Strona 1 Strona 2 Purchased for the LIBRARY of the UNIYERSITY OF TORONTO froni the KATHLEEN MADILL BEQUEST Strona 3 Digitized by the Internet Archive in 2010 with funding from University of Toronto Strona 4 Strona 5 Strona 6 Strona 7 PANOWANE KAZIMIERZA JANA ALBERTA I ALEKAMM^A JAGiELLOCZYKÓVY w-? ^ T O M II. /VV 6/^f^a^ti,^ Strona 8 ^ \ •^N. » ^ ^v\ V • :Vv^*e5^^"^'^"^^^' Strona 9 PANOWANIE KAZIMIERZA JANA AIJiElTA I ALE.KANDRA JAGIELLOCZYKÓW KF.OLOW POLSKIC:i I W. KSIT UTEWSKICH. vyite z rkopisiiiów JANA ylLBEllTRANDEGO BISKUPA ZENOPOLlTAsKIECO. W j- d a 1 I EGOTA ONACEWICZ i»ROriSSOA STATYSTYKI DyPLOMACYI W UNIWEnSYTECI0 I \VILE?JSK1M. Z V\JZi:lHrXKAMI, KAnTAMI GEOGRAFICZNEMl I TABLICA Gp.\EALOGlCZKA. roiviii oci:^ D/ii.'iii{> sa Strona 10 J ^^ ' Za pozwoleniem Cenzury. Strona 11 KAZIMIERZ JAGIELLOCZYK 1463. Unia 16 miesica stycznia zacz si sejm w Piotrkowie, na który i legat papiezki z Prus nic tam jeszcze niewykonawszy zjecha. Przy- by Jakub Sieniski w 30 tylko koni, za któ- i rym legat jak najmocniej obstawa, ^by na bi- skupstwie krakowskim by utrzymany. Przeto ez na króla i rad jego ostrzej nie raz nast- powa. Ale wszystkie te starania przez dni kilka przecignione, byy bezskutecznie, kiedy ani król odstpi swego przedsiwzicia niecbcia, i nikt sie sprawy Jakuba popiera nie way Baczc to Jakub , a litujc si nad temi stronni- kami swemi, których królew^ska zawzito do- tknle , okazawszy wprzód niewinno swoje wzgldem zarzutów mu czynionych, i zdajc si •w tym na sd legata, lub arcybiskupa gnienie- skiego , lub tez samego króla, dowodzc oraz Tom IL l Strona 12 , 2 KAZIMIEKZ przykadami , jak wielu w przeszych czasach | na biskupiai dostojno wyniesionych przez sa- mc^ stolic apostolskcT zostao, ze zami prosi, i aby on jeden w tym nie by ukrzywdzony. Ale widzc króla w zdaniu swoim zacitego, naosta- lek ov^'iadczy , i biskupstwa krakowskiego z ustiiipi i zoy je w rce papiea, warujce jednak sobie nakadów wszystkich powrócenie i przy- stojne opatrzenie z dóbr biskupstwa krakow- skiego. Tak tedy ukoczony by ten spór du- gi i naprzykrzony. Powrócono kocielne nada- nia tym którym przez ten czas odjte byy tak jednak aby si niedopominah tego, co przez ten czas i w tych zamieszkach byli utracih. Wysano take nowych do Kzymu posów dla otrzymania od papiea, aby Jana wocawskiego biskupa przeniós na biskupstwo krakowskie, a Jana Lutka z Brzezia podkanclerza koronnego biskupstwem wocawskim obdafzy. ]N\a tene sejm piotrkowski przybyU poso- wie od Konrada i braci jego ksia^i^t mazowie- ckich Mikoaj Boglewski wojewoda warszaw- ski,Wincenty Giycki marszaek, Mikoaj z My- szeca z Mikoajem Maek obojga prawa dokto- rami, z proba, aby król ksistwa pockiego na Konrada i braci jego spadego sobie nieprzy- waszcza, co ju zaj^j przywróci, a wzgldem prawa lennoci dopuci rozprawi si przed Strona 13 JAGlELLOlcZYK. 3 iiicpodejrzanemi polubownemi sdziami , albo Fryderykiem margrabit^ brandeburskim , albo Olbraciitem aastryackiin, albo naostatek Ludwi- kiem bawarskim. Odpowiedziano im i król , nieclice podda spraw swoje pod rozsadek ob- cych sdziów gdy ma wasnych, sprawiedliwych i w prawie bicglj^h sdziów. Ze sprawy raz osdzonej wzrusza iiienaleao. Ze nierozwa- nie postpowali ksita mazowieccy , ponie- wa lenno wzruszywszy nie na nich przy- , padoby ksistwo Pockie ale na Magorzat , Konrada Olenickiego ksicia maonk. Stawili si na sejmie piotrkow^skim i z Li- twy posowie dopominajcy si ziem Podolskich, , ziemi Bezkiej i innych niektórych powiatów , przydajc, aby panowie koronni skaniajc do' ich dania, z:ipobiegli wielkiemu krwi chrzeci- askiej rozlaniu. IS^a to poselstwo zagraajce wojn obiecano przez umylnych posów da odpowied, i tych natychmiast mianowano, Sta- nisawa z Ostroroga wojewod kaliskiego i Ja- , na Rytwiaskiego marszaka koronnego który , na kwietnia niedziel 3 kwietnia na sejm Lite- wski zjecha mieli. Na tyme sejmie wiele innych spraw pu- blicznyxli zaspokojono , wypraw powszechnej wojenna do Prus zgodnie uchwalono, i zapat sucym w Prusiech obmylono. Legat papie- Strona 14 4 KAaiMIBRZ ski od Ludwika mistrza W, czestemi listnmi za- praszany, zaog od króla dla swego bespiecze- stwa otrzymawszy, przez Mazowsze uda sie do Królewca, gdzie na on czas mistrz W. przemie- szkiwa. Zawarcie pokoju lub rozejmu przy- duszego, tym zakonowi potrzebniejsze byo , ii drobnemi wprawdzie ale czslemi kieskami siy zakonu drobniay. Pawe biskup Warmi- ski co si od króla 'by do krzyaków przeki- ria^, gdy z zakonu ludmi , chcia mia- swojemi i steczko Wormdit,' Polacy nabywaj Ornet, do którego mu zdrajca da przystp obieca, opa- II0W.7, gdy sam zdrajca Janowi skalskiemu zbro- dni swoje odkry, ten wielka nieprzyja- cz ció do miasta wpuciwszy, wszystkich w^ie wyci.-j, reszt zap'^diwszy na rzeki sabym lo- dem okryte potopi. Trzysta jazdy co z Bro- dnicy do ziemi Do])rzyiiskiej wpado Ulryk Czerwonka z Golubin wypadszy wysiek. Czu- chów zamek od burgrabi przeniewiercy majcy by krzyakom poddany, gdy wszystkich kró- lowi wiernych zdrajca pod pozorem rónych wypraw z niego oddah ocalony jednak zosta , od wasnych jego pomocników ziemian po wi- kszej czci pomorskich , którzy zdjci zazdro- ci, i on sam z zdrady swojej korzysta mia, zwi;jzanego do ciemnego tarasu wtrcili i staro- cie o tym zna dali, który przybiegszy, a obie- Strona 15 JAGIELLOl^CZYK. 5 cawszy tych panów niekara sowa jednak im iiicdotrzyma. Zk^jd uroso podejrzenie i dla zatarcia ladu wasnej winy spoeczników zbro- dni potraci. Gdy si to dziao legat papieski w Królewcu, cho go ze zami obywatele tame- czni o zjednanie pokoju prosili, jednak przy- chylnoci swojej dajijc krzyakom wyrane do- wody, mistrza, zakon i rycerstwo co tam si§ licznie zgromadzio, z staoci wychwalajcie, do Avy trwania w daniu odporu Polakom potnie pobudza, na króla a jeszcze gwatowniej na ra- d jego nastpujc, i naród Polski za niebespie- czny i bojani boskiej pozbawiony udajt-jc. Ta legata niesprawiedliwo rozgoszona na on czas jawniej si jeszcze okazaa , gdy dwa od niego pisane listy przejto. Gdy wic mistrza W. i zakon przeciw Polszcz tak pobudzi , i wskrze- si w nich pozorne bardziej ni gruntowne na- dzieje, ta drog.'j które- przyjecha by do Kró- lewca , powróci do Polskiej prowadza z sob trzech posów krzyackich, z których jeden by pleban królewiecki, drugi doktor prawa, trze- ci rycerz krzyak. Stancnwszy w Brzeciu gdzie umówiony by ten zjazd, i na który z woli królewskiej wrocawski, Andrzej zjechali, Jan z Bnina poznaski biskupi , Stanisaw Ostroróg kaliski, Piotr z Oporowa czycki, Mikoaj z Ko- cielca brzeski wojewodowie: i inni niektórzy Strona 16 KAZIMIERZ mianowicie doktorzy prawa. Kim sie umowy o pokój zaczy, wszcza sie miedzy legatem papieskim kommissarzami królewskiemi, zwa- i szcza doktorami prawa, wawa kótnia o inter- dykt , który za przybyciem mieszczan gda- skich, torusldch i elbJagskicli, iz mia by za- chowany, legat utrzymywa. Polscy za kom- inissarze dowodzili, i onemu podlega nie mie- li. Legata zamiar by pokój uoy miedzy krzyakami i Polsk.-j z zupenym wya^czeniem Pruskich obywatelów, których niechcia by poczytanych za stron w ugod wchodz^Cca. Za przybyciem tych mieszczan, rycerstwo Polskie pod pozorem radoci z zdobycia w tych dniach i spalenia przez Jana Skalskiego miejsca Ileili- genbeil albo S. Siekierka nazwanego, we wszy- stkie dzwony uderzyo i Te Deum laudamus , bez przy^czenia si jednak duchownego stanu piewao. Z czego uraony legat mieni si i w osobie swojej papiea zniewaonym. Pomno- y si niezmiernie gniew jego, kiedy w nast- pujrjcych dniach widzia, i zwyke po kocio- ach naboestwa w przytomnoci onych mie- szczan odprawowano. Panowie te radni kró- lewscy przez Stanisawa Ostroroga, wawiej na legata utyskiwali, zadajc mu, i nie z pokojem przyszed, na którego przywrócenie by od pa- piea zesany, ale aby sroszej wojny sta si Strona 17 , JAGIELLOCZYK. podog. Gdy wic do takowych kótni przy- szo, zaiiiecliawszy wszelki o pokójtroskliwo, Zi^dal legat, aby do Krakowa by odesany, któ- rego biskupstwa w niebytiioci króla, na on czas w Litwie zastajacego by adnainisti^torem , ale gdy mu i to odmówiono wywar zawzito najwiksza na kommissarzów królewskich mia- nowicie na biskupa wocawskiego i z Brze- , cia pdem do Wrocawia wyjecha , z tad do króla pisa zwalajc na biskupa wocawskiego win poniesionych w Brzeciu zelywoci, ofia- rujc jednak wszystkie prace podejmowa na przywrócenie pokoju, byleby miejsce bespie- czne do tych ukadów wybrane byo, gdy po- tym co si stao w Brzeciu, kade w Polszcz niiejsce w podejrzeniu u krzyaków zostawao. Ale itam utai zbytecznej ku krzyakom pi zy- chylnoci nie umia. Gdy si albowiem wiele z Pomorza i Prus ludzi do W^rocawia, dla po- zwolonego jubileuszowego odpustu na S. Jan zgromadzio, wzywa do mieszkania swego m- szczyzn namawiajc ich aby porzuciwszy króla Polskiego powrócili do posuszestwa mistrza , W. zakonu, niewiastom nawet nakazywa po- i rzuca mów, którzyby si wzbraniali wróci pod panowanie zakonu. Kiedy legat swym postpkiem dowodzi i sprawiedliwie przedtym Jakub Sieniski prze- Strona 18 8 KAZIMIERZ strzcga króla , i si na tego legata porzedni- ctwo spuci nie raona, król w Litwie zosta- jcy sucha poselstwa rónych obcych ksit. Mic^dzy innemi byli posacy z Kaffy miasta w Tauryce przekadajcy królowi niebespiecze- stwo w którym od Turków zostawali, oraz pro- szcy aby mogli w Polszcz ludzi ku obronie swojej , suszn im nadgrode ofiarujc, zacign. Pozwoli król na ten zacig, i na 500 rycerzów do Kaffy sie z Rusi wybrao, dokd gdy cign- li przez Bracaw miejsce na on czas od Litwy trzymane, nad którym przeoony by ksi Micha Czartoryski, zwaniwszy si z obywate- lami jednego z nich zabili, a lkajc si zemsty innych mieszczan , miasto podpalili. Ksi mszczc si tej szkody na uchodzcych cztery razy natar, ale zawsze by odparty, dogna- a wszy ich przy przepravvie u rzeki Boh niemi- osiernie przeprawy trudnoci zaprztnionych zamordowa. Piciu tylko ich mierci uszo., i mieszczanin Kaffeski Galeazzo z siedmi towa- rzyszami, podug wszelkiego podobiestwa Ge- nuecz^ykami, gdy miasto Kalia wtedy do Ge- nueczyków jeszcze naleao. Midzy panami Lit^ewskiemi, i z korony kommissarzami Stani- sawem O^trorogiem wojewod kaliskim i Ja- nem z Rytwian marszakiem koronnym z wielk wrzaw toczy si spór zwyczajny o Podole i Strona 19 , JAGIELLOCZYK. 9 inne ziemie porzednictwem króla o- , ale za , dloono rospraw o tym do sejmu spólnego w Parczowie na S. Micha 29 wrzenia, albo na gromnice 2 lutego roku nastpujcego. Z Litwy król do korony powróciwszy chcia gciieraluci wj^prawt? przeciw Prusom nakaza ale ze i panowie rady duchowni i wieccy wy- praw takowt^ za mniej poytecznej w tym ro- ku sadzilj, i szlachta wstrt od okazowaa, niej zoony by w.Korczynie sejm na dzie 5 li- pca i trwa dni om na nim odoono ruszenie pospolite do innego czasu, a uchwalono podatek szeciu groszy z kadego anu, myna, i karczmy, który to podatek na dzie 24 sierpnia mia by wypacony, i obrócony na zacianych w Pru- •siech sucych. Podobao sie oraz kroki nie- jakie przedsiwzici do przywrócenia pokoju, i dla tego Jan Rytwiaski marszaek koronny nie- wzbrania sie droce do Wrocawia przedsiwzi dla sprawdzenia legata, gdyby sic do zbytecznej ku krzyackiej stronie tak jawnie okazanej przy- chylnoci uwolni. Za dla opatrzenia innych krajowych potrzeb sejm waln\- w Piotrkowie na dzie 15 padziernika naznaczojio. Jan Rytwiaski marszaek koronn3'^ z Jaku- bem z Szadka kanonikiem sendomirskim uda- wszy sie do Wrocawia prosiU legata , aby kla[- tw na szlachttj i mieszczany Pruskie rzucona Tom U, *Z Strona 20 10 KAZIMIERZ zniós, gdyi papie sam onc dawni^y by po- i dniós, a w powszechnoci obej- do tego kltwa mujca lud Pruski, ani pozwany, ani przekona- ny nikogo w szczególnoci nie razi. Zadali te , od niego, aby w podejmowaniu starania o pokój, pokaza si§ obojtnym, gdy z listów jego do mistrza W. pisanych, od ludzi królewskich prze- jtych jawnie si okazuje, z jak^ jest ku krzy- akom przychylnoci,, i jak rzetelnoci w spra- wowaniu urzdu legata odstpuje. Wielce to legatazawstydzio, gdy widzia tak jawnie od- kryte postpki swoje, jednak co do istoty inte- resu odpowiedzia , i honorem jego niezgadza z siQ odwoa na Prusaków rzucona kltwo, ale obieca je zawiesi przez czas ukadów pokoju, przyrzekajcie z takt w tym szczerocic'j i przy- cliylnoci^ pokaza, iby go nie za Wocha, Francuza lub Niemca ale za prawego Polaka poczytano. Ale gdy na takowych obietnicach nieprzestawali Polacy , rozstano si z obu stron, z niema oziboci. Gdy si dziao to w Wrocawiu, gdaszcza- nie i toruczanie, którym eglug na Wile za- oga w Gniewie Pruska tamowaa, mocno u kró- la aby suebne wojsko na oblenie nalegali, tego miasta obróci, w" którym zaoga od piijciu set wybranych onierzy najdowaa si. Przed- si^wzi(;te byo wprawdzie to oblenie i wspar-