony 982m) Male (Wysoka 1051m) 15. Sasiadujace krainy: Gorce (Turbacz 1310 m), Beskid Sadecki (Radziejowa 1262 m), Magura Spiska, Kotlina Nowotarska. INFORMACJI O MAPIE 1. Znaki topograficzne: * punktowe np. dom, stacja, most * liniowe np. droga, linia kolejowa, rzeka * powierzchniowe np. laka, las, jezioro Objasnienie znakow to legenda mapy dwoch. Orientowanie mapy polega w takim jej ustawieniu, aby kierunek polnocny na mapie pokrywal sie z nurtem polnocnym w terenie. kilku. Poziomica to linia laczaca punkty na temat takiej samej wysokosci nad poziomem morza(npm) Obreb morza to poziomica 0 m. Wowczas gdy poziomice beda blisko siebie to to znaczy teren stromy, gorzysty. 4. Wysokosc bezduszna - wielkosc terenu wymierzana od pulapu morza 5. Elementy uksztaltowania powierzchni ladow: * nizina - teren od 0 m npm do 300 m npm * wyzyna - teren ponad 300 m npm, o malutkich roznicach wysokosci wzglednej * gory - teren na temat duzych roznicach wysokosci, dotkliwych szczytach * depresja - teren nizej poziomu morza, niezalany 6. Kontynenty wedle wielkosci: Azja, Afryka, Stany zjednoczone Polnocna, Stany zjednoczone Poludniowa, Antarktyda, Europa, Australia z Oceania. 7. Czesci uksztaltowania dna oceanow: * szelf - plytkie zatrzesienie do glebi 100 metrow * baseny oceaniczne * rowy podmorskie * grzbiety podmorskie 12. Morza dzielimy na: Strona 6 * srodziemne np. Baltyk, Czarne, Czerwone * przybrzezne np. Polnocne, Beringa, Norweskie 9. Oceany pochlaniaja 71 %, a lady 29 % powierzchni Gleby. 10. Archipelag to gromada wysp lezacych blisko siebie np. Archipelag Malajski jedenascie. Najwyzsze wzniesienie na kontynencie to Mt. Everest (Czomolungma) 8848 metrow npm Najglebsze miejsce oceanu to Row Marianski 11022 m glebi. 12. Skala wskazuje ile razy odleglosc w mapie jest mniejsza od czasu odleglosci w terenie. 13. Rodzaje objetosci: * liczbowa np. 1: 10000 * mianowana np. 1 cm na mapie odpowiada 30 km w terenie * liniowa 14. Skala 1: 10000 jest wieksza od czasu skali 1: 100000. Dywanom mniejsza skala tym wiecej dokladna jest mapa. 15. Obliczanie odleglosci rzeczywistej: mnozymy odleglosc pochodzace z mapy poprzez mianownik objetosci mapy np. 5 cm x 100000 = 500000 cm = 5 kilometrow 16. Wielkosc wzgledna mierzymy od podnoza wzniesienia badz od dna doliny. 17. Rodzaje map: * ogolnogeograficzne (rzezba terenu, rzeki, drogi, koleje, miejscowosci) * tematyczne np. klimatyczne, rolnictwa, ekonomiczne, gleb, flory, zaludnienia, rozbior polityczny. INFORMACJI Z ASTRONOMII: 1. Ciala niebieskie: gwiazdy, planety, satelity, komety, meteory. 2. Slonce (np. Slonce) swieci prywatnym swiatlem, natomiast planeta (np. Ziemia) swiatlem odbitym. kilku. Satelita to cialo krazace wokol planety. Moze byc przyrodniczy (np. Ksiezyc wokol Ziemi) lub sztuczny (wyslany poprzez czlowieka) 4. 1957 - wystrzelenie glownego sztucznego satelity 1961 - pierwszy istota ludzka w Kosmosie (Jurij Gagarin) 1969 - pierwsi osobistosci na Ksiezycu 5. Czesci sfery niebieskiej: bieguny, os swiata, zenit, poludnik niebieski 6. Slonce osiaga najbardziej liczna wysokosc morzem horyzontem w takim przypadku, gdy jest na poludniku niebieskim. Mowimy, ze Slonce goruje. Artykuly rzucaja najkrotszy cien. Okazuje sie byc poludnie, godz. 12. 00 7. Za posrednictwem gnomonu posiadamy mozliwosc: * zmierzyc wysokosc Slonca w momencie gorowania * okreslic miejscowy poludnik geo. (linia Polnoc - Poludnie) * okreslic jak przypada chwile poludnia 12. Sredni promien Ziemi kosztuje 6371 kilometrow, a siec Ziemi (dlugosc rownika) to 40000 kilometrow. 9. Gleba ma ksztalt zblizony az do kuli. Dane: * zmiana wysokosci Gwiazdy Polarnej wobec przesuwaniu sie na polnoc * ''zanurzanie sie''statkow w morzu (najpierw znika kadlub) * wycieczka F. Magellana dookola Gleby w XVI wieku * kolisty ksztalt cienia Gleby przy zacmieniu Ksiezyca 10-ciu. Sfera niebieska to wyobrazana sobie przeze mnie kula otaczajaca Ziemie, pochodzace z lezacymi w serwisie gwiazdami. Nawraca sie wraz ze wschodu w zachod. Strona 7 jedenascie. Ruch obrotowy Ziemi to ruch Gleby wokol wlasnej osi (przechodzacej przez bieguny i sposob Ziemi), pochodzace z zachodu w wschod. Utrzymuje 24 godz. (doba) dwunastu. Skutki ruchu obrotowego Gleby: * zmiana dnia jak i rowniez nocy * pozorny ruch sfery niebieskiej ze wschodu na zachod * splaszczenie Ziemi 13. Czas tutejszy (sloneczny) okreslamy na podstawie gorowania Slonca w danej okolicy. Gdy Slonce goruje to jest godz. dwunastu we kazdego z miejscowosciach lezacych na tym danym poludniku. 14. Miejscowosci lezace na wschod od konkretnej maja termin miejscowy wiekszy (roznica 4 minut co 1 pulap dlugosci geo. czyli 1 godz. co 15 stopni), a lezace na zachod czas nizszy. 15. Na calym swiecie obowiazuja dwudziestu czterech strefy periodu (co 15 stopni dlugosci geo. ) Granice stref dopasowano az do granic krajow. W nastepnych strefach termin rozni sie o 1 godz. W wschod od czasu strefy poludnika 0 stopni czas sie zwieksza, w zachod zmniejsza. 16. Okres strefy poludnika 0 stopni to termin uniwersalny. 17. Zima Nasz kraj ma termin zimowy (srodkowoeuropejski) rozny na temat 1 godz. od czasu uniwersalnego. Natomiast w szczycie sezonu czas letni (wschodnioeuropejski) roznorodny o dwoch godz. 18. W ciagu rok zmienia sie: * miejsce wschodu jak i rowniez zachodu Slonca * wielkosc Slonca morzem horyzontem * dlugosc dnia i nocy 19. 21 III jak i rowniez 23 IX Slonce wschodzi dokladnie w punkcie wschodnim widnokregu natomiast zachodzi w punkcie zachodnim. 20. 21 III (rownonoc wiosenna) jak i rowniez 23 IX (rownonoc jesienna) dzien jak i rowniez noc posiadaja po dwunastu godz. 21. 21 VI (przesilenie letnie) dzien jest najdluzszy (Slonce najwyzej) 21 XII (przesilenie zimowe) dzionek jest najkrotszy (Slonce najnizej) 22. Dywanom wieksza jest wysokosc Slonca nad horyzontem tym lepsze nagrzewanie terenu (dlatego w szczycie sezonu jest cieplej niz zima) 23. Gest obiegowy to ruch Gleby wokol Slonca, po orbicie. Trwa 365 dni jak i rowniez 6 godzinek (rok) dwudziestu czterech. Rok kalendarzowy trwa 365 dni, przestepny 366 dob dodatkowy dzionek 28 II 25. Os obrotu Gleby nachylona jest pod katem 66 jak i rowniez pol wielkosci do plaszczyzny orbity jak i rowniez zachowuje to nachylenie ciagle. Dzieki temu poprzez 6 miesiecy bardziej ku Sloncu pochylona jest polkula polnocna, natomiast przez kolejne 6 poludniowa. 26. 21 III jak i rowniez 23 IX obie polkule oswietlone beda jednakowo. Slonce swieci w zenicie morzem rownikiem. Dzien i nocna pora na calkowitej Ziemi posiadaja po dwunastu godz. 27. 21 XII silniej oswietlona jest polkula poludniowa. Slonce swieci w zenicie morzem zwrotnikiem Koziorozca. Za kolem podbiegunowym poludniowym jest dzionek polarny. 28. 21 VI silniej oswietlona jest polkula polnocna. Slonce swieci w zenicie morzem zwrotnikiem Raka. Za kolem podbiegunowym polnocnym jest dzionek polarny, natomiast za poludniowym noc polarna. 29. Dzien i nocna pora polarna to taki dzionek i nocna pora ktore maja wiecej niz dwudziestu czterech godz. 30. Strefy naslonecznienia Ziemi: * miedzyzwrotnikowa - Slonce dwoch razy w roku swieci w zenicie * umiarkowana - Slonce nigdy odrzucic swieci w zenicie, nie wystepuje dni jak i rowniez nocy polarnych * podbiegunowa - powstaja dni jak i rowniez noce polarne 31. Zwrotniki maja szerokosc geo. 23 i kwadrans stopnia, natomiast kola podbiegunowe 66 jak i rowniez pol wielkosci. 32. Kalendarzowe pory rok na polkuli poludniowej beda przesuniete na temat pol rok w stosunku do por astronomicznych. Kalendarzowa zima jest tam od czasu 21 VI do 21 III itd. Strona 8 33. Mikolaj Kopernik sformulowal teorie heliocentryczna - Slonce w srodku Wszechswiata i planety krazace naokolo niego. 34. Kierunek polnocny wyznacza: * cien przedmiotu w poludnie * Slonce Polarna * niebieski wystarczy igly kompasu 35. Planety Ukladu Slonecznego: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun, Pluton. INFORMACJI O WSPOLRZEDNYCH GEO. 1. Skroty kierunkow: N - polnoc S - poludnie E - wschod Po - zachod 2. Poludniki na globusie: lacza bieguny, sa polokregami, sa tej samej dlugosci (20000 km), pokazuja kierunek polnoc - poludnie. 3. Rownolezniki na globusie: sa okregami, najdluzszy to rownik, beda do siebie rownolegle, dywanowi dalej od czasu rownika naszym sa coraz mniejsze, pokazuja kierunek wschod - zachod. 4. Wielkosc geo. - odleglosc miejsca na Ziemi w stopniach w polnoc jak i rowniez poludnie od czasu rownika, od czasu 0 (rownik) do 85 stopni (bieguny) Dlugosc geo. - dystans punktu na calym swiecie w stopniach na wschod i w zachod od czasu poludnika O, od 0 do 180 stopni. 5. 30 S lub N oznacza rownoleznik (szerokosc geo. poludniowa badz polnocna) dwadziescia E badz W znaczy poludnik (dlugosc geo. wschodnia lub zachodnia) 6. czterdziesci 20 S, 60 10-ciu W odczytujemy: czterdziesci stopni i dwadziescia minut szerokosci geo. poludniowej, szescdziesiat stopni dziesiec minut dlugosci geo. zachodniej. siedmiu. Poludniki jak i rowniez rownolezniki w globusie to siatka geograficzna. Poludniki jak i rowniez rownolezniki w mapie to siatka kartograficzna. WIADOMOSCI Pochodzace z GEOLOGII: 1. Sfery powloki ziemskiej: Aura - gazowa powloka Gleby. Litosfera - skalna skorupa Ziemi. Hydrosfera - paliwa oceanow, morz, jezior, rzek i lodowcow. Biosfera - organizmy zywe na powierzchni Ziemi (rosliny i zwierzeta) 2. Procesy geologiczne zewnetrzne (erozja, wietrzenie, ruchy masowe, akumulacja) daza do obnizania i wyrownywania powierzchni Gleby. Oddzialywuja w tym miejscu: wiatr, paliwa plynace, lodowce, zmiany temperatury, organizmy zywe. 3. Procesy geologiczne wewnetrzne (wulkanizm, trzesienia ziemi, ruchy gorotworcze, ruchy ladotworcze, przeobrazenia skal) czynia na Ziemi wynioslosci (gory, wyzyny) 4. Rozbior skal: * magmowe - np: granit, bazalt, andezyt * osadowe - np: piaskowiec, wapien, sol kamienna, wegiel tegi * przeobrazone - np: marmur, gnejs 5. Historia Ziemi poznajemy na podstawie skamienialosci (np: amonity, trylobity) a takze rodzaju jak i rowniez ulozenia skal. 6. Historia Ziemi licza okolo 5 miliardow czasow. Dziela sie na epoki i okresy. Ery: prekambryjska, paleozoiczna, mezozoiczna, kenozoiczna. siedmiu. Obecnie mamy ere kenozoiczna, okres czwartorzed. 8. Stare gory (np: Ural, Sudety) pochodza pochodzace z faldowan kaledonskiego i hercynskiego z epoki paleozoicznej. Przewrotowe gory (np: Alpy, Karpaty, Himalaje) znamy z faldowania alpejskiego w erze kenozoicznej. 9. Po czwartorzedzie w polkuli polnocnej mialo miejsce wielkie zlodowacenie. Ladolody pozostawily liczne slady min. w Polsce srodkowej jak i rowniez polnocnej: glazy narzutowe, pagorki morenowe, piaski i gliny, zaglebienia jezior, sandry, pradoliny. 10. Geologia to lekcja zajmujaca sie budowa i historia Ziemi. INFORMACJI O POGODZIE Strona 9 1. Elementy pogody (klimatu): temperatura powietrza, cisnienie powietrza, zachmurzenie, opady, wiatry, naslonecznienie, wilgotnosc powietrza. 2. Temp. powietrza mierzymy termometrem (w stopniach Celsjusza) umieszczonym w cieniu. Wielkosc opadow deszczomierzem (w milimetrach) Cisnienie powietrza za pomoca barometru (w hektopaskalach) Kierunek (skad wieje) jak i rowniez sile wiatru wiatromierzem. kilku. Badaniem jak i rowniez wyjasnianiem zjawisk pogodowych zajmuje sie meteorologia. 4. Amplituda temp. to sprzecznosc miedzy najwyzsza, a najnizsza temperatura. 5. Wraz wraz ze wzrostem wysokosci npm temperatura powietrza spada o 0, 5 wielkosci na wszelkie 100 metrow wzniesienia. 6. Klimat to normalny przebieg pogody w danym terenie obliczony na bazie wieloletnich obserwacji. Zmienia sie bardzo sukcesywnie. 7. Linie na mapach klimatu zespalajace miejsca na temat jednakowej: a) temp. powietrza to izotermy b) cisnieniu atmosferycznym to izobary c) wielkosci opadow to izohiety 8. Wyz baryczny to obszar w ktorego srodku cisnienie powietrza jest wyzsze. W nizu odwrotnie. Wiatry wieja od czasu wyzu az do nizu. 9. Nad rownikiem, gdzie Slonce silnie ociepla powierzchnie Gleby, powietrze sie rozgrzewa, rozszerza i jak lzejsze unosi do gory. Wynika niz baryczny. Zawarta w powietrzu para wodna skrapla sie (deszcz zenitalny) Suche powietrze odplywa w kierunku zwrotnikow. Nad zwrotnikami powietrze zageszcza sie, opada w dol. Produkuje sie wyz. Od wyzow zwrotnikowych powietrze powraca ku rownika. Sa to stale wiatry - pasaty. Na polkuli polnocnej wieja z stylu NE, natomiast na poludniowej z SE. 10. Po strefie umiarkowanej wieja wiatry przewaznie pochodzace z zachodu. jedenascie. Nad ladem zima sporzadza sie wyz baryczny (ciezkie, zimne powietrze nad wychlodzonym ladem osiada w dol) Nad morzem baltyckim w tym czasie wynika niz (morze powoli oddaje cieplo) Zima wiatry wieja z ladu na zatrzesienie, a w szczycie sezonu odwrotnie. Te sezonowe wiatry to monsuny (glownie w poludniowej jak i rowniez wschodniej partii Azji) Monsun letni daje obfite opady. 12. Prady morskie czynia sie zwlaszcza pod dzialaniem stalych wiatrow (pasatow jak i rowniez wiatrow zachodnich) Cieple prady podnosza temp. i liczba opadow w wybrzezach dokad przeplywaja (np. prad Zatokowy w Europie), zimne przeciwnie (np. napiecie Peruwianski w zachodniej partii Ameryki Poludniowej) 13. Opady powstaja kiedy wilgotne powietrze unosi sie do gory natomiast zawarta w nim para wodna skrapla sie. Najwieksze opady sa w strefie rownikowej oraz w tamtym miejscu gdzie dociera monsun letni. Najnizsze opady sa w okolicach zwrotnikow i w strefie podbiegunowej. 14. Faktory wplywajace w klimat: * szerokosc geo. (wysokosc Slonca i pulap nagrzewania * terenu) * uksztaltowanie terenu i wielkosc nmp * odleglosc od czasu morza * prady morskie 15. Strefy klimatyczne: rownikowa, zwrotnikowa, podzwrotnikowa, umiarkowana, podbiegunowa. 16. Nastroj morski: kochanie roczna odchylenie temp. (lagodna zima, w malym stopniu cieple lato), duze opady. 17. Nastroj ladowy: rozlegla roczna odchylenie temp. (mrozna zima, gorace lato) niewysokie opady. INFORMACJI Z GEOGRAFII REGIONALNEJ Strefy krajobrazowe to rozlegle obreby o identycznym typie krajobrazu. Nazwy stref zwiazane beda z szerokoscia geograficzna jak i rowniez typowa gwoli nich roslinnoscia. Strefy ow ukladaja sie mniej wiecej symetrycznie wzgledem rownika. 1. Krajobraz lasow rownikowych Wysoka jak i rowniez stala temperatura powietrza poprzez caly rok (ponad dwadziescia stopni C), duze opady ownomiernie w trakcie roku, rozlegla wilgotnosc powietrza. Bujne, wieczniezielone lasy rownikowe (wielkie bogactwo gatunkow flor roslinnych i zwierzakow - zwlaszcza owadow) Tereny slabo wykorzystane ze wzgledu na nieurodzajne gleby jak i rowniez trudny gwoli czlowieka klimat. Nizina Amazonki, Kotlina Kongo, Archipelag Malajski, Nowa Gwinea. 2. Krajobraz sawanny Strona 10 Ciagle wysoka temperatura powietrza, nierownomierne opady (pora sucha jak i rowniez deszczowa) Przewazaja trawy, zarosla i nieliczne drzewa (np: baobaby, akacje, palmy) Bogaty swiat zwierzakow (liczne ssaki na sawannie afrykanskiej) Obszary zagrozone poprzez nadmierny wypas bydla jak i rowniez wypalanie flory. Obszary Sudanu w Afryce, Wyzyna Brazylijska, polnocna Australia. 3. Krajobraz pustynny Niewielkie i bardzo nieregularne opady, wielkie dobowe amplitudy temperatury powietrza (gorace dni jak i rowniez chlodne noce), mala wilgoc powietrza. Pustynie kamieniste, zwirowe i piaszczyste. Silna aktywnosc wiatru (niszczenie skal, usypywanie wydm) Flora uboga (bogatsza w oazach) Sahara, Plw. Arabski, srodek Australii, Niz. Turanska, Gobi, Atacama. 4. Krajobraz srodziemnomorski Upalne, suche lata a takze lagodne, deszczowe zimy. Flora to lasy i zarosla krzewiaste - makia. Tereny wokol Morza Srodziemnego, poludniowy kraniec Afryki, Kalifornia, poludniowa Australia. 5. Krajobraz lasow lisciastych jak i rowniez mieszanych W malym stopniu mrozne zimy, cieple czasy, duze opady (klimat morski) Lasy zrzucajace liscie w zime. Tereny silnie przeksztalcone przez czlowieka (tereny rolnicze i przemyslowe) Zachodnia jak i rowniez Srodkowa Stary kontynent (Polska), wschodnia czesc Usa, wschodnie Chiny, Japonia. 6. Krajobraz stepow Lata gorace i suche, zimy mrozne z mala iloscia sniegu. Roslinnosc polepsza sie w wiosne jak i rowniez jesienia. Trawy, niewielkie krzewy, brak drzew. Bardzo zyzne gleby - czarnoziemy, uzyte rolniczo. Ukraina, Kazachstan, Mongolia, Wielka Rownina Prerii, Pampa. 7. Krajobraz tajgi Przewlekla i bardzo mrozna zima, krotkie, ale cieple lato. Wielkie jednoroczne amplitudy temperatury powietrza (klimat kontynentalny) Lasy iglaste (swierki, sosny, modrzewie, jodly, limby) z domieszka brzoz jak i rowniez wierzb. Obszerne obszary bagien. Tereny slabo wykorzystane. Kanada, Pol. Skandynawski, Syberia. 12. Krajobraz tundry Mrozna, przewlekla zima, ozieble, krotkie lato (ponizej 10-ciu stopni C), niewielkie opady, ale duze zachmurzenie jak i rowniez wilgotnosc powietrza. Obszary bezlesne, mchy jak i rowniez porosty. Najrozniejsze bagna w obszarze wiecznej zmarzliny. Polnocne krance Europy, Azji jak i rowniez Ameryki Polnocnej. 9. Krajobraz pustyn lodowych Przez calkowity rok temperatury ponizej 0 stopni C. Opady jedynie w postaci sniegu. Wieczne sniegi i lodowce. Grenlandia jak i rowniez Antarktyda. REGIONY SWIATA 1. Kraje zwiazanych z kultura europejskiej Stary kontynent i Azja Polnocna np: Francja, Niemcy, Polska, Rosja, Ukraina, Szwecja, Litwa, Republika czeska i rozne. 2. Glob islamu Polnocna Afryka, Zachodnia i Srodkowa Azja np: Egipt, Irak, Kazachstan. kilku. Daleki Wschod np: Chiny, Japonia, Korea. 4. Azja Poludniowa jak i rowniez Poludniowo - wschodnia np: Indie, Indonezja, Tajlandia. 5. Czarna Czarny kontynent (na poludnie od Sahary) np: Nigeria, Zair, Kenia. 6. Stany zjednoczone Polnocna: Stany Zjednoczone jak i rowniez Kanada. siedmiu. Ameryka Lacinska np: Meksyk, Brazylia, Argentyna. 8. Australia i Oceania STOPIEN WZROSTU I ZAMOZNOSCI O zakresie rozwoju przesadza wiele faktorow: dochod narodowy na 1 mieszkanca, miare eksportu, produkcja energii elektrycznej, stopa bezrobocia, ilosc ludzi wyksztalconych, jakosc wyzywienia i rozne. 1. Kraje wysoko rozwiniete: Stany Zjednoczone, Niemcy, Francja, Japonia, Kanada, Szwecja, Australia, Wlochy, Rozlegla Brytania. dwoch. Kraje sredniorozwiniete np: Meksyk, Brazylia kilku. Kraje socjalistyczne i byle socjalistyczne np: Chiny, Rosja, Polska. 4. Kraje nowouprzemyslowione np: Korea Poludniowa, Tajwan, Singapur. 5. Kraje naftowe np: Libia, Kuwejt, Arabia Saudyjska. 6. Kraje slabo rozwiniete np: Egipt, Republika indii, Nigeria, Bangladesz. Strona 11 ORGANIZACJE MIEDZYNARODOWE Unia Europejska - Portugalia, Norwegia, Francja, Niemcy, Luksemburg, Belgia, Holandia, Wlochy, Irlandia, Rozlegla Brytania, Potrawy, Grecja, Szwecja, Finlandia, Austria, Polska, Slowacja, Czechy, Wegry, Litwa, Estonia, Slowenia, Malta, Cypr Nato (Pakt Polnocnoatlantycki) - Belgia, Dania, Francja, Grecja, Niemcy, Norwegia, Norwegia, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Portugalia, Turcja, USA, Rozlegla Brytania, Wlochy, Polska, Republika czeska, Wegry, Slowacja Eksplozja demograficzna - to szybki wzrost liczby ludnosci w odrebnej polowie XX wieku w krajach slabo rozwinietych. Spowodowany jest bardzo duza iloscia urodzen, natomiast zmniejszeniem sie liczby zgonow (dzieki postepom medycyny) Sprawia to rozne problemy (przeludnienie, brak roboty, dostepu az do szkol, niedozywienie) Zwiazany jest z naszym gwaltowny rozwoj miast w krajach slabo rozwinietych (powstaja dzielnice nedzy) oraz postepujace niszczenie srodowiska naturalnego (wycinanie lasow tropikalnych, pustynnienie ziem uprawnych, brak wody) N Oraz Z Po Y G E O G R A F I C Z N E Katalog nazw geograficznych, ktore powinno sie znac jak i rowniez umiec wytypowac obiekty w mapie Pochodzace z mapy otoczenia Kraje: KANADA, STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI, MEKSYK, BRAZYLIA, EGIPT, REPUBLIKA POLUDNIOWEJ AFRYKI, ARGENTYNA, AUSTRALIA, INNOWACYJNA ZELANDIA, KRAJ KWITNACEJ WISNI, CHINY, INDIE, NIEMCY, ROSJA. Wyspy: GRENLANDIA, BORNEO, GLEBA OGNISTA, WIELKA BRYTANIA, TASMANIA, MADAGASKAR, INNOWACYJNA GWINEA. Morza: ARKTYCZNE, BALTYCKIE, SRODZIEMNE, CZERWONE, POLNOCNE, JAPONSKIE, KARAIBSKIE. Zatoki: MEKSYKANSKA, HUDSONA, GWINEJSKA, PERSKA. Polwyspy: LABRADOR, SOMALIJSKI, INDOCHINSKI, INDYJSKI, JEZYK MAHOMETA, YORK, SKANDYNAWSKI. Ciesniny: BERINGA, GIBRALTARSKA, MALAKKA. Gory: ANDY, KORDYLIERY, ALPY, ATLAS, WODODZIALOWE, HIMALAJE, KARPATY, URAL, APPALACHY. Wyzyny: BRAZYLIJSKA, TYBET, ABISYNSKA. Niziny: AMAZONKI, WSCHODNIOEUROPEJSKA, ZACHODNIOSYBERYJSKA, GANGESU, MEZOPOTAMII, WIELKI PLYWALNIA ARTEZYJSKI. Koryta: MURRAY, MISSISIPI, ZAIR, AMAZONKA, WOLGA, JANGCY, DUNAJ, KOLORADO, NIL, JENISEJ. Jeziora: LADOGA, WIKTORII, EYRE, GORNE, ARALSKIE, TITICACA, ZATRZESIENIE KASPIJSKIE, BAJKAL. Szczyty: MONT BLANC, MOUNT EVEREST, MC KINLEY, GORA KOSCIUSZKI, KILIMANDZARO, ACONCAGUA. Pozostale: ROW MARIANSKI, KANAL SUESKI, KANAL PANAMSKI Z mapy Polski Krainy geo: POBRZEZE SLOWINSKIE, ZULAWY WISLANE, POJEZIERZA POMORSKIE, MAZURSKIE, WIELKOPOLSKIE, NIZINA WIELKOPOLSKA, SLASKA, MAZOWIECKA, PODLASKA, POLESIE LUBELSKIE, WYZYNA SLASKA, KRAKOWSKO - CZESTOCHOWSKA, LUBELSKA, GORY SWIETOKRZYSKIE, ROZTOCZE, WNEKA NIDZIANSKA, KOTLINA OSWIECIMSKA, SANDOMIERSKA, SUDETY, KARKONOSZE, KARPATY, BESKIDY, PIENINY, BIESZCZADY. Rzeki: WISLA, ODRA, DUNAJEC, SAN, BUG, NAREW, PILICA, NYSA KLODZKA, NYSA LUZYCKA, WARTY, NOTEC. Jeziora: SNIARDWY, GOPLO, HANCZA, LEBSKO, POJEMNIK WLOCLAWSKI, SOLINSKI. Szczyty: WIEZYCA, LYSICA, SNIEZKA, RYSY, BABIA GORA. Puszcze: BIALOWIESKA, AUGUSTOWSKA, BORY TUCHOLSKIE. Miasta: WARSZAWA, KRAKOW, LODZ, GDANSK, LUBLIN, POZNAN, KATOWICE, NOWY SACZ. Inne: PRZEWOD BYDGOSKI, WOLIN, UZNAM, MIERZEJA HELSKA, WISLANA, ZALEW SZCZECINSKI, PRZYLADEK ROZEWIE, PRZELECZ UZOCKA. Pojecia geograficzne Strona 12 1. Widnokrag - linia pozornego zetkniecia sie niebios z gleba, tworzy okrag, w ktorego srodku sie znajdujemy. dwoch. Wysokosc bezduszna - wielkosc terenu wymierzana od pulapu morza kilku. Skala - naturalny sklad mineralow tworzacy pewna calosc w skorupie ziemskiej. 4. Kras - formy terenu utworzone w wapieniach rozpuszczanych przez wode. 5. Wietrzenie - procedura rozpadu skal na okruchy pod dzialaniem wody plynacej, Slonca, flory. 6. Erozja - procedura obnizania jak i rowniez niszczenia powierzchni terenu ponizej wplywem paliwa plynacej, lodowcow i wiatru. 7. Dorzecze - rejon z ktorego wody splywaja do niejakiej rzeki. 12. Skala - stosunek dlugosci na mapie, do odpowiadajacej jej dlugosci w obszarze. 9. Poziomica - linia na mapie laczaca punkty lezace w tej samej wysokosci nad poziomem morza (npm) 10. Nizina - teren polozony w wysokosci 0-300 m npm. 11. Wyzyna - teren wzniesiony powyzej 300 metrow npm, rowninny lub kedzierzawy 12. Dol - teren polozony nizej poziomu morza, niezalany 13. Amplituda temperatury - sprzecznosc miedzy temp. naj-wyzsza natomiast najnizsza, wyrazona w stopniach. 14. Pogoda - forma atmosfery jak i rowniez jej faktorow w konkretnej chwili. 15. Klimat - normalny przebieg pogody, wielokrotny co roku, ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji. szesnascie. Wies - osiedle bez praw powiatowych, zamieszkale poprzez ludnosc zajmujaca sie zwlaszcza rolnictwem. 17. Miasto - osiedle, ktorego ludnosc jest zatrudnionych glownie poza rolnictwem, pochodzace z duzym skupieniem budynkow, sprawami miejskimi. 18. Urbanizacja - proces polegajacy na zwiekszaniu sie roli miast ich rozbudowie, upowszechnianie sie miejskiego sposobu zycia. 19. Prace - sekcja gospodarki, odrzucic wytwarzajacy nowatorskich dobr materialnych np: sadownictwo, oswiata, lecznictwo. 20. Wzrost naturalny - roznica miedzy wielkoscia urodzen, a szerokoscia zgonow, wyrazona na 1000 mieszkancow. 21. Migracja - przemieszczanie sie ludnosci wewnatrz kraju jak i rowniez poza jego granice (imigracja-przyjazd, emigracja- wyjazd) 22. Polonia - zbiorowosc ludzka pochodzenia polskiego zamieszkala poza krajem. 23. Import - przywoz towarow pochodzace z zagranicy(przeciwienstwo eksportu) 24. Slonce -cialo niebieskie swiecace prywatnym swiatlem. 25. Planeta - cialo niebieskie swiecace swiatlem odbitym, krazace wokol gwiazdy, po orbicie. 26. Rownoleznik - linia na globusie, rownolegla az do rowni-ka, na temat przebiegu wschod-zachod. 27. Poludnik - linia na globusie laczaca bieguny, o przebie-gu polnoc-poludnie. 28. Szerokosc geo. - odleglosc punktu na calym swiecie w sto-pniach na polnoc i poludnie od rownika, od 0 do 85 stopni. 29. Dlugosc geo. - dystans punktu na calym swiecie w stopniach na wschod i w zachod od czasu poludnika O, od 0 do 180 stopni. 30. Oznaczenie kierunkow - Polnoc-N Poludnie-S Wschod-E Zachod-W 31. Poludnie - moment periodu, gdy Slonce jest najlepszej nad widnokregiem, tzn. goruje, jest w takim przypadku godz. dwunastu. 00 periodu slonecznego. 32. Rok kalendarzowy - czas czasu nieodzowny Ziemi w obiegniecie Slonca, trwa 365 dni jak i rowniez 6 godzin(co daje co 4 czasy rok przestepny) 33. Wyz baryczny - taki uklad w ktorego srodku nacisk powietrza jest najwieksze jak i rowniez maleje ku brzegom (przeciwnie jest w nizu) 34. Front atmosferyczny - obszar zetkniecia sie dwu mas powietrza rozniacych sie temp. i wilgotnoscia (front czuly i zimny) 35. Eksplozja demograficzna - szybki wzrost liczby ludnosci w krajach rozwijajacych sie, spowodowany duzym przyrostem naturalnym jak i rowniez ograniczeniem smier-telnosci. 36. Aglomeracja - rozlegle skupisko osadnicze, zlozone pochodzace z jednego szerokiego miasta a takze wielu mniejszych. 37. Aura - gazowa powloka Gleby. 38. Hydrosfera - paliwa oceanow, morz, jezior, rzek i lodow-cow. 39. Litosfera - skalna skorupa Gleby. 40. Biosfera - organizmy zywe w powierzchni Ziemi-(rosliny i zwierzeta) 41. Rownonoc - dzionek i nocna pora maja po 12 godzinek (21III jak i rowniez 23 IX) 42. Przesilenie(letnie i zimowe) - najdluzszy (21VI) jak i rowniez najkrotszy (21XII) dzien w roku. 43. Satelita - cialo niebieskie obiegajace planete-(np. Ksiezyc). Wyslane przez czlowieka obiekty nosza nazwe sztuczne satelity. 44. Zenit - punkt w niebie dokladnie nad naszymi glow-ami, w przedluzeniu miarki pionu. 45. Ruch obrotowy Ziemi - ruch naokolo osi ziemskiej. 46. Gest obiegowy Gleby - ruch dookola Slonca. 47. Panstwo federalny - skladajacy sie pochodzace z kilku partii (krajow, republik obwodow) majacych duza samo-dzielnosc gosp. jak i rowniez kulturalna, np. Rosja, Niemcy. 48. Meteorologia - lekcja zajmujaca sie zjawiskami w aurze. 49. Szelf - plytka czesc morza(do 100-300 metrow glebokosci), bedaca przedluzeniem ladu. 50. Monokultura - system gospodarki polegajacy na stosowaniu do hodowli tej samej hosty przez dlugotrwaly czas, wyjalawia glebe. 51. Izotermy - linie, zespalajace punkty majace te sama temp. powietrza. 52. Izobary - " " " "" to samo nacisk. atmosferyczne 53. Morena - forma terenu utworzona poprzez lodowiec. Takze material lodowcowy(glina, zwiry, pia-ski) 54. Okres wegetacyjny - okres pochodzace z temp. powyzej 5 stopni C, w toku ktorego rozwijaja sie hosty. 55. Mulat - mieszaniec rasy czarnej i bialej. 56. Metys - " bialego pochodzace z Indianka. 57. Plan - obraz nieznacznego obszaru powierzchni Ziemi przeprowadzony w niemalej skali. 58. Promien Gleby = 6371 km. 59. Dlugosc rownika = plus minus 40 000km. 60. Obszar Polski = 312 tys. km. kwadratowych. 61. Geologia - lekcja o skorupie ziemskiej jak i rowniez procesach w niej zachodzacych. 62. Pasaty - trwale wiatry w strefie miedzyzwrotnikowej, wiejace od czasu zwrotnikow ku rownika, odchylane przez ruch wirowy Gleby. Strona 13 63. Monsuny - wiatry wiejace podczas zimy z ladu nad zatrzesienie, a w szczycie sezonu z morza na lad. Wystepuja zwlaszcza w Azji Poludniowej jak i rowniez Wschodniej. Monsun letni daje obfite opady deszczu. 64. Pietra roslinne - pasy roslinnosci w gorach wahajace sie wraz wraz ze spadajaca temperatura. W Tatrach: pola uprawne, regiel dolny, regiel gorny, kosodrzewina, hale, turnie. 65. Tajga - las iglasty w klimacie umiarkowanym chlo-dnym, na Syberii, w Kanadzie. 66. Tundra - roslinnosc w klimacie podbiegunowym, zlozona z mchow, porostow, miniaturowych krzewow, bezdrzewna. 67. Sawanna - roslinnosc w klimacie goracym pochodzace z pora sucha i mokra. Zlozona pochodzace z traw, krzewow i nielicznych drzew. 68. Step - bezdrzewny rejon trawiasty w klimacie konty-nentalnym z suchym latem jak i rowniez chlodna podczas zimy. 69. Flisz - skala zlozona pochodzace z warstw piaskowcow i lupkow, powszechna w Karpatach. 70. Liczba ludnosci Polski = 38 mln. 71. Zwrotniki - rownolezniki (23, 5 stopnia) morzem ktorymi jednego razu w rok Slonce swieci w zenicie. 72. Kola podbiegunowe - rownolezniki (66, 5 stopnia) od ktorych rozpoczynja sie dni jak i rowniez noce polarne. 73. Rownik - najdluzszy rownoleznik. 74. Dzialy wytworczosci - produkcja przemyslowa, rolnictwo, wymiana handlowa, budownictwo, pomoce, transport jak i rowniez lacznosc. 75. Mapa - obraz przedstawiajacy powierzchnie Gleby lub jej czesc w okreslonym zmniejszeniu, na plaszczyznie, za pomoca znakow umownych. Zlecenia z "Swiat w liczbach" 1. Znajdz w tabelach statystycznych po cztery panstwa Ameryki (Polnocnej lub Poludniowej)- jedynie panstwa samodzielne!!!: - o najwiekszej powierzchni: - o najmniejszej powierzchni: - o najwiekszej liczbie ludnosci: - na temat najmniejszej liczbie ludnosci: - o najwiekszej gestosci zaludnienia: - na temat najmniejszej grubosci zaludnienia: dwoch. Wyszukaj w tabelach statystycznych po 4 kraje Afryki- jedynie panstwa samodzielne!!!: - o najwiekszej powierzchni: - o najmniejszej powierzchni: - o najwiekszej liczbie ludnosci: - na temat najmniejszej liczbie ludnosci: - o najwiekszej gestosci zaludnienia: - na temat najmniejszej grubosci zaludnienia: Zadania: 1. Kanada (9976, 1 tys km2), USA (9809, 4 tys km2), Brazylia (8512 tys km2), Argentyna (2766, 9 tys km2) Saint Kitts (0, 26 tys km2), Grenada (0, 34 tys km2), Saint Vincent (0, 39 tys km2), Barbados (0, 43 tys km2) USA (254, 6 mln), Brazylia (154, 1 mln), Meksyk (89, 5 mln), Kolumbia (34, 8 mln) Saint Kitts (44 tys), Antigua jak i rowniez Barbuda (82 tys), Dominika (83 tys), Grenada (86 tys) Barbados (605 os/km2), Portoryko (402 os/km2), Saint Vincent (302 os/km2), Salwador (261 os/km2) Surinam (3 os/km2), Kanada (3 os/km2), Gujana (4 os/km2), Boliwia (7 os/km2) 2. Sudan (2505, 12 tys km2), Algieria (2381, 7 tys km2), Zair (2345, 4 tys km2), Libia (1759, 6 tys km2) Seszele (0, 41 tys km2), W-y Swietego Tomasza (1, 0 tys km2), Mauritius (2, 0 tys km2), Komory (2, 2 tys km2) Nigeria (115, kilku mln), Synaj (55, 1 mln), Etiopia (51, siedmiu mln), Zair (37, siedmiu mln) Seszele (70 tys), W-y Swietego Tomasza (120 tys), Sahara Zachodnia (180 tys), Gwinea Rownikowa (370 tys) Mauritius (529 os/km2), Ruanda (293 os/km2), Komory (268 os/km2), Seszele (250 os/km2) Sahara Zachodnia (1, 0 os/km2), Namibia (2 os/km2), Botswana (2 os/km2), Mauretania (2 os/km2) Zlecenia na podstawie "Tablice geograficzne" wyd. Adamantan 1. Ktorego dnia w rok odl. Slonca od Gleby jest najwieksza, a ktorego najmniejsza? dwoch. Ile godzinek i minut trwa najdluzszy dzien w Suwalkach, natomiast ile w Zakopanym? kilku. Ile dob trwa najdluzszy dzien (polarny) na biegunie polnocnym, natomiast ile w poludniowym? 4. Jaka jest gestosc jadra wewnetrznego Gleby i jego sklad syntetyczny? Strona 14 5. Jak wiele % masy Ziemi jak calosci stanowi: zelazo, tlen, krzem? 6. Jakie wypadki w historii geologicznej Gleby zaszly w eocenie? siedmiu. Jakie wypadki w historii swiata flor roslinnych i zwierzakow zaszly w sylurze? 12. Jakie skaly zaliczamy az do skal osadowych okruchowych? kilku. 07 jak i rowniez 2. 01 17. 05 i szesnascie. 11 189 i 182 13, 0 - 13, 5 g/cm3; metaliczne zelazo w stanie stalym i domieszki Zelazo (32, 07%), tlen (30, 12%), krzem (15, 12%) przerwanie kontaktu Europy z Ameryka w okolicach Grenlandii jak i rowniez oddzielenie Antarktydy od Australii, zderzenie Indii z Azja pierwsze hosty ladowe (psylofity, plechowce), na wstepie ryby zwir, zlepieniec, piach, piaskowce, miedz. margiel, less, mulowiec KORZYSTANIE Z ATLASU Team A Poslugujac sie mapa hipsometryczna Azji, oraz mapami tematycznymi w atlasie PPWK odpowiedz w pytania 1. Na jakiej wysokosci npm lezy metropolia Indii Dilli? 2. Podaj glebokosc podmorskiego rowu Jawajskiego 3. Wypisz nazwy 2 slonych jezior Azji 4. Wypisz kategorii 3 morz oblewajacych Azje od polnocy 5. Wypisz nazwy kilku krajow Azji lezacych calkowicie na wyspach 6. Z jakimi krajami graniczy Tajlandia? siedmiu. Ktory panstwo Azji nabiera najdalej w zachod (oprocz Rosji, ZSRR)? 8. Ilu mieszkancow mierzy stolica Mongolii? 9. Ktore rosliny uprawia sie w wyspie Sumatra? 10. Ktore zwierzeta hoduje sie w Indiach? 11. Jaka roslinnosc zwyczajna wystepuje u ujscia Gangesu i Brahmaputry? 12. Wypisz wszystkie towary mineralne wydobywane w Japonii GRUPA: B Poslugujac sie mapa hipsometryczna Azji, a takze mapami tematycznymi w atlasie PPWK odpowiedz na pytania 1. W jakiej wysokosci npm znajduje sie stolica Chin Beijing? dwoch. Podaj glebokosc podmorskiego rowu Filipinskiego kilku. Wypisz kategorii dwoch slodkowodnych jezior Azji 4. Wypisz nazwy kilku morz oblewajacych Azje od czasu poludnia 5. Wypisz kategorii 3 krajow Azji bez mozliwosc dostepu do morza 6. Pochodzace z jakimi panstwami graniczy Irak? 7. Ktory kraj Azji siega najdalej na polnoc? 8. Ilu mieszkancow mierzy stolica Afganistanu? 9. Ktore rosliny uprawia sie w wyspie Jawa? 10. Ktore zwierzeta hoduje sie w Chinach? jedenascie. Jaka roslinnosc naturalna wystepuje u ujscia Huangho? dwunastu. Wypisz wszelakie surowce mineralne wydobywane w Indiach Odpowiedzi: Team A 1. 200 - 500 metrow npm dwoch. 7450 metrow 3. Lob-nor, Issyk-kul, Aralskie, Nemek, Urmia, M. Martwe, Wan 4. Karskie, Laptiewow, Wschodniosyberyjskie, Czukockie 5. Japonia, Tajwan, Filipiny, Indonezja, Brunei, Sri Lanka, Malediwy, Cypr, Bahrajn, Singapur 6. Birma (Myanmar), Laos, Kambodza, Malezja 7. Turcja 8. 100000 - 500000 9. Tyton, kauczuk, herbatka, kawa, palma kokosowa 10-ciu. Wielblady, owce, bydlo, kozy 11. Lasy rownikowe wilgotne, lasy namorzynowe 12. Zloto, wegiel, rudy cynku jak i rowniez olowiu, rudy miedzi Strona 15 Team B 1. 0 - 200 metrow 2. 10497 m kilku. Balchasz, Bajkal 4. Czerwone, Arabskie, Andamanskie, Poludniowochinskie 5. Afganistan, Nepal, Bhutan, Mongolia, Armenia, (Azerbejdzan, Kazachstan, Turkmenistan), Kirgistan 6. Iran, Turcja, Syria, Syria, Arabia Saudyjska, Kuwejt siedmiu. Rosja 12. 500000 - 1000000 9. Ryz, kukurydza, herbata, kauczuk, kawa, trzcina cukrowa 10-ciu. Bydlo, swinie, owce, kozy, jaki, wielblady 11. Lasy lisciaste jak i rowniez mieszane strefy umiarkowanej dwunastu. Rudy kamienia, wegiel tegi, rudy manganu, boksyty, rudy chromu Zgadnij, co to za miasto? 1. 21. III 1994 r,, Miasteczko jest ladne, pelne reliktow kolonialnych pochodzace z czasow panowania hiszpanskiego, ale zwiedzanie przybywa nam pochodzace z trudnoscia. Wielkosc 2900 metrow npm sprawia swoje jak i rowniez oddychamy pochodzace z wysilkiem. Slonce w zenicie swieci dzis mocno. Zamawiamy wiec tylko nieco cytrusow od Indian i chowamy sie w cieniu obszernej katedry" dwoch. 22. VI 1993 r,, Miasto jest jak wymarle. Miejscowi Arabowie pochowali sie w swych glinianych gmachach, ktore dobrze chronia poprzednio upalem. Tylko my idziemy w kierunku portu. Rozgladamy sie wokol poszukujac swego cienia. Brak fita dzisiaj zupelnie. W porcie jest odrobine chlodniej, od czasu strony lazurowej zatoki wieje lekka bryza" 3. 22. XII 1993 r,, Wkrotce swieta natomiast tu upal leje sie z niebios. Slonce swieci pionowo morzem nami. Caloksztalt jest wyschniete. Nic zreszta dziwnego. Jak na przyklad nam oznajmil hotelarz kolejny deszcz padal tutaj poprzednio 40 laty. Wode wypada sprowadzac rurociagiem z wzniesien. Wszystko za sprawa zimnego pradu, plynacego blisko wybrzeza, ktory nie pozwala do powstania opadow" 4. 22 XII 1992 r,, Zdumienie wywoluje tak duze miasto (ponad 100 tys. mieszkancow) skonstruowane w tundrze. Zycie jest tu przykre, trwa w tym momencie noc polarna. Jedynie blaski zorzy polarnej rozswietlaja mroki. Ale gleba bogata w rudy niklu, miedzi jak i rowniez platyny wynagradza te trudnosci" 5. 22 VI 1991 r,, Wowczas gdy w Warszawie jest poludnie to mieszkancy tamtego miasta przed chwila sie budza. Ruchliwy przystan polozony jest nad ciesnina, przez jaka plynie odnoga Golfsztromu. Podczas lata, w czerwcu, trudno zniesc z goraca, bo Slonce swiecace w zenicie prazy jak ogien" 6.,, Poludnie przypada w tej okolicy w tym samym czasie co i w Krakowie. Zima dzien jest tu o wiele krotszy niz w Polsce, z kolei latem noce trwaja tylko po kilka godzin (tzw. biale noce). Zycie koncentruje sie w wiekszych wysepkach, setki roznych sa bezludne i tylko latem bywaja je osobistosci szukajacy samotnosci" 7.,, Osiedle to zaslynelo podczas goraczki zlota w XIX wieku, opisanej w pieknych nowelach J. Londona. Nazwa pochodzi od obszernej rzeki morzem ktora znajduje sie. 22 VI Slonce wcale tu odrzucic zachodzi, z kolei 22 XII noc obstaje 24 godziny" 8.,, To wielkie miasto, jedno pochodzace z najwiekszych na swiecie lezy w wyzynie, niedaleko od morza. 22 XII, gdy w Polsce trwa zima, jego obywatele szukaja cienia i chlodu, gdyz Slonce swiecace pionowo grzeje niemilosiernie" 9.,, To malenkie miasteczko lezy u podnoza pustynnych wzniesien. Wokol uelastyczniaja sie obszary bezludne, natomiast ze globem zewnetrznym lacznosc utrzymywana jest poprzez samoloty i kolumna, ktora ma w tej okolicy swoj koncowy przystanek. Najgorecej jest w tej okolicy w grudniu, gdy Slonce osiaga wielkosc 90 stopni, ale i w lipcu temp. jest wysoka" 10.,, Panstwo to zalicza sie do najmniejszych na swiecie. Lezy w malenkiej wysepce Oceanii, zagubionej w bezkresie morza. Dzien i nocna pora trwaja w tej okolicy po12 godzinek, przez calkowity rok"