Informacje o stanie zdrowia zbiorowości Zgłoszenia chorób i zatruć zawodowych- podlegają obowiązkowemu zgłoszeniu przez lekarza ; są to ostre i przewlekłe choroby powstające wskutek wykonywania zawodu np przebywanie w pyle, benzenie,tlenku węgla. Zgłoszenia zachorowań na nowotwory złośliwe ;pierwszy na świecie –Duński Rejestr Nowotworów założony 1942 r. W Polsce funkcjonuje w instytutach onkologii (w-wa, Kraków,Gliwice ,Białystok, Gdańsk) Informacje o stanie zdrowia zbiorowości Choroby podlegające obowiązkowej rejestracji:choroby weneryczne, gruźlica,choroby psychiczne ,niektóre dziecięce Mierniki zdrowia populacji Pozytywne mierniki zdrowia (dane obrazujące natężenie zjawisk fizjologicznych – mierzalnych) Rozwój fizyczny: ciśnienie morfologia masa ciała siatki percentylowe Sprawność fizyczna: rzut piłką lekarską   Wydolność fizyczna: próba wysiłkowa spirometria badania pułapu tlenowegoNegatywne mierniki zdrowia populacji (współczynniki wskaźniki opisujące) : 1. natężenie zgonów Umieralność w populacji – jest to liczba zgonów zaistniałych w badanej populacji w danym czasie a) ogólny: liczba zgonów/ liczba ludność b) Szczegółowy wg wieku: liczba zgonów <40 rż/ liczby ludności < 40 rż wg przyczyny: liczba zgonów z powodu X / liczba ludności wg płci: liczba zgonów kobiet / liczby kobiet Śmiertelność odsetek zgonów na ściśle określoną chorobę spośród ogólnej liczby chorych na tę chorobę a) ogólny liczba zgonów / liczby chorych b) szczegółowy wg wieku liczba zgonów <40rż / liczby chorych <40rż wg przyczyny liczba zgonów z powodu X / liczby chorych z powodu X wg płci liczba zgonów kobiet / liczby chorych kobiet natężenie chorób Zapadalność - jest to liczba nowych przypadków choroby zaistniałych w analizowanym czasie a) ogólny liczba nowych zachorowań/ liczby ludności b) szczegółowy wg wieku liczba nowych zachorowań <40rż / liczby ludzi < 40 rż wg płci liczba nowych zachorowań K/ liczby K wg przyczyny liczba nowych zachorowań na chorobę X / liczby ludzi Chorobowość - jest to liczba osób chorych w badanym okresie a) ogólny liczba chorych / liczby ludności b) szczegółowy wg wieku liczba chorych <40 rz/liczby ludności < 40rż wg przyczyny liczba chorych na X / liczby ludność wg płci liczba chorych K/ liczby K Mierniki ryzyka czynniki ryzyka środowisko pracy środowisko życia: papierosy, nadwaga, brak snu, alkoholizm itd. Współczynniki wskaźnik natężenia, współczynnik nieproporcjonalny liczba względna pokazująca częstość występowania danego zjawiska do wielkości populacji narażonej wskaźnik struktury = współczynnik proporcjonalny liczba obrazująca częstość występowania danego zjawiska do całej populacji/wszystkich tego typu  zjawisk itp. Np. zgony z powodu nowotworów /wszystkich zgonów Współczynniki umieralności niemowląt Współczynnik zgonów: okres niemowlęcy okres wczesno niemowlęcy Współczynnik zgonów okołoporodowych Współczynnik martwo urodzonych Przyrost naturalny Rozrodczość Płodność Urodzenia żywe Istotne cechy struktury ludności Umieralność w populacji – jest to liczba zgonów zaistniałych w badanej populacji w danym czasie Zapadalność – jest to liczba nowych przypadków choroby zaistniałych w analizowanym czasie Chorobowość – jest to liczba osób chorych w badanym okresie Śmiertelność – odsetek zgonów na ściśle określoną chorobę spośród ogólnej liczby chorych na tę chorobę Typy badań epidemiologicznych BADANIA OBSERWACYJNE – BIERNE mogą być one prowadzone: - nad populacją = badania ekologiczne lub statystyczne np. liczba urodzin - nad pojedynczymi osobami = badania przekrojowe lub przesiewowe, dotyczą badania chorobowości np. gruźlicy - kliniczno – kontrolne badanie przypadków = porównawcze badanie przypadków np. nasilenie określonej choroby w grupie narażonej i nienarażonej na czynnik patogenny - kohortowe albo długofalowe obserwacje zjawiska zdrowotnego u pojedynczych osób Typy badań epidemiologicznych BADANIA EKSPERYMENTALNE = DOŚWIADCZALNE ta grupa badań wymaga czynnego, aktywnego zaangażowania się badaczy do zmiany czynników warunkujących daną chorobę (wprowadzenie leczenia, siła narażenia, zachowania antyzdrowotne) Badania przesiewowe Skryning masowy – badanie całej populacji Skryning wielokierunkowy – zastosowanie różnych testów diagnostycznych wykrywających różne cechy Skryning celowy – badanie osób narażonych na określone czynniki szkodliwe, często stosowany w opiece nad pracującymi oraz w badaniach środowiskowych Skryning przypadkowy – tzw. Przy okazji innych badań np. wykrycie nosicielstwa HBV u pacjentów hospitalizowanych z innych powodów Kryteria prowadzenia badań przesiewowych Choroba stanowi ważny problem społeczny Dobrze jest znana naturalna historia choroby Istnieją skuteczne metody leczenia Wyraźna faza wczesnych objawów choroby Powtarzalne ,trafne,nieinwazyjne ,akceptowane testy diagnostyczne wczesnych stadiów choroby Kryteria prowadzenia badań przesiewowych Ustalone są zasady kogo można zaliczyć do grup objętych leczeniem i obserwacją Wykrywanie wczesnych zmian chorobowych będzie procesem ciągłym Koszty wykrywania ,leczenia i ewentualnej obserwacji są ekonomicznie uzasadnione i możliwe do pokrycia. Badania retrospektywne Dotyczą przeszłości – materiały z minionych lat HISTORIE CHORÓB KARTY ZGONU ROCZNIKI STATYSTYCZNE STANDARYZOWANE WYWIADY (ANKIETY) Badania retrospektywne Przystępując do badania znamy skutki np. epidemia czy endemia danej choroby, na określonym terenie i w czasie Znana jest struktura umieralności populacji, ale chcemy ustalić przyczyny i prawa rozwoju choroby oraz czynniki narażenia tj. chcemy poznać odpowiedź na pytanie co i dlaczego warunkowo zwiększoną zapadalność lub zwiększoną umieralność na daną chorobę Podobne rozumowanie stosuje się przy badaniu pojedynczych ludzi, np. przy ustalaniu przyczyn inwalidztwa i orzekaniu renty Suma takich badań jednostkowych może stanowić podstawę badań retrospektywnych Wyniki otrzymane w grupie badanych chorych porównuje się z grupą kontrolną Najczęściej do grupy kontrolnej wchodzą pacjenci hospitalizowani w tym samym szpitalu lub leczeni w przychodni, ale z powodu innych chorób; najlepiej jeśli są to chorzy na różne choroby Zalety badań retrospektywnych Możliwość wykorzystywania dokumentów zebranych do innych celów (demograficznych, statystycznych, kliniczno – lekarskich) = niskie koszty badań Badania retrospektywne pozwalają ustalić w zadowalającym stopniu wpływ zarówno przyczyn biologicznych na zdrowie, jak i osiągnięć i braków organizacyjnych administracji służby zdrowia Wady badań retrospektywnych Zdarzające się braki w dokumentacji = brak pojedynczych danych Uznawanie wiarygodności rozpoznań zależnych od wykształcenia kadr i od wykonywania (a więc dostępności) badań dodatkowych Uznawanie rzeczywistości dokumentacji, tj. czy objęto wówczas badaniami i ewidencją wszystkich chorych, itd. Badania prospektywne Dotyczące przyszłego, ewentualnie szkodliwego działania czynników środowiska na zdrowie mieszkających w danej okolicy lub pracujących w określonym zakładzie ludzi Epidemiolog nie wie dokładnie, który czynnik środowiska (lub kilka z nich) będzie działał szkodliwie, czyli będzie tzw. czynnikiem narażenia zdrowia Przypuszcza się, że w danym środowisku jest lub będzie czynnik narażenia zdrowia, który po dłuższym lub krótszym okresie oddziaływania może być przyczyną określonej choroby Do badań wybiera się populację narażoną na potencjalnie patogenny czynnik w określonym zakładzie pracy lub mieszkającą na określonym terenie, jak np. ludność mieszkającą wokół huty żelaza albo wzdłuż zanieczyszczonej rzeki Grupą kontrolną jest podobna populacja ludzka nie narażona na działanie badanych (w naszym przewidywaniu szkodliwych) czynników środowiska Badania te trwają długo 5 – 10 lat, są szczegółowo planowane pod wzg. Badań lekarskich, aparaturowych, laboratoryjnych i statystycznych. Bada się także parametry higieniczne, fizykochemiczne, mikrobiologiczne środowiska Ludzi bada się co 3,6 lub więcej miesięcy, środowisko najlepiej jest monitorować, tj. stosować ciągły, automatyczny pomiar i zapis wybranych cech środowiska: zapylenie, stężenie gazów itp. Jeżeli w badanej populacji pojawiają się nowe jednostki chorobowe lub zwiększa się liczba znanych jednostek, to na podstawie uprzednio zgromadzonych badań lekarskich i pomiarów środowiska można określić przyczyny chorób, ich nasilenie i częstotliwość, a także mechanizmy patofizjologiczne (prawa rozwoju) Wyższy niż w grupie kontrolnej – współczynnik zapadalności na daną chorobę w grupie osób eksponowanych na działanie danego czynnika (lub kilku z nich) wskazuje na związek przyczynowo – skutkowy. Badania prospektywne są bardzo cenne, wiarygodne i przekonywujące, jednak wymagają dużych nakładów finansowych, sprawnej organizacji pracy i wyszkolonej kadry specjalistów Nie są przydatne do badania chorób rzadkich, o niskiej zapadalności Wyższy niż w grupie kontrolnej – współczynnik zapadalności na daną chorobę w grupie osób eksponowanych na działanie danego czynnika (lub kilku z nich) wskazuje na związek przyczynowo – skutkowy. Badania prospektywne są bardzo cenne, wiarygodne i przekonywujące, jednak wymagają dużych nakładów finansowych, sprawnej organizacji pracy i wyszkolonej kadry specjalistów Nie są przydatne do badania chorób rzadkich, o niskiej zapadalności Badanie doświadczalne - epidemiologiczne Badania takie polegają na celowym i kontrolowanym sterowaniu jedną określoną cechą (przyczyną), co pozwala badającemu dokładnie i w miarodajny sposób ocenić oddziaływanie tej cechy na wybrane funkcje zdrowotne organizmu Badania epidemiologiczne różnią się od doświadczeń laboratoryjnych tym, że przeprowadzane są na dużej, odpowiednio dobranej populacji ludzi lub zwierząt, żyjących w naturalnych dla siebie warunkach Często tak dobraną grupę badaną i grupę kontrolną nazywa się kohortą Cechą badaną może być: działanie nowego leku, nowej szczepionki, nowego zabiegu lekarskiego, określonego zjawiska fizjologicznego Epidemiolog nie wie, jakie będą skutki działania badanego parametru na zdrowie jednostki lub populacji, ale przez odpowiedni dobór osób do grupy badanej i grupy kontrolnej stara się obiektywnie określić korzystne i niekorzystne działania i skutki. W warunkach doboru osób, badania takie przebiegają stosunkowo szybko, a ich wyniki są wyraźne. Po okresie rozważań teoretycznych oraz badaniach laboratoryjnych in vitro i na zwierzętach in vivo spodziewamy się korzystnego działania jakiegoś czynnika badanego Po doświadczalnych badaniach na dobranej grupie ludzi można podjąć decyzję co do celowości stosowania nowego leku, szczepionki, zabiegu Cechy charakterystyczne planowanych badań doświadczalnych Celowy dobór do grupy badanej i do grupy kontrolnej Zastosowanie placebo lub innych działań maskujących w grupie kontrolnej Zastosowanie zasady ślepej próby lub podwójnie ślepej próby Placebo to imitacja leku lub zabiegu Ślepa próba polega na tym, że badany chory nie wie czy otrzymuje nowy lek, stary lek, czy też placebo. Jeżeli o tym nie wie także bezpośredni obserwator (lekarz, badacz), to mamy przykład podwójnej ślepej próby Losowe badania kontrolne Są odmianą eksperymentu epidemiologicznego Polegają na wylosowaniu jednostek do grupy badanej i grupy kontrolnej Wnioskowanie o skuteczności leczniczej lub profilaktycznej zabiegu lub leku dla populacji generalnej jest możliwe tylko wtedy, gdy badana próba (grupa osób) jest reprezentatywna względem tej populacji z której pochodzi. Przykładem losowych badań kontrolnych są np. : badania nad bezpieczeństwem i skutecznością szczepień przeciw odrze Badania mieszane Jeśli badamy nowy lek (doświadczalnie) na dużej populacji określonych chorych to powinniśmy znać dokładnie ich przeszłość zdrowotną (retrospekcja) Jeżeli badamy nową szczepionkę (doświadczalnie) to powinniśmy dokładnie znać przeszłość zdrowotną grupy badanej i grupy kontrolnej (retrospekcja), a równocześnie możemy przez najbliższe lata badać (prospekcja) poziom przeciwciał i wpływ tej szczepionki na zdrowie badanej grupy w porównaniu z grupą kontrolną Narzędzia badań stosowane w epidemiologii Standaryzowane wywiady i ankiety Ujednolicone dokumenty służby zdrowia Dokumenty demograficzne Testy diagnostyczne Badania aparaturowe Wzory statystyczne Ujednolicone programy komputerowe Osobnik a choroby Wpływ czynników demograficznych i socjoekonomicznych: -wiek-wskaźnik śmiertelności z powodu głównych przyczyn zgonów różni się znacznie w zależności od wieku,palenie tytoniu i picie alkoholu zmienia się w zależności od wieku, -wiele zaburzeń układu rozrodczego ma miejsce wyłącznie u jednej płci,rak sutka rzadko występuje u mężczyzn; cukrzyca, choroby tkanki łącznej, anemia z niedoboru żelaza, osteoporoza u kobiet ;miażdżyca naczyń wieńcowych u mężczyzn młodych i w średnim wieku; dna moczanowa u mężczyzn. Osobnik a choroby Rasa/grupa etniczna -czynniki genetyczne wpływają na wystąpienie choroby u osób z podobnego kręgu etnicznego, które mają wspólne nawyki kulturowe, żywieniowe, środowiskowe, ekonomiczne i socjalne -anemia sierpowata i inne hemoglobinopatie występują prawie wyłącznie u osób z Afryki, u Arabów, Indian, Greków i przodków Włochów -NT związane z wiekiem jest dwa do czterech razy częstsze u Amerykanów pochodzenia afrykańskiego niż u białych ,z najwyższym wskaźnikiem u czarnych kobiet Osobnik a choroby -cukrzyca typu II jest 2 x wyższa u afroamerykanów i rdzennych Amerykanów niż u białych , - dostosowane do wieku wskaźniki śmiertelności z powodu udaru i nagłego zgonu są wyższe u czarnych niż u białych, - osteoporoza i złamania kręgosłupa wystepują częściej u kobiet niż mężczyzn i częściej u kobiet białych niż czarnych , -zzsk i zespół Rietera występują częściej u białych Osobnik a choroby Orientacja seksualna -wyższa u homoseksualistów zapadalność na: AIDS,rzeżączkę,kiłę i WZW typu B, zapalenie jelit spowodowane pasożytami tzw gay-bowel syndrome,rak odbytu i części ustno-gardłowej - wśród lesbijek: niższy niż u hertoseksualnych kobiet wskaźnik zachorowań na- kiłę,rzeżączkę, chlamydię, wirus opryszczki i wirus ludzkiego brodawczaka oraz wyższy wskaźnik raka sutka i jajnika ponieważ są nieródkami Osobnik a choroby Rozmieszczenie geograficzne -wole spowodowane brakiem jodu na terenach wcześniejszych zlodowaceń - rozwój zespołu wyniszczenia toksycznego (toxic waste syndrome) ;długi pobyt w rejonie dużej ekspozycji na toksyny -nadciśnienie płucne u osób mieszkających na dużych wysokościach -sarkoidoza –osoby osiadłe naterenie lasów iglastych na południu USA Osobnik a choroby Oczekiwana długość życia- - od 1900 r. długość życia w USA wzrosła o 60% dla białych i 100% dla czarnych -1992 r.średnia długość życia wynosiła w latach 73,2 i 79,8 dla białych mężczyzn i kobiet i odpowiednio 65 i 73,9 dla czarnych mężczyzn i kobiet Stan socjoekonomiczny-wykształcenie, dochód ,zawód,gęstość zaludnienia ,zamieszkiwanie w dzielnicach ubóstwa, Osobnik a choroby Główne przyczyny zgonów: USA 1980-1986 -gruźlica,rak szyjki macicy,choroba Hodgkina,choroba reumatyczna serca, choroba nadciśnieniowa, ostre schorzenie dróg oddechowych, zapalenie płuc i oskrzeli,grypa, astma,zapalenie wyrostka robaczkowego, przepukliny, zapalenie pęcherzyka żółciowego Wskaźnik umieralności 4,5x wyższy u czarnych niż u białych Najwyższe różnice w zakresie gruźlicy ,choroby nadciśnieniowej,astmy Osobnik a choroby Dane z 1988r: 16,3% czarnych i 12,8% białych –ograniczenie aktywności spowodowane schorzeniami przewlekłymi Wskaźnik zapadalności na chorobę Parkinsona najwyższy wśród czarnych mężczyzn z rejonu Manhattanu Współczynnik schyłkowej niewydolności nerek na skutek nadciśnienia tętniczego 4,5x wyższy u czarnych niż u białych Czerrniak złośliwy częstszy u białych niż u czarnych