Jan Kochanowski O Czechu i Lechu Historyia naganiona Wszystkie niemal insze narody ba�niami wi�cej ni�li czym pewnym pocz�tk�w swych dowodz�, tak i polski nar�d przodk�w swoich do te] doby nie jest pewien. Bo pu�ciwszy na stron� Noego i owe wszystkie genealogije, przez kt�re nar�d s�owie�ski niedro�nie i niepodobnie wiod� - ten Czech z Lechem bratem, kt�re nam i Czechom ju� za napewniejsze przodki kronikarze naszy podawaj�, ci�gn� za sob� jeszcze nieco w�tpliwo�ci, �e potomkowie nie owszejki si� do przodk�w swych zna� mog�. Naprz�d, u �adnego historyka, kt�rzykolwiek nar�d s�owie�ski wspominaj� (pr�cz tych, m�wi�, co od naszych bra� mogli), nie najduj� si� ci dwa wodzowie s�owie�scy, Lech z Czechem. A nie tylko historykowie cudzoziemscy ich nie wspominaj�, ale ani Kad�ubski, kt�ry Polakiem b�d�c polsk� kronik� pisa�, w swej historyjej �adnej o nich, ile pomnie� mog�, wzmianki nie czyni. Potym, kt�rzykolwiek tego Lecha z Czechem na nogi stawiaj�, tak niedowodnie tego swego mniemania popieraj�, �e i syn�w ich albo potomka jakiegokolwiek w�a�nie mianowa� nie umiej�, i o sprawach ich tak g�ucho pisz�, �e w tej rzeczy niewiadomo�� tylko swoje a bezpieczno�� pisania same okazuj�. Mimo to wszytko nie bacz� si� w tym, �e kto chce twierdzi�, i� te dwa narody od Czecha i Lecha dopiero w tych krajach imiona swoje wzi�y - ten (m�wi�) winien te� to oznajmi�, jako je przed tym, ni� w te kraje przyszli, zwano, poniewa� ka�dy nar�d s�owie�ski swoim w�asnym przezwiskiem zaw�dy by� mianowan; jako to: Bulgarowie, Serbi, S�owacy i wiele inszych, kt�re historycy zarazem za ich przyszciem ich w�asnymi imiony zow�. Czego i� oni nie ukazuj�, nie wiem, jaka im i w ostatku wiara ma by� dana? Bo to nie jest podobno, aby te dwa tak wielkie narody, kt�re dwoje kr�lestwo za�o�y�y, b�d�c zw�aszcza w te kraje przychodniami, nie mia�y mie� w�asnego swego imienia do tego czasu, a� kiedy si� im dopiero ten Czech z Lechem zjawi�. A zjawi� si� w tych krajach dopiero i pod ten czas, kiedy nowo te kraje nowe osiadali i na mieszkanie si� sobili. Bo chociaby kto rzek�, �e to byli S�owacy, tedy to nie mo�e sta�. Bo S�owacy przeszli przez Dunaj i nad Morzem Weneckim usiedli, gdzie i dzi� siedz�, i od nich�e ziemi� tamte S�awonij� zow�. A i� tak Polacy, jako i Czechowic, Ru� k'temu i Moskwa, i wiele inszych narody s�owie�skimi si� mianuj�, to st�d przysz�o, �e historykowie z tego narodu ludzi najpierwej S�owaki poznali i �wiatu jakoby oznajmili. Przeto�, kt�rzykolwiek jedno tym�e j�zykiem m�wili, za S�owaki je mieli i to jakoby powszechne imi� wszytkim tego j�zyka narodom dali. Ale na nowotku, jako Czechowic, Ru�, Bulgarowie, Serbi abo Sorabi tak i S�owacy, acz tego� j�zyka, ale r�ny i osobny nar�d by�, kt�ry, jakom wysszej powiedzia�, przeprowadzi� si� przez Dunaj i w Illiryku osiad�. Czechowic tedy i Polacy nie byli prawymi S�owaki nigdy, �eby z tego narodu mieli si� w Czechy i w Lachy przekrzci�. Bo co niekt�rzy twierdz�, �eby Czech i Lech z s�owie�skiej ziemie albo, jako oni zow�, z Kroacyjej wyszed�, to jest ba��, bo z tych tu p�nocnych kraj�w i sami S�owacy tam przyszli, jako z prawdziwych historyj si� znaczy. Ani to jest podobie�stwo, aby w tak ma�ej ziemicy tak wiele si� ludzi spostrzec mia�o, jako to s� te dwa narody. A Rusi, tak ludnemu narodowi, i owym, co nad Gda�skim Mor/.cm mieszkali, co rzeczcm? Czyli te� i ci z Kroacyjoj poszli? Podobnicjsza rzecz daleko, �e z tej tu wielko�ci tamta gar�� ludzi, i� tak mam rzec, wysz�a. Jako tedy' przodkowie naszy nie z S�awonijej wyszli, tak ani S�owaki byli; a je�li nie byli S�owaki, a tych imion dzisiejszych od Czecha i Lecha dopiero dostali, musieli jakiekolwiek imi� przedsi� mie�, jako je z staradawna zwano. Oko�o Lach�w w starych historyjach nic si� nie najduje. Ale jako Czechowie nie od Czecha podobno id�, tego niedawnego zw�aszcza, tak i Lachowie podobno sk�din�d rychlej to przewisko odnie�li ni�li od tego istego Lecha, brata Czechowego. Domaca� si� w tej mierze prawdy, nie maj�c zw�aszcza pisma przed sob� �adnego, trudna rzecz jest. Czecha ka�dy s�owie�ski nar�d Czechem zowie; Polaka Lachem tylko sama Ru� mianuje. Czy to jest jakoby ucinek ca�ego s�owa "Polak" z przewr�ceniem ostatniej litery cienkiej w swoj� hrub�? Czyli nas od wiary latskiej, to jest �aci�skiej (bo sami s� greckiej), Lachy zow�, a to wedle etymologije], bo jako od czeskiej Czech, od w�oskiej W�och, tak od latskiej wiary Lach wiedzion by� mo�e za t� tych dwu liter, kt�r� mi�dzy sob� maj�, blisko�ci�: s albo ts, a z greckim x a naszym ch? czyli te� podobno jako Czech od wieku Czechem, tak i Lach zaw�dy by� zwany Lachem, kt�re imi�, chociasmy je my, a za nami wszytki skoro narody, nowym imieniem, to jest Polakiem, jakoby zat�umili, Ru� przedsi� sama zatrzyma�a i nie Polaki nas, ale Lachy po staremu po dzi� dzie� jeszcze zowie? Czyli jako Grekowie wszytki narody na zach�d s�o�ca mieszkaj�ce Latinos zow�, tak te� Ru� istym przyk�adem nas tak�e W�achami (kt�rym s�owem nas i Grekowie zow�), odj�wszy pierwsz� liter�, Lachami przezywaj�? Prokop Cezary�ski, zacny historyk, o Kaukazie i o granicach iberskich m�wi�c: "Tu (powiada) mi�dzy inszymi narody Alani i Abazgi mieszkaj�, i Cekki, i Hunni, kt�re i Saberi zow�." Z tych s��w m�g�by si� kto podobno domy�la�, �e Czechowic naszy od tamtych Cekk�w id�, zw�aszcza ze te wszytki narody, kt�re on tu na tym miejscu mianuje, przysz�y potym do Europy i oko�o Dunaja miejsca posiedli; �eby si� te� z nimi i ci Cekkowie ruszyli i w Niemczech zasiedli. Ale prze wielko�� s�owie�skiego narodu nie �mia�bych ja tego twierdzi�, aby wszyscy z tego �rz�d�a i�� mieli; chybaby i Alani, i Abazgi tego� j�zyka byli, bo Hunni inszy s�. Przyszcie tych wszytkich narod�w, kt�re si� tu mianuj�, do Dunaja cz��, drudzy ku zachodu. W�tpi� w tym nie trzeba, �e je�li nas z staradawna Lachy nie zwano, tedysmy przedsi� na to miejsce przezwisko jakie insze mie� musieli, abosmy jeden nar�d z Czechy byli, a za czasem si� roztargn�li. Bo to imi� "Polak" nowe jest i tu dopiero w tych krajach uros�o od pola bez chyby wzgl�dem inszych, kt�rzy albo przy lesiech, albo przy g�rach, albo przy nizinach lubo dolech mieszkaj� i od tych miejsc imiona nios�. A cho�ci u mnie niema�e podobie�stwo do prawdy si� zda, �e i Czechy zaw�dy Czechami zwano, i polski nar�d Lachy jeszcze z przodku si� nazywa�, wszak�e mog�o te� to by�, �e oni, imi� swe dawne, je�li kt�re insze nad Lacha mieli, straciwszy, od Lecha potym jakiego ju� w tych krajach Lachy si� nazwali. Bo nie darmo przedsi� w historyjach naszych Leszkami si� kilka ksi���t nazywa�o, jakoby to od wielkiego jakiego� Lacha mniejszy Laszkowie za czasem si� pokazali i przodka swego imi� jakoby wskrzesili.