Wr�� do Sorrento?... ANNA GERMAN Wr�� do Sorrento?... �.{..-, Zielona G�ra 2002 Wydawca Zielonog�rski O�rodek Kultury ul. Festiwalowa 3,65-520 Zielona G�ra Redakcja: Zbigniew J�drychowski Opracowanie graficzne, projekt ok�adki i �amanie tekstu: Ilona Walosik Wsp�praca redakcyjna: Barbara Kocha�ska Fotografie z archiwum Irmy Martens, Zbigniewa A. i Zbigniewa I. Tucholskich Druk: Drukarnia Dechnik, Lubsko, tel./fax 068/372 1993 � Copyright by Zbigniew A.Tucholski i Zbigniew I.Tucholski Wydanie II poprawione Dzi�kujemy Zarz�dowi Miasta Zielona G�ra za pomoc finansow� przy wydaniu tej ksi��ki. ISBN 83-915459-6-2 Mojej Matce DRODZY CZYTELNICY! W czasie pi�ciu niesko�czenie d�ugich miesi�cy le�enia w skorupie gipsowej, jak te� w czasie wielu nast�pnych, kiedy przebywa�am w ��ku ju� bez gipsu - przysi�ga�am sobie cz�sto, �e nigdy nie wr�c� do W�och, nawet wspomnieniem. Moje postanowienie zrodzi�o si� jeszcze tam, we W�oszech, kiedy po raz pierwszy odzyska�am przytomno�� na dobre. Teoretycznie odzyska�am j� wprawdzie si�dmego dnia po wypadku, ale rzeczywisto�� dociera�a do mnie tylko � na raty ". Wi�c w chwilach, kiedy zdawa�am sobie spraw� z tego, co mnie spotka�o i gdzie si� znajduj� � pociesza�am si� w�a�nie tym wypowiadanym pod nosem: �ju� nigdy tu nie wr�c� ", przy czym - zale�nie od mego stanu psychicznego, uwarunkowanego b�lem mniej lub bardziej ostrym - nast�powa�o jeszcze kilka epitet�w pod adresem P�wyspu Apeni�skiego i zdobyczy motoryzacyjnych jego mieszka�c�w. Musz� tu zrobi� ma�� dygresj�. Nie przepada�am nigdy za tak zwanym mocnym s�owem. Jest to zapewne wina mego wychowania. Babcia jest temu winna, �e nie umiem (ba, nie �ubi�, co najgorsze) pi� alkoholu, pali� papieros�w, kurzy� fajki, no i nie lubi� � kwiecistej mowy ". Uwa�am to za brak wyobra�ni. Nie znaczy to jednak, �e jestem przeciwniczk� tych cech b�d� co b�d� ludzkich. Zamierzam nawet przyzna�, �e mo�e to by� koj�ce, a nawet niezb�dne w pewnych okoliczno�ciach. Mam na my�li �mocne s�owo ". Ku bezgranicznemu zdziwieniu mojej mamy i narzeczonego (a nawet mnie samej) w najgorszych chwilach m�wi�am wszystkie mocniejsze s�owa, kt�re zna�am ze s�yszenia czy te� z literatury. Tak po prostu, bez wi�kszego logicznego zwi�zku, pod rz�d. A je�eli po wyrecytowaniu monologu nie odczuwa�am wyra�nej ulgi - z braku wykszta�cenia w tej dziedzinie - powtarza�am wszystko da capo al fine. Niech�� do roz�piewanej Italii prze�ladowa�a mnie tak d�ugo, a� w ko�cu uda�o mi si� przekona� mam�, �e trzeba mnie odtransportowa� do Polski. Tak jak stoj�. Przepraszam - le��. W gipsie po same uszy, zdan� ca�kowicie na �ask� otoczenia. No i uda�o si�, o czym napisz� dalej. Teraz chc� wyja�ni�, dlaczego jednak pisz�, wracam wspomnieniami do tamtych dni. W czasie mojego pobytu w trzech szpitalach w�oskich, jak i p�niej w Polsce - otrzymywa�am i nadal otrzymuj� du�o list�w od ludzi obcych, a przecie� tak serdecznie reaguj�cych na moje nieszcz�cie. Nie jestem w stanie odpisa� na wszystkie listy, mimo �e bardzo bym chcia�a. Poza tym od czasu do czasu dowiaduj� si� o nies�ychanych historiach, kt�re kr��� na m�j temat. Nie dziwi� mnie nawet, bo wiem, �e spowodowane s� brakiem informacji i szczer� �yczliwo�ci�. Dlatego te� pomy�la�am sobie, �e winna jestem moim s�uchaczom -powr�t do W�och, we wspomnieniach. Postanowi�am opisa� wszystko, co pami�tam jak najdok�adniej i najprawdziwiej. Tym bardziej, �e ma�o jest chyba �udzi w Polsce, kt�rzy nie mieliby swego zdania na temat piosenki i spraw z ni� zwi�zanych. A mo�e przeczytaj� moje wspomnienia i ci, kt�rzy nie obdarzyli mnie swoim zaanga�owaniem, a potraktuj� moj� relacj�jako zwyczajny reporta� z podr�y. G��wnym powodem sk�aniaj�cym mnie do napisania listu otwartego do moich s�uchaczy jest przede wszystkim wdzi�czno�� dla tych, kt�rzy byli i s� ze mn� my�lami w tym trudnym dla mnie okresie. Czyni� to tym �atwiej, �e jestem daleko od Wioch, jestem w domu, w�r�d bliskich i przyjaci�. Mimo �e moja umowa trwa do ko�ca 1969 roku - nikt nie mo�e ��da� ode mnie powrotu do pracy, do �piewania we W�oszech. Ju� chocia�by z tego powodu, �e �piewa� jeszcze nie mog� i mam przed sob� d�ugi okres rehabilitacji. A zatem m�j statek zakotwiczony jest w rodzimym porcie, gdzie mnie nie dosi�gn� obce sztormy. St�d moja odwaga! Mimo Wprosz� o wyrozumia�o��. Wprawdzie mia�am w szkole z polskiego 5, ale od tamtych czas�w m�j kontakt z pi�rem ogranicza� si� do list�w pisanych z Wioch w tonacji raczej rozpaczliwej. A wi�c nawet poczucie humoru zosta�o we mnie zagipsowane. Ale za to wszystkie moje zwierzenia b�d� prawdziwe jak w listach do mamy, nie zabarwione ch�ci� popisania si�, bez akcent�w reklamowych. Do cel�w reklamowych wystarczy� mi w zupe�no�ci sam wypadek. ANNA GERMAN Warszawa, czerwiec 1969 roku 2 z n s z ii si T O tL n rr ta O' Ci b G P Pa�dziernik roku 1966 by� wyj�tkowo ciep�y i pogodny. Siedzia�am w swoim pokoju w hotelu �Warszawa", kre�l�c w notesie plan zaj�� na dzie� nast�pny. By�o tego okropnie du�o. Z powodu braku mieszkania w Warszawie (kt�rego nie mam zreszt� do dzi�) stara�am si� zawsze za�atwia� jak najpr�dzej pal�ce sprawy warszawskie - aby tym samym skr�ci� sw�j pobyt w hotelach do minimum. Ze wzgl�d�w finansowych oczywi�cie. Powa�n� cz�� mojego wynagrodzenia za wyst�py poch�ania�y warszawskie kasy hotelowe. Moje medytacje nad problemem, czy zd��� w ci�gu godziny dojecha� z radia na Sadyb� i z powrotem - przerwa� dzwonek telefonu. Podnios�am s�uchawk� i us�ysza�am m�ski g�os, kt�ry poinformowa� mnie, �e dzwoni z Mediolanu, �e b�dzie w Warszawie za kilka dni i spyta�, czy nie zechcia�abym podpisa� umowy na okres trzech lat z wytw�rni� CDI. W trakcie tych informacji moja my�l gor�czkowo szuka�a w�r�d znajomych w Warszawie sprawcy tego �artu. No, pomy�la�am w ko�cu, nikt inny tylko kolega Bolek Gromnicki przyjecha� widocznie do Warszawy i zabawia si� jak zwykle kosztem bli�nich przy pomocy swego niepoj�tego dla nas, zwyk�ych �miertelnik�w, talentu. Pami�tam, jak w czasie niedawnej podr�y 30- osobowej ekipy do USA i Kanady - kolega Gromnicki ju� na �Batorym" robi� taki w�a�nie u�ytek z telefon�w, przy czym nie by�o �mocnych". Sama pad�am nieraz ofiar�jego umiej�tno�ci. Nadmieni� nale�y, �e j�zyki obce wcale nie by�y mu obce. Bolu� Gromnicki zna absolutnie wszystkie j�zyki �wiata, je�li zachodzi taka konieczno��. Trzyma�am si� wi�c twardo, �miej�c si� i zapewniaj�c, po polsku oczywi�cie, �e tym razem mnie nie nabierze. Ale ju� po chwili uderzy� mnie ca�kowity brak zrozumienia po drugiej stronie kabla. Nic dziwnego, albowiem by� to prawdziwy W�och i ani s�owa po polsku nie rozumia�. (Przepraszam koleg� Gromnickiego za nies�uszne podejrzenia). Po kilku dniach wyl�dowa� rzeczywi�cie pan Pi�tro Cariaggi - prawdziwy W�och, cho� �ysiej�cy blondyn, w�a�ciciel wytw�rni p�ytowej Company Discografica Italiana (CDI), w kt�rej proponowa� mi prac�. Podczas naszej oficjalnej rozmowy przy udziale zast�pcy dyrektora Pagartu, pana W�adys�awa Jakubowskiego, pan Cariaggi stara� si� przedstawi� w naj�adniejszych kolorach wszystkie mo�liwo�ci, jakie na mnie czekaj� w�a�nie we W�oszech, w�a�nie w jego wytw�rni. Nie zrezygnowa� nawet z mocnych chwyt�w reklamowych, zapewniaj�c mnie, �e w jego wytw�rni nagrywaj� takie s�awy, jak Mario del Monaco. P�niej si� okaza�o, �e takie s�awy s� jakby narodow� w�asno�ci� i ich nie dotyczy prawo wy��czno�ci w �adnej wytw�rni p�ytowej. Mog� nagrywa� wsz�dzie, nawet w tak ma�o znacz�cej wytw�rni, jak CDI. Wytw�rnia ta robi to oczywi�cie dla w�asnej reklamy, p�ac�c dostatecznie s�ono. Ale ja o tym nie wiedzia�am i pomy�la�am: �No, no Mario del Monaco - to ju� musi by� bardzo du�a, licz�ca si� na w�oskim rynku p�ytowym - wytw�rnia". Ale nie to zadecydowa�o o podpisaniu umowy. Mia�am zawsze s�abo�� do piosenek w�oskich ze wzgl�du na �adne melodie, �atwo�� �piewania w j�zyku w�oskim. Zanim zadzwoni� pan Cariaggi, od kilkunastu dni oci�ga�am si� z podpisaniem umowy z zachodnioniemieck� wytw�rni� p�ytow� �Esplanade". Ostatecznie wybra�am Mediolan. Mo�e jeszcze wspomn�, jak dosz�o do tego telefonu z Mediolanu. Ot� redaktor jednej z naszych rozg�o�ni radiowych jest w sta�ym kontakcie z wytw�rniami w�oskimi, kt�re przysy�aj� mu nowo�ci p�ytowe z W�och. W drodze rewan�u pan redaktor wysy�a polskie p�yty. Mi�dzy innymi znalaz� si� m�j pierwszy longplay nagrany w Polskich Nagraniach. P�yta spodoba�a si�, a moja kandydatura przesz�a jednog�o�nie, jak si� p�niej dowiedzia�am. Pi�tro Cariaggi jest jedynym w�a�cicielem CDI bez wsp�lnik�w. Zatrudnia oko�o dwudziestu os�b, w tym swego brata i ojca. Pi�tro zawdzi�cza sw� pozycj� niew�tpliwie cechom charakteru wybitnie m�skim, jak: twardo��, rzutko��, zdecydowanie, bezwzgl�dno�� ze sk�onno�ciami do dyktatury. Nic dziwnego, albowiem ci�kie jest �ycie biznesmana w ci�g�ej walce rywali o byt, o rynek, o kobiety, o... wszystko! Ale Pi�tro bywa czasem wspania�omy�lny i bardzo lubi dostrzega� uznanie w oczach podw�adnych. W tym celu wi�c pozwala wypowiada� si� i portierowi, i sprz�taczkom na tematy muzyczne. A nawet liczy si� z ich opini�. Nawiasem m�wi�c, dobrze wie, �e nie ryzykuje, gdy� ci pro�ci ludzie oceniaj� bardzo obiektywnie i trafnie. Tak te� by�o tego dnia, kiedy nadesz�a moja p�yta. Do og�lnego �tak" przy��czy�a si� tak�e najwa�niejsza osoba w tym zamkni�tym �wiecie, drobna, urocza, pe�na dobroci starsza pani - matka rodu, Pani Wanda Cariaggi. Zacz�y si� moje przygotowania do pierwszego wyjazdu do Mediolanu. Czasu by�o raczej ma�o, wi�c tylko jeszcze jedna w�asnor�cznie uszyta sukienka, kilka egzemplarzy nut, nowy s�ownik w�osko-polski z gramatyk� i... nadszed� dzie� odlotu. Ostatni po�egnalny u�miech zza szklanych drzwi na Ok�ciu... W p�nych godzinach wieczornych wyl�dowali�my w Mediolanie. 10 Oczekiwano mnie na lotnisku. Po powitaniu Pi�tro przedstawi� mi m�odego cz�owieka imieniem Ranucio Bastoni, kt�ry mia� by� od tej chwili moim osobistym impresario. �Ranucio - oznajmi� Pi�tro -jest dziennikarzem. B�dzie ci towarzyszy� przez ca�y dzie� we wszystkich spotkaniach, b�dzie ci� odwozi�, przywozi� i dba� o wszystko, co zwi�zane jest z twoim publicity we W�oszech". To brzmia�o do�� uspokajaj�co. Troch� mnie rozczarowa� u dziennikarza brak znajomo�ci jakiegokolwiek j�zyka obcego, ale - �przynajmniej nie b�d� si� p�ta� sama" - pomy�la�am. Pojechali�my do hotelu. Nie zd��y�am jednak nawet rozejrze� si� w moim pokoju ani umy� si� po podr�y. Okaza�o si� bowiem, �e ju� nast�pnego dnia mia�o si� odby� wa�ne spotkanie z dziennikarzami na s�ynnej Terazza Martini, do kt�rego trzeba mnie by�o odpowiednio przygotowa�. Zacz�y si� w�dr�wki po domach mody (tych, kt�re jeszcze by�y otwarte). Z niepokojem spostrzeg�am wkr�tce, �e chodzi im o sukni� cocktailow�, kt�ra si�ga�aby mi do po�owy uda. W Polsce w tym okresie co odwa�niej sze dziewczyny ju� dawno nosi�y takie w�a�nie sukienki, ale ja ci�gle jeszcze uznawa�am d�ugo�� odrobink� powy�ej kolana. Nie dlatego, �e mi si� wynalazek Mary Quant nie podoba�. Przeciwnie - podoba� mi si� bardzo, ale ja, kt�ra by�am ustawicznie gn�biona nadmiern� ironi� bli�nich (na temat mego wzrostu), czy� mog�am pozwoli� sobie na taki str�j, kt�ry by �ci�ga� uwag� przechodni�w jak magnes i uwielokrotnia� moje cierpienie?! Nie, tak� masochistk� to ja nie b�d�, nawet dla sztuki - pomy�la�am i zaproponowa�am nie�mia�o, �e mog�abym przecie� p�j�� we w�asnej �ma�ej czarnej". Uznano to jednak za dobry �art i przyniesiono mi kolejn� stert� sukienek. (P�niej moja �ma�a czarna" zosta�a w pe�ni zrehabilitowana). �eby nie by�o niejasno�ci i niedom�wie� - mo�e wyjawi� moje wymiary. Moja wsp�rz�dna y wynosi 184 centymetry, a reszta pozostaje w zupe�nie zadowalaj�cej proporcji do tego, W�oszki natomiast s� na og� niewysokie. Gdyby si� to wszystko odbywa�o w Szwecji, Anglii, Ameryce czy Holandii do 23.00, by�abym co� znalaz�a dla siebie, ale to by�y W�ochy i wszystkie cierpienia dla mnie z tym zwi�zane pot�gowa�y si� z ka�d� up�ywaj�c� godzin�. Wreszcie po p�nocy - ledwo trzymaj�c si� na nogach ze zm�czenia - zdoby�am si� na ma�y szanta�: �ta, albo id� w mojej prywatnej". Poniewa� i oni byli zm�czeni, zgodzili si� na sukni� z jerseyu w kolorze koralowym, rajstopy tego samego koloru i srebrne francuskie pantofle. Francuskie, boja nosz� 40 numer pantofli, a w�r�d w�oskich nie ma takiego, to znaczy jest, ale w rzeczywisto�ci odpowiada on najwy�ej naszej dziewi�tce (39). Na to mia�am narzuci� p�aszczyk ze sztucznego futra w kolorze r�owym. Tylko narzuci� - nie z powodu sprzyjaj�cych warunk�w atmosferycznych, lecz dlatego, �e ubra� si� w ten p�aszczyk po prostu nie mog�am. Plecy by�y za w�skie, a r�kawy za kr�tkie. W�osy kazano mi rozpu�ci�, a poniewa� nie mam prostych z natury - d�ugo je prostowa�am u fryzjera. Ale i tak czu�am si� jak 11 Ofelia w scenie ob��du. Wsiadaj�c nast�pnego dnia w kompletnym �rynsztunku" do samochodu pomy�la�am z gorycz�: �i po co to wszystko, dla kogo?!". Rzekomo dla mnie - ale du�o bym wtedy da�a za to, by m�c p�j�� na to spotkanie w mojej prywatnej sukience, z w�osami uczesanymi w warkocz opadaj�cy na plecy, aktualnie zreszt� bardzo modny. Nie - ta dziewczyna w r�owo�ciach, u�miechaj�ca si�, pozuj�ca do zdj��, udzielaj�ca autograf�w -to nie by�am ja. Ju� po godzinie czu�am si� jak bokser na ringu tu� przed znokautowaniem. A tu do ko�ca rundy jeszcze niesko�czenie daleko. Trzeba by�o ci�gle odparowywa� nowe ciosy przeciwnika, tzn. udziela� wywiad�w dla r�nych gazet i czasopism w paru j�zykach, nie dopuszcza� do powstania spi�� na tle politycznym, odpowiada� na pytania g�upie i prowokuj�ce - dowcipem. To moja niezawodna bro�, do kt�rej ucieka�am si� cz�sto, gdy� szczero�� i prawda by�y niejednokrotnie �wiadomie zupe�nie opacznie przyjmowane, wywo�uj�ce odwrotny skutek. Pozytywem tej imprezy by�o poznanie wielu interesuj�cych ludzi - muzyk�w, kompozytor�w, aktor�w. By� tam r�wnie� obecny przedstawiciel naszego konsulatu w Mediolanie. Przez ca�y czas trwania tego spotkania, z nienagannie dzia�aj�cych g�o�nik�w - umieszczonych tak sprytnie, �e zupe�nie niewidocznych - p�yn�y dyskretnie d�wi�ki moich piosenek z polskiej p�yty. To by�o dla mnie ostrze�enie, kt�rego wtedy jeszcze nie rozumia�am. Sko�czy� si� mia�y niebawem czasy, kiedy mog�am sobie �piewa�. Teraz nie �piewanie mia�o by� najwa�niejsze, a nawet wkr�tce znalaz�o si� na marginesie. Teraz mia�am m�wi�, m�wi�... przede wszystkim m�wi� i pozowa� do zdj��, tego bowiem wymaga tak zwane �wej�cie na rynek". A poniewa� jestem raczej pogodna ni� m�ciwa, w miar� mo�liwo�ci wyrozumia�a - nie zem�ci�am si� strajkiem za te r�owo�ci, nie tupn�am srebrnym pantofelkiem wo�aj�c �veto", a nawet przyj�am ze zrozumieniem plany �redniowiecznego wyzysku cz�owieka przez cz�owieka na wszystkie dni nast�pne, a� do powrotu do domu. Ma�o tego, udzieli�am sobie w duchu nagany za staro�wiecko�� i nienad��anie za duchem czasu. Celowo u�y�am poprzednio okre�lenia ��redniowieczny wyzysk", gdy� szczerym podaniem fakt�w pragn� os�abi� zachwyt (tu i �wdzie przeradzaj�cy si� w zazdro��) nie wtajemniczonych bli�nich - nad sytuacj� piosenkarki polskiej za granic�. Pagart udziela zezwolenia ka�demu arty�cie wyje�d�aj�cemu na wyst�p za granic� na zaopatrzenie si� w kilka dolar�w, kt�re maj� mu umo�liwi�: 1. skorzystanie z telefonu w wypadku nieprzybycia nikogo z organizator�w na lotnisko (czy dworzec) 2. zafundowanie sobie napoju ch�odz�cego w celu uspokojenia systemu nerwowego. Jest to bowiem sytuacja, w kt�rej najwi�ksze poczucie humoru zawodzi. Na taks�wk� w/w kilka dolar�w ju� nie wystarcza, gdy� lotniska znajduj� si� zazwyczaj daleko od centrum 12 miasta, a skorzystanie z pa�stwowych �rodk�w lokomocji w obcym mie�cie obcego kraju, do tego z baga�em jest - przynajmniej dla mnie jako kobiety - nader skomplikowane. Poniewa� za wy�ywienie hotelowe, jak i za sam hotel, p�aci� pan Cariaggi, a wo�ona by�am przez stra� osobist� - Ranucia, wydawa� by si� mog�o, �e niczego mi nie brakowa�o. Ale cz�owiek jest to takie przewrotne stworzenie, kt�re chcia�oby czasem wyj�� na ulic� za r�g i kupi� gazet�. Mo�na jej nawet nie czyta�, byleby poczu� przez chwil� swoj� wolno�� i niezale�no��. Tego przywileju by�am, niestety, pozbawiona. Najwi�kszym upokorzeniem jednak by�a chwila celowego oci�gania si� kelnera w drzwiach po przyniesieniu posi�ku. Przecie� nie mog�am nawet powiedzie�: �przepraszam, nie mam ani grosza", bo reprezentowa�am interesy firmy CDI, by�am gwiazd� zagraniczn�, kt�rej zdj�cia ukazywa�y si� w prasie, a piosenki brzmia�y w radio. Przekonywa�am si� coraz bardziej, �e lekcewa��cy u�miech kelnera - to jedno ze zdecydowanie najwi�kszych nieszcz�� w �yciu cz�owieka. Ale nie ka�dy kelner obdarza� mnie takim u�miechem. W ma�ym barku hotelowym, mieszcz�cym si� na parterze, pracowa� mi�dzy innymi czarnooki, ma�y, kr�py Sycylijczyk - Giuseppe. Uniwersytet�w to on chyba nie ko�czy�, ale za to w�a�nie zna� si� na ludziach i psychologiem by� wybornym. Tote� i moj� sytuacj� przejrza� w lot i dlatego w jego obecno�ci nigdy nie czu�am si� �le. Opowiedzia� mi kiedy� sw� kr�tk�, typow� histori� �ycia cz�owieka z po�udnia. Pochodzi� z bardzo licznej rodziny wie�niaczej. �Pewnego dnia - opowiada� - g��d zmusi� mnie do trudnej decyzji. Powiedzia�em matce, �e id� poszuka� pracy. Nie mog�em nawet powiedzie�, dok�d id�. Rozp�aka�em si� przy po�egnaniu. Mia�em dopiero 13 lat. Nie musz� wyja�nia�, �e chwyta�em si� ka�dej pracy, jaka mi si� nadarza�a. Za zarobione grosze utrzymywa�em si� w obcym mie�cie i oczywi�cie pami�ta�em zawsze o matce. Tote� okres s�u�by wojskowej, kt�r� w�a�nie niedawno odby�em, wspominam po tym wszystkim jak najpi�kniejsze wakacje. Od niedawna uda�o mi si� znale�� prac� w hotelu w charakterze barmana". Jak ju� wspomnia�am, by� to typowy �yciorys po�udniowca. Przede wszystkim m�odzie� zmuszona jest do porzucania rodzinnych stron i w�dr�wek do miast �za chlebem", a poniewa� jedynym ich bogactwem s� m�ode, silne r�ce - nie maj� zbyt wielkiego wyboru, je�li chodzi o rodzaj pracy w mniej lub wi�cej uprzemys�owionych miastach. Przecie� na nauk� nigdy nie by�o ani czasu, ani mo�liwo�ci. Z r�nych region�w po�udniowych pochodzi�y r�wnie� pokoj�wki, sprz�taczki w moim hotelu. By�am we W�oszech p� roku, z przerwami na kr�tki odpoczynek w Polsce, ale nawet tak kr�tki okres pozwoli� mi na zorientowanie si� w czysto wewn�trznych sprawach W�och. W�osi z p�nocy odnosz� si� do swoich braci z po�udnia je�li nie pogardliwie (nie wiem, czy wolno mi u�y� tak mocnego 13 okre�lenia na podstawie moich obserwacji), to w ka�dym razie ma�o �yczliwie, cz�sto do�� ironicznie. Uwa�aj� si� za absolutnie lepszych. Konferansjerzy i komicy w programach rozrywkowych, chc�c wzbudzi� na widowni �miech - pos�uguj� si� na przyk�ad dialektem neapolita�skim. To wystarczy, by zupe�nie mierny kawa� wywo�a� og�ln� weso�o��. Albo inny dow�d podzia�u na p�noc i po�udnie. Na znany festiwal piosenki w Neapolu nie przyje�d�a �adna z szanuj�cych si� gwiazd p�nocy, a kiedy w Mediolanie po festiwalu w Neapolu chcia�am w��czy� do swojego repertuaru kilka piosenek w dialekcie neapolita�skim - skwitowano moj� propozycj� wzruszeniem ramion. Wiem, taka �dyskryminacja geograficzna" w mniejszym lub wi�kszym stopniu istnieje w ka�dym pa�stwie. Nie s�ysza�am jeszcze o absolutnym braterstwie i jedno�ci w obr�bie jednego pa�stwa w normalnych warunkach pokojowych. Natomiast znany jest fakt, �e w obliczu niebezpiecze�stwa z zewn�trz - niewa�ne staj� si� drobne wa�nie i r�nice regionalne. Nie zamierzam wyg�asza� krytyki panuj�cych stosunk�w we W�oszech ani tym bardziej ostro pot�pia�. Po prostu nie mam do tego prawa ani podstaw. Nie znam na tyle historii W�och, by znale�� w dziejach minionych przyczyny usprawiedliwiaj�ce obecn� sytuacj�, ale jedno mog� stwierdzi� bez wahania, a nawet przysi�c, gdyby kto� tego wymaga� � moja sympatia jest po stronie braci barmana Giuseppe. Nawet nie dlatego, �e zawsze tak� reakcj� wywo�uj� u nas wszyscy skrzywdzeni nies�usznie, niesprawiedliwie. Po prostu ci ludzie podobaj� mi si�. Oni s� naprawd� �yczliwi innym. Oboj�tne czy z p�nocy, czy z po�udnia. Nie porazi�a ich jeszcze najstraszniejsza choroba naszych czas�w - znieczulica, oboj�tno�� na losy cz�owieka �yj�cego czy umieraj�cego obok. Wszystkich cechuje ogromne, g��bokie i szczere umi�owanie ojczystego skrawka ziemi. Kto raz us�ysza� po�udniowca �piewaj�cego o swojej ojczystej wsi w czasie pracy tu w mie�cie - p�dz�cego na ob�adowanym rowerze, zamiataj�cego ulic� czy myj�cego okna - ten mi uwierzy. W�och�w na og� cechuj� bardzo silne wi�zy rodzinne. Zw�aszcza mi�o�� syn�w do matek sta�a si� ju� przys�owiowa. Ale cz�sto ta mi�o�� do matek jest wystawiona troch� na pokaz, w celach autoreklamy - �popatrzcie, jaki ze mnie dobry syn". Zreszt� ka�dy W�och ma w sobie �y�k� aktorsk� i pr�no by z tym walczy�, ale barman Giuseppe nie mia� chyba przed kim gra�, gdy wysy�a� matce swoje marne grosze. To samo dotyczy spraw zwi�zanych z religi�. Wierz� gorliwie i g��boko. Taki by� w�a�nie Giuseppe. Kiedy po raz drugi przyjecha�am do Mediolanu, przywioz�am mu z Polski drewnian� cepeliowsk� szopk�. Zbli�a�o si� Bo�e Narodzenie i taka pami�tka wydawa�a mi si� odpowiednia. Ucieszy� si�. Postawi� szopk� na p�ce swego barku i d�ugo podziwia� r�czn� prac� g�ralskiego artysty. Sta�a tam a� do mego wyjazdu. Mo�e tam jeszcze stoi... 14 Poniewa� przemierza�am ulice Mediolanu tylko samochodem i to w najwi�kszym po�piechu, niewiele mia�am do opowiedzenia znajomym w Polsce o samym mie�cie i jego zabytkach. Jedynie dolne fragmenty przepi�knej, koronkowej katedry widywa�am cz�sto i to z r�nych stron. Pisz� �dolne fragmenty", bo z samochodu widzi si� tylko tyle, ale nawet te fragmenty wprawia�y mnie w szczery zachwyt za ka�dym razem. Ju� w samolocie cieszy�am si� na sam� my�l o mo�liwo�ci p�j�cia do s�ynnej �La Scali'. Niestety, m�j plan zaj�� tego nie przewidywa�. Wprawdzie kilka dni p�niej Ranucio zawi�z� mnie pod gmach opery (nawiasem m�wi�c, troch� si� rozczarowa�am jego brzydot� z zewn�trz), ale tylko po to, by zrobi� seri� zdj�� w towarzystwie bardzo przystojnych karabinier�w. Nie wiem, czym si� kieruj� W�osi w wyborze mundur�w. Mo�e mi�o�ci� do teatru, bo ci pi�kni panowie w swoich pelerynach, pi�ropuszach i z�otych he�mach wygl�daj�jak staty�ci, kt�rzy z pr�by w teatrze wyskoczyli na szklaneczk� wina do pobliskiego baru. By�am jednak w �La Scali" na Trubadurze, ale p�niej, w czasie kolejnego pobytu w Mediolanie, z inicjatywy i za pieni�dze przyjaci�. Musz� cho� w kilku s�owach wspomnie� o reakcji publiczno�ci na popisowe arie ulubie�c�w. By�o du�o obcokrajowc�w, gdy� sezon teatralny w�a�nie si� zaczyna�. Chwila odpoczynku w foyer nasun�a mi my�l o wie�y Babel, tak wieloj�zyczny by� szmer, kt�ry dobiega� do moich uszu. Ale tak by�o tylko w hallu. Na sali zdecydowan� przewag� mieli W�osi i tylko ich by�o s�ycha�. Ka�da aria wykonana przez ulubie�ca publiczno�ci wywo�ywa�a nie tylko burze oklask�w w najbardziej nieodpowiednich momentach (np. czasem zupe�nie zag�uszaj�c solist�), ale przede wszystkim z emfaz� wykrzykiwane pochwa�y, poparte brawurow� gestykulacj�. Na przyk�ad: �Cudowna jeste�, jeste� najlepszy! Niech si� przy tobie wszyscy schowaj�! M�j zwyci�zco! Kocham ci�, ko-o-o-cham! Umieram z uwielbienia!". Na ostatnim pi�trze natomiast pracowa�a zawzi�cie grupka m�czyzn - najwidoczniej klakier�w. Ich zachowanie wyra�nie na to wskazywa�o, cho� moim zdaniem wysi�ek ten by� zupe�nie niepotrzebny. Ca�e przedstawienie sta�o bowiem na bardzo wysokim, wyr�wnanym poziomie. Przez nast�pne dni czeka�a mnie ci�ka praca modelki. Ranucio przyje�d�a� po mnie do hotelu najcz�ciej z ogromnym op�nieniem i odwozi� do domu mody. Tam rozpoczyna�a si� wielogodzinna, ci�ka praca. Mo�e kto� nie wtajemniczony u�miechnie si� z pob�a�aniem w tym miejscu, ale modelki zawodowe zrozumiej� mnie na pewno i w razie potrzeby potwierdz�prawdziwo�� moich s��w. Do czysto fizycznego zm�czenia dochodzi�o zdenerwowanie, kt�rego nie mog�am przecie� okaza�. Zawsze i wsz�dzie z powodu tych nieszcz�snych dziesi�ciu centymetr�w, kt�rymi mnie Stw�rca nad stan obdarzy�. W ka�dym wi�c nowym miejscu przyjmowa�am z u�miechem wszystkie �wydziwiania" na ten temat i mierzenie si� ze mn�. Co ni�si W�osi podskakiwali, a�eby 15 poci�gn�� mnie za warkocz. A poniewa� tak strasznie du�o by�o tych niskich - a podobno nawet �wi�ci maj� ograniczon� cierpliwo�� - potrzebowa�am wielu godzin w nocy, a�eby si� jako tako uspokoi� i pozbiera� do nast�pnej batalii. Do tego dochodzi�y czasem uwagi fotograf�w. �Prosz� pani - przekonywa� mnie kiedy� jeden z nich - pani nie jest osob� mi�o�ciwie panuj�c�, jest pani dziewczyn�, kt�ra za wszelk� cen� chce si� podoba�". Za wszelk� cen�?! - Wcale tego nie chcia�am, pomy�la�am w odpowiedzi na ten s�uszny sk�din�d zarzut. Rzeczywi�cie nie ma w moich �y�ach ani jednej kropli b��kitnej krwi... a do duszy mojej, ju� do�� mocno zbola�ej nap�ywa�o coraz wyra�niejsze zw�tpienie i zniech�cenie. Cz�owiek nie powinien robi� w �yciu nic wbrew sobie, wbrew swoim przekonaniom, wbrew w�asnemu charakterowi. Nic, co by si� p�niej mia�o wspomina� z niech�ci�. Lubi� si� �mia�, ale tylko wtedy, gdy jest mi weso�o. Nawet bez powodu! Uwielbiam taniec i zabaw�, ale nie mog�am przybra� na okre�lony z g�ry czas maski kobiety zupe�nie mi obcej pod ka�dym wzgl�dem, tylko na pokaz, na sprzeda�, dla reklamy. Zrozumieli to niebawem i moi fotografowie i nawet stwierdzili, �e mi do twarzy z nutk� �s�owia�skiej melancholii". A wi�c u�miech, od kt�rego bola�y mi�nie twarzy (i co gorsze robi�y si� zmarszczki!!), mia�am z g�owy! Niestety, zosta�y takie cechy moich mi�ych gospodarzy, jak nieokie�znana rubaszno��, kt�ra na m�j widok kaza�a im wdrapywa� si� ze zwinno�ci� linoskoczk�w na krzes�o, przyjazne klepanie po plecach, czy te� - czego ju� zupe�nie nie znosi�am - lekkie szczypanie w policzek. Na ten ostatni gest pozwalali sobie tylko ojcowie rodzin w obecno�ci ma��onek, a wi�c wszelka reakcja bardziej ostra ni� uchylenie si�, by�a w�a�ciwie nie na miejscu, gdy� mia� to by� gest pe�en ojcowskiej sympatii. Najwy�szy czas, by przedstawi� pa�stwu bli�ej moj� stra� osobist�, dziennego anio�a str�a - dziennikarza Ranucia. Ranucio mia� oko�o 25 lat, by� na szcz�cie do�� wysoki i niezwykle pogodny. Ta jego pogoda ducha i niefrasobliwo�� przyprawia�y mnie nieraz o �zy (ale tylko wtedy, gdy by�am sama w hotelu) i czarn� rozpacz. I pewnie z zemsty za to nabiera�am co dnia mocniejszego przekonania, �e Ranucio jest takim dziennikarzem, jak ja Pigmejem. Pierwszym kub�em zimnej wody na moj� biedn� g�ow� by� m�j w�asny �yciorys skomponowany przez Ranucia. Czytaj�c go, ze zdziwieniem nad w�asnym pochodzeniem i losem mojej rodziny - zaniem�wi�am. Zaskoczona zapomnia�am zupe�nie, �e Ranucio m�wi tylko po w�osku. �Czy� ty zwariowa�, Ranucio?! Dla kogo te bzdury?!". Ale Ranucio widocznie zrozumia�, bo zacz�� mi t�umaczy�, �e prawda jeszcze nikogo nie zaszokowa�a, a przecie� o to w�a�nie chodzi, �e ludzie chc� wiadomo�ci niezwyk�ych, a �e nieprawdziwe - to nic, bo i tak tego nikt po przeczytaniu nie pami�ta. �Wszyscy tak robi�" - 16 r i na pociesze nie doda�:, jeszcze gorsze rzeczy wymy�la j�". I do dnia dzisiejsz ego nie wiem, dlaczeg o na przyk�ad moja mama zosta�a Ormian k�?... My�l�, �e Ranucio czyta� kiedy� �yciorys Aznavo ura... Z reszt� dowody jego bujnej fantazji zosta�y ca�kowi cie zaaprob owane przez Pietra, kt�ry powt�rz y� mi swoje racje, bli�niacz o podobne do wywod� w Ranucia . Do��czo ny zosta� dodatko wy wyrzut: �Ja tu robi� wszystk o, �eby ci� wprowa dzi� na rynek, a ty jeste� niezado wolona" . C� mog�am robi� - pojecha � do domu? Zerwa� umow� ? Nawet na dojazd do lotniska nie starczy�o by, nie m�wi�c o bilecie powrotn ym... a za zerwan� umow� mog�aby m p�aci� do ko�ca �ycia. Zosta�a m. Wkr�tce mia�o spa�� na mnie wi�ksze zmartwi enie, kt�re ca�kowi cie przes�on i�o spraw� �yciorys u. M �j pierwsz y pobyt mia� si� ku ko�cowi . Spotkan ia na Terazza Martini, serwis zdj�� z dom�w mody - dawa�y rezultat y. W prasie pisano do�� du�o o mnie prawie codzien nie. I teraz, kiedy si� ju� ludzie o mnie dowied zieli z wywiad �w, poogl�d ali ze wszystk ich stron, we wszystk ich mo�liw ych (do naci�gni �cia) kreacjac h - mo�na by�o pozwoli � mi za�piew a�. Bo od pewneg o czasu przejaw ia�a si� w�tpliw o��: �no dobra, dobra, ale czy ona w og�le �piewa? ". O kaza�o si�, �e by� to �wiado my plan Pietra, z kt�rego by� bardzo dumny. Oczywi �cie g��wny m wykona wc� tego planu by� Ranucio . Gdyby nie on... Te i inne cechy Ranucia stopnio wo przekon ywa�y mnie, �e ma on jednak w sobie co� z rasoweg o dzienni karza. P ami�ta m, jak pewneg o razu potrzeb ny by� komplet nowych zdj�� z lotniska. �eby si� dosta� na teren lotniska, trzeba by�o by� jednak Ranucie m. Tylko on m�g� dokona � tej sztuki bez zezwole nia na fotograf owanie. W rezultac ie zrobion o mi zdj�cia, jak stoj� obok samolot u, na skrzydl e, pod skrzyd�e m, w kabinie, za kabin�, przy sterze itd. Zabrak� o tylko zdj�cia w czasie lotu. Inn� w�a�ciw o�ci� charakte ru, kt�ra mnie szczerze zadziwi� a, by� jego stosune k do kobiet. Ranucio by� przekon any, �e ka�da kobieta, kt�rej on, Ranucio , nawinie si� na oczy - natych miast omdlew a z mi�o�ci. Do Ranucia , rzecz jasna. B y� u nas wy�wiet lany film produkc ji w�oskiej z Domeni co Modugn o w roli kierowc y. �Jak ona na mnie popatrz y�a!" - wo�a rozaniel ony Modugn o do swego kolegi w szoferce . Chodzi� o mu o dziewcz yn�, kt�ra spojrza� a na niego przecho dz�c przez jezdni�. My�la�a m, �e to by� tylko humory styczny akcent w tym filmie, nie maj�cy z rzeczyw isto�ci� wiele wsp�lne go. Dlatego te� pocz�tk owo przyjmo wa�am ze �mieche m takie okrzyki Ranucia : �Widzia �a�? Widzia� a�, jak ona na mnie spojrza� a... dobrze, �e jestem w samoch odzie, bo ju� by mnie nie zostawi� a w spokoju ...". Ale� ten Ranucio ma poczuci e humoru - my�la�a m z podziwe m, tym bardziej, �e jego podobie �stwo do Rudolfa Valentin o, kt�re mog�ob y ewentua lnie wywo�a � u kobiety huragan uczucia - by�o raczej znikome . Niemnie j jednak obecno� � Ranucia dodawa� a kolor�w memu pobytow i 17 we W�oszech. Obiektywnie przyzna� musz�, �e dok�ada� on ze swej strony wszelkich stara�, by zadowoli� swego pracodawc�. Dwoi� si� i troi�, jak si� to popularnie okre�la. A �e akurat wi�kszo�� cech charakteru pozostawa�a w ra��cej sprzeczno�ci z moimi � to ju� nie jego wina. Wspominam go z sympati�. Nadszed� wreszcie dzie�, gdy dane mi by�o po raz pierwszy wyst�pi� przed mikrofonem, przed publiczno�ci� w przepi�knej sali Circolo delia Stampa w Mediolanie (Dom Prasy). Poniewa� sprawa koncertu wynik�a do�� nieoczekiwanie, nie by�o czasu na przygotowanie si� do tak wa�nego i odpowiedzialnego dla mnie wyst�pu. Koncert poprzedzi�a jedna jedyna pr�ba muzyczna z pianist� rano tego samego dnia, a wieczorem mia�a si� odby� pr�ba z zespo�em muzycznym, ju� na miejscu wyst�pu. Ub�aga�am Ranucia, �eby cho� raz nie da� na siebie czeka� i przywi�z� mnie dostatecznie wcze�nie do pa�acyku. Nawet przywi�z�. By�a to rzeczywi�cie prze�liczna sala. Jestem z regu�y raczej ma�o przytomna przed koncertem, a co dopiero w takich warunkach niepewno�ci i zdenerwowania. Jak przez mg�� dostrzega�am ogromne, z�ocone ramy luster, si�gaj�cych od pod�ogi a� po sufit, migotanie �wiate�, �yrandole, kandelabry... Od czasu do czasu dochodzi�y do moich uszu z nabo�n� czci� wyg�aszane wiadomo�ci dotycz�ce prze�wietnej historii tej sali. A wi�c przede mn� (!) wyst�powa�, a raczej przemawia� tu genera� de Gaulle, a przed nim by� jeszcze (te� Francuz) Bonaparte. Ale on si� ograniczy� do sypiania w tej sali. Nie przemawia�. Przyznam si�, �e donios�o�� tych historycznych fakt�w jako� mnie nie osza�amia�a (a mia�a!). Owszem, wyobra�nia moja pr�bowa�a pracowa� w tym kierunku, ale sko�czy�o si� na wizji przepysznego �o�a z baldachimem, pod kt�rym chrapa� ma�y Wielki Korsykanin. Niestety, wszelkie pr�by igrania z wyobra�ni� by�y hamowane bezlitosn� rzeczywisto�ci�. My�la�am tylko o jednym (t�umi�c p�acz, kt�ry by� tu�, tu�...), a mianowicie o tym, �e przecie� najwa�niejszej rzeczy ju� chyba nie zd��y si� zrobi� - pr�by muzycznej!! Jak�e b�ahe wydawa�y mi si� teraz poprzednie zmartwienia. Zosta�y przygotowane i wypr�bowane �wiat�a, d�wi�k, kamery telewizyjne, filmowe (cz�� mia�a by� sfilmowana), mikrofony radiowe, moje oblicze w zbli�eniu i innych planach - tylko na pr�b� muzyczn� wci�� nie by�o czasu! A piosenki by�y trudne, o zmiennych rytmach, nieznane przecie� w�oskim muzykom. Ja te� �piewa�am z nimi pierwszy raz w �yciu, wi�c o zgraniu i ewentualnym improwizowaniu nie mog�o by� mowy. W ko�cu maestro przegra� po zwrotce ka�dej z dziesi�ciu piosenek. Publiczno�� ju� wchodzi�a na sal�... Po koncercie, kiedy wszystko wysz�o nadspodziewanie dobrze, dowiedzia�am si� od Pietra, �e zbyt tragicznie podchodz� do tych spraw, �e 18 ej strony jak si� to pra��cej i�. tvyst�pi� ilo delia lie by�o Ha mnie st� rano rcznym, jywi�z� Jy�a to a przed iwania. ychod czci� przede :dnim > w tej akt�w owa�a to�a z zelkie )�ci�. wicie robi� nery noje by�o ci� lek. ze, �e r to jest muzyka rozrywk owa, lekka i tak te� trzeba j� traktowa �. Niech mu wybaczy kt�rykol wiek ze �wi�tych w�oskic h -ja nie mog�! N ie wiedzia� am jeszcze wtedy, �e mo�e mnie spotka� stokro� gorsza historia. W czasie mojej nast�pn ej bytno�c i we W�osze ch pojecha �am z Pi�trem samoch odem do Cannes na mi�dzyn arodowe targi p�ytowe MIDEM . N asz przyjaz d do Cannes op�ni� si� powa�ni e z powodu k�opot� w wizowy ch na granicy w�osko- francus kiej. Droga g�rska tworzy� a takie zawijas y, �e w pewny m miejscu przecin a�a dwukrot nie teren w�oski na kilkukilo metrowe j zaledwie przestrze ni, aja mia�am zezwole nie najednor azowe przekroc zenie granicy w�osko- francusk iej. Ostatecz nie, po nie ko�cz�c ych si� dyskusj ach i spisyw aniu protoko �u, str�e porz�d ku zgodzil i si� na wykorzy stanie mojej wizy powrotn ej do Mediola nu - przy wje�dzie do Francji. Podr� powrotn � odbyli� my dla pewno�c i samolot em, gdzie nikt nas nie zna�. Ostatecz nie wr�ci�a m jakim� cudem, znanym tylko Pi�trowi, do Mediola nu bez wizy wjazdo wej. Przybyli �my zatem do Cannes bardzo p�no. O czywi�c ie, nie zd��y�a m na �adn� pr�b� z orkiestr �. Dobrze, �e uda�o mi si� w og�le wyst�pi �, a i to tylko dzi�ki mojej umiej�t no�ci b�yskaw icznego przebier ania si� i czesani a. Nie wiem do tej pory, sk�d wzi�a m si�y do tego przebier ania, nie m�wi�c ju� o �piewan iu. S iedmio godzin na podr� samoch odem serpent ynami po g�rski m terenie, zim�- przypra wi�a mnie o tak� chorob� morsk�, �e Pi�tro zmuszo ny by� przysta wa� do�� cz�sto. Drobno stk� wydawa �a mi si� wtedy prawdzi wa choroba morska na �Batory m". My�la�a m, �e ju� nigdy nie wysi�d � z samoch odu o w�asnyc h si�ach. A jednak wysiad� am, przebra� am si� i stan�a m przed mikrofo nem, prosto z samoch odu, bez �adnej pr�by muzycz nej, nie znaj�c zupe�ni e nowej aran�acj i Wr�� do Sorrent o, specjaln ie na ten koncert napisan ej. Zna�am jedynie dyrygen ta, na kt�rego pomoc w trakcie �piewan ia liczy�am . C �, kiedy po powital nych oklaska ch znik� on niebaw em razem z orkiestr � za przepi� kn� kurtyn�, oddziel aj�c� go od solisty. Scenogr af, kt�ry na ten genialn y pomys� wpad�, nie doczeka � si� ode mnie dobrego s�owa. W duchu oczywi� cie! O d�piew a�am zatem �m�j numer" na wyczuc ie, staraj� c si� jednocze �nie z najwi�ks zym wysi�kie m woli o utrzyma nie r�wnow agi na dziwnie mi�kkic h nogach, i u�miech , kt�ry jak mi wiadom o, by� transmit owany przez wszelkie mo�liwe stacje telewizy jne. I zn�w wysz�o na to, �e Pi�tro mia� racj�, ale za jak� cen�... o tym wiedzia �am tylko ja. N ie tylko nikt niczego nie zauwa� y�, ale przeciw nie - podoba� si� m�j spos�b �piewan ia, a nawet... doszuka no si� podobie �stwa do znanej aktorki filmow ej, tzw. seksbo mby. Po zastano wieniu si� dosz�a m do wniosk u, �e zawdzi �czam ten komple ment (bo to mia� by� niew�t pliwie bardzo mi�y 19 komplement) d�ugim, jasnym w�osom i wzrostowi. Bo... g��wnego atrybutu, pasuj�cego t� aktork� na seksbomb�, by�am niestety pozbawiona. Wprawdzie nie mog� narzeka� - mam dobrze funkcjonuj�c� diafragm�, a w zwi�zku z tym mam czym oddycha� i... �piewa�, ale -przeciwna jestem wszelkiej przesadzie! Ale wr�c� jeszcze do sali �de Gaulle'a i Bonapartego". W pierwszej cz�ci wyst�pi� zesp� murzy�ski �The Folk - Studio Singers" ze swymi oryginalnymi bluesami. Niezwykle uzdolnieni ch�opcy, nie tylko cudownie �piewaj�cy, ale i graj�cy na wielu instrumentach i ta�cz�cy r�wnocze�nie. Je�li chodzi o taniec, spos�b poruszania si�, to wiele razy mia�am okazj�, by si� przekona� o tym, �e biali nie s�w stanie dor�wna� swym czarnym braciom. Tej p�ynno�ci, harmonii i gracji ruch�w, genialnego wyczucia rytmu, nie mo�na si� nauczy�. A nawet wyuczone - to ju� nie b�dzie to samo. Z tym trzeba si� urodzi�, mie� we krwi. Zaprzyja�ni�am si� z nimi. Przys�ali mi pozdrowienia ze swoich w�dr�wek po W�oszech, gratulacje do San Remo. Nie zapomnieli o mnie r�wnie� wtedy, gdy le�a�am w gipsie. Przyjechali pewnego dnia z Rzymu do Bolonii - po to tylko, by przynie�� kwiaty i �yczy� zdrowia po�amanej kole�ance. Teraz, kiedy to pisz�, trwa w�a�nie Olimpiada w Meksyku. Musz� doda�, �e z satysfakcj� �ledz� sportowe zmagania i widz�, �e nie tylko w ta�cu, ale i w wielu dziedzinach sportu hebanowe dziewczyny i ch�opcy s� niedo�cignieni. Koncert prowadzi� najsympatyczniejszy konferansjer, jakiego spotka�am we W�oszech. Pan Enzo Tortora. M�wi� ciep�o, bez przesady, bez zaci�cia na kr�lewskiego weso�ka - jak to mia�o miejsce u wi�kszo�ci konferansjer�w. Po wyst�pie, stoj�c jeszcze na estradzie przed mikrofonem - odpowiada� mia�am na �wolne pytania" publiczno�ci. Na szcz�cie, w obliczu mo�liwo�ci uzyskania tak wa�nej informacji, jak �ile pani mierzy" i to �z pierwszej r�ki" - zblad�y wszelkie inne sprawy dotycz�ce sytuacji mi�dzynarodowej, a nawet... piosenki. Poniewa� moje zeznania, �e �184 centymetry, bez obcas�w" jako� nie zadowoli�y s�uchaczy, znalaz�am szybko spos�b na usatysfakcjonowanie ich, w my�l has�a �nasz klient - nasz pan". Powiedzia�am, �e najlepiej b�dzie, je�li kt�ry� z pan�w znanych szanownemu audytorium pofatyguje si� do mnie na scen� i stanie obok. By� to na moje szcz�cie jaki� dryblas � aktor, przy kt�rym stan�wszy bez pantofli, sama sobie wyda�am si� ��redniego wzrostu"! Nie by� to bynajmniej m�j debiut, je�li chodzi o tak bohaterski czyn samounicestwienia. Po zako�czeniu mi�dzynarodowego festiwalu w Ostendzie w roku 1965 odby�o si� wr�czenie nagr�d w pi�knej sali Kursalu. Wszyscy uczestnicy festiwalu zostali poproszeni na scen�. Chwil� stali�my w�r�d braw, �wiate� i b�ysk�w fleszy. Potem wszed� na scen� burmistrz miasta i odczyta� mi�e i serdeczne przem�wienie, wr�czaj�c paniom trzy pierwsze nagrody w postaci metalowych �odzi z �aglami na marmurowej podstawie. Pierwsz� nagrod� - 20 z�oty �agiel - zdoby�a wtedy Moni�ue Leyrac, srebrny - Greczynka Niki Kamba, te� dobrze nam znana z Sopotu, br�zowy �agiel otrzyma�amja. W przem�wieniach okoliczno�ciowych do moich szanownych kole�anek pan burmistrz si�gn�� do opisu surowej i pi�knej Kanady, potem do pi�knych tradycji Grecji, do Orfeusza... Podziwia�am jego poetyckie wynurzenia. Ale przy wr�czaniu br�zowego �agla osaczy�o go nagle dr�cz�ce poczucie ni�szo�ci. Po cierpliwym wys�uchaniu jego skarg odpar�am ze zrozumieniem: �C� mog� zrobi� dla pana... chyba tylko to..."-to m�wi�c, zdj�am b�yskawicznie z�ote pantofle o sze�ciocentymetrowych obcasach i stan�am obok w po�czochach. Efekt by� podobny bli�niaczo do reakcji publiczno�ci we W�oszech. Wszyscy wydawali si� by� nad wyraz ubawieni i w zupe�no�ci ukontentowani. (Wszelkie komentarze pozostawiam w obu wypadkach dla siebie). Mog�oby si� wreszcie komu� nasun�� pytanie: skoro jej by�o a� tak �le, po co kontynuowa�a to wszystko, w imi� czego? Mia�am sw�j cel, kt�ry �u�wi�ca�" �rodki. Moja rodzina sk�ada si� z mamy i babci. Ojca straci�am w wieku dw�ch lat. A wi�c ca�e moje �ycie, wykszta�cenie, zawdzi�czam trosce, mi�o�ci i ci�kiej pracy tych dw�ch najbli�szych mi istot. Los, kt�ry przypad� nam w udziale, nie by� zbyt �askawy. Mie�ci�o si� w nim to wszystko, co sk�ada�o si� na �ycie setek tysi�cy ludzi w ci�gu ostatniej wojny, ��cznie z g�odem, wygnaniem, �mierci� ca�ej rodziny. Chcia�am wi�c teraz, maj�c ku temu mo�liwo�ci, cho� w ma�ym stopniu os�abi� wspomnienia przesz�o�ci, zatrze� je tre�ci� lepszego �ycia. Chcia�am kupi� mieszkanie. Ten, kto nigdy w �yciu nie mia� w�asnego k�ta, zrozumie, jakie to ma znaczenie dla cz�owieka. Mo�na ci�ko pracowa� przez ca�y dzie� w�r�d ludzi, ale po pracy trzeba mie� t� zbawienn� mo�liwo�� odizolowania si� w czterech �cianach w�asnego pokoju, urz�dzonego wed�ug w�asnych upodoba�. Z wiekiem ta potrzeba staje si� coraz wyra�niejsza, mocniejsza. A moja babcia ma ju� 84 lata i jeszcze nigdy nie mieszka�a w warunkach godnych cz�owieka XX wieku. Myli�by si� kto� my�l�c, �e mam na my�li ogrody, baseny, tarasy w wielopokoj owych willach, cho� nie mia�abym nic przeciwko takim luksusom. Uwa�am nawet, �e ka�dy cz�owiek na ziemi powinien mie� na w�asno�� chocia� jedno drzewo. Ja my�la�am o zwyk�ym trzypokojowym mieszkaniu z ciep�� bie��c� wod� i urz�dzeniami sanitarnymi. I to moje gor�ce pragnienie osi�gni�cia celu pozwala�o mi nie zauwa�a� �drobnych przeciwno�ci". Musia�am si� spieszy�, jak najpr�dzej zarobi� te pieni�dze. Cz�owiek, kt�ry ma za sob� 84 lata ci�kiego �ycia, przekroczy� ju� bowiem dawno po�ow� swej ziemskiej w�dr�wki. Bardzo kocham babci�, kt�ra mnie w�a�ciwie wychowa�a i pozwoli�a odziedziczy� po sobie 21 usposobienie. Moja matka musia�a ca�e swe �ycie po�wi�ci� pracy, nie zawsze zgodnej z jej wykszta�ceniem. Czytelnikowi na pewno nasunie si� pytanie: �Dlaczego wi�c do tej pory nie kupi�a tego mieszkania, cho� �piewa ju� od sze�ciu lat?". Spr�buj� wyja�ni�. Niestety, b�d� musia�a obali� mit o kosmicznie du�ych i �atwych zarobkach piosenkarzy (przepraszam, wiem, �e obalanie mit�w rozczarowuje). Piosenkarz otrzymuje u nas za nagranie p�yty d�ugograj�cej jednorazowe wynagrodzenie, kt�re wynosi �rednio 1 000 z�. Ile takich p�yt ma na swoim koncie wi�kszo�� piosenkarzy - �atwo sprawdzi�. G�rna granica stawki za koncert (ustalonej przez Ministerstwo Kultury i Sztuki) wynosi 500 z�. Za archiwalne nagranie w radio otrzymuje si� r�wnie� jednorazowe wynagrodzenie w wysoko�ci 500 z�. Za wyst�p w telewizji otrzymywa�am od 400 do 1 000 z�, w zale�no�ci od ilo�ci �piewanych piosenek. Wydaje mi si�, �e ju� w �wietle tych kilku liczb stanie si� oczywiste, �e zarobki piosenkarza traktuj�cego swoj� prac� uczciwie i z pe�nym poczuciem odpowiedzialno�ci, kt�remu obca jest cha�tura i zasada - wszystko dobre, za co p�ac�, nie odbiegaj� od dochod�w �rednio sytuowanego Polaka, przy czym wszelka planowana i racjonalna gospodarka jest wykluczona, gdy� nigdy si� nie wie, jak� sum� w danym miesi�cu b�dzie mo�na dysponowa�. A przecie� z zawodem artysty - tu�acza ��cz� si� dodatkowe niebagatelne wydatki (ju� chocia�by �ycie hotelowe, toalety, nieodzowne dla reklamy serwisy zdj��, bardzo cz�sto na w�asny koszt zamawiane aran�acje piosenek i wiele, wiele innych). Wszystko, co napisa�am, nie jest �zawym biadoleniem �nad ci�kim losem biednego piosenkarza". Przecie� nikt nas do wyboru tego zawodu nie zmusza� i wi�kszo�� z nas za �adne skarby �wiata nie chcia�aby go zmieni� (nawet je�li maj� w zanadrzu inny, �szacowniejszy"). Chocia� nie jeste�my krezusami, ale robimy to, co sprawia nam rado�� - mo�emy �piewa� i co najwa�niejsze, wiemy, �e u nas sam �piew jest celem, a nie �rodkiem do celu. Wspominam o tym tylko dlatego, a�eby wyja�ni�, jak to si� sta�o, �e zdecydowa�am si� na podpisanie trzyletniego kontraktu, chocia� ka�de d�u�sze rozstanie z krajem prze�ywam zawsze jak kataklizm. Karier�piosenkarza na zachodzie rz�dz� prawa biznesu. Przy pomy�lnej koniunkturze i odrobinie szcz�cia nawet jedna nagrana na p�yty piosenka szlagierowa mo�e przynie�� stosunkowo du�y zarobek, gdy� p�yty rozchodz� si� wtedy w ogromnych nak�adach, a wykonawca, podobnie jak kompozytor i autor tekstu, otrzymuje ustalony procent od ilo�ci sprzedanych p�yt. Na to liczy�am. Oczywi�cie os�awione (zreszt� zgodnie z prawd�) osza�amiaj�ce zarobki piosenkarzy zagranicznych s� udzia�em tylko nielicznych wybra�c�w losu, kt�rzy stali si� bardzo popularni. Na przyk�ad Tom Jones, b�d�cy obecnie u szczytu s�awy, otrzymuje -jak donios�a nasza prasa -10 000 dolar�w za jeden wyst�p. To bardzo du�o, nawet je�li odliczymy podatki, ga�e dla ca�ej armii 22 r � muzyk� w, aran�er� w, kompoz ytor�w itd. T�uste latajedn ak na og�l nie trwaj� d�ugo. Przycho dz� �nowe twarze" na miejsce starych, znanych , cho�by najlepsz ych -jak w kalejdos kopie. Trzeba si� spieszy� , zarobi� ju� teraz, dzi� -na chude lata, kt�re przyjd� wtedy, kiedy os�abnie zaintere sowanie odbiorc y. Robi si� wi�c wszystk o, �eby utrzyma � si� jak najd�u�e j w jasnym �wietle reflektor �w. Trzeba podtrzy ma� ciekawo ��, zainteres owanie widza- s�uchacz a wszelki mi sposoba mi, za wszelk� cen�. W reklami e wszystk ie chwyty s� dozwolo ne. Niestety , nie wszystki m starcza si� na tak� walk�. S� tacy, kt�rzy sami odchodz � ze sceny. Tak, jak Luigi Tenco. W czasie moich �wielki ch" dotychc zasowy ch tournee zagrani cznych -jak wyjazd do Anglii z orkiestr � Stefana Rachoni a, czy z grup� Pagartu do USA i Kanady - otrzymy wa�am za swoje wyst�py jedynie diety. Wystarc za�y one na wy�ywi enie, a czasem (bardzo rzadko, bo bilety s� drogie) na p�j�cie do teatru czy musical u. F estiwale odbywa �y si� w og�le za darmo. Sam splendo r uczestni ctwa by� wystarc zaj�c� zap�at�. Dlatego te� bra�am bardzo ch�tnie udzia� w festiwal ach i wyjazd ach grup artystyc znych za granic�. By�o to zawsze ogromn e, ciekawe prze�yci e. Poznaw a�am inne kraje, ludzi, obyczaj e. To nic, �e sytuacja finanso wa pozosta wia�a nieco do �yczeni a. Na przyk�a d uczestni cy bior�cy udzia� w mi�dzy narodo wym festiwal u piosenki w Ostendz ie (Belgia) zostali rozloko wani w ma�ych hotelika ch, gdzie by�y op�acon e z g�ry �niadani a i kolacje. Za to obiady podawa no uczestni kom przy wsp�ln ych sto�ach, w pi�knyc h salach Kursalu . W czasie licznyc h spotka� , cocktail e i wszelki e napoje alkohol owe (i nie tylko) podawa ne by�y r�wnie � na koszt organiz ator�w festiwa lu. Wydaw a�oby si�, �e zapewni ono absolutn ie wszystk o. Niemnie j jednak, kiedy nadszed � dzie� wyst�pu , �gwiazd a" zmuszo na by�a wzi�� sw�j baga� (suknia scenicz na, pantofl e itd.) pod pach� i pow�dr owa� pieszo do miejsca przezna czenia (nie mia�am pieni�d zy na taks�wk �). F akt ten powinie n by� wywo�a � we mnie co najmnie j uczucie �ma�ej katastro fy". Spowod owa� jednak wybuch weso�o� ci na widok zgorszo nej, zdziwio nej miny portiera . Tak wi�c przy odrobin ie poczuci a humoru i minimal nego rozezna nia w hierarch ii spraw wa�nyc h i niewa�n ych