ERNEST HEMINGWAY Komu bije dzwon PRZELOZYL BRONISLAW ZIELINSKI OPRACOWAL LESZEK ELEKTOROWICZ WYDANIU II WROCLAW-WARSZAWA-KRAKOW-GDANSK-LODZ ZAKLAD NARODOWY IMIENIA OSSOLINSKICH - WYDAWNICTWO Tytul oryginalu: For Whom the Beli Tolli Redakcja Biblioteki Narodowej JAN BLONSKI i MIECZYSLAW KLIMOW1CZ Redaktor tomu: Jadwiga Pisowiczowa Redaktor techniczny: Anna Sikorska Copyright by Zaklad Narodowy im. Ossolinskich- Wydawnictwo Wroctaw 198S Printed in Poland ISSN 0406-0636 ISBN 83-04-02667-8ISBN 831-04-03069-1 Zaklad Narodowy im. Ossolinskich - Wydawnictwo, Wroclaw 1988. Oddzial w Krakowie 19W. Wydanie II. Naklad 100000 egz. (80000 Opr. brosz., 20000 opr. pl.). Objetosc ark. wyd. 35,40; ark. druk. 21,25 (X32); ark. form. Al 28,28. Papier offset, kl. IV, 70 g, 70X109. Oddano do skladania 2011987. Podpisano do druku w maju 198>>. Druk ukonczono w sierpniu 1988. Sklad wykonala Drukarnia Wydawnicza im. W. L. Anczyca w Krakowie. Druk l oprawe wykonala Wojskowa Drukarnia w Lodzi. Zarn. 8072/38. D-10/1225. Cena opr. pt. zl 1300,- Cena opr. brosz, zl 10SO,- WSTEP I.ZYCIE Nie ma pisarza, ktory w jakiejs mierze nie korzystalby w swejtworczosci z wlasnych przezyc. Hemingway nalezy jednak do tych, ktorych zycic dostarczalo tworzywa dzielu wrecz na prawie wylacznosci, zas dzielo nieustannie towarzyszylo barwnemu i dramatycznemu zyciu, komponowanemu na zamowienie wy- obrazni spragnionej nowych bodzcow i wrazen. Nie dowierzal faktom, ktorych nie sprawdzil wlasnym doswiadczeniem zmyslow i emocji. Doradzal: "Piszcie o tym, co znacie, i piszcie prawdzi- wie". 'Postulowal: "Ksiazki powinny mowic o ludziach, ktorych sie zna, ktorych sie kocha i nienawidzi, a nie o tych, o ktorych sie studiuje"'. Utwory jego wydaja sie czesto wariantem wlasnego zyciorysu, co mogloby nie interesowac badacza jego dziel, gdyby nie fakt, ze sam autor tak wielka przywiazywal do tego wage. Dlatego w jego wypadku, o tyle bardziej niz w innych, nabiera znaczenia znajomosc zycia pisarza. Dziecinstwo i mlodosc. Ernest Miller Hemingway urodzil sie 21 lipca 1899 r. w przedmiejskiej dzielnicy Chicago, Oak Park, w stanic Illinois. Byl zatem dzieckiem srodkowego Zachodu, ktory tak wielu wydal znakomitych pisarzy, obserwatorow zycia i spolecznosci tej czesci Stanow. Pochodzil z klasy sredniej, nadajacej ton obyczajowosci malych miast i wielkomiejskich osiedli w rodzaju wlasnie Oak Park, ale czesto obyczajowosci tej ' Stary reporter pisse [w:] Sygnowana; Ernest Hemingway. Pry.et. B. Zielinski, slowo wstepne K. Zarzecki, Warszawa 1975, s. 216. rzucal wyzwanie swoja tworczoscia i zyciem. Byl drugim, sposrod szesciu, dzieckiem dr Clarence'a E. Hemingwaya, lekarza i Grace, z domu Hali. Mial cztery siostry (jedna starsza od siebie) i brata. Z dwojga rodzicow ojciec wywieral nieporownanie silniejszy wplyw wychowawczy na Ernesta. Wiekszosc wolnego czasu spedzal poza domem, na wyprawach mysliwskich i wedkarskich, podczas ktorych rychlo zaczal towarzyszyc mu syn. W wieku dziesieciu lat dostal juz Ernest od ojca swoja pierwsza strzelbe. Odtad po ostatnie lata zycia polowanie i wedkarstwo byly ulubionymi rozrywkami Hemingwaya. Z woli matki, utalento- wanej spiewaczki, Ernest uczyl sie grac na wiolonczeli, nad muzyke przekladal jednak o wiele bardziej sport i wyprawy z ojcem. Wakacje panstwo Hemingwayowie spedzali w swym letnim domu "Windermere", polozonym nad jeziorem Walloon w polnocno-zachodniej czesci polwyspu Michigan. Na terenie tym mieszkali Indianie stanowiacy czesto klientele doktora Hemingwaya. Ernest towarzyszyl nieraz ojcu w jego odwiedzi- nach u Indian; dostarczyly one motywow tematycznych jego tworczosci (np. Oboz nuiiiJuski - Indian C^cunp}. W szkole byl uczniem dobrym, choc nie wybitnym, wno- szacym jednak swoj zywy udzial w zycic spolecznosci uczniow- skiej. Uczestniczyl w dyskusjach, gral w szkolnym przedstawie- niu, nalezal do szkolnej orkiestry, nade wszystko jednak lubil sport, ktory uprawial bardzo intensywnie. Mimo braku szczegolnych sukcesow w nauce szkolnej prze- jawia wczesnie zainteresowania literackie: wspolpracuje ze szkol- na gazetka, ktorej zostaje pozniej redaktorem, jednoczesnie drukuje pierwsze swe utwory - wiersze, opowiadania, felieto- ny - w szkolnym czasopismie literackim ?'Trapeze>>. Jest wiec chlopcem zdolnym, dobrze rozwinietym fizycznie, energicz- nym - slowem - jak sie mawia - udanym. A jednak nie wszystko uklada sie w jego zyciu pomyslnie. Nieporozumienia miedzy rodzicami, wynikle z roznic temperamentu i pogladow, szczegolnie na temat wychowania, odciskaja sie przykrym I WOJNA SWIATOWA VII pietnem na zyciu emocjonalnym Ernesta, niechetnego zwlaszcza purytanskicj normie obyczajowej, ktora reprezentuje matka. Konflikty te sprawiaja, ze dwukrotnie ucieka z domu, utrzymujac sie jako robotnik, zmywacz naczyn czy tez sparingowy partner bokserski. W kilku epizodach mlodzienczych nieomal ociera sie o interwencje policji. Niektore z tych doswiadczen znalazly odbicie we wczesnych opowiadaniach Hemingwaya. Wiosna 1917 roku, po przystapieniu Stanow Zjednoczonych do wojny, pisarz usiluje, mimo protestow ojca, zaciagnac sie jako ochotnik do czynnej sluzby w armii. Nie zostaje jednak przyjety z powodu uszkodzenia oka. W czerwcu tego roku uzyskuje dyplom ukon- czenia szkoly sredniej. Swoje ostatnie wakacje spedza z rodzicami w Michigan, po czym przenosi sie w lipcu do Kansas City, gdzie otrzymuje prace w redakcji dziennika <<Stap? w dziale miejskim, z niewielka pensja 60 dolarow miesiecznic. Okres dziennikars- kiego terminowania w tej redakcji byl dla Hemingwaya pierwsza szkola stylu. Wymagano od niego zwiezlych, plastycznie i zywo przekazywanych wiadomosci dla kroniki kryminalnej. Na tym jednak nie wyczerpywaly sie ambicje ani jego, ani redakcyjnych kolegow, z ktorych kilku probowalo swych sil takze w literaturze pieknej. Szczegolnie musialy utkwic w pamieci Hemingwaya dyskusje z Lionelem C. Moise i takie jego poglady na temat dobrej prozy, jak ten: "Czysto obiektywny opis jest jedyna forma prawdziwej sztuki nowelistycznej"2. Pracowal w dzienniku "Star" zaledwie siedem miesiecy, ale okres ten stanowil dla Heming- waya praktyke, ktora uczynila zen juz kompletnego dzienni- karza. I wojna swiatowa. Dowiedziawszy sie wiosna 1918 roku o rekrutacji na wloski front ochotnikow do jednostek sanitarm ch Czerwonego Krzyza, pisarz rezygnuje z pracy w redakcji dzien- nika ?'Star>> i, po krotkim wypoczynku z redakcyjnym kolega J ('yt. wg: S. S a n d c r s o n, Hciiiiiif;n'ay, London 1%1, s. 15. O ile nie podano inaczej, cytaty w tlum. L. Elektorowie/a. VIII ZYCIE w Michigan na jeszcze jednej wyprawie wedkarskiej, gnanyniepohamowana zadza przygod i niebezpieczenstw, wyrusza w maju statkiem "Chicago" do Bordeaux. Na pokladzie plyna na front oddzialy amerykanskie i ochotnicy. Tu nieoczekiwane polonicum. Oto spotyka Hemingway dwu polskich ochotnikow plynacych do Francji i zaprzyjaznia sie z nimi. Sa to porucznicy Adam Chocianowicz i Antoni Galinski, ktorych w kilka lat pozniej umiesci pod ich prawdziwymi nazwiskami w swej nigdy nie ukonczonej powiesci Along with Youth: A Novel (Razem z mlo- doscia. Powiesc). Obaj Polacy dobrze zapisali sie w pamieci Hemingwaya i dowiedli - mawial - glebokiej roznicy miedzy Polakami, a "polaczkami" (polacks)3, jak pogardliwie zwa Amc- rykanic posledniejszych przedstawicieli Polonii. Z Bordeaux, poprzez wojenny Paryz, w ktorym zatrzymal sie dwa dni, dotarl pisarz do Mediolanu. Tu doznal pierwszego wstrzasajacego spotkania z wojna, gdy po wybuchu fabryki amunicji pomagal uprzatac szczatki cial zatrudnionych w niej kobiet i mezczyzn. W czternascie lat pozniej napisze o tej tragedii w opowiadaniu Historia naturalna umarlych (A Natural History of the Dead). Z Mediolanu wraz ze swym Oddzialem Czwartym Amerykanskiego Czerwonego Krzyza, w ktorym byl kierowca ambulansu sanitarnego, zostal Hemingway wyslany do miejsco- wosci Schio, na stosunkowo spokojny odcinek frontu. Wkrotce jednak, na wlasna prosbe, przeniesiono go na front wschodni, gdzie w dolinie rzeki Piave toczyla sie wloska kontrofensywa przeciw Austriakom. Zetknal sie tam po raz pierwszy z DOS Passosem, bioracym udzial w wojnie juz od 1916 r. Jakby nie dosc mu bylo niebezpieczenstw bombardowania w tej czesci frontu, gdzie prowadzil kantyne Czerwonego Krzyza, Hemingway za zgoda oficerow wloskich dostarcza sam zywnosc wprost do frontowych okopow. I oto 8 lipca 1918 roku, gdy 3 Por.: C. B a k e r, Ernest Hemingway: A Life Srory, New York 1969, s. 40. IX I WOJNA SWIATOWA w poblizu wioski Fossalta di Piave rozdzielal czekolade wloskimzolnierzom podczas ataku artylerii austriackiej, wybuch pocisku zabija stojacego obok zolnierza, ciezko rani drugiego, lzej - samego Hemingwaya, ktory oszolomiony bierze na plecy rannego, aby go zaniesc do punktu sanitarnego. Wtedy dostaje w nogi serie z karabinu maszynowego. Najsilniej uszkodzone zostaje kolano. Dzieje sie to na dwa tygodnie przed jego dwudziestymi urodzinami i w niespelna dwa miesiace od wyladowania w Euro- pie. Przeszedl potem przez szpital polowy, nastepnie szpital w Mediolanie, gdzie w sumie, podczas dwunastu kolejnych operacji, wyjeto z jego ciala ponad dwiescie dwadziescia odlam- kow. Pelen hartu, a przy tym towarzyski i wesoly, cieszy sie w szpitalu przyjaznia kolegow. I nie tylko ich... Z sympatia (goraco odwzajemniana) odnosi sie do niego takze siostra szpi- talna, Agnes Hannah von Kurovsky - prototyp Catherine Barkley z Pozegnania s bronia (A Farewell to Anns). Jeszcze jako rekonwalescent powraca ochotniczo na front podczas wielkiej wloskiej ofensywy, lecz nastepnego dnia dostaje zoltaczki i znow znajduje sie w szpitalu. Niebawem podpisane zostaje zawieszenie broni miedzy Austria i Wlochami, He- mingway odbywa jeszcze podroz statkiem na poludnie Wloch, zwiedzajac Sycylie, nim w dniu 21 stycznia 1919 r. powroci do Chicago, gdzie schodzacego o lasce z okretu "Giuseppe Verdi" powita ojciec i siostra. Przyjmowany jest w ojczyznie jako bohater, w prasie ukazuja sie notatki o mlodocianym komba- tancie, pierwszym powracajacym z wloskiego frontu rannym Amerykaninie. Lokalne pismo prosi go o wywiad, nadchodza zaproszenia do kilku szkol i klubow, w ktorych barwnie opowiada Hemingway o swych przezyciach wojennych. W lipcu 1919 r. jest juz w na tyle dobrej formie zdrowotnej, ze moze wybrac sie do polnocnego Michigan, Spedza tam czas na lowieniu ryb, czytaniu, rozmyslaniu o wlasnej przyszlosci, ktora juz widzi wyraznie w powolaniu pisarskim. Jedna z tych jego wypraw wedkarskich dostarczy mu tematu do znakomitego opowiadania Rzeka dwoch x ZYCIE serc {Big Two-hearted River), ktorego centralna postacia jest mlodzieniec, Nick Adams. Okres terminowania. Z poczatkiem 1920 r. rozpoczyna Hemingway prace w tygodniowym magazynie pisma <<The To- ronto Star'? i do polowy maja dostarcza dziesieciu artykulow. Wkrotce wyjezdza z Toronto rezygnujac ze stalej pracy w redakcji pisma, do ktorego jednak posylac bedzie przez cztery lata, mniej lub bardziej regularnie, materialy do druku. W sumie bylo tych korespondencji sto piecdziesiat cztery. Dotyczyly zarowno wy- praw wedkarskich, myslistwa, niektorych zdarzen z kroniki kryminalnej, jak i licznych podrozy Hemingwaya, ktore przedsie- bral badz z wlasnej inicjatywy, badz na zlecenie redakcji. Z Toronto przeprowadza sie do Chicago, wchodzac w bliski kontakt z kregami mlodych pisarzy tworzacych tzw. "grupe z Chicago". Poznaje tu Sherwooda Andersena, jednego z naj- wybitniejszych pisarzy amerykanskich tego czasu. W jesieni 1920 roku przyjmuje prace w miesieczniku spoldzielczym <<The Cooperative Commonwealth>>. W tym to czasie poznaje swoja przyszla zone, Elisabeth Hadley Richardson, z ktora bierze slub 3 wrzesnia 1921 r. Wkrotce potem Hemingway rezygnuje z pracy w <<The Cooperative Commonwealth>> i - zaopatrzony w listy polecajace Andersena do kilku jego znajomych Amerykanow zamieszkalych w Paryzu - wyrusza z zona 8 grudnia jako korespondent <<The Toronto Stan do Europy. W pakiecie listow figuruja adresy m. in. wybitnej pisarki amerykanskiej Gertrudy Stein, wlascicielki firmy ksiegarsko-wydawniczej "Shakespeare and Company", Sylwii Beach (u ktorej pozna Jamesa Joyce'a) i glosnego juz wtedy poety Ezry Pounda. Przed wyjazdem otrzy- muje w Chicago dwa wysokie wloskie odznaczenia wojenne: Me- daglia d'Argento al Valore Militare i Croce al Merito di Guerra. Amerykanin w Paryzu. W Paryzu Hemingwayowie zatrzy- muja sie w hotelu "Jacob", wskazanym przez Andersena, potem zamieszkaja w poblizu Place du Tertre. Pisarz wkrotce odwiedza Gertrude Stein, przynoszac jej do oceny fragment powiesci AMERYKANIN W PARYZU XI i kilka wierszy. Podobaly sie jej wiersze, natomiast zlekcewazylapowiesc. Mowila: "za duzo tu opisu, i to niezbyt dobrego. Zacznij raz jeszcze, z wieksza koncentracja"4. Gdy jednak pozniej dal jej do przeczytania opowiadanie W Michigan {Up in Michigan) napisane w Paryzu, pochwalila je, choc okreslila jako inaccro- chable, tj. podobne do obrazu nie nadajacego sie do powieszenia na scianie. Epitet ten nie zmartwil jednak debiutanta, skoro w ten sam sposob okreslila pisarka Ulissesa Jamesa Joyce'a, ktorym to dzielem Hemingway sie zachwycal. Zas W Michigan bylo pierw- szym w pelni dojrzalym opowiadaniem, ktore weszlo na stale do Hemingwayowskiego kanonu. W Paryzu pisal poza tym krotkie impresjonistyczne utwory i wiersze; niektore z nich nawet zyskaly pochlebna ocene Pounda. Co zas do korespondencji dla <<The Toronto Star'>> - pierwsza przeslal dopiero w dwa miesiace po przyjezdzie do Paryza, odtad jednak nadsylal je regularnie. Ich tematy - dla przykladu - turystyka w Szwajcarii, inflacja w Niemczech, polowy tunczyka w Vigo, wybor Papieza Piusa XI, znaczenie Clemenceau w zyciu politycznym Francji i in. W marcu 1922 roku redakcja porucza mu obsluge prasowa miedzynarodowej konferencji ekonomicznej w Genewie, w kwietniu jedzie do Rapallo, na konferencje, w wyniku ktorej podpisany zostal traktat pokojowy miedzy ZSRR a Niemcami. W czerwcu tegoz roku wybiera sie z zona do Wloch. Dowiedziawszy sie w Mediolanie o obecnosci Mussoliniego w tym miescie, przeprowadza z nim wywiad w redakcji "Popolo d'Italia>>, gazety bedacej organem faszystow wloskich. Mussolini ma wtedy 39 lat, stoi u progu wladzy. W tym czasie, w wychodzacym w Nowym Orleanie pismie <<Double Dealer>>, ukazuje sie wiersz Hemingwaya obok fragmen- tu prozy innego mlodego, nieznanego pisarza - Williama Faulk- nera. We wrzesniu tego roku pisze jeszcze korespondencje 4 G. S t e i n, The Autobiography of Alice B. Toklas, Stockholm 1947, s. 219. XII ZYCIE z Niemiec, po czym w tym samym miesiacu jedzie - tym razem juz bez zony - do Konstantynopola, skad nadsylac bedzie materialy na temat wojny turecko-greckiej. Boze Narodzenie ro- ku 1922 spedzaja Hemingwayowic w Alpach, jednak w nastroju popsutym przez pechowe zdarzenie. Oto jadacej z Paryza Hadlcy skradziono walizke ze wszystkimi rekopisami meza. Byl to caly jego dotychczasowy dorobek: powiesc, kilkanascie opowiadan, trzydziesci wierszy. Ocalaly tylko dwa opowiadania: W Michigan i Moj stary (My Old Man), poslane wczesniej do <<Cosmopolitan>>. Wspomnienia z dwu przelotnych kontaktow z Hiszpania, podczas jego podrozy statkiem na front wloski w okresie wojny i w drodze powrotnej, utkwily silnie w pamieci Hemingwaya. Zapragnal blizej poznac ten kraj i wybral sie tam w 1923 roku. W Sewilli oglada po raz pierwszy walke bykow w towarzystwie zaprzyjaznionych wydawcow McAlmona i Birda. Ten pierwszy zaklada firme "Contact Editions", ktora oprocz wierszy m. in. W. C. Williamsa, E. Pounda i jego wlasnych wydac ma debiu- tancki tom Hemingwaya Three Stories and Ten Poems (Trzy opowiadania i dziesiec wierszy). Ksiazka ukazuje sie latem 1923 roku w 300 egzemplarzach. William Bird natomiast rezerwuje w swojej firmie "Three Mountains Press" miejsce dla nastepnego tomu Hemingwaya in our time (w naszym czasie). Tomik, liczacy trzydziesci dwie strony, zlozony z 18 miniatur proza, ukaze sie z koncem tego roku w nakladzie 170 egzemplarzy. Przedtem jed- nak, w lipcu tegoz roku, pisarz oglada z zona fieste w Pamplonie, w polnocnej Hiszpanii, rejestrujac w krotkich reportazach swe fa- scynacje egzotyka hiszpanska. W polowie sierpnia wraca do Toronto na okres pologu Hadley. 9 pazdziernika przychodzi na swiat pierw- szy jego syn, John. W styczniu 1924 roku opuszcza wraz z rodzina Toronto, rezygnujac z pracy w <<Toronto Star>> i przybywa znow do Paryza. Zyje z zona w ubostwie, satysfakcje plyna jednak z uprawiania literatury. Rozpoczyna prace nad Rzeka dwu serc, a niemieckie czasopismo ?'Der Querschnitt'? drukuje opowiadanie Niepokonany (The Undefeated), napisane jesienia. W tymze roku AMERYKANIN W PARYZU XIII podejmuje z zona jeszcze jedna podroz do Hiszpanii; oglada walkibykow, a nawet sam bierze udzial w amatorskich walkach, zwyczajowo odbywajacych sie w czasie fiesty. Wedle relacji przyjaciol, byl nieustraszony. Podczas tego pobytu zwiedzil rowniez gorzyste okolice kraju Baskow. W Hiszpanii spotkal DOS Passosa, z ktorym utrzymywal serdeczne stosunki od czasu pobytu w Paryzu. W tym okresie, we wplywowym magazynie literackim <<Dial>>, ukazuje sie pochlebna recenzja Edmunda Wilsona z dwu pierwszych ksiazek Hemingwaya. Zimowe miesiace z poczatkiem 1925 r. spedzil Hemingway z zona w Alpach austriackich; jezdzil tam na nartach i grywal w pokera. Tam tez przyjal propozycje firmy wydawniczej "Boni and Liveright" odnosnie do wydania wiekszego zbioru opowiadan. Tom nosic mial tytul In Our Time. Oferte na te sama propozycje otrzymuje po powrocie do Paryza rowniez od przedstawiciela wydawnictwa Scribner's, Maxwella Perkinsa, ktoremu jednak w zamian proponuje ksiazke o walce bykow; co zas do opowiadan, wyznaje, ze uprawia wylacznie ten gatunek, gdyz powiesc uwaza za przestarzala. Zainteresowanie Perkinsa zawdziecza Hemingway nieznanemu jeszcze osobiscie Francisowi Scottowi Fitzgeraldowi, autorowi Wielkiego Gatsby, rownie jak on pochodzacemu ze Srodkowego Zachodu. Ten rok, 1925, jest bogatym okresem w zyciu i tworczosci pisarza. W maju poznaje osobiscie Fitzgeralda, z ktorym odtad laczyc go bedzie dlugotrwala przyjazn. Jest pelen zachwytu dla jego Wielkiego Gatsby. Spedza z nim lato w Hiszpanii, ktory to wyjazd zwiazany jest z zamowiona przez <<Der Querschnitti? ksiazka o walce bykow. Pierwszym etapem podrozy jest Pamplona, nastepnie Madryt i Walencja, w ktorej Hemingway rozpoczyna prace nad powiescia, nadajac jej pierwotnie tytul Fiesta. Jej bohaterem, wystepujacym w ksiazce pod nazwiskiem Romero, jest slynny toreador Ordonez. Juz 21 sierpnia stawia Hemingway na ostatniej stronie powiesci slowo "koniec". Bedzie jednak pracowal nad nia dalej, a w pozniejszej fazie, w trakcie przepisy- XIV ZYCIE wania na maszynie, zmieni jej tytul na Sionce tez wschodzi (The Sun also Rises), zaczerpniety z biblijnej ksiegi Eklezjasty. W tym samym roku pisze pare opowiadan, jak np.: Dziesiecioro Indian (Ten Indians; w nastepnym roku zmieni je piszac nowa wersje), Piecdziesiat kawalkow (Fifty Grand), oraz, juz po powrocie do Paryza - powiesc The Torrents of Spring (Strumienie wiosny). Powiesc ta zawiera parodie stylu Sherwooda Andersena, szczegol- nie z pozniejszego okresu jego tworczosci i stanowi satyre na stosunki amerykanskie. Ukazala sie nakladem firmy Scribner's w 1926 r. Nawiazanie kontaktu z tym wydawca poprawia znacznie sytuacje materialna Hemingwaya. Za The Torrents of Spring oraz -zaliczkowo - za Slonce tez wschodzi otrzymuje tysiac piecset dolarow. Jeszcze w 1925 roku przepisujac poprawia te powiesc, a w maju nastepnego roku, w czasie kolejnego pobytu w Hiszpanii, daje ja do przeczytania Fitzgeraldowi, za ktorego rada skresla pierwszych pietnascie stron, przedstawiajacych biografie jej kilku bohaterow. Zreszta Fitzgerald ksiazke wysoko ocenil. Tymcza- sem w pazdzierniku 1925 r. ukazal sie w Nowym Jorku tom In Our Time w nakladzie 1300 egz. nie zwracajac szczegolniejszej uwagi. Niemniej angielski wydawca Jonathan Cape wydal go w Londynie a nadto zwrocil sie do firmy Scribner's proszac o odbitki powiesci Slonce tez wschodzi z mysla o brytyjskim wydaniu. Z rokiem 1925 wiaze sie ponoc geneza okreslenia "stracone pokolenie" stosowanego przez Gertrude Stein w odniesieniu do tych tworcow, glownie amerykanskich, ktorzy przeszli przez doswiadczenia pierwszej wojny swiatowej i nie mogli sobie pozniej znalezc miejsca w powojennym swiecie. Pochodzi ono od wlasciciela warsztatu, w ktorym Gertruda Stein naprawiala swoj samochod. Chwalil on swych mlodszych uczniow jako bardzo zdolnych, twierdzil natomiast, ze ci starsi, w wieku 22-30 lat nie moga niczego sie nauczyc.;C'est une generation perdue" ("To stracone pokolenie") - mawial5. 5 Por: C. B a k e r, Ernest Hemingway: A Life Story, op. dr., s. 155. XV PIERWSZE SUKCESY Pierwsze sukcesy. Caly rok 1926, wyjawszy krotki wyjazd doNowego Jorku, spedza Hemingway w Europie, przy czym wspomniany letni pobyt w Hiszpanii przynosi nie tylko ostateczna korekte powiesci Slonce tez wschodzi, lecz i rozpoczecie pracy nad nowa ksiazka Smierc po poludniu (^Death in the Afternoon), a nadto takie, klasyczne juz, utwory nowelistyki amerykanskiej, jak Mor- dercy (Killers), Dzisiaj jest piatek (Today is Friday) i nowa wersja opowiadania Dziesiecioro Indian. Jesienia ukazuje sie drukiem Sionce tez wschodzi. Powiesc spotyka sie z wysokim uznaniem krytyki amerykanskiej a takze miedzynarodowych kregow literackich Paryza. Zyskuje od wrzes- nia do grudnia naklad siedmiu tysiecy egzemplarzy. Wkrotce Sprzedaz wzrosnie do dwunastu tysiecy; jest to wiec pierwszy powazny sukces czytelniczy Hemingwaya. Honoraria z tej ksiazki przeznacza dla zony. Bowiem komplikuje sie zycie prywatne pisarza: malzenstwo z Hadley zdradza cechy rozkladu. Coraz wiecej miejsca w mysli i zyciu Hemingwaya zajmuje dawna przyjaciolka zony, pochodzaca rowniez z St. Louis, Pauline Pfeiffer, dziennikarka zwiazana z magazynem <<Vogue>>. 18 maja 1927 roku pisarz bierze z nia slub katolicki na tej zasadzie, ze przed dziewieciu laty ochrzczony zostal podczas wojny w szpitalu polowym we Wloszech przez katolickiego ksiedza. Poprzedni zwiazek z Hadley, jako slub protestancki, zostal uniewazniony. Odtad Hemingway podkreslal czesto, ze jest katolikiem i utrzy- mywal, ze pierwiastek wiary jest u niego silniejszy niz intelekt i wiedza. W pazdzierniku 1927 roku ukazuje sie tom opowiadan Men Without W omen (Mezczyzni bez kobiet) zlozony z 14 utworow, wsrod nich tak cenionych, jak Mordercy czy Wzgorza biale jak slonie {HUls Like Whhe Elephants). W ciagu trzech miesiecy ksiazka osiaga 15 tysiecy nakladu. W tymze roku Hemingway przenosi sie ze swa druga zona do Stanow i zamieszkuje w miejscowo- sci Key West na wysepce stanowiacej najdalej na poludnic wysuniety cypel Florydy, jednakze lato spedza w swej ulubionej XVI ZYCIE Hiszpanii. Pamplona, San Sebastian, Walencja - to etapy tegorocznego pobytu. Czeste podroze do tego kraju beda powta- rzaly sie, jak staly refren w jego biografii, dajac mu nie tylko kompetencje w zakresie walk bykow, stanowiacych temat Smierci po poludniu, nad ktora nadal pracuje, ale i znajomosc stosunkow spoleczno-politycznych. Przyda mu sie ona pozniej, kiedy pisac bedzie powiesc o wojnie domowej w Hiszpanii. W tym samym roku rozpoczyna prace nad swa nastepna powiescia, ktora okresla jako "cos w rodzaju wspolczesnego TomaJoncsa". Po dwudziestu dwu rozdzialach jednak przerywa prace nad nia. Fascynuje go - nie od dzis - inny temat: przezycia w okresie I wojny swiatowej we Wloszech. Pomysl konkretyzuje sie i Hemingway zaczyna pisac nowa ksiazke. W roku 1928 w zyciu prywatnym pisarza zachodza dwa przeciwstawne wydarzenia, przydajace temu okresowi dramaty- cznego wymiaru: przychodzi na swiat drugi jego syn, Patrick, w grudniu zas ojciec Hemingwaya popelnia samobojstwo. Echo wstrzasu, jakim byla dla niego samobojcza smierc ojca, znajduje- my w pozniejszych utworach, a wsrod nich w Komu bije dzwon (For Whom the Beli Tolis). Na przelomie tego i nastepnego roku, pracujac srednio szesc godzin dziennie, Hemingway poprawia i przepisuje powiesc wojenna, ustalajac dla niej ostatecznie tytul zaczerpniety z wiersza George'a Peele'a - A Farewell to Arms (^Pozegnanie z bronia). Max Perkins, wyborny znawca i redaktor Scribnera, bedacy jednoczesnie doradca i przyjacielem pisarzy (m.in. Thomasa Wo^fe'a, Fitzgeralda i in.), a takze DOS Passos i inni koledzy po piorze byli zachwyceni powiescia. Nim jednak ksiazka ukazala sie drukiem, zdazyl Hemingway spedzic znowu trzy letnie miesiace w Hiszpanii. Zapisal ponownie na swym koncie fieste w Pamplonie, walki bykow w Huesca, feerie w Walencji itp. Do legendy Hemingwayowskiej nalezy pieczolowitosc, z jaka dokonywal juz w Paryzu, w czerwcu 1929 r., korekty drukarskiej Pozegnania z bronia, przed ksiazkowym wydaniem powiesci. SLAWA XVII Istnieje uporczywa tradycja mowiaca o sicdemnastokrotnymprzepisywaniu przez pisarza zakonczenia powiesci. Sam He- mingway w jednym z wywiadow podniosl te liczbe do trzydziestu dziewieciu. Innym epizodem zwiazanym z ta powiescia bylo wycofanie ze sprzedazy - na rozkaz szefa policji bostonskicj - czerwcowego i lipcowego numeru <<Scribner's Magazinc') z kolej- nymi odcinkami Pozegnania z bronia. Fakt ten, przynoszacy wstyd cenzurze bostonskiej, przyczynil sie wydatnie do zwieksze- nia popularnosci ksiazki, ktora w miesiac po wydaniu uzyskala naklad 28 tysiecy egzemplarzy i znalazla sie na szczycie listy bestsellerow obok Na zachodzie bez zmian Remarque'a. A nie byl to slaby rok dla literatury amerykanskiej; rok wydania takich powiesci, jak Wscieklosc i wrzask Faulknera, 42 rownoleznik DOS Passosa, Czula jest noc Fitzgeralda. O ile jednak uznanie dla arcydziela Faulknerowskicgo przyszlo znacznie pozniej, Pozegna- nie z bronia zyskalo od razu entuzjastyczne przyjecie krytyki. Allen Tate, wybitny amerykanski poeta i krytyk, nazwal powiesc arcydzielem, wielu krytykow uznalo ja za najlepsza powiesc O pierwszej wojnie swiatowej. Slawa. Hemingway zyskuje miedzynarodowa renome; po- wiesc szybko przetlumaczona zostaje na kilka jezykow (m.in. polski przeklad ukazuje sie w 1931 r.). Czasopisma oferuja mu najwyzsze honoraria (np. <<Fortune>> placi mu tysiac dolarow za liczacy ok. 10 stron maszynopis artykulu o walce bykow). Wszelka krytyka natomiast doprowadza Hemingwaya do pasji. Po wydaniu Pozegnania z bronia, przez okres prawie poltora- roczny, przebywa pisarz z zona w kraju. Do lipca mieszkaja w Key West, na lato wyjezdzaja do Montany, gdzie Hemingway z zapalem oddaje sie polowaniom. Na tym polu tez odnosi sukcesy; w ciagu jednego tygodnia udaje mu sie ustrzelic dwa niedzwiedzie. Tereny rzeki Yellowstone dostarczaja mu emocji wedkarskich. Otoczony przyjaciolmi, lubiacy towarzystwo, prowadzi zycie wesole, zdrowe, a jednoczesnie pracowite. W tym czasie, 22 wrzesnia 1930 roku, odbywa sie w nowojorskim Thc National 2 - BN II 144 H, Hemingway: Komu bije dxwon XVIII ZYCIE Theatre premiera przerobki scenicznej Pozegnania z bronia i odnosiznaczny sukces. Jest paradoksem, ze szczyt powodzenia Hemin- gwaya przypada na okres wielkiego kryzysu ekonomicznego w Stanach. Skonczyl sie "wiek jazzu", ktorego epikiem byl Scott Fitzgerald - i jego gwiazda mocno przygasla. Tymczasem autor Pozegnania z bronia sprzedaje prawa filmowe na te powiesc za dwadziescia cztery tysiace dolarow. Glowna role grac ma Gary Cooper, jeden z bliskich przyjaciol pisarza. Listopad 1930 r. okazuje sie dla Hemingwaya pechowy. Ulega powaznemu wypadkowi samochodowemu, jadac razem z DOS Passosem. Skomplikowane zlamanie prawej reki wymaga dwumie- siecznego pobytu w szpitalu. Po powrocie do domu pisarz kontynuuje prace nad ksiazka o walce bykow, z ktora wiaze duze ambicje. Dla zebrania dodatkowych materialow, ilustracji, facho- wej terminologii, udaje sie latem 1931 r. do Hiszpanii. Natrafia tu na przemiany rewolucyjne, zwiazane z wyborczym zwyciestwem republikanow, obaleniem monarchii i proklamacja Republiki w kwietniu. Tu i owdzie odbywaja sie jeszcze demonstracje karlistow, krol jednak opuscil juz kraj, Herrtingway byl zatem nieomal swiadkiem narodzin II Republiki, podobnie jak za kilka lat stanie sie swiadkiem jej agonii. Wraca do Stanow z koncem lata, aby skonczyc ksiazke. Opracowanie jej ostatniego rozdzialu w listopadzie zbiega sie z przyjsciem na swiat trzeciego syna pisarza, ktoremu zostalo nadane imie Gregory Hancock (tak sie nazywal pierwszy sygnata- riusz Deklaracji Niepodleglosci Stanow). Ostateczna wersja ksiazki gotowa jest w styczniu 1932 r. Wkrotce potem plynie Hemingway na Kube do Hawany. Pracuje tu nad opowiadaniami i oddaje sie ulubionemu odtad zajeciu, dalekomorskim polowom, w czasie ktorych uczy sie polowac na marliny. W pazdzierniku 1932 r. ukazuje sie drukiem Smierc po poludniu. Tom zawiera procz tekstu powiesci i slownika terminow fachowych kilka opowiadan. Ksiazka zostaje przyjeta z duza rezerwa, krytycy stwierdzaja obnizenie lotu Hemingwayowskiej PODROZE. AFRYKA XIX prozy; w podjeciu tej tematyki widza nadto ucieczke od palacychproblemow spolecznych okresu wielkiego kryzysu, ktory Amery- ka wowczas przezywala. Podroze. Afryka. Z poczatkiem 1933 roku pisarz plynie znow na Kube i ponad sto dni spedza na morzu w wynajetym statku "Anita" lowiac marliny. W tym tez roku nawiazuje wspolprace z miesiecznikiem <<Esquire>>, ktora trwac bedzie trzy lata. Nadsylac ma artykuly, szkice, reportaze dotyczace rybolow- stwa, myslistwa i boksu. Przygotowuje nadto nowy tom opowiadan, ktory ukazuje sie w pazdzierniku tegoz roku pod tytulem Winner Take Nothing (Zwyciezco nic nie bierz), znow nie przynoszac mu sukcesu. Gdy w sierpniu jest ponownie w Hawanie, gdzie przygotowuje sie do planowanej od lat podrozy do Afryki, na Kubie zachodza rewolucyjne przemiany. Obalono dotychczaso- wego dyktatora Gerarda Machado ("wszawego tyrana" - jak nazywal go pisarz, nienawidzacy wszelkiej dyktatury), zas prezy- dentem zostaje dr Carlos Manuel de Cespedes. 7 sierpnia 1933 roku Hemingway wyrusza z zona w podroz, ktorej pierwszym etapem jest znow Hiszpania. Spedzaja tam oboje dwa miesiace. Kraj ten byl od trzech lat republika, ale ludnosc wiejska zyla nadal w nedzy, wzrastalo bezrobocie, bedace zreszta wynikiem ogolnoswiatowego kryzysu, a biurokracja mar- notrawila spoleczne fundusze. Narastaly nastroje reakcyjne, kon- solidowaly sie ugrupowania prawicowe i faszystowskie, zanosilo sie na nowe gwaltowne zmiany. Hemingway spedza wiele czasu ze swym przyjacielem, mala- rzem i rewolucjonista, Luisem Ouintanilla, z ktorym poluje na dziki w Estremadurze. Oczywiscie nie pomija tez walk bykow. Konczy rowniez rozpoczete w Key West opowiadanie One trip Across (Przeprawa), ktore drukuje w miesieczniku <<Cosmopolitan>>, a w przyszlosci wlaczy do powiesci Miec i nie miec (To Have and Have Not) jako jej pierwsza czesc. Miesiac przebywaja Hemingwayowie w Paryzu, zas 8 grudnia 1933 roku laduja w Mombasa, nastepnie pociagiem udaja sie do XX ZYCIE Nairobi. Pisarz jest pod wielkim wrazeniem kontynentu afrykan-skiego i wykorzystuje swoj pobyt, jak tylko pelnia sil dojrzalego wieku na to mu pozwala. Wstaje o piatej rano i caly dzien spedza na polowaniach z Paulina, znajomym z Key West, Charlesem Thompsonem, i zawodowym mysliwym, Philipem Percivalem. Jezdza samochodem na tereny lowow w Tanganice, nieraz 300 km na poludnie od Nairobi. W marcu 1934 r. Hemingwayowie powracaja do Francji. Po drodze znow Paryz i spotkanie z Joycem oraz Sylwia Beach w jej slynnej ksiegarni wydawniczej, w ktorej m.in. ukazal sie Ulisses. W kwietniu, po powrocie do Stanow, do Key West, Hemingway zaczyna pisac ksiazke o Afryce. Wtedy wlasnie nadarza sie okazja kupna statku, ktory pozwolilby mu czesciej i skuteczniej niz dotad oddawac sie jednej z jego wielkich namietnosci - morskim polowom. Nazywa go "Pilar" ku czci Swietej Dziewicy, patronki Hiszpanii, ktorej grob odwiedzil w Saragossie, podczas ferii. Po odnowieniu bedzie uzytkowac go przez wiele lat. 9 maja 1934 r. "Pilar" zawija do Miami. Odtad dzielic bedzie pisarz czas miedzy wyprawy rybackie i ksiazke o Afryce. Hemingway ma teraz 35 lat, siegnal szczytu swych pragnien: jest slawny, otrzymuje najwyzsze honoraria, a przy tym jest wolny, prowadzi nie skrepowany tryb zycia - podroze, morskie wyprawy, literatura, zycie towarzyskie. Jest pewien wlasnych racji: w sierpniu ukazuje sie w <<Esquire>> jego esej Defense of Dirty Words (W obronie brzydkich slow), nawiazujacy do stawianych mu zarzutow chlopiecego lubowania sie w uzywaniu nieprzyzwo- itych wyrazow w ksiazkach. Praca nad ksiazka o Afryce dobiegla juz konca; rekopis liczy 492 strony. Hemingway jest z niej zadowolony. Wiaze wielkie nadzieje z ta pozycja. Szczegolnym punktem ambicji pisarskiej byl opis tego kontynentu, jego krajobrazu, oddanie atmosfery polowan, "absolutnej prawdy" przezyc. Sadzil, ze to najlepsza z ksiazek, jakie napisal. Powiesc ukazuje sie w pazdzierniku 1935 r. i nosi tytul Zielone wzgorza Afryki (Green Hilis of Africa). PODROZE. AFRYKA XXI Recepcja jej przynosi mu jednak gorzkie rozczarowanie.' Krytycyzgodnie ja przyjmuja jako zdecydowanie slaba w dorobku Hemin- gwaya. Mimo to slawa pisarza jasnieje nadal nie gasnacym blaskiem. Jest "gwiazda", jest juz osobistoscia legendarna, prasa nie szczedzi miejsca wiadomosciom na temat jego zycia prywatne- go, on sam - trzeba przyznac - przyczynia sie do ekscytowania opinii. To gwaltownie, w artykule Notes on life and letters (Uwagi o zyciu i literaturze), atakuje Williama Saroyana za Chlopca na latajacym trapezie, w ktorym autor powolywal sie zbyt nachalnie -zdaniem Hemingwaya - na niego, Faulknera, Joyce'a i innych pisarzy, to przestrzega w <<Esquire>> przed nieuchronnym wybu- chem wojny w Europie 6, to znowu w)ednym ze swych czestych treningow bokserskich ze znajomymi podbija oko poecie Wallace'owi Stevensowi. W Key West jest znana i popularna postacia, wrecz turystyczna atrakcja tej miejscowosci, gdy w swych rybackich spodniach, z patriarchalna broda idzie na zakupy czy do baru. Odwiedzaja go przyjaciele; w kwietniu DOS Passos wybiera sie z nim na polow w okolice wyspy Bimini, w archipelagu Bahama. W lutym 1936 roku oglasza w <<Esquirei? The Tradesman's Return (Powrot handlowca), ktory pozniej stanowic bedzie druga czesc powiesci Miec i nie miec, a w sierpniu - Sniegi Kilimandzaro (The Snows of Kilimanjaro), przyjete z ogromnym aplauzem jako wybitne osiagniecie artystyczne. W miesiac pozniej drukuje Krotki szczesliwy zywot Franciszka Macombera (The Short Happy Life of Francis Macomber), opowiadanie zwiazane rowniez z afrykanska wyprawa pisarza. W lipcu 1936 roku wybucha w Hiszpanii wojna domowa. Wiadomosc ta zastaje pisarza na jednej z wypraw morskich w poblizu Kuby. Wzburzony nia, sledzi bieg wypadkow, od poczatku zdecydowany wrog faszyzmu, systemu, ktory poznal we Wloszech. DOS Passos donosi mu w liscie, ze ich wspolny 6 Uwagi o nastepnej wojnie [w:] Sygnowano: Ernest Hemingway, op. cit., s. 243-252. XXII ZYCIE przyjaciel Luis Quintanilla zostal oficerem armii republikanskiej.Hemingway mysli o wyjezdzie do Hiszpanii, przedtem jednak pragnie skonczyc trzecia czesc powiesci Miec i nie miec. Korzysta- jac z zaproszenia przyjaciol jada Hemingwayowie na ich rancho w stanie Wyoming. Wojna hiszpanska od poczatku mobilizuje pisarza do akcji: pomaga on zgromadzic sume czterdziestu tysiecy dolarow na za- kup ambulansow i sprzetu medycznego dla armii republikanskiej, ofiarowujac od siebie na ten cel poltora tysiaca dolarow. W No- wym Jorku prowadzi rozmowy na temat korespondencji z Hisz- panii dla agencji prasowej NANA (North American Newspaper Alliance), ktorej dyrektorem jest John N. Wheeler. 2 stycznia 1937 r. konczy w Key West Miec i nie miec i angazuje sie coraz czynniej w sprawe tej wojny: przerabia tekst komentarza do filmu Prudencio de Poreda Hiszpania w ogniu o barbarzynskich bom- bardowaniach faszystowskich samolotow, oblezeniu Alkazaru w Toledo i zwycieskich walkach wojsk republikanskich w gorach Guadarrama. Premiera filmu odbyla sie 28 stycznia 1937 r., poprzedzona wstepem Hemingwaya. Takze w styczniu przyjmuje pisarz funkcje kierownika komitetu ambulansow w oddziale medycznym stowarzyszenia Amerykanskich Przyjaciol Demo- kracji Hiszpanskiej. Od samego poczatku wojny zatem nie podlega watpliwosci dla Hemingwaya kwestia, po czyjej stronie jest slusznosc. Jednakze jego stosunek do tej wojny i do faszyzmu podyktowany jest bardziej wzgledami humanitarnymi niz poli- tycznymi. Pragnie pojechac do Hiszpanii, aby sie przekonac, jak dalece linia podzialu miedzy "czerwonymi" a "bialymi" odpo- wiada pojeciom humanizmu i anty humanizmu. Jednoczesnie zdaje sobie sprawe z tego, ze wojna ta jest "proba generalna nieuniknionej wojny europejskiej". W lutym jest znowu w No- wym Jorku - po krotkim pobycie w Key West - i angazuje sie w nowa akcje, zainicjowana przez DOS Passosa: zbieranie fun- duszow na nastepny film o wojnie hiszpanskiej, ktorego re- zyserem ma byc komunista dunski Joris Ivens. Strona organi- ce WALCZACEJ HISZPANII XXIII zacyjno-finansowa tego przedsiewziecia zajmowali sie nadto Archibald MacLeish i Lilian Helman. 27 lutego Hemingway plynie juz do Hiszpanii na statku "Paris" jako korespondent agencji NANA. W walczacej Hiszpanii. W wywiadzie udzielonym przed wyjazdem Hemingway powiedzial, ze celem jego podrozy do Hiszpanii jest uswiadomienie ludziom, iz toczy sie nowy rodzaj wojny: wojna "totalna", w ktorej udzial biora wszyscy. Podroz przerwal na 10 dni, zatrzymujac sie w Paryzu, gdzie m. in. odwiedzil lewicowego poete Roberta Desnosa. W Hiszpanii spotyka ponownie Luisa Quintanille, ktory z artysty malarza przeobrazil sie w czlowieka czynu, biorac udzial w wojnie od poczatku, od ataku Lojalistow na koszary Montana w Madrycie po walki w gorach Guadarrama, w Toledo i na przedmiesciach Madrytu. Jego pracownia wraz z dzielami zostala zniszczona. Hemingway wyladowal w Alicante 18 marca 1937 r., w dniu, w ktorym ludnosc tego miasta swietowala pomyslna wiadomosc z frontu o triumfalnym zwyciestwie wojsk republikanskich na froncie Guadalajara. Te rowniez date nosi pierwsza nadeslana do agencji NANA korespondencja Hemingwaya. 20 marca pisarz jedzie przydzielonym mu samochodem do Madrytu. Zamieszkuje tam w hotelu "Florida". Celem pierwszego reporterskiego wy- jazdu z Madrytu jest zwiedzenie pola bitwy pod Guadalajara i Brihuega. Poznaje tam generala Hansa Kahie, uciekiniera z hitlerowskich Niemiec, ktory bronil Madrytu pod dowodztwem gen. Miaji. Spotyka takze podczas swej podrozy Marte Gellhorn, dziennikarke, korespondentke ?'CoUicr's>>, ktora poprzedniego lata poznal w St. Louis, W samym Madrycie - znajomych i przyjaciol coraz wiecej. Pojawil sie w wojennej Hiszpanii bardzo mu oddany Fitzgerald, jednym z lokatorow hotelu "Florida" zo- stal rowniez DOS Passos. Spotyka tam nadto Saint-Exupery'ego, pozniejszego autora Ziemi, planety ludzi. Hemingway cieszyl sie statusem czolowego pisarza wojennego, stad jego uprzywilejo- wana pozycja. Mial samochod do dyspozycji, zawsze odpowiednia XXIV 2YCIK ilosc racjonowanej benzyny, zywnosci. Bywal czestym gosciemw hotelu "Gaylord", gdzie miescila sie glowna siedziba ekipy radzieckiej. Spotykal tu radzieckiego pisarza Uje Erenburga, publicyste Michaila Kolcowa, korespondenta "Prawdy" i "Izwie- stii>>, ktory byl dlan glownym zrodlem informacji, a takze przy- wodcow hiszpanskich, Enrique Listera, Juana Modesto, El Cam- pesina, bedacych w scislym kontakcie z doradcami radzieckimi i zadziwiajacych go znajomoscia jezyka rosyjskiego. W kwietniu 1937 r. pracowal pisarz z holenderskim rezyserem Jorisem Ivensem i kamerzysta Johnem Fcrno nad filmem The Spanish Earth (Na hiszpanskiej ziemi}. Szli oni za oddzialami armii republikanskiej atakujacej rebeliantow w rejonie Casa del Campo, pod ogniem artylerii nieprzyjacielskiej, skupionym naj- silniej na miejscowosci Carabanchel. Hotel "Florida", w ktorym mieszkal Hemingway, znajdowal sie takze w dzielnicy stale bombardowanej przez artylerie badz samoloty Franco. Jedna z waznych funkcji Hemingwaya w Madrycie - oprocz korespondencji dla NANA - bylo zaopatrywanie kombatantow w pieniadze, pochodzace ze zbiorek spoleczenstwa amerykan- skiego, i w zywnosc, ktora zdobywal z duza pomyslowoscia. Czesto odwiedzal XI Brygade, zlozona glownie z niemieckich komunistow, a dowodzona przez Hansa Kahlc (nb. poczatkowo o nim chcial napisac swa ksiazke), najbardziej jednak przyciagala jego uwage XII Brygada Miedzynarodowa; jej dowodca byl gen. Lukacs, 41-letni Wegier, pisarz, autor opowiadan i powiesci, ktorego wlasciwe nazwisko brzmialo Mate Zalka. Wielka sym- patia darzyl Hemingway rowniez lekarza Brygady, Wernera Heillbruna i jej komisarza politycznego Gustawa Reglera, pisarza niemieckiego, uciekiniera z Niemiec hitlerowskich, komuniste, przyszlego autora ksiazki o wojnie hiszpanskiej Wielka krucjata. Od niego to zaczerpnal Hemingway sporo informacji, w szcze- golnosci dotyczacych Andre Marty'ego, komendanta Brygad Miedzynarodowych w rejonie Albacete, ktorego obaj nie znosili. Z rowna antypatia zreszta odnosil sie do Marty'ego Ilja Erenburg. W WAI.C:7-A?:li] HISZPANII XXV Natomiast wielki szacunek Hemingwaya budzil owczesny do- wodca XIV Brygady Miedzynarodowej, general Karol Swier- czewski, wystepujacy pod pseudonimem Walter, z ktorym pisarz zawarl bliska znajomosc i ktorego sportretowai pozniej pod nazwiskiem Golza w Konni bije (.tefow. W Madrycie wciaz trwaly ciezkie bombardowania ludnosci cywilnej, ktorych barbarzynstwo oburzalo Hemingwaya. Po 45 dniach swego pierwszego pobytu w wojennej Hiszpanii wraca do Stanow okretem "Normandie". 4 czerwca 1937 r. wyglasza przemowienie na II Zjezdzie Pisarzy Amerykanskich w Carnegie Hali, w obecnosci trzech i pol tysiaca zebranych. Zjazdowi przewodniczyl Archibald MacLeish, zas organizatorem calej imprezy byla Liga Pisarzy Amerykanskich. W swym pierwszym w zyciu publicznym przemowieniu Hemingway opowiedzial sie po stronie pisarzy swiadomych swej roli spolecznej i koniecznosci walki ze ziem, ktore widzial w faszyzmie. "Problem pisarza sie nie zmienia - mowil. Stanowi go zawsze pisanie prawdy i odkry- wanie prawdy [...] Istnieje tylko jeden system rzadow, ktory nic moze wydac dobrych pisarzy, a systemem tym jest faszyzm"'. Po Zjezdzie doszla do Hemingwaya wiadomosc o tragicznym losie jego hiszpanskich przyjaciol: 16 czerwca zabity zostal general Lukacs, a Gustaw Rcgler ciezko ranny, zas nastepnego dnia polegl dr Heillbrun. W Bialym Domu odbywa sie przed prezydentem Rooscveltcm i jego zona, a w obecnosci Hemingwaya, Ivensa i Marty Gellhorn, pokaz filmu \a hiszpanskiej ziemi, z komentarzem napisanym przez Hemingwaya. W pare dni pozniej wszyscy troje jada z tym filmem do Kalifornii, gdzie po projekcji Hemingway, przejety wiadomoscia o smierci zaprzyjaznionych z nim osob z XII Bry- gady, wyglasza dlugie, pelne osobistego zaangazowania i emocji przemowienie, po ktorym apeluje o dalsze ofiary pieniezne na ' Cvt. wg: C. B a k e r, Hemingway: The Writer as Artisl, Princcton 1956,s. 224. XXVI ZYCIE rzecz pomocy dla Hiszpanii. Ze zgromadzonych wowczas fun-duszow (ok. 20 tysiecy dolarow), zakupiono dwadziescia ambu- lansow. W sierpniu 1937 r. pisarz znow jedzie do Hiszpanii. Sytuacja Republiki jest trudna. W rekach rebeliantow jest juz okolo 2/3 terytorium Hiszpanii. Jednakze na froncie aragonskim w okolicy Saragossy wojska rzadowe zdobywaja w ofensywie Belchite. Hcmingway wraz z Marta Gellhorn i publicysta Her- bertem Matthews sa pierwszymi amerykanskimi koresponden- tami w tym miescie. Tymczasem w Stanach ukazala sie powiesc Miec i nie miec, ktora stala sie bestsellerem, choc recepcja krytyczna byla dosc zroznicowana. Krytycy dostrzegli jednak nowy ton spolecznych zainteresowan w jego pisarstwie. Z koncem pazdziernika konczy Hemingway rozpoczeta w lecie sztuke Piata kolumna (The Fifth Column), ktora dawala obraz politycznych stosunkow panujacych w Madrycie jesienia 1937 r. Tytul jej pochodzil od oslawionego powiedzenia rcbelianckiego generala Moli, ktory na poczatku bitwy o Madryt latem 1936 r. chelpliwie oswiadczyl, ze stolica Hiszpanii zostanie zdobyta przez maszerujace na miasto cztery kolumny wojsk frankistowskich i przez piata kolumne, ktora dziala wewnatrz miasta. Odtad okreslenie "piata kolumna" ozna- czalo zorganizowana faszystowska dywersje podziemna. Pro- tagoniste sztuki, Philipa Rawlinsa, utworzyl Hemingway z grub- sza wedlug wlasnego portretu w wyimaginowanej roli agenta kontrwywiadu. Postac kobieca natomiast uformowal na podo- bienstwo Marty Gellhorn, ukazujac rozwijajaca sie miedzy nimi milosc. W grudniu Hemingway jest juz na froncie pod Teruelem, opisujac dla NANA zdobycie tego miasta w toku ofensywy republikanskiej. Na Swieta Bozego Narodzenia wraca do Barce- lony, nastepnie udaje sie do Paryza, gdzie czeka na niego zona, Paulina, ktora wybierala sie za nim do Hiszpanii. 12 styc/.nia 1938 roku poplyneli razem do Nowego Jorku. Pisarz krotko W WALCZACEJ HISZPANII XXVII przebywa jednak w kraju. W marcu wyrusza znow przez Paryz do Hiszpanii. Przybywa do Barcelony l kwietnia, na okres ciezkich walk obronnych wojsk republikanskich nad rzeka Ebro, podczas ofensywy Franco na froncie aragonskim, w kierunku Morza Srodziemnego. W walkach nad Ebro braly udzial Brygady Mie- dzynarodowe, a miedzy nimi amerykanski batalion im. Wash- ingtona-Lincolna, na ktorego zolnierzy w odwrocie, posrod innych rozproszonych oddzialow, natrafil Hemingway w swej podrozy. W agencji NANA redaktorzy nic byli zachwyceni reportazami Hemingwaya, dublujacymi wiadomosci nadsylane przez innych, np. Matthewsa z "New York Times", z ktorym pisarz odbywal swe podroze. Artykuly te nie odbiegaly daleko od materialow dru- kowanych w (.Toronto Star'? w latach dwudziestych: byly barwne, mialy walory artystyczne, ale jak na prasowe reportaze byly zbyt spokojne, zbyt monotonne. W tym roku nawiazuje Hemingway wspolprace z czasopismem o obliczu antyfaszystowskim ?'Ken>>, redagowanym podobnie jak <<Esquirc>> przez Arnolda Gingricha. Wydrukowal tam w sumie czternascie artykulow dotyczacych - ogolnie biorac - ko- niecznosci przeciwstawienia sie faszyzmowi w Europie, zanim hitlerowcy i wloscy faszysci rozpoczna druga wojne swiatowa'. W jednym z nich oswiadczyl, ze gdyby Stany Zjednoczone pomogly rzadowi hiszpanskiemu dostawami broni, faszyzm zo- stalby pokonany na ziemi hiszpanskiej. Tematyka hiszpanska dominuje w tym roku nie tylko w publicystyce Hemingwaya. Pisze on tez kilka opowiadan opartych na wspomnieniach rozmow i spotkan w barze u Chi- cote'a w Madrycie. Z nich Denuncjacja {The Denunciation) ukazala sie w Paryzu, w polowie listopada 1938 roku, pozniej zas Motyl i czolg (The Butterfiy and the Tank). U Scribnera wydal drukiem w jednym tomie Piata kolumne i czterdziesci dziewiec opowiadan. Z poczatkiem wrzesnia 1938 r. jest znowu w Hiszpanii. XXVIII ZYCIE Zatrzymuje sie w Barcelonie. Stad podejmuje podroz samo-chodem na polnoc, do Tarragony i dalej, gdzie przyczolka nad dolnym biegiem Ebro bronila jeszcze XV Miedzynarodowa Brygada pod dowodztwem Enrique'a Listera. Hemingway jedzie z Hansem Kable, a towarzysza im m. in. Herbert Matthews, Robert Capa, fot