Strona 1 Strona 2 Wszystkie nasze ciemne sprawy Grzechy chodzą po ludziach Jerzy Urban Spis treści Wszystkie nasze ciemne sprawy Biuro Kupon Na służbie Goła Sceneria romansów Z soboty na poniedziałek Lekarz zagapiony Pod karetą Pociąg I Pusty ekran Miraż Jasne plamy Poker Ulica Leona Ż. Warkocz Święty Wójcik Mąż aktorki Pretendentka Dyzma Prorok ze spółdzielczych bloków Czekolada Doktor Karol N. Strona 3 Recydywa Ład moralny Grzybek Sprawiedliwość Walizka Prawo i władza Do końca życia Dwa żywioły Strach I Rodzaj randki Ucieczka Koleina Egzamin Okulary Pożar Urok miłości Umowa Sufit Pociąg II Dom I To załóż się pan Taksówkarz Okazja Wedle potrzeb Kula Pokłosie romansu Cukier krzepi Strach II Zaproszenie do ambulansu Julia W. Pomoc domowa Strona 4 Wcielenia Odrzutowce Mamusia mnie sprzedała Taki syn Powieść Temat Wypadek Pistolet Trochę nieporozumień Ból zęba Pieniądze na „Trabanta” Kangur Biurko Ten od słoni Futro z oposów Żona malarza Krewetki Łańcuch Love story 1 + 1 = 0 List Przyjaźń Szczotki do zębów Obrazek rodzinny Gdyby nawet Salomonowa sprawa Dom II Grzechy chodzą po ludziach Wstęp Wstyd „Palenie wzbronione” Strona 5 Zaświadczenie Sielska miłość Dzieje pary spodni Anioł Zbrodnia przez kalkę Kaszląca i słaba Nie bij jej List gończy Pod ryzyką Najpiękniejsza we wsi Testament Jaśnie Cioci Sprawa z aniołkiem w roli głównej Kawałek Ameryki Już niedługo pożyjecie Lochy Gniewowa Zabawa Interesant Transakcja W rodzinie Pierścionek Norki Rzetelność oszusta Człowiek na wagę złota Wspólna łazienka Za co biją poetów? Trochę codzienności Ściana Ojcowie i konwenanse Kanikuła Dobroć Młoda siła z księgowości Strona 6 Wszystkie chwyty dozwolone Milion Sylwetka Zegarmistrz Pogłoski Winiak mieszany W górach Ofiara napadu Zmartwychwstanie Romans wędliniarski Zjedz zupkę Drzwi Historia przez duże „W” Kark Wiara Porwanie Trzy panie W. Magazyn manekinów Motyw zbrodni Nowy obywatel Auto Równouprawnienie Zabawa tu głuchy telefon Amerykanin w domu Kolorowe fotografie Spisek Kadrowiec Gra tu łapki Opowieść rewolwerowa Kompleks zastępcy Koszula Strona 7 Aria na głos męski Anons Prawda i nieprawda Ciężka sprawa Rodzice Prawo i życie Atrapa Walizki Cień drogisty Piramidy Parasol na surowo Siostra Przygoda z rogu ulicy Strona 8 [1] Wszystkie nasze ciemne sprawy Strona 9 Biuro Sprawy rozgrywające się wewnątrz owych wielopiętrowych biurowców ze szkła i aluminium rzadko wydostają się na zewnątrz, ta jednakże poruszyła nie tylko kilkaset osób siedzących za biurkami w 183 pokojach. Sensacji nie udało się zamknąć w obrębie murów, gdyż wypadła na ulicę. We wtorek 6 marca 1973 roku, o godzinie 12 min. 28, z okna dziewiątego piętra wyskoczyła na bruk i poniosła śmierć na miejscu 43-letnia Jadwiga K., zaszeregowana w stopniu starszego inspektora z pensją 3800, wykształcenie wyższe ekonomiczne, matka 19-letniego studenta, żona 47-letniego naczelnika wydziału w centralnym urzędzie, wedle dokumentacji lekarza zakładowego cierpiąca tylko na wątrobę, współposiadaczka nowoczesnego mieszkania o przeciętnym standardzie - i to byłoby na razie wszystko o denatce. W pokoju, który opuściła przez okno, oprócz niej pracują trzy osoby. Wszystkie były obecne w tragicznej chwili. Wypadek trzeba było niestety wykluczyć, bo przed śmiercią Jadwiga K. ogłosiła, że ma tego wszystkiego dosyć i nim skoczyła - uklękła na parapecie. Zabójstwo - rzecz jasna - wykluczone także. Pani, która przez prawie 5 lat siedem i pół godziny dziennie, w soboty zaś cztery i pół godziny, twarzą w twarz siedziała ze zmarłą, powiedziała reporterowi w pierwszym odruchu, jeszcze bez głębszego zastanowienia: „Wszystko przez te przeklęte okna”. Budynek projektowany był jako klimatyzowany. Okna nie otwierały się. Klimatyzacja jednak nawalała i trzeba było okna przerabiać. Oczywista, że gdyby nie to - skok z okna w ogóle byłby niemożliwy. Okno przez całe lato było w tym pokoju przedmiotem swarów. Jadwiga K. i pani z naprzeciwka nie lubiły przeciągów, a pan i pani, których biurka ustawione były obok (tak że wszystkie cztery tworzyły jeden prostokąt), woleli powietrze niż duchotę. Kwestia ta odżywała codziennie, latami. Dzień za dniem: otwarcie okna, protesty, zamknięcie, otwarcie, obraza lub awantura. Ze sprawą okna łączyły się spory o palenie papierosów. Gdy Jadwiga K. zrobiła to, co zrobiła, nie była wtedy zupełnie przytomna, ale zamroczona i poirytowana zarazem. Godzinę wcześniej zaczęła płakać i wyszła do toalety zabierając ze sobą słoiczek „elenium”. Musiała zażyć - wykazała sekcja - około 10 sztuk. Za powrotem do pokoju dalej płakała, mdliło ją, dostała zawrotu głowy. Położono ją na czterech krzesłach, wszystkich czterech, jakie stały w pokoju. Szlochała, szlochała, okno było otwarte, podeszła doń, myśleli, że musi zaczerpnąć powietrza, powiedziała, że ma wszystkiego dosyć i nim kto zdążył się zorientować... Dyrekcja twierdzi, że sprawa jest niezrozumiała. Do Jadwigi K. nie miano żadnych Strona 10 zastrzeżeń. Pracowała spokojnie, awansowała o czasie, premię otrzymywała regulaminową, nie było żadnych konfliktów. Głównemu Specjaliście zwrócono uwagę, że zachował się niewłaściwie, ale dyrekcja nie widzi podstaw, aby dać mu choćby naganę. To bardzo dobry fachowiec, lubiany przez personel, jako przełożony uprzejmy i zawsze na miejscu, Jadwiga K. rozpłakała się i poszła do toalety łykać „elenium” właśnie po wizycie w pokoju Głównego Specjalisty, usytuowanego w hierarchii ponad kierownikiem działu - przełożonym zmarłej. Inni szefowie tak wysokiego szczebla wzywają podwładnych do siebie, ale Główny Specjalista, inż. Z., jest bardzo bezpośredni, poza tym młody, żywy, potrzebuje ruchu. Sam przychodzi. Nie miał on sprawy do Jadwigi K. Odezwał się do niej tylko towarzysko. Inżynier Z. ma 28 lat, a nie wygląda nawet na tyle, ubrany jest tak modnie, aż razi, samochód posiada żółty, zachodni, sportowy, bardzo głośny i drogi. Bierze 6700 na rękę, a ma jeszcze drugą posadę, i ciągle jeździ za granicę. Inżyniera Z. lubią młode panienki: sekretarki, maszynistki, kreślarki i taki tam personel. Jadwiga K. nie znosiła go. Wychodząc już z pokoju Główny Specjalista powiedział pod adresem przyszłej denatki: „O, pani Jadwiga kupiła sobie perukę! A głowa się w tym nie poci?” Po jego wyjściu Jadwiga K. wyraziła się: „gówniarz”, powiedziała też „jak mu nie wstyd”, poczęła płakać, potem wyjęła „elenium” i wybiegła do toalety. Dyrekcja informuje: ze względu na tragiczne skutki incydentu nie tylko zwrócono uwagę inżynierowi Z., ale także cały personel kierowniczy pouczono, że ponieważ ludzie są przepracowani, nerwowi, jakiekolwiek uwagi prywatne w stosunku do personelu, szczególnie uwagi uszczypliwe - są absolutnie zakazane. Nie wolno mącić atmosfery pracy. Przewodniczący rady zakładowej zgłosił wniosek, żeby wydać zarządzenie dyrekcji zakazujące w ogóle prowadzenia w biurze prywatnych rozmów, ale naczelny sprzeciwił się. Nie należy - mówił - wydawać dyspozycji nierealnych. „Chodzi o to, żeby z naszej strony była jakaś reakcja” - upierał się przewodniczący, ale jego pomysł nie znalazł niczyjego uznania. Jadwiga K. pracowała w dziale analiz ekonomicznych, powierzano jej prace pomocnicze. Przygotowywała materiały, które opracowywał ktoś inny. W niektórych okresach miewała sporo pracy, w innych mało, albo i wcale. Pracowała bardzo powoli, ale solidnie. Była drażliwa, kostyczna, stale się obrażała, z nikim nie przyjaźniła się, sepleniła. ,,Z początku to raziło, ale później człowiek tak się przyzwyczaił, że w ogóle nie zwracał uwagi” - opowiada pani z vis à vis. Odzywała się mało, na ogół siedziała i patrzyła w okno, albo czytała tygodniki ilustrowane. Natomiast przez telefon prowadziła nie kończące się rozmowy. Miała niepracującą siostrę i potrafiła dzwonić do niej trzy, pięć razy dziennie, a taka rozmowa mogła trwać i godzinę. Mówiła, jak spała, co jadła, jakie zażyła Strona 11 lekarstwa, co widziała w sklepach albo w telewizji. Blokowała aparat. O to także były awantury. Obrażała się o wszystko. W roku 1971 złożyła nawet wymówienie. Była kontrola sposobu przechowywania dokumentów tajnych i poufnych. Z tej okazji komisja szperała w jej biurku i wyciągnęła stamtąd jakieś stare kapcie. Chodziła w tej sprawie do dyrektora, do rady zakładowej, dzwoniła do męża-naczelnika. Przez kilka dni była półprzytomna. Wymówienie wyperswadowali jej w kadrach. Identycznie zachowała się, kiedy jej biurko, ongiś stojące przy oknie, przesunięto bliżej drzwi, bo w pokoju, gdzie wpierw siedziały cztery osoby równe rangą, jedną z nich, mężczyznę, akurat mającego biurko stojące bliżej drzwi, awansowano na kierownika sekcji. Przesunięcie biurka było więc uzasadnione, a nawet konieczne, ale Jadwiga Z. nie mogła się z tym pogodzić, interweniowała, składała wymówienie, przez ponad miesiąc nie odzywała się do swego bezpośredniego szefa. Obraziła się także, gdy wysunięto ją na męża zaufania. Powiedziała, że to złośliwość i kpiny. Kierownik działu, inżynier, budował dom i dużo o tym mówił, szczególnie, ile za co płaci. Widać było, że Jadwigę K. to złości. Miesiącami milczała albo wychodziła demonstracyjnie z pokoju, gdy kierownik przychodził mówić o domu. Raz wreszcie wybuchnęła, że to nieprzyzwoicie tyła gadać o tej willi, że ludzie tu ciężko pracują za niewielkie pieniądze - i rozpłakała się. Poprosiła wtedy o przeniesienie do innego działu. Nie zostało to uwzględnione. Raz ów kierownik, który budował dom, przyszedł zapytać, czy ona zna rosyjski, bo w ankiecie personalnej napisała, że tak, więc chciałby ją wysunąć na wyjazd służbowy za granicę, do pomocy dyrektorowi ekonomicznemu. Rozpłakała się i napisała pismo do dyrekcji, że do wyjazdu nie wolno zmuszać, chociaż ją tylko zapytano, czy nie chce. Jak się okazało, chodziło o to, że ona nie zna rosyjskiego, i że kierownik składał tę propozycję z uśmieszkiem. W pokoju - wspomina pani, która siedziała vis à vis obecnej denatki - toczyły się rozmowy na różne tematy, głównie o życiu. Raz rozprawiano o tym, czy mężczyzna musi zdradzać żonę. Jadwiga K. wbrew swoim zwyczajom włączyła się żywo do wymiany myśli. Twierdziła, że mężczyzna musi, i że jeśli żona się tym nie przejmuje - mąż nigdy jej nie porzuci. Na pytanie, czy mąż ją zdradza, odparła spokojnie, że chyba tak, jak każdy. Na pytanie, czy ona zdradza lub zdradzała męża, wpadła w szał, zaczęła strasznie krzyczeć, potem zadzwoniła po męża, żeby zaraz po nią przyjechał i zabrał do domu, gdyż jest chora, i potem przedstawiła trzy dni zwolnienia. Strona 12 To już są wszystkie w ogóle sprawy związane z biurem i Jadwigą K., które zapamiętano w jej pokoju. Obecnie, to znaczy od dnia 1 kwietnia, jej dawne biurko zajmuje młoda dziewczyna po studiach ekonomicznych, która na razie wciąga się do pracy. Czyta literaturę fachową, chodzi do szefów pytać o różne sprawy i w ogóle bardzo się przejmuje. Jest miła, chętna, usłużna. Na przykład schodzi do bufetu i przynosi dla wszystkich pączki do herbaty, podczas kiedy - wspomina pani vis à vis - zmarła codziennie zjeżdżała windą po jeden pączek dla siebie, a gdy ją proszono, żeby i innym przy okazji przywiozła, odpowiadała, że nie jest niczyją służącą. Oczywiście, dopóki ją jeszcze o to w ogóle proszono. Dlaczego ostatecznie skoczyła? „Trudno powiedzieć - mówi pani, dawne vis à vis obecnej denatki - powodu żadnego na pewno nie było. To w niej narastało i narastało.” Milicja szybko zakończyła dochodzenie. Śmierć Jadwigi K. zanotowana będzie na arkuszach statystycznych w rubryce samobójstw z powodów nieznanych. W biurowcu śmierć ta spowodowała szok krótki, ale wielki. Wykwity biura zwykle na zawsze pozostają w środku biurowca i rzadko wydostają się na zewnątrz, do tego jeszcze przez okno dziewiątego piętra. Strona 13 Kupon Mgr inż. Dariusz T. - dyrektor centrum informacji naukowo-technicznej przy zjednoczeniu przemysłowym - złożył prośbę o dymisję, i to z dnia na dzień, natychmiast. Tak nagle obsunął się bowiem zdrowotnie. Odmówiono mu zwolnienia, uznając, że tak ważna placówka nie może zostać bez kierownika, póki nie znajdzie się nowego i nie zostanie on wdrożony do pracy. Dariusz T. wysłuchał tego, nic nie odpowiedział, ale przestał przychodzić do pracy. W kilka dni później dyrekcja zjednoczenia dowiedziawszy się o skandalu uznała, że jego dymisji w ogóle nie można przyjąć, tylko należy zwolnić go dyscyplinarnie, bo jak się okazało, dyrektorowi T. kroi się przykra sprawa karna. Że jednak nie można wyrzucać dyscyplinarnie, póki sąd nie orzeknie o winie, więc zwolnienie w trybie natychmiastowym umotywowane było niestawieniem się do pracy oraz zachowaniem wobec personelu sprzecznym z tym, jakiego można oczekiwać od kierownika placówki. Próżno mgr inż. Dariusz T., aby nie mieć dyscyplinarki w aktach personalnych, słał post factum lekarskie zwolnienia. Powiedziano mu, że dymisja na jego prośbę nie wchodzi w rachubę i były dyrektor oczekiwał swojej rozprawy już jako bezrobotny. Kierowanie centrum informacji naukowo-technicznej jest pracą odpowiedzialną, ale niezbyt męczącą. Placówka składa się z kilku reprezentacyjnie urządzonych salonów, pełnych foteli i dywanów. Głównym, najbardziej widocznym jej zajęciem, jest wydawanie biuletynów. Nadto przyjmuje się tu interesantów, jeśli akurat tacy się pojawią, ale obsługą ich zajmują się inżynierowie będący ekspertami od konkretnych dziedzin. Dyrektor Dariusz T., sprawujący kierownictwo ogólne, siadywał w swoim gabinecie, pił coca-colę, podpisywał pisma przewodnie, sporządzał plany pracy i czytał gazety. To nie chęć zysku, czy żyłka hazardowa, ale nadmiar czasu sprawił, iż swoje zainteresowanie skierował na toto-lotka. Nad systemem gry pracował długo i metodycznie, studiując zagraniczne książki o teorii gier i rachunku prawdopodobieństwa. Zapisywał arkusze papieru obliczeniami. Godzinami stukał na arytmometrze. Twierdził, że gdyby dysponował komputerem do przeprowadzenia obliczeń oraz stu tysiącami złotych do jednorazowego włożenia w grę - miałby 80% prawdopodobieństwa, że wygra milion. Z braku maszyny liczącej innej niż buchalteryjny arytmometr elektryczny oraz gotówki - stawiał po kilkadziesiąt złotych tygodniowo. Twierdził, że system, który wymyślił i obliczenia, jakich w oparciu o ten system dokonywał co tydzień, dwunastokrotnie zwiększają prawdopodobieństwo jego wygranej w stosunku do szans przeciętnego gracza, skreślającego liczby na kuponie bez żadnego systemu. Irena Ż., sekretarka Dariusza T., wierzyła w szefa i system. Grali do spółki. Strona 14 Dyrektor dawał jej co sobota kartki z liczbami, które były owocem jego całotygodniowych obliczeń, oraz kilkadziesiąt złotych, ona skreślała na kuponie odpowiednie liczby i szła do punktu toto-lotka, gdzie - dopłacając swoją dolę pieniężną - zawierała zakłady. Magister inż. T. ma 43 lata, żonę uczącą angielskiego w szkole średniej i dwoje dzieci. Pracował na politechnice, potem w zapleczu badawczym przemysłu, skąd awansował na dyrektora. Bezczynność urozmaicał sobie półetatem konsultanta w jednej z fabryk. Irena Ż., tęga równolatka dyrektora, jest rozwódką, mieszka z synami: siedemnasto- i czternastoletnim, ma średnie wykształcenie i początki języków obcych. Po raz pierwszy w życiu poszła do pracy po rozwodzie, aby mieć z czego żyć. Bardzo zależało jej na wygranej, więc wierzyła w system dyrektora. W końcu inteligentny człowiek nie męczyłby się po kilka godzin dziennie nad obliczeniami, gdyby to nie miało sensu. Którejś niedzieli siedząc przed telewizorem Dariusz T. stwierdził, że wreszcie strzelił milion. Liczby wylosowane identyczne były z tymi, które wyłonił po tygodniu trudów i poprzedniego dnia, pamięta, wypisał sekretarce na kartce. Milioner zdenerwował się, powiedział rodzinie „chyba coś wygrałem, ale to się dopiero okaże”. Potem popadł w straszną złość. Sądowi mówił: „Nie czułem żadnej przyjemności z wygrania pół miliona, a tylko przykrość, że drugie pół miliona muszę oddać”. Wygrana była owocem jego wielomiesięcznej pracy i jego inteligencji. Sekretarka Irena Ż., o której nie miał zbyt wysokiego mniemania, mechanicznie nanosiła na kupony rezultat jego obliczeń i szła sto metrów do punktu toto-lotka, tyle jej zasługi, jeżeli nie liczyć głupich kilkudziesięciu złotych tygodniowego wkładu. I teraz ma mu zabrać połowę jego wygranej! Miał różne myśli; rzucić jej w gębę cały milion i niech się za to więcej nie pokazuje w pracy. Wieczorem pojechał do niej z zamiarem - to przyznaje - przedstawienia innej jednak propozycji: ćwierć miliona dla niej i fora ze dwora. A jak nie, to proces, na którym przeprowadzi dowód, że wygrana nie była przypadkiem, tylko owocem opracowanego przezeń systemu, więc jego własnością. Nim pojechał do sekretarki, musiał wpaść do biura i wziąć jej adres. Zajechał do niej około ósmej. Była w domu, synowie także. Zdumiała się na jego widok. Zorientował się zaraz, że ona nic nie wie o wygranej. Nawet się takiej nie chciało otworzyć telewizora czy radia. Uznał to za okoliczność korzystną. Nie zdążyła się przyzwyczaić do myśli, że ma pół miliona, to łatwiej przyjmie ćwiartkę. Powiedział, że przywiodła go pewna pilna sprawa i musi porozmawiać na osobności. Poczęła ponaglać chłopców, żeby skończyli kolację, wynieśli się do swojego pokoju i nie kręcili więcej po mieszkaniu. Długo trwało, nim zostali sami. Kiedy tak siedział i czekał wielce zdenerwowany, usiłując podtrzymywać rozmowę na obojętne tematy, spostrzegł na tapczanie jej torebkę. Tam był kupon. Postanowił Strona 15 poczekać na moment, kiedy będzie sam w pokoju, wyjąć kupon i iść sobie. Ona nie pamięta, jakie liczby były skreślone, on się nie przyzna do wygrania miliona, ona pomyśli, że kupon zgubiła i w ogóle nie będzie na ten temat nic mówić, albo wręcz nie zorientuje się, że brak jednego z kilku kuponów. Kiedy zostali sami, zaczął mówić, że wpadł poprosić ją, aby nazajutrz przyszła do biura kwadrans wcześniej i napisała pismo, które jej zostawił do przepisania, bo punkt wpół do dziewiątej (pora rozpoczęcia pracy) musi z nim jechać do zjednoczenia. Zgodziła się i patrzyła ze zdziwieniem i niedowierzaniem, że to jest powód wizyty. Zaczął więc mówić, że wpadł także dlatego, żeby prywatnie porozmawiać o stosunkach w biurze. Wyjęła więc wino, nalała i zaczęła opowiadać o swoim byłym mężu. Jaki był z początku, jaki przed rozwodem, jaki w trakcie, jaki teraz. Gadała tak o swoim życiu i wynikało z tego, że jej obecne życie to jest ciągle były mąż, mający zresztą już następną żonę. Około dziesiątej poprosił o herbatę. Nic to nie dało. Kuchnia była na wprost, a ona zostawiła jedne i drugie drzwi otwarte. Robiła herbatę, gadała i coraz na niego pozierała z kuchni. Około północy ona zdecydowała, iż przylazł w celach erotycznych, i była wniebowzięta. Dała to poznać: zmieniła ton na bardziej intymny i certoląc się zaproponowała wypicie „na ty”, z tym że oczywiście w biurze dalej będzie mówić: „panie dyrektorze”. Wypili, pocałowali się, udawała, że jest trochę podchmielona, aby go ośmielić. Uznał, że teraz musi albo stąd wyjść, albo tę grę podjąć. W końcu siedzi tu już cztery godziny i jest północ. Po wstępnych jego manipulacjach uwodzicielskich oświadczyła, że musi iść do łazienki. O to mu chodziło. Liczył na co najmniej kwadrans samotności. W torebce miała mnóstwo szpejów i straszny bałagan. Zirytowany wyrzucił wszystko na kapę okrywającą tapczan, znalazł zwitek kuponów, począł szukać właściwego. Wróciła w tym właśnie momencie. Nie myła się, tylko rozebrała i włożyła szlafrok. „Panie dyrektorze!” - usłyszał. Złapał zwitek kuponów i wsadził do kieszeni. Zorientowała się, że po to tu przyszedł, i domyśliła się, iż było po co. Nie wiadomo, czy zaczęła się ze swoim szefem mocować powodowana głęboko urażoną kobiecą ambicją, czy motywami materialnymi. Inżynier Dariusz T. pchnął ją silnie i wybiegł z mieszkania unosząc milion. Irena Ż. urządziła kanonadę do drzwi mających telefon sąsiadów, prosząc o wezwanie milicyjnego pogotowia, bo była ofiarą napaści. Kiedy nadjechała milicja, dyrektor stał uwięziony przed zamkniętymi drzwiami na ulicę, obok niego sekretarka w szlafroku i rannych pantoflach, wymyślając szefowi z dużą inwencją, oraz gospodarz domu. Irena Ż. wniosła oskarżenie o okradzenie jej torebki. Kupon, na którym jeden z kapitanów przemysłu, dyr. inż. mgr Dariusz T., zwichnął Strona 16 karierę, nie był wart takiego zachodu. Zawierał cztery trafienia. Sekretarka Dariusza T. omyliła się dwukrotnie, jak to sekretarka. Strona 17 Na służbie - Dałby kto wiarę, że ja teraz, po tym wszystkim, chodzę w przebraniu? Człowiek, który chciał, by mu w to uwierzyć, nosił się tak jak miliony mężczyzn mijanych na ulicach: jakieś ubranie, ani dobre, ani złe, jakaś koszula, jakiś krawat. Ale wyjął zdjęcia: broda, wąsy, koszula w kwiaty, z tegoż materiału krawat. - Musiałem. Każdy chce żyć. Ten człowiek cierpi, ponieważ musiał zmienić fryzurę i ubiór, ale nie są to cierpienia estety. Jest to dramat moralny: wyrzekł się własnej osobowości, dostosował się, poddał, zaparł samego siebie. Żeby nie nastawiać przeciwko sobie tych z milicji, żeby nie drażnić sądu, żeby dostać pracę. Uzasadnienie aktu oskarżenia zaczyna się od butelki francuskiego koniaku. „Nieprawda - powiada Roman W., człowiek w przebraniu - to się zaczęło wcześniej.” Pracował w biurze dyrekcji wielkiego kombinatu przemysłowego. Jego funkcje były nieokreślone. Zajmował się gośćmi, organizacją przyjęć, kupowaniem wieńców, jeśli umarł zasłużony pracownik, pisywał dyrektorowi przemówienia. Na ogół wszakże nic nie robił. Nie będzie teraz czarował, że był rzeczywiście do czegokolwiek potrzebny. Co to, to nie. Miał osobny pokój, dobrą pensję, i tytułowano go magistrem. Wyjątkowo dobra posada. Nie umiał tego docenić. Zaczęło się od tego, że kierownik klubu napisał wniosek o kupienie foteli i z sekretarzem rady poszli w tej sprawie do naczelnego. Zabrali go ze sobą, bo gdyby była zgoda na fotele, on, Roman W., miał je wybrać w domu meblowym, bo zaopatrzenie nie ma gustu. Dyrektor odmówił. „Nie ma funduszy.” Tamci jeszcze chwilę stali, zastanawiali się, co powiedzieć. „Przecież widzicie, ludzie, że nie ma funduszy” - ponaglił ich do wyjścia Roman W. Chodziło o to, że powiedział „widzicie” zamiast „słyszycie” i że zrobił jakiś taki gest ręką, i że w jego głosie była kpina. Bo w trakcie tej rozmowy w gabinecie pracowali rzemieślnicy, zakładali boazerie, w kącie stały spiętrzone nowe meble. Dyrektorowi urządzano gabinet i za sam projekt wnętrza architekt wziął 40 tysięcy. Dyrektor tylko uważnie popatrzył. A Roman W. poczuł, że w tym spojrzeniu jest wyrok, od którego nie będzie apelacji. Nie przypuszczał tylko, że to wyrok więzienia. Ale oficjalnie zaczęło się od butelki francuskiego koniaku. Sprawa Romana W. jest taka: Do kombinatu przyjechało dziewięciu cudzoziemców: dwóch inżynierów, trzech techników i czterech robotników. Instalowali aparaturę, siedzieli prawie rok. Opiekę nad gośćmi powierzono Romanowi W. i odtąd już miał Strona 18 robotę: zakwaterować, służyć im jako tłumacz, urządzić wycieczkę, pomóc w sprawunkach, załatwić im to mycie samochodu, to reperacje. Całymi miesiącami był ich niańką. Czy można się dziwić, że chcieli się jakoś zrewanżować? Wpierw była butelka koniaku, potem płyty, woda kolońska, krawat, znowu koniak, jakiś karton papierosów i tak dalej. Chwalił się tymi upominkami w biurze, bo dlaczegóż miał to ukrywać? Rewanżował się zresztą cepeliowską tandetą. Sekretarka dyrektora, bardzo porządna starsza pani, powiedziała mu: „Uważaj, Roman, z tymi koniakami. Dyrektor nic od nich nie dostał”. Czy dyrektorowi, szczególnie naczelnemu - pomyślał - w ogóle wypadałoby brać? Jeszcze wtedy był aż tak naiwnym człowiekiem. Wiedział, że robi się wokół niego smród, i czuł, że długo nie zagrzeje tu miejsca. Kto jednak mógł przypuścić, że zrobią mu sprawę karną? I to nie o łapówki, bynajmniej. Oficjalnie wymówiono mu pracę i zawiadomiono prokuratora wtedy, kiedy na adres biura nadszedł dla niego kosz z „Delikatesów”. Ale to nie był kosz od cudzoziemców. Takich prezentów to oni na raz nie dawali: pięć butelek whisky i koniaku, kawa, czekolada i sardynki, karton amerykanów. W te wiktuały wetknięta była także zapalniczka marki „Ronson”. Zresztą wszystko jest wymienione w akcie oskarżenia. Żeby zrozumieć sprawę tego kosza, trzeba się porządnie cofnąć w czasie. W kilka tygodni po przyjeździe cudzoziemców jeden z nich powiedział normalnie i po ludzku: „Roman, będziemy tu prawie rok. Trzeba by było wiesz... jakieś dziewczyny”. To jest przecież zrozumiałe. Sam już przedtem myślał o tej sprawie. Traktował to jako zwyczajny służbowy obowiązek, taki sam jak załatwienie kwatery. Potem prowadzący dochodzenie mówił: „Służbowy obowiązek? Słuchajcie, W.! Mieliście takie rzeczy w umowie o pracę?” Roman W. odpowiedział: „Panie poruczniku, gdyby ludzie robili tylko to, co mają w umowie o pracę, to przemysł by nie pracował, koleje by nie jeździły, teatry nie grały, a pan by mnie nie przesłuchiwał”. Znaleźć dobrą dziewczynę dla cudzoziemca to nie jest znowu wielka sztuka, ale okazało się, że potrzeba dziewięciu dziewczyn, a potem dwudziestu i więcej. Nie, tu nie chodzi o to, że oni zakładali sobie jakieś haremy. To bardzo spokojni, skromni ludzie bez polotu. Raczej niedzisiejsi. Tylko że dziewczyna musi przecież człowiekowi podpadać, a z drugiej strony u nas dziewczyny nie są znowu takie, że wystarczy, że cudzoziemiec, i już wszystko gra. Była randka, jedna czy druga, coś nie wychodziło i: „Szukaj, Roman, innej dziewczyny, tylko żebyś znalazł do soboty”. Szukał. Wpierw skupił się na zakładzie, gdzie jest od metra młodych urzędniczek, ale z tym było za dużo kłopotów. Ci cudzoziemcy mają swoje ustawodawstwo i z początku nie pracowali w soboty. Dopiero później dostali nadgodziny. Była w planowaniu taka Luśka. Pojechała z jednym z cudzoziemskich inżynierów na weekend, urwała się na sobotę z pracy - draka i inżynier zaraz do Strona 19 niego, że on przecież nie jest jakiś Belmondo, żeby jemu dziewczyna była potrzebna na co dzień, lubi tylko w weekend. „Poszukaj, Roman, czegoś innego.” Albo była dobra dziewczyna, młoda, ładna, znająca języki, chociaż goniec. Okazało się, że ma narzeczonego w narzędziowni, który narobił rabanu u wszystkich świętych i zaraz czynniki społeczne z pretensjami do Romana W. Była także lekarka, mężatka, ale chętna. Pojechała na weekend z jednym z tych techników i z mety się zakochała. W ogóle prawie przestała przyjmować chorych, tylko stała nad nim cały dzień, nie dawała pracować, robiła sceny zazdrości. Ten technik zaraz do Romana W.: „Przetłumacz jej, Roman, że jak tak, to nie mogę. Przecież mam żonę. Powiedz jej, że bardzo kocham żonę”. Jeszcze by trochę to potrwało, a Roman W. by zwariował. I co zbliżała się sobota, to zaczynali naciskać: „Roman, dziewczyny!” W końcu to interes zakładu i w ogóle kraju, żeby oni byli zadowoleni i z sercem montowali te jakieś tam maszyny czy aparaty! Roman W. urodził się i wychował w tym mieście. Tu studiował, tu żył i żyje. Usposobienie ma towarzyskie, świętym nie jest, owszem, lubi kawiarnie, czy nawet nocny lokal. Zna w ogóle dużo ludzi, cóż dopiero dziewczyn! Kiedy kłopoty z zakładowymi dziewczynami robiły się coraz większe i zobaczył, że to w ogóle nie wychodzi, zdecydował, że jedyna rada to profesjonalistki. Zresztą, czy one wszystkie były takie zawodowe? Obyczajówka mu nie pokazywała kartoteki. Może i niektóre z tego żyły, ale głównie brał takie półamatorki, co to trochę popracują czy pouczą się, trochę się popuszczają, zarobią na tym - dobrze, zjedzą tylko kolację czy odbędą ładną wycieczkę i ewentualnie złapią jakiś sweterek - też nie ma dla nich nieszczęścia. Półzawodowe są milsze i mniej wyrachowane. Zresztą, co tu dużo mówić, on nie kazał im wypełniać ankiet, czy zawodowa, czy nie zawodowa, a szukał dziewczyn ładnych, chętnych, z wolnym czasem, no i żeby nie były złodziejki. Od kiedy tak się ustawił, goście byli zadowoleni, dziewczyny rzecz jasna też, a Roman W. miał wolną głowę. Jest całkowitą nieprawdą, że brał pieniądze za pośrednictwo w nierządzie. Jeśli mu ta Ada posłała do zakładu kosz z „Delikatesów” i kartkę, która zresztą jest w aktach: „Dziękuję i serdecznie pozdrawiam. Całusy Ada” - no to przecież właśnie dowód, że nie brał pieniędzy, bo inaczej po co by ten kosz i skąd by wtedy ta wdzięczność? Wpierw wypowiedziano mu pracę „za zaniedbywanie obowiązków”. Póki w zakładzie nie było tych cudzoziemców, w ogóle nie miał obowiązków. Dopiero kiedy tyrał jak dziki osioł, przyczepili się, że je zaniedbuje. Zwolnienie było zwykłe, trzymiesięczne, niczego złego nie podejrzewał. Cudzoziemcy już wyjechali i wtedy dostał wezwanie na milicję. Policzyli wartość tych wszystkich płyt, koniaków i krawatów. Czemu nie odliczyli ceny prezentów, które on dawał cudzoziemcom? Wypomnieli mu w akcie oskarżenia, że pił na koszt cudzoziemców i że też używał tych dziewczyn, jakby nawet tego człowiekowi nie było wolno. Ale Strona 20 główny zarzut, bez którego, jak mu powiedziano, nie byłoby sprawy - to to, że brał od dziewczyn pieniądze. Tymczasem prawda jest taka, że od niejakiej Jolanty Ch., dwukrotnie karanej za paserstwo, pożyczył raz dwa tysiące i raz półtora. Nie zwrócił o czasie, bo był w kłopotach finansowych. I za to właśnie tak się ona zemściła. Drugi zarzut jest jeszcze bardziej dęty: miał przyjąć 600 zł od Marii B., dziewczyny jednego z cudzoziemskich robotników. Tymczasem ona dała mu te pieniądze, kiedy jechał do Warszawy, żeby kupił jej ręcznej roboty sweter w dziury. Nie dostał takiego, jaki chciała, i miał jej oddać pieniądze, ale nie miał okazji, bo jakoś od tamtej pory nie widział Marii B. To Jolanta Ch. ją napuściła, żeby poszła zeznawać przeciw niemu. A cała sprawa z Jolantą Ch. wynikła po prostu z tego, że on, który miał służbowy obowiązek opiekować się zagranicznymi gośćmi zakładu, uprzedził faceta - cudzoziemca, z którym ona żyła i pieniądze ciągnęła z niego, żeby uważał, bo o dziewczynie mówią w mieście, że jest zarażona. Jolanta Ch. zeznała, że to pozornie tylko była pożyczka, tak dla elegancji, ale od razu zrozumiała, że musi się Romanowi W. opłacić. Wpierw człowieka wpychają do takiej pracy, mówił Roman W., a później ładują go do pudła - taka to jest w Polsce sprawiedliwość. Gdyby żył dobrze z dyrektorem, odpalił mu jakiś koniak, ubierał się inaczej - nikt nie powiedziałby mu złego słowa. Dostał dwa lata z zawieszeniem. Przyszedł więc, żeby jego sprawę poruszyć w prasie. I także, żeby się poradzić. Adwokat założył rewizję: czy ma ona jakieś szanse?