Strona 1 Strona 2 Wilfried Rappenecker Yu Sen dla początkujących Ilustracje: Richard Hartwell Przedmowa: Wataru Ohashi Z niemieckiego przełożył Ryszard Turczyn Strona 3 Tytuł oryginału Yu Sen - Sprudelnder Quell. Shiatsu fur Anfanger Felicitas Hubner Verlag, Waldeck Projekt okładki Agnieszka Skriabin Zdjęcie na okładce Zefa Visual Media Moim nauczycielom Redakcja Barbara Tarnas Wataru Ohashiemu łonie Teeguarden Korekta Bożenna Burzyńska Saulowi Goddmanowi i Pauline Sasaki Copyright © by Felicitas Hubner Verlag, Waldeck, 1990 poświęcam Ilustracje copyright © by Richard Hartwell, Hamburg, 1990 Copyright © for the Polish translation by Ryszard Turczyn, 2003 Copyright © for the Polish edition by Bauer-Weltbild Media Sp. z o.o., Sp. K., Warszawa 2003 Podziękowania dla Bauer-Weltbild Media Sp z o.o., Sp. K. Klub dla Ciebie Elli Mann-Langhof Warszawa 2003 Barbary Schmidt-Rohr Dorothei Matthews Dwieście siedemdziesiąta piąta publikacja Klubu dla Ciebie Richarda Hartwella Felicitas Hubner ISBN 83-89314-29-0 Kornelii Ritterpusch Natalie Thomann Skład i łamanie DK, Warszawa Druk i oprawa Oldenburg Taschenbuch GmbH, Hurderstrasse 4, 85551 Kirchheim Strona 4 Przedmowa W historii współczesnej, zwłaszcza w latach 80-tych XX stulecia, gwałtownie dokonały się ważne i dogłębne prze- miany, intensyfikując nasze wyczulenie na historyczne wydarzenia. W życiu naszych przodków jeszcze nawet dwa pokolenia wstecz zmiany cywilizacyjne następowa- ły dostatecznie powoli, aby ludzie mieli czas się do nich dostosować, przetrawić je i włączyć w swoje życie. Zmia- ny technologiczne, kulturowe i gospodarcze dokonywały się kiedyś z szybkością, którą mogły zamortyzować chro- nologiczne „bufory". Dzisiaj żyjemy w zupełnie innym otoczeniu społecznym, a szybkość, z jaką atakują nas ko- lejne zmiany, powoduje dezorientację. Do technologicznych zdobyczy w komunikacji i transporcie należą naddźwiękowe samoloty pasażer- skie i superszybkie pociągi, które umożliwiają nam - także pod względem finansowym - pokonywanie do- wolnych odległości na naszej planecie. Kiedy myślimy o podróży, rzadko kiedy zastanawiamy się najpierw, jakie to naprawdę odległości mamy pokonać. Jeśli o czymś wtedy myślimy, to głównie o warunkach podróży i przygotowaniach. Czasami mam wrażenie, że dwa geograficznie znacznie od siebie oddalone miasta, takie jak Nowy Jork i Tokio, leżą dla mnie znacznie bli- żej niż na przykład Nowy Jork i niemalże sąsiadujące z nim Hoboken w stanie New Jersey. Strona 5 8 Shiatsu Przedmowa 9 Ponadto niesłychany postęp technologiczny w dzie- liczyć do grona moich studentów, lecz dlatego, że jest re- dzinie wymiany informacji, ze wszystkimi satelitami, prezentantem nowego pokolenia zachodnich lekarzy, telefonami komórkowymi, telewizją i komputerami którzy włączają wschodnią wiedzę i myślenie w obręb praktycznie zniósł wszelkie bariery na drodze przekazy- własnej kultury oraz przyswajają je i praktykują, stwa- wania wiadomości. Wszyscy wchłaniamy za szybko rzając podstawy takiego leczenia, którego celem jest zro- zbyt duże dawki informacji. Ten przytłaczający zalew zumienie i s t o t y człowieka. danych sprawia, niestety, że coraz trudniej zorientować Gdy przyszłe pokolenia spojrzą kiedyś wstecz na la- się, co tak naprawdę jest ważne, i może prowadzić do ta 90-te XX stulecia, będą im się one jawiły jako okres, stępienia naszego ludzkiego odczuwania. Aby ochronić w którym topnienie politycznych i intelektualnych gra- nasz nadmiernie eksploatowany mózg, musimy ograni- nic umożliwiło jednostce odnalezienie prawdziwie wła- czyć ten strumień, ponieważ inaczej w nim utoniemy. snej tożsamości w obrębie globalnej wspólnoty - bez Mimo nieuniknionej złożoności, jaką kreuje postęp ograniczeń nakładanych przez poszczególne kultury techniczny, nadal jestem przekonany, że w ostatecznym i tradycje. Książka Wilfrieda Rappeneckera na temat rozrachunku zmiany te pozwolą nam stać się jeszcze wschodniego sposobu myślenia i działania może spra- bardziej wolnymi. Bardziej niż w jakiejkolwiek poprze- wić, że młodzi Japończycy za jego - Europejczyka - po- dniej epoce przyczynią się one do powstania społeczeń- średnictwem właśnie poznawać będą wiedzę i wyobra- stwa globalnego, w którym obecne i przyszłe pokolenia żenia, które on z kolei poznał dzięki ich przodkom. będą potrafiły patrzyć poza horyzont wyznaczany przez Jest dla mnie wielkim zaszczytem, że mogę dołączyć ich własne kulturowe systemy myślenia. Ludzie będą do jego dzieła moje własne refleksje i że moja przedmo- się zachowywali mniej konformistycznie. Sądzę, że sta- wa znajdzie się w książce, która w znakomity sposób nie się tak nie tylko w kulturach zachodnich, ale także daje świadectwo jego oddania i poświęcenia dla opisy- w wielu kulturach Wschodu. wanej materii. W czasach, w których żyjemy, zmiany takie stały się Wataru Ohashi możliwe dzięki zespoleniu wschodniej i zachodniej my- latem 1990 śli i filozofii. Europejscy intelektualiści od ponad stule- cia znają i cenią tzw. medycynę wschodnią. Dzisiaj spo- łeczeństwo zachodnie, ogólnie rzecz biorąc, akceptuje jej formy wyrazu i praktykowane w niej zabiegi - dotyczy to zwłaszcza przedstawicieli młodszego pokolenia. Jednim z nich jest właśnie Wilfried Rappenecker, który studiował przez wiele lat pod moim kierunkiem i ukończył Instytut Ohashiego w Stanach Zjednoczo- nych. Jestem z niego dumny nie dlatego, że mogę go za- Strona 6 Co to jest Shiatsu? 1 Shiatsu to zarazem bardzo stara i bardzo młoda sztuka. Powstała w ciągu ostatnich 100 lat w Japonii, łączy w sobie tysiącletnie techniki tradycyjnej akupresury z nowoczesnymi, także zachodnimi, technikami ma- sażu. W krótkim czasie od swego powstania Shiatsu prze- szło szybką drogę rozwoju, w trakcie której wykształci- ły się najróżniejsze „style". Po drugiej wojnie światowej Shiatsu zaczęło być znane także na Zachodzie, zaszcze- pione w USA przez Tokujirę Namikoshiego. W drugiej połowie lat 70-tych własnego rozumienia Shiatsu nauczał na wschodzie USA Shizuto Masuna- ga. Większość znanych na całym świecie nauczycieli Shiatsu swoją wiedzę zdobywało u niego. Na ten czas datuje się właściwy początek popularyzacji Shiatsu na Zachodzie, który to proces daleki jest jeszcze od zakoń- czenia. Masunaga nazwał swoją metodę zen-shiatsu. Połączył on w niej znane wcześniej techniki Shiatsu z naukami tradycyjnej medycyny dalekowschodniej, zwłaszcza z wiedzą o meridianach, oraz ze zdobyczami psycholo- gii. Przedrostek zen podkreśla medytacyjny charakter Strona 7 12 Shiatsu Co to jest Shiatsu? 13 propagowanego przez niego Shiatsu. W latach 80-tych Przepływ energii w meridianach możemy rozumieć ten rodzaj Shiatsu tak się rozpowszechnił, że kiedy ktoś jako wyraz przepływu przez nasze ciało kosmicznej na Zachodzie mówi o Shiatsu, to najczęściej ma na myśli energii życiowej. Niezakłócony przepływ oznacza dobre właśnie zen-shiatsu. W opisach przedstawionych w ni- samopoczucie psychiczne, umysłowe i cielesne, oznacza niejszej książce widoczny jest silny wpływ nauki Masu- stały ruch i rozwój. Zaburzenia powstają wówczas, kie- nagi. dy zamykamy przed dopływem tej kosmicznej siły ży- ciowej jakieś części naszej duszy i ciała. W konsekwen- cji w miejscach tych na wszystkich płaszczyznach W Shiatsu przejawia się zatrzymuje się rozwój i mogą powstać problemy. tradycyjna medycyna dalekowschodnia W wielu miejscach naszego ciała dochodzi do zasto- Dwa rozdziały tej książki stanowią wprowadzenie do ju w przepływie energii ki. Jest to zupełnie normalne zrozumienia wspomnianej nauki. Są to: „Energie, ży- i nie musi od razu oznaczać choroby. Każdy człowiek wioły i meridiany" oraz „12 meridianów i 2 kanały". Na ma niejako swój własny wzorzec zastojów, który można razie chciałbym jedynie naszkicować to, co niezbędne uznać za wyraz jego niepowtarzalnej osobowości. Być do ogólnego zrozumienia istoty rzeczy. może nawet te indywidualne wzorce spełniają taką sa- Zen-shiatsu Masunagi w większym stopniu niż inne mą rolę jak sól dodana do zupy. Jeśli jednak dochodzi do metody polega na pracy z meridianami, owymi kanała- choroby, to wykorzysta ona właśnie te drogi, których mi energii życiowej w naszym organizmie, których sty- istnienie zasygnalizowały wcześniej ograniczenia w prze- mulacja od tysiącleci stanowi podstawę akupunktury pływie energii. i akupresury. „Osobisty zastój" oznacza, że mój sposób życia, myś- Meridiany tworzą zarówno na powierzchni ciała, jak lenia i odczuwania nie pozwala mi dostrzec określonych i głęboko pod skórą szeroko rozgałęziony i spleciony fragmentów mojej rzeczywistości, a każe się z kolei trzy- ze sobą system kanałów energetycznych. Doprowadza- mać innych. Wzorzec ten jest ustalonym lustrem mojej ją one energię życiową (po japońsku ki) do wszyst- niedoskonałości i bodźcem do tego, by się rozwijać. I tu- kich zakątków naszego ciała, do każdego narządu taj zaczyna się rola Shiatsu. Shiatsu mobilizuje, stymulu- i każdej komórki. Na powierzchni meridiany są bezpo- je, harmonizuje i pobudza przepływ energii życiowej średnio dostępne dla naszych dłoni. Stanowi to podsta- wszędzie tam, gdzie pojawia się zastój i inercja. wę Shiatsu. Fizyczny ból, który może się pojawić w czasie zabie- Inaczej niż w akupunkturze w zen-shiatsu poszcze- gów Shiatsu, zawsze jest wyrazem bólu psychicznego. gólne punkty akupunkturowe opisane w książkach nie Wskazuje, że oto natrafiliśmy na obszar, którego przez odgrywają szczególnej roli. Masunaga z powodzeniem dłuższy czas unikaliśmy - czyli zatrzymaliśmy w tym stosował stymulację meridianu na całej jego długości, miejscu przepływ energii naszego przeżycia. Jego przy- aby pubudzić przepływ energii życiowej. wrócenie poprzez dotyk oznacza - czasem bolesny - Strona 8 14 Shiatsu Co to jest Shiatsu? 15 krok naprzód w rozwoju. Shiatsu nie tylko potrafi zapo- Shiatsu to medytacja czątkować ten proces, ale też towarzyszyć człowiekowi i wspomagać go w dalszej drodze. Do tego momentu zajmowałem się wyłącznie tym, jak Kiedy już zrozumiemy znaczenie, jakie dla naszego Shiatsu oddziałuje na osobę, u której je zastosowano. Te- życia ma wzrastanie i rozwój, Shiatsu oddaje cenne usłu- raz chciałbym skupić się na znaczeniu, jakie Shiatsu mo- gi przede wszystkim wtedy, gdy jesteśmy zdrowi. Służy że mieć dla osoby, która je wykonuje. podtrzymywaniu zdrowia i radości życia. Shiatsu oferuje mnóstwo fascynujących technik sty- Shiatsu jest jednak taże metodą leczenia chorób i ła- mulowania przepływu energii ki. Większość z nich pole- godzenia cierpień. Niejednokrotnie sięgamy po nie do- ga na tym, że na przykład za pomocą kłębu dłoni lub za piero wówczas, kiedy zmusi nas do tego przewlekłe lub pomocą kciuka zagłębiamy się w określone miejsce cia- wyraźnie odczuwalne zaburzenie przepływu energii ży- ła i na chwilę zatrzymujemy się w tej pozycji, cały czas ciowej. uciskając dany punkt (po japońsku tsubo). Owo zagłę- Przykłady, gdzie można zastosować Shiatsu do łago- bienie się i zatrzymanie jest właśnie specyfiką Shiatsu dzenia bólu, to gwałtowne dolegliwości, takie jak bóle i na tym polega jego wyjątkowość. Dzieje się to bez wy- głowy i pleców, bóle menstruacyjne, problemy żołądko- siłku. Osoba poddawana zabiegowi jest otwarta i wolna we, ale także chroniczne zmęczenie, wewnętrzny niepo- od konkretnych oczekiwań. Niczego nie szuka i nie chce kój i nerwowość. niczego osiągnąć. „Po prostu jest", stając się dla partne- W przypadku ciężkich, a zwłaszcza przewlekłych ra zwierciadłem, w którym odnajduje sam siebie w prze- chorób powstają znaczące zastoje w kanałach meridia- żywaniu i swojej reakcji na zabieg. Shiatsu staje się me- nów, a tym samym trwające przez lata, a nawet dziesiąt- dytacją. ki lat niedostrzeganie pewnych określonych stron i po- W stanie takiego braku zamysłu i oczekiwań zarów- trzeb naszej osobowości. Dotknięcie takiego kanału no u osoby wykonującej zabieg, jak i u poddającej się energetycznego na powierzchni ciała w trakcie Shiatsu mu, pojawić się może głęboki spokój, który dla skutecz- ułatwia nam uświadomienie sobie takiego zastoju także ności Shiatsu ma znaczenie równie wielkie, jak konkret- w naszym wnętrzu - początkowo jakby na niedostrze- ne zabiegi na konkretnych meridianach. Jest wówczs in- galnej, cielesnej płaszczyźnie - i przystąpienie do jego tensywny kontakt między obiema stronami. Mimo iż rozładowywania. jest to relacja bardzo osobista, to brak zamysłu u wyko- Regularne stosowanie Shiatsu może zatem - łącz- nującego zabieg sprawia, że obie strony są wolne od nie z prowadzeniem świadomego życia - przynieść zła- wpływu wzajemnych emocji i oczekiwań. godzenie przewlekłych i ciężkich chorób, uczynić je W sposób jak najbardziej uzasadniony można takie zrozumiałymi, a tym samym dającymi w ogólnym roz- spotkanie określić mianem komunikowania się czy roz- rachunku pozytywny skutek, czy nawet w ogóle je wy- mowy. Osoba wykonująca zabieg słucha bowiem i od- eliminować. powiada. Nie pracuje według ustalonego schematu, lecz Strona 9 16 Shiatsu Co to jest Shiatsu? 17 poprzez mowę ciała, barwę, nastrój i smak wspólnie Osobowość wykonującego zabieg, jego silne i słabe przeżywanej sytuacji odbiera reakcje poddawanej zabie- strony ujawniają się bezpośrednio w samym zabiegu. gowi osoby i odpowiednio dopasowuje do nich dalszy Każdy krok na drodze rozwoju w Shiatsu będzie zatem bieg i kierunek swoich działań. dla uczącego się krokiem w rozwoju jego własnej osobo- Dokładniej rzecz biorąc, działania płyną same z sie- wości. Podobnie też rozwój osobowości odbija się jako bie, a lekkość, z jaką się to dzieje, budzi u obydwu stron postęp w samym Shiatsu. A wtedy Shiatsu zaczyna spra- wewnętrzny spokój i radość. wiać nieprawdopodobną radość. Jest to właśnie ta ra- W przypadku takiego Shiatsu konieczne są zdolność dość, która dostarcza odwagi i motywacji, by dalej pra- empatii oraz intuicja. Dla większości osób, które zaczy- cować nad sobą. nają praktykować Shiatsu, jest to ogromne wyzwanie. Shiatsu przypomina w tym względzie inne tradycyj- Chociaż każdy z nas bez wątpienia posiada takie zdol- ne dyscypliny dalekowschodnie, takie jak tai-chi, sztuka ności, to jednak wskutek takiego, a nie innego rozwoju strzelania z łuku, ceremonia picia herbaty i inne, które społecznego i kulturowego w krajach uprzemysłowio- zawsze postrzegano jednocześnie jako szkoły rozwoju nych intuicja i zaufanie do własnego subiektywnego po- własnej osobowości. strzegania zostały zdyskredytowane i niejednokrotnie Shiatsu może oznaczać dla uczącego się drogę, po uległy w nas prawie zupełnemu zanikowi. której będzie kroczył. Nie kończy się ona z chwilą odby- Wytrwałe praktykowanie Shiatsu, odkrycie możliwo- cia kursu czy nawet wieloletniego kształcenia. Jeśli nie ści spokoju i braku zamysłu stwarzają przestrzeń, zrezygnujemy i nie stracimy zainteresowania, możemy w której na nowo rozwinąć się mogą zaufanie do wła- uczyć się Shiatsu nawet przez całe życie. snej wiedzy oraz intuicji. Jeszcze kilka słów o tym, do czego Shiatsu nie może Nie zawsze będzie się to odbywało bez problemów. służyć i kiedy nie należy go stosować lub trzeba stoso- Ucząc się Shiatsu, bardzo szybko zostaniemy skonfronto- wać z najwyższą ostrożnością. wani sami ze sobą. Zauważymy - być może po raz Shiatsu nigdy nie może zastąpić wizyty u lekarza - pierwszy w życiu - węzły w naszym własnym przepły- zwłaszcza w przypadku poważnych dolegliwości. Shiat- wie energii, uświadomimy sobie zahamowania w wielu su w wykonaniu lekarza może niekiedy zastąpić inne miejscach naszego ciała, naszych emocji i naszych myśli. medyczne sposoby leczenia. Wymagana jest jednak do Może się w nas pojawić wręcz tęsknota za tym, by umieć tego ogromna odpowiedzialność i ogromne doświad- istnieć w stanie całkowitego otwarcia i całkowitego bra- czenie. Zawsze jednak Shiatsu może być stosowane z do- ku oczekiwań. Zrozumiemy naszą chwilową niezdol- brym skutkiem jako uzupełnienie konkretnie zaordyno- ność do uzyskania takiego stanu oraz to, że uniemożli- wanej przez lekarza terapii. wia ona powstanie sytuacji, w której w trakcie naszej Początkujący adepci Shiatsu (a będą nimi także czy- pracy z partnerem moglibyśmy stać się dla niego zwier- telnicy po lekturze tej książki!) nie powinni stosować tej ciadłem. metody u poważnie chorych osób. Dotyczy to również Strona 10 18 Shiatsu osób cierpiących na poważne zaburzenia psychiczne. U osób chorych na raka (a w niektórych wypadkach tak- 2 że na gruźlicę) w połączeniu ze schorzeniami kości shiat- su stwarza dodatkowo możliwość kontuzji. Także u sta- rych ludzi kości bywają bardzo kruche, dlatego zabieg - Energia, żywioły zwłaszcza stosowany na okolice karku - powinien być bardzo łagodny i delikatny. i meridiany Nie należy też stosować Shiatsu w okolicach ciała, gdzie są świeże skaleczenia, stany zapalne, żylaki i podobne dolegliwości. Niemniej jednak zabieg Shiatsu może być bardzo pomocny, jeśli zastosujemy go wów- Energia czas w innych okolicach ciała, wolnych od schorzeń, na przykład na drugiej nodze czy drugiej ręce. W myśleniu tradycyjnych kultur, nie tylko Dalekiego Wyjątkowo pozytywne emocje daje Shiatsu kobietom Wschodu, czymś oczywistym jest wyobrażenie, że ciężarnym. W tym przypadku należy zwracać szczegól- u podstawy wszystkiego, co istnieje, niezależnie czy jest ną uwagę na to, aby było ono łagodne, akcentujące ożywione, czy nieożywione, leży pewna siła. Ta kosmicz- harmonię i niezbyt głębokie. Nie należy pracować na siła określana jest w języku chińskim jako ąi (wyma- z „zakazanymi punktami" (lista punktów zakazanych wiane mniej więcej jak „czi"), w japońskim zaś jako ki. w przypadku ciężarnych znajduje się na str. 82. Jeśli cią- Ponieważ Shiatsu pochodzi z Japonii, będziemy używać ża jest zagrożona, zabieg stosować może wyłącznie bar- terminu japońskiego. Na Zachodzie słowo to oddaje się dzo doświadczony adept Shiatsu. za pomocą określenia „energia". Wyobrażenie, że wszel- ka materia da się sprowadzić do energii, nie jest obce tak- że zachodniej fizyce XX wieku. Kiedy w Shiatsu mówimy o energii, mamy na myśli energię życiową. Jest to ta sama kosmiczna energia ki, która na płaszczyźnie ludzkiego życia konstytuuje i podtrzymuje istnienie naszego duchowego, psychicz- nego i fizycznego ciała. Energia ta jest elementarna, to znaczy że po prostu jest i nie ma żadnego źródła, poza tao. Tao to ostateczne praźródło wszystkich rzeczy, właściwa praprzyczyna, której nie da się opisać słowami i której nie da się objąć wyłącznie logicznym myśleniem. Na Zachodzie powie- Strona 11 20 Shiatsu Energia, żywioły i meridiany 21 dzielibyśmy zapewne o boskim pochodzeniu wszech- pn jang rzeczy. Jest taka wspaniała książka, licząca sobie ponad ciemny jasny 2500 lat. Nazywa się Tao Te King i została napisana zimny ciepły przez niejakiego Lao Cy. Jeśli ktoś chce się dowiedzieć noc dzień czegoś więcej o tao i o tym, w jaki sposób wpływa ono zima lato na naszą codzienność, polecam mu zapoznanie się z tą bierne aktywne książką. powolne szybkie skierowane do wewnątrz skierowane na zewnątrz siła leżąca u podstaw ruch, w którym Jin i Jang ruchu przejawia się siła O energii ki można powiedzieć znacznie więcej ponad to, że jako kosmiczna siła leży u podstaw wszystkiego, co istnieje. Ona nie tylko po prostu jest, lecz wszędzie W odniesieniu do ludzkiego ciała wewnętrzne po- tam, gdzie możemy ją zaobserwować, znajduje się wierzchnie kończyn oraz przednia część tułowia są od- w ciągłym ruchu i podlega bezustannym przemianom. powiednikami jin. Tymi partiami otwieramy się na Podlega przy tym dynamicznej zasadzie rządzącej pier- świat i przyjmujemy go w siebie, to nimi obejmujemy wiastkami jin i jang, które tak samo jak ona stanowią osobę, która jest nam miła. Są to jednak zarazem nasze bezpośredni wyraz tao. Nie da się jej sprowadzić do żad- najbardziej podatne na zranienia części, które nie przed nego logicznego pojęcia. wszystkimi otwieramy. W Shiatsu bardzo troskliwie ob- Ludzie tej epoki cywilizacyjnej, w której tysiące lat chodzimy się ze stroną jin ciała, zwłaszcza z przednią temu opisano zasadę jin i jang, musieli uważnie obser- częścią tułowia. Owocna praca na tym obszarze jest wować przyrodę. Jest dziełem niemal geniuszu dostrze- możliwa dopiero wówczas, kiedy między terapeutą żenie tej nader prostej i jasnej zasady we wszystkich zja- a pacjentem wytworzy się nić zaufania. wiskach i zmianach zachodzących na świecie. Z kolei zewnętrzne i grzbietowe części rąk, nóg i tu- Jin i jang to bowiem nic innego jak dwie strony tego łowia należą do jang. Jang to obronne partie naszego samego medalu. To znaczy wszystko, co ma stronę prze- ciała, które akcentujemy, gdy chcemy chronić siebie. dnią, musi mieć także stronę tylną. Albo inaczej: wszy- Właśnie plecy wielu ludzi stanowią istny ochronny stko, co istnieje, ma też swoje przeciwieństwo, coś prze- pancerz utworzony przez zesztywniałe mięśnie i tkan- ciwstawnego, bez czego nie mogłoby istnieć i z którym kę łączną. tworzy jedność, całość. Ale uwaga! Jin i jang nie są czymś przedmiotowym, Jin i jang przejawiają się na przykład w następują- jak na przykład stół czy krzesło. Nie są samym świa- cych zjawiskach: tem, lecz opisem świata. Stanowią uniwersalną zasadę, Strona 12 22 Shiatsu Energia, żywioły i meridiany 23 którą odnajdujemy we wszystkich przejawach istnienia Symbol jin i jang stał się w ostatnich latach szeroko świata. znany także na Zachodzie. W niezwykle poglądowy Jin i jang są ponadto względne, to znaczy, że dana sposób obrazuje on cykl przemian. Chciałbym teraz rzecz sama w sobie nie jest ani jin, ani jang. Coś ciemne- zaprezentować dynamikę zmian jin i jang na podsta- go istnieje tylko przez to, że istnieje też coś jasnego. wie tego symbolu oraz prostego przykładu zmiany pór A dzień możliwy jest dopiero dzięki nocy. roku. Tak więc wszystkie zjawiska zachodzące w świecie można podzielić na przeciwstawne albo uzupełnia- jące się pary przeciwieństw. Byłoby to bardzo interesu- jące zestawienie (zostało już zresztą dokonane). O wie- le ważniejszy i bardziej fascynujący jest jednak dynamiczny aspekt tego zjawiska: jin i jang podlegają bezustannym przemianom, a dokładniej mówiąc obie formy bezustannie przechodzą w siebie nawzajem. Co jest jin, nie zostaje jin na zawsze, co jest jang, nie zo- staje jang na zawsze. Jin staje się jang, staje się jin, staje się... Wyraża się w tym fakt, że wszystko, co istnieje, nie tylko bezustannie się zmienia, ale zmienia się w swoje przeciwieństwo - pogląd silnie zakorzeniony w daleko- wschodnim modelu myślenia. Rytm dnia i nocy, zmiana pór roku, cykl menstrua- cyjny kobiety, tzw. biorytmy czy bezustanne powstawa- nie i przemijanie życia w świecie zwierzęcym i roślin- nym, obrotowy ruch Wszechświata - we wszystkich Jak w każdym cyklu, możemy zacząć w dowolnym tych przykładach wyraźnie widać cykliczny charakter miejscu. Przyjmijmy, że lato jest tam, gdzie widnieje cy- przyrody. fra 1. Widzicie duże białe pole. Oznacza to, że w tym Często jednak trudno nam przychodzi postrzeganie miejscu jang osiąga swoje apogeum. Lato jest jasne, dni takich cyklicznych przemian w nas samych i wokół nas. długie i jest ciepło. Niemniej jednak w samym centrum Przyczyną może być to, że najróżniejsze zjawiska nakła- lata widnieje już ciemny punkt. Oznacza on, że jeśli coś dają się na siebie, oraz to, że my, ludzie, przez ubiegłe osiągnęło swoje apogeum, to ma już w sobie zarodek tysiąclecia staraliśmy się ignorować tę zasadę i stawiać swego przeciwieństwa. Można by wręcz powiedzieć, na długotrwałość lub wręcz wieczność. swego kresu. Strona 13 24 Shiatsu Energia, żywioły i meridiany 25 I tak właśnie jest. Wraz z nadejściem jesieni (cyfra 2) zaczyna się - początkowo niemal niezauważalnie, sy- Cykl gnalizowana wąziutkim paseczkiem czarnego pola - Pięciu Faz pora roku właściwa dla jin, którego apogeum stanowi Przemian zima (cyfra 3). I ona także nosi już w sobie zarodek swe- go przeciwieństwa, jasny punkt na rozległym czarnym polu. Jak widzicie, rok dzieli się na cztery fazy czy też. po- ry roku. Chińczycy uważali, że jest jeszcze piąta pora ro- ku. Najczęściej nazywa się ją późnym latem, czy też ba- bim latem. Zawiera się ona jednak także jako centralny element łączący we wszystkich innych porach roku (mianowicie w ostatnich 18 dniach trwania każdej z nich). Pięć żywiołów W tradycyjnej myśli chińskiej każdy cykl jin-jang składa się z pięciu faz przemian (przechodzących płynnie jed- wnętrznego spokoju. Żywioł Ziemi to symbol równowa- na w drugą). Na Zachodzie nazywa się je przeważnie gi między jin i jang, troskliwości i spoczywania w środ- pięcioma żywiołami i tak jak zasada jin i jang są one cha- ku siebie. W żywiole Metalu odzwierciedla się młode rakterystyczne dla filozofii Dalekiego Wschodu. jin, czyli jesień. Jest to zarówno siła oddechu, przyjmo- Fazy przemian noszą bardzo kwieciste nazwy, wania i oddawania, jak też skupienia i wycofania ku te- których nie powinniśmy brać nazbyt dosłownie, ale mu, co istotne. Żywioł Wody wreszcie to dojrzałe lub które niejednokrotnie dają ważne wskazówki co do swo- stare jin, czyli zima. Jest to siła sama w sobie, siła leżąca jej natury. Nazwy te brzmią: Metal, Ziemia, Ogień, Wo- u podstaw każdego życia i pozwalająca rozpocząć się da i Drewno. Nie są one identyczne z czterema żywioła- nowemu życiu. mi tradycji zachodniej, istnieje jednak między nimi Każda z Pięciu Faz Przemian wynika z poprzedniej, wiele zgodności. ale też wpływają one na siebie nawzajem na różne inne W cyklu tym żywioł Drewna symbolizuje siłę wio- sposoby. Ich wzajemne zależności staną się dla ciebie ja- sny, młode jang, wzmagającą się siłę nowego początku sne, kiedy zaczniesz się uczyć shiatsu. i rozwoju. Żywioł Ognia to lato, dojrzałe albo stare jang. Chociaż każdy z pięciu żywiołów przechodzi jeden To siła nadmiaru i kipiącej radości, ale też harmonii i we- w drugi, to jednak nie występują one kolejno, lecz Strona 14 26 Shiatsu Energia, żywioły i meridiany 27 Drewno Ogień Ziemia Metal Woda jin/jang młode jang stare jang równowaga jin i jang młode jin stare jin pora roku wiosna lato babie lato jesień zima kierunek do góry rozpostarcie dookoła do środka do dołu pora dnia rano południe popołudnie wieczór noc etap życia dzieciństwo wiek młodzieńczy dojrzałość i wiek późna dojrzałość wiek starczy, śmierć przejściowy i schyłek meridian Wątroby Serca i Jelita Cien- Śledziony Płuc i Jelita Nerek i Pęcherza Pęcherzyka kiego, Osierdzia, i Żołądka Grubego Moczowego Żółciowego Potrójny Ogrzewacz tkanka mięśnie i ścięgna naczynia tkanka łączna, skóra kości i szpik krwionośne „mięso" siła żywiołu paznokciach twarzy wargach owłosieniu ciała owłosieniu głowy objawia się w narząd zmysłów oczy język usta nos ucho zmysł wzrok mowa smak węch słuch, równowaga płyn ciała łzy pot ślina śluz mocz zachowanie w sytu- kontrola, opano- smutek, odbijanie się, upór, kaszel, dygotanie acjach stresowych wanie, spokój brak radości nieustępliwość odmowa emocje złość, wściekłość radość współczucie smutek lęk, obawa barwa głosu głośny śmiejący, śpiewny smutny i bez wzdychający chichotliwy wyrazu kolor zielony czerwony żółty, brązowy biały czarny, granatowy zapach przy zabu- kwaśny, przypalony nieprzyjemnie zepsuty, zgniły, rzeniach żywiołu ostry jak pot słodkawy zastały rozkładający się smak kwaśny gorzki słodki ostry słony Strona 15 28 Shiatsu Energia, żywioły i meridiany 29 zawsze są obecne wszystkie równocześnie. Znajdują się Nauka o pięciu żywiołach otwiera przed nami zupeł- wszędzie, wszelkie zjawiska przyrody można przypo- nie nowe możliwości widzenia związków między na- rządkować któremuś z żywiołów lub też wyjaśnić jako szym ciałem a codziennością. Zupełnie inaczej spojrzy- wynik wzajemnego oddziaływania na siebie różnych my także na choroby. Z objawów schorzenia możemy żywiołów. Dotyczy to zarówno krajobrazów, jak i zwie- wyciągnąć wniosek co do „odpowiedzialnego" żywiołu rząt, i roślin, stron świata, zmian klimatycznych, artyku- oraz meridianów, które należy poddać zabiegom. łów spożywczych itd. I tak na przykład przeziębienie (zapalenie dróg od- W człowieku tych pięć żywiołów możemy rozumieć dechowych) będzie miało za przyczynę zastój w obrębie jako pięć różnych stron jego osobowości i ciała, jako pięć żywiołu Metalu, a dokładniej energii płuc w obrębie ży- stanów i cech jego energii życiowej ki. wiołu Metalu. Żywioł wody to żywioł zimy i zimna. Do- Już w najwcześniejszym stadium naszego rozwoju legliwości występujące w zimie lub wywoływane albo w łonie matki żywioły te stanowią przesłanki do two- potęgowane przez zimno są wyrazem zaburzenia prze- rzenia się naszych narządów i części ciała. Także po na- pływu energii w żywiole Wody. Niekontrolowany wy- rodzinach poszczególne żywioły odpowiadają za okre- buch złości powodowany jest żywiołem Drewna, a do- ślone narządy i stany emocjonalne. kładniej energią wątroby w żywiole Drewna. Zdrowi jesteśmy wówczas, gdy wszystkie żywioły W Shiatsu nauczycie się rozpoznawać, który żywioł w nas znajdują się w stanie harmonii i mogą bez prze- szczególnie wymaga zabiegu. Pracując z odpowiednimi szkód podkreślać siebie nawzajem. Zaburzenia ich bez- meridianami (patrz tabela) dochodzi się świadomie do ustannych przemian prowadzą do zatorów w przepły- jego zharmonizowania i wzmocnienia. wie energii w meridianach. W następstwie tego może dojść do utraty harmonii emocji, do zaburzeń funkcjo- Meridiany nowania narządów i do choroby włącznie. Na stronach 26 i 27 przedstawiono prostą tabelę, W rozdziale zatytułowanym „Co to jest Shiatsu?" powie- w której każdemu żywiołowi przyporządkowano kon- dziano już wyraźnie, że energia życiowa ki nie przemie- kretne zjawiska zachodzące w człowieku i w przyro- szcza się w naszym ciele chaotycznie, lecz krąży okreś- dzie. lonymi drogami, które noszą nazwę meridianów. Listę tę można odczytać także w ten sposób, że Dwanaście głównych meridianów (ponadto są też tzw. zjawiska umieszczone pionowo pod nazwą danego ży- meridiany nadzwyczajne oraz liczne meridiany pod- wiołu są sobie pokrewne. I tak na przykład smutek rzędne) stanowi niejako odcinki całościowego nurtu przyporządkowany Metalowi należy do płuc, serce i je- energii życiowej. lito cienkie współpracują w obrębie żywiołu Ognia, Pięć żywiołów przejawia się także w meridianach, oczy odzwierciedlają poprzez żywioł Drewna wątro- tzn. poszczególne meridiany wykazują własności dane- bę itd. go żywiołu. W zaprezentowanej wcześniej tabeli widać, Strona 16 30 Shiatsu Energia, żywioły i meridiany 31 że każdemu żywiołowi przyporządkowane są zawsze Zwykłe, mimowolne dotknięcie powierzchni ciała dwa meridiany - z wyjątkiem żywiołu Ognia, któremu nie tylko likwiduje zatory na powierzchni, ale oddziału- przypisane są cztery meridiany. je także na strumień energii w głębi, harmonizując przy- Większość meridianów nosi nazwy narządów nasze- należący do danego meridianu żywioł. W ten sposób go ciała. Wskazuje to na fakt, że w szczególnym stopniu shiatsu dociera nawet w głąb naszego ciała, naszych odpowiadają one za działanie i zdrowie danego narzą- emocji, naszej osoby. du. W rzeczywistości znaczenie meridianów wykracza daleko ponad to. Obejmuje ono wiele innych fizycznych i duchowych aspektów naszego istnienia, odpowiednio do funkcji żywiołu, do którego przynależą. Niektóre z tych aspektów uwidoczniono w tabeli. Dla przykładu niektóre spośród całego wachlarza funkcji meridianu Serca: Energia serca wraz z meridianem Osierdzia, do któ- rego przynależy żywioł Ognia, odpowiada za bicie ser- ca oraz za krążenie krwi. Kieruje też językiem oraz zdol- nością wysławiania się. Przyczynia się do harmonijnego współgrania energii wszystkich pozostałych meridia- nów, umożliwiając tym samym powstanie w nas harmo- nii i wewnętrznego spokoju. Wyrazem energii serca jest zarówno radość, jak i niemożność odczuwania radości. Zaburzenie tego meridianu w aspekcie żywiołu Ognia może wyrażać się (między innymi) wyraźnym zaczer- wienieniem twarzy albo też na odwrót: brakiem normal- nego, lekkiego zaróżowienia skóry. Już przed tysiącami lat dokładnie opisano przebieg meridianów. Łączą one ze sobą narządy wewnętrzne za pomocą mnóstwa „głębokich gałęzi". Na powierzchni ciała tworzą gęstą sieć, której możemy dotykać dłońmi. Tym samym znaleźliśmy się w samym środku tema- tyki Shiatsu. Tak się bowiem składa, że nurt ki w naszym ciele ma pewną cudowną właściwość - reaguje na do- tyk. Strona 17 Kultura szerokich ramion i kultura hara 3 Shiatsu ćwiczymy na macie rozłożonej na podłodze. Jeśli przyjrzycie się tradycyjnemu (rozpowszechnionemu także i dzisiaj) urządzeniu japońskiego mieszkania, stwierdzicie, że całe życie Japończyka odbywa się znacznie bliżej ziemi niż u nas. Stoły są na przykład niższe, krzesła są praktycznie nieznane, posiłki spożywa się, klęcząc na macie. W ja- pońskiej kulturze pozostawanie w kontakcie z ziemią zawsze miało ogromne znaczenie. Znaczenie to słabnie wprawdzie gwałtownie we współczesnej Japonii, co jed- nak w niczym nie osłabia wymowy tego stwierdzenia. Życie przebiegające w bliskości ziemi pozwala bez- pośrednio doświadczyć siły ciężkości. W Shiatsu praca na macie jest warunkiem tego, by siła ciężkości, będąca siłą ziemi, mogła oddziaływać zamiast nas bez wysiłku z naszej strony. W dalekowschodnim widzeniu świata ziemia jest tym ośrodkiem, który zapewnia nam siłę, stałość i w sensie dosłownym grunt pod nogami. Za środek cia- ła uznaje się brzuch, zwany po japońsku hara. Silne hara w każdej epoce uznawano za warunek dobrego ducho- wego i fizycznego samopoczucia. Wystarczy spojrzeć na Strona 18 34 Shiatsu Kultura szerokich ramion i kultura hara 35 dowolny posążek Buddy: pełne spokoju, mocne hara to zadanie własnemu odprężonemu ciężarowi. A to naj- przedstawia się na nich w formie dużego brzucha. lepiej udaje się na ziemi. Niewątpliwie słusznie można określić tradycyjne Stopniowo coraz bardziej zaczniecie na nowo pozna- dalekowschodnie kultury mianem kultur hara - w tym wać swoje ciało i odkryjecie, że możliwa jest praca za sensie, że siła i wyrazistość hara miały ogromne znacze- pomocą hara albo niejako „od strony" hara. Przekonacie nie, na przykład w wychowaniu czy w sztukach walki. się, że wasze ruchy czerpią siłę z waszego centrum, bez Jeśli chcielibyśmy dalej ciągnąć tę grę słów, należało- potrzeby nadwyrężania mięśni. by określić naszą zachodnią kulturę mianem kultury Praca „od strony" hara znaczy tyle co pozostawanie szerokich ramion. Wystarczy przejrzeć dowolny komiks przez cały czas odprężonym. Wyobraźcie sobie osiem- czy czasopismo kulturystyczne, a od razu rzuci się nam dziesięciokilowego mężczyznę, który przychodzi do w oczy niekiedy groteskowo przesadzony - można by was na zabieg z powodu bólu kręgosłupa. W pierwszym wręcz powiedzieć pchający się w oczy - męski ideał Za- momencie możecie się poczuć zbyt słabi, by się tego chodu: najważniejsze są ramiona, bo zwały mięśni sy- podjąć. W jaki sposób bowiem pokonać opór jego mię- gnalizują siłę, podczas gdy biodra i hara pozostają chło- śni? To proste - musicie pozostać rozluźnieni. Nie staraj- pięce. cie się niczego wymuszać, niech pracuje wasz własny Nawet ktoś nie gustujący w komiksach i dystansują- ciężar. W ten sposób wasze Shiatsu przeniknie głęboko, cy się od kulturystyki musi przy uważniejszej obserwa- bez potrzeby przełamywania mięśniowego pancerza cji stwierdzić, że w sytuacji stresu czy lęku odruchowo pacjenta. napina mięśnie ramion. Wydaje się to wręcz kulturo- wym fenomenem świata zachodniego, że w momencie Oto podstawowe zasady: każdego skupienia uwagi, każdego napięcia, odrucho- - pracować ciężarem własnego ciała wo skupiamy się na okolicy ramion i karku i blokujemy - pozostać rozluźnionym i naturalnym przepływ energii w tych regionach. Dla każdego jest ja- - niczego nie wymuszać sne, że w ten sposób zaniedbujemy kontakt z własnym centrum oraz z ziemią. Jeśli będziecie tego przestrzegać, stworzycie sobie Absolutnie nie chcę przez to powiedzieć, że tradycyj- dobre przesłanki do odkrycia własnego hara. na kultura japońska jest z tego powodu lepsza od zacho- dniej. Chciałbym tylko zwrócić uwagę na różnice, które pozwolą zrozumieć, dlaczego Shiatsu wykonuje się w ta- ki właśnie, a nie inny sposób. W Shiatsu pracujemy całym ciałem. Ramiona nie są wówczas ważniejsze od stóp. Zamiast napinać ramiona w celu wywarcia nacisku, wystarczy pozwolić wykonać Strona 19 Kilka elementarnych zasad 4 Zanim przystąpisz do shiatsu, powinieneś zapoznać się z elementarnymi informacjami zawartymi na następ- nych stronicach. Praca ciężarem własnego ciała Ta ważna technika podstawowa stworzy ci możliwość przeprowadzenia shiatsu bez nadmiernego wysiłku. Za- sada polega na tym, że pozwalasz pracować sile ciąże- nia. Każdy nacisk, jaki stosujesz wobec ciała partnera, to nacisk twojego własnego ciężaru. Aby dać ci wyobrażenie tego, co mam na myśli, przedstawię teraz proste ćwiczenie. Uklęknij na dywanie lub kocu, podpierając się rękami. Trwaj przez chwilę w tej pozycji, starając się wyczuć własny ciężar w nogach i rękach. Uświadom sobie nacisk, jaki wywierasz rękami i nogami na podłoże. W pewnym sensie właśnie prze- prowadzasz Shiatsu, mianowicie Shiatsu z podłożem. Teraz przenieś ciężar ciała najpierw na ręce, następ- nie bardziej na kolana. Na początek przenieś większy ciężar na prawą rękę (uświadom sobie, jak odciąża się lewa), a potem na lewą (tym razem odciążona zostaje rę- Strona 20 38 Shiatsu Kilka elementarnych zasad 39 Praca gdy druga (zwana „wędrującą" lub „dłonią gońcem") ciężarem jest „w drodze", a więc na przykład wędruje wzdłuż własnego meridianu. Ważne jest, by nie zapominać, iż obydwie ciała dłonie są jednakowo aktywne: „dłoń wędrująca" przez to, że wykonuje ruch, „dłoń spoczywająca" przez to, że stwarza dobry kontakt z podłożem i rejestruje najdrob- niejsze zmiany. Początkujący bezustannie będzie się ła- pał na tym, że jego świadomość skupia się wyłącznie na pozornie bardziej aktywnej „dłoni wędrującej", zapomi- nając niejako o „dłoni spoczywającej". Pracując w ten sposób tylko „jedną ręką", wyraźnie ograniczasz sobie ka prawa). Przenieś też ciężar na kolana i obserwuj, jak możliwość postrzegania. To zupełnie tak, jakbyś słuchał zmniejsza się nacisk wywierany przez ręce. Za pomocą muzyki tylko z jednego głośnika, chociaż dwa głośniki tej prostej techniki przenoszenia ciężaru ciała możesz sprzętu stereo dają możliwość głębszego - właśnie ste- bez trudu i bardzo precyzyjnie regulować nacisk wy- reofonicznego - odbioru dźwięku. wierany przez dłonie. Świadome współgranie obydwu dłoni umożliwia Shiatsu bardzo często przyrównywano do raczkowa- powstanie w ciele partnera energetycznego połączenia nia małego dziecka, którego naturalność i swobodę między obydwoma miejscami, których dotykasz. Dzieje w wykorzystywaniu własnego ciała traktujemy jako się to całkowicie samo z siebie. Poza własną otwartością wzór do naśladowania w naszej pracy. Skoro wcześniej niczego nie musisz wnosić. opierałeś się na rękach i kolanach, zacznij się teraz poru- Tak na marginesie: twoja własna energia zupełnie nie szać i raczkować po pokoju! Niech ruch, którym to ro- bierze udziału w tym, co się dzieje. Oddziałuje raczej ja- bisz, będzie lekki i płynny. Być może od czasów dzieciń- ko katalizator, tzn. umożliwia twój ruch, sama jednak stwa nieco wyszedłeś z wprawy, warto jednak nauczyć nie podlega w tym czasie zmianom. się tego ponownie, ponieważ w czasie shiatsu będziesz używać swego ciała w taki sam sposób jak w czasie racz- kowania po podłodze. Dobra postawa Twoja własna postawa ma dla shiatsu ogromne znacze- Dwie dłonie nie. Uwidacznia ona, jak daleko zaszedłeś w sztuce pra- cy „od strony" hora. Nauczenie się tej właściwej postawy W Shiatsu pracuje się zawsze obiema dłońmi. Najczęściej wymaga osobistego poprowadzenia przez nauczyciela jedna dłoń spoczywa w jednym miejscu (nazywa się ją na kursie shiatsu. Tutaj dajemy ci jedynie kilka podsta- „dłonią spoczywającą" lub „dłonią matką"), podczas wowych wskazówek: