Strona 1 Aleksander Dumas Czarny tulipan tom Całość w tomach Polski Związek Niewidomych Zakład Wydawnictw i Nagrań Warszawa 1990 Strona 2 Przełożyła Janina Karczmarewicz_Fedorowska Tłoczono w nakładzie 10 egz. pismem punktowym dla niewidomych w Drukarni PZN, Warszawa, ul. Konwiktorska 9 Strona 3 Pap. kart. 140 g kl. III_Bą1 Przedruk z wydawnictwa "Iskry", Warszawa 1983 Wydanie drugie. Pisała J. Szopa Korekty dokonały: U. Maksimowicz i K. Kruk 1. Wdzięczny lud Dwudziestego sierpnia 1672 roku Haga, lśniąca, biała, ożywiona, kokieteryjna, jak gdyby każdy dzień tygodnia był niedzielą, Haga ze swym cienistym parkiem, z rozłożystymi drzewami pochylającymi się nad tłumem gotyckich kamieniczek, z szerokimi lustrzanymi taflami Strona 4 kanałów, w których odbijają się dzwonnice o niemal orientalnych kopułach, Haga - stolica siedmiu Zjednoczonych Prowincji * - wezbrała czarno_czerwonym strumieniem obywateli wypełniających wszystkie jej arterie, spieszących, zziajanych i zatrwożonych, biegnących - ten z nożem u pasa, ów z muszkietem na ramieniu, inny jeszcze z kijem w garści - w stronę Buytenhofu, gdzie mieściło się olbrzymie więzienie, którego okratowane okna możemy oglądać po dziś dzień. Przebywał w nim wówczas, od chwili oskarżenia go Strona 5 przez chirurga Tyckelaera o morderstwo, brat byłego wielkiego pensjonarza Holandii, * Kornel de Witt. Zjednoczone Prowincje - nazwa republiki utworzonej w r. 1581 przez siedem prowincji północnoniderlandzkich (największa z nich to Holandia) w wyniku walki wyzwoleńczej Niderlandów z absolutyzmem hiszpańskim. Republika ta uzanana została przez Hiszpanię w traktacie westfalskim w r. 1648. Wielki pensjonarz - tytuł państwowy w Niderlandach najwyższego urzędnika miasta lub prowincji. Od r. 1653 funkcję wielkiego pensjonarza prowincji Holandia pełnił Jan de Witt (1625_#72) sprawujący faktycznie władzę w całej Republice. Gdyby historia tego okresu, a Strona 6 zwłaszcza tego roku, w którym rozpoczynamy opowieść, nie była w sposób nierozerwalny związana z dwoma zacytowanymi nazwiskami, parę słów wyjaśnienia, jakich zamierzamy udzielić, mogłoby się wydać zbędnym balastem. Ale musimy uprzedzić czytelnika, że to wyjaśnienie jest w równej mierze potrzebne dla przejrzystości naszej opowieści, jak do zrozumienia doniosłych wydarzeń politycznych, wśród których się ona rozgrywa. Kornel lub Cornelius de Witt, Ruart de Pulten, czyli inspektor tam wodnych kraju, eks_burmistrz Dordrechtu, swego rodzinnego miasta i delegat do Stanów Holenderskich, * liczył lat czterdzieści dziewięć, gdy naród, zmęczony republiką, tak Strona 7 jak ją pojmował Jan de Witt, wielki pensjonarz Holandii, zapałał gwałtowną miłością do stathouderatu, * który, na mocy wieczystego edyktu, narzuconego przez Jana de Witta Zjednoczonym Prowincjom, został był po wsze czasy zniesiony w tym kraju. Stany Holenderskie - przedstawicielstwo Holandii w Stanach Generalnych - najwyższym organie władzy ustawodawczej Republiki. Stathouderat - (stathouder - hol. "namiestnik") w Niderlandach urząd zajmowany początkowo przez przedstawiciela Strona 8 króla hiszpańskiego; później tytuł stathoudera oznaczał najwyższego urzędnika Republiki w poszczególnych prowincjach. W Holandii od r. 1572 (z przerwami) funkcję tę pełnili książęta Orańscy. Ale tak to już bywa na świecie, że kapryśny w swoich uczuciach lud łączy z każdą sprawą osobę jakiegoś człowieka, więc i tym razem za Republiką widziały mu się surowe oblicza braci de Witt, owych Katonów Holandii, mających w pogardzie schlebianie uczuciom patriotycznym i będących nieugiętymi rzecznikami wolności bez swawoli i dobrobytu bez zbytku, za stathouderatem zaś - pochylona, poważna i myśląca twarz młodego Wilhelma Orańskiego * Strona 9 Wilhelm Orański - mowa tu o Wilhelmie III Orańskim (1650_1702), późniejszym królu Anglii, potomku niemieckiej dynastii Nassau. Jej ottońska linia osiadła w XV w. w Niderlandach, a w XVI w. odziedziczyła księstwo Orange w płd. Francji; odtąd holendreska linia Nassau reprezentowana była przez książąt Orańskich. W opisywanym okresie Wilhelm Orański dąży - wraz ze swymi stronnikami politycznymi zw. "oranżystami" - do przywrócenia w Republice urzędu stathoudera, zniesionego przez Jana de Witta na mocy tzw. edyktu wieczystego (1654) r. Obaj bracia de Witt liczyli się bardzo z Ludwikiem XIV, widzieli bowiem, jak wzrastają jego wpływy moralne w całej Strona 10 Europie, jego zaś przewagę militarną odczuli w Holandii, gdy król odniósł sukces w kampanii nad Renem. Była to wyprawa, która w ciągu trzech miesięcy obaliła potęgę Zjednoczonych Prowincji. Ludwik XIV od dawna już był wrogo usposobiony do Holendrów, którzy prześcigali się w obelgach i kpinach pod jego adresem, co prawda wypowiadając je zawsze ustami Francuzów, szukających schronienia w Holandii. Duma narodowa czyniła zeń nowego Mitrydatesa walczącego z Republiką. Strona 11 Animozja, jaką wzbudzali bracia de Witt, miała zatem dwie przyczyny: pierwszą był opór przeciwko dostojnikom tępiącym uczucia patriotyczne, drugą zaś - zniecierpliwienie, jakie ogarnia wszystkie zwyciężone narody, gdy nabierają przeświadczenia, że dopiero nowy wódz zdoła uchronić je od zagłady i hńby. Tym nowym wodzem, czekającym z boku i gotowym do zmierzenia się z Ludwikiem XIV - choć gwiazda tego ostatniego zdawała się wschodzić w olśniewającym po prostu blasku - był Wilhelm książę Orański, syn Wilhelma II i wnuk, poprzez Henriettę Stuart, króla Anglii Karola I; milczący młodzian, którego cień, jak już rzekliśmy, majaczył za Strona 12 instytucją stathouderatu. W 1672 roku Wilhelm liczył lat dwadzieścia dwa. Jego nauczycielem był Jan de Witt i on to starał się wychować go tak, by zrobić z dawnego władcy dobrego obywatela. On to, powodowany miłością do ojczyzny, silniejszą niż miłość do ucznia, odebrał mu edyktem wieczystym wszelką nadzieję na urząd stathoudera. Lecz Pan Bóg przekreślił zamiary ludzi, którzy kreują i obalają władców ziemskich nie licząc się z władcą niebieskim; wykorzystując kaprys Holendrów i grozę, jaką w nich wzbudzał Ludwik XIV, Bóg Strona 13 pokrzyżował politykę wielkiego pensjonarza i sprawił, że odwołano edykt wieczysty i przywrócono stathouderat dla Wilhelma Orańskiego, co do którego miał swoje plany, na razie ukryte w tajemniczych otchłaniach przyszłości. Wielki pensjonarz przychylił się do woli swych rodaków. Kornel de Witt był bardziej oporny i pomimo śmiertelnych gróźb ze strony tłumu, trzymającego za księciem Orańskim i oblegającego dom Kornela w Dordrechcie, odmówił podpisania aktu przywracającego urząd stathoudera. Wreszcie, ulegając namowom szlochającej żony, złożył swój podpis, dodając jednak obok swego nazwiska dwie litery: V.C. Strona 14 - "vi coactus", co oznacza: "ulegając sile". Cud to był prawdziwy, że tego dnia nie spadły na niego ciosy z ręki wrogów. Co się tyczy Jana de Witta, to jego szybsze i łatwiejsze poddanie się woli rodaków wcale nie wyszło mu na dobre. Przed paroma dniami padł ofiarą zbrodniczego zamachu i dziw, że pokłuty sztyletem, nie zmarł pomimo dużego upływu krwi. To jednak nie zaspokajało zwolenników domu Orańskiego. Żywi bracia de Witt stali ciągle na przeszkodzie ich zamiarom, toteż oranżyści błyskawicznie zmienili taktykę i postanowili osiągnąć oszczerstwem to, czego nie zdołali dokonać sztyletem. Dość rzadko się zdarza, aby we właściwym momencie znalazł się, Strona 15 za sprawą boską, wielki człowiek potrzebny do dokonania wielkiego dzieła, toteż gdy przypadkiem zajdzie taki opatrznościowy zbieg okoliczności, historia natychmiast rejestruje imię wybrańca i przekazuje je potomności do adoracji. Natomiast gdy diabeł miesza się do spraw ludzkich, ażeby zniszczyć jaką egzystencję lub ocalić cesarstwo, bardzo rzadką jest rzeczą, żeby nie nawinął się natychmiast pod rękę jakiś nędznik, któremu wystarczy szepnąć słówko na ucho, a niezwłocznie bierze się do Strona 16 dzieła. W tym wypadku nędznik, czekający w pogotowiu jako narzędzie złego ducha, nazywał się - jak to już chyba powiedzieliśmy - Tyckelaer i był z zawodu chirurgiem. Złożył on oświadczenie, że Kornel de Witt, doprowadzony do rozpaczy zniesieniem edyktu wieczystego - o czym zresztą świadczy jego dopisek - i pałający nienawiścią do Wilhelma Orańskiego, zlecił pewnemu zbrodniarzowi misję uwolnienia Republiki od nowego stathoudera. Tym mordercą miał być on, Tyckelaer, lecz nękany wyrzutami sumienia na samą myśl o przestępstwie, jakiego odeń zażądano, woli przyznać się do zamiaru zbrodni, niżeli ją popełnić. Strona 17 Można sobie łatwo wyobrazić wrzenie, jakie wywołała wśród oranżystów wiadomość o planowanym zamachu. Dnia szesnastego sierpnia 1672 roku prokurator wydał nakaz aresztowania Kornela de Witta w jego własnym domu. Ruart de Pulten, szlachetny brat Jana de Witta, został poddany w sali Buytenhofu torturze wstępnej, mającej na celu wydarcie mu, jak najpodlejszemu zbrodniarzowi, wyznań o rzekomym spisku przeciwko Wilhelmowi. Lecz Kornel obdarzony był nie tylko wielkim umysłem, ale i wielką duszą. Pochodził z rodu męczenników, którzy - silni wiarą polityczną, tak jak ich przodkowie wiarą religijną - uśmiechają się na mękach; podczas tortur recytował mocnym Strona 18 głosem, skandując zgodnie z rytmem, pierwszą strofę z "Justum et tenacem" Horacego, nie przyznał się do niczego i ostudził nie tylko zapał, ale i fanatyzm swoich oprawców. Niemniej jednak sędziowie uwolnili Tyckelaera od winy i wydali na Kornela wyrok, pozbawiający go wszelkich funkcji i godności, skazujący na zapłatę kosztów sądowych i na wieczystą banicję z terytorium Republiki. Dla zaspokojenia ludu, którego interesów stale bronił Kornel de Witt, taki wyrok na niewinnego, Strona 19 a w dodatku wybitnego obywatela, już coś znaczył. Mimo to, jak później zobaczymy, okazał się niewystarczający. Gdy rozeszły się pierwsze pogłoski o postawieniu brata w stan oskarżenia, Jan de Witt zrzekł się urzędu wielkiego pensjonarza. I on został sowicie wynagrodzony za swoje oddanie dla ojczyzny. Uniósł do swego prywatnego zacisza przykrości i rany, będące jedyną zapłatą, jaka zazwyczaj przypada w udziale uczciwym ludziom, winnym tego, że z samozaparciem pracowali dla ojczyzny. A tymczasem Wilhelm Orański czekał, dyskretnie przyśpieszając bieg wydarzeń wszelkimi dostępnymi mu sposobami, ażeby lud, którego był bożyszczem, uszykował mu z Strona 20 ciał obydwu braci te dwa stopnie, które były mu potrzeebne do wstąpienia na stolec stathoudera. Otóż w dniu dwudziestego sierpnia 1672 roku, jak już powiedzieliśmy na początku tego rozdziału, całe miasto pobiegło w stronę Buytenhofu, asystować przy wywożeniu z więzienia Kornela de Witta, udającego się na wygnanie, i popatrzeć, jakie też ślady tortura pozostawiła na tym szlachetnym człowieku, tak dobrze znającym Horacego. Musimy dodać, że tłuszcza zdążająca do Buytenhofu biegła