Strona 1 Artykuł oryginalny Elżbieta Rozalia Trylińska-Tekielska, Paweł Gidziński Wyższa Szkoła Rehabilitacji w Warszawie Oczekiwania wobec fizjoterapeuty i poczucie dobrostanu chorych objętych opieką paliatywną Expectations from physiotherapist and sense of well–being of palliative care patients Streszczenie Wstęp. Celem pracy było badanie oczekiwań chorych objętych opieką paliatywną wobec fizjoterapeuty. Przez oczekiwania rozumiano uzyskanie informacji dotyczącej wyjaśnienia etiologii schorzenia, informacji odnośnie dalszego leczenia, badań diagnostycznych i zabiegów fizjoterapii oraz uzyskanie wsparcia emocjo- nalnego. Postawiono pytanie badawcze, czy oczekiwania pacjentów w stosunku do fizjoterapeuty są takie same przed i po zabiegach. Wysunięto hipotezę, według której chorzy mają inne oczekiwania w stosunku do fizjoterapeuty przed i po zabiegach. Materiał i metody. Grupę badawczą stanowili pacjenci z Hospicjum Stacjonarnego Caritas Archidiecezji Warszawskiej. Było to 22 pacjentów w zaawansowanej fazie choroby nowotworowej, w wieku 30–80 lat. Założenia badań oparto na teorii holistycznej, która zakłada, że zachowania chorych powinny być rozpa- trywane wielopłaszczyznowo. Z powodu objawów (osłabienia i zmęczenia), zaburzeń neurologicznych, ubytków ruchowych i obrzęku chłonnego, wszystkim badanym chorym lekarz prowadzący zalecił zabiegi fizjoterapeutyczne, które obejmowały masaż leczniczy, ćwiczenia czynne, ćwiczenia wolne w odciążeniu, ćwiczenia wolne wspomagane i ćwiczenia stabilizacyjne. Oczekiwania chorych przed i po wykonaniu zabie- gów fizjoterapeutycznych oceniano przy zastosowaniu Kwestionariusza Oczekiwań Pacjent–Fizjoterapeuta. Wyniki. Uzyskane wyniki potwierdziły hipotezę, iż oczekiwania chorych wobec fizjoterapeutów różnią się przed i po zabiegach fizjoterapii. Chorzy byli najbardziej zainteresowani wyjaśnieniem etiologii choroby, następnie wyjaśnieniem dalszego leczenia, badań diagnostycznych i zabiegów fizjoterapii, najmniej ocze- kiwali uzyskania wsparcia emocjonalnego. Mężczyźni i kobiety różnili się w oczekiwaniach w stosunku do fizjoterapeuty. Wnioski. Obecność fizjoterapeuty i wykonywane zabiegi fizjoterapii pozytywnie wpływają na samopoczucie chorych objętych opieką paliatywną. Istotne, aby fizjoterapeuta uzyskał dokładne informacje dotyczące oczekiwań pacjentów i podjął starania dostosowania prowadzonych działań terapeutycznych do potrzeb chorych, co istotnie poprawia komfort i jakość życia pacjentów. Medycyna Paliatywna w Praktyce 2017; 11, 1: 8–16 Słowa kluczowe: opieka paliatywna, fizjoterapia, poczucie dobrostanu, wsparcie emocjonalne Corresponding address: Elżbieta Rozalia Trylińska-Tekielska Wyższa Szkoła Rehabilitacji w Warszawie ul. Kasprzaka 49, 01–234 Warszawa e-mail: [email protected] Medycyna Paliatywna w Praktyce 2017; 11, 1, 8–16 Copyright © Via Medica, ISSN 1898–0678 8 www.journals.viamedica.pl/medycyna_paliatywna_w_praktyce Strona 2 Elżbieta Rozalia Trylińska-Tekielska, Paweł Gidziński, Oczekiwania pacjentów paliatywnych wobec fizjoterapeuty Abstract Background. The aim of the study was to assess palliative care patients’ expectations towards physiother- apist. Expectations refer to the information regarding etiology of the diseases, treatment, diagnostics and physiotherapy treatments as well as emotional support. Consideration was given to whether the patients’ expectations towards physiotherapist are the same before and after the treatment. A hypothesis has been suggested, according to which, patients have different expectations before and after surgeries. Patients and methods. Studied group consisted of 22 patients, aged 30–80 years, in advanced stage of cancer disease from Hospicjum Stacjonarne Caritas Archidiecezji Warszawskiej. The assumptions were based on the holistic theory, which suggests that patients’ behaviors should be analyzed at many layers. Due to symptoms (weakness and fatigue), neurological disorders, movement disorders and lymphoedema, all the patients were recommended physiotherapy including healing massage, active exercises, passive exercises with load, assessed, passive exercises and stability exercises. The patients’ expectations were based on Questionnaire of Expectations Patient-Physiotherapist (QEPP). Results. The results confirmed the hypothesis that patients’ expectations before and after the treatment differ. The etiology of the disease and further explanation concerning treatment, as well as, diagnostics and physiotherapy were of much interest among patients. Expectation for emotional support was low. Women have different expectations towards physiotherapist than men. Conclusions. The presence of physical therapist with patient of palliative care have a positive effect on the patient’s increasing in him a sense of well–being. Men and women differ in expectations in relation to the physical therapist. It is relevant that physical therapist knows exactly the patients’ needs and adjusts to these requirements. This increases the comfort of patients lives. Medycyna Paliatywna w Praktyce 2017; 11, 1: 8–16 Key words: palliative care, physiotherapy, well-being, emotional support Wstęp zdrowie człowieka. W niniejszej pracy koncentrowano się głównie na zmianach zachodzących w człowieku, W holistycznym ujęciu zdrowia zwrócono uwagę kiedy z osoby zdrowej staje się pacjentem [2, 3], na na jego definicję. Bardzo trafną definicją wydaje się obciążenia psychiczne, będące konsekwencją rozpo- być ustalona przez WHO (World Health Organization) znania i postępu choroby nowotworowej [4] i, co w 1948 roku formuła („Zdrowie — pełen dobro- najistotniejsze, na uwrażliwienie i propagowanie zdro- stan fizyczny, psychiczny i społeczny”), nie porusza wego stylu życia [5]. Ważne jest, jak chory postrzega ona jednak wszystkich aspektów, stąd wydaje się swoje zdrowie, czy ma ono dla niego znaczenie i czy być niepełna. Na przełomie lat powstawały kolejne stanowi wartość samą w sobie. definicje — niektóre były rozszerzeniami starych, bądź Informacje, które fizjoterapeuta może uzyskać powstawały całkiem nowe. o pacjencie, dotyczą czterech aspektów: 1) indywi- Obecnie zwracana jest uwaga na zachowania dualnych predyspozycji (wyrażanie emocji: gniew, prozdrowotne, szerzą się akcje promujące zdrowie, strach, dyspozycyjność); 2) przekonań i oczekiwań podczas których społeczeństwo jest informowane, odnośnie stanu zdrowia, poczucia własnej skutecz- jak prowadzić właściwy tryb życia. Wieki XX i XXI do- ności; 3) hierarchii wartości i umiejscowienia w niej prowadziły do przełomu w zakresie medycyny, dzięki działań prozdrowotnych; 4) umiejętności radzenia czemu niektóre choroby, do niedawna uważane za sobie z chorobą, przekonań na temat bólu, radzenia nieuleczalne, obecnie nie stanowią zagrożenia życia. sobie z nim [6]. Dla chorych z bólem bardzo istotna Jednak znacznie wzrosła umieralność na choroby jest możliwość poznania jego źródła i świadomość układu krążenia i nowotwory, co w znacznej mierze przyczyny [7]. Pacjenci z bólem nabytym nawet po związane jest z rozwojem cywilizacji, wzrostem tempa przeżyciach traumatycznych, są w stanie zapanować i niekorzystnymi zmianami w stylu życia. Prowadzona nad nim, przy czym duże znaczenie ma dla pacjentów polityka prozdrowotna ma na celu zmniejszenie lub poczucie i perspektywa bycia użytecznym. wyeliminowanie zagrożenia wywołanego powyższymi Chorzy deklarują zmniejszenie odczuwania stresu, chorobami, do czego niezbędna jest edukacja społe- jeśli przebywają pod stałą opieką fizjoterapeuty [8]. czeństwa i zdrowszy tryb życia, poprzez wykorzystanie Świadomość fizjoterapeuty w zakresie ważnych dla pa- miedzy innymi nauk społecznych i behawioralnych [1]. cjenta elementów funkcjonowania pozwala na widzenie Według teorii holistycznej człowiek stanowi niepo- całościowe chorego i skoncentrowanie się zarówno na dzielną całość. Organizm ludzki to wiele podsystemów profesjonalnej stronie pomocy, jak i przede wszystkim na zależnych od siebie, mających bezpośredni wpływ na opracowaniu określonych działań i planów względem www.journals.viamedica.pl/medycyna_paliatywna_w_praktyce 9 Strona 3 Medycyna Paliatywna w Praktyce 2017, vol 11, no 1 chorego. Zmiana zachowania zdrowotnego najczę- Oczekiwania chorych przed i po wykonaniu zabie- ściej nie powoduje natychmiastowych efektów, procesy gów fizjoterapeutycznych oceniano przy zastosowaniu zdrowotne zachodzą wewnętrznie, stąd na uzyskanie Kwestionariusza Oczekiwań Pacjent–Fizjoterapeuta pożądanych zmian zwykle trzeba poczekać. W celu (KOPF). Kwestionariusz Oczekiwań Pacjent–Fizjotera- skutecznej realizacji założonego planu poprawy stanu peuta składa się z 18 stwierdzeń dotyczących proble- zdrowia, należy okazać cierpliwość i wytrwałość [9]. mów zgłaszanych fizjoterapeucie przez pacjentów. Chory ma do wyboru trzy możliwości odpowiedzi: Materiał i metody „tak” — jeśli zgadza się z treścią danego stwierdze- nia, „nie” — jeśli nie zgadza się z treścią stwierdzenia Badani pacjenci lub „nie jestem pewien” — jeśli ma wątpliwości. Za Badana populacja to grupa 22 pacjentów (6 męż- odpowiedź „tak” uzyskuje 2 punkty, za odpowiedź czyzn i 16 kobiet) Hospicjum Stacjonarnego Caritas „nie jestem pewien” 1 punkt i za odpowiedź „nie” Archidiecezji Warszawskiej z rozpoznaniem zaawan- 0 punktów [10]. sowanej choroby nowotworowej. Średnia wieku wy- Wyróżniono trzy typy stwierdzeń. Pierwszy doty- nosiła dla całej badanej populacji 53,5, dla mężczyzn czy konkretnych oczekiwań wyjaśniania schorzenia 52,5 oraz dla kobiet 53,8 (ryc. 1, tab. 1). (skąd się wzięło, jakie jest źródło, etiologia). Druga grupa odnosi się do wsparcia emocjonalnego — czy Metody badawcze pacjent oczekuje wsparcia, potrzebuje dodatkowych Z powodu objawów (osłabienia i zmęczenia) zabu- wzmocnień. Grupa trzecia, w której stwierdzenia do- rzeń neurologicznych, ubytków ruchowych i obrzęku tyczą uzyskania informacji na temat badań i dalszego chłonnego wszystkim badanym chorym lekarz prowa- powodzenia leczenia (zalecanych ćwiczeń). dzący zalecił zabiegi fizjoterapeutyczne, które obej- Uzyskanie informacji na temat oczekiwań pacjenta mowały masaż leczniczy, ćwiczenia czynne, ćwiczenia pozwala lepiej zrozumieć jego punkt widzenia, jak wolne w odciążeniu, ćwiczenia wolne wspomagane również na dobór takich metod, które pacjent w pełni i ćwiczenia stabilizacyjne. rozumie. Efektem takiej współpracy jest zwiększenie Przyjęto założenie, że pacjenci współpracujący efektywności terapii i szansy wyleczenia. Pacjent jest z fizjoterapeutą będą wyrażali określone oczekiwa- traktowany podmiotowo. Ponieważ badania miały nia (informacji o chorobie, wsparcia, zrozumienia) charakter eksploracyjny stwierdzono, że w ich trakcie przed rozpoczęciem zabiegów, i jeśli zostaną one obserwowane będą zmienne, które mogą wpłynąć na zrealizowane, po zabiegach chorzy będą bardziej nastawienie oczekiwań (płeć, wiek). usatysfakcjonowani, wzrośnie poczucie dobrostanu i będą wyrażali inne potrzeby wobec fizjoterapeuty. Wyniki Wyniki kwestionariusza KOPF przedstawiono w for- mie wykresów dla całej populacji (ryc. 2) dla grupy mężczyzn (ryc. 3) i dla grupy kobiet (ryc. 4). 27,27% 10 9 72,73% 8 Mężczyźni 7 Kobiety 6 5 4 Rycina 1. Badana grupa — procentowy podział kobie- 3 ty/mężczyźni Przed 2 Po 1 Tabela 1. Wiek badanych 0 Wyjaśnienie Wsparcie Informacja choroby emocjonalne dotycząca Ogółem Mężczyźni Kobiety profilaktyki (N = 22) (M = 16) (K = 6) Wiek x 53,50 53,80 55,50 Rycina 2. Uzyskane wyniki dla całej populacji 10 www.journals.viamedica.pl/medycyna_paliatywna_w_praktyce Strona 4 Elżbieta Rozalia Trylińska-Tekielska, Paweł Gidziński, Oczekiwania pacjentów paliatywnych wobec fizjoterapeuty fizjoterapeuty traktowana jest jako konkret, pacjenci 12 wykazują zadaniowe podejście do tematu. Po zakończe- niu fizjoterapii w niewielkim stopniu zmalało zarówno 10 oczekiwanie wsparcia emocjonalnego, jak i uzyskanie 8 informacji. Pacjenci czuli się lepiej i bardziej sprawni. Na podstawie wyników uzyskanych w grupie 6 mężczyzn (M = 6, ryc. 3) można stwierdzić, że na pierwszym miejscu jest deklarowane oczekiwanie wy- 4 jaśnienia choroby, dysfunkcji (x = 9,66), w następnej Przed kolejności mężczyźni wymieniają oczekiwanie infor- 2 Po macji na temat dalszych badań i koniecznych ćwiczeń (x = 9,16). Oczekiwanie wsparcia emocjonalnego jest 0 Wyjaśnienie Wsparcie Informacja w grupie mężczyzn bardzo niskie (x = 5,00). Po cyklu choroby emocjonalne dotycząca zabiegów fizjoterapeutycznych oczekiwanie informa- profilaktyki cji dotyczącej leczenia wyraźnie ulega zmniejszeniu Rycina 3. Wyniki w grupie mężczyzn (M = 6) (x = 7,83), podobnie mniejsze jest oczekiwanie wspar- cia emocjonalnego (x = 3,83). Wzrosło natomiast wyraźnie oczekiwanie wyjaśnienia schorzenia, dys- funkcji. Wiedza na ten temat zauważalnie zmniejsza 9 niepewność i daje możliwość prognozowania. 8 Na podstawie wyników uzyskanych w grupie ko- 7 biet (N = 16, wykres 4) można stwierdzić, że podob- nie jak w grupie mężczyzn, na pierwszym miejscu 6 deklarowane jest oczekiwanie wyjaśnienia schorzenia 5 (x = 7,87), na drugim informacje dotyczącej dalsze- 4 go leczenia (x = 7,50). Wsparcie emocjonalne jest 3 najmniej oczekiwane od fizjoterapeuty (x = 3,50). 2 Przed Jednak po zabiegach w grupie kobiet występuje ten- Po dencja do oczekiwania, nie tylko wyjaśnienia choroby, 1 schorzenia, dysfunkcji, ale również posiadania infor- 0 Wyjaśnienie Wsparcie Informacja macji na temat kontynuowania zabiegów (czego nie choroby emocjonalne dotycząca stwierdzono w grupie mężczyzn). Biorąc pod uwagę profilaktyki wiek badanych chorych podzielono na 5 grup (tab. 2). Na podstawie uzyskanych wyników można stwier- Rycina 4. Wyniki uzyskane w grupie kobiet (K = 16) dzić, że we wszystkich grupach chorych oczekiwania przed zabiegami były wyższe w stosunku do każdej Na podstawie uzyskanych wyników można stwier- zmiennej (wyjaśnienie, wsparcie, informacja). Jedynie dzić, że ogólna populacja N = 22 (ryc. 2) wykazuje przed w grupie III (wiek 51–60 lat) oczekiwanie po zabiegach podjęciem fizjoterapii największe zainteresowanie wyja- wzrosło w odniesieniu do profilaktyki, informacji śnieniem choroby. Pacjent oczekuje wyjaśnienia na czym dotyczącej dalszego leczenia i prowadzenia ćwiczeń. polega schorzenie i co będzie się działo w czasie fizjote- Największe różnice pomiędzy oczekiwaniami, głównie rapii (x = 8,36). Informacja dotycząca badań, leczenia w sferze wsparcia emocjonalnego, dotyczyły grup i zaleceń dla chorych, które mają zapewnić utrzymanie wiekowych I (wiek 31–40), IV (wiek 61–70) i V (wiek jak najlepszego stanu zdrowia (x = 7,95) znalazły się 71–80). Osoby młode i starsze w sytuacji stresowej na drugim miejscu. Najmniej oczekiwane było przez (do jakiej można zaliczyć dyskomfort związany z dys- chorych uzyskanie wsparcia emocjonalnego. Wizyta funkcją) i występowania bólu bardziej potrzebują Tabela 2. Podział pacjentów na grupy wiekowe (N = 22, x = 53,50) Grupa I Grupa II Grupa III Grupa IV Grupa V Wiek 31–40 41–50 51–60 61–70 71–80 N 2 6 10 1 3 % 9,09 27,27 45,45 4,50 13,60 www.journals.viamedica.pl/medycyna_paliatywna_w_praktyce 11 Strona 5 Medycyna Paliatywna w Praktyce 2017, vol 11, no 1 wsparcia i pomocy. W sytuacji kiedy stres przemija, co związane jest z występowaniem wielu objawów wracają „normalne”, dotychczasowe przyzwyczajenia. (zwłaszcza bólu), które istotnie pogarszają jakość życia chorych. Sytuacje stresowe są często wielopłaszczy- Dyskusja znowe, dotyczą wielu aspektów i związane są między innymi z problemami w pracy i w domu [14]. Sytuacje W niniejszej pracy badano pacjentów przebywają- stresowe powodują nie tylko uczucie zdenerwowa- cych w Hospicjum Stacjonarnym, jednak nie brano pod nia, ale również szereg reakcji fizjologicznych, które uwagę długości pobytu na oddziale, ponieważ z powo- pośrednio, bądź bezpośrednio wywierają negatywny du zaawansowania choroby i stanu badanych, było to wpływ na skuteczność prowadzonej terapii i efektyw- trudne do przewidzenia. Najważniejszą kwestią dla au- ność przeprowadzonych zabiegów. torów pracy było badanie trzech rodzajów oczekiwań, Istotnym elementem prowadzonej terapii jest co pozwala na opracowanie najbardziej korzystnych umiejętność rozładowania stresu u pacjenta, co działań dla dobra leczonych chorych. Na podstawie można uzyskać poprzez wywołanie relaksacji, któ- przeglądu literatury przedmiotu można powiedzieć, rej celem jest harmonizowanie myśli i uspokojenie że tematyka dotycząca oczekiwań pacjentów wobec chorych [15]. Terapeuta powinien wykorzystać jedną personelu medycznego jest poruszana, ale dotyczy na- z technik relaksacyjnych w celu uspokojenia chorego, stawienia pacjentów wobec systemu opieki zdrowotnej na przykład zacząć mówić wolniej, ciszej. Podatność i świadczonych usług [11]. Zieniuk podejmuje tematykę na stres jest kwestią indywidualną, a pojawienie się oczekiwań chorych na nowotwory wobec personelu problemu o podłożu zdrowotnym, może napawać medycznego, ze szczególnym uwzględnieniem cza- lękiem i obawą. W celu radzenia sobie z sytuacją su leczenia. Długość hospitalizacji ma dla pacjentów stresową, podejmowane są działania, które zmniejszą ogromne znaczenie. Kobiety wykazują większą cierpli- natężenie lęku, do których zaliczane są unikanie my- wość, natomiast w grupie mężczyzn przeważa postawa ślenia o zagrożeniu, mechanizm zaprzeczania, który oczekiwania na konkretne informacje [12]. zmniejsza napięcie, bądź wyparcie, które pozwala na Uwagę zwraca fakt, że po zakończonych zabiegach odsunięcie myśli o problemie, jednak wciąż pozostaje fizjoterapeutycznych wzrosło oczekiwanie pacjentów podświadoma obawa przed nim. dokładniejszej informacji dotyczącej schorzenia i za- Innym działaniem jest podjęcie świadomej walki biegów. Fakt ten można rozumieć jako profilaktykę z problemem, pokonywanie go własnymi siłami. Moż- i zapobieganie nawrotowi dysfunkcji, co jest zgodne liwość pokonania problemu polega na ujednoliceniu z teorią, że wiedza na dany temat zmniejsza lęk. Pa- i skupieniu myśli na nim, dzięki czemu można ocenić cjent dobrze rozumiejący objawy, wie na czym polega stopień trudności, jaki trzeba pokonać, dokładniej zapo- choroba i dysfunkcja, czuje, że posiada kontrolę nad znać się z problemem i racjonalnie go ocenić. Nawet jeśli tym, co się z nim dzieje. dochodzi do sytuacji, w której pacjent nie ma możliwości W przeprowadzonym badaniu dotyczącym ocze- zahamowania rozwoju choroby, poprzez pozytywne kiwań pacjentów koncentrowano się na problemach nastawienie do stosowanych zabiegów może poprawić istotnych dla pacjentów, a nie dla personelu. Per- skuteczność leczenia. Chorzy na przewlekłe schorzenia, sonel medyczny hospicjów bardzo często udziela u których choroba wystąpiła nagle, często tłumaczą wsparcia emocjonalnego chorym i rodzinom. Jak sobie, że inni ludzie chorują na poważniejsze schorze- wynika z przeprowadzonego badania, chorzy naj- nia [16]. W przeprowadzonym badaniu pacjenci chcąc bardziej oczekują od fizjoterapeutów informacji na uzyskać dokładne informacje o chorobie, zarówno przed temat przyczyn choroby i przewidywanego leczenia fizjoterapią, jak i po jej zakończeniu, chcieli również sami oraz planowanych ćwiczeń, co należy uwzględnić we współdecydować o sposobie prowadzonego leczenia. współpracy z pacjentami. Badania dotyczące osoby Pacjent powodowany cierpieniem, lękiem, swoje fizjoterapeuty, jego niskiej samooceny i związanej frustracje wyładowuje na środowisku, reaguje agresyw- z tym postawy negatywnej w stosunku do pacjenta nie, dając w ten sposób ujście negatywnym emocjom. (czego konsekwencją jest niezrozumienie potrzeb pa- Najczęściej doświadczają tego bliscy chorego i osoby cjenta) przeprowadzone przez Majczak potwierdzają zajmujące się bezpośrednio pacjentem. Pacjenci prze- słuszność poruszanego tematu. Poznanie oczekiwań wlekle chorzy są często zmęczeni i niekiedy reagują na pacjentów wymaga dużej cierpliwości. Fizjoterapeuta sytuacje życiowe nieadekwatnie. Inni pacjenci traktują musi nawiązać z pacjentem nie tylko dobry kontakt, chorobę jako wyzwanie i starają się zmienić do niej ale starać się zdobyć jego zaufanie [13]. swoje nastawienie. Osoby bardziej odporne psychicznie Stres wpływa negatywnie na stan zdrowia pod posiadają zazwyczaj większą motywację do zmagania względem fizjologicznym i emocjonalnym. Chorzy się z chorobą, szukają wsparcia u osób, które są „silne” objęci opieką paliatywną często doświadczają stresu, psychicznie. Pacjent, który przebył poważną chorobę, 12 www.journals.viamedica.pl/medycyna_paliatywna_w_praktyce Strona 6 Elżbieta Rozalia Trylińska-Tekielska, Paweł Gidziński, Oczekiwania pacjentów paliatywnych wobec fizjoterapeuty ma mniejsze problemy z adaptacją zasad zdrowotnych nej i rzetelnej informacji dotyczącej prognozowa- w momencie, kiedy pojawiają się dodatkowo inne ob- nia schorzenia i dysfunkcji. jawy wskazujące na wystąpienie kolejnego schorzenia. 2. Wsparcie emocjonalne jest istotne dla chorych W radzeniu sobie z problemem można wyróżnić w wieku 31–40 i 61–80 lat. pewne mechanizmy obronne takie jak zaprzecze- 3. W grupie kobiet, po zakończonych zabiegach, nie, projekcję, wyparcie, reakcję uproszczoną, racjo- wystąpiły oczekiwania większej ilości informacji nalizowanie czy przeniesienie, które pozwalają na dotyczącej dalszego leczenia. Kobiety są bardziej przystosowanie się do warunków zagrożenia, jakie zapobiegliwe, wolą prognozować przyszłość, czują niesie choroba [17]. W przeprowadzonym badaniu się bezpieczniej i bardziej komfortowo mogąc racjonalizacja stanowiła główny mechanizm obronny podjąć działania profilaktyczne, co wpływa na (chęć uzyskania pełnej informacji o chorobie), co jest poprawę poczucia dobrostanu. istotne dla fizjoterapeuty. 4. Chorzy objęci opieka paliatywną często odczuwają Osoby pozostające w dobrych relacjach z innymi zmęczenie i ból, co istotnie wpływa na ich stan mają większe szanse na wspólne rozwiązywanie pro- psychiczny. Zabiegi fizjoterapeutyczne pozwalają blemów i możliwości znalezienia skutecznych strate- nie tylko na znoszenie lub ograniczenie dysfunk- gii, które pomogą szybciej wyjść z impasu choroby. cji, ale poprawiają istotnie poczucie dobrostanu Wsparcie społeczne łączy się z pomocą materialną, psychicznego chorych. natomiast wsparcie psychiczne polega na stworze- niu zaufania, dzięki czemu pacjent może powiedzieć Piśmiennictwo o swoich uczuciach, obawach, co z kolei wpływa 1. Juczyński Z. Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii pozytywnie na procesy fizjologiczne i układ immuno- zdrowia. PTP, Warszawa 2009. 2. Strelau J. Psychologia — podręcznik akademicki. GWP, logiczny. Pacjenci z odpowiednim wsparciem o wiele Gdańsk 2000. chętniej stosują się do zaleceń lekarskich, co daje im 3. Sęk H. Psychologia zdrowia. PWN, Warszawa 2007. większe poczucie bezpieczeństwa. Wsparcie polega 4. Dudek B. Zaburzenia po stresie traumatycznym. GWP, Sopot 2003. nie tylko na obecności drugiej osoby, ale również na 5. Juczyński Z. Psychologiczne wyznaczniki przystosowania się przekonaniu chorego, że chce mu ona pomóc i wierzy do choroby nowotworowej. Psychoonkologia. 1997; 1: 1–8. w pokonanie choroby. Ogromną rolę odgrywa posta- 6. Salmon P. Psychologia w medycynie. GWP, Gdańsk 2002. wa rodziny i umiejętność współpracy bliskich pacjenta 7. Mierzejewska A. Ból i depresyjność w oczach pacjenta i fizjoterapeuty 2015, (praca magisterska nieopublikowasa, z personelem medycznym. Najistotniejszą sprawą jest WSR), Warszawa. jednak sama obecność fizjoterapeuty przy chorym, 8. Trylińska-Tekielska E, Lejzerowisz M. Psychological and która stymuluje pozytywne myślenie [18]. Social aspects of Pain Treatment. European Journal of Fizjoterapeuta powinien poznać poglądy pacjenta Physical and Rehabilitation Medicine. 2016; 52(suppl. 1). 9. Heszen–Niejodek I. Psychologiczne problemy chorych dotyczące przyczyn wystąpienia objawów, dowiedzieć somatycznie. In: Strelau J. ed. Psychologia. Podręcznik się, czy schorzenie jest wynikiem obciążenia dziedzicz- akademicki T. 3. GWP, Gdańsk 2000. nego. Fizjoterapeuta powinien również poznać obawy 10. Trylińska-Tekielska E. Questionnaire of Expectations Pa- pacjenta dotyczące fizjoterapii i któregoś zabiegu, co tient-Physiotherapist (QEPP). Advance in Palliative Medicine 2012; 11. 2012; 11(2): 56–61. może nasilić stres i niekorzystnie wpłynąć na skutecz- 11. Marcinów K, Olejniczak D. Opinie i oczekiwania pacjentów ność terapii. Pacjenci trafiający na fizjoterapię pochodzą względem systemu opieki zdrowotnej. Medycyna Rodzin- z różnych grup społecznych, wykonują różne zawody, na. 2011(4): 99–104. posiadają różne wykształcenie. Fizjoterapeuta natomiast 12. Zieniuk AM. Oczekiwania pacjenta onkologicznego wobec personelu medycznego. Psychoonkologia. 2009(1–2): 17–27. powinien znaleźć z każdym chorym język porozumienia, 13. Majczak K. Niska samoocena a stres w pracy fizjoterapeuty który pozytywnie wpłynie na efektywność współpracy. (praca magisterska niepublikowana) 2015. Ważne jest zdobycie zaufania pacjenta, poznanie jego 14. Trylińska-Tekielska E. Psycholog w hospicjum. Scholar, lęków dotyczących choroby, które często są bezpod- Warszawa 2015. 15. Czerwik-Kulpa M. Oczekiwania chorych z bólami nowo- stawne i spowodowane błędnymi przekonaniami. Tera- tworowymi i stopień ich zaspokojenia w warunkach opieki peuta, dzięki zadawaniu odpowiednio sformułowanych paliatywnej. Psychoonkologia. 2009(1): 11–16. pytań, może znacznie wzbogacić wiedzę chorych, która 16. Tobiasz-Adamczyk B, Szafranek K, Bajka J. Zachowanie ułatwi prowadzenie skutecznej fizjoterapii [19]. w chorobie, Collegium Medicum UJ, Kraków 1999. 17. Juczyński Z. Radzenie sobie ze stresem spowodowanym chorobą nowotworową. In: de Walden Gałuszko K. ed. Wnioski Psychoonkologia. Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, Kraków 2000. 18. Górecki M. Hospicjum w służbie umierającemu. Żak, War- 1. Zarówno mężczyźni jak i kobiety, w przypadku szawa 2000. konieczności zabiegów fizjoterapeutycznych (dys- 19. Doboszyńska A. Relacja fizjoterapeuta-pacjent, Studenckie funkcja somatyczna) najbardziej oczekują dokład- Dni Medycyny Paliatywnej Warszawa, 2010. www.journals.viamedica.pl/medycyna_paliatywna_w_praktyce 13 Strona 7 Medycyna Paliatywna w Praktyce 2017, vol 11, no 1 ANEKS KWESTIONARIUSZ OCZEKIWAŃ PACJENT–FIZJOTERAPEUTA (KOPF) data …………………….. płeć …………. wiek …………… Poniżej stwierdzeń umieszczono następującą skalę 1 2 3 4 5 Nie Obojętnie Raczej tak Tak Zdecydowanie tak Zaznacz, która wartość dotyczy Ciebie (otocz kółkiem właściwą cyfrę). 1. Oczekuję, że fizjoterapeuta wyjaśni mi dokładnie, na czym polega moje schorzenie 1 2 3 4 5 Nie Obojętnie Raczej tak Tak Zdecydowanie tak 2. Oczekuję, że fizjoterapeuta zrozumie moje kłopoty związane z dysfunkcją 1 2 3 4 5 Nie Obojętnie Raczej tak Tak Zdecydowanie tak 3. Oczekuję, że fizjoterapeuta będzie chciał ze mną rozmawiać na temat wykonywanych ćwiczeń 1 2 3 4 5 Nie Obojętnie Raczej tak Tak Zdecydowanie tak 4. Oczekuję, że fizjoterapeuta będzie podejmował decyzje odnośnie do rodzaju wykonywanych zabiegów 1 2 3 4 5 Nie Obojętnie Raczej tak Tak Zdecydowanie tak 5. Oczekuję, że fizjoterapeuta będzie mnie mobilizował do porządnego i systematycznego ćwiczenia 1 2 3 4 5 Nie Obojętnie Raczej tak Tak Zdecydowanie tak 14 www.journals.viamedica.pl/medycyna_paliatywna_w_praktyce Strona 8 Elżbieta Rozalia Trylińska-Tekielska, Paweł Gidziński, Oczekiwania pacjentów paliatywnych wobec fizjoterapeuty 6. Oczekuję, że fizjoterapeuta będzie mną kierował 1 2 3 4 5 Nie Obojętnie Raczej tak Tak Zdecydowanie tak 7. Oczekuję, że fizjoterapeuta da mi możliwość wyboru odpowiednich ćwiczeń 1 2 3 4 5 Nie Obojętnie Raczej tak Tak Zdecydowanie tak 8. Oczekuję, że fizjoterapeuta będzie miał do mnie zaufanie 1 2 3 4 5 Nie Obojętnie Raczej tak Tak Zdecydowanie tak 9. Oczekuję, że fizjoterapeuta nie będzie ingerował w moje życie osobiste oraz wiedział, że mam kłopoty 1 2 3 4 5 Nie Obojętnie Raczej tak Tak Zdecydowanie tak 10. Oczekuję, że fizjoterapeuta powie mi dokładnie, jak wykonywać dane ćwiczenia 1 2 3 4 5 Nie Obojętnie Raczej tak Tak Zdecydowanie tak 11. Oczekuję, że fizjoterapeuta będzie mnie wspierał 1 2 3 4 5 Nie Obojętnie Raczej tak Tak Zdecydowanie tak 12. Oczekuję, że fizjoterapeuta będzie monitorował i informował mnie o efektach pozytywnych lub negatyw- nych wykonywanych ćwiczeń 1 2 3 4 5 Nie Obojętnie Raczej tak Tak Zdecydowanie tak www.journals.viamedica.pl/medycyna_paliatywna_w_praktyce 15 Strona 9 Medycyna Paliatywna w Praktyce 2017, vol 11, no 1 Klucz odpowiedzi Zrozumienie problemów (Z) 2, 8, 9 Wsparcie (W) 4, 5, 6, 7,11 Informowanie (I) 1, 3, 10, 12 Ilość uzyskanych punktów przez respondenta: w zakresie zrozumienia (Z) od 1 do 15 w zakresie wsparcia (W) od 1 do 25 w zakresie informowania (I) od 1 do 20 Im wyższy wynik, tym silniejsza deklaracja w kierunku określonej opcji 5 4 3 5 2 8 9 4 5 6 7 11 1 3 10 12 Zrozumienie (Z) Wsparcie (W) Informowanie (I) Źródło: [10] Trylińska–Tekielska E. Med Paliat 2012; 11,2: 60–61 16 www.journals.viamedica.pl/medycyna_paliatywna_w_praktyce