Je�eli nauczymy si� afirmowa� kobiec� seksualno��, cieszy� si� ni�, przestaniemy si� jej wstydzi� � �atwiej b�dziemy si� te� broni� przed przemoc� i wszelkimi rodzajami opresji. Waginie te� nale�y si� �wi�to. Kinga Dunin, �Wysokie Obcasy" Eve Enserl Monologi waginy Eve Ensler jest poetk�, scenarzystk� filmow�, a przede wszystkim autork� licznych sztuk teatralnych, m.in. The Deput, Floating Rhodn and the Glue Man, Extraordinary Measures, Ladies, Lemonade, Necessary Targets. Monologi wagini/ przynios�y jej w 1997 roku presti�ow� nagrod� OBIE, a sukces, kt�ry odnios�y na scenach ca�ego �wiata (inscenizowane by�y z udzia�em m.in. Glenn Close, Kate Blanchett, Kate Wins�et i Meryl Streep), sta� si� pocz�tkiem globalnego ruchu V-Day, skierowanego przeciwko przemocy wobec kobiet. prze�o�y�a Anna Ko�yszko Tytu� orygina�u: The Yagina Monologues Copyright � Eve Ensler, 1998, 2001 Przedmowa (Foreword) � Gloria Steinem, 1998 Dzie� �W" (The story ofV-Day) copyright � Karen Obel, 2001 This translation published by arrangement with Yillard Books, a division of Random House, Inc. Copyright � for the Polish edition by Wydawnictwo Albatros & Wydawnictwo W.A.B., 2003 Copyright � for the Polish translation by Anna Ko�yszko, 2003 Wydanie I Warszawa 2003 Dla Ariel, kt�ra ko�ysze mi pochw� i rozsadza serce Przedmowa Glorii Steinem Pochodz� z pokolenia �rzeczy samej". Bo tymi s�owy � wypowiadanymi rzadko, �ciszonym g�osem � kobiety z naszej rodziny okre�la�y wszystkie �e�skie narz�dy p�ciowe, wewn�trzne czy zewn�trzne. Nie dlatego, �e nie zna�y termin�w �pochwa", �wargi sromowe", �srom" czy ��echtaczka". Przeciwnie, by�y z wykszta�cenia nauczycielkami, tote� mia�y zapewne lepszy dost�p do informacji ni� wi�kszo�� r�wie�niczek. Nie mo�na im te� zarzuci�, �e by�y niewyzwolone lub �pruderyjne", jak same by to uj�y. Jedna moja babka zarabia�a na �ycie pisaniem kaza� � w kt�rych ani jedno s�owo nie wierzy�a � dla surowego Ko�cio�a protestanckiego, a reszt� dorabia�a, graj�c na wy�cigach. Druga by�a sufra�ystk�, pedago�k�, a nawet dzia�aczk� polityczn�, co w owym czasie napawa�o zgroz� wielu przedstawicieli jej �ydowskiego �rodowiska. Matka by�a jedn� z pierwszych reporterek w gazecie jeszcze przed moim urodzeniem. Zawsze szczyci�a si� tym, �e wychowuje obie c�rki w bardziej o�wieconym duchu, ni� wychowano j�. Nie przypominam sobie, �eby u�ywa�a gwarowych okre�le� z zakresu anatomii kobiecej, kt�re brzmia�yby spro�nie b�d� wstydliwie, za co jestem jej nad wyraz wdzi�czna. Poni�szy tekst jest najlepszym dowodem, �e wiele c�rek obarczono wi�kszym brzemieniem. Mimo to nie s�ysza�am termin�w trafnych, nie m�wi�c ju� o napawaj�cych dum�. Na przyk�ad ani razu nie s�ysza�am s�owa ��echtaczka". Dopiero po latach dowiedzia�am si�, �e kobiety maj� jedyny narz�d w ludzkim ciele przeznaczony tylko do odczuwania przyjemno�ci. (Gdyby taki narz�d znajdowa� si� wy��cznie w m�skim ciele, wyobra�acie sobie, ile by�my si� o nim nas�ucha�y... i jak by go usprawiedliwiano?) Czy wi�c zaczyna�am m�wi�, pisa�, czy dba� o higien� osobist�, uczono mnie nazw kolejnych cz�ci cia�a... opr�cz tej jednej, pomijanej sfery. By�am wi�c zdana na pastw� eufemizm�w i spro�nych dowcip�w ze szkolnego boiska, a nast�pnie powszechnego mniemania, �e m�czy�ni, b�d� jako kochankowie, b�d� lekarze, wiedz� o cia�ach kobiet wi�cej ni� one same. Po raz pierwszy zetkn�am si� z duchem pog��biania �wiadomo�ci i swobody bij�cej z poni�szych kart, kiedy mieszka�am w Indiach kilka lat po studiach. W hinduskich �wi�tyniach ogl�da�am lingam, symbole m�skiego narz�du p�ciowego, a tak�e po raz pierwszy zobaczy�am joni, symbol narz�d�w �e�skich: o kszta�cie kwiatu, tr�jk�ta lub romboidalnego owalu. Dowiedzia�am si�, �e przed tysi�cami lat ten symbol otaczano znacznie wi�ksz� czci� ni� jego m�ski odpowiednik, a przekonanie to przeniesiono do tantryzmu, kt�rego g��wna doktryna g�osi, i� m�czyzna mo�e osi�gn�� spe�nienie duchowe jedynie poprzez seksualn� i emocjonaln� wi� z wy�sz� energi� duchow� kobiety. �w dogmat, g��boko i szeroko ugruntowany, przetrwa� nawet w niekt�rych p�niejszych religiach monoteistycznych wykluczaj�cych kobiety, aczkolwiek wi�kszo�� przyw�dc�w duchowych g��wnych religii spycha go (do dzisiaj) na margines b�d� traktuje jak herezj�. Na przyk�ad gnostycy chrze�cija�scy czcili Sofij� jako �e�skiego Ducha �wi�tego, a Mari� Magdalen� jako najm�drzejsz� z grona uczni�w Jezusa Chrystusa. Buddyzm tantryczny wci�� naucza, �e w sromie kobiecym mieszka buddyjsko��. Sufijscy mistycy islamu wierz�, �e fana, czyli ekstaza, jest dost�pna tylko za spraw� Frawa�i, ducha �e�skiego. Szekina z mistycyzmu �ydowskiego to odmiana �akti, �e�skiej duszy Boga. Nawet Ko�ci� katolicki zna odmiany kultu maryjnego, kt�ry skupia si� bardziej na Matce ni� na Synu. W wielu krajach Azji, Afryki oraz innych cz�ci �wiata, w kt�rych nadal czci si� bog�w nie tylko w m�skiej, lecz r�wnie� w �e�skiej postaci, na o�tarzach umieszcza si� Klejnot w Lotosie oraz inne wyobra�enia lingi w joni. W Indiach hinduskie boginie Durga i Kali uosabiaj� si�y joni nad narodzinami i �mierci�, tworzeniem i niszczeniem. Po powrocie do domu zobaczy�am, jaka przepa�� dzieli indyjski kult joni od tego, jak Amerykanki traktuj� w�asne cia�o. Nawet rewolucja seksualna lat sze��dziesi�tych zwi�kszy�a jedynie liczb� kobiet dost�pnych seksualnie dla m�czyzn. �Nie" lat pi��dziesi�tych zosta�o wyparte przez sta�e, gorliwe �tak". Dopiero dzia�alno�� feministek lat siedemdziesi�tych przynios�a nowe mo�liwo�ci wykraczaj�ce poza dotychczasowy wyb�r mi�dzy religiami patriarchalnymi a Freudem, mi�dzy podw�jn� norm� zachowa� seksualnych a pojedyncz� norm� patriarchalnej /politycznej /religijnej w�adzy nad cia�em kobiety jako �rodkiem rozmna�ania. Symbolem owych pocz�tk�w jest �ywe w mojej pami�ci przej�cie przez �Dom kobiet" Judy Chicago w Los Angeles. Ka�d� sal� stworzy�a inna artystka. W�a�nie tam po raz pierwszy zetkn�am si� z symbolik� kobiec�. (Na przyk�ad kszta�t uznawany przez nas za serce � w swej symetrii znacznie bardzie; przypominaj�cy srom ni� asymetryczny organ, kt�rego nosi miano � jest zapewne szcz�tkowym �e�skim symbolem p�ciowym. Wieki m�skiej dominacji zredukowa�y jego moc do wymiaru li tylko romantycznego.) Albo spotkanie w nowojorskiej kawiarni z Betty Dodson (poznacie j� na tych kartach), kt�ra stara�a si� zachowywa� jak gdyby nigdy nic, chocia� wiedzia�a, �e elektryzuje przypadkowych s�uchaczy swoim radosnym wyja�nieniem masturbacji jako si�y wyzwalaj�cej. Albo przeczytanie na tablicy og�osze� w redakcji miesi�cznika �Ms." w�r�d innych zabawnych napis�w: JEST 10 WIECZ�R. CZY WIESZ, GDZIE JEST TWOJA �ECHTACZKA? Jeszcze zanim feministki zacz�y nosi� znaczki i koszulki z napisem MOC CIPY!, �eby przywr�ci� to zdewaluowane s�owo, ju� widzia�am powr�t staro�ytnej mocy. W ko�cu indoeuropejskie s�owo cunt [ang. cipa] pochodzi od tytu�u Kunda lub Cunti nadawanego bogini Kali i ma ten sam �r�d�os��w co kin [krewny] oraz country [kraj]. W ci�gu ostatnich trzydziestu lat feminizmem wstrz�sn�� przejmuj�cy gniew, kiedy ujawniono prawd� o przemocy wobec kobiecego cia�a, czy to w postaci gwa�tu fizycznego, molestowania seksualnego w dzieci�stwie, przemocy zabraniaj�cej mi�o�ci lesbijskiej, fizycznego wykorzystywania kobiet, molestowania seksualnego, terroryzmu wobec swobody rozmna�ania si� czy mi�dzynarodowej zbrodni w postaci okaleczania �e�skich narz�d�w p�ciowych. Wyci�gni�cie tych ukrywanych post�pk�w na �wiat�o dzienne, nazwanie ich i obr�cenie naszego gniewu w pozytywn� dzia�alno�� na rzecz ograniczenia przemocy i zagojenia ran ocali�o r�wnowag� psychiczn� kobiet. Z owej lawiny tw�rczej wyzwolonej przez energi� ujawnionej prawdy powsta�a ta sztuka sceniczna i ksi��ka. Kiedy po raz pierwszy posz�am zobaczy� Eve Ensler, prezentuj�c� intymne opowie�ci zamieszczone poni�ej � wybrane z przesz�o dwustu przeprowadzonych wywiad�w i prze�o�one na poetycki j�zyk teatru � pomy�la�am: �Sk�d� to ju� znam. Tak� podr� w rejony prawdy odbywamy od trzydziestu lat". Kobiety powierzy�y jej swoje najintymniejsze prze�ycia, od seksu po por�d, od niewypowiedzianej wojny przeciwko kobietom po now� wolno�� mi�o�ci mi�dzy kobietami. Z ka�dej stronicy bije moc m�wienia rzeczy nie daj�cych si� uj�� w s�owa � podobnie jak z kulis samej historii publikacji niniejszej ksi��ki. Pewien wydawca wyp�aci� Eve Ensler zaliczk�, po czym... poszed� po rozum do g�owy i pozwoli� j� zatrzyma� autorce, byle zabra�a sw�j utw�r wraz z jego �wa�kim" przes�aniem. (Dzi�ki Yillardowi za to, �e opublikowa� wszystkie s�owa kobiet � nawet w tytule.) Jednak�e warto�� Monolog�w waginy wykracza poza oczyszczenie przesz�o�ci z negatywnego podej�cia. Stanowi osobisty, osadzony w naszej cielesno�ci krok w przysz�o��. W moim przekonaniu czytelnicy, m�czy�ni i kobiety na r�wni, po przeczytaniu tych kart mog� nie tylko poczu� wi�ksz� wolno�� � tak�e wobec swoich partner�w � lecz r�wnie� znale�� propozycj� wykraczaj�c� poza odwieczny patriarchalny dualizm kobieta/m�czyzna, cia�o/umys� oraz erotyka/duchowo�� zakorzeniony w podziale naszej fizyczno�ci na �cz�ci cia�a, o kt�rych mo�na m�wi�", i �cz�ci cia�a, o kt�rych nie mo�na". Je�eli ksi��ka z �wagin�" w tytule nadal wydaje si� komu� oddalona od takich kwestii filozoficznych i politycznych, przedstawiam jedno ze swoich, dokonanych do�� p�no, odkry�. W latach siedemdziesi�tych, prowadz�c badania w Bibliotece Kongresu, trafi�am na nieznan� histori� architektury religijnej, w kt�rej przedstawiono jako co� oczywistego fakt, �e tradycyjny projekt wi�kszo�ci �wi�ty� kultu patriarchalnego odwzorowuje cia�o kobiety. Zawiera wi�c wrota zewn�trzne i wewn�trzne na wz�r warg wi�kszych i mniejszych, waginaln� naw� g��wn� do o�tarza, dwie zaokr�glone owaryjnie nawy boczne, a w �wi�tym �rodku o�tarz, czyli �ono, w kt�rym dokonuje si� cud � m�czy�ni wydaj� na �wiat �ycie. Chocia� to por�wnanie by�o dla mnie nowe, natychmiast trafi�o mi do przekonania. �Jasne", pomy�la�am. �G��wny rytua� religii patriarchalnych polega na tym, �e m�czy�ni przejmuj� tw�rcz� moc joni, daj�c symbolicznie �ycie. Nic dziwnego, �e przyw�dcy religijni tak cz�sto twierdz�, i� cz�owiek pocz�� si� w grzechu � bo zostali�my wszyscy zrodzeni przez kobiety. Jedynie przestrzegaj�c zasad patriarchatu, mo�emy si� odrodzi� poprzez m�czyzn. Nic dziwnego, �e ksi�a i pastorzy w sukienkach spryskuj� nam g�owy imitacj� p�yn�w porodowych, nadaj� nowe imiona i obiecuj� odrodzenie do �ycia wiecznego. Nic dziwnego, �e m�skie kap�a�stwo stara si� nie dopuszcza� kobiet do o�tarza, podobnie jak odsuwa si� nas od w�adzy nad mocami rozmna�ania. Czy w wymiarze symbolicznym, czy rzeczywistym, wszystko sprowadza si� do w�adzy nad si�� umiejscowion� w ciele kobiety." Od tamtej pory przesta�am si� czu� tak wyobcowana po wej�ciu do patriarchalnej budowli religijnej. Przeciwnie, krocz� naw� waginaln�, knuj�c plan, �e odbij� ten o�tarz razem z kap�anami � obojga p�ci � kt�rzy nie b�d� pomijali kobiecej seksualno�ci, zuniwersalizuj� dot�d wy��cznie m�skie mity stworzenia, rozmno�� duchowe s�owa i symbole oraz przywr�c� boskiego ducha wszystkim �ywym istotom. Je�eli obalenie oko�o pi�ciu tysi�cy lat patriarchatu przekracza nasze mo�liwo�ci, wystarczy si� skupi� na ka�dym kolejnym radosnym kroku prowadz�cym do przywr�cenia godno�ci w�asnej. Zastanawia�am si� nad tym, obserwuj�c dziewczynki, kt�re rysowa�y serduszka w zeszytach, czasem nawet stawia�y kropk� nad �i" w kszta�cie serca. I nasun�a mi si� taka my�l: Ciekawe, czy ten pierwotny kszta�t dlatego tak je fascynuje, �e tak bardzo przypomina ich cia�o? Ta my�l wr�ci�a, kiedy przys�uchiwa�am si�, jak grupa dziewcz�t w wieku od dziewi�ciu do szesnastu lat postanowi�a znale�� zbiorcze okre�lenie na ca�y komplet � pochw�, srom, �echtaczk�. Po d�ugich sporach za najtrafniejsze uzna�y: �splot mocy". Co wa�niejsze, dyskusja odbywa�a si� w�r�d krzyk�w i �miechu. Pomy�la�am wtedy: �Jak� d�ug� i chwalebn� drog� pokona�y�my od tamtej wyciszonej <<rzeczy samej>>". Niestety, moje pramatki nie wiedzia�y, �e ich cia�a s� �wi�te. Wierz�, �e za spraw� oburzonych g�os�w i szczerych s��w, jakie tu padaj�, babki, matki i c�rki przysz�o�ci uzdrowi� swoj� psychik�... i naprawi� �wiat. WST�P Sama nie wiem, dlaczego wyb�r pad� na mnie. W dzieci�stwie wcale nie marzy�am skrycie, �eby zosta� �pani� od pochwy" (jak dzi� cz�sto mnie nazywaj�, na przyk�ad kto� tak zawo�a� w zat�oczonym sklepie z obuwiem). Nie wyobra�a�am sobie, �e pewnego dnia b�d� rozprawia�a o pochwach w programach telewizyjnych, chocia�by w Atenach, skandowa�a w Baltimore s�owo �pochwa" wraz z czterema tysi�cami rozentuzjazmowanych kobiet lub prze�ywa�a trzydzie�ci dwa publiczne orgazmy jednego wieczoru. Nie mia�am tego w planach. W tym sensie mo�na by rzec, �e to nie ja stworzy�am Monologi waginy. Raczej one zaw�adn�y mn�. Dopiero teraz widz�, �e trudno by�o o lepsz� kandydatur�. By�am dramatopisark�. Od lat pisa�am sztuki oparte na wywiadach z lud�mi. By�am feministk�. Pad�am ofiar� przemocy seksualnej i fizycznej ze strony ojca. Mia�am sk�onno�ci ekshibicjonistyczne. Zdarza�o mi si� zion�� oburzeniem i pragn�am ca�� sob� odnale�� drog� powrotn� do swojej pochwy. Naprawd� nie pami�tam, jak to si� zacz�o � chyba od rozmowy ze starsz� kobiet� na temat jej pochwy. Wypowiada�a si� z tak� pogard� o w�asnych narz�dach, �e prze�y�am wstrz�s, kt�ry kaza� mi si� zastanowi�, co inne kobiety s�dz� o swoich pochwach. Zacz�am wypytywa� kole�anki, kt�re zaskoczy�y mnie otwarto�ci� i gotowo�ci� do rozmowy. Zdumia�a mnie zw�aszcza jedna, kt�ra powiedzia�a, �e gdyby jej pochwa si� ubiera�a, nosi�aby beret. Dziewczyna przechodzi�a w �yciu okres francuski. W og�le nie pami�tam, �ebym pisa�a t� sztuk�. Ujmuj�c rzecz najpro�ciej, zosta�am porwana � wykorzystana przez �kr�lowe pochwy". Nigdy nie sporz�dzi�am konspektu sztuki ani �wiadomie jej nie kszta�towa�am. Szczerze m�wi�c, wszystko rozegra�o si� spontanicznie. Prowadzi�am wywiady na temat pochwy, a jednocze�nie pisa�am �prawdziw�" sztuk�. Dopiero moja partnerka, Ariel Orr Jordan (�wi�cie wierz�, �e musia�y j� wynaj�� �kr�lowe pochwy"), kaza�a mi potraktowa� spraw� powa�nie, pomog�a wymy�li� utw�r i nakre�li� plan. Mimo to Monologi waginy pozostaj� niejako poza moj� kontrol�. Przychodz�. Gimnastykuj� si�, �eby zachowa� dobr� form�. Pij� morze mocnych kaw mocka frappuccino. Staram si� nie wchodzi� nikomu w parad�. Oto na przyk�ad gar�� sekret�w: Nigdy nie mia�am estrady we krwi. Chyba dopiero po trzech latach wystawiania Monolog�w waginy zorientowa�am si�, �e gram na scenie. Przedtem po prostu czu�am si�, jakbym przekazywa�a bardzo osobiste historie, kt�re mi w zaufaniu powierzono. Czu�am dziwn�, czasem wr�cz zapami�ta��, opieku�czo�� wobec tych kobiet i ich historii. Opowiadaj�c je, nie mog�am si� poruszy�. Musia�am siedzie� na wysokim sto�ku z oparciem i podn�kiem dla st�p. Co wiecz�r czu�am si�, jakbym wchodzi�a do rakiety kosmicznej. Musia�am m�wi� do mikrofonu, nawet w salach, w kt�rych dobrze mnie by�o s�ycha�. Mikrofon niekiedy zast�powa� mi kierownic�, a kiedy indziej akcelerator. W pierwszych latach mog�am t� sztuk� wykonywa� jedynie w po�czochach i w ci�kich m�skich buciorach. A p�niej, kiedy re�yser Joe Mantello nam�wi� mnie do zrzucenia but�w, mog�am j� wykonywa� tylko boso. Zawsze, przez ca�y spektakl, musia�am trzyma� w r�ce kartoniki pi�tna�cie na dwadzie�cia centymetr�w, chocia� zna�am ca�y tekst na pami��. Zupe�nie jakby te kartoniki przybli�a�y obecno�� bohaterek wywiad�w, tak bardzo mi potrzebn�. Opowie�ci waginy znalaz�y mnie tak samo jak ludzie, kt�rzy zechcieli si� zaj�� produkcj� sztuki albo sprowadzeniem jej do swojej miejscowo�ci. Wszystkie moje pr�by napisania monologu s�u��cego sprawie poprawnej politycznie spe�z�y na niczym. Prosz� zwr�ci� uwag� na brak monolog�w dotycz�cych klimakterium lub transseksualistek. Pr�bowa�am. Monologi waginy m�wi� o sile przyci�gania, nie lansowania. Wiele zdarze� w dziejach Monolog�w waginy tr�ci ca�kowitym absurdem, a zarazem pozostaje w zgodzie z logik�. Oto przyk�ady: Nag��wki gazet: TA DZIEWCZYNA ZG��BIA RZECZ SAM� (Mario Thomas w Monologach) �ONA BURMISTRZA W SPRO�NYCH KAWA�KACH (Donna Hanover zdecydowa�a si� wyst�pi� w Monologach) Czerwone boa na pierwszych stronach sze�ciu londy�skich gazet nazajutrz po obchodach Dnia �W" w teatrze Old Vic � kioski z gazetami w Wielkiej Brytanii wygl�daj� jak morze pochwowe. TV: Kathie Lee Gifford wy�piewuje s�owo �pochwa" razem z Calist� Flockhart i publiczno�ci� w studiu podczas programu �Na �ywo z Regis i Kathie Lee". David Letterman usi�uje wypowiedzie� s�owo �pochwa", ale mu si� nie udaje. Barbara Walters wyznaje w programie �The View", �e Monologi j� speszy�y. Jej zdaniem s� za ostre. Potem to odwo�uje. CNN nadaje dziesi�ciominutowy reporta� na temat Monolog�w, ani razu nie wymieniaj�c tytu�owego s�owa. Rodzice Dharmy i Grega w jednym odcinku kupuj� bilety na Monologi. Ciekawostki: Pod wodz� Glenn Close 2500 os�b wstaje i skanduje publicznie s�owo �cipa". Tovah Feldmanstern nie dosta�a zgody na wystawienie Monolog�w w swoim post�powym �e�skim liceum og�lnokszta�c�cym, tote� re�yseruje je na niezale�nej scenie. Kobieta rabin przysy�a mi hamantasz (Tr�jk�tne nadziewane ciastko, podawane na �wi�to Purim (przyp. red.) i opisuje jego pochwowe znaczenie. Uniwersytet Wesleyan prowadzi obecnie �warsztaty pochwowe". Pewna kobieta przynosi swoj� macic� do teatru z pro�b�, �ebym z�o�y�a na niej autograf. M�ody m�czyzna z Atlanty w stanie Georgia przyrz�dza i podaje mi sa�atk� pochwow� na obiad, kt�ry wydaje razem z rodzicami. Kie�ki fasoli imituj� w�osy �onowe. Roseanne w samej bieli�nie wykonuje Jak pachnie twoja pochwa? dla dw�ch tysi�cy os�b. Dopisuje w�asne kwestie, na przyk�ad: �Jak pachnie twoja pochwa?" Odpowied�: �Jak twarz mojego m�a". Alanis Morissette i Audra McDonald �piewaj� utw�r o cipie. Cz�sto si� zdarza, �e kobiety i m�czy�ni mdlej� podczas spektaklu. I to zawsze w tym samym momencie scenariusza. Ludzie znosz� mi lub przysy�aj� rozmaite przedmioty: rze�by pochwy w szkle, �echtaczkowe lizaki, kukie�ki pochwowe, lampy sromowe, dzie�a sztuki w kszta�cie muszli. Na przyj�ciu z okazji Dnia �W" w Londynie wnosz� olbrzymi tort pochwowy i nikt go nie mo�e pokroi�. Tysi�ce wyrafinowanych go�ci zajada r�owy tort pochwowy r�kami. �echtaczka idzie na aukcj� i kupuje j� Thandie Newton za dwie�cie funt�w. Monologi waginy zosta�y wystawione i opublikowane w ponad dwudziestu krajach, w tym Chinach i Turcji. Dzie� �W" ma ogromne k�opoty ze zdobyciem funduszy od korporacji. Nawet firmy sprzedaj�ce artyku�y zwi�zane z pochw� nie chc� reklamy pod tym has�em. Kobiety dzwoni� po bilety na Monologi, m�czy�ni prosz� o bilety na Kroniki waginy. Kasjer punkowiec m�wi kobietom, �e je�li nie potrafi� wypowiedzie� tego s�owa, to nie dojd�. Do mojej garderoby wdziera si� m�oda biznesmenka, �eby mi powiedzie�, �e to wierutne k�amstwo. Bo ona wcale nie jest sucha. W Jerozolimie wpadaj� do garderoby dwie starsze panie, Izraelki, �eby mnie u�ciska�. Nawet nie zauwa�aj�, �e jestem naga. Po spektaklu wchodzi do mojej garderoby niezapowiedziany siedemdziesi�ciolatek w transie, �eby powiedzie� mi, �e �wreszcie za�apa�". Dwa miesi�ce p�niej przychodzi zn�w ze swoj� pani�, kt�ra mi dzi�kuje. Garderob� szturmuj� po�o�ne, kt�re dzi�kuj� mi, �e kto� wreszcie doceni� wydaliny cia�a. Ostatniego wieczoru Monologi wykonuje drag queen. R�ne cuda, r�ne cele, incydenty zwi�zane z pochw�. Nie ma im ko�ca. Ale najwi�kszym cudem jest, oczywi�cie, Dzie� �W": ruch zrodzony z Monolog�w waginy, b�d�cy energi� i katalizatorem, ruch, kt�ry ma po�o�y� kres przemocy wobec kobiet. Kiedy obje�d�a�am z t� sztuk� r�ne miasta i kraje, po spektaklu zawsze setki kobiet czeka�y, �eby mi opowiedzie� o swoim �yciu. Sztuka uwolni�a niejako ich wspomnienia, cierpienia i pragnienia. Wiecz�r w wiecz�r wys�uchiwa�am podobnych opowie�ci � o kobietach zgwa�conych w m�odo�ci, na studiach, w dzieci�stwie, na staro��, o kobietach bitych na �mier�, kt�re wreszcie uciek�y od m��w, o kobietach zbyt przera�onych, �eby uciec, o kobietach wykorzystanych seksualnie przez ojczym�w, braci, kuzyn�w, wuj�w, matki i ojc�w, zanim w og�le zrozumia�y, co to seks. Wpada�am w ob��d, jak gdyby otwar�y si� wrota podziemnego lochu, sk�d wydoby�y si� historie, kt�rych nie powinnam by�a pozna�, bo ich poznanie niesie zagro�enie. Powoli dotar�o do mnie, �e nie ma nic wa�niejszego ni� po�o�enie kresu przemocy wobec kobiet. �e bezczeszczenie kobiet ur�ga poszanowaniu i ochronie �ycia, a je�li nie zaradzimy temu z�u, doprowadzi nas ono wszystkich do zguby. Uwa�am, �e nie przesadzam. Kiedy kto� gwa�ci, bije, okalecza, pali, grzebie i terroryzuje kobiety, niszczy podstawow� energi� �ycia na Ziemi. Przymusza gwa�tem, �eby co�, co powinno by� otwarte, ufne, karmi�ce, tw�rcze i �ywe, by�o skulone, bezp�odne, zmia�d�one. W roku 1997 spotka�am si� z grup� dzia�aczek, wieloma z Feminist.com, i stworzy�y�my fundacj� Dnia �W". Tak samo jak przy wszystkich niezg��bionych dzia�aniach pochwowych, zjawiamy si�, k�adziemy podwaliny, nadajemy sprawie kszta�t, a reszt� zajmuj� si� �kr�lowe pochwy". 14 lutego 1998 roku w walentynki narodzi� si� Dzie� �W". W Nowym Jorku przed Hammerstein Ballroom zgromadzi�o si� na nasze pierwsze wstrz�saj�ce przedstawienie dwa i p� tysi�ca os�b. Whoopi Goldberg, Susan Sarandon, Glenn Close, Winona Ryder, Marisa Tomei, Shirley Knight, Lois Smith, Kathy Najimy, Calista Flockhart, Lily Tomlin, Hazelle Goodman, Margaret Cho, Hannah Ensler-Rivel, BETTY, Klezmer Women, Ulali, Phoebe Sn�w, Gloria Steinem, Soraya Mir� i Rosie Perez wsp�lnie wykona�y Monologi waginy, tworz�c prze�omowy wiecz�r, w trakcie kt�rego zebrano przesz�o sto tysi�cy dolar�w i zapocz�tkowano ruch Dnia �W". Nast�pnie w 1999 roku w londy�skim teatrze Old Vic zorganizowano gwiazdorskie benefisy, w kt�rych udzia� wzi�y mi�dzy innymi: Cate Blanchett, Kate Winslet, Melanie Griffith, Meera Syal, Julia Sawalha, Joely Richardson, Ruby Wax, Eddi Reader, Katie Puckrik, Dani Behr, Natasha McElhone, Sophie Dahl, Jane Lapotaire, Thandie Newton i Gillian Andersen. W 2000 roku Dzie� �W" obchodzi�y�my w Los Angeles, Santa Fe, Sarasocie, Aspen i Chicago. W ci�gu trzech lat Dzie� �W" �wi�towano w przesz�o trzystu wy�szych uczelniach, przy czym Monologi waginy wystawia�y studentki razem z wyk�adowczyniami. Wszystkie spektakle poszerzaj� zasoby fundacji, a jednocze�nie �wiadomo�� organizacji miejscowych, kt�re dzia�aj� na rzecz zaprzestania przemocy wobec kobiet. Wystawienie Monolog�w waginy na off-Broad-wayu przyniesie blisko milion dolar�w na rzecz Dnia �W". Zainicjowane nim spektakle w kraju i na �wiecie T�wmei wspomog� tvas� tucK. W chwili obecnej fundacja Dnia �W" wspiera grupy bazowe na ca�ym �wiecie. Niejednokrotnie kobiety walcz� na �mier� i �ycie, aby ochroni� inne kobiety i po�o�y� kres przemocy. W Afganistanie dzia�a Rewolucyjne Stowarzyszenie Kobiet Afganistanu, grupa oddana sprawie wyzwolenia kobiet spod straszliwego ucisku talib�w. Kobiety nie mog� tam pracowa�, uczy� si�, chodzi� do lekarza ani wychodzi� z domu bez towarzystwa m�czyzn. �yj� spowite burkami, pozbawione ochrony przed gwa�tem lub morderstwem. Dzie� �W" pomaga stowarzyszeniu kszta�ci� kobiety w tajnych szko�ach, prowadzi� dokumentacj� bezprawnych egzekucji oraz tworzy� ruch kobiet. W Kenii wspieramy Tasaru Ntomonok (Inicjatyw� Bezpiecznego Macierzy�stwa) dzia�aj�cy w ramach Mandeolo, ruchu przeciw praktykom okaleczania narz�d�w p�ciowych dziewcz�t, propaguj�cego wprowadzenie nowoczesnego rytua�u, przy kt�rym nie stosuje si� naci�cia. Ostatnio kupi�y�my im czerwonego d�ipa do obje�d�ania wsi z akcj� u�wiadamiania i zapobiegania. W Chorwacji wsp�pracujemy z O�rodkiem dla Kobiet � Ofiar Wojny, kt�ry z nasz� pomoc� utworzy pierwszy punkt pomocy ofiarom gwa�tu w by�ej Jugos�awii. B�d� si� tam r�wnie� szkoli�y kobiety z Kosowa i Czeczenii, �eby potem pracowa� z kobietami z tych kraj�w, kt�re podczas wojny zosta�y zgwa�cone i dozna�y uraz�w psychicznych. Dzie� �W" wsp�pracuje z Towarzystwem Planowania Rodziny, �eby wspom�c istniej�ce ju� programy strategi� prewencji i zwalczania przemocy wobec kobiet. Mo�na by tak wylicza� bez ko�ca. Cud Dnia �W", podobnie jak Monolog�w waginy, polega na tym, �e zdarzy� si�, bo musia�. Mo�e to by�o powo�anie, a mo�e nie�wiadomy odzew. Chwa�a �kr�lowym pochwy"! Co� si� k�uje. Ma wymiar zar�wno mistyczny, jak i praktyczny. Musimy zjawi� si� na miejscu, zrobi� swoje i si� wynie��. Aby nie zgin�� ludzki r�d, kobiety musz� czu� si� bezpieczne i silne. Has�o wydaje si� oczywiste, a jednak, podobnie jak pochwa, wymaga wielkiej troski i mi�o�ci, �eby ods�oni� swoj� g��bi�. Monologi Waginy Na pewno si� martwisz. Ja te� si� martwi�am. Dlatego zacz�am pisa� ten tekst, �e martwi�am si� o pochwy. Przejmowa�am si� tym, co o nich my�limy, a jeszcze bardziej tym, �e nie my�limy. Martwi�am si� o swoj� pochw�. Chcia�am, �eby znalaz�a si� w szerszym kontek�cie, w jakiej� spo�eczno�ci, kulturze pochwowej. Bo spowijaj� je, zupe�nie jak tr�jk�t bermudzki, tajemniczo�� i g�sty mrok. Nie dochodz� stamt�d �adne komunikaty. Przede wszystkim, wcale nie tak �atwo znale�� swoj� pochw�. Kobiety ca�ymi tygodniami, miesi�cami, a nawet latami jej nie ogl�daj�. Pewna bizneswoman w rozmowie ze mn� twierdzi�a, �e nie ma czasu. Obejrzenie w�asnej pochwy to praca na ca�y dzie�. Trzeba po�o�y� si� na wznak przed lustrem � najlepiej du�ym � kt�re nie wymaga przytrzymywania. Trzeba przyj�� odpowiedni� pozycj� w odpowiednim �wietle, chocia� potem i tak przys�oni je cie� lustra, a tak�e zmieni� k�t po�o�enia cia�a. Trzeba zwin�� si� dos�ownie w tr�bk�. Zgi�� szyj� w kab��k, nadwer�aj�c krzy�. Wtedy ju� wszystkiego mo�e si� odechcie�. Ona nie ma na to czasu. Za bardzo jest zaj�ta. Postanowi�am zatem porozmawia� z kobietami o pochwach, przeprowadzi� wywiady pochwowe, z kt�rych powsta�y niniejsze monologi. Rozmawia�am z przesz�o dwustoma kobietami: starszymi, m�odymi, m�atkami, samotnymi, lesbijkami, paniami profesor, aktorkami, wy�szymi urz�dniczkami wielkich firm, seksuolo�kami, Amerykankami pochodzenia murzy�skiego, latynoskiego, azjatyckiego, india�skiego, kaukaskiego, �ydowskiego. Z pocz�tku kobiety nie bardzo chcia�y m�wi�. Czu�y si� nieco skr�powane, ale kiedy ju� kt�rej� rozwi�za� si� j�zyk, nie spos�b jej by�o przerwa�. Kobiety w skryto�ci uwielbiaj� m�wi� o pochwach. M�wi� z wielkim przej�ciem, chyba g��wnie dlatego, �e nikt wcze�niej ich o to nie pyta�. Zacznijmy od samego s�owa �pochwa". W najlepszym wypadku przywodzi na my�l infekcj� albo przyrz�d medyczny. �Siostro, prosz� mi poda� pochw�. Natychmiast". Pochwa. Pochwa. Cho�by si� je wypowiada�o nie wiadomo ile razy, zawsze jest w nim co� odpychaj�cego. Brzmi idiotycznie, nie ma w sobie krztyny seksu. U�yte podczas aktu erotycznego, cho�by z my�l� o poprawno�ci politycznej: �Kochanie, popie�cisz mi pochw�?" � od razu wszystko zepsuje. Martwi� si� pochwami � tym, jak na nie m�wimy i jak nie m�wimy. W Great Neck m�wi� na ni� myszka. Pewna kobieta stamt�d opowiada�a mi, jak matka j� poucza�a: �Nie wk�adaj majtek pod pi�am�, bo myszka musi si� wietrzy�". W Westchester m�wiono na ni� kr�liczka, w New Jersey � szpara. Mo�e te� by�: puderniczka, rufa, piczka, pichna, pitula, pipi�tko, pociurynka, pupilka, kosmaczka, hamerajda, szamszurka, g�eg��ka, cipencja, ma�piatka, firletka, cynogier, ma��, pani Gi, wagina, pisia, siu�ka, grzechotka, mona, muszelka, szanta�ystka, wsad�ba, trufla, szcze�uja, wsp�lniczka, tamale, tottita, mimi w Miami, piero�ek w Filadelfii i szmenda w Bronksie. Martwi� si� o pochwy. Jedne monologi s� prawie w ca�o�ci wywiadami, na inne z�o�y�o si� kilka wywiad�w, a przy niekt�rych wywiad pos�u�y� mi za punkt wyj�cia i nie�le po nim pohasa�am. Ten monolog przytaczam niemal s�owo w s�owo. Aczkolwiek temat przewija� si� we wszystkich wywiadach i cz�sto bywa� brzemienny w skutki. Brzmi tak: W�OSY Nie da si� lubi� pochwy, je�li nie lubi si� w�os�w. Wiele os�b ich nie lubi. M�j pierwszy i jedyny m�� nie cierpia� w�os�w. Twierdzi�, �e s� brudne i sko�tunione. Kaza� mi ogoli� pochw�. By�a potem opuchni�ta i obna�ona, jak u ma�ej dziewczynki. To go podnieca�o. Kiedy si� ze mn� kocha�, czu�am si� tak, jak chyba m�czyzna, kt�ry odczuwa zarost na twarzy. Sprawia�o mi to przyjemno��, a jednocze�nie b�l. Zupe�nie jakbym rozdrapa�a miejsce po uk�szeniu komara. Wszystko mnie tam pali�o. M�j srom przypomina� dwa ra��co czerwone guzy. Nie zgodzi�am si� jej ponownie ogoli�. Wtedy m�� wda� si� w romans. Podczas wsp�lnej terapii ma��e�skiej o�wiadczy�, �e robi skoki w bok, bo go nie chc� zadowoli� seksualnie. Nie chc� ogoli� sromu. Terapeutka m�wi�a z silnym niemieckim akcentem i po ka�dym zdaniu wzdycha�a ze zrozumieniem. Spyta�a, dlaczego nie chc� spe�ni� pro�by m�a. Odpowiedzia�am, �e moim zdaniem to dziwactwo. Kiedy ogoli�am sobie rzecz sam�, poczu�am si� jak ma�e dziecko, szczebiota�am jak dziewczynka, a sk�ra piek�a mnie tak, �e nawet ma�� cynkowa nie pomaga�a. Terapeutka powiedzia�a mi, �e ma��e�stwo to kompromis. Zapyta�am j� wtedy, czy je�li si� tam ogol�, to m�� zaprzestanie skok�w w bok. Odpowiedzia�a, �e pytania rozmywaj� ca�� spraw�. �e powinnam da� si� ponie�� jego fantazji. Zapewni�a mnie, �e to dobry pocz�tek. Tym razem po powrocie do domu m�� ogoli� mnie w kroku. Potraktowa�am to jak nagrod� za terapi�. Zaci�� mnie kilka razy, do wanny skapn�o par� kropel krwi. Nawet nie zauwa�y�, bo tak by� wniebowzi�ty, �e mnie goli. Ale potem, kiedy na mnie napiera�, czu�am, jak ten jego ostry trzpie� mnie bodzie, jak d�ga moj� nag�, obrzmia�� pochw�. Nie mia�am ochrony. Bo nie mia�am swojego futerka. I wtedy zrozumia�am, �e w�osy s� tam nie bez powodu � jak li�� wok� kwiatu, jak trawnik wok� domu. Trzeba je lubi�, �eby lubi� pochw�. Nie da si� wybiera� r�nych cz�ci wedle �yczenia. Zreszt� m�j m�� i tak nie zaprzesta� skok�w w bok. Zadawa�am wszystkim kobietom te same pytania, po czym wybiera�am najciekawsze odpowiedzi. Przyznam jednak, �e wszystkie odpowiedzi chwyta�y mnie za serce. Pyta�am kobiety: Gdyby twoja pochwa si� ubiera�a, to co by nosi�a? Beret. Sk�rzan� kurtk�. Jedwabne po�czochy. Norki. R�owe boa. M�ski smoking. D�insy. Co� obcis�ego. Szmaragdy. Sukni� wieczorow�. Cekiny. Tylko Armaniego. Baletow� sp�dniczk�. Czarn�, przezroczyst� bielizn�. Sukni� z tafty. Co� do prania w pralce. Maseczk� karnawa�ow�. Fioletow� pi�am� z aksamitu. Angor�. Czerwon� much�. Gronostaje i per�y. Wielki kapelusz z kwiatami. Kapelusz z lamparta. Jedwabne kimono. Okulary. Spodnie dresowe. Tatua�. Urz�dzenie ra��ce pr�dem do odstraszania intruz�w. Wysokie obcasy. Koronki i glany. Fioletowe pi�ra, peruki i muszle. Bawe�n�. Dzieci�cy fartuszek. Bikini. P�aszcz przeciwdeszczowy. Gdyby twoja pochwa umia�a m�wi�, co by powiedzia�a w kilku s�owach? Zwolnij. Czy to ty? Nakarm mnie. Pragn�. Mniam, mniam. O, tak. Jeszcze raz. Nie, bardziej w bok. Wyli� mnie. Nie wychod�. �mia�y krok. Rusz g�ow�. B�agam, jeszcze. Obejmij mnie. Pobawmy si�. Nie przestawaj. Jeszcze, jeszcze. Pami�tasz mnie? Wejd�. Jeszcze nie. O matko. Tak tak. Ko�ysz mnie. Na twoj� odpowiedzialno��. O Bo�e. Chwa�a Bogu. Tu jestem. Do dzie�a. Znajd� mnie. Dzi�kuj�. Bonjour. Za mocno. Nie poddawaj si�. Gdzie on jest? Tak lepiej. Dobrze, tam, tam. Przeprowadzi�am wywiady z grup� kobiet w wieku od sze��dziesi�ciu pi�ciu do siedemdziesi�ciu pi�ciu �at. By�y najbardziej przejmuj�ce ze wszystkich, bo wiele z nich nigdy wcze�niej nie rozmawia�o na temat pochwy. Niestety, wi�kszo�� kobiet z tej grupy wiekowej ma nader ograniczon� �wiadomo�� w�asnej pochwy. Zrozumia�am swoje olbrzymie szcz�cie, �e wychowa�am si� w epoce feminizmu. Pewna pani, mimo siedemdziesi�ciu dw�ch �at, ani razu nie widzia�a swojej pochwy. Dotyka�a jej tylko przy myciu pod prysznicem, de nigdy ca�kiem �wiadomie. Nigdy w �yciu nie dozna�a orgazmu. W wieku siedemdziesi�ciu dw�ch lat podj�a terapi�, po czym pewnego dnia, zach�cona przez terapeutk�, wr�ci�a sama do domu, zapali�a �wiece, wzi�a k�piel, pu�ci�a sobie koj�c� muzyk� i odkry�a w�asn� pochw�. Przyzna�a, �e zabra�o jej to ponad godzin�, bo cierpi na reumatyzm, ale kiedy wreszcie znalaz�a �echtaczk�, podobno si� rozp�aka�a. Jej dedykuj� ten monolog. POW�D� [�yd�wka, akcent z nowojorskiej dzielnicy Queens] Dolne partie? Nie zapuszcza�am si� tam od roku 1953. Ale� sk�d! To nie mia�o absolutnie nic wsp�lnego z Eisenhowerem. Nie, tam jest po prostu piwnica. Lepka i wilgotna. Naprawd�, nie chce si� tam schodzi�. Od razu robi si� niedobrze. Co� d�awi w gardle. Przyprawia o md�o�ci. Ten zapach wilgoci, ple�ni i jeszcze czego�. Fuj! Nie do wytrzymania. Ca�e ubranie nim przesi�ka. Nie, do �adnego wypadku tam nie dosz�o. Nie by�o wybuchu, po�aru ani niczego takiego. A� tak dramatycznie to nie wygl�da�o. Nie, mniejsza o to. Zmie�my temat. Nie mog� o tym m�wi�. Ale w og�le dlaczego taka m�dra m�oda kobieta jak pani wypytuje staruszki o dolne partie? W moich czasach co� takiego by�oby nie do pomy�lenia. Co? O Bo�e, no dobrze. Zna�am mi�ego ch�opca, nazywa� si� Andy Leftkov. Mia� mn�stwo uroku, przynajmniej w moich oczach. No i by� wysoki, tak samo jak ja, bardzo mi si� podoba�. Zaprosi� mnie na randk�. Pojechali�my jego samochodem... Nie, nie mog� i ju�. Nie potrafi� m�wi� o dolnych partiach. Wiadomo tylko, �e tam s�. Tak jak piwnica. Czasem dochodz� stamt�d jakie� ha�asy. S�ycha� bulgot rur, czasem co� uwi�nie, ma�e stworzonka czy co� innego, panuje wilgo�, czasem kto� musi przyj��, �eby zatamowa� przeciek. Na co dzie� drzwi s� zamkni�te. Zapominamy o tym lochu. Ale bez niego ani rusz, bo ka�dy dom musi mie� piwnic�. W przeciwnym razie sypialnia znajdowa�aby si� w suterenie. Och, Andy. Andy Leftkov. No dobrze. Andy by� bardzo przystojny. Wszystkie na niego lecia�y. No wi�c siedzieli�my w jego aucie, nowym bia�ym chevrolecie BelAir. Pami�tam, jak my�la�am, �e mam za d�ugie nogi na to siedzenie. Bo mam d�ugie. Obija�y si� o desk� rozdzielcz�. Patrzy�am na te swoje du�e kolana, kiedy poca�owa� mnie znienacka �tak obezw�adniaj�co, jak si� ca�uj� na filmach". Przeszy�o mnie podniecenie, takie podniecenie, �e tam, w dolnych partiach, wyst�pi�a pow�d�. Nie mog�am nad ni� zapanowa�. Zupe�nie jakby trysn�a ze mnie fontanna nami�tno�ci, rzeka �ycia, kt�ra przeciek�a przez majtki i zala�a fotel jego nowego bia�ego chevroleta BelAir. Nie by� to mocz, ale mia� sw�j zapach... to znaczy, prawd� powiedziawszy, ja nic nie czu�am, ale on, ten ca�y Andy, twierdzi�, �e zalatuje zsiad�ym mlekiem i �e za�wini�am mu siedzenie. �Ale z ciebie �mierdziucha i dziwad�o" � tak si� wyrazi�. Chcia�am mu wyja�ni�, �e ten jego poca�unek ca�kiem mnie zaskoczy�, �e zwykle tak nie reaguj�. Usi�owa�am wytrze� pow�d� sukienk�. W�o�y�am na t� okazj� now�, tak� jasno��t�, okropnie potem wygl�da�a, ca�a utyt�ana. Andy odwi�z� mnie do domu, ani s�owem si� ju� do mnie nie odezwa�, a kiedy wysiad�am i zatrzasn�am za sob� drzwi auta, zamkn�am raz na zawsze sklepik. Zamkn�am go na cztery spusty i nigdy wi�cej nie otworzy�am. Potem spotyka�am si� jeszcze z innymi, ale perspektywa powodzi kosztowa�a mnie za du�o nerw�w. Ju� nigdy nie dopu�ci�am do podobnej sytuacji. P�niej nachodzi�y mnie sny, szalone sny. E, takie tam g�upoty. Dlaczego? Bo �ni� mi si� Burt Reynolds. Nie mam poj�cia dlaczego. Na jawie wcale mnie tak zn�w nie podnieca�, za to w snach... zawsze tylko Burt i ja. Tylko my dwoje. Wybieramy si� na randk�. Jeste�my w restauracji, takiej, jakich pe�no w Atlantic City, przepych, �yrandole i w og�le, wok� tysi�ce kelner�w w kamizelkach. Burt wr�cza mi bukiecik orchidei. Przypinam go sobie do �akietu. Za�miewamy si�. Zawsze si� za�miewali�my. Jemy koktajl z krewetek. Takich wielkich, przepysznych. Znowu si� za�miewamy. Dobrze nam ze sob�. A potem on patrzy mi w oczy, dos�ownie na �rodku restauracji przyci�ga do siebie, ale kiedy ju� ma mnie poca�owa�, ca�a sala zaczyna dr�e�, spod sto�u wyfruwaj� go��bie (nie mam poj�cia, co one tam robi�), i nagle z moich dolnych partii rusza pow�d�. Wylewa si� ze mnie. Leje si� i leje bez ko�ca W jej odm�tach p�ywaj� ryby i ��dki, ju� ca�a restauracja jest pod wod�, a Burt stoi w niej po kolana, ma potwornie zawiedzion� min�, �e zn�w mu to zrobi�am, i patrzy z przera�eniem, jak obok przep�ywaj� jego koledzy, Dean Martin i jemu podobni, w smokingach i strojach wieczorowych. Teraz nie miewam ju� tych sn�w. Odk�d prawie wszystko mi tam wyci�li. Usun�li mi macic� i jajowody, ca�e to oprzyrz�dowanie. Lekarz uwa�a�, �e b�ysn�� dowcipem, m�wi�c: �Jak nie u�ywa�, to rdzewieje". Ale tak naprawd� dowiedzia�am si�, �e to by� rak. Musieli ciachn�� wszystko, jak leci. Zreszt�, komu to potrzebne? Za bardzo si� te rzeczy przecenia. Znalaz�am sobie inne zaj�cia. Uwielbiam wystawy ps�w. Sprzedaj� antyki. Pani pyta, co by nosi�a? Te� pytanie! Co by nosi�a? Nosi�aby tabliczk� z wielkim napisem - ZAMKNI�TE Z POWODU POWODZI. Co by powiedzia�a? Ju� m�wi�am. To nie tak. Przecie� to nie jest �ywa osoba, kt�ra mog�aby co� powiedzie�. Dawno temu przesta�a si� odzywa�. To jest po prostu miejsce. Nieucz�szczane, zamkni�te miejsce pod domem. Dolne partie. I co, jest pani zadowolona? Sprowokowa�a mnie pani, wyci�gn�a to ze mnie. Uda�o si� pani nak�oni� starsz� osob� do zwierze� na temat dolnych partii Lepiej si� pani teraz czuje? [Odwraca si�, lecz po chwili ogl�da za siebie.] Tak z r�k� na sercu, jest pani pierwsz� osob�, kt�rej to opowiedzia�am, i troch� lepiej si� teraz czuj�. FAKTY W roku 1593 na procesie pewnej czarownicy instygator (m�czyzna �onaty) najwyra�niej po raz pierwszy odkry� �echtaczk�. Uzna� j� za szata�ski cycek, niezbity dow�d winy owej czarownicy. By� to �ma�y guzek stercz�cy niczym krowie wymi�, d�ugo�ci centymetra", kt�rego stra�nik �zrazu nie mia� zamiaru ujawnia�, albowiem mie�ci� si� w tak sekretnym miejscu, �e nie uchodzi tam zagl�da�. Jakowo� nie chcia� ukrywa� tej nader osobliwej materii", pokaza� j� wi�c zgromadzonym wok� gapiom. Ci przyznali, �e nigdy czego� podobnego nie widzieli. Czarownic� skazano na �mier�. The Woman's Encyclopedia of Myths and Secrets (Encyklopedia mit�w i tajemnic kobiet) Przeprowadzi�am wiele rozm�w na temat miesi�czki. Wszystkie g�osy zabrzmia�y niczym chora�, stworzy�y dzik�, zbiorow� pie��. Jedne odbija�y si� echem w drugich, jedne wykrwawia�y w drugie. Zatraci�am si� w tym upu�cie krwi. MIA�AM DWANA�CIE LAT. MAMA WYMIERZY�A MI POLICZEK Kiedy mia�am siedem lat i by�am w drugiej klasie, m�j brat wci�� m�wi� o periodzie. Nie podoba� mi si� jego �miech. Posz�am do mamy. - Co to jest �period"? � spyta�am. � To odcinek czasu � wyja�ni�a. � Epoka historyczna. Tata przyni�s� mi kart�: �Mojej ma�ej c�reczce, kt�ra przesta�a by� taka ma�a". Przerazi�am si�. Mama pokaza�a mi grube podpaski. Zu�yte mia�am wyrzuca� do kub�a pod zlewem w kuchni. Pami�tam, �e dosta�am okresu jedna z ostatnich. Mia�am trzyna�cie lat. Wszystkie czeka�y�my na to niecierpliwie. Bardzo si� ba�am. Zacz�am chowa� zu�yte podpaski do szarych toreb i upycha� w ciemnych zakamarkach na strychu. �sma klasa. Mama mnie pochwali�a: � No to si� ciesz. W gimnazjum � najpierw br�zowe plamienie, zanim nadszed� prawdziwy okres. Jednocze�nie pu�ci�y mi si� w�osy pod pachami, ale nier�wno, najpierw tylko pod jedn� pach�. Mia�am szesna�cie lat. Dosy� si� wystraszy�am. Mama da�a mi kodein�. Spa�y�my na pi�trowym ��ku. Zesz�am na d� i po�o�y�am si� obok niej. Mama czu�a si� niezr�cznie. Pewnego wieczoru wr�ci�am p�no i w�lizgn�am si� do ��ka, nie zapalaj�c �wiat�a. Mama znalaz�a moje zu�yte podpaski i w�o�y�a mi je do ��ka. Mia�am dwana�cie lat. Jeszcze si� nie zd��y�am ubra�, by�am w samych majtkach. Spojrza�am na schody. I zobaczy�am. Krople krwi na pod�odze. Si�dma klasa, mama musia�a zauwa�y� moje majtki. Wtedy da�a mi ceratow� ��deczk�. Mama odnios�a si� do mnie bardzo ciep�o: � Trzeba ci kupi� podpaski. W domu u mojej kole�anki Marcii uczczono jej pierwsz� miesi�czk�. Wydano od�wi�tny obiad. Wszystkie czeka�y�my na okres. Nie mog�y�my si� doczeka�. Mia�am trzyna�cie lat. Jeszcze nie by�o nowoczesnych podpasek. Nale�a�o bardzo uwa�a� na sukienk�. Wychowa�am si� w biednej murzy�skiej rodzinie. W ko�ciele sukienka przesi�k�a mi z ty�u krwi�. Nikt nie zobaczy�, ale czu�am si� winna. Mia�am dziesi�� i p� roku. �adnego przygotowania. Br�zowe plamy na majtkach. Pokaza�a mi, jak w�o�y� tampon. Uda�o mi si� wsadzi� tylko do po�owy. Zalicza�am okres do zjawisk niewyt�umaczalnych. Mama kaza�a mi u�ywa� szmatki. Zabroni�a tampon�w. �ebym, bro� Bo�e, niczego nie wk�ada�a do swojej �cukierniczki". Zabezpiecza�am si� k��bami waty. Zwierzy�am si� mamie. Da�a mi papierowe laleczki Elizabeth Taylor. Mia�am pi�tna�cie lat. Mama powiedzia�a: �Maze� to w". I wymierzy�a mi policzek. Nie wiedzia�am, czy to co� dobrego, czy z�ego. Moja miesi�czka to ciasto przed w�o�eniem do pieca. Indianki przez pi�� dni siedzia�y na mchu. Szkoda, �e nie jestem Indiank�. Mia�am pi�tna�cie lat, bardzo ju� czeka�am na okres. By�am wysoka, ale nadal ros�am. Kiedy widywa�am na gimnastyce bia�e dziewcz�ta z tamponami, uwa�a�am je za grzesznice. Zobaczy�am czerwone krople na r�owych kafelkach. �No tak" � pomy�la�am. Mama bardzo si� ucieszy�a. U�ywa�am OB i lubi�am wk�ada� tam sobie palce. Mia�am jedena�cie lat, nosi�am bia�e majtki. Zacz�a mi lecie� krew. Pomy�la�am, �e to co� okropnego. �e nie jestem gotowa. Dosta�am b�l�w krzy�a. Zacz�am czu� podniecenie. Dwana�cie lat. By�am szcz�liwa. Moja kole�anka mia�a tabliczk� spirytystyczn� ouija, zapyta�a, kiedy dostaniemy okresu. Patrz�, a tu krew. Jak na zawo�anie. Jestem kobiet�. Przerazi�am si�. Nie s�dzi�am, �e to nast�pi. Zacz�am zupe�nie inaczej odczuwa� siebie. Sta�am si� cicha i dojrza�a. Jak przysta�o porz�dnej Wietnamce � skupiona na pracy, cnotliwa, nigdy si� nie odzywa. Dziewi�� i p� roku. By�am pewna, �e wykrwawi� si� na �mier�. �ci�gn�am bielizn� i rzuci�am do k�ta. Nie chcia�am martwi� rodzic�w. Mama zrobi�a mi gor�c� k�piel, da�a wina, po kt�rym zasn�am. By�am w swoim pokoju u mamy. Mia�am kolekcj� komiks�w. Mama uprzedzi�a mnie: �Nie wolno ci teraz d�wiga� pud�a z komiksami". Kole�anki powiedzia�y mi, �e raz w miesi�cu ma si� krwotok. Mam� wci�� zabierali do szpitala psychiatrycznego. Nie mog�a dopilnowa� mojego pokwitania. �Szanowna Pani Catting. Proste o zwolnienie mojej c�rki z treningu koszyk�wki, bo jest niedysponowana. W�a�nie osi�gn�a dojrza�o��". Na obozie nauczyli mnie, �eby nie bra� k�pieli podczas okresu. Przemyli mnie tam �rodkiem dezynfekuj�cym. Przera�eni ludzie czuli ode mnie ten zapach. Twierdzili, �e cuchn� ryb�. Wymiotowa�am, nie mog�am je��. Czu�am g��d. Czasem jest bardzo czerwona. Lubi�, kiedy kapie do sedesu. Zupe�nie jak krople farby. Czasem krew robi si� br�zowa, co mnie niepokoi. Mia�am dwana�cie lat. Mama wymierzy�a mi policzek i kupi�a czerwon� bawe�nian� bluzk�. Tata poszed� po butelk� sangrii. Oto wywiad, kt�ry przeprowadzi�am z uczestniczk� warsztat�w pochwowych. WARSZTATY POCHWOWE [Lekki brytyjski akcent] Moja pochwa to muszla, okr�g�a r�owa krucha muszla, kt�ra otwiera si� i zamyka, zamyka i otwiera. Moja pochwa to kwiat, fantazyjny tulipan, wn�trze ma czu�e i g��bokie, zapach subtelny, p�atki delikatne, lecz j�drne. Nie zawsze to wiedzia�am. Dowiedzia�am si� na warsztatach po�wi�conych pochwie. Nauczy�a mnie kobieta prowadz�ca warsztaty, kt�ra wierzy w pochwy, naprawd� je widzi, pomaga innym kobietom dojrze� swoje pochwy przez ogl�danie innych. Na pierwszym spotkaniu poprosi�a, �eby ka�da z nas narysowa�a swoj� �niepowtarzaln�, pi�kn�, cudown� pochw�", bo tak j� okre�li�a. Chcia�a wiedzie�, jak sobie wyobra�amy w�asne, niepowtarzalne, pi�kne, cudowne pochwy. Pewna kobieta w ci��y narysowa�a du�e, czerwone, rozdarte krzykiem usta, z kt�rych sypi� si� monety. Inna, bardzo chuda, narysowa�a du�y p�misek, elegancko zdobiony wzorem Devonshire. Ja narysowa�am du�� czarn� kropk�, a dooko�a k��bowisko ma�ych kr�tych kresek. Czarna kropka by�a odpowiednikiem kosmicznej czarnej dziury, a kr�te kreski wyobra�a�y ludzi, rzeczy albo po prostu nasze atomy, kt�re si� tam zagubi�y. Zawsze uwa�a�am swoj� pochw� za co� w rodzaju anatomicznej pr�ni, kt�ra wsysa na chybi� trafi� r�ne cz�steczki i przedmioty z otoczenia. Zawsze uwa�a�am swoj� pochw� za odr�bny byt, kt�ry jak gwiazda wiruje w swojej galaktyce, a w ko�cu spala si� we w�asnej energii gazowej lub wybucha i rozpada na tysi�ce innych, mniejszych pochew, i potem wszystkie wiruj� we w�asnych galaktykach. Nie my�la�am o niej w kategoriach praktycznych ani biologicznych. Nie uwa�a�am jej na przyk�ad za cz�� swojego cia�a, za co�, co mam mi�dzy nogami, co nale�y do mnie. Na warsztatach poproszono nas, �eby ka�da obejrza�a swoj� pochw� w lusterku. Po dok�adnych ogl�dzinach mia�y�my powiedzie� grupie, co zobaczy�y�my. Musz� wyzna�, �e ca�a moja wcze�niejsza wiedza o pochwie bra�a si� z zas�yszanych informacji lub z wyobra�ni. Bo tak naprawd� nigdy jej nie widzia�am. Nawet nie przysz�o mi do g�owy, �eby j� zobaczy�. Moja pochwa istnia�a dla mnie tylko w abstrakcji. Jej ogl�danie wyda�o mi si� poni�aj�ce i k�opotliwe, gdy ka�da z nas na b�yszcz�cej niebieskiej macie z lusterkiem w r�ku zapuszcza�a tam �urawia. Chyba podobnie musieli si� czu� pierwsi astronomowie ze swoimi prymitywnymi teleskopami. Z pocz�tku moja pochwa wyda�a mi si� odpychaj�ca. Tak jak patroszona ryba widziana po raz pierwszy, kiedy odkrywa si� pod sk�r� inny, krwawy, z�o�ony �wiat. By�a taka surowa, czerwona i �wie�a. Najbardziej zdziwi�o mnie, �e ma tyle warstw. Jedne przes�ania�y drugie, a za nimi kry�y si� kolejne. Pochwa mnie zdumia�a. Kiedy przysz�a moja kolej, nie mog�am wykrztusi� s�owa. Odebra�o mi mow�. Obudzi�o si� we mnie co�, co kobieta prowadz�ca warsztaty nazywa�a �cudem pochwy". Mia�am ochot� le�e� tam na macie, z roz�o�onymi nogami, i bez ko�ca wpatrywa� si� we w�asn� pochw�. By�a tak archaiczna i tak pe�na wdzi�ku, �e nie m�g� si� z ni� r�wna� nawet Wielki Kanion. Tchn�a niewinno�ci�, �wie�o�ci� eleganckiego ogrodu angielskiego. Roz�mieszy�a mnie, naprawd� mnie roz�mieszy�a. Parskn�am �miechem. Bawi�a si� w chowanego, otwiera�a i zamyka�a. By�a ustami. By�a porankiem. Nast�pnie kobieta prowadz�ca warsztaty spyta�a, ile z nas mia�o orgazm. Dwie panie podnios�y niepewnie r�ce. Ja nie podnios�am, chocia� miewa�am. Ale nie podnios�am r�ki, bo orgazmy by�y przypadkowe. Po prostu mi si� przytrafia�y. Zdarza�y mi si� w snach, z kt�rych budzi�am si� w uniesieniu. Cz�sto zdarza�y si� w wodzie, najcz�ciej w wannie. Raz nawet na Cape Cod. Zdarza�y mi si� na koniu, na rowerze, na przyrz�dzie mechanicznym w si�owni. Nie podnios�am r�ki, bo chocia� miewa�am orgazmy, to nie umia�am ich wywo�ywa�. Nigdy zreszt� nie pr�bowa�am. S�dzi�am, �e to co� mistycznego, magicznego. Nie chcia�am ingerowa�. Wydawa�o mi si� niestosowne, �ebym mia�a przy�o�y� do tego palec. Tr�ci�o manipulacj�, Hollywoodem. Orgazm na recept�. Znik�aby tajemnica, ca�a niespodzianka. S�k w tym, �e niespodzianka nie przychodzi�a od dw�ch lat. Od tak dawna nie zdarzy� mi si� magiczny, przypadkowy orgazm, �e wpad�am w panik�. Dlatego zg�osi�am si� na warsztaty. I wtedy nadesz�a chwila, kt�rej bardzo si� ba�am, a jednocze�nie nie mog�am si� doczeka�. Kobieta prowadz�ca warsztaty poprosi�a, �eby�my zn�w wzi�y lusterka i spr�bowa�y odnale�� swoje �echtaczki. Le�a�y�my tak, same kobiety, na wznak na matach, szukaj�c swoich guziczk�w, swoich splot�w, i raptem, nie wiadomo dlaczego, rozp�aka�am si�. Mo�e ze skr�powania. A mo�e z �alu za przekre�lon� fantazj�, wielk�, ca�o�yciow� fantazj�, �e zjawi si� kto�, kto we�mie moje �ycie w swoje r�ce, nada mu kierunek, obdaruje mnie orgazmami. Przywyk�am do skrytego �ycia, do swoich magicznych przes�d�w. Natomiast szukanie �echtaczki, przedziwne zaj�cia na b�yszcz�cych niebieskich matach nada�y ca�ej sprawie realny, a� nazbyt realny wymiar. Ogarn�a mnie trwoga. Strach, a zarazem �wiadomo��, �e dotychczas unika�am znalezienia swojej �echtaczki; odrzuca�am takie dzia�anie jako zbyt konsumpcyjne i nachalne, bo w g��bi duszy �miertelnie si� ba�am, �e w og�le nie mam �echtaczki, �e nale�� do grona os�b upo�ledzonych fizycznie, ozi�b�ych, martwych, zamkni�tych, wysch�ych, przypominaj�cych suszone morele, zgorzknia�ych, o Bo�e. Le�a�am tak z lusterkiem, wypatrywa�am swojego guziczka, gmera�am palcami, i nie dawa�o mi spokoju jedno natr�tne wspomnienie. Kiedy mia�am dziesi�� lat, wpad� mi do jeziora z�oty pier�cionek ze szmaragdami. Nurkowa�am po niego wiele razy, grabi�am r�kami dno, trafia�am na kamienie, ryby, nakr�tki, szlam, wszystko, tylko nie pier�cionek. Wpad�am w pop�och. Wiedzia�am, �e czeka mnie kara. Nie powinnam go by�a bra�, id�c p�ywa�. Kobieta prowadz�ca warsztaty zauwa�y�a, �e si� miotam, oblewam potem, sapi�. Podesz�a. Przyzna�am jej si�: �Zgubi�am sw�j guziczek. Raz na zawsze. Nie powinnam go by�a bra�, id�c p�ywa�". Na co ona pog�aska�a mnie spokojnie po czole. Powiedzia�a, �e �echtaczki nie mog� zgubi�. Bo jest mn�, moj� kwintesencj�. Dzwonkiem do mojego domu, a zarazem domem. Nie musz� go szuka�. Musz� nim by�. By� nim. By� swoj� �echtaczk�. By� swoj� �echtaczk�. Po�o�y�am si� zn�w na wznak, zamkn�am oczy. Od�o�y�am lusterko. Patrzy�am, jak unosz� si� nad sob�. Patrzy�am, jak powoli zbli�am si� do siebie, wracam. Czu�am si� jak astronauta, kt�ry wkracza w atmosfer�, wracaj�c na Ziemi�. Powr�t by� bardzo spokojny, cichy i �agodny. Podrywa�am si� i l�dowa�am, l�dowa�am i podrywa�am. Zestroi�am si� ze swoimi mi�niami, krwi�, kom�rkami, po czym w�lizgn�am do pochwy. Nagle wyda�o mi s