January Januszek, wyrocznia moja Nie, absolutnie nie zaliczam Januszka do zjawisk paranormalnych, prędzej para-anormalnych. Tamtego listopadowego dnia jechałem autobusem linii 42, Heidelberg Hauptbahnhof - Wschodnia Europa / Bliski Wschód, czyli Heidelberg Kirchheim, załoga: Rosjanie, Polacy, Turcy - biedacy, studenci, zniszczeni starcy, niezniszczalne staruszki, moja migrena i ja. Obrzydliwy dzień zakończony jeszcze obrzydliwszym wieczorem - i wtedy zobaczyłem Januszka. Siedział sobie skulony na miejscu dla inwalidów, rudzielec jeden, i wykonywał nieskoordynowane ruchy pogodnego, acz dosyć pijanego szympansa. Okoloną wiankiem brudnych, kręconych włosów twarz przecinał ciepły uśmiech pełen pobłażania dla tego pokręconego świata, na głowie tkwił wymięty, zamszowy kapelusik, zasię połatane ubranie było zaskakująco czyste. Ręka wymachiwała spłaszczonym kartonem mleka, starając wycisnąć zeń kilka ostatnich kropli - w miarę możności, do ust, a jak się nie da, to przynajmniej w okolice. Januszek z całą pewnością był nie tylko pijany, ale i upośledzony umysłowo. "Święty" - pomyślałem. Pijacy, menele, wariaci jakoś mnie lubią - do dzisiaj sądziłem, że podświadomie wyczuwają, iż kiedyś dołączę do ich grona. Kilka godzin temu, po ostatniej rozmowie z Januszkiem, straciłem tę pewność... mniejsza o to; dość, że różne takie Leony, Gerhardy, Andrieje i Gogole lgną do mnie, proszą o papierosa albo częstują piwem, chrypliwym głosem streszczają żałosną historię swego życia, płaczą, przysięgają, kłamią, proszą, a czasem i grożą. Wstyd przyznać, ale aby odstraszyć potencjalnych przyjaciół czynię podobnie jak cała reszta sukinsynów jadących linią 42 staram się przybrać wyraz twarzy nienawistny, zły, pełen niechęci, obrzydzenia i pogardy. Tamtego wieczora naprawdę nienawidziłem wszystkich i wszystko dookoła: cholerne doświadczenia, które za nic nie chciały wyjść, cholerny doktorat, cholernych Turków, Polaków i Rosjan, cholerny deszcz, cholerny autobus... w myślach przebiegałem poszczególne etapy eksperymentu, który powtórzyłem dziś po raz chyba setny, starając się znaleźć błąd, wymyślałem kolejne negatywne i pozytywne kontrole... Frustracja i beznadzieja, za głupi jestem po prostu do tego wszystkiego, strzelić sobie w łeb, iść w kamasze, zabrać się za coś łatwiejszego, na przykład łupanie kamieni. Januszek, wesoły, radosny, zadowolony z życia, bełkocząc coś niezrozumiale do siebie momentalnie przegnał moje czarne myśli. Z rozbawieniem obserwowałem jak w okolicach przystanku na ulicy Bunsena postanowił wstać, i z uśmiechem zażenowania przetaczał się w kierunku wyjścia poprzez autobus, odbijając od wystraszonych pasażerów. Niemal wybuchnąłem śmiechem, kiedy z jego ust bluzął biały strumień nadtrawionego mleka - wprost na dwie wypindrzone nastolatki; przy tym miał wyraz twarzy godny nieśmiałej dziewczyny z dobrego domu, której podczas eleganckiej kolacji serwetka upadła na podłogę. Januszek nie był pospolitym menelem czy wariatem. Poczułem od razu, że nie ma z jego strony żadnego zagrożenia, nie rzuci mi się na szyję, nie zagada. Myliłem się. Januszek minął wyjście i desperacko rzucił mi się w ramiona, niemal mnie przewracając. Spuchnięte szparki oczu rozszerzyły się nieco, wesoła morda rozwarła się w przyjaznym uśmiechu i Januszek tchnął we mnie czymś, co w zasadzie powinno mnie było na miejscu zabić. Chwilę tak stał, kiwając się, w międzyczasie otworzyły się drzwi - wtedy wybełkotał coś i wytoczył się z pojazdu. W chwili, gdy autobus ruszył, a on sam usiłował wstać z mokrego chodnika, dotarły do mnie wreszcie jego słowa: "Spróbuj może polimerazy Pfu Turbo, firma Stratagene. I zwiększ temperaturę hybrydyzacji do 64 stopni, ale nie więcej!" - w dodatku powiedział to po polsku, chociaż z silnym akcentem. Zamurowało mnie. Nie do wiary. To naprawdę było możliwe rozwiązanie mojego problemu. Ki diabeł? Jak łatwo się domyślić, nie pognałem od razu do laboratorium, żeby wypróbować pomysł pijanego wariata z autobusu linii numer 42. Poczekałem z tym do następnego dnia. Zamówiłem polimerazę Pfu Turbo i wypróbowałem kilka stosunkowo wysokich - jak na używane składniki - temperatur, od 58 do 68 stopni. Bez żadnego, zresztą, rezultatu. Po zastanowieniu, i przeglądnięciu starych protokołów stało się jasne, że to nie miało nawet prawa działać. Kilka tygodni później niemal nie pamiętałem już o całej historii, co oczywiście stanowi jak najlepsze warunki do tego, by historia się kropka w kropkę powtórzyła. Znów spotkałem Januszka, znów zdołał poprawić mi nastrój, znów mi coś doradził: tym razem chodziło o wykonanie telefonu w sprawie podania o przedłużenie stypendium. Telefon, który wykonałem następnego dnia, omal nie sprawił, że wyleciałem z uczelni, a przez parę miesięcy musiałem dorabiać do studiów. Januszka spotykałem odtąd regularnie. Usiłowałem z nim porozmawiać, zaprosić na piwo, zaprzyjaźnić się, cokolwiek - zrozumieć, dowiedzieć się, skąd on o mnie cokolwiek wie, choćby się i mylił, wyciągnąć z niego kim on, do cholery, jest? Ale Januszek, poza paroma zdaniami po polsku, przepowiednią, jak to nazywałem, w kółko i chyba bez zrozumienia powtarzaną, używał tylko kilku prostych słów po niemiecku.... czy raczej w pfälzisch: "Helfen, den Leuten helfen, verstehste? Mir sinn Helfer, alle beide." Alle beide? My obaj? Jacy obaj? Ja i on? Czy ich dwóch - obaj którzy siedzą mu w głowie? Schizofrenik? Nawiedzony? Nie wiem do dziś; zresztą - co za różnica? Nie powiodły się też próby śledzenia go, chociaż miałem silne podejrzenie, że mieszka w pobliskim szpitalu psychiatrycznym. Jeśli wysiadałem z nim, on stał po prostu, chwiejąc się lekko, tak długo, aż sobie nie poszedłem. Jeśli obserwowałem go z ukrycia, obracał się ku mnie, uśmiechał i machał radośnie tymi swoimi długimi łapami - na zasadzie: "Chodź, stary przyjacielu, mam ci coś ważnego do opowiedzenia!" Kiedy zaś poszedłem na zwiady do PKH, czyli szpitala psychiatrycznego, omal sam nie zostałem jednym z pacjentów. Z czasem spotkania z Januszkiem stały się najciekawszą stroną mojej heidelberskiej egzystencji. Jasne było, że przepowiednie Januszka nie mają żadnej wartości: ale jeśli ich w ich rezultacie dotykają mnie takie niepowodzenia, to czy aby nie mają wartości negatywnej? Czy Januszek zawsze się myli? Anty-wyrocznia, prorok na odwyrtkę? Wystarczy zrobić dokładnie przeciwnie niż jak on mówi, a zadziała? Pięknie, ale jeśli Januszek mówi: użyj logarytmicznego przekształcenia, to czy mam a) użyć transformacji wykładniczej, b) nie używać żadnej transforamcji, c) użyć jakiejś innej transformacji? Zabrałem się za ten problem z uporem godnym lepszej sprawy. Cóż zrobić, doświadczenia i tak nie szły - nie, to ja nie potrafiłem zmusić się do porządnej pracy, podobnie jak przez te wszystkie poprzednie lata - nic, tylko frustracja i depresja, piekło i szatani, pozostawał tylko Januszek, idiota z uśmiechem świętego, przepowiadający lepszą przyszłość, zjawisko nie z tego świata... To było jak sen, zupełnie nierealne, bo przecież ani przez chwilę nie uwierzyłem w Kasandrę czy seanse spirytystyczne, ba, nawet nie zaprzątałem sobie tym myśli. Do fenomenu Januszka podszedłem nader naukowo, skrupulatnie pomijając istotę problemu - to znaczy, skąd w ogóle ten typ, ten uśmiechnięty kretyn o mnie wie. Zamiast tego postanowiłem sprawdzić, jaką wartość mają same przepowiednie. Punktem wyjściowym rozważań było właściwe sformułowanie samego pytania: Jak sprawdzić, czy przepowiednie Januszka są statystycznie rzecz biorąc gorsze od przypadkowych? Uściślijmy to: istnieje pewna wielowymiarowa przestrzeń możliwych rozwiązań danego problemu; Januszek wskazuje na pewne rozwiązanie, a więc pewien punkt w tej przestrzeni. Moje zadanie polega na sprawdzeniu, czy punkt ten jest, statystycznie rzecz biorąc, bardziej odległy od rozwiązania prawidłowego niż jakiś losowo wybrany punkt. Powiedzmy, że poszukuję optymalnej temperatury do PCR, Januszek proponuje mi 62 stopnie, to czy programując maszynę do PCR na ślepo będę średnio na jeża otrzymywał lepsze rezultaty niż stosując się do rad Januszka? Aby to sprawdzić, muszę oczywiście najpierw znaleźć prawdziwe rozwiązanie, a to oznacza żmudną serię testów dla każdej z przepowiedni. Wziąłem się za to z takim entuzjazmem, że aż się sam przestraszyłem; za to moje badania zdecydowanie na tym skorzystały. Z pasją wykonywałem eksperyment za eksperymentem, rozwiązywałem problem za problemem, obliczałem, normalizowałem, transformowałem i nanosiłem. Od chwili, kiedy go po raz pierwszy poznałem w autobusie do dzisiaj otrzymałem trzydzieści dwie porady. Spośród nich, siedem nie nadawało się do żadnych testów: nie dotyczyły mojej pracy naukowej albo z innych powodów wykluczały powtórzenie eksperymentu. Ot, na przykład rada, by przekroczyć dopuszczalne napięcie na elektrodach aparatu do blotowania o dwadzieścia volt skończyła się zniszczeniem platynowej katody. Drobiazg, pięć tysięcy marek. Nikt jeszcze nie zauważył. Pozostało dwadzieścia pięć problemów; dla dwudziestu dwóch znalazłem rozwiązanie i określiłem możliwą i sensowną przestrzeń możliwych rozwiązań. Zastosowanie tradycyjnych testów na statystyczną istotność było w tym wypadku niemożliwe. Stworzyłem zatem system generujący zestawy przypadkowych rozwiązań należących do przestrzeni możliwych rozwiązań - po jednym dla każdej przepowiedni. Każdy taki zestaw to punkt w 22-wymiarowej przestrzeni, wszystkie zestawy razem mają pewien rozkład, z grubsza rzecz biorąc normalny, i można policzyć, jakie jest prawdopodobieństwo, że pewien konkretny punkt, czyli zestaw przepowiedni Januszka, należy do tego rozkładu. Na poziomie istotności, 0.05 przepowiedni Januszka nie należało do rozkładu losowego. Po ludzku: szansa, że bełkot mojego wariata był czysto przypadkowy wynosiła mniej niż 1/ 20. Powiedzmy sobie szczerze: marny to wynik. W przeciętnym numerze czasopisma Nature drukowane są wyniki kilkudziesięciu testów statystycznych; gdyby były one przeprowadzane na tym poziomie istotności, to w każdym numerze Nature byłaby z dużym prawdopodobieństwem co najmniej jedna błędna informacja, i to nie uwzględniając sympatycznych cech naukowców takich jak żądza sławy, dziwny brak krytycyzmu wobec własnych wyników oraz skłonność do przypisywania olbrzymiej wagi swoim osiągnięciom. Miałem oczywiście zamiar zebrać znacznie więcej obserwacji, choćby dlatego, że nagle praca naukowa znów nabrała sensu, prawdziwe wyniki zaczęły zapełniać moje protokoły, a nawet zaczęły wyłaniać się zarysy jakiegoś artykułu. Januszek podchodził do naszych spotkań z niebywałym entuzjazmem, ba, nawet przestał opluwać innych pasażerów otrzymywanymi ode mnie czekoladkami. Niestety, od dzisiaj z tym panem już nie rozmawiam. Dzisiaj w autobusie linii 42... Zatoczył się, sukinsyn, wypadł przez otwarte drzwi i klapnął na chodnik, zupełnie jak tamtego listopadowego wieczoru. Patrzył się na mnie przez te swoje spuchnięte wargi, strużka śliny kapała z otwartych w niemym zdumieniu ust. Kiedy autobus odjeżdżał, widziałem, że płacze. Odwróciłem się. Ludzie patrzyli na mnie wzrokiem, jakim zazwyczaj obdarza się ludzi kopiących na ulicy małe, puszyste szczeniaki albo wyrywających skrzydła niepylakom apollo. Nawiasem mówiąc, to ci sami ludzie, którzy kilka minut wcześniej, gdy Januszek wsiadł do autobusu, odsuwali się od niego z odrazą. Januszek był dzisiaj niezwykle radosny i podniecony, znać było, że nie mógł się doczekać, żeby mi przekazać kolejną przepowiednię. "Będziesz żył długo i szczęśliwie!" - krzyknął na całe gardło, syn ladacznicy jeden. No to co ja miałem zrobić? Dałem mu po mordzie.