Strona 1 Strona 2 WILLIAM DIETRICH PIRAMIDY NAPOLEONA Czymże jest Bóg? On jest długością, szerokością, wysokością i głębokością. św. Bernard z Clairvaux Komory Wielkiej Piramidy, Strona 3 które zwiedzał Napoleon wierzchołek ROZDZIAŁ 1 Wszystkie moje kłopoty i zaciągnięcie się w szeregi ludzi biorących udział w tej wariackiej inwazji - co wydało mi się jedynym sposobem wydobycia się z tych tarapatów - zapoczątkowało szczęście w kartach. Wygrałem pewien drobiazg i niemal straciłem życie, więc wyciągnijcie naukę z tej lekcji. Hazard jest zbrodnią. Potrafi także człowieka wciągnąć i będę utrzymywał, że jako zjawisko społeczne jest równie naturalny jak oddychanie. Czyż samo urodzenie człowieka, decydujące o tym, czy będzie królem czy wieśniakiem, nie jest wynikiem rzutu kości fortuny? Podczas Rewolucji Francuskiej, gdy ambitni adwokaci zostawali dyktatorami, a biedny król Ludwik stracił głowę, podniesiono tylko stawki. Za czasu rządów Terroru widmo gilotyny z samego istnienia czyniło sprawę przypadku. Potem, ze śmiercią Robespier-re'a, nadeszło szaleństwo ulgi i pora pijanych par tańczących na grobach cmentarza Saint-Sulpice ten modny niemiecki taniec, waltz. Teraz, po czterech latach, naród ugrzązł w wojnach, korupcji i poszukiwaniach rozkoszy. Monotonne i mało urozmaicone ubiory ustąpiły wspaniałym mundurom, niedawną skromność sukien zastąpiły odsłaniające niemal wszystko dekolty, a obrabowane pałace ponownie stały się siedzibą salonów intelektualnych i miejscem, gdzie wszyscy uwodzili wszystkich. Arystokracja straciła swoje pozyqe na rzecz stworzonych przez rewolucję nowobogackich. Powstała klika samozwańczych 13 „wykwintniś", paradujących po Paryżu i chełpiących się „nieprzyzwoitym bogactwem pośród publicznej nędzy". Wydawano bale, na których kobiety drwiły z gilotyny, nosząc na szyjach czerwone wstążki. W mieście powstało cztery tysiące szulerni i domów gry - jedne w postaci zwykłych składanych stolików, inne zaś pełne niezwykłego przepychu, pośród którego przekąski podawano na mszalnych patenach, a wygódki były w zamkniętych pomieszczeniach. Mój przyjaciel, amerykański korespondent uważał, że obie praktyki są jednakowo skandaliczne. Wszędzie królowały karty i kości do gry: grywało się w ruletkę, oczko, faraona i biribi. Tymczasem na granicach Francji obozowały nieprzyjacielskie armie, w kraju szalała inflacja, a opustoszałe alejki Wersalu zarastały chwastami. W tych okolicznościach ryzykowanie sakiewki na obstawianie dziewiątki w chemin-de-fer wydawało się równie naturalne i głupie jak samo życie. Skądże miałem wiedzieć, że zamiłowanie do zakładów zaprowadzi mnie do Bonapartego? Gdybym był przesądny, mógłbym zwrócić uwagę na to, że dniem, w którym to wszystko się zaczęło, 13 kwietnia 1798 Strona 4 roku, był piątek. Ale tej wiosny w ogarniętym rewolucją Paryżu, pod rządami Dyrektoriatu, był to dzień dwudziesty czwarty 9 terminala roku VI, a następny dzień odpoczynku miał przypaść nie po dwóch, lecz po sześciu dniach. Czy jakakolwiek inna reforma była równie niepotrzebna? Aroganckie wyparcie się chrześcijaństwa przez rząd oznaczało, że tydzień z dotychczasowych siedmiu wydłużył się do dziesięciu dni. Celem zmiany było zastąpienie papieskiego kalendarza nowym, składającym się z dwunastu miesięcy po trzydzieści dni każdy, opartym na rachubie czasu starożytnego Egiptu. Podczas ponurych dni roku 1793 darto karty z Biblii na przybitki do muszkietów, a teraz zgilotynowano tygodnie - każdy miesiąc podzielono na trzy dekady, rok zaczynał się w dniu jesiennego Strona 5 14 ekwinokcjum i dodano do kalendarza pięć dni wolnych, żeby zrównoważyć idealizm z orbitą słoneczną. Zmiana kalendarza nie zakończyła rewolucyjnych zapędów rządu, wprowadzono więc nowy, dziesiętny system miar i wag. Zgłoszono nawet propozycję nowego podziału doby, która miała liczyć dokładnie 100 000 sekund. Rozum, rozum! W rezultacie wszyscy, nawet ja - naukowiec amator, badacz elektryczności, impresario, strzelec wyborowy i idealista demokrata - tęsknili za niedzielami. Nowy kalendarz był czymś w rodzaju skrajnie logicznego pomysłu, narzuconego nam przez uczonych ludzi, którzy kompletnie zignorowali nawyki, emocje i słabostki ludzkiej natury - i zapoczątkowali upadek Rewolucji. Czy nie udawali proroków? Mówiąc szczerze, wtedy jeszcze nie umiałem myśleć o opinii publicznej w tak zimny i wyrachowany sposób. Nauczył mnie tego Napoleon. Nie, wtedy myślałem tylko o kartach. Gdybym był mi- łośnikiem natury, mógłbym porzucić salony, żeby zachwycać się czerwienią pierwszych pąków, zielenią liści i podziwiać panny w ogrodach Tuileries lub przynajmniej dziwki w Lasku Bulońskim. Ja jednak wybrałem karciane spelunki Paryża, tego wspaniałego i pełnego brudu miasta perfum i zepsucia, pomników i błota. Moją wiosnę rozświetlał blask świec, moimi kwiatami były kurtyzany o tak ryzykownie odsłoniętych wdziękach, że niemal wypadały z obejm, a moimi towarzyszami stali się nowi demokraci spośród polityków, żołnierzy, wywłaszczonych arystokratów i nowo wzbogaconych sklepikarzy: sami godni obywatele. Ja sam, Ethan Gage, byłem na tych salonach reprezentantem amerykańskiej demokracji pogranicza. Miałem jaką taką pozycję społeczną i towarzyską dzięki temu, że przez pewien czas pracowałem pod kierunkiem nieodżałowanej pamięci wielkiego Beniamina Franklina. Nauczył mnie o elektryczności tyle, że mogłem zabawiać zebranych, wtykając naelektryzowany cylinder w rączki co ład- Strona 6 15 niejszych pań i prosząc panów o złożenie na nich wstrzą- sającego pocałunku. Zyskałem też sobie pewną sławę, demonstrując celność amerykańskiej rusznicy: pakowałem sześć kul w cynowy talerz z odległości dwustu kroków, a przy odrobinie szczęścia strąciłem raz pióropusz z pieroga pewnego generała niedowiarka z odległości pięćdziesięciu kroków. Trafiały mi się też przypadkowe zyski z pomocy przy zawieraniu kontraktów handlowych pomiędzy zubożałą w czasie wojny Francją a moim własnym, młodym i neutralnym krajem, co było jednak diabelnie ryzykowne, ponieważ rewolucjoniści francuscy mieli brzydki zwyczaj zajmowania amerykańskich statków. Brakowało mi jakiegoś celu w życiu, innego od szukania codziennych rozrywek; byłem jednym z tych beztrosko płynących z prądem fal życia samotników, którzy czekają na szczęśliwy obrót koła fortuny. Tak czy owak, moje dochody nie wystarczały na wygodne życie w nękanym inflacją Paryżu. Spróbowałem więc szczęścia w grze. Naszą gospodynią była rozmyślnie tajemnicza Madame de Liberte, jedna z tych przedsiębiorczych, pięknych i ambitnych kobiet, które wyłoniły się z fali anarchii, olśniewając wszystkich inteligencją i siłą woli. Któż by się spodziewał, że kobiety potrafią być tak ambitne, przebiegłe i uwodzicielskie? Wydawała rozkazy jak sierżant, a jednak potrafiła korzystać z kaprysów mody, żeby osłaniać swoje kobiece wdzięki materiałami tak przejrzystymi, iż bystrooki obserwator mógł zauważyć zarys ciemnego trójkącika wskazującego na świątynię Wenus. Znad krawędzi jej sukni wyglądały sutki, jak dwaj żołnierze wychylający się z okopów, żeby się popisać zuchwałością. Inne panie odsłaniały swoje ciężkie owoce całkowicie i bez reszty. Czy kogokolwiek mogłoby zdziwić, że zaryzykowałem powrót do Paryża? Któż nie pokochałby stolicy kraju, w którym jest trzykrotnie więcej producentów win niż piekarzy? Nie dając się pokonać tym paniom, nie-16 którzy eleganccy kawalerowie wiązali żaboty tak wysoko, że sięgały ich dolnych warg, zakładali fraki o jaskółczych ogonach opadających z tyłu do kolan, wdziewali pończochy gładkie jak poduszeczki łap młodych kociąt, a uszy ozdabiali olśniewającymi złotymi kolczykami. - Urodę łaskawej pani przewyższa jedynie jej prze biegłość - stwierdził kiedyś jeden z podpitych klientów, handlujący dziełami sztuki jegomość o nazwisku Pierre Cannard, kiedy Madame zabroniła mu podawać koniak. Ukarała go w ten sposób za to, że rozlał trunek na jej na byty niedawno orientalny dywan, za który zapłaciła sporą sumkę pewnemu zrujnowanemu rojaliście; Strona 7 chodziło o ten niemożliwy do podrobienia antyczny wygląd tkani ny, wskazujący na stare bogactwo. -Monsieur, komplementy nie oczyszczą mojego dywanu. - A przebiegłości łaskawej pani dorównuje jedynie jej siła, sile upór, a uporowi okrucieństwo. Nigdy więcej koniaku? Tam, gdzie kobiety są tak bezwzględne, mogę się pokrzepiać jedynie wśród mężczyzn. - Mówisz, panie, jak nasz wojenny bohater - prychnęła Madame. - Myślisz, pani, o młodym generale Bonaparte? - Korsykańska świnia. Gdy prześwietna Germaine de Stael zapytała zuchwalca, jakie kobiety podziwia najbardziej, Bonaparte odpowiedział, że te, które są najlepszymi gospodyniami. Zebrani zareagowali wybuchem śmiechu. - W rzeczy samej! - zawołał Cannard. - On jest Włochem i wie, gdzie jest miejsce kobiety! - Więc ona spróbowała raz jeszcze, pytając, która kobieta powinna przewodzić wśród swojej płci. A ten drań odparł, że ta, co urodziła najwięcej dzieci. Ryknęliśmy śmiechem, ale ta reakcja ujawniła nasze rozterki. Właśnie, jakież było miejsce kobiety w rewolu-17 cyjnym społeczeństwie? Otrzymały one prawa, nawet do rozwodu, ale nie ulegało wątpliwości, że sławny od niedawna Napoleon był tylko jednym z milionów reakcjonistów, którzy woleliby to wszystko odwołać. Gdzież, na przykład, było miejsce mężczyzny? Co miał racjonalizm wspólnego z tak ukochanymi przez Francuzów flirtami i romansami? Jakież były punkty styczne nauki z miłością czy równości z ambicją albo wolności z chęcią podbojów? Wszyscy w roku VI miewaliśmy takie myśli. Madame de Liberte wynajmowała apartament na pierwszym piętrze nad sklepem modystki; umeblowała go na kredyt i tak pospiesznie, że wyczuwałem zapach kleju do tapet górujący nad wonią perfum i tytoniowego dymu. Miękkie kanapki zapraszały pary do wymiany uścisków. Aksamitne kotary obiecywały zmysłowe wrażenia. Nowe pianino, bardziej modne niż ulubiony przez starą arystokrację klawesyn, brzmiało mieszanką symfonicznych i patriotycznych utworów. Bywali tu szulerzy i wydrwigrosze, damy szukające miłostek, prostytutki, urlopowani oficerowie, ludzie pióra, kupcy usiłujący zarobić na plotkach, pisarze, niedawno mianowani nabzdyczeni biurokraci, donosiciele, kobiety szukające bogatych lub wpływowych małżonków, zrujnowani magnaci; wszystkich ich można było tu znaleźć. Wśród stłoczonych przy stoliku do gry można było znaleźć polityka, jeszcze przed ośmioma miesiącami jedzącego więzienną strawę, pułkownika, który stracił ramię podczas rewolucyjnego podboju Niderlan-dów, handlarza winami, zbijającego fortunę Strona 8 na zaopatrzeniu restauracji pozbawionych dawnej arystokratycznej klienteli, i kapitana z włoskiej armii Bonapartego, tracącego pieniądze równie szybko, jak przedtem je grabił. I wreszcie mnie samego. Przez trzy lata poprzedzające francuską rewolucję byłem paryskim sekretarzem Franklina, wróciłem do Ameryki, żeby zająć się handlem futrami, przez pewien czas w dniach największego terroru jakobi-18 nów zarabiałem na życie jako agent portowy w Londynie i Nowym Jorku, a teraz wróciłem do Paryża, licząc na to, że moja płynna francuszczyzna pomoże mi pośredniczyć w korzystnych transakcjach dotyczących handlu drewnem, jutą i tytoniem z urzędnikami Dyrektoriatu. Podczas wojny zawsze można się szybko wzbogacić. Spodziewałem się także, że zdobędę szacunek jako „elektryk" - było to nowe i egzotyczne słowo - i uda mi się zaspokoić ciekawość Franklina dotyczącą tajemnic masonów. Napomykał, że mogą mieć oni jakieś polityczne powiązania. Istotnie, niektórzy utrzymywali, że Stany Zjednoczone zostały utworzone przez masonów dla realizacji jakiegoś tajemniczego i jeszcze nieznanego celu i że Amerykanie są narodem mającym do wykonania jakąś historyczną misję. Moje handlowe plany unicestwiła brytyjska blokada. Jedyne, czego rewolucja nie potrafiła zniszczyć, to rozmiary i wszechobecność francuskiej biurokracji: łatwo było o audiencję, ale uzyskanie pozytywnej odpowiedzi stało się fizyczną niemożliwością. Wskutek tego miałem mnóstwo czasu pomiędzy jedną a drugą wizytą w rozmaitych urzędach i mogłem się zajmować innymi sprawami - na przykład hazardem. Był to dość przyjemny sposób spędzania czasu. U Madame de Liberte wina były znośne, sery wyborne, a światło świec przydawało każdej twarzy uroku, czyniąc z kobiet piękności. Tamtego dnia - przypominam, piątek trzynastego -moim problemem nie była przegrana, ale wygrana. W tym czasie rewolucyjne asygnaty i weksle stały się bezwartościowymi śmieciami i na stołach gry rzadko się pojawiały. Mój łup składał się więc nie tylko ze stosu złotych i srebrnych franków, ale był w nim i znaczny rubin oraz prawo własności do opuszczonej posiadłości ziemskiej pod Bordeaux, której nie zamierzałem nawet odwiedzać, chcąc jak najszybciej sprzedać ją komuś innemu, i drewniane żeto-19 ny, które można było wymienić na metal, trunek lub kobietę. Na zielonym suknie przede mną wylądował nawet nielegalny złoty ludwik czy dwa. Miałem takie szczęście, że grający ze mną pułkownik oskarżył mnie o chęć pozbawienia go drugiej ręki, kupiec lamentował, iż nie mógł mnie skusić do pijaństwa, a polityk zapragnął się dowiedzieć, kogo chciałbym przekupić. - Po prostu liczę karty po angielsku - zażartowałem, ale kiepsko to wyszło, bo Anglia, jak mówiono, miała być następnym celem ataku Bonapartego po jego zwycięskim powrocie z Italii. Podobno obozował gdzieś w Bretanii, ga pił się na deszcz i słał w niebo życzenia, żeby diabli wzięli angielską flotę. Kapitan wyciągnął kartę, rozważył szanse i poczerwieniał, a barwa jego policzków zdradziła wynik rozmyślań. Strona 9 Przypomniała mi się opowieść o zgilotynowanej głowie Charlotte Corday, która - jak mówiono - poczerwieniała ze wstydu, gdy kat ją spoliczkował w obliczu tłumów. Rozpętała się wtedy naukowa debata dotycząca momentu śmierci. Żeby ją rozstrzygnąć, niejaki doktor Xavier Bichat brał ciała spod gilotyny i usiłował ożywić mięśnie, tak jak to czynił Włoch Galvani z żabimi udkami. Kapitan chciał podwoić stawkę, czemu na przeszkodzie stanęła próżnia w jego sakiewce. - Amerykanin zabrał wszystkie moje pieniądze! - Po nieważ ja byłem na rozdaniu, spojrzał na mnie. - Panie, poproszę o kredyt dla dzielnego żołnierza. Nie miałem ochoty ryzykować finansowego sporu z hazardzistą, który się podniecił, ujrzawszy dobre karty. - Ostrożny bankier poprosiłby o zastaw. - Mam zastawić konia? - Po co mi koń w Paryżu? - Moje pistolety? Szpada? - Łaskawy panie, nie chcę narażać na szwank pańskiego honoru. Strona 10 20 Przez chwilę ponuro przyglądał się trzymanym w dłoni kartom. I nagle przyszła mu do głowy myśl z tych, które zwiastują kłopoty dla wszystkich w pobliżu. - Mój medalion! - Co takiego? Zamiast odpowiedzieć, kapitan wyciągnął duży i ciężki medalion, który do tej pory trzymał pod koszulą. Był to zawieszony na łańcuszku złoty dysk z dziurką pośrodku, zryty i poznaczony osobliwymi liniami i otworkami, z dwoma ramionami zwisającymi zeń niczym gałązki. Wyglądał na poobijany i potłuczony, jakby wykuto go na kowadle samego Thora. - Znalazłem go w Italii! Spójrz, panie, na jego starożytny wygląd, i zechciej go zważyć w dłoni. Strażnik więzienny, któremu go zabrałem, twierdził, że należał do samej Kleopatry! - Ona mu to powiedziała? - zapytałem z kpiną w głosie. - Nie, usłyszał to od hrabiego Cagliostra. To obudziło moją ciekawość. - Cagliostro? - Sławny uzdrowiciel, alchemik i bluźnierca, niegdyś bywalec wszystkich niemal dworów europejskich, został uwięziony w papieskiej twierdzy San Leo, gdzie umarł, popadłszy w obłęd, w roku 1795. Oddziały rewolucjonistów zajęły tę fortecę w ubiegłym roku. Przed z górą dziesięciu laty alchemik zaangażował się w sprawę naszyjnika, co przyspieszyło wybuch rewolucji, ukazując głupotę i chciwość monarchii. Maria Antonina darzyła tego człowieka serdeczną nienawiścią, nazywając go czarownikiem i oszustem. - Hrabia chciał tym medalionem przekupić strażnika, żeby ten pomógł mu w ucieczce - ciągnął kapitan. - Dozorca to potwierdził i gdy zajęliśmy fort, ja zabrałem mu ten dysk. Być może ma jakąś moc i jest bardzo stary, pochodzi sprzed kilkuset lat. Sprzedam ci go, panie, za... - 21 łypnął okiem na leżący przede mną stos złota i srebra -...za tysiąc franków. - Kapitanie, raczy pan żartować. To interesująca zabawka, ale... -Pochodzi z Egiptu! Dozorca mówił, że to święty przedmiot! - Powiada pan, z Egiptu? - odezwał się ktoś głosem wielkiego kota, dobrze wychowanego i lekko rozbawionego. Podniósłszy wzrok, ujrzałem hrabiego Alessandra Sila-na, italsko-francuskiego Strona 11 arystokratę, który stracił podczas rewolucji majątek i przefarbowawszy się na demokratę, według plotek usiłował zbić drugą fortunę, odgrywając znaczną rolę w rozmaitych intrygach politycznych. Powiadano też, że Silano pracował ostatnio dla Talleyranda, który niedawno odzyskał pozycję i został szefem francuskiej dyplomacji. Utrzymywał też, że sam jest miłośnikiem tajemnic starożytności, tak jak Cagliostro, Kolmet czy Saint-Ger-main. Charakterystykę tego człowieka należałoby uzupełnić pogłoskami - prawda, że niewielu odważało się je powtarzać - że jego rehabilitacja w rządowych kręgach ma coś wspólnego z mrocznymi sztukami. Podsycał te plotki, chełpiąc się przy kartach, że swoje szczęście wspomaga czarami. Przegrywał jednak równie często, jak wygrywał, i nie wiedziano, czy traktować te przechwałki poważnie. - Tak, panie hrabio - stwierdził kapitan. - Pan przede wszystkim powinien rozpoznać wartość medalionu. -Naprawdę? - Poruszający się z kocią gracją hrabia zajął miejsce przy stole. Był to człek o posępnej twarzy ze zmysłowymi ustami i gęstych brwiach nad ciemnymi oczami. Urodziwy niby bożek Pan podobnie jak osławiony magnetyzer Mesmer potrafił czarować kobiety. - Mam na myśli pańską pozycję w zakonie obrządku koptyjskiego. Silano kiwnął głową. Strona 12 22 -1 mój czas spędzony na badaniach w Egipcie. Kapitan Bellaird, nieprawdaż? - Zna mnie pan, hrabio? - Z towarzyszącej pańskiemu nazwisku sławy dzielnego żołnierza. Pilnie śledziłem nadchodzące z Italii biuletyny. Jeżeli zechce pan przyjąć moje wsparcie, przyłączę się do pańskiej gry. Kapitan poczuł się mile połechtany. - Ależ oczywiście! Silano więc usiadł, a wokół stołu zebrał się wianuszek kobiet zwabionych jego reputacją kochanka, pojedynkowi-cza, hazardzisty i szpiega. Powiadano także, iż należał do masońskiego zakonu rytu egipskiego, który przyjmował kobiety i mężczyzn. Członkowie takich heretyckich stowarzyszeń zabawiali się uprawianiem rozmaitych okul-tystycznych obrzędów i po świecie krążyły barwne opowieści o mrocznych ceremoniach, pełnych nagości orgiach czy krwawych ofiarach. Być może dziesiąta część tych plotek była prawdziwa. Egipt wciąż uważano za źródło mądrości starożytnych i wielu mistyków przyznawało, że w tajemniczych pielgrzymkach odkrywali tam sekrety dające im dostęp do różnego rodzaju mocy. Rezultatem tego wszystkiego był wzrost popularności starych przedmiotów pochodzących z kraju zamkniętego dla większości Europejczyków od czasu, gdy jedenaście wieków wcześniej podbili go Arabowie. Powiadano też, że Silano studiował w Kairze, zanim władający krajem mamelucy zaczęli nękać kupców i uczonych. Kapitan pospiesznym skinieniem głowy ugruntował ciekawość Silana. - Strażnik powiedział mi, że ostatecznie ramiona mogą wskazać drogę do wielkiej mocy! Człek tak uczony jak pan, hrabio, mógłby coś z tego zrozumieć. -Albo zapłacić za jakąś bzdurę. Niechże mi pan pozwoli to obejrzeć. Strona 13 23 Kapitan zdjął medalion z karku. - Proszę popatrzeć, jakież to dziwo. Silano ujął medalion długimi, mocnymi palcami szermierza i odwrócił, żeby obejrzeć krążek z obu stron. Dysk był nieco większy niż opłatek komunijny. - Nie dość ładny dla Kleopatry. - Kiedy podniósł go ku świecy, światło przepłynęło przez otworki. Na obrzeżu kręgu widać było wyryty w nim rowek. - Skąd pan wie, że to pochodzi z Egiptu? Wygląda tak, że mógł zostać wykuty wszędzie... w Asyrii, w imperium Azteków, w Chinach, a nawet w Italii. - Nie, nie, ten dysk ma tysiące lat! Pewien król Cyganów powiedział mi, żebym poszukał w San Leo, gdzie umarł Cagliostro. Choć niektórzy mówią, że on wciąż jeszcze żyje jako guru w Indiach. - Król Cyganów. Kleopatra. - Silano oddał medalion właścicielowi. - Panie, powinieneś pisać sztuki teatralne. Ale kupię to od ciebie za dwieście franków. - Dwieście? Arystokrata wzruszył ramionami, nie odrywając jednak spojrzenia od medalionu. Zainteresowanie Silana wzmogło moją ciekawość. - Mówiłeś, panie, że zamierzasz sprzedać go mnie? Kapitan kiwnął głową. Obudziła się w nim nadzieja, że obaj połknęliśmy haczyk. - W rzeczy samej! Medalion pochodził od faraona, który być może więził Mojżesza! - Więc dam panu trzysta franków. - Przebijam do pięciuset - odezwał się Silano. Wystarczy, że ktoś czegoś zapragnie, a inni zapragną tego samego. - Dam panu siedemset pięćdziesiąt - podniosłem ofertę. Kapitan spoglądał na nas, przenosząc wzrok z Silana na mnie i z powrotem. - Siedemset pięćdziesiąt i ta asygnata na tysiąc liwrów. Strona 14 24 - Co oznacza siedemset pięćdziesiąt i coś, co podlega takiej inflacji, że równie dobrze można sobie tym pode trzeć tyłek - sparował Silano. - Dam panu tysiąc franków, kapitanie. Pierwotna cena została osiągnięta tak szybko, że kapitana opadły wątpliwości. Podobnie jak mnie samego, zainteresował go nagły zapał Silana. Hrabia chciał zapłacić więcej, niż wynosiła wartość czystego złota, z którego wykuto medalion. Kapitan zaczął chować krążek pod koszulą. - Ofiarowałeś mi go, panie, za tysiąc - odezwałem się. - Jako człowiek honoru dotrzyma pan słowa albo zrezygnu je z gry. Zapłacę za tę błyskotkę tyle, ile żądasz, i w godzi nę odegram od pana te pieniądze. To już było wyzwanie. - Zgoda - powiedział jak żołnierz broniący honoru pułku. - Skończmy to rozdanie, a w kilku następnych to ja odegram medalion od ciebie, panie. Nie mogąc niczego wskórać - bo transakcja nagle przekształciła się w affaire d'honneur - Silano westchnął bezradnie. - Ale przynajmniej niechże mi pan da karty - zwrócił się do mnie. Zdumiało mnie, że poddał się tak łatwo. Być może chciał tylko wesprzeć kapitana przez oskubanie mnie z części wygranej. A może postanowił zawierzyć swojemu szczęściu. Jeżeli na to liczył, doznał rozczarowania. Nie mogłem przegrać. Żołnierz wyciągnął jedenaście kart, a potem przegrał trzy kolejne rozdania, obstawiając ryzykowne układy, bo był zbyt leniwy, żeby uważać na to, które karty zeszły. - Przekleństwo! - warknął w końcu. - Masz, panie, dia belne szczęście. Przegrałem tyle, że trzeba mi będzie wró cić do służby i ruszyć na wojnę! - To zaoszczędzi panu kłopotów z myśleniem. Strona 15 Kapitan skrzywił się, gdy wkładałem łańcuszek z me-25 dalionem na szyję. Wstałem od stołu, żeby napić się wina i pokazać dysk damom, jakby to była błyskotka wygrana na wiejskim jarmarku. Z tym wszystkim jednak poczułem, że kilka występów zawadza o żabot, więc w końcu wetknąłem go pod koszulę. Zaraz potem zbliżył się do mnie Silano. - Jest pan człowiekiem Franklina, nieprawdaż? - Miałem honor służenia temu mężowi stanu. - Więc może zrozumie pan moje czysto intelektualne zainteresowanie. Jestem zbieraczem antyków. Nadal gotów jestem odkupić od pana tę błyskotkę. Chwilkę wcześniej pewna kurtyzana o chwytliwym imieniu Minette, szepnęła mi już kilka słów o tym, że moja błyskotka bardzo jej się spodobała. -Monsieur, bynajmniej nie zlekceważyłem pańskiej oferty, zdecydowałem jednak, że o starożytnej historii porozmawiam w buduarze pewnej damy. Minette wyszła już przodem, żeby ogrzać swój aparta-mencik. - Rozumiem pańską chęć poznania. Czy nie zechciałby pan jednak zasięgnąć opinii prawdziwego eksperta? Ten interesujący medalion ma ciekawy kształt i pokrywają go intrygujące znaki. Ludzie, którzy studiowali sztukę staro- żytnych... - ...potrafią zrozumieć, jak inni cenią ten nowy nabytek. Silano pochylił się ku mnie. - Monsieur, będę nalegał. Zapłacę podwójną cenę. Nie spodobała mi się jego natarczywość. Przepełniające go poczucie wyższości drażniło moją amerykańską dumę. Co więcej, przyszło mi do głowy, że skoro Silano tak bardzo pragnie posiąść ten medalion, jego wartość może być znacznie wyższa. -A ja będę nalegał, żeby uznał pan moją wygraną i przyjął zapewnienie, iż moja wspólniczka, która też ma 26 ciekawe kształty, zapewni mi taką ekspertyzę, jakiej zażądam. - Zanim mój interlokutor cokolwiek odpowiedział, ukłoniłem się i odszedłem. Strona 16 Z boku zaszedł mnie kapitan, który zdążył się już upić. - Odrzucenie propozycji Silana było niemądre. - A przecież utrzymywał pan, że zgodnie z relacją króla Cyganów i tego więziennego dozorcy, ten medalion ma wielką wartość. Na twarz oficera wypełznął złośliwy uśmieszek. - Nie dodałem, iż oni mnie ostrzegali, że ten przedmiot jest przeklęty. ROZDZIAŁ 2 Była to dość żałosna próba wzięcia odwetu w słowach. Ukłoniłem się Madame i wyszedłem na zewnątrz, zanurzając się w nocnym mroku, który nowa era mgieł przemysłowych czyniła jeszcze bardziej gęstym. Na zachodzie widać było czerwonawą poświatę szybko rozrastających się paryskich przedmieść, na których powstawały coraz liczniejsze fabryki i fabryczki. Nieopodal drzwi sterczał liczący na zysk nosiciel latarni, pogratulowałem więc sobie w duchu szczęścia. Jego skryta pod kapturem twarz wydała mi się jednak niezbyt europejska - gdyby mnie zapytano, rzekłbym, że jest Marokańczykiem szukającym zarobku przy pomocniczych zajęciach, jakie mógł w Paryżu znaleźć obcokrajowiec. Ujrzawszy mnie, skłonił się lekko i odezwał z arabskim akcentem: - Panie, wyglądacie na człowieka, któremu sprzyja fortuna. - Zamierzam jeszcze skorzystać z jej łask. Chciałbym, przyjacielu, żebyś mnie odprowadził do mojego mieszkania, a potem dalej, do apartamentu pewnej damy. - Dwa franki? - Trzy, jeżeli zdołasz mnie przeprowadzić tak, bym nie musiał brnąć przez kałuże. Światło po nocy było niezbędne, jako że rewolucjoniści przejawiali wielki zapał we wszystkim oprócz sprzątania ulic i naprawy bruków. Rury odpływowe były pozatykane, uliczne latarnie paliły się dość nikłym blaskiem, a ulicz-28 ne dziury były coraz liczniejsze i większe. Dodatkową trudnością było to, że rewolucyjne rządy nieustannie obdarzały ulice nowymi bohaterskimi patronami i wszyscy bez przerwy się gubili. Mój przewodnik ruszył więc przodem, oburącz unosząc latarnię na długim kiju. Spostrzegłem, że drzewce, z którego zwisała, było misternie rzeźbione i karbowane dla lepszego uchwytu, a sama osłona mocowana na gałce w kształcie głowy węża. W pysku gada tkwił jej uchwyt. Domyśliłem się, że to dzieło sztuki pochodzi z ojczystego kraju nosiciela. Przede wszystkim odwiedziłem moje mieszkanie, żeby ukryć niemal całą wygraną. Nie zamierzałem Strona 17 zabierać wszystkiego do apartamentu damy lekkich obyczajów, a wziąwszy pod uwagę zainteresowanie, jakie wzbudził medalion, postanowiłem ukryć i tę zdobycz. Nad miejscem ukrycia zastanawiałem się przez kilka minut, podczas których nosiciel cierpliwie czekał na ulicy. Potem mrocznymi paryskimi ulicami ruszyliśmy do Minette. Choć miasto kusiło wspaniałością i splendorem, przypominało kobietę w wieku, w którym nie należy się jej przyglądać z bliska. Reprezentacyjne stare domy miały okna i drzwi zabite deskami. Ciemne okna opuszczonego pałacu Tuileries wyglądały jak martwe źrenice. Klasztory legły w gruzach, kościoły pozamykano i wydawało się, że od zdobycia Bastylii w całym Paryżu nie zużyto nawet jednego wiadra farby. O ile mogłem stwierdzić, poza tym, że rewolucja błyskawicznie napełniała kieszenie generałów i polityków, wszystkim innym przyniosła ekonomiczną klęskę; niewielu Francuzów ośmielało się przyznać to otwarcie, ponieważ władze miały swoje sposoby na ukrywanie błędów. Jeden Bonaparte będący przedtem mało znanym oficerem artylerii zebrał owoce ostatniego rewolucyjnego porywu, któremu zawdzięczał wyniesienie na szczyty władzy. Minęliśmy plac, na którym stała zburzona Bastylia. Od 29 zdobycia królewskiego więzienia za dni Terroru ścięto blisko siedemnaście tysięcy ludzi, dziesięciokroć więcej uciekło za granicę, a na miejsce jednej Bastylii wzniesiono siedemdziesiąt pięć nowych gmachów więziennych. A jednak bez śladu ironii w miejscu, na którym stała Ba-styłia, zbudowano Fontannę Odrodzenia - rozpartą na tronie Izydę, z której piersi, gdy urządzenie było sprawne, tryskały strumienie wody. W oddali widziałem bliźniacze wieże Notre Damę, którą przemianowano na Świątynię Rozumu - mówiono, że zbudowano ją na miejscu dawnej rzymskiej świątyni poświęconej tejże bogini egipskiej. Czy ten widok powinien wzbudzić we mnie jakieś przeczucie? Niestety, rzadko dostrzegamy to, co powinniśmy widzieć. Płacąc latarniarzowi, zauważyłem, że zwlekał z odejściem, gdy wchodziłem do środka. Wspiąłem się po trzeszczących i śmierdzących uryną schodach do mieszkania Minette. Urządziła sobie apartament na niezbyt szykownym trzecim piętrze, tuż pod strychem, zajmowanym przez służące i artystów. Wysokość wskazywała na nie najlepszy stan interesów kurtyzany, choć gospodarka rewolucyjna kurtyzanom nie dała się we znaki tak bardzo jak perukarzom czy malarzom specjalizującym się w złoceniach. Dziewczyna zapaliła świecę, której blask odbijał się w miedzianej misie, używanej przez Minette do mycia ud. Czekała na mnie odziana w prostą białą, luźną sukienkę, której koronkowe wycięcie było już częściowo rozsznurowane, co zapraszało do dalszej eksploracji. Gdy podeszła do mnie z powitalnym pocałunkiem, wyczułem w jej oddechu alkohol i lukrecję. Strona 18 - Czy przyniosłeś mi mój maleńki prezent? Przyciągnąłem ją, przyciskając jej biodra do swoich. - Powinnaś go wyczuć. - Nie. - Wydęła usteczka i przyłożyła dłoń do mojej piersi. - Powinien być tu, przy twoim sercu. - Musnęła palcami miejsce, gdzie na mojej piersi powinien leżeć zło-30 ty dysk, jego ramiona i złoty łańcuch. - Chciałam go nosić dla ciebie. -1 zaryzykować, że się pokłujemy? - Ponownie ją po-całowałem. - A zresztą niebezpiecznie obnosić się z takimi cennymi przedmiotami po nocy. Jej dłonie przesunęły się po moim torsie, jakby Minette chciała się upewnić, że w istocie nie mam medalionu. - Miałam nadzieję, że jesteś odważniejszy. - Zagramy o niego. Jak wygrasz, przyniosę ci go przy następnej wizycie. - Jakie zasady? - zapytała, przeciągając pytanie jak wy-trawna kurtyzana. - Przegrywa ten, kto pierwszy poprosi o pardon. Poruszyła głową, muskając włosami moją szyję. - A jaką bronią walczymy? - Dowolną. - Przegiąłem ją lekko w tył, tak że straciła równowagę, i jedną nogą zatrzymałem od tyłu jej kostki, po czym położyłem ją na łoże. - En gardeł Zwyciężyłem w naszym bezkrwawym pojedynku, potem na jej usilne żądanie stoczyliśmy bój odwetowy, który też wygrałem, i jeszcze jeden, aż zaczęła jęczeć. Prawdę rzekłszy, sądziłem, żem wygrał - z kobietami nigdy nic nie wiadomo. Ale spała o świcie, gdy wyniosłem się po cichu, zostawiając na poduszce srebrną monetę. I oczywiście dołożyłem drew na kominek, żeby nie zmarzła przy wstawaniu. Niebo szarzało, nosiciele latarni wrócili do domów, a Paryż powoli budził się ze snu. Po ulicach wlokły się powoli wózki śmieciarzy. Deskarze żądali zapłaty za tymczasowe mostki, które przerzucali nad rynsztokami pełnymi śmierdzącej wody. Nosiwodowie dźwigali konwie, zatrzymując się u bram co lepszych domów. Okolica, gdzie mieszkałem przy Saint-Antoine, nie była specjalnie wytworna, ale też nie cieszyła się żadną złą sławą; mieszkali Strona 19 31 tu biegli rzemieślnicy, kapelusznicy, ślusarze i mistrzowie tapicerki. Czynsze były tu stosunkowo niskie z powodu zapachu niosącego się od pobliskich browarów i farbiarni. Wszystko zaś razem spowijała charakterystyczna dla Paryża mieszana woń dymu, pieczywa i gnoju. Zadowolony z rozkosznie spędzonej nocy wspiąłem się po schodach do mojego mieszkania, zamierzając się wylegiwać przynajmniej do południa. Kiedy otworzyłem drzwi i wkroczyłem do ciemnego jeszcze pokoiku, postanowiłem nie zapalać świecy, tylko dotrzeć do łóżka po omacku. Zastanawiałem się przy tym leniwie, czy gdybym oddał medalion do lombardu, to - biorąc pod uwagę zainteresowanie Silana - nie mógłbym sobie pozwolić na lepszą kwaterę. I wtedy poczułem, że oprócz mnie ktoś jeszcze jest w mieszkaniu. Odwróciłem się, żeby stanąć twarzą do kryjącego się w cieniu nieco bardziej gęstego cienia. - Kto tu jest? Poczułem podmuch powietrza i instynktownie się uchyliłem. Coś świsnęło mi obok ucha i walnęło mnie w ramię. Narzędzie było tępe, ale cios bolesny. Opadłem na kolana. - Co, u diabła? Ktoś znowu walnął mnie czymś ciężkim i padłem na bok oszołomiony bólem. Nie byłem na to przygotowany. Wymierzyłem na oślep desperackiego kopniaka, który trafił w czyjąś kostkę, wywołując satysfakcjonujące mnie stęknięcie. Przewinąłem się w bok i sięgnąłem ręką na oślep, chwytając czyjąś łydkę. Szarpnąłem ku sobie, powalając przeciwnika na ziemię obok siebie. - Merde\ - warknął. Dostałem pięścią w twarz, gdy splątany z przeciwnikiem usiłowałem uwolnić pochwę tak, żebym mógł wyciągnąć swój rapier. Czekałem na pchnięcie nożem, ale zamiast tego napastnik chwycił mnie za gardło. Strona 20 32 - Ma to ze sobą? - zapytał inny głos. Ilu ich tu było? Uwolniłem ramię, bark i założywszy mu „krawat", zdo- łałem uderzyć draba w ucho. Przeciwnik ponownie zaklął. Szarpnąłem w bok i walnąłem jego głową o podłogę. Wierzgając rozpaczliwie nogami, przewróciłem krzesło, które upadło z głośnym łoskotem. - Monsieur Gage! - dobiegł mnie okrzyk z dołu. - Co pan tam wyprawia? - Madame Durrell, właścicielka domu. - Pomocy! - wrzasnąłem, a raczej boleśnie stęknąłem. Przeturlałem się w bok, wyciągnąłem wreszcie spod siebie pochwę i spróbowałem wyjąć broń. - Złodzieje! - Na miłość boską, rusz się! - warknął mój prześladowca do swojego pomocnika. - Nie widzę jego głowy. Nie możemy go zabić, chyba żebyśmy musieli! A potem coś mnie walnęło w łeb i cały świat utonął w czerni. Ocknąłem się kompletnie oszołomiony, z gębą wtuloną w deski podłogi. Obok mnie kucnęła Madame Durrell, jakby chciała obmacać nieboszczyka. Kiedy przewróciła mnie na plecy i jęknąłem, żachnęła się i cofnęła. - Panie! - Oui, to ja - jęknąłem, usiłując sobie przypomnieć, co się stało. - Niechże pan na siebie popatrzy! Pan jeszcze żyje? Dlaczego ona pochylała się nade mną? Jej płomieniście rude włosy zawsze mnie trochę niepokoiły, bo wyglądały niczym plątanina drutów albo ściśniętych sprężyn, gotowych przy lada okazji rozprysnąć się na wszystkie strony. Czyżby chodziło jej o czynsz? Ten zmieniający się nieustannie kalendarz zawsze mi sprawiał kłopoty. I nagle przypomniałem sobie napaść.