Strona 1 ABRAHAM LINCOLN NAPISA EMANUEL HERTZ Strona 2 Digitized by the Internet Archive in 2010 with funding from State of Indiana through the Indiana State Library Strona 3 z jakiegokolwiek punktu widzenia przyjrzeliby- my si dziaalnoci Abrahama Lincoilna podczas ostat- nich szeciu lat od 1858 do wiosny 1865 roku, musi- my si zgodzi z Lincolnem, e by przez wysz si- przeznaczonym do spienienia swego zadania. Ze wszystkich ludzi w jego czasach w wieku niezrówna- nym pod wzgldem godnej uwagi liczby liderów i m- — ów stanu on nie by jedynym z znajcych przy- czyny tego wielkiego za, które byo niemal powodem rozamu pomidzy Pónoc a Poudniem, lecz on sam jeden tylko wiedzia w jaki sposób to rozwiza. Od samego pocztku Republiki, mietlimy kwesty — któ- r zaoyciele starali si usun. Jefferson, pod nie- którymi wzgldami prototyp Lincolna, rozpaczliwie owiadczy, e niewolnictwo byo ska o któr mogy si rozbi Stany. Bya to era debat i kompromisów oraz odwoywa. Czas od 1820 do 1860 r., by bez- poytecznie straconym nad dyskusy i nieskoczo- nych i bezowocnych debatach! Ani jeden z tychmów stanu z Pónocy lub z Poudnia, nie móg zaofiaro- wa rozwizania. W kocu przyszed Lincoln, nie- oznajmiany i w dwuch czy trzech dyskusyach wywie- tli t wielk kwesty dla caego kraju. Przyjecha na Wschód i w Cooper Union zespoli ca filozofi tego wielkiego konfliktu w sposób, który wszyscy zro zumieli. Ogosi platform partyi i wykaza jej je- dyny przebieg. Partya ta w kocu formujc si wi- dziaa jedyn platform i jej niekwestyonowanego li- dera. On wybrany zosta na urzd olbrzymi wik- szoci gosów z pónocnych stanów i od chwili jego wyboru ,a do jego mierci niestracono czasu nad u- trzymaniem Unii w jednoci. Strona 4 —4— Nigdy dotd aden polityczny lider nie by le- niej przygotowanym i lepiej wyposaonym ni Lin- coln. Dla niego problem ten by jasny i niezasonity. Dla niego metoda utrzymania Unii w jednoci bya czy sta i gruntownie obmylan. On powici cae swe ycie nad przygotowaniem tego wielkiego zadania, i równie sam by dobrze przygotowanym umysowo i fizycznie od pocztku a do samego koca. jego W debatach z Douglas'em, uwydatni on propozycy, e nie powinno by dozwolone, aby niewolnictw^o miao si rozszerza, lecz takowe musi by utrzymane w le- galnych granicach. I utrzymywa go tam, a do cza- su gdy zostao zupenie wykorzenione. Dokonane to by musiao nawet i wtedy, gdyby rzd by zmu- szony do w^ykupienia ostatniego niewolnika i tym sposobem obdarzenia go wolnoci. On, dziki swej logice, zniszczy swego jedynego oponenta, pousu- wa na bok wszystkich innych kandydatów, przepro- wadzi swoj nominacy i swoje wybory i podczas gdy nieudolna, jefli nie nieuczciwa administracya w ostat- nich miesicach pozwolia na stopniowe rozlunienie si Unii, on tak potrafi si zastosowa, aby uczyni Po udnie odpowiedzialnym za zaatakowanie Unii i strze- lanie do flagi i tym sposobem zelektryzowa i po- czy rozdzielone Pónocne Stany. Potrafi zaszacho- wa niezadowolonych i skrajnych z Pónocy, którzy przygotowali si powici Uni i Konstytucy, albo nawet poczy si z piekem, aby tylko cel swój u- rzyczywistni jaknajprdzej. Jego rk nie kierowali ani przyjaciele, ani secesyonici lub niezadowoleni. W midzyczasie, najwiksza wojna dotychczas bya mu wypowiedziana i otoczony legionem zdrajców i szpiegów oraz sympatyków Poudnia, którymi take Strona 5 ^ — 5 otoczona bya armia i którzy zdoali sd przedosta do najgbszych tajemnic rzdu, musia stworzy ar- mi i marynark do wailld z najwikszymi dowódca- mi w tych czasach i zorganizowa najwiksz bloka- d w historyi. Musiia kupowa amunicy po cenie wprost niesychanej na owe czasy i prawie wszystko musia kupowa zagranic. Musia prowadzi spraw na dyplomacy, aby utrzyma arystokracy Anglii z G]adston'em na czele, która bya zainteresowana ba- wen Poudnia, aby nie uznaa konfederacyi i mu- sia kierowa Seward'em i Adams'em w zaatwianiu spraw z Angli, aby nie da podanego nretekstu do uznania Poudnia jeeli nie wojn. Mstwo, umiar- kowanie, sia i przyzwoito, byy kwalifikacyami te- go ma podczas sprawy o Trend wygldajcej jako pocztek koca. Okrzyk radoci odzywa si z ka- dej czci Pónocy, prasy, kazalnic, politykierów. — Jednem sowem wszyscy glorjrfikowali kapitana który zdoa go zdoby. Lecz Lincoln wiedzia, e Anglia pod tym wzgldem miaa racy — po raz pierwszy od pidziesiciu lat — i on, on sam jeden mia odwag zwróci i odda konfederatów Anglii. On a nie Sew- ard, by odpowiedzialnym za oszczdzanie sprawy Pó nocy przy tej pamttkowej okazyi. On i on sam je- den przyj na siebie ca odpowiedzialno. I zno- wu jego rodacy widzieli prawdziwego lidera samego w Biaym Domu. Jak on powstrzyma: Greeley'a i innych, którzy* dobijali si o natychmiastow eman- cypacy, a do chwili gdy nasta odpowiedni czas, do wydania niemiertelnego dokumentu A gdy on go wyda, pograniczne stany zostay pocignite do Unii i przyczyy si do walk za spraw Stanów Zjedno- czonych. Stany te dostarczyy mu armii i politykie- rów, których nie mona byoby zwyciy. Nastp- Strona 6 —6— nie nasw wasn odpowiedzialno wyda proklama- cy o uwolnieniu niewolników. Henry Ward Becher sta si jego gorcym zwo- lennikiem, gdy przekona si, e Lincoln mia racy, potemwpyn na niego, abywyjecha za ocean i u- trzyma Angli po stronie emancypancyi i Unii. Bech- er rozpocz sw dziaalno w czasie denuncyacyi i gwatów ze strony robotników i arystokracyi w An- g'lii, którzy poprostu nie chcieli go sucha — zako- czy dugotrwa owacy, gdy duch Lincolna i wy- mowa Bechera odwróciy Angli z jej samolubnego odnoszenia si do spraw ludzkoci i wolnoci Lincoln przez Bechera zademonstrowa Anglii, e ona albo ma si opowiedzie za Pónoc lub te ma walczy za u- —Johna trzymaniem niewolnictwa. Angflla Brighfa, marzya wybra tylko jedn stron stron Lincol- na. Pónocne Stany poczone, Anglia pod kontrol, a przeciwnicy wykryci dziki jego logice i jego listom mowom i ordziom, zwróci Lincoln casw uwag na najwiksze pola bitew W jaki sposób on zwy- ciy oweg'o Dawida, który przed dziesitkami lat rozpocz rozdzia w sprawach wojennych, jest teraz kwesty nie podlagajc dysputom. Jefferson, Davis znali warto wszystkich wojskowych. On pozna ich albo w West Point lub te spotka sle z nimi w bit- wach z Meksykiem, albo te podczas sprawowania obowizków Sekretarza Wojny. Wszystko to nie miao znaczenia. On, student ludzkiej natury, dobiera so- bie dowódców a zanadto dobrze obznajmionych i wta jemniczonych do walki Uni. Tak rzeczywicie do- brze, e naw^et godnych uwagi Leec^a albo Johnson'a lub Longstreefa móg dugo wytrzyma. Jemu same- mu tylko naley si uznanie za ukazanie si Monitora, w tym czasie i miejscu najwikszej potrzeby i po raz Strona 7 wtóry uratowa spraw Unii. Davis i jego gabinet momentalnie spodziewali si, e Merrimac przypie- cztuje upadek Pónocy — i oczekiwali ju na upa- dek miast Pónocy na brzegach Atlantyku. Lecz zwyy eglarz z Mississippi zrozumia Ericson*a za- nadto dobrze. On popar go. On pomaga, pobudza i domaga si skompletowania jego Monitora, i tu znów natchniony Prezydent i nieustraszony Szwed uratowali Uni. Zobaczcie jego patent zoony lat okoo dwadzl^ecia prz-edtem w Biurze Patentowem — i przekonacie si o tem opatrznociowym przezna- czeniu Lincolna na to stanowisko — najwikszego pi- lota na okrcie Stanów podczas wielkiej burzy. Jak on zwoa armi i j dosta; jak utrzyma w ryzach buntujcy si kongres i jak koordynowa ze wszystkimi w wykonaniu powierzonej im pracy, pra- cy nad ratowaniem Unii, jest jeszcze tematem do na- pisania o tem historyi —my dopiero zaczynamy poj- mowa stanowisko tego ma. On wycign swe dugie rami do Yicksburga i sprowadzi Granta; na stanowiskach w armii obsa- dzi Sherman' i Sheridan'a i oprócz tego wszystkiego mia dosy czasu do wygoszenia dwuch pamitnych mów, mów które pamitane bd na zawsze. Byy to dwie najwiksze mowy w historyi narodów, jeeli wogóle mona byoby którekolwiek z nich porówny- wa z mow pod Gettysburgiem I znów mia si ukaza w^ apotez.e swojej karyery przez wygoszenie drugiej inauguracyjnej mowy po daniu mu olbrzy- miej jednomylnoci skompletowania rozpocztego dziea — uratowania i przywrócenia Unii. Kilka uderze ze strony jego dowódców i Appo- matox zosta osignity Rekonstrukcya wykrelo- na jak i wszystkie jego kroki w tej \vielkiej historyi Strona 8 • — i nie stao go wicej, gdy Bóg go zabra. A po- tem, potem tylko potem, zawitao jednakowo wszyst- kim jak wrogom tak i przyjacioom, e by to olbrzym nielada. Potem dopiero przekonano si i zobaczono jak maymi wobec niego byli Seymoary, Yallanghamy Fernando, Woods i wszyscy ci, którzy próbowali mu dokuczy gdy nie mogli go przewyszy w jego kary erze. Potem zaczli porównywa tego olbrzyma gdy prowadzili w dalszym cigu rozpoczte przez niego prace. Potem dopiero przekonali si, e nie dba on ani o partye ani o wierzenia. On wybra sobie po- mocników z kadej czci Unii — bez rónicy czy oni byli jego przyjaciómi, czy te jego przeciwnikami. Je eli przyjaciele, i nie odpowiadali wymaganym od nich zadaniom, nie byli tolerowani — najlepszym do- wodem tego obraliwy Hemdon. Jeeli byli to wro- gowie, zdolni i pracowni, cho moe gwatowni i ubli- ajcy, byli zatrzymywani. Oni byi wcigani do su- byli trzymani dopóki byli potrzebni przy tym stalo- wym ucisku. wiadkami tych byli: haaliwy i upar ty, lecz zdolny Stanton i kalkulujcy i pewny siebie Chase. Zobaczcie jak on sprowadzi ludzi jak Sum- mer i Andrew obydwaj dowiadczeni mowie stanu, a pomimo tego obydwaj byli kierowani i kontrolowani przez niego którego niedawno traktowali ze wzgard. Gdy pomylimy o tem, e nawet modzi ludzie w jego czasach stali si sawnymi — dowodem czego s Blaine, Conkling, Hayes, Garfield, Logan, wymienia- my tylko kilku, wszyscy walczcy z ich partyi w nastpnych latach, zaczynamy uznawa jak wielkim, rozumnym i gorliwym by Abraham Lincoln,ten czo- wiek pracy, bólów, ten cichy czowiek nie polegajcy na nikim, który nie radzi si nikogo w wielkich pro- blemach z którymi sam si zmaga i walczy i które Strona 9 —9— sam rozwiza. Ojeciec Abraham, który teraz sta si jakby witym w sercach uwolnionej rasy, który by uwielbiany pr^ez zwyd^sk powracajc armi który sta si ostatni nadziej Poudnia i najwik- szym przyjacielem Poudnia. W jaki sposób moe- stronnego m my objani tego z dziewitnastego stulecia wszech- astanu, Ictóry znalaz czas na wszyst- ko który zna wojskowe, poityczne i socyailne stosunki jak nikt inny. W, jaki sposób to si stao, e od te- go okropnego Wielkiego Pitku 1865 r. do dzisiejsze- go dnia dyplomaci, onierze, autorzy, historycy, po- eci, duchowni, pisarze, kupcy autorzy, finansici imo dzie czcz ycie, dziaalno, czyny, anegdoty i listy tego wielkiego czowieka. Kady wistek papieru, kade linia, kada litera jest czczon pamitk tego wielkiego charakteru, tej wieilkiej duszy. Szesnasty z rzdu prezydent, sta si ustalonym wzorem dla wszystkich jego nastpców. Wikszych zaszczytów, ani wikszej pochway nie moe dostpi aden stanu ani prezydent, ni dostpi tego Lincoln. Co m Lincoln uczyniby, ilub co by powiedzia w tym czasie i miejscu jest wiekuista kwestya dla wszystkich zdro- wo mylcych Amerykanów. Gdzie mona znale drugi podobny charakter w historyi, o którym wyda- no tak olbrzymi ilo dzie w cigu tych szeazie- siciu lat? I to takiej zdrowej literatury. Tam nie- ma tomaczenia, ani objanie popenionych niespra- wiedliwoci lub dwuznacznych prac na tem Wysokiem stanowisku. Jest tam za najwysza staranno i przewanie wysokie cele i niezrównane czyny. I kie- dy ,bez nawet widzenia tego najwikszego oswobo- dzicie! a, bez mówienia do tego pierwszego i najwik- szego amerykanina, bez spotkania si z kimkolwiek, który go zna lub sysza i kto widzia jak on y, Strona 10 — 10 — dziaa i przemawia w sprawie wyswobodzenia, po- czenia, zacliowania i Stanów Zjedno- reiabilitacyi czonych, odpowiem, e on by najwikszym proroldem najwikszym dziaaczem, naznaczonym przez wysz si. Czy mona mi postawi zarzut przecenienia? Czy potrzebuj wykazy^^a, e ten wiemy i zaufany czonek jego gabinetu — G-ldion Welles, który szcze- rze, i jak drugi Boswell, notowa cuda zdziaane przez swego wielkiego szefa? Welles nie myla o nala- dowaniu Lincolna. Welles nie mia w sobie uczucia zazdroci. Welles nigdy nie powiedzia: "Gdybym ja by prezydentem". Welles by pierwszym, który widzia go w caej jego wielkoci, chwale, wielkiego rozumu i jego przezornoci w patrzeniu w przyszoc. Welles widzia i sysza wierzy. Inni oczekiwali i a go zabrako, a potem zupenie jak Jakub w staroyt- noci, gdy obudzi si rankiem, ze snu, rzek — **Bóg jest i na tem miejscu; a ja tego nie wiedziaem". Wic ci ludzie potem mówili — "On, rzeczywicie by boskim czowdekiem, a mymy tego nie wiedzieli". Lecz Welles wiedzia i wierzy i a papier, na którym jego bezcenny rekord jest znaleziony, obróci si w py ,pozostanie na wieki pami, o tym wielkim czo- wieku, o czowieku, który zdziaa tyle dla ludzkoci to jest o Lincolnie. Sdzia Davis rozpocz przypo- mina, e Lincoln powiedzia, e by przeznaczony do tego zadania — gdy go nie byo ju wicej. Sickles zacz przypomina sobie spowied Lncolna z Bogiem gdy przyszo Unii waya si pod Gettysburgiem. Delegaci w Bloomington tera pamitali, e Lincoln mówi jak natchniony. Jego suchacze z partyi Coo- pera zostali przekonani, e aden inny czowiek nie — mógby wj'powiedzie takiej mowy w 1860 roku. Jego suchacze pod Gettysburgiem i przy Drugiej Strona 11 — 11 — Inauguracyi, w dzie gdy gwiazda si ukazaa w bia- y dzie nad Kapitolem, jak Lincoln wygasza sw najwiksz polityczn mow, teraz take widzieli w nim boskiego posannika do utrzymania, uratowania noczonych. Nawet Stephens, filozoficzny m i ponownego zczenia wojn rozdartych Stanów Zjed sta- nu z Poudnia i Lee i Davis, zaczli widzie nadludz- kie i nadzwyczajne wysiki tego czoweka z Illinois. mia czas na wszystko, mia Tak, ten czowiek, który cierpliwo wysuchania kadego czowieka, kade za- alenie, kade danie, zna kady front wojennych dziaa, by obznajmiony ze wszystkimi politycznymi problemami i sytuacy w kraju, wiedzia co si dzie- je w kraju i zagranic, i nawet by gotów, zawsze przygotowany i mia dla wszystkich sowa uznania i zachty i opiekowa si sabymi, procesowanymi, za- sdzonymi. To byo serce,to bya dusza, umys i oko i wargi, które dotykane byy wyszym pomieniem z palcego si krzewu w zachodnich stepach, by posa- ny do zniesienia i zniszczenia niewolnictwa i do reha- bilitacyi walczcego kraju, ostatniej wielkiej nadziei wiata i jego ludzi uczynienia równymi, wolnymi i ze sposobnoci do prowadzenia ycia, aby wypeni mi- sy woon na kaidego w yciu w celu stworzenia nowej i lepszej przyszoci. Strona 12 1^ 7/ ZOO^. 08^,0 5166