Strona 1 Kontynuacja bestsellera Hera moja miłość Anna Onichimowska jest autorką ponad dwudziestu książek dla dzieci i młodzieży, wielu sztuk teatralnych, telewizyjnych i radiowych, laureatką licznych prestiżowych nagród krajowych i zagranicznych. Jej utwory były tłumaczone na angielski, włoski, francuski, niemiecki, chiński i koreański. Trzy książki (współautor: Tom Paxal) zostały opublikowane w Finlandii po szwedzku. Utwory Anny Onichimowskiej cieszą się nie tylko niesłabnącym powodzeniem u czytelników, ale również dużym uznaniem krytyki literackiej. Strona 2 ANNA ONICHIMOWSKA LOT KOMETY Strona 3 KOMETA Kometa przedstawia się teraz inaczej: „Ala”. Inaczej wygląda i inaczej się zachowuje. Kometa się zmieniła. - To cud - mawia jej matka i biegnie do kościoła, aby za cud podziękować. Ojciec Komety nie wierzy w cuda. Jest czujny. Dorota dostaje od siostry dziwne maile. Nie wie, co o nich myśleć. Nie widziała Ali zaledwie pół roku, od kiedy zaczęła studiować w Hiszpanii. Najważniejsze, że jest po odwyku, że zmieniła środowisko i że nie ćpa - pisze Dorota do ojca, który próbuje od niej czegoś się dowiedzieć. Choćbym wiedziała, w co wsiąkła Kometa, i tak ci nie powiem - myśli. Jeszcze tego brakowało, żebym donosiła na siostrę. Kometa zdaje w tym roku maturę. „To cud” - powtarza matka. Kometa, podobnie jak jej ojciec, nie wierzy w cuda. Gdyby nie Nonarkon, wciąż tkwiłaby w gównie po uszy. Zgarnęli ją z ulicy, całą pokrwawioną. Drapała się i drapała, nie mogła przestać. Musieli ją związać, unieruchomić na dwa dni. Spędziła w zakładzie pół roku. Wie, co zawdzięcza sekcie, i zamierza swój dług spłacić. Z nawiązką. „Jesteś naszym małym dzielnym żołnierzykiem” - mawia Janas, a ona tylko się uśmiecha. Zauważyła, że to na ludzi działa. Jej uśmiech. Nie trzeba nic mówić, wystarczy żyć z uśmiechem na ustach. I myśleć swoje. Kometa miewa wciąż straszne sny. Niektóre się powtarzają. Szczególnie często ten, w którym jest łysa. Siedzi nad rzeką, po której płyną patyki. Jest pusto, ale w tej pustce nie ma spokoju. W wodzie tworzy się lej, patyki nikną w głębi, a ona, Kometa, wie, że podąży w ich ślady. Aby jej wir nie wchłonął, musi wypowiedzieć zaklęcie, ale nie może go sobie przypomnieć. Jej stopy, kolana, brzuch i ramiona należą już do rzeki, jest strasznie zimno. Budzi ją własny krzyk, jest zlana potem. Czasem półprzytomna, wciąż stara się przywołać zaklęcie, jakby tylko ono było w stanie odpędzić koszmary na zawsze. Kiedyś, gdy otworzyła oczy, zobaczyła siedzącego na brzegu łóżka ojca. Przestraszyła się jeszcze bardziej, przypomniały jej się fantazje Doroty. - Co tu robisz? - spytała. - Słyszałem, jak krzyczałaś. Kilkakrotnie. - Wydawało mi się, że tylko raz... - Tylko raz krzyczałaś wczoraj w nocy. Strona 4 - Budzę was, tak? - Tylko mnie. Mamę nic nie jest w stanie obudzić, przecież wiesz. - Nic się nie stało. Zostaw mnie... - mruczy Kometa. Czuje, że zaklęcie było blisko, ale wtargnięcie ojca przepłoszyło je na dobre. Czuje również, że niegdyś wypowiedziane słowa Doroty stają się ciałem i że bliskość ojca ją niepokoi. Nieważne, że Dorota kłamała. Ważne jest dlaczego, a tego Kometa nie wie. Domyśla się, ale nie wie na pewno. Nie jest łatwo spytać o to wprost. Przymyka oczy, próbując sformułować w myślach pytanie do siostry: „Dlaczego mówiłaś Jackowi, że ojciec mnie molestuje?”. Wyobraża sobie twarz Doroty, wzorowej siostry bliźniaczki. No właśnie, nie może jej zadać takiego pytania w mailu, trzeba obserwować jej twarz, i widzieć oczy. Kiedyś ci je zadam, bądź pewna - myśli, odsuwając się jednak od ojca jak najdalej. Nigdy nie wykonał wobec niej gestu, którego mógłby się wstydzić, ale Kometa ma wrażenie, że ciągle ją śledzi. - Pamiętasz ten sen? - pyta ojciec. - Nie. Idź już... - mówi, a kiedy on wychodzi, wstaje wolno z łóżka i sunie do łazienki. Chce się trochę odświeżyć i zmienić przepoconą koszulę. Lustro obejmuje ją w swoich ramach, nad lewą piersią litera H w sercu z liści, ciekawe, czy kiedy mi stuknie siedemdziesiątka, liście na tatuażu zwiędną razem z moją skórą... Znów myśli o Jacku, wspomina inną noc, lata świetlne temu, noc tatuażu i krzyku. Mijają się teraz czasami z matką Jacka na korytarzach szkoły, ale Grażyna zawsze przechodzi obok niej obojętnie. - Mam przecież te same usta, oczy i nos, a mnie nie rozpoznajesz... - szepcze do lustra. - Wystarczyła zmiana fryzury i ciuchów? - Jeszcze raz zerka do lustra. Czysta koszula zakrywa jej ciało, na infantylnym kołnierzyku opierają się dobrze ostrzyżone włosy. Grzeczna dziewczynka. - Co ty tam robisz? - spod drzwi łazienki dobiega głos ojca. Na usta ciśnie jej się grubiańska odpowiedź, ale odpowiada słodkim głosem: - Siusiu. I zaraz wychodzi, wie, że jeśli tego nie zrobi, będzie tak sterczał. Pewnie podejrzewa, że znów się szprycuję albo coś w tym guście - myśli ze złością. Ta Dorota to ma dobrze, dała stąd nogę zaraz po szkole... Rozbudziła się na dobre, najgorsze to zacząć myśleć, wtedy można się wiercić bezsennie aż do świtu. Mogłaby posurfować teraz po Internecie albo poczytać, ale obawa Strona 5 przed ponowną wizytą ojca powstrzymuje ją przed tym. Miała dzisiaj ciężki dzień. Mimo że obleciała pół dzielnicy, sprzedała zaledwie dwie książki. I zarobiła pięć złotych w ciągu czterech godzin. Rewelacja. Muszę powiedzieć Janasowi, że są za drogie, kołacze jej się po głowie. „Jesteś naszym małym dzielnym żołnierzykiem”. Może i dzielnym, ale mało skutecznym... Jak na razie więcej dochodów ma z ankiet. Udało jej się już zachęcić do udziału w kursach dziesięć osób. To dużo. Od wpłat każdej z nich ma procent. Może mieć tylko nadzieję, że nie wycofają się zbyt szybko. Im dłużej będą się doskonalić, tym większe będą profity Komety. Na Grażynie powinna zarobić dużo, wszystko na to wskazuje. Dzięki zarobionym już pieniądzom została studentką. Tak instruktorzy nazywają wszystkich uczestników kursów. Ciekawe, co się dzieje z Jackiem... Już po raz trzeci tej nocy o nim myśli. Nie wie nawet, czy żyje. Może się zaćpał na śmierć. To się zdarza. Nigdy nie próbowała go odszukać. Bo nawet jeśli z tego wyszedł, cóż mają teraz ze sobą wspólnego? W pudle z kluczami, które przechowuje w pojemniku na pościel, jest pewien klucz, którego wygląd pamięta wyjątkowo dokładnie. Nie tylko wygląd, nawet ciężar i dźwięk, jaki wydaje, gdy sezam się otwiera. Sezam ogrodu. Królestwo kretów. Dawno nikt tu nie pielęgnował trawy... Inne zamki domu Niwickich zostały zmienione, ale nie ten. Sprawdziła to z czystej ciekawości, wrzucając do skrzynki Grażyny ankietę, a raczej kolejne jej kopie, ponieważ matka Jacka wypełniła ją i odesłała dopiero za piątym razem. Do pięciu razy sztuka. Czasem nawet do dziesięciu. Nie należy rezygnować, jeśli człowiek dokładnie wie, o co mu chodzi. A Kometa wie. Ma jasno wyznaczony cel, do którego dąży. - Nikt mi w jego osiągnięciu nie przeszkodzi - mruczy trochę w poduszkę, a trochę w stronę pokoju rodziców. JACEK Jacek siedział, zasłuchany w wykład. Czasem notował, jeśli do jakiejś myśli chciał wrócić. Wpływ nastawienia psychicznego na nasze życie. Przesądy. Lęk przed czarnym kotem, przejściem pod drabiną, odwróconym do góry spodem chlebem, przed trzynastką... - Zdumiewające, jak często ulegamy zabobonom i manipulacjom, jak pełni jesteśmy niewiary i nieufności we własny rozum... Wiedział, że to wszystko prawda, a jednak, na przekór temu, co przed chwilą usłyszał, poczuł cień lęku. Dziś jest trzynasty, przemknęło mu przez głowę, ale świat za oknem Strona 6 uśmiechał się do niego, z nabrzmiałych pąków wyłaniały się pierwsze listki, oby wszystkie dni były jak ten... Wykład właśnie się skończył. Jacek wrzucił notatnik do plecaka i popatrzył na zegarek. - Spieszysz się? - usłyszał. Justyna jest jego najlepszym kumplem. Usiedli obok siebie na pierwszych zajęciach w październiku, i tak już zostało. Nie opowiadał jej o sobie, nie dojrzał jeszcze do tego, aby otwierać się przed kimkolwiek, ale ona szanuje jego prywatność i nie jest wścibska. - Muszę iść do biblioteki, wybieram się już od tygodnia... - mówi Jacek. I tak nie ma dziś na naukę zbyt wiele czasu, są umówieni z matką. Zadzwoniła kilka dni temu, nalegając na pilne spotkanie. Nie widział jej ponad miesiąc. Justyna włącza komórkę i natychmiast odbiera wiadomość. Czytając ją, rozjaśnia się jak słoneczko. - Romek przyjechał! Jeszcze rano wątpił, czy mu się uda... Chłopak Justyny studiuje w Łodzi, na filmówce, Jacek zna go jedynie z opowieści oraz ze zdjęcia, które dziewczyna nosi w portfelu. Trochę jej zazdrości, że ma się do kogo przytulić chociaż od czasu do czasu. Od kiedy wyszedł ze szpitala, a minął już ponad rok, nie próbował zbliżyć się do nikogo. Czuł się wciąż outsiderem, chociaż z wolna zaczęło mu to doskwierać. Najmocniej kochał Ralfa. Ojca też, ale nie tak bezwarunkowo jak psa. Matka pozostawała wciąż daleka. Już stracił nadzieję, że może być inaczej. Ciekawe, po co chce się z nimi widzieć. Justyna cała tańczy, wystukując wiadomość. Dlaczego te dziewczyny uparcie noszą męskie buty, przemyka mu przez głowę. Przypomina sobie stopy swojej matki, ona nigdy nie założyłaby czegoś takiego. Są przed budynkiem, słońce świeci, wybranie się do biblioteki wydaje się teraz Jackowi pomysłem najgorszym z możliwych. - To ja lecę! - mówi Justyna. - Romek już na mnie czeka. Cześć! Jacek śledzi ją wzrokiem, jak biegnie. Żal jej stracić choćby minutę, którą mogłaby spędzić ze swoim chłopakiem. W bibliotece wypełnia rewers na książki, które zamierza przerzucić. - Czas ci się zatrzymał... - komentuje piegowaty chłopak, przyjmujący zamówienia. - Popraw to - stuka w datę. - Dziś jest czternasty. Kwietnia - dodaje po chwili. - To super! - Jacek uśmiecha się do niego i siada przy oknie. Czekając na książki, gapi Strona 7 się na drzewa, listki rozwijają się w oczach, niewielki ptaszek niesie w dzióbku patyk. „Nie czekaj na mnie - odsłuchuje wiadomość od ojca po wyjściu z biblioteki - nie zdążę do domu, przyjedź sam do Victorii”. Pojadę rowerem - postanawia Jacek, potrzeba ruchu rozpiera go. Przekręcając klucz, przygotowuje się na wylewne powitania i rzeczywiście pies wykonuje taniec radości. Gdybym potrafił wyrażać uczucia, zrobiłbym to samo - myśli chłopak, sięgając po smycz. Trudno powiedzieć, kto kogo wyprowadza na spacer, Jacek biegnie za Ralfem, który zna drogę na pamięć. Zatrzymują się przy topoli, pies czeka na chwilę wolności, zaraz zacznie się tarzać i skakać po trawie, może spotka któregoś z kumpli, a może tę małą, rudą, z podwiniętym ogonem, która z niejasnych dla Jacka przyczyn wzburza w nim krew. Dziś jednak jest inaczej niż zwykle, Jacek nie daje mu szans, by się wybiegał. Oszalałeś, chłopie - czyta w ślepiach Ralfa, kiedy zapina mu smycz. - Wyjdziemy wieczorem... - uspokaja go. Też mi nowina - złości się Ralf, wiesz dobrze, że ruda wieczorem chadza innymi drogami... Po powrocie do domu Jacek przegląda się w lustrze, próbuje spojrzeć na siebie oczyma matki, nie jest pewien, jaki image odpowiadałby jej najbardziej. Co cię to obchodzi, próbuje protestować przeciwko własnemu naginaniu się do niepewnych gustów, a jednak przewraca pół szafy, zanim wyjmuje prostą lnianą koszulę. Kurtkę ma jedną, nie ma się nad czym zastanawiać. A potem jest już tylko pęd, zagłuszający myśli pisk hamulców i śpiew klaksonów, smród spalin, skoki adrenaliny, gdy czuje przemykające obok pojazdy. Używaj tylko ścieżek rowerowych - brzmi mu w uszach prośba ojca. Czy widzisz tu jakąś ścieżkę - prowadzi z nim niemy dialog. Wie, że nie powinien się spóźnić, więc jest przed czasem. Hotel wyraźnie nie przewidział gości na rowerach, więc Jacek szuka miejsca do parkowania w pobliżu. Ledwie zabezpiecza swój pojazd, przesuwa się obok niego srebrzyste volvo. Nie spuszcza z niego wzroku. Jego matka z daleka wygląda na młodą laskę, śledzi jej ruchy, gdy już włącza alarm i idzie zdecydowanym krokiem ku wahadłowym drzwiom. Wyobraża sobie scenę pojednania, już na to pora. Przypomina sobie wczorajszą rozmowę z ojcem: mimo że nie powiedział niczego wyraźnie, on też na to liczy. Jacek wyobraża sobie, co dziś zapisze w dzienniku, który prowadzi od ponad pół roku. Czternasty kwietnia. Rodzina Niwickich postanowiła znów być razem. Oddaje kurtkę do szatni i rusza Strona 8 wolno w ślad za nienaganną sylwetką matki, pełen dziecinnej nadziei i wiary, że nigdy na nic nie jest za późno. OJCIEC Kamil założył dziś krawat, który Grażyna kiedyś przywiozła mu z Mediolanu. Nie jest już najmodniejszy, ale chce nim coś udowodnić. Podobnie jak koszulą, otrzymaną od niej na Gwiazdkę. Podczas ostatnich świąt, które spędzili razem, kiedy to było? W kieszeni wyczuwa pudełeczko, zegarek od Gucciego, złote cacko, które czeka na swoją chwilę. Odtwarza w pamięci moment zakupu. Duty - free, bodajże w Hamburgu. - Będziesz miał komitet powitalny, jak zwykle? - zagadnął go Piotr, a on rozłożył bezradnie ręce, wzruszając ramionami. Nikomu się nie przyznał, że jego rodzina się rozsypała, że mieszka tylko z synem. - Nie kupisz swojej kobiecie jakiegoś prezentu? - drążył jego były zastępca, a obecny szef. - Pewnie, że kupię - odpowiedział wtedy i stąd ten zegarek. Próbuje sobie wyobrazić, jak Grażyna obejmuje Jacka, jak mówi im, że jednak razem jest lepiej, jak obiecuje zapomnieć o tym, co do zapomnienia się nadaje. A on wtedy zapina jej na przegubie prostą bransoletkę. Ten zegarek i tak nie spełnia swoich funkcji, nie ma żadnych cyfr ani nawet kropek, szczęśliwi czasu nie liczą... Mimo że Kamil nie narzeka na brak wyobraźni, sielankowy obrazek wydaje mu się niedorzeczny. - Wiesz, że od śmierci Michałka mama ani razu mnie nie pocałowała? - spytał go kiedyś Jacek. Próbował jej bronić, tłumaczyć, że Grażyna potrzebuje czasu, że to się zmieni. Ale kiedy ani odstawienie przez Jacka narkotyków, ani dostanie się na studia nie ociepliło jej stosunku do syna, zaczął w to wątpić. - To ty mi kiedyś powiedziałeś, że zabiłem Miśka, a jednak mnie nie skreśliłeś... - brzmiały mu w uszach słowa Jacka. Ty też mnie nie skreśliłeś, miał wtedy ochotę odpowiedzieć, ale zamiast tego poklepał go po plecach, a potem przytulił. Kiedy Grażyna zadzwoniła z propozycją spotkania, był pewien, że żona zaprosi ich do domu. Wybór miejsca zaskoczył go, z niczym mu się nie kojarzyło, nigdy tu razem nie byli. Może łatwiej jest skoncentrować się na sobie, gdy otoczenie nie atakuje wspomnieniami. Powinniśmy sprzedać dom - myśli Kamil - kupić coś bardziej kameralnego, Jacek niedługo się usamodzielni, a nam będzie lepiej w nowych ścianach. Strona 9 „Jesteśmy teraz tacy, jakich nas pragniesz” - wystukuje SMS - a, ale go jednak nie wysyła. Mówił jej już wielokrotnie, że przestał pić. Nie tknął alkoholu od pięciu miesięcy i dwunastu dni. Liczy je starannie, na marginesach kalendarza. Przez wiele tygodni nosił w teczce piersiówkę koniaku. Przezorny zawsze ubezpieczony. I codziennie wieczorem mówił, pstrykając pogardliwie w zakrętkę: „Nie potrzebuję cię. Nie dzisiaj”, aż kiedyś podarował butelkę w prezencie. Jackowi pomogły grupy terapeutyczne, jemu - akupunktura i wiara w odzyskanie Grażyny. Kamil nagrywa na sekretarce syna wiadomość. Nie wypadło mu nic ekstra, mógłby zdążyć do domu, ale pragnie być sam, aby zebrać myśli. Biuro już opustoszało, na stoliku przed nim leży stosik gazet, wertuje strony. Jego uwagę zwracają oferty last - minute, na tydzień na pewno udałoby mu się wyrwać... Taki wyjazd we dwoje mógłby wiele zmienić - myśli znów o żonie, kiedyś dzięki temu przyszedł na świat Misiek... Przypominają mu się wzburzone fale Adriatyku, biały dom z tarasem, zapach dzikich ziół. Nagły ból na wspomnienie małego jest tak silny, że zamyka oczy, aby powstrzymać łzy. Nic ani nikt nie zastąpi Michałka, ale przecież zdarza się, że ludzie tracą dzieci i płodzą następne. Dlaczego pomyślał o tym po raz pierwszy? Zna matki znacznie starsze od Grażyny... Serce zaczyna mu bić jak szalone. To jest myśl! Mógłby jej zaproponować wyjazd na Sycylię. Mieli to kiedyś w planach, zgromadzili nawet prospekty i mapy... Jego optymizm rośnie. Szkoda, że nie mogę się napić - myśli - to by mi się teraz przydało, jeden kieliszek, nie więcej. Czuje pragnienie tak silne, jak pięć miesięcy temu, pięć miesięcy i dwanaście dni. W służbowym barku jest to i owo, ale kluczyk trzyma sekretarka, sam ją o to prosił. Wyszła już do domu... Kamil grzebie w szufladzie jej biurka, to ten... Obraca w dłoniach klucz, tak mało trzeba, aby piekące pragnienie zaspokoić kropelką brandy, doda mu odwagi i elokwencji, a zapach można zniwelować gumą do żucia. Sezamie, otwórz się... Gapi się w butelki, niezdolny nagle do podjęcia decyzji. „Jesteśmy tacy, jakich nas pragniesz” - przypomina mu się treść niewysłanej wiadomości, zatrzaskuje z hukiem barek, narzuca trencz i wybiega z biura. Jego samochód grzęźnie w korku, tylko tego brakuje, żebym się spóźnił, przeklina siebie za bezsensowne przesiadywanie za biurkiem. Każda mijająca minuta wydaje się nie mieć końca, już niedaleko, pociesza się, tkwiąc w miejscu, w tym tempie nie mam szans, patrzy w panice na zegarek. Udaje mu się zjechać na prawy pas, ktoś akurat próbuje włączyć Strona 10 się do ruchu. Tu zaparkuję - postanawia Kamil - na piechotę będę szybciej. A potem biegnie, potrącając przechodniów, ludzka rzeka stawia mu gniewny opór. Jeszcze mam dziesięć minut, zdążę - próbuje się uspokoić, zwalnia, nie chce wpaść do kawiarni czerwony i zlany potem. W wystawowym lustrze przygładza włosy i poprawia krawat. Jesteśmy tacy, jakich nas pragniesz... Chciałby być przed nią. Podnieść się z miejsca na widok żony, odczytując z jej twarzy to, co ma im do powiedzenia. Był ciekaw, jak będzie ubrana. Jeżeli w spodnie - myśli, wszystko się ułoży. A jeśli w spódnicę... Oddając płaszcz do szatni, wymyśla sobie w duchu od zabobonnych durniów. Wsuwa dłoń do kieszeni marynarki, pudełeczko z zegarkiem dodaje mu odwagi. A potem wchodzi do kawiarni, pewnym krokiem, jak torreador na arenę. Szukając wzrokiem wolnego stolika, widzi ich dwoje, matkę i syna, dopiero siadają, a więc się nie spóźnił, ale jego plan bierze w łeb. Nie udaje mu się dostrzec, czy Grażyna ubrała się w spodnie, ma luźny golf, resztę zasłania serweta. MATKA Grażyna nie ma nawet sekundy, aby zebrać myśli. Od kiedy zaczęła chodzić na treningi komunikatywności i sesje poświęcone autoanalizie, zajmują jej one cały, wolny od pracy zawodowej czas. Nie tylko same zajęcia, również lektury, dzięki którym może pogłębić wiedzę o sobie samej, znaleźć się na nowo w świecie, który usunął jej się spod stóp. Nie pamięta, kiedy ostatnio widziała się z siostrą albo z jakąś koleżanką. Co gorsza, zaledwie raz w tygodniu udaje jej się zadbać o ciało na sali. Kiedyś bywała tu co drugi dzień. Przegląda się w lustrze, ma wciąż dobrą figurę, chociaż po rzuceniu palenia przybyło jej cztery kilo. Założę coś luźnego - postanawia. Kilka razy zmienia kolczyki, zanim przypomina jej się spotkanie, w którym ostatnio uczestniczyła. Zawsze wiedziała, jak się ubrać, aby wysyłać właściwe sygnały, teraz jednak jej intuicja została podbudowana wiedzą. - Jestem kobietą interesu - mówi do siebie. Ważne jest, aby panować nie tylko nad własnym wyglądem, ale również nad emocjami - głosem, mimiką, gestykulacją. Wszystko to przekazuje sygnały. - Spotykam się z moim mężem i synem... - Lustro odbija grymas, który przecina jej twarz. Grażyna nie ma czasu, aby zanalizować, co ów grymas mógł oznaczać, na tę chwilę ważne jest, aby nad nim zapanować. Uśmiecha się do siebie, a raczej rozciąga wargi w czymś na kształt uśmiechu. Ma być uprzejma. I miła. Rozmowa może być trudna, chociaż wcale nie musi. Wiele zależy od niej. Strona 11 Jak ją przeprowadzi. I jak jej słowa będą się miały do oczu, ust, dłoni... Z tymi dłońmi, od kiedy rzuciła palenie, to prawdziwy dramat. Nie wie, co ma z nimi robić. Skubie niewidzialne pyłki ze swetra, poprawia fryzurę. Przecież coś zamówię - myśli. Mogę trzymać filiżankę kawy albo szklankę soku. Sok lepszy, postanawia, dłużej się go pije, wysoka szklanka daje oparcie dla palców. Zmienia kolczyki po raz szósty, poprzednie były właściwe tylko na pierwszy rzut oka, przypomniała sobie w porę, że był to prezent od Kamila. - Nie wolno mi grać na sentymentach - mówi głośno. - Mam być rzeczowa. Spokojna i zrównoważona. Wszystko się ułoży. To tylko kwestia czasu... Jej wzrok wędruje w stronę miejsca na ścianie, gdzie wisiał obraz, jeszcze miesiąc temu. Jaśniejsza farba jest dowodem winy. Dostali go w prezencie ślubnym. Należał do obydwojga. Miał sporą wartość. Dała go nam moja matka - uspokaja sumienie - a więc był bardziej mój. Jednak sprzedaż obrazu jest świadectwem tego, że czas goni. A jeśli Kamil będzie się sprzeciwiał? - myśli Grażyna, ale zaraz odpędza obawy jak stado os. Tak jak ją uczono na kursie. „Musisz wierzyć, że wszystko, co zamierzasz, jest słuszne. Musisz wierzyć w sukces i nie dopuszczać zwątpienia”. Zamierza powtórzyć to głośno przed lustrem, ale dzwoni telefon. - Jak twój nastrój? - słyszy. - Wszystko w porządku? - Na razie tak... - Nie może się powstrzymać przed westchnieniem. - Na razie?... Widzę, że jeszcze musisz nad sobą popracować. - Wiesz, że się staram... - śmieje się Grażyna, nerwowo bawiąc się kolczykiem. - Czy do tej pory zawiodłaś się na nas choć raz? - Nie - odpowiada z najgłębszym przekonaniem. - Nie, nigdy. - Powodzenia. Zadzwoń, jak wrócisz. Jesteśmy z tobą. Jak zawsze. Pamiętaj o tym. Grażyna chowa telefon do torebki, jeszcze raz lustruje swój wygląd, wsuwa stopy w mokasyny, są idealnie dobrane kolorem do spodni. Próbuje spojrzeć na siebie z boku, jak jej radzono. Jest dobrze. Na trawniku przed domem rośnie żółty kwiatek, pierwszy tej wiosny, ale Grażyna go nie dostrzega. Otwiera garaż i bramę, siada za kierownicą. „Jesteśmy z tobą” - dźwięczy jej w uszach. Od kiedy należy do Rodziny, nie czuje się Strona 12 samotna. W dzieciństwie nie była nigdzie zrzeszona, nie jeździła na kolonie ani obozy. Na studiach starała się być najlepsza, pod każdym względem. A potem poznała Kamila. Szybko przyszedł na świat Jacek, trochę później Michałek. Nie, tylko nie to, nie myśleć, nie teraz... Stoi akurat w korku, bierze głęboki oddech, „jesteśmy z tobą”... Gdybym nie wypełniła tej ankiety... Ciekawe, czy wkładają je do wszystkich skrzynek pocztowych, czy był to przypadek, szczęśliwy traf. O mały włos by ją przegapiła. Kilka razy wcześniej znajdywała zadrukowane licznymi pytaniami kartki papieru, które wraz z reklamami marketów i pobliskich barów wędrowały do kosza. Aż kiedyś przeczytała pierwsze pytanie. A potem drugie i trzecie. Miała przed sobą wtedy długi wieczór. Odpowiedzi, których udzielała, stawiając krzyżyki w oznaczonych polach, były rodzajem rozmowy ze sobą. Dotykały tego, co ważne. Wysyłając ankietę, nie przypuszczała, jakie to będzie miało znaczenie. „Jesteśmy z tobą”. Patrzy na zegarek, nie chciałaby się spóźnić. Kątem oka dostrzega rowerzystę. Cóż za pomysł, żeby tak kluczyć między samochodami. Głupi szczeniak. Prowokuje los. Gdybym była jego matką... - pomyślało jej się, wjeżdżając na parking przy hotelu. W bocznym lusterku widzi, jak chłopak zeskakuje z roweru. - Jesteś jego matką... - szepcze. - Jeśli to rzeczywiście on... - śledzi wciąż jeszcze odległą sylwetkę - jeśli to Jacek, rozmowa przebiegnie tak, jak zaplanowałam... - wróży sobie, wysiadając z samochodu. Znów dzwoni jej komórka. Czyżby przypominali mi ponownie, że są ze mną - uśmiecha się, sprawdzając numer. Ale nie, to jej siostra. Nie mam w tej chwili czasu ani ochoty na rozmowę z nią - myśli i wyłącza telefon. Idąc do szatni, czuje na plecach czyjś wzrok. Zwalnia kroku. - Cześć, mamo - słyszy obok. Całuje Jacka w policzek, lekko, żeby nie pozostawić śladów szminki, i uśmiecha się do niego życzliwie. HAIKU 1 Muśnięcie ust gdzieś blisko ucha. Grażyna zamówiła sok z czarnej porzeczki, Kamil małą czarną, a Jacek zieloną Strona 13 herbatę. Dobre jest takie zamieszanie na wstępie, kiedy nie wiadomo dokładnie co i jak - myśli Kamil. Jest czas, żeby się pozbierać, żeby się do siebie przyzwyczaić. - Świetnie wyglądasz - mówi do żony i rzeczywiście tak uważa. Coś mu nie pasuje w jej zachowaniu, ale jeszcze nie wie co. Dopiero po dłuższej chwili patrzy na jej palce, ściskające szklankę. Palce bez papierosa. - Nie palisz? - pyta. - Nie - odpowiada z uśmiechem. - To świetnie! - cieszy się Kamil. Rodzina bez nałogów to właśnie my - myśli Jacek, a ojciec ma potrzebę, żeby obwieścić to żonie. - My też... nieźle się sprawujemy, prawda, synku? Pytanie jest retoryczne, więc „synek” wykonuje tylko gest mogący oznaczać wszystko i nic. - To świetnie... - W głosie Grażyny nie ma entuzjazmu, wyraźnie błądzi myślami gdzie indziej. - Teraz możemy zacząć wszystko od początku - mówi Kamil. Grażyna ściska mocniej szklankę, nagle robi się cicho, a może tylko tak się wydaje, zielona herbata traci smak, dlaczego ten ojciec zawsze musi wyskoczyć przed orkiestrę, biedny dureń - myśli z rozpaczą Jacek. - Właśnie to chciałam wam zaproponować - odpowiada po chwili Grażyna. Jacek nie wierzy własnym uszom, to niesamowite, a więc jednak chce z nimi znów mieszkać, rodzina Niwickich razem, dlaczego nie, przecież trzynasty był wczoraj... Ojciec wyjmuje z kieszeni śliczne pudełeczko, Grażyna próbuje go powstrzymać. - Musimy sprzedać dom - mówi szybko. - Zgadzam się z tobą całkowicie. - Kamil promienieje. - Sam o tym dzisiaj myślałem. Ten dom jest za duży. Przeżyliśmy w nim piekło. Trzeba o tym zapomnieć... - O czym?! - pytanie jest ostre jak trzaśniecie biczem. - Kochanie... - próbuje ją objąć, ale Grażyna odsuwa się na tyle, na ile pozwala jej miejsce. - Kupimy nowy dom albo apartament w jakimś seksownym miejscu. Widziałem niedawno prospekt... Dwupoziomowe, prawie dwieście metrów, ochrona, w podziemiu garaż, blisko lasu i metra. - Nie rozumiesz... - Grażyna panuje nad głosem, ale przez jej twarz przebiega grymas. Jacek już czuje, że wszystkie nadzieje biorą w łeb, że niczego nie da się posklejać, że nie pomoże już nawet pięć miesięcy i dwanaście dni abstynencji ojca ani złoty zegarek od Strona 14 Gucciego, który właśnie Kamil demonstruje jej z rozpaczą na twarzy. Bo on też już wie, tylko nie chce uwierzyć. Stary osioł - myśli Jacek z czułością. - Kupiłem go dla ciebie w Hamburgu. Zobacz... - Otwiera pudełeczko. Grażyna je zamyka, jej dłonie drżą. Chociaż tyle - myśli Jacek. - Prosiłam was o spotkanie, ponieważ musimy uregulować nasze sprawy - mówi cicho. Nie tak, jak sobie zaplanowała. Nie spodziewała się, że to będzie takie trudne. I takie przykre. Myślała, że ma to już za sobą. Próbuje wzbudzić w sobie gniew. Zabiłeś swojego brata, mówią jej oczy, utkwione w Jacku. Przenosi wzrok na Kamila. Nie sprawdziłeś się jako mąż, przyjaciel i kochanek. Przypomina sobie bezsenne przepłakane noce, w towarzystwie dochodzącego z parteru śpiewu trąbki i brzęku szkła. Ma w nozdrzach jego przepojony alkoholem oddech. - Złożyłam pozew o rozwód. - Głos Grażyny brzmi teraz obojętnie, jakby mówiła o zakupie kilograma jabłek. - Z orzeczeniem o winie. - Mojej? - wtrąca nagle Jacek, nie może tego wytrzymać. - Daj spokój... - Ojciec bierze go za rękę. Trzyma się mnie jak tonący brzytwy - przebiega Jackowi przez głowę - nie chcę być brzytwą ani jego, ani niczyją inną. Próbuje się podnieść, niech bujają się sami, ale siedzi w kącie, żeby się wydostać, trzeba by przesunąć stolik. - Zgadzasz się? - pyta matka. - Nie wiem... Jestem zaskoczony... - mamrocze bezradnie ojciec. - Dlaczego chciałaś, żebym był przy tej rozmowie? - wtrąca się Jacek. - Bo dotyczy naszej rodziny, a więc również ciebie. - Wyciąga z torebki jakieś papiery i podsuwa ojcu. - Podpisz to... Ojciec zachowuje się, jakby miał napad analfabetyzmu albo jakby zaczął potrzebować okularów. - Co to jest? - Dokument stwierdzający, że udzielasz mi pełnomocnictwa do dysponowania domem. Innymi słowami, że zgadzasz się na jego sprzedaż. Tak będzie najprościej. Nie ma w nim żadnej pułapki, nie bój się. Aby rozejrzeć się za kupcami, muszę mieć twoją zgodę... - tłumaczy mu jak dziecku. - Postaw krzyżyk - radzi ojcu Jacek. Krzyżyk na nową drogę życia - myśli. Marzy już tylko o tym, żeby stąd wyjść. Żeby wsiąść na rower i pojechać do Ralfa. - Widzę, że poczucie humoru niewiele ci się zmieniło - stwierdza Grażyna. Strona 15 - To krytyka czy wyraz uznania? - pyta Jacek. Patrzy, jak ojciec podpisuje papiery, a Grażyna natychmiast chowa je do torebki i kiwa na kelnerkę. - Zapomniałaś jeszcze tego... - Kamil podsuwa jej pudełeczko z zegarkiem. Mierzą się wzrokiem, Grażyna przełyka ślinę i kręci głową. - Nie, dziękuję... Daj komuś innemu... - Nie mam komu - wyznaje ojciec. Jego słowa brzmią przeraźliwie bezradnie. Zalega cisza. Przerywa ją kelnerka, ma nadzieję, że jeszcze coś zamówią, ale chodzi tylko o rachunek. Płaci ojciec. Wstają. Pudełeczko od Gucciego leży dokładnie na środku stołu. - Chcesz to tu zostawić? Kosztowny napiwek... - Nie wytrzymuje Grażyna. - To ty chcesz zostawić. Zegarek jest twój. Zrób z nim, co chcesz. Zostaw kelnerce lub sobie na pamiątkę. Możesz go również sprzedać. Ma jakąś wartość. - Kamil niespodziewanie się rozgadał, przygląda się stojącej obok niego żonie, jest w spodniach, a to miało znaczyć... Grażyna wzrusza ramionami i wrzuca pudełeczko do torebki. - Dziękuję - mówi. To niemożliwe - myśli Kamil - to się wcale nie zdarzyło, to tylko zły sen. - Skontaktuje się z tobą mój adwokat - rzuca na pożegnanie Grażyna, zakładając płaszcz. - Zanim on to zrobi, ja skontaktuję się z tobą. Musimy jeszcze porozmawiać... Jacek stara się ogłuchnąć, ale mu się nie udaje. - Trzymaj się... - Czuje zbyt bliski zapach jej perfum i muśnięcie ust gdzieś blisko ucha. - Pa, mamusiu. - Patrzy jej prosto w oczy, wytrzymuje jego spojrzenie, a potem odwraca się od nich i idzie do wyjścia. - Zobaczymy się w domu - rzuca do ojca, nie ma ochoty zostać z nim teraz sam na sam nawet przez minutę, ma potrzebę ruchu, pędu i wiatru w twarz. HAIKU 2 Ja tu już nie mieszkam. Siedząc w samochodzie, Grażyna czuje się jak przekłuty balon. Powinna być z siebie zadowolona, wszystko poszło jak trzeba, zdobyła podpis Kamila, a to najważniejsze. Nie jest łatwo dobrze sprzedać dom, im szybciej się za to zabierze, tym lepiej. Ciekawe, że zarówno mąż, jak i syn myśleli, że zechce znów z nimi zamieszkać. Strona 16 Próbuje to sobie wyobrazić, w tym jakimś obcym apartamencie, o którym mówił Kamil. Nie umie w nim nawet ustawić mebli, a co dopiero ich wzajemnych relacji. To zamknięty rozdział, teraz trzeba tylko załatwić wszystkie formalności. „Jesteśmy z tobą...” Muszę zadzwonić do Pawła - myśli, wjeżdżając do garażu. Otwierając drzwi, słyszy dzwonek telefonu. No tak, zapomniała włączyć ponownie komórkę... Odbiera w ostatniej chwili. To on. Próbuje mu powiedzieć, jak było, właściwie niewiele jest do opowiadania, mimo to nie potrafi znaleźć słów. - Przyjadę do ciebie wieczorkiem - słyszy - musimy porozmawiać. Całkiem niedawno słyszała to samo. Tyle że potencjalna ponowna rozmowa z Kamilem napawa ją lękiem, a z Pawłem... Oni są jak czerń i biel - myśli Grażyna, uśmiechając się bezwiednie na wspomnienie swego nauczyciela i mistrza. Bierze szybki prysznic. Ledwie zdążyła narzucić domową suknię, rozlega się dzwonek. Już? Dziwi się, zerkając na zegarek, ale otwiera bramę, poprawia włosy. Potem jest już za późno. - Musimy porozmawiać... Ma ochotę zatkać uszy i zacząć krzyczeć. Sterczy przed nią bezradnie Kamil. Nie znam cię - myśli Grażyna - nie znam cię takim. - Daj nam szansę - mówi on. - Proszę. Grażyna kręci głową, ma gulę w gardle. - Chcę rozwodu. - Czy to na pewno jej głos? - Niczego więcej. Nieodwołalnie. Nie możesz tego uszanować? Kamil przechodzi obok niej, rozgląda się po salonie. Pewnie zauważył już brak obrazu - boi się Grażyna, nie wie, że Kamil niczego nie widzi, jakby ściany i meble otulała gęsta mgła. - Z orzeczeniem o mojej winie, tak? - Tak. - Nie zgadzam się - mówi Kamil. - I żaden sąd nie stanie po twojej stronie, wiedząc, jak potraktowałaś syna. - Miałam dwóch. Kiedyś... - Mieliśmy dwóch. - Idź już. Zadzwoni do ciebie mój adwokat. - Pieprzę twojego adwokata - wyrywa się Kamilowi, a potem podchodzi do barku, Strona 17 podnosi butelkę whisky i upuszcza ją na kamienną podłogę. Brzęk szkła nakłada się na dzwonek do drzwi. - Wiesz, gdzie jest szczotka - warczy Grażyna. - Resztę możesz zlizać. Kamil zmierza chwiejnym krokiem ku drzwiom: chyba muszę się napić, żeby znów chodzić prosto, pięć miesięcy i dwanaście... dziś jest trzynasty, trzynasty dzień szóstego miesiąca... Przed nim wyrasta nieznajomy mężczyzna: ach, więc to tak... - Ach, więc to tak... - powtarza głośno. - Paweł... - Obcy facet wyciąga do niego rękę, Kamil potrząsa nią energicznie. - Gratuluję - mówi, po czym wychodzi, starannie zamykając drzwi. Grażyna i Paweł patrzą na siebie przez chwilę. - On myślał... - Grażyna wzrusza z zakłopotaniem ramionami - że my... Muszę posprzątać... - pokazuje rozbitą butelkę. Paweł idzie za nią do kuchni, kładzie jej dłoń na ramieniu. - Jesteśmy z tobą. Wiesz o tym, prawda? - Wiem... - uśmiecha się. - To wszystko minie. Pomożemy ci z tym się uporać. Z tym, co jest, i tym, co było. Na treningach radzisz sobie dobrze, ale wciąż masz kłopoty z praktyką. To normalne, ale musisz pozbyć się barier komunikacyjnych. I umieć stawiać postulaty. - I tak już zrobiłam postępy... - Grażyna broni się słabo, myśląc o rozmowie w kawiarni. - Oczywiście. Jesteś dobra i będziesz coraz lepsza. Musisz tylko znaleźć dla nas więcej czasu... Jeszcze więcej? To już właściwie niemożliwe... - Uda ci się to - Paweł zdaje się czytać w jej myślach - kiedy nauczysz się wykorzystywać do maksimum każdą chwilę. Wykorzystywać świadomie. Staniesz się bardziej efektywna, gdy wyeliminujesz ze swojego myślenia wszystko, co rozprasza, i skupisz się wyłącznie na sprawach istotnych. Opowiedz mi teraz, jak sobie dzisiaj poradziłaś, a ja ci zaproponuję zupełnie nowy kurs. Rewelacja, zobaczysz. Jest bardzo ograniczona liczba miejsc, ale jeśli zdecydujesz się szybko, na pewno wciągnę cię na listę. - Już się decyduję... - śmieje się Grażyna. Po godzinnym spacerze z Ralfem Jacek był pewien, że zastanie ojca w domu, jednak mieszkanie było puste. Strona 18 Próbował się uczyć, ale nie mógł skupić się nad tekstem, który czytał. Pies też wydawał się niespokojny, jakby nastrój tego dnia udzielił się również jemu. - Jutro pobawisz się ze swoją rudą... - Jacek klepie go po grzbiecie, a Ralf mości się obok niego na tapczanie. Wiesz, że nie o to chodzi - zdają się mówić jego ślepia. Nie rób ze mnie głupka, czuję, że coś się święci... - Ja też czuję... - mruczy Jacek. Po kolejnej godzinie zadzwoni na komórkę ojca. Słysząc głos Kamila, zagłuszany przez odgłosy baru, wyłączył telefon. - Zalewa robaka... - oznajmił psu, a ten pokiwał łbem ze zrozumieniem. - Szkoda. Tak długo wytrzymał. Cholerna szkoda. Biorąc taksówkę po wyjściu z knajpy, Kamil podał kierowcy adres Grażyny. Dopiero gdy zatrzymali się przed śpiącą bramą, zaprotestował: - Ja tu już nie mieszkam... - Ale gdzieś pan mieszka? - Taksówkarz miewał różnych klientów. - Pewnie, że tak... - Wygrzebał z kieszeni swoją wizytówkę i wręczył kierowcy. - Niwicki jestem... Już w domu powtarza kilkakrotnie Jackowi: - Pamiętaj, synu, żeby mieć adres. - Będę pamiętał... - uspokaja go Jacek. Żeby tylko jutro z tego wylazł - myśli z rozpaczą. Żeby nie poszedł wciąg. - Pięć miesięcy i trzynaście dni - powiedział ojciec, a potem zaintonował fałszywie: - „Trzynastego wszystko zdarzyć się może, trzynastego świat w różowym kolorze...”. HAIKU 3 Trzynasty dzień Kamila. Trzynasty dzień Kamila trwał równy tydzień. Towarzyszył mu czysty dźwięk trąbki i płacz saksofonu w do znudzenia tych samych standardach jazzowych. Jacek czuł się bezradny. - Wyleją go z roboty - mówił do Ralfa. - I co my wtedy zrobimy? Może to był błąd te dzienne studia. Poszedłbym na zaoczne, znalazł jakąś pracę... No, co masz taką minę? - wydawało mu się, że pies puszcza do niego oko. - Wiem, że to nie jest proste, ale mógłbym rozkładać towar w markecie albo jeździć na rowerze z reklamą na plecach... Albo być chodzącym słupem ogłoszeniowym... - Widział kiedyś coś takiego i wywarło to na nim silne Strona 19 wrażenie. Znał teorię, że każdy powinien sam pić piwo, którego nawarzył, zgodnie z którą nie powinien osłaniać ojca, ale przezwyciężając wstyd, zadzwonił do jego szefa. - Chciałbym poprosić w imieniu ojca o urlop... - wyjąkał po wstępnych uprzejmościach. - Sam nie może zadzwonić? - Nie... - Rozmawiałem z twoją matką... - przyznał po chwili Piotr. - Telefonowałem na komórkę, nie zgłaszał się, więc zadzwoniłem do domu. Nie wiedziałem, że mieszkacie oddzielnie. Wyobrażasz sobie, nic mi nie powiedział - A ona... moja matka... co panu powiedziała? - Właściwie nic. Była bardzo oficjalna. Kamil jest w domu? - Tak. - Postaram się wpaść po południu. Daj mi adres... Po zajęciach na uczelni Jacek wrócił prosto do domu. Pokój ojca był zamknięty, nie dochodził stamtąd, o dziwo, żaden dźwięk. Nacisnął ostrożnie klamkę, ustąpiła. Kamil leżał na tapczanie. Sprawiał wrażenie, że śpi z otwartymi oczami. W pokoju był niesamowity bałagan, widoczny nawet w półmroku. Śmierdziało alkoholem. Jacek rozsunął zasłony i otworzył szeroko okno. Ralf stanął w progu, rozglądając się ze zdumieniem. - Nie wchodź... - pogroził mu Jacek i pies się cofnął. - Jacuś... - Ojciec spróbował się unieść. - Co u ciebie, synku? - Fantastycznie. Znakomicie. Odlotowo. Mieszkanie z tobą pod jednym dachem to prawdziwa frajda. Może byś się umył? - Umył? - powtórzył wolno ojciec. - Tak, pewnie, że tak, czemu nie... - Położył się z powrotem, twarzą do ściany. Jacek usłyszał, że coś jeszcze mówi, więc pochylił się nad nim. - Tak mi wstyd... - mamrotał w kółko Kamil. - Tak mi wstyd... Jacek zbierał z furią porozrzucane płyty, puste i pełne butelki, szklanki z dziwnymi resztkami, zeschnięte kanapki, które w przypływie litości zrobił mu chyba przed czteroma dniami. Sam nie wiedział, kogo w tej chwili nienawidził bardziej - matkę, przez którą Kamil znów się rozsypał, czy ojca, który swoją wpadką usprawiedliwiał decyzję Grażyny. Bujajcie się sami - tłukło mu się znów po głowie, gdy przyszedł Piotr. Strona 20 - Tam jest pański zastępca... - Jacek kopnął uchylone drzwi. - Jeśli liczy pan na przedyskutowanie z nim strategii rozwojowych firmy, może nie stanąć na wysokości zadania. - Przestań. - Piotr chwycił go za ramiona. - Twój ojciec jest chory. - Nie chory, tylko ubzdryngolony... - Jacek czuł, że jego cierpliwość się skończyła. Miał ochotę wrzeszczeć, odreagować jakoś stres. Gwizdnął na psa. - Idziemy... Piotr rzucił okiem na skuloną na tapczanie postać. - Alkoholizm to bardzo podstępna choroba - powiedział do pleców Jacka. - Podobnie jak narkomania... To było jak smagnięcie biczem. - Wyszedłem z tego... - Jacek chwycił smycz. - Twój ojciec jest z ciebie dumny. Często to powtarza - usłyszał już z dłonią na klamce. - Poczekaj... - uspokoił Ralfa. - Dumny? - odwrócił się, z niedowierzaniem. - Ze mnie? - Z ciebie. Zresztą sam widzisz... Jesteś silniejszy od niego. - Nie mogę tego słuchać. - Jacek potrząsnął głową. - Kamil nie wziął do ust ani kropli przez kilka miesięcy, doceń to. Może następnym razem uda mu się wytrwać w trzeźwości o tydzień dłużej. - A może w ogóle nie przestanie pić? Skąd pan wie? Do tej pory żył nadzieją, teraz wszystko się rozsypało. - Jacek wzruszył ramionami. - Rodzice się rozwodzą - powiedział po chwili. - Dom będzie sprzedany. Poproszę ich... Może by mi kupili mieszkanie. Chciałbym mieszkać sam. Nie mam już rodziny. Co ci przyszło do głowy, żeby mu się zwierzać - przemknęło mu przez głowę ze zdumieniem. - Jeśli na to pójdą... - powiedział Piotr po chwili - będziesz musiał sam utrzymać mieszkanie, jak sądzę... Do końca studiów masz jeszcze dużo czasu. Jak to sobie wyobrażasz? - Mogę studiować i pracować. Nie mam dużych wymagań... - Umiesz coś robić? - Szef ojca przyjrzał mu się uważnie. - Zdjęcia - odpowiedział po chwili. - Robię dobre zdjęcia. Trzynasty dzień Kamila zdawał się nie mieć końca, a jego początek zatonął w rzece niepamięci. Rzece zmieniających się trunków, z którymi zamknął się w swoim pokoju, wychodząc z rzadka jedynie po to, aby uzupełnić zapasy. Dom wydawał mu się pełen psów, miał do Jacka żal za sprowadzenie do domu kolejnych czworonogów. Usiłował z nim na ten temat rozmawiać, bardzo grzecznie, ale jego syn zachowywał się arogancko. Nie lubi mnie -