Marek So�tysek �l�ski s�ownik gwarowy A abcybilder - naklejka abfal - b��d, �mie� ablyger, ablyjger - sadzonka abo - albo Achim - Joachim, por. Chimek achtlik - �sma cz�� czego� afa - ma�pa, a. g�upia mina * szczyla� afy (robi� miny) Agnys, Agnysa - Agnieszka aji - nawet, tak�e, r�wnie� ajmer, ajmro - wiadro ajncla - mieszkanko jednopokojowe, kawalerka ajntopf - g�sta zupa, jako obiad jednodaniowy akuratny - prawid�owy, taki jak trzeba Alojz, Lojz - Alojzy a�a! - boli! (okrzyk z b�lu), a. wariactwo (mie� a�a) * Ty mosz a�a na boloku. Amerykon - Amerykanin amolok - cukierek mi�towy Ana - Anna ancug - ubranie, garnitur * ancug=galoty+westa+kabot Angela - Aniela anong (mie�) - by� g�upim * Ty mosz anong! Antonik, Antoniczek - �w. Antoni, figurka �w. Antoniego antryj - przedpok�j * We antryju na bifyju stoi szolka... anwajong - oblewanie nowego domu, mieszkania any�ki - any�owe ciasteczka a�fachowy - zwyczajny, bylejaki, prostacki apfelmus - mus jag�kowy apluzyna, apluzina, apfelzina - pomara�cza aptyka - apteka aptykorz - aptekarz arbaj, arbajancug - ubranie robocze as - kto� super, lepszy od innych * Ale mosz auto, ty� je as. asi� sie - chwali� si�, pyszni� si� * Niy a� sie tak tymi szczewikami! aska - dumna, zarozumia�a dziewczyna, chwalipi�ta aszynbecher - popielniczka augustki - jab�ka papier�wki ausgus - zlew * �odced� te zimnioki do ausgusa! a�e - �e, a� ________________________________ Podpisy pod zdj�cia: A-1: Apluzyny, apluziny lub apfelziny czyli pomara�cze. Produkt ten jak i nazwa pojawi�y si� na G�rnym �l�sku w XIX wieku. A-2: Antonik, Antoniczek - �w. Antoni, figurka �w. Antoniego. Bardzo popularne by�y malutkie o�owiane figurki tego popularnego na G�rnym �l�sku �wi�tego. Figurki te sprzedawano na odpustach w ma�ych puciynkach (pude�kach). A-3: "Afa" w gwarze �l�skiej znaczy "ma�pa" ale tak�e g�upia mina. Przyk�adowo: "Szczyla� afy" znaczy robi� "g�upie miny. A-4: Ale sie aszom! "Asi� sie" znaczy "chwali� si�" ______________________ Fraszo�ka �od roboty pokrziwiony, Poszo� starzik na pyndzyjo. Dy� hned umar umynczony, Marudzyniym do znudzynio. Bo z ch�opami som k�opoty, Jak niy styknie im roboty! ___________________________ WIC podpis pod rysunek: "A" jak "asi� sie" B baba - �ona, kobieta babowka - babka dro�d�owa, a. forma do pieczenia babki babra� - brudzi� babrok - brudas babskie scochy - szczaw bachraty - p�katy, wybrzuszony badki - k�piel�wki * Czamu sie niy sebleczesz do badkow? badnon� - zobaczy�, przypatrze� si� * Dadniuj tam yno co robiom te bajtle. bajlaga - kanapka, klapsznita z czym�, plasterek sera lub kie�basy mi�dzy dwoma kromkami chleba bajs - k�s, a. ugryzienie czego� lub kogo� * Twoj pies mie bajsno� w �i� bajsny� - ugry��, skosztowa� bajtel, bajtlik - dziecko, ch�opiec bajuka� - raczkowa�, chodzi� na czworakach bajzel - nieporz�dek, ba�agan baka� - pracowa�, a. pali� papierosy * Alech sie dzisioj nabako�! bakpulwer - proszek do pieczenia bal, bala - pi�ka * Pogromy sie w bal? baliczek, balik - pi�eczka baloniok - w�z z gumowymi ko�ami, z oponami bamonci� - m�wi� bez sensu, bredzi�, kr�ci� si� w g�owie * �od tyj pogody je �ech dzisioj tako bamontno! bamontny - oszo�omiony, z zawrotem g�owy bana - kolej banhof - stacja kolejowa, dworzec bania - dynia baniorz - kolejarz banka - tramwaj bas - brzuch basok - brzuchacz, grubas, wielki brzuch bauplac - budowisko, plac budowy barches - s�odka bu�ka barzo�a, barzo�y, barzelisko, barzolisko, barziny, barziska - mokrad�a, bagno bebla� - m�wi� od rzeczy * Ju� sie zawrzij, bo yno beblosz a beblosz! bebok - kto� brzydki, ohyda bele jaki - byle jaki bele kaj - byle gdzie * Bele kaj nie byda robio�, yno na grubie abo na banie! belek, balek - belka belonta� - miesza�, kiwa� si�, majda�, dynda� * Cosik mi sie belonce kole sz�ap�w! bera� - opowiada� np. bajki Bercik - zdrob. Hubert, Norbert, Robert... beretka - beret berga, bergowa. bergowka - kamie�, bry�a czego� bery - bajki * To bery i bojki a niy prowda! beskursyjo - hultaj, cwaniak beszong - nasyp kolejowy * Pasymy kozy na beszonku! betlowac - chodzi� po pro�bie betlyjka - stajenka betlejemska bez - bez, a. przez * Idymy na przima bez pole. bez lato - latem, podczas lata bez po�ednie - w po�udnie bez zima - zim�, podczas zimy bezma, bezma�a, bezma�a�, bezma, bezmaji - pono�, prawdopodobnie * Bezma�a Bercik je chory? bezto, bezto - z tego powody, dlatego, przez to beztydziy� - w ciagu tygodnia * Na beztydziy� jymy yno �ur a wodzionka! Biczym po zadku! - tak wo�ano, gdy na wozie konnym usiad�y bez pozwolenia dzieci, �eby si� "karn��". bifyj - kredens bigel, bigiel - wieszak na ubrania biglonzko, biglo�zko - �elazko biglowa� - prasowa� biglynbret - deska do prasowania biksa, bikska - puszka, konserwa * Na wieczerzo �otworz tam jako biksa ze �ledziami! binda - banda� binder - krawat bio�ko, bio�tko, bio�ko - bia�ko z jajka bio�y - bia�y biydaszyby - podobne do studni dziury w ziemi, do wydobywania wegla "po amatorsku" z niskich pok�ad�w, by�o karalne biza - kant w spodniach blacha - p�yta kuchenna, wierzch pieca w�glowego, na kt�rym stawia si� garnki podczas gotowania blachowy, blaszanny - blaszany blaszok - co� z blachy, np. pomieszczenie sklepowe o blaszanych �cianach blank - zupe�nie * Ty� chyba blank ogup! blaza - odcisk, p�cherz, np. na r�ce od roboty lub na nogach po d�ugiej w�dr�wce blindar - �lepa kliszka blizablajfer - piorunochron bluka�, blaka� - gada� bzdury blyndowa� - o�lepia� blomwaza - wazon b�oznowa� - �artowa� b�ozny - �arty, b�aznowanie * np. robi� kgo� za b�ozna (�artowa� z kogo�) boco�, boc��, boczo� - bocian bodnon� - uk�u� bojtlik, bojtliczek - torebka bok, boki - zas�ona bolawy - bol�cy boli�oczka - kwiatki jaskry bolok - miejsce bol�ce, siniak, wrz�d bombon - cukierek bonclok - garnek, garnek gliniany bonkawa - kawa, kawa naturalna bonty - kolory borajstwo - biedaczek, kto� komu si� wsp�czuje * Borajstwo, pizno�e� sie w gowa? borok - nieborak, a. oferma Bo�e pomogej! - Bo�e pomagaj! * To pozdrowienie dla napotkanego przy pracy, odpowiada�o si�: Dej Panie Bo�e! bo�o krowka - biedronka bracik - brat brateringi - �ledzie opiekane bratkartofle - sma�one kartofle bratru�a, ru�a - piekarnik brauza - oran�ada, nap�j musuj�cy w butelce lub w proszku do rozcie�czenia brecha - �om brele, bryle - okulary brelok, brelaty - okularnik, nosz�cy okulary breweryjo - awantura briftasza - portfel bronoci� - rumieni� si�, zmieni� kolor przy pieczeniu * Wejrzij do pieca czy sie ju� tyn ko�ocz po leku bronoci. bronok - kto� br�zowy, "br�zowy ko�" bronotny - br�zowy brusek - szlifierka, kamie� do ostrzenia no�y, kosy... brusi� - ostrzy�, szlifow� brutfanka - garnek do pieczenia mi�sa bryja - g�sty kompot z gruszek, a. wigijna moczka brynol - denaturat, a. alkoholik brzidok - kto� nie�adny, niesympatyczny brzim, brzym - modrzew bubikopf - kok bucze� - gdera�, marudzi� buda - szko�a, a. bramka na boisku, a. kram, stoisko na targu lub na odpu�cie budziorz - bramkarz, a.sprzedawca w budzie buks - ma�y dra�, sympatyczny urwis buli� - burzy�, niszczy�, a. p�aci� bulka� - bulgota�, a. m�wi� za du�o lub niewyra�nie bulknon� co� - paln�� g�upstwo, odburkn�� bulknon� sie - utopi� si�, topi� si� bu�a - guz, opuchlizna butlowa� - ha�asowa� by� w doma - zrozumie� byfyj, bifyj - kredens bymbyn - b�ben, a. ch�opczyk byrka� - odbija� po jedzeniu byrna - �ar�wka byszta - szczotka bysztek - sztu�ce _______________________________ Podpisy pod zdj�cia: B-1: Spotykaj�c cz�owieka przy pracy m�wi si� - "Bo�e pomogej"! za� on odpowiada - "Dej Panie Bo�e!". B-2: bolok - miejsce bol�ce, siniak, wrz�d B-3: Betlyjka w zogrodzie autora niniejszego s�ownika; betlyjka - stajenka betlejemska. B-4: Bajtle z Koniakowa. B-5: borajstwo, borok - biedaczek, kto� komu si� wsp�czuje. ________________________________________ Fraszo�ka Fest sie baba przikoza�a: �od dzi� byda szporowa�a! Koniec z szinkom i wosztami I inkszymi gupotami! Ale jutro zmiyni zdanie, Jak przi fajnym sklepie stanie? ________________________________________ WIC Z rysunku wygumowa� tekst z "dymka" i wpisa� nowy: Szkoda, �e bez breli niy widzicie jaki symie porzondny chop! Pod rysunkiem da� podpis: "B" jak "brele" C, � cangi - obc�gi canpasta - pasta do z�b�w capn�� - z�apa� cedzitko - sitko cera - c�rka * Waszij cerze to ju� cheba �ozimno�cie? cerziczka - c�reczka cesta - droga chachny� sie - pomyli� si�, uderzy� si� * Alech sie chachno�! chacharstwo - �obuzeria, dra�stwo chachor - �obuz chacka - chusta do noszenia dziecka, noside�ko (matka lub babcia przyw�zywa�a chust� dziecko do siebie) * Dej synka, wezna go do chacki! chaderlok, szmaciorz - skupuj�cy stare szmaty, butelki, z�om (w zamian dawa� pieni�dze, cukierki, garnki...) chadra - szmata cham - sk�piec chami� sie - sk�pi� chamliwy - sk�py chamster - chomik charbo�y - stare buty chark - "ci�ka" �lina charka�, chorka� - ci�ko spluwa� * Charkosz jak stary chop! charla�, chyrla� - kaszle� * Ty yno chyrlosz a churlosz, czamu sie niy lyczysz? charnon� - ugry�� chasie - popi� chasiok - �mietnik chawerfloki - p�atki owsiane chazuka, hazuczka - koszulka, sukieneczka dla dziecka chichra� - �mia� si� chichry - �miechy Chimek -Joachim chlasnon� - uderzy� * Chlast go w pysk! chlyw - chlew ch�abinka - patyczek, ga��zka, pr�cik chodzi� po fechcie - �ebra� chop - m��, m�czyzna chopionka - kobieta ubrana po ch�opsku, w �l�skim stroju ludowym (ch�opskim) Chowcie sie! - b�d�cie zdrowi, do widzenia chrobok - robak chuderlok - nieborak, biedactwo chyb�o - zabrak�o chyci� - wzi��, z�apa�, rozpocz�� * Chytomy sie za ta robota! chyrcze� - chrapa� chyrto� - gard�o, prze�yk, krta� ciaciany - �adny ciamble - wr�ble ciaplyta, ciapulyta - b�oto ciarach - brudas cicik - co� puszystego, mi�kki k��buszek czego� np. mlecz-dmuchawiec ciciu� - kotek, zdrobniale o kim� cielepa - gapa, nieudacznik ciepa� - rzuca� * Ciepnij bala! ciepa� sie - podskakiwa�, buntowa� si�, nie zgadza� si� * Co sie ciepiesz smarkoczu! ciepa� - rzuca� cig, cig, ciga... - wo�anie na koz� Cila, Cyja - Cecylia cilip - wr�bel, a. jaki� ptak cima, �ma - ciemno ciompa - katar, wycieki z nosa ciompel - wr�bel ciong - odejd� st�d, id� ju� ciongnie - wieje * Zawiyrej te d�wiyrza bo ciongnie po nogach! ciora� sie - brudzi� si� ciotka - ciocia cip, cip, cip... - wo�anie na kury cipa, cipka, cipeczka - kura, kurka ci�! - id�! ci�� co� - cisn��, pcha� np. w�zek z w�glem ci�� kaj - i�� gdzie� * Kaj ci�niesz, do roboty? ciu�mok - niedorajda ciul, ciulik - "siusiok", a.dure�, oferma (wulgarnie) ciulnon� si� - uderzy� si�, pomyli� si� ciupa� - r�ba� * Uciupej tam drzewa bo chca �ogiy� s�o�y�! ciupny� si� - zamieni� si� * Ciupny� sie brifmarkami! ciyngiym - za jednym razem, ci�gle ckliwi� sie - t�skni� cmyntorz, smyntorz - cmentarz cni mi sie - t�skni mi si� coby - �eby colsztok - miara (do sk�adania) co�ki - ca�y, ca�kowity, zupe�ny * Co�ki dziy� yno robota a robota! cosik - co� cornuch - brudas cuda krowskie! - co to za dziwad�o! * Co ty� za cuda krowskie w tym szynku pokazujom, �e wszystkie chopy dycki tam �a�om? cudowa� - wydziwia� cufal - przypadek cufalym - przez przypadek cug - poci�g, a. przeci�g, ci�g w kominie * Niy ma dzisioj cugu i sie w piecu niy poli. cwaja, cwajka - dw�ja (dawniej najgorsza ocena w szkole) cwek - pinezka cwerg - krasnoludek, co� ma�ego cwibak - sucharki cwinga - klamra cwist - we�na, prz�dza, w��czka do cerowania * S�abe to jak cwist! cwiter, cwiterek - sweter cycek, cycki - pier�, piersi cycka� - ssa�, mie� w ustach cukierka * Co tam w gymbie cyckosz, szkloka? cycyhalter - biustonosz cyferblat - tarcza zegarowa, a. twarz cygani� - k�ama� * Niy cygo�, godej prowda! cyga�stwo - k�amstwo cygarety - papierosy cygon - k�amczuch, Cygan cyja - akordeon cysorz - cesarz czaka� - czeka� czamu, czymu - dlaczego czechmon - diabe�, czart czelodka - grupa koleg�w czeski, ceski - 10 groszy cze�nia - czere�nia czopka, copka - czapka czorne kluski - "kluski �l�skie" zwane te� "tartymi" czorny, corny - czarny, brudny * Ty piero�ski czorny dioble! czosa� - czesa� czwortek, szczwortek, sztwortek - czwartek czynsto - cz�sto �ma, cmok - ciemno, ciemno�� * Mia�ach strach i�� po �moku! �mi sie - zmierzcha �miyl - oferma �wier� - kwadrans * Je �wier� na jedno! (godz. 12.15) �wiertka - �wiartka czego� �wikel, �wikla - buraki pastewne, czerwone, rzepa �wok - oferma ___________________________________ Podpisy pod zdj�cia: C-1: cycyhalter, buisthalter, lajbik - biustonosz C-2: cysorz C-3: ciompel, cilip, ciambel - wr�bel, a. jaki� ptak C-4: cwerg - krasnoludek, kto� ma�y, co� ma�ego. Gipsowe lub drewniane cwergi stawia si� do ogr�dka jako ozdob�. __________________________________ Fraszo�ka Ciotka Trudka w Niymcach miyszko. Pakety jak by�o ciyn�ko, Nom do Polski przisy�a�a, A dzisioj sie pogniywa�a. Ale �o co ciotce chodzi, �e nom lepij sie powodzi? _______________________________________ WIC Wic skopiowa� z ksi��ki "Rybnik..." str. 53 Pod rysunkiem podpis: "C" jak "cug" D da� dzi�ba, da� dzi�bka - poca�owa� da� kusku - poca�owa� da� pozdrowi� - Ciotka wos da�a pozdrowi�. da� pozor - uwa�a� da�erwele - loki po trwa�ej ondulacji damboki, dymboki - g��boki damulka - strojnisia danga, dynga - t�cza darymnie - daremnie darymny futer - nie potrzebnie, na pr�no, kto� daremny deka, deczka - koc, narzuta, a. sufit dekel, dekiel - wieko, pokrywa, a. rozum * Co� ci piz�o na dekel! (zwariowa�e�) deklik - wieczko, pokrywka dekowa� - zakrywa� co�, chowa� si�, kry�, a. robi� dach del�wka, dyl�wka - pod�oga diasek - diabe� * Do diaska! dinks - takie co�, s�owo joker, zast�puje wiele rzeczownik�w * W maszynie zepsu� mi sie taki dinks. diobo� - diabe� diosecki - diabelski diosek, diosi - diabe�, diabli do kupy - wsp�lnie, razem do siela - do tereaz dochtor - doktor, lekarz dociepny� - dorzuci� * Dociepnij wonglo do pieca! dociyrny - dociekliwy * Niy by� taki dociyrny! doczkej - poczekaj, uwa�aj sobie, zaraz ci poka�� * Doczkej, doczkej, zaro cie chyca! do�za - gniazdko elektryczne dombek - chryzantema Dorka - Dorota dorta - tort dowa� - dawa� * Niy dowej psu wosztu! dowa� pozor - uwa�a�, polnowa� si� * Dej sie pozor na tego synka! drabiniok - drabiniasty w�z drach - latawiec drajfus - szewskie kopyto dran - moja kolej * Teroski jo przida dran! drap, drapko - szybko drobnioki - drobniaki dro�ni� sie - napastowa�, denerwowa� * Niy dro�nij sie z moim psym! drynda - stary pojazd drzista� - puszcza� b�ki, a. przewraca� si� drzizga - drzazga dubel - narzuta m�ska dudlik - kok du dom - do domu * Ida du dom! dugi, dugszy - d�ugi, d�u�szy dulda� - pi� * Wyduldo�e� co�ko flaszka? durch - ci�gle durchfal - rozwolnienie durknefel - zatrzask dycki - zawsze dy� - przecie�, w�a�nie dyl�wka - pod�oga dzbonek, dzboneczek - dzbanek, dzbanuszek dzia�a� - robi� mas�o dziecka - dzieci * Co te dziecka tak niyskoro idom spa�? Dzieciontko - podarunek pod choink� dziedzina - wie�, osada, w��sne gospodarstwo dziepiyro, dziepro - dopiero dzier�e� -- trzyma� dzio�cha - dziewczyna dzio�szka - dziewczynka dzi�bek, dzi�beczek - poca�unek * Dej dzi�bka! dzisio, dzisioj - dzisiaj dzisiok - dzisiaj dziubnon� - skosztowa�, dziubn�� dziwa�, dziwowa� sie - patrze�, zachwyca� si� * Dziwej sie yno! dziwoczy� - wariowa�, a. pogania�, pop�dza� dziwoki - dziwny, a. dziki dziycia - dziecko, dzidziu� dziyndzio�, dziendzio� - dzi�cio� dziynnie - codziennie d�wiyrza, d�wiyrze - drzwi * Klupnij we d�wiyrza! _________________________________ Podpisy pod zdj�cia: D-1: Z tyj dzio�szki to je richtig damulka! D-2: Dekowanie ko�cio�a; dekowa� - zakrywa� co�, chowa� si�, kry�, a. robi� dach D-3: "Dudlik" zwany te� "neclikiym", to kok, dawniej jedyny spos�b spinania w�os�w u �l�skich kobiet D-4: "Dorta" czyli "tort", podstawowe ciasto na gyburstag czyli urodziny. ______________________________ Fraszo�ka Jedyn orze�, ptok nad ptoki, Umys� mio� niyzbyt szyroki. W telewizjo �lypia wlepiy� I tak swoja dusza krzepiy�. Po�oglondo� krymina�y, Pogupia�y serial ca�y, Komedyje i horrory, Film fantasy i love story. Dy� �od tego �oglondanio, Zmiyniy� sie niy do poznanio I zmarnio�, �e patrze� przikro. Hned ty� skrzid�a mu zaniknom! ______________________________ WIC Podpis pod rysunek: "D" jak "Dziwa� sie" E Ecik - Edek, Edzio elefant - s�o� elektrykorz - elektryk elemyntorz - elementarz eli, e�li, je�li - czy, albo, o ile, je�eli eliby - gdyby, je�liby elwer - bezrobotny, a. rzut karny (pi�ka no�na) erlyjz - zamawiam, zaklepywanka podczas zabawy erbny� - dosta� co�, zrozumie� co�, odziedziczy� Erna - Ernestyna erplich - spadek, co� po kim� * erplich po ciotce eszcze - jeszcze Ewangelio - Ewangelia _______________________ podpisy pod zdj�cia: E-1: ERNA dycki z ciotkom na szpacyr chodziyli. E-2: ECIK piyknie buduje z klockow. �on to ERBNY� po �ojcu. E-3: Ze�ere nos ELI niy? ___________________________ Fraszo�ka Jork za straszne wyrobianie, Dosto� szmary czyli lanie. By go ku lepszymu skludzi�, By wyszo� synek na ludzi! A �e takie som metody? Wychowanie to niy s�odycz! _____________________________ WIC Podpis pod rysunek: "E" jak "elwer" E Ecik - Edek, Edzio elefant - s�o� elektrykorz - elektryk elemyntorz - elementarz eli, e�li, je�li - czy, albo, o ile, je�eli eliby - gdyby, je�liby elwer - bezrobotny, a. rzut karny (pi�ka no�na) erlyjz - zamawiam, zaklepywanka podczas zabawy erbny� - dosta� co�, zrozumie� co�, odziedziczy� Erna - Ernestyna erplich - spadek, co� po kim� * erplich po ciotce eszcze - jeszcze Ewangelio - Ewangelia _______________________ podpisy pod zdj�cia: E-1: ERNA dycki z ciotkom na szpacyr chodziyli. E-2: ECIK piyknie buduje z klockow. �on to ERBNY� po �ojcu. E-3: Ze�ere nos ELI niy? ___________________________ Fraszo�ka Jork za straszne wyrobianie, Dosto� szmary czyli lanie. By go ku lepszymu skludzi�, By wyszo� synek na ludzi! A �e takie som metody? Wychowanie to niy s�odycz! _____________________________ WIC Podpis pod rysunek: "E" jak "elwer" F faber - kwiat b�awatek faca - policzek, uderzenie w policzek fach - zaw�d fachman, fachmon - fachowiec fajer - �wi�to, dzie� wolny od pracy fajfka - fajka fajnie, fajni�cie - �adnie fajnid�o - elegancik, kto� dbaj�cy o siebie fajniontko - por. fajnid�o fajnisty - �adny, bardzo �adny fajny, fajnisty - �adny fajrant - koniec roboty, wolne * Fajrant na dzisioj! fakla - pochodnia faltenrok, faltynrok - sp�dnica z fa�dami falta, falt - fa�da familijo - rodzina familok - dom wielorodzinny, przedwojenny "blok mieszkalny" fana, fanka - chor�giew, chor�giewka fandzola - fasola fandzoli� - m�wi� od rzeczy fara - probostwo farbiczki - kwiaty chabry farbi� - farbowa� faron - dra�, por. pieron farona kandego - przekle�stwo faroni� - przeklina� farorz, farorzyczek - proboszcz, ksi�dz farski - proboszczowski fazan - ba�ant fechta - �ebranina fedra - spr�yna fedrowa� - kopa� w�giel, a. dyskutowa� ferszter, feszter - le�niczy fest - mocno, bardzo, a. �wi�to, uroczysto�� fet - t�uszcz, smalec * Zjysz sznita z fetym? festelny - silny fiber - gor�czka, drgawka fibermas - termometr fifra� - brudzi� si� fifrok - brudas, a. ubrodzona twarz filok, filer - wieczne pi�ro, co� do pisania flance - sadzonki ro�lin flaps - zupa regeneracyjna, np. dawana na kopalni flaszka - butelka flek - plama * Mosz na jakli tusty flek! flekowa� - �ata� dziury w butach, przybija� podeszwy flider - bez, krzak bzu (ro�lina) fliger - samolot flinta - strzelba, karabin floster, flojster - plaster * Musza sie boloka na gymbie zaflostrowa�! fojercojg - zapalniczka fojera, fojerka - ognisko fojerman - stra�ak fol - pe�no * Nalyjcie mi fol bynzyny! fons - w�s font - jednostka wagi r�wna 0,5 kg fort - gdzie� tam, daleko * Francka niy ma, pojecho� fort! forant - zapas * Mom zaforantowany miech cukru! forhang - zas�ona fora - w�z formon - wo�nica * "Formo�skie" komendy dlo konia: wio (ruszaj), prr (st�j), heta (w prawo), cichi (w lewo), curik (do ty�u). forska� - plu�, parska�, kicha� forsztelowa� - wyobra�a� Francik - Franek Francka - Franciszka frela, frelka - dziewczyna, dziewczynka * Z Agnysy je rychtig gryfno frelka! Frida - Elfryda Fridek - Fryderyk frop, fr�p - korek * Niy chce wyly�� z flaszki frop! fto - kto fucze� - sapa�, dysze�, ci�ko oddycha�, a. mie� pretensje * Czamu sie fukosz! fukn�� - skoczy� fula� - zmy�la�, opowiada� bzdury * Fulosz bele co! funt - p� kilograma furga� - fruwa�, lata� fus - noga fusbal - pi�ka no�na fusiska - w�siska, w�sy fuslapy - onuce futer - pokarm dla zwierz�t * Go�ymbiorz kupio� �oziym kila futru! futerbach - flanela futermylok - piernik odpustowy futra - futryna futrowa� - karmi� zwierz�ta * Nafutrowo�e� kroliki? fuzekla - skarpeta * Na sznorze szuszom sie fuzekle! fyjderbal - przyj�cie w ostatni dzie� szkubania pierza fyrla� - miesza� fyrlok, fyrloczka - m�tew, przyrz�d do mieszania fyrzichy - brzoskwinie ______________________ Podpisy pod zdj�cia: F-1: Zefek pojecho� fort. F-2: Hajc�o sie i FOJERMANY przijachali ta FOJERKA gasi�. F-3: FUSBALERY grajom w FUSBAL. F-4: FAMILOKI to downiyjsze bloki ___________________ Fraszo�ka Fest zgorszyli sie w niedziele, �e sie pierdny� chop w ko�ciele. A niy ruszo ich, �e pije, �e baba i dziecka bije! _________________________ WIC Podpis pod rys.: "F" jak "farorz" G Gabi - Gabrysia gadzina - zwierzyna domowa, a. dr�b galan - zalotnik galanci� sie - zaleca� si�, kocha� si� galanty - elegancki galert - galaretka galoty, galotki - spodnie, ciep�e damskie majtki galowa� sie - wystroi� si� ga�ba - wstyd * To bydzie ga�ba na co�ko wie�! gardiny, gardinki - firany, firanki gardinsztanga - karnisz garniec - du�y garnek garus - ba�agan * Ale tu momy garus! garusi� - ba�agani� * Ale� tu chopie nagarusio�! gazok - pi�ka do tenisa ziemnego gdowa. gdowiec - wdowa, wdowiec geburstak, gyburstak - urodziny geltag - wyp�ata * Czamy� co�kki geltag przepio�? geltasza - portfel gelynder - por�cz * Zefek sjy�d�o po gelyndrze! gerowa� - fermentowa� giba� sie - �pieszy� si� gibej sie, gibnij sie - pospiesz si� gibki, gibko, gibkie - szybki, szybka, szybkie gibko - pr�dko, szybko * Le� tam, a gibko! gichnon� - uderzy�, chlusn�� gik - dwuk�ka, bryczka z dwoma ko�ami i dyszlami gipsdeka - sufit giskana - polewaczka gitra - krata, okratowanie gizd - dra�, �obuz * Ci� ty piero�ski gi�dzie! gizdula - przezwisko wobec kobiety glaca - �ysina glacaty - �ysy * Taki mody a ju� glacaty! glaco� - �ysy glajcha - zako�czenie pewnego etapu rob�t glajzy - szyny glanc - wysoki po�ysk * Wypucuj to na glanc! glancowa� - polerowa�, czy�ci�, ubierac si� od�wi�tnie glashaus - szklarnia glaska - szklanka glazyjki - r�kawiczki (sk�rzane) * Patrz jak sie asi w nowych glazyjkach! gliniok - glinianka g�adko - �lisko gnojok - obornik, miejsce na obornik, gn�j * �a�om kury po gnojoku i maszkecom! gnot - ko�� gnotek - pniak do r�bania mi�sa u rze�nika goda� - m�wi� * Niy godej tela! godka - mowa * Niy moga sucha� tyj gupij godki! Gody, Godni �wiynta - Bo�e Narodzenie goik - choinka, a. drzewko wielkanocne gojny - gajowy, le�niczy golacz - fryzjer m�ski * Id� do golacza, niych ci te szkuty �obszczi�e! go�ymbiorz - hodowca go��bi * Dobry go�ymbiorz potrafi odr�ni� nast�puj�ce go��bie: polnioki, m�odzioki, briwy, ro�ty, sztajfy, sztrasery, siwki, wyczoki, fale, kurzoki, wyczoki, szymle, kapszoki i piyrzoki. gonsiony - g�sienice, robaki go� - polowanie gora - strych, poddasze * Stare szczewiki winiy� na gora, jeszcze sie przidajom! gore� - pali� si� * Wejrzij do �ele�nioka czy jeszcze gore! gorek - garnek gorczek - garnuszek * Na�cie gorczek bonkawy! gorki - gor�cy gorko - gor�co gorol - nie �l�zak * Ale z ciebie gorol! * Gorol, a jaki porzondny! gorolka - nie �l�zaczka, a. g�ralka sprzedaj�ca po domach drewniane zabawki, fyrloki, warzechy itp. Gorolowice - jaka� tam miejscowo�� poza �l�skiem * Ci� tam do tych swoich Gorolowic! goroncznik - termometr gorszy� sie - gniewa� si� gor�� - gar�� gorzo�a, gorzo�ka - w�dka gowied� - ptactwo domowe graczki - zabawki, zabawa * Z graczkow przidom p�aczki! grajfka - zr�czno��, umiej�tno�� robienia czego� * �ona mo do kwiotkow grajfka! grajfnie - zr�cznie gris, grisek - grysik grodza - przegroda w piwnicy np. na kartofle gruba - kopalnia * Moj chop robi na grubie! gryfcok, gryfniok - elegant gryfny - �adny Gryjta, Gryjtka - Ma�gosia grziwka - grzywka gulik - kana� sciekowy, kratka �ciekowa, wlew do kanalizacji gumin - guma * Szukom gumina na szlojder! guminiok - gumowa pi�ka * Wloz mi chrobok do guminioka! guminknypel - gumowa policyjna pa�ka gupi - g�upi gupielok - g�upek * Dy� to same gupieloki! gupoty - g�upowt, bzdury gupta� - g�upek * Niy kamra� sie z tym guptasiym! gusiok - prosiak Gustla - Augusta Gustlik - August gybis, gyjbis - sztuczna szcz�ka * Czymu�cie dzisioj bez gybisa! gymba - usta, twarz gynsi pympek - stokrotka gypechalter - baga�nik rowerowy gypel - kierat gyrcny� - czkn�� gyrglas, gerglas - szklana w�ownica, urz�dzenie potrzebne do robienia wina gyry - nogi gywera - karabin gywinta - odwa�niki gzu� - szebko lecie�, jecha� * Czamu gzujesz tak na kole? ______________________________ Podpisy pod zdj�cia: G-1: "Goda�" znaczy "m�wi�". G-2: Alu tu je nagaruszone. "Garus" znaczy "ba�agan" G-3: Glizda - d�d�ownica Zestawi� razem G-4 i G-5: G-4: gorol - nie �l�zak, a. g�ral G-5: blank gorol _____________________________ Fraszo�ka Coby smak na jabka zabi�, Poszo� Hynio jabka habi�. Ale somsiod go wystraszo�, Jak na drzewie dziedzio� z taszom I jak ucieko� bez p�oty, To potargo� sie galoty. Te �ycie to sztyjc k�opoty! ________________________________ WIC Podpis pod rys.: "G" jak "gybis" H hab - kradzie� * Ida na hab! habi� - kra�� * Nahabio�ech trocha cze�ni! haderlok - zbieracz szmat hadra, chadra - szmata haja - awantura * Ale bydzie w doma haja! hajcowa�, podhajcowa� - pali� w piecu, rozpala� ogie� * Nahajcuj w piecu! hajer - pracownik fizyczny, g�rnik * Wilu� robi za hajera! halba, halbka - p� litra (w�dki) halbdeker - pow�z cz�ciowo zakryty dachem halter - sprz�czka, zapinka ha�skyjza - ser domowy z kminkiem * Ha�skyjza nojlepij niy wynio! handszu�y - r�kawice robocze hankejsi - dawniej, kiedy� hantuch - r�cznik ha�, haj, hanej - tam harata� - drapa�, kaleczy� * Poharato� sie na p�ocie! harbo�y - ci�kie buty hareszt - areszt, wi�zienie harynki - �ledzie hasi, hasie - popi� * Zimom posuj �niyg hasiym! hasiok - �mietnik * Za hasiokiym rosnom kwiotki! haszpa - agrafka * Haszpa sie przido jak z galot knefel straca! haszpka - ma�a agrafka hawiernia - kopalnia haziel, ha�lik - ubikacja * Cysorz do ha�la piechty chodzi! hazok - zaj�c hebama, hyjbama - po�o�na hebel - strug heft - zeszyt heftnon� - zafastrygowa� co�, wst�pnie z��czy� lub pospawa� heklowa� - szyde�kowa� * Starka piyknie heklowali! hercklekoty - trwoga, szybsze bicie serca, choroba serca hercowa - wielka �opata (w kszta�cie serca) * Hercowom to sie nabakosz! Hilda - Hildegarda hledani - szukanie hned, hneda - szybko, w nied�ugim czasie, wkr�tce * Wiosna hned! hoczyk, hok - hak, pogrzebacz do pieca ho� ruk - hej hop! np. przy podniesieniu czego� ci�kiego ho�da - ha�da ho�dziorze - zbieracze w�gla na ha�dach ho�zy - spodnie ho�zyntregi - szelki * Zrobia se szlojder z ho�zyntregi! hruby - gruby hufnol, hufnygel - gw�d� do przybijania podkowy do ko�skiego kopyta. hut, hutek, hucik - kapelusz, kapelusik * Gryfny mo ta dzio�szka hutek! hyc - upa�, skwar * Hyc dzisioj momy pieronowy! Hyjdla - Jadzia hyndyczka - indyczka hyndyk - indyk hyngel, hyngiel - uchwyt * Hyngel z taszy mom popsuty! hyrla� - kaszle� ___________________________ Podpisy pod zdj�cia: H-1: Ko�dy hop chodzi w hucie. H-2: Diobelski hyc! H-3: Ho�dy w Rydu�towach; ho�da - ha�da H-4: Haziel, ha�lik, hazielek - ubikacja ___________________________ Fraszo�ka Ju� mom wszystke ciasne bluzki, Bo lubia rolady i kluski I modro kapusta i sos.... Jym to dzi� �ostatni roz! _____________________________ WIC WYgumowa� tekst z "dymka" i wpisa�: Jak niy przidziecie na �obiod to bydzie haja! podpis pod rys.: "H" jak "haja" I idzie to zrobi� - mo�na to zrobi� Ignac - Ignacy inakszy - inny * �oni maja inakszo cha�pa! indianer - indianer inkszy - inny interesantny - interesuj�cy ino - tylko ipi - brak piatej klepki * Ty mosz ipi! ipta - g�upek, oferma istny - prawdziwy * Z ciebie je istny gupielok! isto - naprawd� i�� pod pa�a - i�� z kim� "pod r�k�" Italok - W�och * Italoki to kiepskie wojoki! izba, izbedka - pok�j * Dziecka, niy garusi� w izbie! izdebka - pokoik i�e - �e __________________________ Podpisy pod zdj�cia; I-1: Jake� INAKSZE te ca�owanie? (Rosyjski plakat propagandowy z czas�w II wojny �wiatowej) I-2: Ale z niego IPTA! I-3: INAKSZO choinka ty� IDZIE zrobi�! __________________________ Fraszo�ka Starzik kurzi� fest i pio�, A i tak se sto lot �o�! Cho� bez kurzynio i picio, Mio�by jeszcze wiyncyj z �ycio! _______________________________ WIC podpis pod rys.: "I" jak "inakszy" J ja - tak * Ja, ja, a my ci godali...! jabczok - mus jab�kowy, a. ciasto z jab�kami, wino owocowe jadymy - jedziemy * Lato� jadymy do Niymiec! jag�dki - porzeczki * Te jagodki to kwasiory! jajco - jajko * Zrobiymi sie sma�onka z co�kij tytki jajec! jakla, jakelka - g�rna cz�� ubrania "ch�opskiego" kobiety, bluza, �akiet * �obklyk�ach se za ciep�o jakla! jako - jak * Jako tam stoi napisane? jarga� sie - denerwowa�, z�o�ci� si� jedla, jed�a - jod�a jednym ciyngiey - non stop, bez przerwy jedwob, jydwob, hedwob - jedwab jedzok - maj�cy apetyt * Dziwej sie, jaki tyn jedzok mo wielgi basior! jegelniczka, jegielniczka - poduszeczka na ig�y * Niy siednij sie na jegelniczka! jeli - czy, czy�by jeglorz - krawiec jeg�a - ig�a * Kaj�ech da�a se te jeg�y! jegliczki - druty do sztrykowania (por.) * Te jegliczki som na zoki! jerona, jeronie - przekle�stwo * Jeronie, dej mi pokoj! jezder, jezderkusie!, jezderyjo! - o jej!, o Bo�e! Jezusie, Maryjo �wiynto! - o Bo�e!, zawo�anie wystraszonej osoby jo - ja * Jo sie nazywom Jorgu�! jod�o, jo�d�o - jedzenie Jorg, Jorgu� - Jerzyk jsca� - siusia�, oddawa� mocz * Dej pozor, bo najscosz na deska! juza� - znowu, zn�w * Juza� leci dyszcz! ju�yna - podwieczorek jyndyk - indyk _______________________________ Podpisy pod zdj�cia: J-1: jscanie - sikanie J-2: Jagodki - porzeczki J-3: �wiynty Jorgu� piere sie ze smokiym. __________________________________ Fraszo�ka W post i popielcowo szczoda, Tustego nom czwortku szkoda! Bo cho� cholestyrol szkodzi, To tuste nom chyntnie wchodzi Gymbom w brzuch! A�e spuch! Przeca to szkodzi, niy rozumiycie? No ja! Wy rozum mocie na diycie! ________________________________ WIC Podpis pod zdj.: "J" jak "jabczok" K kabociorz - cz�owiek fa�szywy kabot - marynarka kachla - kafla, p�ytka ceramiczna kachlok - piec kaflowy kaczok - bajoro, stawek kaczyca - �elazny piec, por. �ele�niok kadubek - budka l�gowa dla ptak�w, karmnik kadzi� - smrodzi� kaj - gdzie kaj jaki - jakikolwiek kaj tam - gdzie tam, ale� sk�d * Kaj tam, przeca koza niy jy papioru! kajniykaj - gdzieniegdzie kajsik - gdzie� kaj� - gdzie� kaj yno - gdziekolwiek * Kaj yno wleziesz, tam gupie godosz! kajindzij - gdzie indziej kaka�szal - nap�j z �uski kakaowej kalfas - pojemnik do mieszania zaprawy cementowej kalny - m�tny kamela - wielb��d * Kamela mo dwa pukle! kamelki - rumianek kamerlik - kom�rka, ma�e pomieszczenie kamraci� sie - przyja�ni� si� * Niy kamra� sie z tym pieronym! kamrat - kolega kamratny - przyjacielski kamynie - kamienie kana, kanka - pojemnik na mleko kapa, kapka - nakrycie czego� (np. ��ka), ko�c�wka czego� (np. buta) kapka - kropla, a. troch� czego� kapelka - ma�a czapka, kapelusik * Nasz piskup mo fajno kapelka! kapelonek - wikary, m�ody ksi�dz * Do naszyj wsi przyszo� mody, szwarny kapelonek! kapistrant - ministrant kapka - krolepla, odrobina kapnon� sie - zrozumie�, zorientowa� si� * �ona sie chyna nigdy niy kapnie! kapo�ka, kapa�ka - serwatka * �od kapo�ki biere mi sie na �iganie! kapsa, kabza - kiesze� * Wyciong te rynce z kapsy! kapuca - kaptur kara - taczka * W karze mom piosek i kamynie! karasol, karasola - karuzela * Zwyrtnymy sie na karasolu? karasolnik - osoba obs�uguj�ca karuzel� karbidka - lampa karbidowa (stosowana na kopalniach) Karlik - Karolek karlus - ch�opak, m�odzieniec, kawaler * �od kogo� ty je, karlus? (Czyim jeste� synem ch�opczyku?) karminadla, karminadel, karbinadel - kotlet mielony, klops * Dzisioj na �obiod karminadle! karnon� sie - przejecha� si� (np. na rowerze) * Dej sie karnon� na kole! kartofel - ziemniak kartoflonka - zupa ziemniaczana kastlik - pude�ko, skrzynka kastrol - du�y garnek z �eliwa katelmus, katyjmus - katechizm kecka - sp�dnica * Ko�do kecka mu sie podobo! kedy - kiedy kejnedy - innym razem * Pogodomy �o tym kejnedy! kelnia - chochla, a. kielnia, narz�dzie murarskie kerhow - cmentarz * Ko�dy z nos trefi na kerhow! kery, kiery - kt�ry keta - �a�cuch (od roweru), a. korale, ozdobny �a�cuszek * Slecia�a mi keta w kole! kibel, kiblik - wiadro kichol - nos kida� - poplami�, polac si� (np. zup�) * Niy kidej sie �urym! kieby, keby - jakby, gdyby kiecka, kecka - sp�dnica kiej, kiej� - kiedy kiela - ile, wiele kielnia - chochla, a. narz�dzie murarskie kie�za�, kio�za� - �lizga� si� * Pokio�zomy sie na kio�zawce? kie�zawka, kio�zawka - �lizgawka kiepkowa� -g��wkowa� (np. pi�k�) kierchof - cmentarz kila� - �askota� * Niy kilej mie po sie pojscom! kimnon� sie - zdrzemn��, przespa� si� kindermyjdla - opiekunka do dzieci kipa - niedopa�ek papierosa kiper - auto wywrotka kipn�� - przechyli� si�, a. umrze� kipowa� - wywraca�, strz�sa� popi� z papierosa kista - skrzynka * W ki�cie piwa je 20 flaszek! kiszka - kwa�ne mleko * Kartofle z kiszkom jemy dycki w piontek! kita, kitka - udko np. od kurczaka kiwny� sie - pomyli� si�, zmyli� klacha� - plotkowa� klachanie - plotkowanie klachula - plotkara klachy - plotki * Za� Ana idzie do nos na klachy! klajd - suknia klamor - co� niepotrzebnego, stary grat * Wyciepnij te stare klamory! klapaczka - packa na muchy * Za� mi dziecka wziyny klapaczka! klapka - �apka na myszy klapsznita - podw�jna kromka chleba * Styknom ci dwie klapsznity? klawiyr - pianino * Zagrej "sto lot" na klawiyrze. klekota� - uderza�, ko�ata� klekotka - ko�atka klipa - oferma, a. zabawa dzieci�ca kloper - trzepaczka * Jak wezna kloper to dostaniesz po �ici! klopsztanga - trzepak * Z�a� synek z tyj klopsztangi! klosztor - klasztor klosztorno panna - zakonnica kloszczonka - woda po kluskach * Zaniy� ta kloszczonka wieprzkowi! klotka - klatka * Staroszek robi klotki na kroliki! kluczka - korba np. do studni kludzi� - prowadzi�, przeprowadza� si� * Przekludza sie na familoki! kluk - ch�opiec klupa� - puka�, trzepa�, uderza� klyty - rozmowy k�aki - buraki pastewne, krokiew k�obuk - nakrycie g�owy, kapelusz kmini� - oszukiwa�, k�ama� knefel, kneflik - guzik, guziczek, a. osoba ma�ego wzrostu, grubasek * Urwo� sie z szaketa knefel! knif - sztuczka * Naucz mie tego knifa! knipsaparat - aparat fotograficzny knipsowa� - fotografowa� knobloszka - par�wka knut - odchody, stolec kocher - kuchenka elektryczna kocik - ma�y kotek kodka, k�odka - k��dka kofer - skrzynia, walizka kokot - kogut kokotek, kokocik - kogucik, a. kran kole - przy, ko�o * Kole cha�py mom zogrodka! kolity - kolisty kolyba� si� - ko�ysa� si� kolybka - ko�yska kolyndniki - kol�dnicy ko�o - rower * Je�dzisz na kole bez czimania? ko�ocz - ciasto dro�d�owe * Co to za niydziela bez ko�ocza! ko�oczek, ko�oczyk - dro�d��wka ko�orz, kolorz - ko�odziej komora, kumora - spi�arka * Niy wyrobiej bo cie zawrza w komorze! konkastla - w�glarka, pojemnik na w�giel przy piecu konsek - kawa�ek * Ani konsek zisty niy �osta�o? kopalnioki - czarne cukierki kopido� - grabarz kopla - klamra od pasa, sprz�czka kopocz, kopoczyk - kopaczka, motyka kopruch - komar * Ale kopruchy �erom! kopyrtka - fiko�ka, kozio�ek, przewr�t gimnastyczny kopyrtny� - zrobi� fiko�ka korba - kto� pomys�owy korflasza - naczynie do fermentacji wina kormik - wieprzek, tucznik kosok - sierp * Niynabruszonym kosokiym wiela niy nabrusisz! koziczka - k�zka kracpuc - rodzaj tynku zewn�trznego na domach kradziok - z�odziej kragiel, kraglik - ko�nierz * Mosz niybiglowany kragel! kraiczek - kromka chleba, kawa�ek * Lubia zjoda� kraiczki z chleba! krajzyga - pi�a tarczowa kranckuch - babka, ciasto dro�d�owe, z posypk� krasiko� - koniczyna krauski - falbanki * Galotki z krauskami. (Majtki z falbankami) krauza, krauzka - s�oik, s�oiczek * CIotka zawarzy�a sto krauzow na zima! krepel - p�czek * Ko�oczki som lepsze �od krepli! kro� - kroi� kromflek - obcas * Niy uwa�om szczewikow na wysokim kromfleku! kronlojter - �yrandol, klosz na lamp� kropka - kropla kroszonka - pisanka kr�liczok - klatka na kr�liki kr�liczorz - hodowca kr�lik�w krupnioki - kaszanka * Narobiymy fol krupniokow! krupy - kasza krupy poga�skie - kasza gryczana kryka, kryczka - laska, laseczka krykla� - maza�, gryzmoli� * Niy kryklej tak w tym hefcie! krze - wielkie krzaki krzest - chrzest krzok - krzak krzikopa - r�w * Wpod �o�yrok do krzikopy krzipce - skrzypce krzipopa - r�w ksiyn�oszek - ksi�dz kuca� - kaszle� * Bez czopki �azisz a potym kucosz a kucosz! kud�y - w�osy, sier�� * Jak cie chyca, to ci te kud�y wyszkubia! kuka� - zagl�da� * Kuknij do komory, eli tam jeszcze je ko�ocz? kukawka, kukowka - kuku�ka kula� - toczy�, formowa� kulki, walcowa� kulok - okr�g�y klocek kuloryba - kalarepa kunsztiki - sztuczki, co� rewelacyjnego kumin - komin kuminiorz - kominiarz kupa - du�o * Nawaly�o kupa �niega! kupny - kupiony * Kupny ko�ocz je a�fachowy! kupowane - pe�ne kurzi� - pali� papierosy, kurzy� kurzik - kurka, kurczak * Kupiy�ach sie na torgu �oziym kurzikow! kurzok - palacz papieros�w kusik - buziak, ca�usek kwarytka - �wiartka kwasiory - co� kwa�nego * Te jabka to istne kwasiory! kwa�no kapusta - szczaw kwi�� - kwitn�� kwoli� sie - chwali� si� kyjza - ser (nie twar�g) ____________________________ Podpisy pod zdj�cia: K-1: kamela - wielb��d K-2: krzest - chrzest K-3: ko�a - rowery K-4: knipsaparaty - aparaty fotograficzne; knipsowa� - robi� zdj�cia k-5: kopruch - komar _____________________________ Fraszo�ka W cyntrum miasta dnia ko�dego, Trefisz dycki co nowego: Jedyn �ebrze, drugi prosi, Cygon rzyko, kartka nosi. Tyn zbiyro na operacjo, Drugi dzieciom na kolacjo, Juza� inny co� sprzedowo I kaseta wcisko nowo. Sztyjc promocjo, sztyjc �ebranie, Sprzedowanie, wariowanie! Ju� od tego biere s..... _____________________________ WIC podpis pod rys.: "K" jak "ko�ocz" L labiydzi� - narzeka�, skar�y� si� lacie, la�ki, lacze - pantofle domowe laclik - �limak laga - gruby kij lajbik - biustonosz lajera, lajerka - katarynka * Tu mie szczyko, tam mie �go, w �ici mi lajerka gro! (powiedzonko) lajerman - kataryniarz lajsta - listwa lak - farba, a. cerata lakowa� - malowa�, lakierowa� lakowany - malowany, lakierowany lamynci� - narzeka�, skar�y� si� la�fka - oczko w po nczosze la�cuch - �a�cuch larmo - ha�as, awantura * W tym larmie idzie �ogupnon�! larmowa� - ha�asowa� latosi - tegoroczny * Latosi jabka som s�odke. lato� - w tym roku * Lato� fajnie w zogrodzie poschodziy�o! latowy - letni lauba - altana, zadaszenie, ganek przy domu laufbryka - bryczka, pow�z lazaret, lazaryt - szpital leber - dra�, obibok lebioda - cz�owiek chorowity, leniwy lebo - lub, albo lecyj, lekcyj, lekcy - l�ej lecyjak, lecyjako - byle jak, niedbale legitka - legitymacja legny� sie - po�o�y� si� leko, letko, lechko - lekko, �atwo leluja - lilia, a. dziwak lely� - jele� le�anka - tapczan libsta - narzeczona * Libsta z kawalerym, pod jednym numerym! (powiedzonko) lica, licka, liczki - policzki lilowy - fioletowy listonorka - listonoszka liznon� - przewr�ci� si�, upa�� * Ale� lizno� ynta! lizok - lizak * Lizok zmazany �od piosku je yno do wyciepanio! lojfer - dywan, chodnik, a. rychliwe dziecko Lojzik - Alojzy lomp - dra� * Ty piero�ski lompie, doczkej no...! lompy - stare graty, niepotrzebne rzeczy lota� - biega�, fruwa� * Ty sie dzio�szko nalotosz po tym placu! luft - powietrze luftplompa - pompka rowerowa, spr�arka luftbiksa - klarabin-wiatr�wka luftowa� - wietrzy� luka� - spogl�da� * Luknij na ta dzio�cha! lukaty - z kr�conymi w�osami * Ale mocie ta cera lukato! lula� - siusia� lulok - "siusiok" lyberka - w�trobianka lyga� - k�a�� si� spa� * Trza rzyka� i lyga�! lyjberwoszt - w�trobianka, pasztet Lyjna - Helena lyjty - lanie, bicie * Szykuj sie Zigu� na lyjty! lyki - leki lykorz - lekarz lynga - d�uga bu�ka, bu�ka francuska lynsztanga, lungsztanga - kierownica od roweru lyski - leszczyna, orzech laskowy ly�e - ��ko, co� na czym si� le�y ____________________________ Podpis pod zdj�cie: L-1: Niykerym stare LOMPY mogom sie przida�. L-2: Luftowanie - wietrzenie L-3: lauba - altana, zadaszenie, ganek przy domu _______________________________ Fraszo�ka W jednym chlywie miyszko� wo�. Ma�o �ar, jeszcze mnij pio�, Chyntny za dw�ch do roboty. Ma�e by�y z nim k�opoty. Ale roz sie zmiyniy� wo�! Wiyncyj �ar i wiyncyj pio�, A robio� co sie op�aci I... Padali mu: "Honor tracisz"! Wo� sie nowe znod zadanie: Robi w Betlejym za �ogrzywanie! ____________________________________ WIC Skopiowa� rysunek z ksi��ki "Rybnik..." str. 49 Pod rys. podpis: "L" jak "lyjty" � �achy - ubrania * Te stare �achy trza spoli�, bo yno garuszom nom w szranku. �acny - tani �aska - �asica (zwierzak) �aszczy� si� - �akomi� si�, sk�pi� * �on sie �aszczy i bala niy po�yczy. �azi� - chodzi� �echta� - �askota� �echciwy, �echtliwy - maj�cy �askotki �obciepa� - obrzuca�, otynkowa� �obdrzistany - ubrudzony, pobity �obiesi�, �obwiesi� sie - powiesi� si� �obiod - obiad * Dzisioj �obiod we po�ednie. �obleczony - ubrany * Chop sie bez baby doporzondku niy �oblecze. �obleczynie - ubranie �oblo� - pola�, a. posika� �oblyka� sie - ubiera� si� �obroz, �obrozek, �obrozek - obraz, obrazek �obrzinek - skrawek, odci�ty z brzegu kawa�ek ko�ocza �obsztalowa� - zam�wi�, zarezerwowa�, zaplanowa� �obsto� - wytrzyma�, wytrwa� * Starzik tak na wiosna cze�ni ga�ynzie po�obcino�, �e niy �obsto�a. �ociypka - snopek �odbywa� - nakarmi� dobytek np. kury * Trza wszystko po�odbywa� a jo choro! �ogiy� - ogie� �ojcowie - rodzice �oklany, oklany - bezczelny �oklupa� - opuka� �okmini� - ok�ama� �omasta - np. mas�o lub smalc na chlebie �omyla� - rzu�, rusza� ustami, ci�le gada� * Yno �omylosz tym jynzorym a �omylosz! �onaczy� - robi�, s�owo joker, stosowane na okre�lenie ka�dej czynno�ci * Nasz starzik kupiy� taki dinks i na�onaczy� nim stare radijko. �o�ski rok - ubieg�y rok * �o�skigo roku tomaty lepszi poschodziy�y. �oroz - na raz * �oroz blysk�o i w nasza stodo�a pieron szczely�. �oryn�ada - oran�ada �osprawia� - opowiada� * �o czym to starko �osprowiocie? �ostawi� - zostawi� �ostryn�yny - je�yny �ostuda - awantura, k�opot, problem, zgorszenie * Z tym waszym synkiym to yno wieczno �ostuda. �oszkiliwiec - brzydal �oszkliwy - brzydki, wstr�tny * Za tyj komuny to by�o richtig �oszkliwie! �oszkrabiny - obierki z kartofli * Takim popsznio�om to �wiynty Miko�oj yno �oszkrabiny a wongel przinosi! �oszkubek - kto� niewydarzony, nieudacznik �oszkubiny - szkubanie pierza �o�wiyci� - za�wieci� �oziym - osiem �oziymno�cie - osiemna�cie �o�ra� sie - spi� si� �o�yrok, �o�arty, �o�ryty - pijak �yknon� - po�kn�� �yso� - �ysy ________________________ Podpisy pod zdj�cia: �-1: �obrozki - obrazki �-2: Na �odpu�cie w Rybniku. �-3: Na staro�� to yno zaglondac bez �OKNO! �-4: �l�ska tradycja picia piwa w latach kryzysu w I po�. XIX wieku, przekszta�ci�a si� w plag� pija�stwa. St�d tak wiele gwarowych okre�le� na pijak�w: �ochlapus, �ochlajstwo, �o�arty, �o�ryty, �o�arstwo, �o�yrok, pijus, na�gany, nacinkany, nabombiony... _____________________________ Fraszo�ka Downij kedy przisz�a zima, Mrozy ciyn�ko by�o szczima�! W co�kij cha�pie niy polyli, Yno w kuchni, kaj warzyli. Dycki wtedy chorowali. �od zarazy umiyrali. Dzisioj pigu�ki �ykomy I na pora dni lygomy. Downij jad�o �oszczyndzali I czynsto niy dojodali. A my sie tak futrujymy, �e bez zima fest rubnymy! ________________________________ WIC Podpis pod rys.: "�" jak "�o�yrok" M macha - mina * Szczylo macha choby afa. magel, magl, maglownia - magiel majtno�� sie - min�� si�, nie trafi� majs - kukurydza * Niy idymy na majs, bo gospodorz na polu! majzel - przecinak mak�wki - wigilijna �l�ska potrawa z maku i bu�ek mak�wy - r�kawice z jednym palcem makron - kokos makrony - ciastka kokosanki malckawa - kawa zbo�owa malta - zaprawa murarska * Wciepnijcie do tyj malty trocha piosku, bo je za rzodko! malyrz - malarz * Malyrz, mulorz i �winia, to jedna rodzina! ma�pica - ma�pa, z�o�liwa osoba mamla� - rzu�, je�� mamlas - niedo��ga, oferma mamlasiaty - p�aczliwy, oferma mamlaty - oferma mamlok - usta, d�ugo jedz�cy obiad mamulka - mamusia, a. babcia mandle - migda�y Manek - Emanuel manele - baga�e, rzeczy mantel - p�aszcz, a. opona, pokrowiec, ochraniacz mantelszyrca - gruby m�ski fartuch, ubranie ochronne maras - b�oto, brud marasi� - brudzi� * Sebuwej szczewiki, bo namarasisz! markiew, markew, marekwia, markiewka - marchew markotny - smutny * Co�cie dzisiaj starko tacy markotni? Maryjka, Maryj - Maria masara - wielka, t�usta mucha masarnia - rze�nia, a. sklep mi�sny masny - t�usty masorz - rze�nik, sklep mi�sny * U masarza som masorz dzisioj sprzeduje. maszka - kokardka, muszka maszkeci� - je�� co� dobrego * Ciomple na gnojoku siad�y i maszkecom. maszkeciorz - smakosz maszkety - co� dobrego do jedzenie, np. cukierki ma�ci� - i�� szybko, �pieszy� si� ma�lonka - ma�lanka ma�niczka - maselniczka,naczynie do robienia mas�a matla� - pl�ta� maznon� - uderzy� mazok - beksa, maruda melka, mylka, mylzupa - zupa mleczna zatrzepana m�k� merta - mirt meter - metr miano - imi� i nazwisko * Baba �od Alojza Porwo�a mianuje sie Porwo�ka, abo Porwolino a czasym ty� Porwo�czyno. Tak samo bydzie z babom �od Francka Nastuli - bydzie ij Nastulka, Nastulino abo ty� Nastulczyno. mianowa� sie - nazywa� si� * Jak sie bajtel mianujesz? miech - worek miechym pi�niony - wariat, oszo�omiony mie� a�a - by� g�upim mie� kogo� rod - kocha� kogo� mie� g��d - by� g�odnym * Ukrej jeszcze dwie sznity bo mom g�od. mie� prawie - mie� racj� mie� ptoka - by� wariatem (niegro�nym) mie� recht - mie� racj� * Ty mosz recht, Francek naprowdy mo nowo lipsta. mie� ru�a - by� powolnym * Z takom ru�om, to cie �limoki zadeptajom! mierzi� - denerwowa�, przeszkadza�, nudzi� * Ju� mi sie mierznie te gupie godanie. miesionczek - ksi�yc mietlorz - �l�ski taniec ludowy miet�a - miot�a * Bier miet�a i ci� plac zamiata�! miglanc - spryciarz, cwaniak migym - szybko Miku� - Miko�aj Milka - Emilia Misiek - popularne imi� psa miszmaszyna - mieszarka do betonu miszong - mieszanina mita - �rodek np. boiska miynso - mi�so miynsok - lubi�cy je�� mi�so * Ale z tego synka miynsok, ju� jy czworto karminadla. mlycz - mlecz (chwast) mly�, mo��, zemly� - mle� mlyko - mleko mlyko pod nosym mie� - by� dziecinnym * Niy bier sie za �yniaczka, przeca mlyty - mielony * Mocie tyn mak ju� pomlyty? mosz jeszcze mlyko pod nosym! mochanie - r�czne pranie moczka - wigilijne �l�skie danie z owoc�w, piernika ... modry - niebieski * Lubia modro kapusta. moj - m�� moja - �ona mo�a - mia� weglowy mono - mo�e * Mono spadnie �niyg na Wilijo? mom go rod - kocham go mom jom rod - kocham j� mopel, moplik - motorower morzysko, morzisko - b�l brzucha * Stary Wicynt umrzi� na morzisko. mota - �ma motek - m�otek motyka - z�a kobieta mo�no - mo�e * Mo�no ja, a mo�no niy, niy wiym! mrowiec, murowiec - mr�wka mulda� - ssa� mulorz - murarz mu� - mia� w�glowy muskle - musku�u, mi�nie mycka - czapka mydalijka, mydalik - medalik myjtermas - metr krawiecki myjna - grzywka mylzupa - zupa mleczna np. zatrzepana mak� krupczatk� mynij - mniej my�szy - mniejszy * �lonsk je �od Niymiec my�szy, ale szwarniyjszy! myrta - mirt my�liwiec - le�niczy __________________________ Podpisy pod zdj�cia: M-1: Moplikym sie jada na szychta... * moplik - motorower M-2: Muzykanty M-3: mulorz - murarz M-4: W czasie powodzi ludzie miechami z pioskym bronili sie przed zaloniym * miech - worek __________________________ Fraszo�ka Ko�dy z Wos niych nojprzod pozno, Doporzondku swoje gniozdo. Potym cha�py, pola, drzewa, Stowy ko�cio�, kolor nieba... Trza ze swoim poczu� wiynzi, A niy jak te gupie gynsi! Bo na �lonsku niy gyngajom I na swoje uwa�ajom! Chocia� cudzy kraj zwiedzajom, Swoim yno stronom pszajom. Tu sie �yjom, tu miyszkajom I na swoim umiyrajom! ______________________________ WIC Podpis pod rys.: "M" jak "mia�" czyli "mu�" N na! - prosz�, we�, zabierz sobie * Na, jydz ta szekulada! na bezrok - za rok, w przysz