Strona 1 Strona 2 Strona 3 Redakcja: Roman Imielski Korekta: Teresa Kruszona Projekt graficzny okładki: Maciej Trzebiecki Opracowanie graficzne, skład: Elżbieta Wastkowska, ProDesGraf Zdjęcie na okładce: Jon Berkeley for The Economist Redaktor prowadząca: Katarzyna Kubicka   ul. Czerska 8/10, 00-732 Warszawa   © copyright by Agora, 2023 © copyright by Wacław Radziwinowicz, 2023   Wszelkie prawa zastrzeżone Warszawa 2023   ISBN: 978-83-268-4324-2   Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i  wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w  internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i  koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując ją, rób to jedynie na użytek osobisty.   Szanujmy cudzą własność i prawo! Polska Izba Książki   Konwersja publikacji do wersji elektronicznej Strona 4 SPIS TREŚCI PROLOG 1999. SUPERSIŁOWIK 2022. JAK STALIN I HITLER WSTĘP Z CZEGO ULEPIONY JEST PUTIN? CZĘŚĆ 1. POMARAŃCZOWA NAUCZKA KROK PO KROKU 17.08.1999, wtorek. DUMA PRZEGŁOSOWAŁA NOWEGO PREMIERA 3.01.2000, poniedziałek. BORYS I, PORADZIECKI 14.01.2000, piątek. PUTIN STARTUJE 16.02.2000, środa. MŁODY, PIĘKNY, NIEBOGATY 24.03.2000, piątek. BEZ KRWI I BEZ ZĘBÓW 27.03.2000, poniedziałek. PREZYDENT PUTIN 29.04.2000, sobota. PUTIN I JEGO DRUŻYNY 8.05.2000, poniedziałek. CAR I PREMIER 10.07.2000, poniedziałek. MANIFEST LIBERAŁA 21.12.2000, czwartek. NOWY-STARY HYMN 27.10.2001, sobota. ZIEMIA NA SPRZEDAŻ 12.01.2002, sobota. SKAZANA TELEWIZJA 15.01.2002, wtorek. DEMOKRATA CZY TYLKO REFORMATOR? 23.01.2002, środa. HYMN KU CZCI 23.01.2002, środa. JAKIE MEDIA W ROSJI? Strona 5 6.07.2002, sobota. WŁADZA ODPOWIADA 17.08.2002, sobota. REFORMATORZY SĄ ZNUDZENI 7.10.2002, poniedziałek. ROSJA CZCI PUTINA 28.10.2002, poniedziałek. PO TRUPACH I KŁAMSTWIE 20.12.2002, piątek. PUTIN TV SHOW 3.11.2003, czwartek. UKRAINA JAKO GUBERNIA 22.11.2003, sobota. CHCIELIBY IMPERIUM 13.03.2004, sobota. MAFIA UPAŃSTWOWIONA 1.07.2004, czwartek. WINNY KREML 15.07.2004, czwartek. BEZPIEKA PUTINA 5.08.2004, czwartek. PĘTA ROSJI 6.09.2004, poniedziałek. RECEPTA PUTINA 14.09.2004, wtorek. RECEPTA PREZYDENTA ROSJI NA TERROR 11.10.2004, poniedziałek. DLACZEGO KANDYDAT NA PREZYDENTA JEST CHORY? 19.10.2004, wtorek. POKER W KLUBIE ROSYJSKIM 27.10.2004, środa. PUTIN AGITUJE W KIJOWIE 12.11.2004, piątek. PUTIN SIĘ WTRĄCA 19.11.2004, piątek. DONBAS PRZECIW JUSZCZENCE 23.11.2004, wtorek. SZCZE NE WMERŁA UKRAINA 4.12.2004, sobota. TO PORAŻKA KREMLA 9.12.2004, czwartek. ZWYCIĘSTWO UKRAINY 27.12.2004, poniedziałek. WIWAT JUSZCZENKO! 26.04.2005, wtorek. KONIEC IDEI „IMPERIUM LIBERALNEGO” 2.06.2006, piątek. PUTIN CHCE POWIĘKSZYĆ ROSJĘ 31.08.2006, czwartek. KTO PSUJE ARMIĘ ZAWODOWĄ W ROSJI 7.10.2006, sobota. ZABILI POLITKOWSKĄ Strona 6 13.10.2006, piątek. KTO NIE Z WŁADZĄ, TEN WRÓG 9.12.2006, sobota. HOŁUBIENI TRUCICIELE CZĘŚĆ 2. GRUZIŃSKA LEKCJA Krok po kroku 11.02.2007, niedziela. ZIMNA WOJNA PUTINA 27.04.2007, wtorek. PUTIN BRONI TWIERDZY ROSJA 6.07.2007, piątek. AK-47 STRZELA OD SZEŚĆDZIESIĘCIU LAT 19.09.2007, środa. ROSYJSKA FLOTA W UKRAIŃSKIEJ GRZE 22.11.2007, czwartek. WYBORY W ROSJI JAK SPECOPERACJA PUTINA 11.12.2007, wtorek. PUTIN WYBRAŁ CAREWICZA 18.12.2007, wtorek. PUTIN ZOSTAJE, BO MUSI 13.02.2008, środa. UKRAINA NA CELOWNIKU 1.03.2008, sobota. PUTIN, SOWIECKI CHŁOPAK 3.03.2008, poniedziałek. NOWY CAR 13.03.2008, czwartek. UKRAINA BĘDZIE ŚWIĘTOWAĆ ZWYCIĘSTWO NAD ROSJANAMI 7.05.2008, środa. WYKONAĆ „PLAN PUTINA” 9.08.2008, sobota. ŚWIAT MUSI ROZBROIĆ OSETYJSKĄ MINĘ 12.08.2008, wtorek. Z WOJNĄ PUTINOWI DO TWARZY 27.08.2008, środa. TO JEST ROZBIÓR GRUZJI 6.09.2008, sobota. HETMAN ZDRADZONY. KSIĘŻNICZKA WYBIERA MOSKWĘ 7.11.2008, piątek. PUTIN ZNÓW PREZYDENTEM? 22.11.2008, sobota. PUTIN MOŻE WRÓCIĆ NA DWANAŚCIE LAT 12.08.2009, środa. KREML MROZI UKRAINĘ 4.12.2009, piątek. DOBRY GOSPODARZ PUTIN Strona 7 8.02.2010, poniedziałek. ROSJA NADAL BOI SIĘ NATO 26.07.2010, poniedziałek. EASY RIDER PUTIN 2.12.2010, czwartek. PUTIN GANI AMERYKĘ 3.12.2010, piątek. MAFIJNA PIRAMIDA ROSJI 21.04.2011, czwartek. PUTIN OBIECUJE WSZYSTKO WSZYSTKIM 14.06.2011, wtorek. CAŁA ROSJA WE FRONCIE PUTINA 7.07.2011, czwartek. ROSJA SIĘ NIE ZBROI 26.09.2011, poniedziałek. PUTIN POWRÓCI WIOSNĄ 9.12.2011, piątek. ROSJA WSKAZUJE WROGA 12.12.2011, poniedziałek. ROSJA BEZ PUTINA! 16.12.2011, piątek. DOROCZNA TELEAUDIENCJA PREMIERA PUTINA 16.12.2011, piątek. STRACONA SZANSA PLACU BŁOTNEGO 17.01.2012, wtorek. PUTIN OBIECUJE ROSJANOM WSPANIAŁĄ PRZYSZŁOŚĆ 31.01.2012, wtorek. PUTIN KRYTYKUJE RZĄDY PUTINA 7.02.2012, wtorek. PUTIN POZUJE NA DEMOKRATĘ 14.02.2012, wtorek. PUTIN OBIECUJE ROSJĘ MIODEM PŁYNĄCĄ 21.02.2012, wtorek. WYŚCIG ZBROJEŃ PUTINA 24.02.2012, piątek. PUTINA BITWA O ROSJĘ 28.02.2012, wtorek. LĘKI I NADZIEJE 5.03.2012, poniedziałek. CAR PUTIN III 8.05.2012, wtorek. PUTIN ZAPRZYSIĘŻONY NA PUTINA 6.06.2012, środa. STRACH NA KREMLU 29.08.2012, środa. PUTIN TO MA KLAWE ŻYCIE 7.11.2012, środa. RATOWNIK MINISTREM OBRONY 15.11.2012, czwartek. MANIA PRZEŚLADOWCZA 13.12.2012, czwartek. TWIERDZA ROSJA Strona 8 22.12.2012, sobota. PRAWO CARA HERODA 28.03.2013, czwartek. ROSJA TROPI AGENTÓW 19.07.2013, piątek. ŁAGIER DLA NAWALNEGO 29.07.2013, poniedziałek. PUTIN KUSI KIJÓW 16.08.2013, piątek. BAT NA UKRAINĘ 19.08.2013, poniedziałek. FRONT ANTYUKRAIŃSKI 9.09.2013, poniedziałek. PORAŻKA KREMLA CZĘŚĆ 3. UKRAIŃSKI STRACH Krok po kroku 3.12.2013, wtorek. W KIJOWIE POLSKA BIERZE REWANŻ ZA POŁTAWĘ 18.12.2013, środa. PUTIN KUPUJE UKRAINĘ 20.12.2013, piątek. PUTIN ŁASKAWY 17.01.2014, piątek. PUTINIZACJA UKRAINY 24.02.2014, poniedziałek. BOHATEROWIE NIE UMIERAJĄ 27.02.2014, czwartek. STARCIE KOZAKÓW Z TATARAMI NA KRYMIE. ROSJA STRASZY 5.03.2014, środa. PUTIN: MAMY PRAWO WKROCZYĆ DO UKRAINY 6.03.2014, czwartek. DEMASKUJĄ ROSYJSKICH „PRZEBIERAŃCÓW” 7.03.2014, piątek. PUTIN IDZIE NA CAŁOŚĆ 17.03.2014, poniedziałek. PEŁZAJĄCY ROZBIÓR UKRAINY 19.03.2014, środa. DLA PUTINA KRYM JEST JAK NRD 14.04.2014, poniedziałek. ODCINANIE DONBASU 24.05.2014, sobota. ROSJA OBIECUJE WSPÓŁPRACĘ 26.06.2014, czwartek. PUTIN BEZ LICENCJI NA AGRESJĘ 28.08.2014, czwartek. TAJNA WOJNA PUTINA JUŻ JAWNA 19.09.2014, piątek. PUTIN PRĘŻY MUSKUŁY 27.10.2014, poniedziałek. IMPERIUM DOBRA Strona 9 5.12.2014, piątek. ROSYJSKI KOLOS NA GLINIANYCH NOGACH 29.12.2014, poniedziałek. KREML MA PRAWO 27.01.2015, wtorek. ARMIE NIEGDYŚ BRATNIE 17.02.2015, wtorek. NIE CHCĄ GINĄĆ W UKRAINIE 28.02.2015, sobota. NIEMCOW ZASTRZELONY 18.03.2015, środa. WEJŚCIE W STYLU STALINA 19.04.2016, wtorek. PRZED KIM DRŻY WŁADIMIR PUTIN 11.08.2016, czwartek. ROSJA PROWOKUJE I OSKARŻA 20.09.2016, wtorek. PUTIN MA CAŁĄ DUMĘ 24.09.2016, sobota. NOWE KADRY KREMLA 17.11.2016, czwartek. PUTIN NIE CHCE SKOŃCZYĆ JAK MILOSZEVIĆ 27.06.2017, wtorek. STALIN WYGRYWA W ROSJI 27.12.2017, środa. PUTIN POZBYŁ SIĘ KONKURENTA 29.12.2017, piątek. ROSJA MNIEJ ZBROJNA 19.03.2018, poniedziałek. PUTIN WŁADCĄ NA KOLEJNE SZEŚĆ LAT 17.04.2018, wtorek. ZGINĄŁ, BO DEMASKOWAŁ KŁAMSTWA PUTINA? 21.05.2018, poniedziałek. ZNÓW OBIETNICE 8.06.2018, piątek. PUTIN ROZMÓWIŁ SIĘ Z NARODEM 27.11.2018, wtorek. PUTIN W TARAPATACH, WIĘC PACHNIE WOJNĄ 7.01.2019, poniedziałek. POLITYCZNA KATASTROFA PUTINA 30.03.2019, sobota. MOSKWIE MARZY SIĘ NOWA JAŁTA 29.04.2019, poniedziałek. OBRZYDZANIE UKRAINY 27.01.2020, poniedziałek. PUTIN PISZE ROSJĘ NA NOWO 2.07.2020, czwartek. DZIKIE REFERENDUM Strona 10 21.08.2020, piątek. NAWALNY WALCZY O ŻYCIE 3.02.2021, środa. NAWALNY SKAZANY ZA TO, ŻE PRZEŻYŁ 6.04.2021, wtorek. DONBAS NA SKRAJU WOJNY 12.04.2021, poniedziałek. MOSKWA ROZPĘDZA MACHINĘ WOJENNĄ 24.04.2021, sobota. PUTIN ODWOŁUJE WOJSKO 15.07.2021, czwartek. OSTATNIE KREMLOWSKIE OSTRZEŻENIE 21.09.2021, wtorek. PUTIN MA TAKĄ DUMĘ, JAKĄ SOBIE ZAMÓWIŁ 20.10.2021, środa. MOSKWA ZAMYKA KANAŁ DIALOGU Z NATO 6.12.2021, poniedziałek. CZERWONE LINIE PUTINA 20.12.2021, poniedziałek. DOKTRYNA PUTINA 24.12.2021, piątek. PUTIN: DAJCIE NAM GWARANCJE BEZPIECZEŃSTWA. NATYCHMIAST 29.12.2021, środa. PUTIN ZAMYKA MEMORIAŁ 19.01.2022, środa. WZRASTA WOJENNE NAPIĘCIE 3.02.2022, czwartek. MOSKWA BĘDZIE PODGRZEWAĆ EMOCJE 4.02.2022, piątek. MOSKWA ZBITA Z PANTAŁYKU. ALE TEN STAN DŁUGO NIE POTRWA 7.02.2022, poniedziałek. MNIEJ WOJNY (NA RAZIE), WIĘCEJ DYPLOMACJI 9.02.2022, środa. PUTIN WBIJA KLIN W NATO 10.02.2022, czwartek. „WOJNA Z UKRAINĄ TO NIE BĘDZIE BLITZKRIEG” 14.02.2022, poniedziałek. NAPIĘCIE WOKÓŁ UKRAINY OSIĄGA APOGEUM 15.02.2022, wtorek. ROSJA NIEGOTOWA DO WOJNY Strona 11 16.02.2022, środa. ROSJA STAWIA NA DYPLOMACJĘ 17.02.2022, czwartek. ROSJI CIASNO W JEJ GRANICACH 21.02.2022, poniedziałek. KREML PRZEKONUJE, ŻE UKRAIŃCY DOKONUJĄ „LUDOBÓJSTWA” 22.02.2022, wtorek. ROSJA JEST GOTOWA UZNAĆ „NIEZALEŻNOŚĆ” SEPARATYSTYCZNYCH „REPUBLIK” CZĘŚĆ 4. Klęska KROK PO KROKU 11.04.2022, poniedziałek. NIEUDANY BLITZKRIEG 13.04.2022, środa. NIE TAKI PUTIN STRASZNY, JAK SIĘ MALOWAŁ 5.05.2022, czwartek. ROSJA WYCHOWUJE DO WOJNY 23.05.2022, poniedziałek. TAM ROSJA, GDZIE JEJ ARMIA 17.06.2022, piątek. UDERZENIE W ROSYJSKIE „MONOGORODY” 8.07.2022, piątek. TANIE MIĘSO ARMATNIE PUTINA 22.07.2022, piątek. ŁAWROW I NOWA GEOGRAFIA WOJNY 26.07.2022, wtorek. PO LIPNYM REFERENDUM PRAWDZIWA ANEKSJA POŁUDNIA UKRAINY 28.07.2022, czwartek. NA OCZACH MILIONÓW ROSJAN KPI Z ROSYJSKIEJ ARMII 14.09.2022, środa. ROSJA CHCE WIĘCEJ WOJNY: TWARDEJ I TOTALNEJ 22.09.2022, czwartek. PUTIN GNA ROSJĘ W KAMASZE 19.10.2022, środa. PUTIN TRACI AZJĘ ŚRODKOWĄ 16.11.2022, środa. GWAŁTOWNY WZROST 8.12.2022, czwartek. „JASTRZĘBIE” ŻĄDAJĄ, BY PUTIN SIĘ UKRAINIE ODWINĄŁ 12.12.2022, poniedziałek. TEJ OPOZYCJI BOI SIĘ PUTIN Strona 12 28.12.2022, środa. ARMIA PUTINA NA MODŁĘ RADZIECKĄ 13.01.2023, piątek. NOWY MINISTER WOJNY 18.01.2023, środa. TEORIE SPISKOWE W GŁOWACH NA KREMLU 24.06.2023, sobota. NIE SZEDŁ PO PUTINA 04.07.2023, wtorek. PO BUNCIE PRIGOŻYNA EPILOG. SPADEK W CZARNĄ OTCHŁAŃ OD WYDAWCY PRZYPISY Strona 13 PROLOG   Strona 14   1999 SUPERSIŁOWIK –  Zastanawiam się, jak zatytułować informację o  nowym kandydacie na  premiera – powiedział mi wczoraj Jurij Szczekoczichin [1], zastępca redaktora „Nowej Gaziety” [2], który przed miesiącem zapowiedział, że  czterdziestosiedmioletni Władimir Putin jesienią zastąpi Siergieja Stiepaszyna. – I pewnie napiszę: „To nikt i nawet nazwać go nie można”. Jedyną zaletą tej szarej kremlowskiej eminencji jest pełne oddanie prezydentowi. Zawsze krył się w cieniu. Co  o  nim wiadomo? Tylko suche fakty oficjalnego życiorysu. W  1975 roku skończył wydział prawny leningradzkiego uniwersytetu. Zaciągnął się do  wywiadu. Wiele lat pracował w  Niemczech. Do  miasta nad Newą wrócił dziewiętnaście lat temu. Najpierw był doradcą przewodniczącego rady miejskiej do  spraw zagranicznych, potem szefem komitetu zagranicznego merostwa. Anatolij Sobczak, demokratyczny mer Sankt Petersburga, uczynił go swym zastępcą. O  Putinie mówiło się w  Sankt Petersburgu, że  odpowiada za  szemraną transakcję wymiany rosyjskiego złomu na zagraniczną żywność. Oskarżenia te się nie potwierdziły. Kiedy trzy lata temu Sobczak przegrał wybory, przestał być merem Petersburga i – podejrzewany o machinacje mieszkaniowe – wyjechał z  Rosji do  Francji, a  Putin przeszedł na  Kreml. Tu Strona 15 zrobił błyskawiczną karierę. Zaczął od  stanowiska zastępcy szefa kancelarii, rok później kierował już wydziałem kontroli, awansował na  pierwszego zastępcę całej prezydenckiej administracji. Przed rokiem został dyrektorem Federalnej Służby Bezpieczeństwa. Od  marca sekretarzuje też prezydenckiej Radzie Bezpieczeństwa. Dlatego też Putina, kontrolującego wszystkie służby i  resorty siłowe, nazywają „supersiłowikiem”. Komuniści uważają go za człowieka kremlowskiej „rodziny” i silnymi związkami z córką Jelcyna Tatianą Diaczenko oraz żoną Nainą tłumaczą jego awans. – Kreml wybrał Putina, bo  on daje najbliższym prezydenta gwarancje bezpieczeństwa dziś i na długo. On służy im wiernie – zapewniał mnie Stanisław Tierechow z  lewicowego Związku Oficerów.   Strona 16   2022 JAK STALIN I HITLER Prezydent Rosji za  powód ataku na  Ukrainę uznał konieczność przeciwdziałania mitycznemu „ludobójstwu” w  Donbasie. Celem inwazji zaś jest „demilitaryzacja i  denazyfikacja Ukrainy”. Podobnie Józef Stalin i  jego ludzie 17 września 1939 roku tłumaczyli konieczność przeprowadzenia „wyzwolicielskiej” operacji przeciw Rzeczypospolitej Polskiej. To, że  Władimir Putin idzie śladem Stalina, jest zrozumiałe. Przecież jest jego dziedzicem. Jednak jeszcze lepszym wzorem dla jego postępowania wydaje się Adolf Hitler, który w  Rosji jest niby ucieleśnieniem najwyższego zła. Od lat można obserwować, jak Hitler stał się mistrzem dla Putina, który przeprowadził w  2014 roku Anschluss Krymu, próbował narzucić światu nowy traktat monachijski i  zmusić Zachód, by  pokornie oddał mu to, co  kiedyś było radzieckie. Kiedy to się nie udało, za  pomocą potężnej prowokacji w Donbasie, z którego ludność spod ostrzału nie Ukraińców, ale prorosyjskich separatystów ucieka do  Rosji, dał sobie pretekst do ataku. Putin szykował wojnę od  lat. Gromadził miliardy w  tzw. funduszu dobrobytu narodowego. Zazdrośnie strzeże tej skarbonki przed klepiącymi biedę emerytami czy nauczycielami 6,5 tysiąca szkół, których uczniowie chodzą do  toalety na  podwórku. Całe regiony pod rządami Putina degradują się i  wyludniają. Strona 17 Tymczasem skarbiec państwa jest przepełniony. Po  co? Dziś widać, że po to, by Rosja miała za co przetrwać wojnę. Putin – podobnie jak Hitler – wkładał, co  tylko mógł, w  zbrojenia. Teraz wierzy, że  może, jak to zrobił dziś, warknąć na  Zachód, by  nie próbował pomagać atakowanej Ukrainie, bo  wtedy sam stanie w  obliczu „takich konsekwencji, z  jakimi w swojej historii nigdy się nie spotkał”. Przywódca Rosji z jego imperialnym szaleństwem, pogardą dla życia ludzkiego to Hitler naszych czasów.   Strona 18   WSTĘP   Strona 19     Z CZEGO ULEPIONY JEST PUTIN? Dzisiejszego władcę Rosji ukształtowały chuligańskie ulice Leningradu i  kluby sportów walki, gdzie razem z  nim rośli przyszli żołnierze i  ojcowie chrzestni miejskich mafii, a  potem służba w  organach bezpieczeństwa. W  tych niby dalekich od siebie światach panował ten sam kult brutalnej siły i pogarda dla słabych. Władimirowi Putinowi, co  rzuca się w  oczy, brakuje empatii. Kiedy musi kogoś przytulić, pocieszyć, zawsze wychodzi mu to sztucznie, niezręcznie. Nawet wiolonczelista Siergiej Rołdugin, przyjaciel prezydenta Rosji, w  wywiadach, które publikowano ponad dwadzieścia lat temu (dziś trudno dostępnych, oficjalnie niewspominanych), przyznawał, że  Putin „w  ogóle nie potrafi okazywać prawdziwych emocji”. Władimir Władimirowicz rósł na  arystokratycznych pokojach czy raczej – w  jednym pokoju. Dom przy leningradzkim Baskowym Zaułku 12 był przecież kiedyś rezydencją baronowej Luizy von Taube i  do  dziś widnieje na  nim herb rodu baronów wielce zasłużonego dla budowy rosyjskich kolei żelaznych. Został zresztą odnowiony i słynie jako „dom Putina”. Tam właśnie, oczywiście nie w  paradnej części, od  ulicy, ale w  oficynie Władimir Spirydonowicz Putin i  jego żona Maria, rodzice obecnego władcy Rosji, dostali przydział na  dwudziestometrowy pokój na  piątym piętrze: bez windy, Strona 20 ciepłej wody, ogrzewany piecem kaflowym. To część dawnego wielkiego mieszkania zmienionego w  wielorodzinną „komunałkę”: zatłoczoną, wiecznie wstrząsaną awanturami o  wspólną kuchnię, toaletę, nieporządek. Zero przytulności, zero intymności, dużo zaciętych kłótni. Putinowie jeszcze przed wojną mieli dwóch synów. Pierworodny, Albert, umarł zaraz po  urodzeniu. Kolejny syn, Wiktor, był jedną z  półtora miliona ofiar głodu i  chorób w  oblężonym przez hitlerowców Leningradzie. Pochowano go w  jednej ze  zbiorowych mogił na  ogromnym cmentarzu Piskarowskim. Władimir, już jako prezydent, w wywiadach kilka razy z żalem przypominał, że  nawet nie wie, gdzie leży jego brat. Aż  do  momentu, kiedy wiosną 2012 roku napomknął o  tym w  czasie uroczystości rocznicowych na  Piskarowskim. Administracja cmentarza natychmiast, od  ręki, przekazała mu dokument dokładnie wskazujący miejsce, gdzie siedemdziesiąt lat wcześniej został pogrzebany dwuletni Wiktor Władimirowicz Putin. Rzecz okazała się prosta. Tylko że  ani rodzice, którzy dożyli końca lat dziewięćdziesiątych minionego wieku, ani brat, który zdążył już być wicemerem Sankt Petersburga, dygnitarzem kremlowskim, dyrektorem Federalnej Służby Bezpieczeństwa, premierem i  prezydentem, nawet nie próbowali znaleźć mogiły Wiktora. I  samemu Putinowi, i  jego rodzicom było to najwyraźniej obojętne. Ludmiła, wtedy jeszcze żona Putina, opowiedziała w 2001 roku Olegowi Błockiemu, przyjacielowi domu i biografowi męża, taką historię zamieszczoną w  praktycznie zakazanej dziś książce Władimir Putin: historia życia: – Wyobraź sobie, jestem