Strona 1 Strona 2 Strona 3 Aleksander Dumas (ojciec) HRABIA MONTE CHRISTO Strona 4 Strona 5 TOM I Strona 6 1. POWRÓT DO MARSYLII 24 lutego roku 1815 strażnik morski z Notre Dame de la Garde zasygnalizował przybycie trójmasztowca „Faraon", powracającego ze Smyrny przez Triest i Neapol. Jak to zwykle w takich razach bywa, pilot portowy wyruszył niezwłocznie, opłynął zamek If i, znalazłszy się między przylądkiem Morgion a wyspą Rion, przybił do burty statku. Wkrótce, zwykłym znowu biegiem rzeczy, wały fortu Świętego Jana zaroiły się od ciekawych, albowiem przybycie statku jest zawsze wielkim ewenementem dla marsylczyków — a zwłaszcza takiego jak „Faraon", będący własnością jednego z miejscowych armatorów, zbudowany, otaklowany i załadowany w stoczniach dawnej Focei. A tymczasem statek się zbliżał; przepłynął szczęśliwie cieśninę pochodzenia wulkanicznego dzielącą wyspy Calasareigne i Jaros, minął Pomegue — a choć szedł pod rozpiętymi marslami, kliwrem i bezanem, posuwał się tak wolno i zdawał się go spowijać smutek tak osobliwy, że niejeden spośród widzów, przeczuwając nieszczęście, zastanawiał się, jaki to wypadek mógł zdarzyć się na pokładzie. Mimo to widzowie obeznani z nawigacją skonstatowali, że jeśli jakiś wypadek istotnie się zdarzył, to owa katastrofa nie dotknęła bezpośrednio „Faraona" — wchodził on bowiem do portu jak statek, którym kierowano wybornie; kotwica była przygotowana, wanty bukszprytu zluzowane, a obok pilota, który sposobił się, by wprowadzić trójmasztowiec w wąską gardziel portu marsylskiego, stał młodzieniec o gestach energicznych i żywym spojrzeniu; baczył pilnie na każdy ruch statku i powtarzał każdy rozkaz pilota. Nieokreślony niepokój, który nurtował ciżbę zalegającą wały Świętego Jana, tak jął doskwierać jednemu z widzów, że człek ów nie mógł się doczekać, kiedy wreszcie statek zawinie do portu: wskoczywszy w łódkę, rozkazał wypłynąć naprzeciw „Faraona" i przybił doń nie opodal zatoczki Reserve. Na widok owego mężczyzny młody żeglarz opuścił stanowisko obok pilota i zdejmując kapelusz wsparł się o burtę statku. Był to młodzieniec osiemnasto- albo dwudziestoletni, wysoki, szczupły, o pięknych czarnych oczach i włosach jak heban; cała jego postać tchnęła spokojem i energią właściwą ludziom, którzy od dzieciństwa przywykli walczyć z niebezpieczeństwem. — Ach! to ty, panie Edmundzie! — zawołał mężczyzna z łódki — cóż to się wydarzyło i jakaż jest przyczyna smutku, który panuje na pokładzie? — Wielkie nieszczęście spadło na nas, panie Morrel! — odpowiedział młodzieniec — cios, który ugodził mnie srogo: tuż pod Civitavecchia straciliśmy dzielnego kapitana Leclčre. Strona 7 — A ładunek? — spytał żywo armator. — Przywieźliśmy go szczęśliwie, panie Morrel, i sądzę, że pod tym względem będziesz pan kontent; ale nasz biedak, kapitan Leclčre... — Cóż mu się stało? — spytał armator z widoczną ulgą. — Cóżsię przydarzyło dzielnemu kapitanowi? — Nie żyje. — Czyżby wpadł do morza, utonął? — Nie, panie Morrel; zmarł wśród okropnych cierpień na zapalenie mózgu. — Po czym, zwracając się do swoich ludzi: — Hej! Hola — zawołał — wszyscy na stanowiska! Rzucamy kotwicę! Załoga, spełniła rozkaz. W mgnieniu oka z dziesięciu ludzi, którzy się na nią składali, rzuciło się do szotów, brasów, fałów, want i sztagów. Młody żeglarz objął przelotnym spojrzeniem ludzi sposobiących się do wykonania manewru, a upewniwszy się, że rozkazy będą wzorowo spełnione, wrócił do swojego rozmówcy. — Jakiż miał przebieg ów nieszczęśliwy wypadek? — spytał armator, nawiązując do przerwanej przed chwilą rozmowy. — Mój Boże! zupełnie nieoczekiwany, proszę pana: kapitan Leclčre wdał się w długą rozmowę z komendantem portu w Neapolu, po czym opuścił miasto niezwykle podniecony; gorączka chwyciła go następnej doby, a w trzy dni później już nie żył... Pochowaliśmy go naszym obyczajem i spoczywa teraz nie opodal wyspy del Giglio, spowity w hamak, a u stóp i w głowach uwiązaliśmy mu dwudziestosześciofuntowe pociski. Wdowa po kapitanie otrzyma jego Krzyż Legii Honorowej i szpadę. Wartoż było — tu młodzieniec uśmiechnął się melancholijnie — wojować przez dziesięć lat z Anglikami, żeby wreszcie umrzeć ot tak, zwyczajnie, we własnym łóżku! — Do diabła! Cóż chcesz, drogi panie Edmundzie — odparł armator, pocieszony, zda się, zupełnie po tej stracie — wszyscy jesteśmy zwykłymi śmiertelnikami i trzeba, by starzy ustępowali miejsca młodym; w przeciwnym bowiem razie o postępie nie byłoby mowy, a skoro zapewniasz mnie, że ładunek... — Nie poniósł żadnego szwanku, ręczę za to, panie Morrel. Możesz pan oszacować tę podróż więcej niż na 25000 franków zysku.. „Faraon" minął właśnie Basztę Okrągłą: — Gotuj się do zwijania marsli, kliwra i bezanżagla! — zawołał młody marynarz — żywo! Strona 8 Rozkaz wykonano niemal tak szybko jak na okręcie wojennym. — Luzuj! Zwijaj! Zaledwie przebrzmiał ostatni rozkaz, a już opadły wszystkie żagle i statek jął się posuwać prawie niedostrzegalnie, popychany tylko siłą rozpędu. — Raczże pan wejść na pokład — rzekł Dantčs widząc, jak armator się niecierpliwi — pański buchalter, pan Danglars, wyszedł właśnie ze swej kajuty i udzieli wszelkich wyjaśnień, jakich pan zapragniesz. Co do mnie, muszę czuwać nad zakotwiczeniem statku i żeby nie zapomniano o oznakach żałoby. Armator nie marudził ani chwili. Chwycił linę, którą rzucił mu Dantčs, i ze zręcznością, mogącą, przynieść zaszczyt wytrawnemu majtkowi, wspiął się po szczeblach przymocowanych do zewnętrznej ściany pękatego kadłuba statku, podczas gdy Edmund, wracając do swych obowiązków zastępcy kapitana, zrezygnował z dalszej rozmowy na korzyść pana Danglarsa, owego mężczyzny, co wyszedłszy z kajuty, spieszył na spotkanie armatora. Nowo przybyły miał mniej więcej dwadzieścia pięć lat. Obleśna jego fizjonomia zdradzała, że płaszczył się przed zwierzchnikami, a podwładnych traktował z góry; był agentem kasowym, a że stanowisko to samo przez się budzi odrazę wśród marynarzy, nie cieszył się sympatią załogi, która okazywała mu tyleż niechęci, co życzliwości wobec Edmunda Dantčsa. — No i cóż, panie Morrel — spytał Danglars — dowiedziałeś się już o nieszczęściu, prawda? — Tak, tak. Biedny kapitan Leclčre! Był dzielnym i uczciwym człowiekiem! — A przede wszystkim znakomitym żeglarzem; zestarzał się żyjąc między wodą a niebem, jak przystało człowiekowi, którego opiece poruczono interesy tak znakomitej firmy jak Dom Handlowy Morrel i Syn — rzekł Danglars. — A jednak — odparł armator, śledząc wzrokiem Dantčsa, który wyczekiwał na stosowny moment, żeby rzucić kotwicę — a jednak wydaje mi się, iż niekoniecznie trzeba być starym marynarzem, aby, jak pan utrzymujesz, znać dobrze swoje rzemiosło; spójrz pan, nasz przyjaciel Edmund komenderuje, jakby nie potrzebował niczyich rad. Tak mi się przynajmniej wydaje. — Owszem — rzekł Danglars, a w jego oczach, gdy spojrzał z ukosa na Edmunda, błysnął płomień nienawiści — tak, młode to i zarozumiałe. Tuż po śmierci kapitana objął dowództwo, nie radząc się nikogo, i zamiast wracać do Marsylii, tkwi! półtora dnia u brzegów Elby. — Obejmując dowództwo — odpowiedział armator — spełnił tylko swój obowiązek jako zastępca; źle natomiast postąpił tracąc półtora dnia u wybrzeży Elby, jeśli statek nie wymagał naprawy. — „Faraon" miał się nie gorzej ode mnie, a takiego zdrowia jak moje życzę i panu, panie Morrel; ta półtoradniowa zwłoka to czysty kaprys, chęć przespacerowania się na ląd i basta. Strona 9 — Dantčs — zawołał armator, zwracając się do młodzieńca — pozwólże pan do nas na chwilę! — Proszę mi darować — odpowiedział Dantčs — za chwilę będę mógł panu służyć. Po czym, zwracając się do załogi: — Rzucaj! Kotwica upadła, łańcuch osunął się ze zgrzytem. Dantčs nie zszedł ze stanowiska, mimo obecności pilota, póki nie ukończono manewru, po czym dodał: — Spuścić proporczyk do połowy masztu! Flaga do połowy masztu! Skrzyżować reje! — Widzisz pan — odezwał się Danglars. — Dalibóg wydaje mu się, że jest kapitanem! — Bo i jest nim — odpowiedział armator. — Tak, brak mu tylko podpisu pana i pańskiego wspólnika, panie Morrel. — Mój Boże, czemuż nie mielibyśmy powierzyć mu tego stanowiska? — rzekł armator. — Uważam, że to chłopak na miejscu, a choć młody, wytrawny z niego marynarz. Danglars zasępił się na moment. — Wybaczysz mi pan, panie Morrel — powiedział Dantčs podchodząc bliżej — teraz, gdy statek stoi na kotwicy, jestem na pańskie rozkazy; zdawało mi się, żeś pan mnie wołał. Danglars cofnął się o krok. — Chciałem zapytać, co was właściwie zatrzymało u wybrzeży Elby? — zapytał Morrel. — Nie mam pojęcia. Bo ja wykonałem tylko ostatnią wolę kapitana Leclčre, który przed śmiercią wręczył mi pakiet przeznaczony dla pana Bertranda, wielkiego marszałka dworu. — No i co? Widziałeś go, panie Edmundzie? — Kogo? — Wielkiego marszałka. — Tak. Morrel rozejrzał się niespokojnie i odciągnął Dantčsa na stronę. — Jakże się miewa cesarz? — zapytał z ożywieniem. — Dobrze, o ile sam mogłem zauważyć. Strona 10 — Widziałeś więc i cesarza? — Wszedł do marszałka w mojej obecności. — Rozmawiałeś pan z nim? — Raczej on ze mną rozmawiał — uśmiechnął się Dantčs. — I cóż ci mówił? — Rozpytywał mnie o statek: kiedy wyrusza do Marsylii, skąd wraca i jaki wiezie ładunek. Wniosłem z tego, że gdyby statek był próżny, a ja jego właścicielem, cesarz kupiłby go chętnie; skoro jednak powiedziałem, że jestem zastępcą kapitana, a statek jest własnością Domu Handlowego Morrel i Syn... „Aaa! — zawołał — znam tę firmę. Morrelowie to armatorzy z dziada pradziada, jeden Morrel służył w tym pułku co i ja, w walenckim garnizonie". — Dalibóg, to prawda — zakrzyknął armator ogromnie uradowany — to nikt inny, tylko Polikarp Morrel, mój wuj, który dochrapał się rangi kapitana. Jeśli powiesz pan mojemu wujowi, że cesarz o nim wspomniał, zobaczysz, jak się ten stary zrzęda rozbeczy. Tak, tak — mówił dalej, klepiąc młodzieńca przyjacielsko po ramieniu — słusznie postąpiłeś wypełniając instrukcje kapitana Leclčre i zatrzymując się u brzegów Elby; chociaż gdyby się dowiedziano, że wręczyłeś marszałkowi jakiś pakiet i że rozmawiałeś z cesarzem, mogłoby cię to skompromitować. — Jakim cudem, panie Morrel? — spytał Dantčs — toć nie mam nawet pojęcia, co było w tym pakiecie, a cesarz mógłby zadać te same pytania pierwszemu lepszemu marynarzowi. Ale przepraszam pana — odezwał się po chwili Dantčs — służba sanitarna i celnicy zbliżają się do nas; pozwoli pan?... — Czyń, co należy, mój drogi Edmundzie. Młodzieniec odszedł, a tymczasem przybliżył się Danglars. — No i jak tam? — zagadnął. — Przedstawił panu, jak się zdaje, doskonałe powody, które zatrzymały go w Portoferraio. — Istotnie. Powody wielkiej wagi, kochany panie. — Hm. Tym lepiej — odpowiedział Danglars. — Bo to zawsze przykro pomyśleć, że kolega nie spełnia swoich obowiązków. — Dantčs zrobił to, co do niego należało, i nic mu zarzucić nie można. Kapitan Leclčre nakazał mu ten postój. — Skoro mówimy o kapitanie, chciałem zapytać, czy nie oddał panu listu od niego? — Kto? — Dantčs. Strona 11 — Mnie? Ach nie! Miał więc jakiś list? — Wydawało mi się, że oprócz pakietu kapitan powierzył mu list. — O jakim pakiecie pan mówisz? — Ależ o tym, który Dantčs zostawił w Portoferraio, będąc tam przejazdem. — Skąd pan wiesz, że miał oddać w Portoferraio jakiś pakunek? Danglars poczerwieniał. — Przechodząc obok kajuty kapitana, widziałem przez uchylone drzwi, jak Leclčre dał Edmundowi tę paczkę i list. — Nic mi o tym nie wspomniał — odpowiedział armator — ale jeśli ma dla mnie jakiś list, odda mi go z pewnością. Po chwili zastanowienia, Danglars rzekł: — A zatem, panie Morrel, bardzo pana proszę, byś nie napomykał o tym Edmundowi, mogłem się przecież omylić. W tym momencie nadszedł Dantčs i Danglars znowu się oddalił. — No i cóż, młodzieńcze, jesteś pan wolny? — spytał armator. — Tak, panie Morrel. — Formalności nie zabrały ci wiele czasu. — A nie; przedstawiłem celnikom listę naszych towarów, a z komory celnej przysłali do nas człowieka; przyjechał razem z pilotem portowym, któremu oddałem nasze dokumenty. — Nie masz więc pan tutaj nic już do zrobienia? Dantčs rozejrzał się dookoła. — Nie, wszystko jest w porządku — odparł. — Możesz pan zatem przyjść do nas na obiad? — Proszę mi wybaczyć, panie Morrel, ale choć oceniam w pełni ten zaszczyt — muszę najpierw odwiedzić mojego ojca. — Słusznie, słusznie, panie Edmundzie. Wiem, że jesteś czułym synem. — A mój ojciec — spytał z niejakim wahaniem Dantčs — mój ojciec dobrze się miewa? — Spodziewam się, że tak, choć dawno go nie widziałem. — O tak, przesiaduje najczęściej w swoim pokoju. Strona 12 — To dowodzi, że podczas twojej nieobecności nic mu nie brakło. Dantčs uśmiechnął się. — Mój ojciec jest hardy, proszę pana, nawet gdyby i bieda zajrzała mu w oczy, wątpię, czy zwróciłby się do kogokolwiek na świecie, z wyjątkiem Boga, o pomoc. — A więc dobrze, możemy zatem liczyć, że odwiedziwszy ojca przyjdziesz pan do nas? — I tym razem proszę o wybaczenie; po tamtej wizycie muszę jeszcze kogoś odwiedzić i to również bardzo mi leży na sercu. — Ach! Prawda! Prawda! Zapomniałem, że w katalońskiej wiosce pewna osoba wyczekuje na pana z taką samą niecierpliwością jak pański ojciec; piękna Mercedes... Dantčs uśmiechnął się. — Tak, tak! Ach, pojmuję teraz, dlaczego trzykrotnie dopytywała się o „Faraona". Psiakość! nie możesz się pan uskarżać: piękną masz kochankę! — Mercedes nie jest moją kochanką — odpowiedział z powagą młody człowiek — ale narzeczoną. — Czasem to na jedno wychodzi — roześmiał się armator. — Dla nas nie, panie Morrel. — Zgoda! Zgoda, mój drogi Edmundzie — rzekł armator — nie będę pana dłużej zatrzymywał; dopilnowałeś moich spraw, załatwiajże więc i swoje. Potrzebujesz pieniędzy? — Nie, panie Morrel; mam całą swoją gażę, to znaczy prawie trzymiesięczną pensję. — Jesteś statecznym młodzieńcem, Edmundzie. — Racz pan zauważyć, że mój ojciec jest ubogi. — Tak, wiem, wiem, że jesteś dobrym synem. Spieszże więc do ojca: ja też mam syna i nie w smak by mi poszło, gdyby po trzymiesięcznej podróży starano się go zatrzymać z dala ode mnie. — Pozwoli pan więc?... — rzekł młody człowiek kłaniając się. — Oczywiście, jeśli nie masz mi nic więcej do powiedzenia. — Nie. — Kapitan Leclčre nie dał ci przed śmiercią, panie Edmundzie, listu do mnie? — Nie stało mu już sił, aby napisać list, ale, ale... prawda... chciałbym pana prosić o jakieś dwa tygodnie urlopu. Strona 13 — Zamierzasz się ożenić? — Tak, a potem wyjechać do Paryża. — Dobrze, dobrze! Jedź pan i wracaj, kiedy ci się spodoba; wyładowanie towarów ze statku zabierze nam przynajmniej sześć tygodni i nie wyruszymy na morze wcześniej niż za kwartał... Ale przed upływem tego terminu musisz pan być z powrotem. „Faraon" nie może — mówił dalej armator, kładąc dłoń na ramieniu młodzieńca — wyruszyć w podróż bez kapitana. — Bez kapitana! — zakrzyknął Dantčs, a w oczach jego zabłysła radość. — Zważaj pan, na Boga, co mówisz, bo zdajesz się odgadywać moje najskrytsze marzenia. Czyżbyś, panie Morrel, miał zamiar wyznaczyć mnie kapitanem „Faraona"? — Gdyby to ode mnie tylko zależało, uścisnąłbym ci rękę, kochany Edmundzie, mówiąc: „Zrobione". Cóż, mam jednak wspólnika; znasz włoskie przysłowie: Che a compagno a padrone. Ale połowa drogi za nami, gdyż na dwa potrzebne ci głosy jeden już masz. Spuść się na mnie, jeśli idzie o drugi: dołożę wszelkich starań, byś go uzyskał. — Och! Panie Morrel! — zawołał młody marynarz, ze łzami w oczach ściskając dłonie armatora — panie Morrel, dzięki ci w imieniu mojego ojca i Mercedes. — Dobrze, dobrze, Edmundzie. Czyż dobry Bóg nie po to jest, do diabła! w niebie, by się opiekować zacnymi ludźmi? Biegnijże więc do ojca, biegnij do Mercedes, a potem odwiedź i mnie. — Czyż nie chcesz pan, bym cię odwiózł na ląd? — Nie, dziękuję, zostaję tutaj, żeby rozliczyć się z Danglarsem. Czy byłeś pan zadowolony z niego podczas podróży? — Zależy, co pan przez to rozumie. Jako towarzysz... hm... zdaje się, że Danglars nie lubi mnie zbytnio od chwili, kiedy po jakiejś naszej sprzeczce miałem nieostrożność zaproponować mu krótki postój u brzegów Monte Christo, by tam, a przyznaję, iż popełniłem błąd, sprawę rozstrzygnąć ostatecznie w ciągu dziesięciu minut, on tymczasem, i tu przyznaję mu słuszność, oparł się temu. Jeśli natomiast ciekawi pana, co myślę o nim jako o buchalterze, sądzę, że nie można mu nic zarzucić i że będziesz pan kontent z jego pracy. — No tak — indagował dalej armator — zastanów się, Edmundzie: czy będąc kapitanem „Faraona" zatrzymałbyś chętnie Danglarsa? — Jakiekolwiek zajmowałbym stanowisko — odpowiedział Dantčs — otaczałbym względami tych, którzy posiedli zaufanie moich armatorów. — Pięknie, pięknie, Edmundzie, widzę, że twoja prawość nigdy nie zawodzi. No, nie zatrzymuję cię dłużej, mój panie, bo widzę, że stoisz jak na rozżarzonych węglach. — Jakże więc z moim urlopem? Strona 14 — Idź pan, powtarzam. — Czy mogę wziąć pańską łódkę? — Bierz. — Do widzenia, panie Morrel, i tysiączne dzięki. — Do widzenia, kochany Edmundzie, życzę szczęścia! Młody żeglarz wskoczył do łódki, siadł na rufie i kazał wiosłować w stronę Cannebičre. Dwaj majtkowie chwycili natychmiast wiosła i łódź pomknęła tak szybko, jak na to pozwalała wąska przestrzeń zapchana barkami — rodzaj uliczki, którą tworzyły dwa szeregi statków stojących na kotwicy: począwszy od wejścia do portu aż do molo orleańskiego. Armator, uśmiechając się przyjaźnie, śledził wzrokiem Dantčsa: widział go, jak przybił do molo, wyskoczył na kamienny bulwar i zniknął w barwnym tłumie, który od piątej rano do dziewiątej wieczór roi się w tej słynnej ulicy de la Cannebičre, ulicy, co taką dumą napawa dzisiejszych Focejczyków, iż mawiają o niej z niezachwianą powagą i owym niezrównanym akcentem, który nadaje tak specyficzny charakter ich słowom: „Gdyby Paryż miał swoją Cannebičre, byłby małą Marsylią". Odwracając się armator, dostrzegł Danglarsa, który stojąc obok, zdawał się czekać na rozkazy, a w istocie również śledził wzrokiem Dantčsa. Jakże odmienny był wyraz oczu tych dwóch mężczyzn, którzy odprowadzali wzrokiem tego samego człowieka. Strona 15 2. OJCIEC I SYN Zostawmy Danglarsa, gdy ulegając demonowi nienawiści usiłuje niecnymi aluzjami szeptanymi na ucho oczernić towarzysza przed armatorem, i zobaczmy, co robi Dantčs. Nasz młodzieniec pobiegł ulicą Cannebičre aż do jej końca, po czym skręciwszy na ulicę Noailles wszedł do skromnego domku po prawej stronie Alei Meilhańskich, wspiął się szparko po ciemnych schodach na czwarte piętro i przytrzymując się jedną ręką balustrady, a drugą przyciskając do nazbyt gwałtownie bijącego serca, zatrzymał się przed uchylonymi drzwiami, które pozwalały zajrzeć w głąb izdebki. W tym pokoju mieszkał ojciec Dantčsa. Nikt jeszcze nie doniósł o przybyciu „Faraona" temu starcowi, który stojąc na krześle, drżącą rękę podpierał patyczkami nasturcję i powój, oplatające kraty w oknie. Nagle uczuł, że ktoś obejmuje go wpół, i znajomy głos ozwał się tuż za nim: — Ojcze! Kochany ojcze! Starzec krzyknął i odwrócił się; spostrzegłszy syna, drżący i wybladły osunął się w jego objęcia. — Co ci się stało, ojcze? — spytał zaniepokojony młodzieniec. — Możeś chory? — Nie, nie, mój kochany Edmundzie, mój synu, moje dziecię, o nie, ale nie spodziewałem się ciebie i radość... wzruszenie twoim nieoczekiwanym przybyciem... Ach! mój Boże! zdaje mi się, że umieram. — A więc uspokój się, ojcze! to ja, naprawdę ja! Powiadają, że radość nikomu jeszcze nie zaszkodziła, i dlatego wszedłem tutaj bez uprzedzenia. No, uśmiechnijże się do mnie, zamiast patrzeć takim błędnym wzrokiem. Wróciłem... będziemy szczęśliwi. — Ach! Tym lepiej, chłopcze — odpowiedział starzec. — Jakież będzie to szczęście! Nie rozstaniemyż się więcej? No, opowiedz mi o tym twoim szczęściu! — Niech Bóg Wszechmogący mi przebaczy — odpowiedział młody człowiek — radość, którą odczuwam na myśl o szczęściu zbudowanym na zgryzocie rodziny okrytej żałobą: ale Bóg mi świadkiem, że nie pożądałbym takiego szczęścia. Przyszło do mnie, ot, i nie potrafię się nim smucić: dzielny kapitan Leclčre nie żyje, mój ojcze, a ja wedle wszelkiego prawdopodobieństwa obejmę, dzięki życzliwości pana Morrela, jego stanowisko. Pojmujesz, mój ojcze? W dwudziestym roku życia zostać kapitanem, mieć sto ludwików pensji i udział w zyskach! Czyż to nie więcej, niż mógłby się spodziewać taki biedny marynarz jak ja? — Tak, mój synu, tak, w istocie — odparł starzec — to naprawdę bardzo pomyślne. — Toteż chciałbym za pierwszą pensję, którą otrzymam, kupić ci domek z ogródkiem, gdzie Strona 16 będziesz sadził powoje, nasturcje i kapryfolium... Ale co ci jest, ojcze? Wyglądasz, jakbyś miał zemdleć! — Cierpliwości, cierpliwości! to minie. Starcowi nie stało sił, zachwiał się. — No, dajże pokój — zawołał młodzieniec — szklanka wina postawi cię na nogi; gdzie masz wino? — Nie, dziękuję, nie szukaj; to zbyteczne — rzekł starzec, usiłując powstrzymać syna. — Ależ tak, ależ tak, ojcze, wskaż miejsce! I otworzył ze trzy szafki. — Nie warto... — szepnął starzec — wina już nie ma. — Jak to nie ma wina! — zawołał Edmund, blednąc z kolei i spoglądając to na zapadnięte i woskowej barwy policzki ojca, to na puste szafy. —Jak to nie ma już wina? Czyżby zabrakło ci pieniędzy? — Nic mi już nie brak, bom odzyskał ciebie — odpowiedział stary. — A przecież — wykrztusił Dantčs, ocierając pot z czoła — a przecież przed wyjazdem, trzy miesiące temu, zostawiłem ci dwieście franków. — Tak, tak, Edmundzie, to prawda, ale zapomniałeś wyjeżdżając o małym długu u naszego sąsiada, Caderousse'a; przypomniał mi o nim, dodając, że jeśli nie zapłacę, pójdzie do pana Morrela. A więc sam rozumiesz, bojąc się, żeby ci to nie zaszkodziło... — No i co dalej? — No cóż, uregulowałem za ciebie. — Ależ — wykrzyknął Dantčs — byłem Caderousse'owi dłużny sto czterdzieści franków! — Tak — wyjąkał starzec. — I zwróciłeś mu te pieniądze z dwustu franków, które ci zostawiłem? Starzec skinął głową. — Tym sposobem przeżyłeś trzy miesiące mając tylko sześćdziesiąt franków — szepnął młodzieniec. — Ty wiesz, jak niewiele potrzebuję — odpowiedział stary. — Boże, Boże! Przebacz mi, ojcze! — wykrzyknął młody człowiek, padając przed starcem na kolana. — Cóż ty wyprawiasz? Strona 17 — Ach! Serce mi pęka! — Bagatela. Jesteś przecie, wróciłeś — odpowiedział starzec, uśmiechając się łagodnie. — Wszystko, co było, poszło w niepamięć, boć wszystko skończyło się dobrze. — Tak, jestem — odpowiedział Edmund — wróciłem, mając przed sobą piękną przyszłość i... trochę pieniędzy. Patrz, ojcze — rzekł — bierz, bierz i poślij co prędzej kogoś po wszystko, co ci trzeba. I wytrząsnął z kieszeni na stół około tuzina luidorów, sześć złotych pięciofrankówek i trochę miedziaków. Starzec rozpromienił się. — Czyjeż to? — spytał. — Ależ moje!... twoje... nasze!... Bierz, kupuj wiktuały, bądź kontent, a jutro znajdą się nowe. — Na cóż taki pośpiech — odpowiedział z uśmiechem stary. —Jeśli pozwolisz, ostrożnie będę sięgał do twojej sakiewki: gdyby zauważono, iż kupuję tak wiele rzeczy naraz, domyślono by się, że musiałem czekać na twój powrót, by je nabyć. — Rób, jak uważasz, ale przede wszystkim najmij służącą, nie chcę cię więcej zostawiać samego. Mam w kuferku schowanym na dnie statku trochę przemyconej kawy i doskonałego tytoniu —jutro to dostaniesz. Ale pst! ktoś idzie! — To Caderousse. Dowiedział się o twoim przyjeździe i chce zapewne powinszować ci z racji szczęśliwego powrotu. — Wybornie! Oto człowiek, który ma co innego na ustach niż w sercu — szepnął Edmund — ale to fraszka: jest naszym sąsiadem i oddał nam kiedyś przysługę, powitajmyż go serdecznie. Rzeczywiście, kiedy Edmund domawiał z cicha tych słów, ukazała się w drzwiach wiodących na schody czarniawa i brodata twarz Caderousse'a. Mógł on mieć około dwudziestu lat i był krawcem; trzymał właśnie kawałek sukna, które zamierzał przekształcić w klapę surduta. — Ech! wróciłeś więc, Edmundzie! — zawołał z akcentem typowo marsylskim, ukazując w szerokim uśmiechu zęby białe niczym kość słoniowa. — Jak pan widzisz, sąsiedzie, i skory spełnić wszystko, co mogłoby panu zrobić przyjemność — odpowiedział Dantčs, maskując niezręcznie pod tą gotowością do usług wyraźną niechęć. — Dzięki, dzięki! Szczęściem nic mi nie potrzeba, natomiast zdarza się niekiedy, że inni potrzebują czegoś ode mnie. — Dantčs drgnął. — Nie mam na myśli ciebie, chłopcze; pożyczyłem ci pieniędzy, tyś mi je zwrócił; takie rzeczy trafiają się między dobrymi sąsiadami, a zatem jesteśmy skwitowani. — Niełatwo się skwitować- z tymi, którzy nas czymś zobligowali — odpowiedział Dantčs — bo jeśli nawet odda się im pieniądze, pozostanie jeszcze dług wdzięczności. Strona 18 — Po cóż o tym wspominać! To, co się stało, już się nie odstanie. Mówmy raczej o twoim pomyślnym powrocie. Szedłem sobie właśnie do portu, aby zaopatrzyć się w brązowe sukno, i oto spotykam kochanego Danglarsa. — Ty, w Marsylii? — Ech, a jednak tak — odpowiedział mi. — Sądziłem, żeś w Smyrnie. — Było i tak, bo stamtąd wracam. — A Edmund? Gdzież się podziewa ten chłopak? — Z pewnością jest u ojca — rzekł mi Danglars. I oto przyszedłem — ciągnął Caderousse — miło mi bowiem uścisnąć dłoń przyjacielowi. — Ten poczciwy Caderousse — odezwał się starzec — bardzo jest do nas przywiązany. — To pewne, że jestem do was przywiązany, a ponadto bardzo was poważam, boć ludzie uczciwi nieczęsto się trafiają! Ale widzi mi się, żeś wrócił bogaty, mój chłopcze! — trajkotał Caderousse, łypiąc z ukosa na garść złotych i srebrnych monet, które Dantčs rzucił na stół. Młodzieniec dostrzegł, jak w czarnych oczach sąsiada błysnęła chciwość. — Ach! Mój Boże! — odparł lekceważąco — to nie moje pieniądze; kiedy wypytywałem ojca, czy mu czegoś nie brakło podczas mojej nieobecności, staruszek, aby mnie uspokoić, wysypał na stół zawartość swojej sakiewki. Wsuńże, ojcze z powrotem te pieniądze do swojego mieszka; chyba że nasz sąsiad ich potrzebuje... w takim wypadku chętnie służymy. — Nie, chłopcze — odpowiedział Caderousse — nic mi nie potrzeba; Bogu dzięki rzemieślnik może jakoś wyżyć ze swojej profesji. Schowaj te pieniądze, schowaj, nigdy nie mamy ich za wiele. Nie przeszkadza to, że jestem ci równie zobowiązany, jakbym skorzystał z twojej propozycji. — Rad byłbym z całego serca... — rzekł Dantčs. — Nie wątpię o tym. No i cóż, jesteś więc na najlepszej stopie z panem Morrelem, francie? — Pan Morrel był mi zawsze nadzwyczaj życzliwy — odpowiedział Edmund. — W takim razie popełniłeś nieroztropność, nie przyjmując jego zaproszenia na obiad. — Jak to, nie przyjmując jego zaproszenia na obiad? — spytał stary Dantčs. — Zaprosił cię więc na obiad? — Tak, ojcze — odparł Edmund uśmiechając się, gdyż ubawiło go zdumienie, w jakie wprawił Strona 19 starego ów nadzwyczajny splendor. — Ach! czemużeś odmówił, mój synu? — zapytał starzec. — Żeby prędzej być z tobą, ojcze — odparł młodzieniec — spieszyłem do ciebie. — Sprawiłeś przykrość temu zacnemu panu Morrelowi — wtrącił Caderousse — a ten, kto zamierza zostać kapitanem, źle czyni urażając armatora. — Wytłumaczyłem mu przyczynę odmowy — odparł Dantčs — spodziewam się, że zrozumiał. — O tak, trzeba jednak, chcąc zostać kapitanem, schlebiać trochę swoim pryncypałom. — Spodziewam się nim zostać i bez tego — odpowiedział Dantčs. — Tym lepiej, tym lepiej! Sprawi to rzetelną przyjemność starym przyjaciołom, a znam kogoś, mieszkającego nie opodal cytadeli Świętego Mikołaja, kto się tą wiadomością bynajmniej nie zmartwi. — Mercedes — podszepnął starzec. — Tak, ojcze — odpowiedział Dantčs — a teraz, kiedy cię już zobaczyłem, kiedy dowiedziałem się, żeś zdrów i że nic ci nie brak, to jeśli pozwolisz, pójdę odwiedzić Katalończyków. — Idź, moje dziecko, idź — rzekł stary Dantčs — i oby twoja żona była dla ciebie takim błogosławieństwem bożym, jakim ty jesteś dla mnie, mój synu! — Jego żona! — wykrzyknął Caderousse. — Ależ panu pilno, ojczulku! Mercedes nie jest jeszcze jego żoną , o ile mi wiadomo! — Nie! ale według wszelkiego prawdopodobieństwa — odpowiedział Dantčs — niezadługo nią zostanie. — Mniejsza z tym — rzekł pojednawczo Caderousse — dobrze, chłopcze, robisz, że tak się spieszysz. — A to dlaczego? — Bo Mercedes jest piękną dziewczyną; pięknym dziewczętom zalotników nie brak, a o tę zwłaszcza ubiegają się tuzinami. — Doprawdy? — zdziwił się Edmund, a jego uśmiech zdradzał lekkie zaniepokojenie. — O, tak — mówił dalej Caderousse — trafiają się nawet i niezgorsze partie, ale rozumiesz przecie... będziesz kapitanem, to i żadnej nie strzeli do głowy, żeby ci dać kosza. — A zatem — odpowiedział Dantčs, usiłując zataić niepokój — gdybym nie był kapitanem... Strona 20 — Ech! Ech! — skrzywił się powątpiewająco Caderousse. — Dajże pokój, dajże pokój! — powiedział młodzieniec — mam lepsze mniemanie o kobietach w ogóle, a o Mercedes w szczególności. Jestem przekonany, że dochowałaby mi wiary nie bacząc na to, czy jestem kapitanem, czy nie. — Tym lepiej — przystał Caderousse. — Zaufanie to dobra rzecz, zwłaszcza gdy człowiek zamierza się żenić; ale mniejsza z tym; nie traćże czasu, chłopcze, i biegnij, wierz mi, że tak będzie dobrze, zawiadomić o swoim powrocie i projektach. — Już idę — odpowiedział Edmund. Uściskał ojca, kiwnął głową Caderousse'owi i wybiegł. Caderousse zabawił jeszcze chwilę i pożegnawszy się ze starym, wyszedł na spotkanie z Danglarsem, który oczekiwał go na rogu ulicy Senac. — No i co? — spytał Danglars. — Widziałeś się z nim? — Przed chwilą — odparł Caderousse. — Czy wspominał ci coś, że zamyśla zostać kapitanem? — Jest tego prawie pewny. — Cierpliwości, młodzieńcze! Zbytnio się spieszysz, jeśli wolno mi sądzić! — odpowiedział Danglars. — Do licha! Zdaje się, że pan Morrel już mu to przyobiecał. — Jest zatem bardzo uradowany? — Raczej bezczelny: zaofiarował mi swoje usługi, niby jakiś dygnitarz, a i pieniędzy chciał mi pożyczyć, niczym bogaty bankier. — Odmówiłeś mu? — Oczywiście, choć mogłem je przyjąć, boć to ja wetknąłem mu w rękę kilka sztuk srebra, którymi obracał. Ale teraz imć pan Dantčs nie potrzebuje już nikogo, zostanie kapitanem. — Ba! Jeszcze nim nie jest — odparł Danglars. — Daję słowo, nie obraziłbym się, gdyby nim nie został — rzekł Caderousse — gdyż w tym wypadku nie sposób byłoby się z nim dogadać. — Jeśli nam się spodoba, nie pójdzie wyżej, a może nawet spadnie z pieca na łeb.